Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

09/12/2020

Cynnwys

Contents

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig: Parhad Legislative Consent Motion on the United Kingdom Internal Market Bill: Continued
Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro Motion to suspend Standing Orders
Cynnig gweithdrefnol Procedural motion
Dadl: Adolygiad Blynyddol Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar gyfer 2019-2020 Debate: The Equality and Human Rights Annual Review 2019-20
Cyfnod Pleidleisio Voting Time
Datganiad gan y Dirprwy Lywydd Statement by the Deputy Presiding Officer
1. Cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru 1. Questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales
2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd (yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel y Gweinidog Pontio Ewropeaidd) 2. Questions to the Counsel General and Minister for European Transition (in respect of his European Transition responsibilities)
3. Cwestiynau Amserol 3. Topical Questions
4. Datganiadau 90 Eiliad 4. 90-second Statements
5. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Cefnogaeth i fabanod a rhieni newydd yn ystod COVID-19 5. Member Debate under Standing Order 11.21(iv): Support for babies and new parents during COVID-19
6. Dadl ar Ddeiseb P-05-1010 Ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd yn Rhondda Cynon Taf yn 2020 fel bod gwersi yn cael eu dysgu 6. Debate on Petition P-05-1010 An independent inquiry into the 2020 flooding in Rhondda Cynon Taf so that lessons are learned
7. & 8. Dadl: Cyfyngiadau Coronafeirws Newydd (Gohiriwyd o 8 Rhagfyr) a Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Coronafeirws—Cyfyngiadau mis Rhagfyr 7. & 8. Debate: New Coronavirus Restrictions (Postponed from 8 December) and a Welsh Conservatives Debate: Coronavirus—December Restrictions
9. Adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad—Adroddiad 03-20 9. Standards of Conduct Committee Report—Report 03-20
Cynnig gweithrefnol Procedural motion
10. Cyfnod Pleidleisio 10. Voting Time

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 12:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

Dechreuodd y cyfarfod drwy barhau â busnes o gyfarfod dydd Mawrth, 8 Rhagfyr.

The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 12:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

The meeting began with the continuation of business from Tuesday, 8 December.

Croeso nôl i bawb ac rydym ni nawr yn ailddechrau ar agenda cyfarfod ddoe, a gafodd ei ohirio oherwydd problemau technegol. 

Welcome back. We are now resuming the agenda from yesterday's meeting, which was adjourned due to technical problems.

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig: Parhad
Legislative Consent Motion on the United Kingdom Internal Market Bill: Continued

Parhad o ddadl 8 Rhagfyr.

Cynigiwyd y cynnig canlynol ar 8 Rhagfyr:

Debate continued from 8 December.

The following motion was moved on 8 December:

Cynnig NDM7497 Jeremy Miles

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau ym Mil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Senedd Cymru.

Motion NDM7497 Jeremy Miles

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6, agrees that provisions in the United Kingdom Internal Market Bill, in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.

Felly, rydyn ni'n ailddechrau gydag eitem 7 o ddoe, sef y cynnig ar y cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig. Y cyfrannydd cyntaf, felly, i'r ddadl heddiw fydd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.

 So, we will resume with yesterday's item 7, which is the legislative consent motion on the United Kingdom Internal Market Bill. The first contributor to the debate today will be the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.

12:30

Wel, diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae'n bleser gen i i siarad yn y ddadl yma ar ran y pwyllgor, ac o ystyried arwyddocâd y ddeddfwriaeth yma, fe wnaethom ni fel pwyllgor archwilio'r ystyriaethau ariannol sydd ynghlwm wrth y Bil gyda'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, ac fe ddaeth y pwyllgor i'r casgliad mwyafrifol y byddai'r goblygiadau cyfansoddiadol ac ariannol a fyddai'n deillio o basio'r Bil marchnad fewnol ar ei ffurf wreiddiol yn tanseilio'r setliad datganoli, gan arwain at y posibilrwydd hefyd o leihau'r cyllid sydd ar gael trwy grant bloc Cymru.

Nawr, er ein bod ni wedi croesawu approach Llywodraeth Cymru o geisio cefnogaeth drwy Dŷ'r Arglwyddi ar gyfer eu gwelliannau enghreifftiol i'r Bil, fe wnaethon ni dynnu sylw at ein pryder y gallai newidiadau a wnaethpwyd yn Nhŷ'r Arglwyddi gael eu newid yn ôl ar ôl i'r Bil ddychwelyd i Dŷ'r Cyffredin, a dyna'n wir ddigwyddodd pan adferwyd gan Dŷ'r Cyffredin rai o agweddau ariannol y Bil a gafodd eu newid gan Dŷ'r Arglwyddi.

Mae gennym ni, felly, nifer o bryderon am y Bil fel y mae'n sefyll, ac mi restraf i rai ohonyn nhw nawr yn fy nghyfraniad i y prynhawn yma. Yn gyntaf, mae'r posibilrwydd y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gwario mewn meysydd datganoledig, a hynny mewn ffordd, wrth gwrs, sydd ddim yn gydnaws â bwriadau strategol Llywodraeth Cymru. Fe ddywedodd y Gweinidog wrthym ni y byddai modd defnyddio'r pwerau cymorth ariannol yn y Bil at ddibenion eang iawn, gan gynnwys o fewn meysydd datganoledig. Fe wnaeth yr Arglwyddi ddileu'r cymal hwn, ond, wrth gwrs, mae e wedi ei adfer yn Nhŷ'r Cyffredin erbyn hyn. Ein barn ni yw nad yw'r pwerau hyn yn angenrheidiol, ac rŷn ni'n credu y byddan nhw'n tanseilio penderfyniadau gwariant sy'n cael eu gwneud yma yng Nghymru.

Roedd Rhan 6 o'r Bil yn rhoi pŵer i Weinidogion Llywodraeth y Deyrnas Unedig ariannu unrhyw berson yn uniongyrchol ar ystod eang o faterion sydd o fewn cymhwysedd datganoledig ar hyn o bryd. Roedd y pwyllgor yn poeni am oblygiadau gwariant Llywodraeth y Deyrnas Unedig mewn meysydd datganoledig i grant bloc Cymru a'r posibilrwydd pryderus y bydd y gwariant hwn yn cael ei ariannu trwy 'top-slice-o' y grant bloc. Er y cytunwyd ar welliant yn Nhŷ'r Arglwyddi i dynnu cymal 42 o'r Bil, mae pryderon yn parhau ynghylch bwriadau Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y cenhedlodd datganoledig.

Thank you, Llywydd. I am pleased to speak in this debate today on behalf of the committee, and given the significance of this legislation, we explored, as a committee, the financial considerations associated with the Bill with the Minister for Finance and Trefnydd, and the committee reached a majority conclusion that the constitutional and financial implications stemming from the passing of the internal market Bill, in its original form, would undermine the devolution settlement, leading to the possibility of a reduction in the funding available through the Welsh block grant .

While we welcomed the Welsh Government’s approach of seeking support through the House of Lords for its model amendments to the Bill, we highlighted our concern that changes pursued through the Lords could be reinstated once the Bill returned to the House of Commons, and that was the case when some of the financial aspects of the Bill that had been changed were reinstated by the Commons.

We have a number of concerns regarding the Bill, and I will list some of them now in my contribution this afternoon. First of all, there is the possibility that the UK Government will spend in devolved areas and in a way that is not compatible with the strategic intentions of the Welsh Government. The Minister told us that it would be possible to use the financial assistance powers within the Bill for a very broad set of purposes, including within devolved areas. The Lords removed this clause, but, of course, it was reinstated by the Commons. We don't believe that these powers are necessary and we believe that they will serve to undermine spending decisions made in Wales.

Part 6 of the Bill gave power to the UK Government Ministers to directly fund any person on a wide range of matters that are within devolved competence at this time. The committee was concerned about the implications of expenditure by UK Government in devolved areas for the Welsh block grant, with the worrying possibility that this spending will be funded by top-slicing the block grant. While an amendment was agreed in the House of Lords to remove clause 42 from the Bill, concerns remain over the UK Government’s intentions in the devolved nations.

The Finance Committee has concerns around the reservation of state aid and subsidy control without the agreement of devolved nations. The Lords, again, removed the clause that reserves state aid, but it was subsequently reinstated by the Commons. The UK Government said the clause is needed because it's necessary to reserve to the UK Parliament the right to legislate for a system to regulate the provision by public bodies of subsidies that are or may be distortive or harmful and to avoid the risk of inconsistent regulation of such subsidies in the different parts of the UK. We heard that the Welsh Government has always argued that state aid is not reserved under the Government of Wales Act 2006, and we believe there must be discussions with devolved nations on these issues.

There's a lack of clarity on the impact of the Bill in terms of subsidy control on tax devolution and the possibility that certain tax policies in Wales may be limited or open to challenge. We believe the lack of clarity on the impact of this Bill on tax devolution should be addressed to ensure there are no unintended consequences when different approaches to tax are taken in different parts of the UK.

Finally, Llywydd, it's disappointing that this close to the end of the EU transition period there still remains no clarity on the shape or form of the UK shared prosperity fund, three years after it was announced. We reported as a committee back in 2018 on replacing EU funding for Wales, at which time there were concerns about the lack of engagement from the UK Government with the Welsh Government, and, of course, we heard that this situation is still 'exceptionally poor'. There was little information on the fund in the Chancellor’s spending review announced on 25 November, which said further details would be set out in a UK-wide investment framework published in spring of next year. The UK Government has an important role to ensure that the Welsh Government and stakeholders in Wales have sufficient resource through the fund, and the UK Government must engage with the Welsh Government and other devolved Governments on this issue as a matter of urgency. With those comments, I look forward to hearing the contributions of others in this debate. Diolch.

Mae gan y Pwyllgor Cyllid bryderon ynghylch cadw cymorth gwladwriaethol a rheolaeth cymorthdaliadau ​​heb gytundeb y gwledydd datganoledig. Fe wnaeth yr Arglwyddi, unwaith eto, gael gwared ar y cymal sy'n cadw cymorth gwladwriaethol, ond fe’i rhoddwyd yn ôl wedyn gan Dŷ'r Cyffredin. Dywedodd Llywodraeth y DU fod angen y cymal gan ei bod yn angenrheidiol i Senedd y DU gadw’r hawl i ddeddfu ar gyfer system i reoleiddio darpariaeth cyrff cyhoeddus o gymorthdaliadau sydd, neu a allai fod, yn ystumiol neu'n niweidiol ac i osgoi'r risg o reoleiddio cymorthdaliadau o'r fath yn anghyson yng ngwahanol rannau'r DU. Clywsom fod Llywodraeth Cymru bob amser wedi dadlau nad yw cymorth gwladwriaethol wedi'i gadw o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, a chredwn fod yn rhaid cynnal trafodaethau â'r gwledydd datganoledig ynghylch y materion hyn.

Ceir diffyg eglurder ynglŷn ag effaith y Bil o ran rheolaeth cymorthdaliadau ​​ar ddatganoli trethi a'r posibilrwydd y gallai rhai polisïau treth yng Nghymru fod yn gyfyngedig neu'n agored i her. Credwn y dylid mynd i'r afael â'r diffyg eglurder ynghylch effaith y Bil ar ddatganoli trethi i sicrhau na cheir unrhyw ganlyniadau anfwriadol pan fo gwahanol ddulliau o drethu yn cael eu rhoi ar waith mewn gwahanol rannau o'r DU.

Yn olaf, Lywydd, mae'n siomedig, mor agos â hyn at ddiwedd cyfnod pontio'r UE, nad oes eglurder o hyd ar siâp na ffurf cronfa ffyniant gyffredin y DU, dair blynedd ar ôl ei chyhoeddi. Gwnaethom adrodd fel pwyllgor yn ôl yn 2018 ar ddarpariaeth cyllid i Gymru yn lle cyllid yr UE, ac ar yr adeg honno roedd pryderon ynghylch y diffyg ymgysylltu gan Lywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru, ac wrth gwrs, clywsom fod y sefyllfa hon yn dal i fod yn 'eithriadol o wael’. Ychydig o wybodaeth a gafwyd am y gronfa yn adolygiad o wariant y Canghellor a gyhoeddwyd ar 25 Tachwedd, a ddywedai y byddai manylion pellach yn cael eu nodi mewn fframwaith buddsoddi ar gyfer y DU gyfan a gyhoeddir y gwanwyn nesaf. Mae rôl bwysig gan Lywodraeth y DU i sicrhau bod Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid yng Nghymru yn cael digon o adnoddau drwy'r gronfa, ac mae’n rhaid i Lywodraeth y DU ymgysylltu â Llywodraeth Cymru a Llywodraethau datganoledig eraill ar y mater hwn ar frys. Gyda'r sylwadau hynny, edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau gan eraill i'r ddadl hon. Diolch.

It will come as no surprise to everybody in this Chamber that I rise to speak in support of the legislative consent motion. Labour, Plaid Cymru and others in this Chamber have done everything that they can to try to prevent the UK from delivering on the democratic mandate of the people of Wales. First, they tried to stop us from leaving the EU, then they tried to extend the transition period, and today they are trying to scupper the UK internal market Bill.

Ni fydd yn syndod i unrhyw un yn y Siambr hon fy mod yn codi i gefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Mae Llafur, Plaid Cymru ac eraill yn y Siambr hon wedi gwneud popeth yn eu gallu i geisio atal y DU rhag cyflawni mandad democrataidd pobl Cymru. Yn gyntaf, fe wnaethant geisio ein hatal rhag gadael yr UE, yna fe wnaethant geisio ymestyn y cyfnod pontio, a heddiw maent yn ceisio tanseilio Bil marchnad fewnol y DU.

Other speakers in this debate so far, both yesterday and just now, have warned that this legislation is a snatch-and-grab at devolved powers and an attempt to centralise decision making in London. But, of course, that is not the case. It's a piece of legislation that has two principal aims: firstly, to provide an orderly transfer of powers from Brussels to the UK as the result of our departure from the EU; and secondly to protect the integrity of the UK's own internal market. The measures it contains will ensure that, when the transition period ends, businesses across Wales will continue to be able to benefit from the seamless trade that they already currently enjoy with the rest of the UK. Ensuring the continuity of this trade and the businesses and jobs that that trade protects is all the more important given the impact of the coronavirus pandemic on the Welsh economy.

The Bill reaffirms that the UK is made up of four nations and that no matter in which nation a business is based it will have an equal opportunity to sell its goods and services anywhere in the United Kingdom. The legislation also maintains current high standards across the UK on a range of subjects, including food hygiene, animal welfare and other matters. It will not diminish any of those standards, including on employment, at all. It will benefit, of course, Welsh farmers as well, actually, as we seize the opportunities presented by leaving the common agricultural policy, enabling us to create a new system that puts the interests of our farmers here in Wales first. 

Contrary to what some in the Welsh Parliament would have you believe, the Bill actually respects and strengthens the devolution settlement. As a result of this legislation, scores of powers will be transferred to Wales, Scotland and Northern Ireland on 1 January, and not a single power will be taken away. Powers in scores of new policy areas that previously resided in Brussels will be passed directly to the Welsh Government. Not one power will be taken away. And I refer to your comments on state aid yesterday, Minister. The reality is, of course, that state aid is fettered here in Wales as a result of the EU at present. So, transferring those responsibilities to the UK Government seems to me to be perfectly sensible. 

Llywydd, the Bill amounts to a fulfilment of Boris Johnson's pledges to get Brexit done and to devolve new powers to the Senedd as a result of the departure of the UK from the European Union. And the need to improve this legislation is more important now than ever. Wales sells more to the rest of the UK than the rest of the world put together, so it's vital that we do all that we can to protect this economic co-operation and partnership between the four nations, because only that will help us bounce back from COVID-19. 

The Bill will also help the economic recovery by paving the way for the UK Government to invest in communities across the United Kingdom, including here in Wales, through new spending powers. Currently, many UK investment decisions are taken by unelected European bureaucrats, but as a result of this Bill, the UK Government will take on those spending powers that are currently exercised by the EU. That will enable the UK Government to spend the money of UK taxpayers and invest it in communities and businesses across the whole of the UK. Isn't that a surprise? That spending would secure extra funding for Wales over and above that available to the Welsh Government via the Welsh block grant. All of us in this Chamber should be welcoming such significant potential investment to Wales, and yet bizarrely Labour Ministers are objecting. They object to the UK Government taking on such powers, yet they were more than happy for those powers to be exercised by those faceless unelected bureaucrats in Brussels. You couldn't make it up. Why on earth would anyone in this Chamber object to greater investment in economic development, greater investment in infrastructure across this country? Crucially, the UK Government has been crystal clear that the level of funding that Wales will receive following the end of the transition period will be equal to or greater than the funding that we currently receive from EU schemes.

So, let me remind Labour Ministers and Members of the Senedd today of a very inconvenient truth that they try to forget: the people of Wales voted clearly in 2016 for Brexit, especially in your heartlands and your constituency. They want to see a Welsh Government that supports the delivery of Brexit. They want a UK Parliament and a Senedd that makes decisions on laws and spending that were previously made in Brussels, and they want the Welsh economy to bounce back quickly from the pandemic that we're currently in the midst of. This Bill delivers on those priorities, so let's back it, let's get Brexit done, and let's embrace the opportunities that it presents.

Mae siaradwyr eraill yn y ddadl hon hyd yma, ddoe a nawr, wedi rhybuddio bod y ddeddfwriaeth hon yn lladrata pwerau datganoledig ac yn ymgais i ganoli'r broses o wneud penderfyniadau yn Llundain. Ond wrth gwrs, nid yw hynny'n wir. Mae'n ddeddfwriaeth a chanddi ddau brif nod: yn gyntaf, sicrhau bod pwerau’n cael eu trosglwyddo’n drefnus o Frwsel i'r DU o ganlyniad i'n hymadawiad â'r UE; ac yn ail, diogelu cyfanrwydd marchnad fewnol y DU ei hun. Bydd y mesurau sydd wedi’u cynnwys ynddi’n sicrhau, pan ddaw'r cyfnod pontio i ben, y bydd busnesau ledled Cymru’n parhau i allu elwa o'r fasnach ddi-dor y maent eisoes yn ei mwynhau gyda gweddill y DU. Mae sicrhau parhad y fasnach hon a'r busnesau a'r swyddi y mae'r fasnach honno'n eu gwarchod yn bwysicach fyth o ystyried effaith y pandemig coronafeirws ar economi Cymru.

Mae'r Bil yn ailddatgan bod y DU yn cynnwys pedair gwlad, ac y bydd cyfle cyfartal i fusnesau werthu eu nwyddau a’u gwasanaethau yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig, ni waeth ym mha wlad y maent wedi’u lleoli. Mae'r ddeddfwriaeth hefyd yn cynnal safonau uchel cyfredol ledled y DU ar ystod o bynciau, gan gynnwys hylendid bwyd, lles anifeiliaid a materion eraill. Ni fydd yn lleihau unrhyw un o'r safonau hynny o gwbl, gan gynnwys ar gyflogaeth. Bydd o fudd, wrth gwrs, i ffermwyr Cymru hefyd, wrth inni achub ar y cyfleoedd a fydd yn cael eu creu drwy adael y polisi amaethyddol cyffredin, gan ein galluogi i greu system newydd sy'n blaenoriaethu buddiannau ein ffermwyr yma yng Nghymru.

Yn wahanol i'r hyn y byddai rhai yn Senedd Cymru am i chi ei gredu, mae'r Bil yn parchu ac yn cryfhau'r setliad datganoli. O ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hon, bydd llu o bwerau'n cael eu trosglwyddo i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon ar 1 Ionawr, ac ni fydd unrhyw bŵer yn cael ei dynnu ymaith. Bydd pwerau mewn llu o feysydd polisi newydd a arferai fod ym Mrwsel yn cael eu trosglwyddo'n uniongyrchol i Lywodraeth Cymru. Ni fydd unrhyw bŵer yn cael ei dynnu ymaith. A chyfeiriaf at eich sylwadau ar gymorth gwladwriaethol ddoe, Weinidog. Y gwir amdani, wrth gwrs, yw bod cymorth gwladwriaethol yn cael ei lyffetheirio yma yng Nghymru o ganlyniad i'r UE ar hyn o bryd. Felly, ymddengys i mi fod trosglwyddo'r cyfrifoldebau hynny i Lywodraeth y DU yn gwbl synhwyrol.

Lywydd, mae'r Bil yn cyflawni addewidion Boris Johnson i sicrhau Brexit ac i ddatganoli pwerau newydd i'r Senedd o ganlyniad i ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd. Ac mae'r angen i wella'r ddeddfwriaeth hon yn bwysicach nag erioed yn awr. Mae Cymru’n gwerthu mwy i weddill y DU na gweddill y byd gyda'i gilydd, felly mae'n hanfodol ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i ddiogelu'r cydweithrediad a'r bartneriaeth economaidd hon rhwng y pedair gwlad, gan mai hynny'n unig fydd yn ein helpu i adfer wedi COVID-19.

Bydd y Bil hefyd yn helpu'r adferiad economaidd drwy baratoi'r ffordd i Lywodraeth y DU fuddsoddi mewn cymunedau ledled y Deyrnas Unedig, gan gynnwys yma yng Nghymru, drwy bwerau gwario newydd. Ar hyn o bryd, mae llawer o benderfyniadau buddsoddi yn y DU yn cael eu gwneud gan fiwrocratiaid Ewropeaidd anetholedig, ond o ganlyniad i'r Bil hwn, bydd Llywodraeth y DU yn mabwysiadu'r pwerau gwariant sy'n cael eu harfer gan yr UE ar hyn o bryd. Bydd hynny'n galluogi Llywodraeth y DU i wario arian trethdalwyr y DU a'i fuddsoddi mewn cymunedau a busnesau ledled y DU. Onid yw hynny'n syndod? Byddai'r gwariant hwnnw'n sicrhau cyllid ychwanegol i Gymru ar ben yr hyn sydd ar gael i Lywodraeth Cymru drwy grant bloc Cymru. Dylai pob un ohonom yn y Siambr hon groesawu buddsoddiad posibl mor sylweddol yng Nghymru, ac eto, yn rhyfedd ddigon, mae Gweinidogion Llafur yn gwrthwynebu. Maent yn gwrthwynebu bod Llywodraeth y DU yn mabwysiadu pwerau o'r fath, ac eto, roeddent yn fwy na pharod i'r biwrocratiaid anetholedig diwyneb ym Mrwsel arfer y pwerau hynny. Byddai'n anghredadwy pe na bai'n wir. Pam ar y ddaear y byddai unrhyw un yn y Siambr hon yn gwrthwynebu mwy o fuddsoddiad mewn datblygu economaidd, mwy o fuddsoddiad mewn seilwaith ledled y wlad? Yn hanfodol, mae Llywodraeth y DU wedi dweud yn gwbl glir y bydd y lefel o gyllid y bydd Cymru’n ei chael wedi diwedd y cyfnod pontio yn gyfwerth neu'n fwy na'r cyllid a gawn ar hyn o bryd drwy gynlluniau'r UE.

Felly gadewch imi atgoffa Gweinidogion Llafur ac Aelodau’r Senedd heddiw o wirionedd anghyfleus iawn y maent yn ceisio’i anghofio: pleidleisiodd pobl Cymru’n glir yn 2016 o blaid Brexit, yn enwedig yng nghefn gwlad a'ch etholaeth chi. Maent yn dymuno gweld Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi’r gwaith o gyflawni Brexit. Maent am gael Senedd y DU a Senedd sy'n gwneud penderfyniadau ar gyfreithiau a gwariant a arferai gael eu gwneud ym Mrwsel, ac maent am i economi Cymru adfer yn gyflym wedi’r pandemig rydym ar ei ganol ar hyn o bryd. Mae'r Bil hwn yn cyflawni'r blaenoriaethau hynny, felly gadewch inni ei gefnogi, gadewch inni gyflawni Brexit, a gadewch inni fanteisio ar y cyfleoedd y mae'n eu cyflwyno.

12:40

Plaid Cymru will vote against giving legislative consent for the internal market Bill today. This Bill essentially takes a sledgehammer to Welsh democracy, totally undermining the devolution settlement by taking back powers in devolved areas and seriously limiting the ability of this Senedd to create any novel legislation in future that does not accord with Westminster's plans. Emboldened by the Brexit referendum vote and the vociferous and divisive campaigning that it engendered, and the constant entreaties to respect the result of that referendum and the fact that Wales voted 'leave', we have seen the drip-drip rollback of powers since 2016. No thought of respecting the results of the referendums of 1997 and 2011, when the people of Wales voted for powers here in Wales in the first place and resoundingly for more powers in 2011.

But we expect no different from the Conservatives. We started losing powers under the Wales Act 2017. Plaid argued strongly and were mocked by Labour and the Conservatives then. With EU withdrawal, Labour opposed Plaid and the late Steffan Lewis's plan for a continuity Bill to protect the Senedd's legislative competence during EU withdrawal, and relied on inter-governmental agreements with the Conservative UK Government instead. Well, that's turned out well: now we have three Senedd committees concluding that the internal market Bill drives a coach and horses through the devolution settlement. So much for the protection of inter-governmental agreements, so much for common frameworks based on shared governance instead of the continuity Bill. The internal market Bill is not merely economic, it is disastrously constitutional. There has been no issue with trading between Wales and England these last 20 years.

Even the House of Lords have been unstinting in their condemnation of the internal market Bill. Welsh Government was sidelined and ignored repeatedly during EU withdrawal negotiations over the last four years. Legislative consent was denied for the EU withdrawal Bill by Scotland, Wales and Northern Ireland, but the Tories carried on regardless. Now in the midst of the COVID pandemic, with Brexit negotiations oven ready, as the easiest deal in the world—that's going well—if all that was not enough, we have an internal market Bill imposed upon us. A Bill breaking international law, leading to fury in Ireland and elsewhere. Our European funding, the shared prosperity fund—so-called—hollowed out, not a penny less, not a power lost; not going well, is it? The internal market Bill means losing powers, losing funding, losing control over funding, and paralysing the Senedd's future ability to make divergent laws for Wales. The internal market Bill just draws us into England, Sewel convention gone, inter-governmental agreements a joke—it's imposed upon us.

With a fisheries Bill and a trade Bill and agriculture Bill going through at present, Welsh Government is still depending on inter-governmental agreements and despatch-box promises—as empty as they are meaningless. Still, Labour remains wedded to this union of an increasingly disunited kingdom to the detriment of Wales, bleating at the injustices but complicit. Over eight centuries, English kings and the Westminster elite have either oppressed or neglected the people of Wales, or both. People often mock when I go on about Welsh history, but we don't need to recall Llywelyn Ein Llyw Olaf, the treachery of the blue books, drowning Tryweryn, or any other historical betrayal, because the modern-day examples keep on flooding in, where the UK Government gazumps Welsh Government on testing kits, or directs PPE to England not Wales, or the crippling underfunding of rail infrastructure in Wales, or UK Government wrecking shared prosperity, decimating farming incomes, and dismantling Wales politically with the internal market Bill. Betrayal is heaped upon betrayal, and still Labour is proud to be unionist. UK Tories are laughing at Welsh Government and laughing at Wales because we can always be brought to heel. Soon, Scotland will be free of this charade; it's only Wales and England left. No UK, then. We glimpse a dystopian future beloved of that malevolent, misinformed minority that wants to ditch the Senedd and ditch Wales. Labour needs to be on the right side of history moving forward, not side with forces laughing at Wales. Give legislative consent to dismantling my nation? Llywydd, in ending, you know and people know me as a detached, considered and dispassionate analyser of constitutional affairs, and even I say vote against legislative consent. Diolch yn fawr.

Bydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil marchnad fewnol heddiw. Yn y bôn, mae'r Bil hwn yn ceisio chwalu democratiaeth Gymreig, gan danseilio'r setliad datganoli yn llwyr drwy gipio pwerau yn ôl mewn meysydd datganoledig a chyfyngu'n ddifrifol ar allu'r Senedd hon i greu unrhyw ddeddfwriaeth newydd yn y dyfodol nad yw'n cyd-fynd â chynlluniau San Steffan. O ganlyniad i bleidlais refferendwm Brexit a'r ymgyrchu croch ac ymrannol a grëwyd yn sgil hynny, a'r ymbil cyson i barchu canlyniad y refferendwm hwnnw a'r ffaith bod Cymru wedi pleidleisio o blaid 'gadael', rydym wedi gweld pwerau yn cael eu lleihau’n raddol ers 2016. Ni roddwyd unrhyw ystyriaeth i barchu canlyniadau refferenda 1997 a 2011, pan bleidleisiodd pobl Cymru o blaid pwerau yma yng Nghymru yn y lle cyntaf ac yn ysgubol o blaid mwy o bwerau yn 2011.

Ond nid ydym yn disgwyl unrhyw beth yn wahanol gan y Ceidwadwyr. Fe wnaethom ddechrau colli pwerau o dan Ddeddf Cymru 2017. Dadleuodd Plaid Cymru'n gryf, a chawsant ein gwawdio gan Lafur a’r Ceidwadwyr bryd hynny. Ar ymadael â’r UE, gwrthwynebodd y Blaid Lafur gynllun Plaid Cymru a’r diweddar Steffan Lewis am Fil parhad i ddiogelu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd wrth inni ymadael â’r UE, a dibynasant ar gytundebau rhynglywodraethol â Llywodraeth Geidwadol y DU yn lle hynny. Wel, prin y gellid galw hynny'n llwyddiant: bellach, mae tri o bwyllgorau’r Senedd wedi dod i'r casgliad fod y Bil marchnad fewnol yn dinistrio’r setliad datganoli yn llwyr. Naw wfft i ddiogelu cytundebau rhynglywodraethol, naw wfft i fframweithiau cyffredin yn seiliedig ar gydlywodraethu yn lle'r Bil parhad. Nid economaidd yn unig yw'r Bil marchnad fewnol, mae'n drychinebus o gyfansoddiadol. Ni fu unrhyw broblem gyda masnachu rhwng Cymru a Lloegr yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf.

Mae hyd yn oed Tŷ’r Arglwyddi wedi condemnio'r Bil marchnad fewnol yn llwyr. Mae Llywodraeth Cymru wedi cael ei gwthio i'r cyrion a'i hanwybyddu dro ar ôl tro yn ystod y negodiadau gadael yr UE dros y pedair blynedd diwethaf. Gwrthodwyd cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil ymadael â’r UE gan yr Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon, ond aeth y Torïaid yn eu blaenau beth bynnag. Nawr, yng nghanol pandemig COVID, gyda thrafodaethau Brexit yn barod i’w pobi, fel y cytundeb hawsaf yn y byd—mae hynny'n mynd yn dda—fel pe na bai hyn oll yn ddigon, mae'r Bil marchnad fewnol yn cael ei orfodi arnom. Bil sy’n torri cyfraith ryngwladol, gan arwain at gynddaredd yn Iwerddon a mannau eraill. Ein cyllid Ewropeaidd, y gronfa ffyniant gyffredin—fel y'i gelwir—wedi’i gwagio, heb fod geiniog ar ein colled, heb golli unrhyw bŵer; nid yw hynny’n mynd yn dda, ydy e? Mae'r Bil marchnad fewnol yn golygu colli pwerau, colli cyllid, colli rheolaeth ar gyllid, a pharlysu gallu'r Senedd i wneud deddfau gwahanol ar gyfer Cymru yn y dyfodol. Mae'r Bil marchnad fewnol yn ein tynnu i mewn i Loegr, confensiwn Sewel wedi mynd, cytundebau rhynglywodraethol yn jôc—mae'n cael ei orfodi arnom.

Gyda Bil pysgodfeydd a Bil masnach a Bil amaethyddiaeth ar y gweill ar hyn o bryd, mae Llywodraeth Cymru yn dal i ddibynnu ar gytundebau rhynglywodraethol ac addewidion a wneir ar lawr Senedd y DU—sydd mor wag ag y maent yn ddiystyr. Eto i gyd, mae Llafur yn parhau i lynu wrth uniad teyrnas fwyfwy anunedig er mawr niwed i Gymru, yn cwyno am yr anghyfiawnderau ond yn rhan o’r broblem. Dros wyth canrif, mae brenhinoedd Lloegr ac elitiaid San Steffan naill ai wedi gormesu neu esgeuluso pobl Cymru, neu'r ddau. Mae pobl yn gwneud hwyl am fy mhen pan fyddaf yn sôn am hanes Cymru, ond nid oes angen inni gofio Llywelyn Ein Llyw Olaf, brad y llyfrau gleision, boddi Tryweryn, nac unrhyw frad hanesyddol arall, gan fod yr enghreifftiau modern yn dal i ddod un ar ôl y llall, pan fo Llywodraeth y DU yn gasympio Llywodraeth Cymru ar gitiau profi, neu'n cyfeirio cyfarpar diogelu personol i Loegr yn hytrach na Chymru, neu’n tanariannu’r seilwaith rheilffyrdd yn ddifrifol yng Nghymru, neu Lywodraeth y DU yn chwalu ffyniant cyffredin, yn dinistrio incwm ffermydd, ac yn datgymalu Cymru’n wleidyddol drwy'r Bil marchnad fewnol. Brad ar ôl brad ar ôl brad, ac mae Llafur yn dal yn falch o fod yn unoliaethol. Mae Torïaid y DU yn chwerthin ar Lywodraeth Cymru ac yn chwerthin ar Gymru gan fod modd ein cadw'n ufudd bob amser. Cyn bo hir, bydd yr Alban yn rhydd o'r siarâd hwn; dim ond Cymru a Lloegr fydd ar ôl. Dim DU, felly. Cawn gip ar y dyfodol dystopaidd a gerir gan y lleiafrif maleisus, cyfeiliornus hwnnw sy’n dymuno cael gwared ar y Senedd a chael gwared ar Gymru. Mae angen i Lafur fod ar ochr gywir hanes wrth symud ymlaen, yn hytrach nag ochri â grymoedd sy’n chwerthin ar ben Cymru. Rhoi cydsyniad deddfwriaethol i chwalu fy nghenedl? Lywydd, i gloi, rydych chi ac eraill yn fy adnabod fel rhywun sy’n dadansoddi materion cyfansoddiadol mewn modd diduedd, ystyriol a phwyllog, ac rwyf i, hyd yn oed, yn dweud y dylid pleidleisio yn erbyn cydsyniad deddfwriaethol. Diolch yn fawr.

12:45

Diolch, Llywydd. My group will be supporting this LCM today, and we disagree with the conclusions drawn by many that the internal market Bill fundamentally undermines devolution. I would argue the opposite—without a sensible approach to the trade of goods and services between the home nations we could see a breakdown in the free movement of goods, which could lead to the break-up of the United Kingdom.

Many of the people crying foul were quite content to accept the EU internal market, so why should a UK one be any different? It's not as if we don't have any say in making the rules. After all, doesn't Wales have 40 MPs to represent our nation in the UK Parliament? What we can't have is a free-for-all whereby nation competes against nation, and in that trade war all will lose. That would be particularly true in our case. How could our small nation of 3 million people possibly hope to compete with a nation of 56 million people? And to complicate things, we rely on the goodwill and taxes of those 56 million people to fund our health service and schools. If not for them, then our taxes would be so much higher and our nation so much poorer. We have to adopt a sensible, four-nation approach to ensuring our goods and services are of the highest quality, safety and efficacy, produced under the highest labour and welfare standards. This is the only way to maintain the free flow of goods and services across an essentially borderless United Kingdom.

So, at this moment in time, Wales needs interdependence. However, should there be a public appetite in the future in Wales for independence, it would not be possible financially for many years, due to Wales's poor infrastructure, which requires heavy investment, and I'm sorry to say that, whichever Government has been in power in Westminster, Wales has always been underfunded and treated as the poor relation—not one party any better than the other—and Wales has been left behind. For these reasons, we will support the LCM today, because now, post Brexit, is the time for change and for Wales to prosper, and investment in our economy is extremely important.

So, both Governments must start working together for the benefit of the people of Wales, instead of fighting against each other. Don't forget, around 85 per cent of people in the Senedd tried to scupper the Brexit referendum result, and this is not on. We need democracy, as opposed to dictatorship. The people of Wales decide what is best for them, and I rest my case. Thank you.

Diolch, Lywydd. Bydd fy ngrŵp yn cefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw, ac rydym yn anghytuno â chasgliadau llawer o bobl fod y Bil marchnad fewnol yn tanseilio datganoli yn llwyr. Byddwn yn dadlau i'r gwrthwyneb—heb ymagwedd synhwyrol tuag at fasnachu nwyddau a gwasanaethau rhwng y gwledydd cartref gallem weld symudiad rhydd nwyddau yn dod i ben, a allai arwain at chwalu'r Deyrnas Unedig.

Roedd llawer o'r bobl sy’n gwrthwynebu yn barod iawn i dderbyn marchnad fewnol yr UE, felly pam ddylai marchnad fewnol y DU fod yn wahanol? Nid yw fel pe na bai llais gennym yn y broses o bennu’r rheolau. Wedi'r cyfan, onid oes gan Gymru 40 Aelod Seneddol i gynrychioli ein gwlad yn Senedd y DU? Yr hyn na allwn ei gael yw ffrwgwd lle mae un wlad yn cystadlu yn erbyn y llall, ac yn y rhyfel masnach hwnnw, bydd pawb yn colli. Byddai hynny'n arbennig o wir yn ein hachos ni. Sut y gallai ein cenedl fechan o 3 miliwn o bobl obeithio cystadlu â chenedl o 56 miliwn o bobl? Ac i gymhlethu pethau, rydym yn dibynnu ar ewyllys da a threthi’r 56 miliwn o bobl hynny i ariannu ein gwasanaeth iechyd a’n hysgolion. Oni bai amdanynt hwy, byddai ein trethi gymaint yn uwch a'n cenedl gymaint yn dlotach. Mae'n rhaid inni fabwysiadu ymagwedd synhwyrol sy’n canolbwyntio ar y pedair gwlad i sicrhau bod ein nwyddau a'n gwasanaethau mor safonol, diogel ac effeithiol ag y bo modd, a’n cael eu cynhyrchu o dan y safonau llafur a lles uchaf. Dyma'r unig ffordd o gynnal symudiad rhydd nwyddau a gwasanaethau ar draws Teyrnas Unedig heb ffiniau i bob pwrpas.

Felly, ar hyn o bryd, mae angen cyd-ddibyniaeth ar Gymru. Fodd bynnag, pe bai’r cyhoedd yng Nghymru yn awchu am annibyniaeth yn y dyfodol, ni fyddai hynny’n bosibl yn ariannol am flynyddoedd lawer, oherwydd seilwaith gwael Cymru, sydd angen cryn dipyn o fuddsoddiad, ac ni waeth pa Lywodraeth sydd wedi bod mewn grym yn San Steffan, mae'n ddrwg gennyf ddweud bod Cymru bob amser wedi cael ei thanariannu a'i thrin fel aelod tlawd o’r teulu—nid oes un blaid wedi bod yn well na'r llall—ac mae Cymru wedi'i gadael ar ôl. Am y rhesymau hyn, byddwn yn cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw, gan mai nawr, ar ôl Brexit, yw'r amser am newid ac i Gymru ffynnu, ac mae buddsoddiad yn ein heconomi yn hynod bwysig.

Felly, mae'n rhaid i'r ddwy Lywodraeth ddechrau gweithio gyda'i gilydd er budd pobl Cymru, yn hytrach nag ymladd yn erbyn ei gilydd. Peidiwch ag anghofio, ceisiodd oddeutu 85 y cant o bobl yn y Senedd danseilio canlyniad refferendwm Brexit, ac nid yw hyn yn iawn. Mae arnom angen democratiaeth, yn hytrach nag unbennaeth. Pobl Cymru sy'n penderfynu beth sydd orau iddynt hwy, a dyna gloi fy nadl. Diolch.

And the people of Wales, of course, have decided what is best for them, and they've elected this Parliament.

This Bill, which I hope—[Interruption.]—which I hope the Parliament will refuse legislative consent for, is one of the most dishonest and destructive pieces of legislation that I've had the misfortune to read in my time in politics. They set two clear objectives for this legislation: maintaining the single market, and enabling businesses to operate across the United Kingdom. Then they say that we need this Bill to invest in Wales and Scotland. Now, those objectives aren't objectives that anyone here, on any side of this Chamber, would oppose or object to. We want to see business occurring across the Wales border. We want to see investment from the United Kingdom Government in Wales, and you don't need this Bill to achieve any of those objectives. It isn't about those objectives, it isn't about the single market, and it isn't about investment. And I'll say to Darren Millar, who did his best, through gritted teeth, I think, earlier, to justify this nonsense—it is possible for the UK Government to invest in Wales today. You take rail funding, for example. They could invest in rail funding today, but they don't, and not only do they not invest in the rail network in Wales, they change the formula to mean that they'll invest less in the future. So, if they wanted to invest in our—[Interruption.] It's a fact. If they wanted to invest in our infrastructure, they could do it today, they could do it tomorrow, they could have done it yesterday. They chose to do none of those things. And the spending review that was announced a few weeks ago follows years of such underfunding. 

We were promised the shared prosperity fund. We still haven't seen that. We still haven't seen a penny of those pounds that were promised to Wales. The basis upon which that was created is still not clear to any of us, and I'll say to Darren Millar that I was one of the Ministers who negotiated European funding in Brussels, and that process was far more transparent, far more open, far more democratic than what we have today, when we've essentially got the UK Parliament enforcing its will on this Parliament. If anyone here believes that the cuts in agricultural payments that we saw last week are anything except an absolute destruction of the industry, then they need to listen to what the NFU and the FUW are saying. 

Let me say this on the single market: this is a solution in search of a problem. There is no issue with businesses doing cross-border trade—none at all. The single market can easily be managed by four Governments working together within the common frameworks under the supervision of four legislatures. That is happening at the moment, it could happen in the future, but what wouldn't happen under that system, of course, is that the Tories wouldn't get what they want. They wouldn't get their own way, because in a democracy they need to win elections, and in Wales they've been notably lacking in some success in that over recent years. Whenever the people of Wales have an opportunity to vote, they do not elect a Conservative Government, and I don't believe they ever will. 

I listened to Laura Anne Jones. She stood in Blaenau Gwent a year ago and managed to get 18 per cent of the vote. If she wishes to stand in Blaenau Gwent in May, I'm very, very happy to show her round the constituency, but I can tell you now that the people of Blaenau Gwent will not be electing a Tory in May or at any other time. 

And finally, let me say this—[Interruption.] And finally, let me say this: this isn't about the single market, it isn't about business, it isn't about Brexit, it isn't about UK investment; it is about one thing and one thing alone—it is about the imposition of political power to undermine Welsh democracy. That is what this Bill is about, and that is what this Bill seeks to achieve. And this is fundamental to us. I say this to you, Presiding Officer: it is important for all of us, wherever we sit in this Chamber, to uphold the rights and privileges of this Parliament, and to uphold the interests of what the people of Wales have voted for. The people of Wales have voted for this Parliament to hold these powers. These powers are being taken away from this Parliament without reference to this Parliament, and I say this to my own front bench: devolution is dead if this reaches the statute book, because devolution was predicated on a UK Parliament recognising and respecting the mandates of Parliaments in Wales, Scotland and Northern Ireland. If the powers are taken away from us without our consent, and if this Bill and its provisions are imposed on the people of Wales without their consent, then it is clear to me that the democratic structures of the United Kingdom, the devolved democratic structures that we've enjoyed for the last 20 years, are no longer sustainable, and the United Kingdom's democracy is no longer sustainable. And I believe that this Bill should be withdrawn, we should not provide our consent for that, and, if the Tories do go ahead in undermining our democracy, then we need to find a constitutional settlement for the future that protects the rights not only of this Parliament, but of the people who elected it. 

Ac mae pobl Cymru, wrth gwrs, wedi penderfynu beth sydd orau iddynt hwy, ac maent wedi ethol y Senedd hon.

Mae'r Bil hwn, y gobeithiaf—[Torri ar draws.]—y gobeithiaf y bydd y Senedd hon yn gwrthod cydsyniad deddfwriaethol iddo, yn un o’r enghreifftiau mwyaf anonest a dinistriol o ddeddfwriaeth i mi fod yn ddigon anffodus i'w darllen yn fy amser yn y byd gwleidyddol. Maent yn nodi dau amcan clir ar gyfer y ddeddfwriaeth hon: cynnal y farchnad sengl, a galluogi busnesau i weithredu ledled y Deyrnas Unedig. Yna dywedant fod arnom angen y Bil hwn er mwyn buddsoddi yng Nghymru a'r Alban. Nawr, nid yw'r amcanion hynny'n amcanion y byddai unrhyw un yma, ar unrhyw ochr i’r Siambr hon, yn eu gwrthwynebu. Rydym am weld busnes yn croesi ffiniau Cymru. Rydym am weld buddsoddiad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yng Nghymru, ac nid oes angen y Bil hwn arnoch i gyflawni unrhyw un o'r amcanion hynny. Nid yw'n ymwneud â'r amcanion hynny, nid yw'n ymwneud â'r farchnad sengl, ac nid yw'n ymwneud â buddsoddiad. A dywedaf wrth Darren Millar, a wnaeth ei orau drwy ei ddannedd yn gynharach i gyfiawnhau'r sothach hwn—ei bod yn bosibl i Lywodraeth y DU fuddsoddi yng Nghymru heddiw. Ystyriwch gyllid rheilffyrdd, er enghraifft. Gallent fuddsoddi mewn cyllid rheilffyrdd heddiw, ond nid ydynt yn gwneud hynny, ac nid yn unig nad ydynt yn buddsoddi yn y rhwydwaith rheilffyrdd yng Nghymru, ond maent yn newid y fformiwla i olygu y byddant yn buddsoddi llai yn y dyfodol. Felly, pe baent am fuddsoddi yn ein—[Torri ar draws.] Mae'n ffaith. Pe baent am fuddsoddi yn ein seilwaith, gallent wneud hynny heddiw, gallent wneud hynny yfory, gallent fod wedi gwneud hynny ddoe. Fe wnaethant ddewis peidio â gwneud unrhyw un o'r pethau hynny. Ac mae'r adolygiad o wariant a gyhoeddwyd ychydig wythnosau yn ôl yn dilyn blynyddoedd o danariannu o'r fath.

Addawyd y gronfa ffyniant gyffredin inni. Nid ydym wedi’i gweld o hyd. Nid ydym wedi gweld ceiniog o'r punnoedd a addawyd i Gymru. Nid yw'r sail y’i crëwyd arni’n eglur o hyd i unrhyw un ohonom, a dywedaf wrth Darren Millar fy mod i’n un o'r Gweinidogion a negododd gyllid Ewropeaidd ym Mrwsel, a bod y broses honno'n llawer mwy tryloyw, yn llawer mwy agored, yn llawer mwy democrataidd na'r hyn sydd gennym heddiw, pan fo Senedd y DU yn gorfodi ei hewyllys ar y Senedd hon i bob pwrpas. Os oes unrhyw un yma’n credu bod y toriadau mewn taliadau amaethyddol a welsom yr wythnos diwethaf yn gwneud unrhyw beth heblaw dinistrio'r diwydiant yn llwyr, mae angen iddynt wrando ar yr hyn y mae Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac Undeb Amaethwyr Cymru yn ei ddweud.

Gadewch imi ddweud hyn ynglŷn â’r farchnad sengl: mae hwn yn ateb sy’n chwilio am broblem. Nid oes unrhyw broblem gyda busnesau’n masnachu'n drawsffiniol—dim o gwbl. Gellir rheoli'r farchnad sengl yn hawdd gan bedair Llywodraeth sy'n gweithio gyda'i gilydd o fewn y fframweithiau cyffredin o dan oruchwyliaeth pedair deddfwrfa. Mae hynny'n digwydd ar hyn o bryd, gallai ddigwydd yn y dyfodol, ond yr hyn na fyddai'n digwydd o dan y system honno, wrth gwrs, yw na fyddai'r Torïaid yn cael yr hyn y maent yn ei ddymuno. Ni fyddent yn cael eu ffordd eu hunain, oherwydd mewn democratiaeth mae angen iddynt ennill etholiadau, ac yng Nghymru, maent wedi bod yn brin o lwyddiant gyda hynny dros y blynyddoedd diwethaf. Pan fo pobl Cymru’n cael cyfle i bleidleisio, nid ydynt yn ethol Llywodraeth Geidwadol, ac ni chredaf y byddant byth yn gwneud hynny.

Gwrandewais ar Laura Anne Jones. Safodd ym Mlaenau Gwent flwyddyn yn ôl, a llwyddo i gael 18 y cant o'r bleidlais. Os yw'n dymuno sefyll ym Mlaenau Gwent ym mis Mai, rwy'n fwy na pharod i'w thywys o gwmpas yr etholaeth, ond gallaf ddweud wrthych nawr na fydd pobl Blaenau Gwent yn ethol Tori ym mis Mai nac ar unrhyw adeg arall.

Ac yn olaf, gadewch imi ddweud hyn—[Torri ar draws.] Ac yn olaf, gadewch imi ddweud hyn: nid oes a wnelo hyn â'r farchnad sengl, nid oes a wnelo hyn â busnes, nid oes a wnelo hyn â Brexit, nid oes a wnelo hyn â buddsoddiad y DU; mae'n ymwneud ag un peth ac un peth yn unig—mae'n ymwneud â gorfodi pŵer gwleidyddol i danseilio democratiaeth Gymreig. Dyna hanfod y Bil hwn, a dyna mae'r Bil hwn yn ceisio'i gyflawni. Ac mae hyn yn hollbwysig i ni. Dywedaf hyn wrthych, Lywydd: mae'n bwysig fod pob un ohonom, ni waeth ble rydym yn eistedd yn y Siambr hon, yn cynnal hawliau a breintiau'r Senedd hon, ac yn cynnal buddiannau'r hyn y mae pobl Cymru wedi pleidleisio drosto. Mae pobl Cymru wedi pleidleisio i'r Senedd hon gael y pwerau hyn. Mae'r pwerau hyn yn cael eu cipio oddi wrth y Senedd hon heb gyfeirio at y Senedd hon, a dywedaf hyn wrth fy mainc flaen fy hun: bydd datganoli wedi marw os bydd hwn yn cyrraedd y llyfr statud, gan fod datganoli’n dibynnu ar Senedd y DU yn cydnabod ac yn parchu mandadau’r Seneddau yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Os bydd y pwerau’n cael eu cipio oddi wrthym heb ein cydsyniad, ac os bydd y Bil hwn a'i ddarpariaethau'n cael eu gorfodi ar bobl Cymru heb eu cydsyniad hwythau, mae'n amlwg i mi nad yw strwythurau democrataidd y Deyrnas Unedig, y strwythurau democrataidd datganoledig rydym wedi eu mwynhau dros yr 20 mlynedd diwethaf, yn gynaliadwy mwyach, ac nad yw democratiaeth y Deyrnas Unedig yn gynaliadwy mwyach. A chredaf y dylid tynnu’r Bil hwn yn ôl, ni ddylem roi ein cydsyniad ar ei gyfer, ac os bydd y Torïaid yn bwrw ymlaen ac yn tanseilio ein democratiaeth, mae angen inni ddod o hyd i setliad cyfansoddiadol ar gyfer y dyfodol sy’n diogelu nid yn unig hawliau’r Senedd hon, ond hawliau’r bobl a'i hetholodd.

12:50

I am a member of the Legislation, Justice and Constitution Committee, and the reason I speak is because I want to commend the committee's report. I do want to emphasise that I'm not against the principle of the internal market Bill, but I have to say I find that the one before us has been rushed and badly thought through, typically in regard to its constitutional implications. Unlike the previous speaker and some others that have spoken, I think this is rushed and clumsy, rather than a malign attempt to undermine the principles of devolution, but, even if those principles are undermined inadvertently, it still creates a very serious constitutional peril, and this is something I would hope my own party would reflect upon.

Rwy'n aelod o'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, a'r rheswm rwy'n siarad yw fy mod am gymeradwyo adroddiad y pwyllgor. Hoffwn bwysleisio nad wyf yn erbyn egwyddor y Bil marchnad fewnol, ond mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn credu bod yr un ger ein bron wedi’i ruthro a heb ei gynllunio’n dda, yn nodweddiadol o ystyried ei oblygiadau cyfansoddiadol. Yn wahanol i'r siaradwr blaenorol a rhai o’r Aelodau eraill sydd wedi siarad, credaf fod hon yn ymgais frysiog a thrwsgl, yn hytrach nag ymgais ddifrïol i danseilio egwyddorion datganoli, ond hyd yn oed os yw'r egwyddorion hynny'n cael eu tanseilio'n anfwriadol, mae'n dal i greu perygl cyfansoddiadol difrifol iawn, ac mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn gobeithio y byddai fy mhlaid fy hun yn ei ystyried.

Regarding its impact on devolved administrations, I think it's important to note here that the Bill risks making the exercise of devolved powers much more difficult, and it's in their exercise that powers are significant. They can exist notionally, and many people have referred to the supposedly 70 more powers that come to us as a result of them being moved from Brussels, but if these things cannot be exercised just because of the general framework of a particular policy area, or existing policies are more difficult to exercise—for instance, how we regulate the housing market and the provision of services by landlords, for instance, or agents of landlords—that really brings home how it can have an impact in domestic policy making.

I do believe the UK Government would have been better advised to have treated this Bill as the first of a number of constitutional Bills that may be necessary to strengthen the integrity of the UK. I do regret that this has not been its focus. Of course, to be successful, a constitutional Bill needs to be the product of joint working in its drafting between the devolved administrations, or at least giving them every opportunity to join in that effort. Now, I'm not so naive as to suppose that support from the Scottish Government was ever likely to be forthcoming, and there are well understood reasons for that, but they still may have contributed to a process they didn't entirely agree with or in the end would be happy to support. But opposition from a unionist Labour Welsh Government should not be dismissed lightly. It sends an alarming signal.

Presiding Officer, in many ways, Brexit was about the reaction to the single market and its regulation, and the accusation that those regulations often hampered the exercise of domestic sovereignty. Yet what we have proposed today is an internal market that is much more centralised than the European single market and without those principles of subsidiarity and proportionality that do give genuine local decision making full scope within a single market—or as full a scope as is possible. We are not going to have that, and I think it's ironic that senior members of my party that pursued Brexit with such verve and success are now applying and multiplying the principles they so condemned in terms of the European single market.

Can I just finish by saying that in preparing the ground to break international law, this Bill is clearly repugnant? Now, I do understand that despite the decision of the Commons to reinsert the clauses that allow for the breaking of international law—the Commons say that they had to be reinstated after the Lords withdrew them—I understand now that the Government has indicated that it will not object to the Lords removing those same clauses again, and therefore at least that stain in this Bill will then be expunged. But the fact that that threat was ever made I think must cause great unease to the devolved administrations, and the ability of a British Government to negotiate in a way that is trusting and full and not capable of these underlying menaces. I think, in this regard alone, this Bill stood remarkably outside the traditions of the Conservative Party, when you look at Churchill and Maxwell Fyfe, who did so much to establish the norms of international law after the second world war. It's with great reluctance, Presiding Officer, that I must tell the Chamber and my own party that I will be voting against giving this Bill our legislative consent.

O ran ei effaith ar y gweinyddiaethau datganoledig, credaf ei bod yn bwysig nodi yma fod y Bil mewn perygl o’i gwneud yn llawer anoddach i arfer pwerau datganoledig, ac wrth eu harfer y mae pwerau'n arwyddocaol. Gallant fodoli'n dybiannol, ac mae llawer o bobl wedi cyfeirio at y 70 o bwerau ychwanegol yn ôl pob sôn a fydd yn dod inni wrth iddynt gael eu symud o Frwsel, ond os na ellir arfer y pethau hyn oherwydd fframwaith cyffredinol maes polisi penodol, neu am ei bod yn anoddach arfer polisïau sy'n bodoli'n barod—er enghraifft, sut rydym yn rheoleiddio'r farchnad dai a darpariaeth gwasanaethau gan landlordiaid, er enghraifft, neu asiantau landlordiaid—mae hynny'n dangos yn glir sut y gall gael effaith wrth lunio polisïau domestig.

Credaf y byddai’n well pe bai Llywodraeth y DU wedi trin y Bil hwn fel y cyntaf o nifer o Filiau cyfansoddiadol a allai fod yn angenrheidiol i gryfhau cyfanrwydd y DU. Gresynaf nad hyn fu ei ffocws. Wrth gwrs, i fod yn llwyddiannus, mae angen i Fil cyfansoddiadol fod wedi’i ddrafftio gan weinyddiaethau datganoledig sy’n cydweithio, neu o leiaf, eu bod wedi cael pob cyfle i ymuno â’r ymdrech honno. Nawr, nid wyf yn ddigon naïf i dybio bod Llywodraeth yr Alban erioed yn debygol o’i gefnogi, ac mae rhesymau clir am hynny, ond gallent fod wedi cyfrannu o hyd at broses nad oeddent yn cytuno'n llwyr â hi neu’n barod i’w chefnogi yn y pen draw. Ond ni ddylid diystyru gwrthwynebiad gan Lywodraeth Lafur Cymru unoliaethol ar chwarae bach. Mae'n canu larwm.

Lywydd, mewn sawl ffordd, roedd Brexit yn ymwneud â'r ymateb i'r farchnad sengl a’r broses o'i rheoleiddio, a'r cyhuddiad fod y rheoliadau hynny'n aml yn rhwystro sofraniaeth ddomestig rhag cael ei harfer. Serch hynny, yr hyn rydym wedi'i gynnig heddiw yw marchnad fewnol sy'n llawer mwy canolog na'r farchnad sengl Ewropeaidd, a heb egwyddorion sybsidiaredd a chymesuredd sy'n rhoi cwmpas llawn i’r gwaith o wneud penderfyniadau lleol dilys o fewn marchnad sengl—neu gwmpas mor llawn â phosibl. Nid ydym yn mynd i gael hynny, a chredaf ei bod yn eironig fod uwch aelodau o fy mhlaid a gefnogodd Brexit gyda'r fath frwdfrydedd a llwyddiant bellach yn cymhwyso ac yn lluosi'r egwyddorion a gondemniwyd ganddynt yng nghyd-destun y farchnad sengl Ewropeaidd.

A gaf fi gloi drwy ddweud bod y Bil hwn, drwy baratoi'r ffordd i dorri cyfraith ryngwladol, yn amlwg yn anghydnaws? Nawr, rwy'n deall, er gwaethaf penderfyniad Tŷ'r Cyffredin i ailgyflwyno’r cymalau sy'n caniatáu torcyfraith rhyngwladol—dywed Tŷ’r Cyffredin fod yn rhaid eu hailgyflwyno ar ôl i Dŷ’r Arglwyddi eu tynnu allan—deallaf fod y Llywodraeth wedi nodi nawr na fydd yn gwrthwynebu i Dŷ’r Arglwyddi dynnu'r cymalau hynny eto, ac felly bydd y staen hwnnw, o leiaf, wedi’i ddileu o'r Bil hwn. Ond credaf fod yn rhaid bod y ffaith i'r bygythiad hwnnw gael ei wneud erioed yn peri cryn bryder i'r gweinyddiaethau datganoledig, a gallu Llywodraeth Prydain i negodi mewn ffordd sy'n ennyn ymddiriedaeth ac yn llawn ac na allai gyflawni’r bygythiadau sylfaenol hyn. Yn hyn o beth yn unig, credaf fod y Bil hwn ar y tu allan i draddodiadau'r Blaid Geidwadol yn rhyfedd ddigon pan edrychwch ar Churchill a Maxwell Fyfe, a wnaeth gymaint i sefydlu normau cyfraith ryngwladol ar ôl yr ail ryfel byd. Gyda chryn anfodlonrwydd, Lywydd, mae'n rhaid imi ddweud wrth y Siambr a fy mhlaid fy hun y byddaf yn pleidleisio yn erbyn rhoi ein cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil hwn.

13:00

I'm afraid I have to fundamentally disagree with my friend David Melding, particularly in relation to the points that he's just made on international law, which I'll come to later in my speech.

The opponents of this legislative consent motion seem to me to ignore the fundamental reality of why we're debating this today—that the people of the United Kingdom and the people of Wales, four and a half years ago, voted to leave the European Union, and we had a general election last December in which the Conservative Party stood on the slogan of getting Brexit done and the Prime Minister was elected, or his party was elected, with a majority of 80 in the House of Commons. Both in the red wall in northern England and in Wales, Labour citadels that had returned Labour Members for decades fell to the Tories—five Conservative seats were lost in Wales.

The withdrawal agreement does not deliver Brexit. That was a product of a rather painful period for the Conservative Party under the short-lived leadership of Theresa May. It constitutes a supine surrender to the negotiator for the EU, Monsieur Barnier, by the worst Prime Minister that this country has seen since, at least, Ramsay MacDonald. But of course, Theresa May had no majority in the House of Commons. Now, we have a Government that has a large majority in the House of Commons, and so it is able to deliver the sort of Brexit that the people voted for four and a half years ago. Boris Johnson wants to get Brexit done and this Bill is an essential ingredient in achieving that. So, everything has changed.

But, of course, nothing has changed for the Labour Party; they are the latter-day Bourbons of modern Britain, because they've learned nothing and have forgotten nothing. As Darren Millar pointed out, not only did they oppose Brexit—fair enough; of course they're entitled to do that—but they also legislated to stop the United Kingdom leaving the EU without a withdrawal agreement, and then voted against the withdrawal agreement itself. They wanted a second referendum to reverse the first referendum before the first referendum result was delivered. They've done everything they possibly can in the last four years to undermine the British negotiating position. And the Counsel General, I'm afraid, is still at it. He's been Monsieur Barnier's enthusiastic little helper during the whole of this period—the faithful servant of the Brussels technocrats whose aim is to make Britain suffer for the impertinence of demanding the restoration of its national sovereignty. And of course, the other unstated objective is to keep all the others in the EU still in line in case they be tempted to follow the route that Britain has freely chosen to take. 

The withdrawal agreement is, I believe, wholly contrary to the Good Friday agreement itself, and therefore there's an entire justification for retaining the clause that David Melding just informed us the Government is now happy perhaps to see taken out. Because under the withdrawal agreement, it said that Northern Ireland's status should change only with the consent of the people of Northern Ireland—under the Good Friday agreement, rather, the status of Northern Ireland can be changed only with the consent of the people of Northern Ireland. The Act of Union 1801, which united us into the United Kingdom, in article 6, says that

'in all treaties...with any foreign power, his Majesty’s subjects of Ireland shall...be on the same footing as his Majesty’s subjects of Great Britain.'

And of course, the withdrawal agreement drives a coach and horses through that, because it creates a border right down the middle of the Irish sea and requires people in England and in Wales exporting to Northern Ireland to fill out export documentation, and vice versa from Northern Ireland in the other direction. Now, the Northern Ireland protocol in article 4 of the withdrawal agreement says that, 

'Northern Ireland is part of the customs territory of the United Kingdom'.

All that the internal market Bill does is to ensure that this will continue after our transition out of the European Union. Now, the European Union wants to protect its single market, of course, but then, so do we in the United Kingdom. And protecting the single market of the United Kingdom is vastly more important to the people of Wales than the single market of the European Union ever was, or, indeed, could be.

Now, you can't repudiate part of a treaty in international law, but of course, you can repudiate, in certain circumstances, a treaty in its entirety. And if there's no deal, I hope that the United Kingdom Government will repudiate the withdrawal agreement in its entirety, including the financial arrangements that the withdrawal agreement contains, and the trade matters wrongly conceded to the European Union in the negotiations. Under the Vienna Convention on the Law of Treaties, if there's a fundamental change in circumstances compared with the time when the treaty was negotiated, then it is lawful for a state to repudiate its terms and—

Mae arnaf ofn fod yn rhaid imi anghytuno'n llwyr â fy ffrind David Melding, yn enwedig mewn perthynas â'r pwyntiau y mae newydd eu gwneud ynglŷn â chyfraith ryngwladol, y dof atynt yn nes ymlaen yn fy araith.

Ymddengys i mi fod gwrthwynebwyr y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn anwybyddu realiti sylfaenol pam ein bod yn dadlau hyn heddiw—fod pobl y Deyrnas Unedig a phobl Cymru, bedair blynedd a hanner yn ôl, wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, a chawsom etholiad cyffredinol fis Rhagfyr diwethaf lle safodd y Blaid Geidwadol ar slogan i gyflawni Brexit ac etholwyd Prif Weinidog y DU, neu etholwyd ei blaid, gyda mwyafrif o 80 yn Nhŷ’r Cyffredin. Yn y wal goch yng ngogledd Lloegr ac yng Nghymru, cwympodd y ceyrydd Llafur a oedd wedi ethol Aelodau Llafur ers degawdau i’r Torïaid—collwyd pum sedd Geidwadol yng Nghymru.

Nid yw'r cytundeb ymadael yn cyflawni Brexit. Roedd yn gynnyrch cyfnod eithaf poenus i'r Blaid Geidwadol o dan arweinyddiaeth fyrhoedlog Theresa May. Mae'n arwydd o ildio i negodydd yr UE, Monsieur Barnier, gan Brif Weinidog gwaethaf y DU ers Ramsay MacDonald o leiaf. Ond wrth gwrs, nid oedd gan Theresa May fwyafrif yn Nhŷ’r Cyffredin. Bellach, mae gennym Lywodraeth a chanddi fwyafrif mawr yn Nhŷ’r Cyffredin, ac felly gall gyflawni’r math o Brexit y pleidleisiodd y bobl o’i blaid bedair blynedd a hanner yn ôl. Mae Boris Johnson yn awyddus i gyflawni Brexit ac mae'r Bil hwn yn gynhwysyn hanfodol i gyflawni hynny. Felly, mae popeth wedi newid.

Ond wrth gwrs, nid oes unrhyw beth wedi newid i'r Blaid Lafur; hwy yw Bourboniaid y Brydain fodern, gan nad ydynt wedi dysgu unrhyw beth nac wedi anghofio unrhyw beth. Fel y nododd Darren Millar, nid yn unig eu bod wedi gwrthwynebu Brexit—digon teg; mae ganddynt hawl i wneud hynny wrth gwrs—ond fe wnaethant ddeddfu hefyd i atal y Deyrnas Unedig rhag gadael yr UE heb gytundeb ymadael, ac yna fe wnaethant bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael ei hun. Roeddent am gael ail refferendwm i wyrdroi'r refferendwm cyntaf cyn i ganlyniad y refferendwm cyntaf gael ei wireddu. Maent wedi gwneud popeth yn eu gallu dros y pedair blynedd diwethaf i danseilio safbwynt negodi Prydain. Ac mae arnaf ofn fod y Cwnsler Cyffredinol yn dal wrthi. Mae wedi bod yn gynorthwyydd bach brwd i Monsieur Barnier drwy gydol y cyfnod hwn—gwas ffyddlon y technocratiaid ym Mrwsel sy’n awyddus i wneud i Brydain ddioddef am fod yn ddigon hy i fynnu adfer ei sofraniaeth genedlaethol. Ac wrth gwrs, yr amcan arall nad ydynt yn sôn amdano yw cadw pawb arall yn yr UE yn ufudd, rhag ofn iddynt gael eu temtio i ddilyn y llwybr y mae Prydain wedi dewis ei ddilyn.

Credaf fod y cytundeb ymadael yn mynd yn gwbl groes i gytundeb Gwener y Groglith, ac felly mae cyfiawnhad llwyr dros gadw'r cymal y mae David Melding newydd roi gwybod i ni fod y Llywodraeth bellach yn barod o bosibl i’w weld yn cael ei dynnu allan. Oherwydd o dan y cytundeb ymadael, dywedai na ddylai statws Gogledd Iwerddon newid heb gydsyniad pobl Gogledd Iwerddon—o dan gytundeb Gwener y Groglith, yn hytrach, gyda chaniatâd pobl Gogledd Iwerddon yn unig y gellir newid statws Gogledd Iwerddon. Mae Deddf Uno 1801, a’n hunodd yn Deyrnas Unedig yn nodi yn erthygl 6

ym mhob cytuniad… gydag unrhyw bŵer tramor, bydd deiliaid ei Fawrhydi yn Iwerddon…yn gyfartal â deiliaid ei Fawrhydi ym Mhrydain Fawr.

Ac wrth gwrs, mae'r cytundeb ymadael yn chwalu hynny’n llwyr, gan ei fod yn creu ffin drwy ganol môr Iwerddon ac yn ei gwneud yn ofynnol i bobl yn Lloegr ac yng Nghymru sy'n allforio i Ogledd Iwerddon lenwi dogfennau allforio, ac fel arall o Ogledd Iwerddon i'r cyfeiriad arall. Nawr, dywed protocol Gogledd Iwerddon yn erthygl 4 y cytundeb ymadael,

Mae Gogledd Iwerddon yn rhan o diriogaeth dollau'r Deyrnas Unedig.

Y cyfan y mae'r Bil marchnad fewnol yn ei wneud yw sicrhau y bydd hyn yn parhau ar ôl ein cyfnod pontio allan o'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, mae'r Undeb Ewropeaidd yn awyddus i ddiogelu ei farchnad sengl wrth gwrs, ond mae’r un peth yn wir amdanom ni yn y Deyrnas Unedig. Ac mae diogelu marchnad sengl y Deyrnas Unedig yn llawer pwysicach i bobl Cymru nag y bu marchnad sengl yr Undeb Ewropeaidd erioed, nac y gallai fod yn wir.

Nawr, ni allwch ymwrthod â rhan o gytuniad mewn cyfraith ryngwladol, ond wrth gwrs, gallwch ymwrthod, mewn rhai amgylchiadau, â chytuniad yn ei gyfanrwydd. Ac os na cheir cytundeb, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymwrthod â’r cytundeb ymadael yn ei gyfanrwydd, gan gynnwys y trefniadau ariannol y mae’r cytundeb ymadael yn eu cynnwys, a’r materion masnach a ildiwyd yn gyfeiliornus i’r Undeb Ewropeaidd yn y negodiadau. O dan Gonfensiwn Fienna ar Gyfraith Cytuniadau, pe ceid newid sylfaenol yn yr amgylchiadau o gymharu â phan negodwyd y cytundeb, mae'n gyfreithlon i wladwriaeth ymwrthod â’i delerau ac—

13:05

You need to bring your comments to a close now, Neil Hamilton. You're out of time.

Mae angen ichi ddod â'ch sylwadau i ben nawr, Neil Hamilton. Mae eich amser ar ben.

I'll do that, Llywydd. The withdrawal agreement was never meant to be permanent; it was meant to be transitional. If we do not pass this Bill today, then what we will do is effectively maintain the border down the middle of the Irish sea, fragment the United Kingdom, and that's the greatest danger of all.

Fe wnaf hynny, Lywydd. Nid oedd y cytundeb ymadael erioed i fod yn barhaol; roedd i fod i bontio. Os na fyddwn yn pasio'r Bil hwn heddiw, yr hyn y byddwn yn ei wneud i bob pwrpas yw cynnal y ffin i lawr canol môr Iwerddon, gan ymrannu’r Deyrnas Unedig, a dyna'r perygl mwyaf oll.

The internal market Bill does one thing, and one thing only—it seeks to overturn the result of the referendum and ignore the will of the people. In 2011—and a few have alluded to it today—Welsh citizens were asked a direct question, and it was,

'Do you want the Assembly'—

as it was then—

'now to be able to make laws on all matters in the 20 subject areas it has powers for?'

Nearly two thirds of the respondents said 'yes'. The result meant that this Assembly could make laws on all matters in those subject areas without needing the UK Parliament's agreement. The internal market Bill would reverse that decision and undermine the Welsh Government's and this Chamber's ability to make laws.

The news out of No. 10 yesterday suggests the Westminster Government could drop those clauses of the Bill that breach international law if a deal with the EU can be agreed. But as it stands, the internal market Bill makes a 'no deal' Brexit more likely. In Pembrokeshire, we've already been dealt a Brexit blow. The Danish shipping company DFDS has announced a new direct ferry from Ireland to France, bypassing our ports. That's a huge blow for the local economy and it's a worrying sign of where we are heading.

A 'no deal' Brexit would be a catastrophe and yet another broken Tory promise. There never was an oven-ready deal; it was simply a half-baked notion, just like the Conservative manifesto commitment to Welsh farmers that promised to, and I quote, 

'Guarantee the current annual Common Agricultural Policy budget to farmers in every year of the next Parliament'.

Instead, they've robbed Welsh farmers of £95 million. Conservative Members tried to spin the fact and they tried to pull the wool over their constituents eyes, but the bottom line—and the Farmers Union of Wales's number crunching proves it—is that it's—[Interruption.] 

Mae'r Bil marchnad fewnol yn gwneud un peth, ac un peth yn unig—mae'n ceisio gwyrdroi canlyniad y refferendwm ac anwybyddu ewyllys y bobl. Yn 2011—ac mae ambell un wedi cyfeirio at hyn heddiw—gofynnwyd cwestiwn uniongyrchol i ddinasyddion Cymru, sef,

'A ydych yn dymuno i'r Cynulliad—'

fel y’i gelwid bryd hynny—

'allu llunio deddfau ar bob mater yn yr 20 maes pwnc y mae ganddo bwerau ynddynt?'

Dywedodd bron i ddwy ran o dair o'r ymatebwyr 'ydw'. Golygai’r canlyniad y gallai'r Cynulliad hwn lunio deddfau ar bob mater yn y meysydd pwnc hynny heb fod angen cytundeb Senedd y DU. Byddai'r Bil marchnad fewnol yn gwrthdroi’r penderfyniad hwnnw ac yn tanseilio gallu Llywodraeth Cymru a’r Siambr hon i ddeddfu.

Mae’r newyddion o Rif 10 ddoe yn awgrymu y gallai Llywodraeth San Steffan gael gwared ar y cymalau o’r Bil sy’n torri cyfraith ryngwladol os gellir dod i gytundeb gyda’r UE. Ond fel y saif pethau, mae'r Bil marchnad fewnol yn gwneud Brexit 'heb gytundeb' yn fwy tebygol. Yn Sir Benfro, rydym eisoes wedi cael ergyd yn sgil Brexit. Mae’r cwmni llongau o Ddenmarc, DFDS, wedi cyhoeddi fferi uniongyrchol newydd o Iwerddon i Ffrainc, gan osgoi ein porthladdoedd. Mae honno'n ergyd enfawr i'r economi leol ac mae'n arwydd gofidus o’r hyn sydd o’n blaenau.

Byddai Brexit 'heb gytundeb' yn drychineb ac yn addewid arall y mae’r Torïaid wedi’i dorri. Ni fu cytundeb parod i'w bobi erioed; roedd yn syniad hanner pan, yn union fel ymrwymiad maniffesto'r Ceidwadwyr i ffermwyr Cymru a addawodd, ac rwy'n dyfynnu, 

warantu cyllideb flynyddol bresennol y Polisi Amaethyddol Cyffredin i ffermwyr ym mhob blwyddyn yn y Senedd nesaf.

Yn lle hynny, maent wedi dwyn £95 miliwn oddi ar ffermwyr Cymru. Ceisiodd Aelodau Ceidwadol roi sglein ar y ffaith a cheisio taflu llwch i lygaid eu hetholwyr, ond diwedd y gân—ac mae cyfrifiadau Undeb Amaethwyr Cymru yn profi hyn—yw bod hyn—[Torri ar draws.]

Hold on, Joyce. I'm sorry to cut across you. Darren Millar, you don't have to comment on every single thing that everybody says in this debate. You've had your chance to speak. Please allow other people to contribute now. Joyce Watson. 

Arhoswch am funud, Joyce. Mae'n ddrwg gennyf dorri ar eich traws. Darren Millar, nid oes rhaid ichi wneud sylwadau ar bopeth y mae pawb yn ei ddweud yn y ddadl hon. Rydych wedi cael eich cyfle i siarad. Caniatewch i bobl eraill gyfrannu nawr. Joyce Watson.

Thank you, Llywydd. The bottom line—and the Farmers Union of Wales's number crunching proves it—is that it's a hatchet job on the rural economy, and that's a sign of what's to come.

The Finance Committee report warns that the internal market Bill opens the door to the UK Government reducing funding to Wales via the block grant. It gives powers to Westminster to decide what is best for Wales, and they don't have any mandate to do that—that mandate rests here. For three years, the UK Government has failed to publish its plans for replacing the EU structural investment funding with a UK shared prosperity fund. I'm beginning to think it's a ghost fund. I'm beginning to think it doesn't exist. Either they haven't done those sums, or they don't want to share those with the devolved administrations.

The internal market Bill is a direct risk to devolution, as many commentators have said today, and, therefore, the stability of the UK. It's against the settled will of the people of Wales. It's nothing short of a smash and grab, and at the same time, it's outside international law insofar as it currently stands.

Diolch yn fawr, Lywydd. Diwedd y gân—ac mae cyfrifiadau Undeb Amaethwyr Cymru yn profi hyn—yw bod hyn yn fflangellu'r economi wledig, ac mae hynny'n arwydd o'r hyn sydd i ddod.

Mae adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn rhybuddio bod y Bil marchnad fewnol yn agor y drws i Lywodraeth y DU leihau’r cyllid a ddaw i Gymru drwy'r grant bloc. Mae'n rhoi pwerau i San Steffan benderfynu beth sydd orau i Gymru, ac nid oes ganddynt unrhyw fandad i wneud hynny—yma mae'r mandad hwnnw. Am dair blynedd, mae Llywodraeth y DU wedi methu cyhoeddi ei chynlluniau ar gyfer darparu cyllid yn lle cyllid buddsoddi strwythurol yr UE drwy gronfa ffyniant gyffredin y DU. Rwy'n dechrau meddwl ei bod yn gronfa rithiol. Rwy'n dechrau meddwl nad yw'n bodoli. Naill ai nid ydynt wedi gwneud y cyfrifiadau hynny, neu nid ydynt am eu rhannu gyda'r gweinyddiaethau datganoledig.

Mae'r Bil marchnad fewnol yn creu risg uniongyrchol i ddatganoli, fel y mae llawer o sylwebyddion wedi’i ddweud heddiw, a thrwy hynny, i sefydlogrwydd y DU. Mae’n mynd yn groes i ewyllys sefydlog pobl Cymru. Nid yw'n ddim llai na lladrad, ac ar yr un pryd, mae’n mynd yn groes i gyfraith ryngwladol fel y mae ar hyn o bryd.

13:10

I thank Joyce Watson for her speech; it referred back to the 2011 referendum and making laws in these 20 areas. Of course, that was subject to the overriding law of the European Union—she didn't object to that, but she objects to more limited constraints at a UK level. She also didn't remind us that on the ballot paper in that referendum it said, 'This Assembly cannot make laws on tax, irrespective of the result of this vote'. May I thank the Minister and the three Chairs of committees—and perhaps also if I can single out Dai Lloyd—for their speeches, which have reminded me and emphasised what a good Bill this is? How pleased I am to support it today. There are, I think, three core areas; the Minister mentioned five, but I'll limit myself to three.

Firstly, the UK Government is going to expressly be allowed to spend money in more areas in Wales; surely that is a good thing. Others object because it might limit, apparently, their policy control. The UK Government might perhaps fund free schools or academies and allow parents and their children more choice of education in Wales. Some Members refer to respecting manifesto commitments, but, of course, the UK Government's spending in respect of the M4 relief road could only actually deliver on a commitment that the Welsh Government made, but then broke. I think we should welcome the prospect of more spending from the UK Government, including from the shared prosperity fund.

Secondly, the area of market access and mutual recognition—excellent principles. I disagree with David Melding and his references to Tory objections to the EU single market and replicating them through this legislation. The reverse is the case. What we saw in the European Union was single market legislation that led to top-down harmonisation of rules across all 27 countries saying you can only sell something if it abides by a single central regulation. What the internal market Bill does is go back to a much better approach that the European Union had itself flown from the 1979 European Court of Justice judgment in Cassis de Dijon, basically that if something meets the regulations of the state in which it's made, then it can be sold in all member states—market access and that principle of mutual recognition. I think that's very welcome, and if it results in our being unable to legislate to ban people in Wales from buying things that people in England can buy, then that is something I would also welcome.

The third area of state aid and a measure of control over state aid by the UK Government, again, is something I welcome. We've generally had less state aid in the UK than is usual across the European Union. I'm not sure why it's a such a block for the European Union in these talks. I hear many people in this Chamber, particularly the Labour and Plaid speakers, complain of any UK oversight over what Welsh Government may do in terms of state aid, just as Joyce Watson did about legislation in those 20 areas, but they never objected to it when it came from the EU. To me, that just shows that many who come from those political traditions are, frankly, as anti-UK as they are pro-EU, and I think that was exemplified yesterday by the disgraceful comments from a Government Minister attacking the Duke and Duchess of Cambridge. Actually, it is this Welsh Government and the actions of this Senedd that threaten the United Kingdom, not this internal market Bill, and if, to a limited extent, it, for the first time, pushes some powers back to a UK level that might otherwise be devolved, that is something I welcome and I think the people of Wales will welcome. 

I'll be voting for this LCM today. In some ways, though, if I lose that vote, then that in itself will be good, because we will then see the UK Government impose this Bill and we will, hopefully, be able to put the Sewel convention to bed.

Diolch i Joyce Watson am ei haraith; cyfeiriodd yn ôl at refferendwm 2011 a deddfu yn yr 20 maes hyn. Wrth gwrs, roedd hynny'n ddarostyngedig i brif gyfraith yr Undeb Ewropeaidd—nid oedd yn gwrthwynebu hynny, ond mae'n gwrthwynebu cyfyngiadau llai ar lefel y DU. Hefyd, ni wnaeth ein hatgoffa bod y papur pleidleisio yn y refferendwm hwnnw'n nodi, 'Ni all y Cynulliad hwn ddeddfu ar drethiant, beth bynnag fydd canlyniad y bleidlais hon'. A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog a thri Chadeirydd y pwyllgorau—a Dai Lloyd yn benodol, os caf—am eu hareithiau, am fy atgoffa a phwysleisio pa mor dda yw’r Bil hwn? Rwyf mor falch o’i gefnogi heddiw. Ceir tri maes craidd, rwy'n credu; soniodd y Gweinidog am bump, ond rwyf am gyfyngu fy hun i dri.

Yn gyntaf, mae Llywodraeth y DU yn mynd i gael caniatâd penodol i wario arian mewn mwy o feysydd yng Nghymru; rhaid bod hynny'n beth da. Mae eraill yn gwrthwynebu gan y gallai gyfyngu, mae'n debyg, ar y ffordd y maent yn rheoli polisïau. Efallai y bydd Llywodraeth y DU yn ariannu ysgolion rhydd neu academïau ac yn caniatáu i rieni a'u plant gael mwy o ddewis o ran addysg yng Nghymru. Mae rhai Aelodau'n cyfeirio at barchu ymrwymiadau maniffesto, ond wrth gwrs, ni allai gwariant Llywodraeth y DU mewn perthynas â ffordd liniaru’r M4 wneud dim ond cyflawni ymrwymiad a wnaeth Llywodraeth Cymru cyn ei dorri. Credaf y dylem groesawu'r posibilrwydd o fwy o wariant gan Lywodraeth y DU, gan gynnwys o'r gronfa ffyniant gyffredin.

Yn ail, mynediad at y farchnad a chydnabyddiaeth gilyddol—egwyddorion rhagorol. Rwy’n anghytuno â David Melding a’i gyfeiriadau at wrthwynebiadau’r Torïaid i farchnad sengl yr UE a’u dyblygu drwy’r ddeddfwriaeth hon. Y gwrthwyneb sy'n wir. Yr hyn a welsom yn yr Undeb Ewropeaidd oedd deddfwriaeth marchnad sengl a arweiniodd at gysoni rheolau o'r brig i lawr ym mhob un o'r 27 gwlad, gan ddweud na allwch werthu rhywbeth oni bai ei fod yn cadw at un rheoliad canolog. Yr hyn y mae'r Bil marchnad fewnol yn ei wneud yw dychwelyd at ddull llawer gwell a weithredwyd gan yr Undeb Ewropeaidd ei hun o ddyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop 1979 yn Cassis de Dijon, sef, yn y bôn, os bydd rhywbeth yn bodloni rheoliadau'r wladwriaeth lle cafodd ei wneud, yna gellir ei werthu ym mhob aelod-wladwriaeth—mynediad at y farchnad ac egwyddor cydnabyddiaeth gilyddol. Credaf fod hynny i’w groesawu’n fawr, ac os yw'n arwain at fethu deddfu i wahardd pobl yng Nghymru rhag prynu pethau y gall pobl yn Lloegr eu prynu, mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn ei groesawu hefyd.

Mae'r trydydd maes, sef cymorth gwladwriaethol a mesur o reolaeth dros gymorth gwladwriaethol gan Lywodraeth y DU, unwaith eto'n rhywbeth rwy'n ei groesawu. Yn gyffredinol, rydym wedi cael llai o gymorth gwladwriaethol yn y DU nag sy'n arferol ar draws yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn siŵr pam ei fod yn gymaint o faen tramgwydd i'r Undeb Ewropeaidd yn y trafodaethau hyn. Rwy’n clywed llawer o bobl yn y Siambr hon, yn enwedig ymhlith siaradwyr Llafur a Phlaid Cymru, yn cwyno am unrhyw drosolwg gan y DU ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud o ran cymorth gwladwriaethol, yn yr un modd ag y gwnaeth Joyce Watson ynghylch deddfwriaeth yn yr 20 maes hynny, ond ni wnaethant erioed ei wrthwynebu pan oedd yn dod o'r UE. I mi, mae hynny'n dangos bod llawer o bobl sy'n dod o'r traddodiadau gwleidyddol hynny, a dweud y gwir, yn gwrthwynebu’r DU i’r un graddau ag y maent o blaid yr UE, a chredaf fod hynny wedi'i amlygu ddoe gan sylwadau gwarthus gan Weinidog y Llywodraeth wrth ymosod ar Ddug a Duges Caergrawnt. Mewn gwirionedd, Llywodraeth Cymru a gweithredoedd y Senedd hon sy'n bygwth y Deyrnas Unedig, nid y Bil marchnad fewnol, ac os bydd, i ryw raddau, am y tro cyntaf, yn gwthio rhai pwerau y gallent fod wedi’u datganoli fel arall yn ôl i lefel y DU, mae hynny'n rhywbeth rwy'n ei groesawu, a chredaf y bydd pobl Cymru’n ei groesawu.

Byddaf yn pleidleisio dros y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw. Mewn rhai ffyrdd, serch hynny, os byddaf yn colli’r bleidlais honno, bydd hynny ynddo'i hun yn beth da, gan y byddwn wedyn yn gweld Llywodraeth y DU yn gorfodi’r Bil hwn a byddwn, gobeithio, yn gallu cefnu ar gonfensiwn Sewel.

13:15

Today, this Senedd will reject legislative consent for the internal market Bill, knowing in advance that the UK Government will not honour the Sewel convention. I understand the UK Government has made a last-minute offer to consult the devolved administrations before using delegated powers. They must think we're fools if we'll believe that one, as they've already made clear they'll ignore the withholding of consent on the very Bill they're now saying they'll adapt. The lack of respect the UK Government has towards this Senedd, and its pigheaded approach to democracy—that it only counts if they agree—has laid bare the reality of the union.

I'd like to thank the Minister for his strong statement and also for his work as Brexit Minister these past few years. His strategy to try to protect this Senedd through collaboration ultimately failed, but this was not because of a lack of his efforts. He tried his best out of a genuine desire to do what he believed was best for Wales, but was let down by a Westminster Government that had no interest in co-operation, one that was determined to dismantle devolution.

Three separate Senedd committees have recommended rejecting legislative consent. Concerns include the conflict of interest inherent in the UK Government setting UK subsidy rules when it's only responsible for English economic policy, and that the Bill would have a profound effect on the devolution settlement. The message is clear: the UK Government has responsibilities towards its four constituent nations, but its policy now is to advance English interests at the expense of Wales, Scotland and Northern Ireland.

In terms of what the Bill strives to achieve, some of the most damaging powers include the mutual recognition and non-discrimination clauses that are designed to weaken the Senedd's power to legislate. Clause 46 will empower the Westminster Government to spend directly in Wales without the consent of this place, and it's clear that the reason for this measure is that they just don't like the way that the Welsh Government uses its powers. The democratic mandate for these powers lying with Wales is unanswerable. Welsh citizens have endorsed devolution 14 times in two referendums and through delivering pro-devolution majorities in 12 elections. No anti-devolution mandate exists. It's clear that when Boris Johnson says he is enacting the will of the people, he isn't talking about the will of the people of Wales.

I would like to take this opportunity to place my thanks on record as well to Dafydd Wigley for working cross party in the Lords to try to overturn the most damaging aspects of this Bill. One successful amendment he supported, in the name of Lord Thomas of Cwmgiedd, sought to remove the provisions enabling the UK Government to spend in devolved areas. Now, this was supported by Labour in the Lords, but I was shocked that Labour abstained on this amendment in the Commons on Monday. I'm sure the Minister will place on record his condemnation of his Labour colleagues in Westminster for undermining his stance and failing to support an amendment that reflects his Government's policy.

We've now had 10 years of Tory UK Governments that have consistently attacked the welfare of Welsh citizens, 10 years of destructive austerity, four years of constitutional chaos and a lifetime of broken promises. Alun Cairns told a Senedd committee that there was no agenda in terms of withdrawing powers or rolling back powers from the Welsh Government. Now, rules surrounding the use of parliamentary language prevent me from using the obvious term to describe this, but we all recognise what a clear disparity between promise and action entails. And I haven't even mentioned the broken promises surrounding the shared prosperity fund.

Llywydd, Welsh democracy is being unravelled. The Welsh Government strategy was to try to protect Welsh interests by working with the UK Government. That strategy failed, not because of a lack of effort, but because their unwilling partner has been a rogue Government that has a nihilistic desire for destruction.

Today, Llywydd, is a historic day, and not for the reasons it should be. Today should be the day that we stop the internal market Bill in its tracks through rejecting our consent. Instead, it will be the day that Westminster reasserts its dominance over Wales through force. The old ways have failed us. The only option left to protect our democracy and the interests of Welsh people is independence. 

Heddiw, bydd y Senedd hon yn gwrthod cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil marchnad fewnol, gan wybod ymlaen llaw na fydd Llywodraeth y DU yn anrhydeddu confensiwn Sewel. Rwy'n deall bod Llywodraeth y DU wedi gwneud cynnig ar y funud olaf i ymgynghori â'r gweinyddiaethau datganoledig cyn defnyddio pwerau dirprwyedig. Mae’n rhaid eu bod yn meddwl ein bod yn ffyliaid os ydym yn credu hynny, gan eu bod eisoes wedi’i gwneud yn glir y byddant yn anwybyddu’r gwrthod cydsyniad ar yr union Fil y maent bellach yn dweud y byddant yn ei addasu. Mae'r diffyg parch sydd gan Lywodraeth y DU tuag at y Senedd hon, a'i hymagwedd ystyfnig at ddemocratiaeth—nad yw’n cyfrif oni bai eu bod yn cytuno—wedi datgelu gwir natur yr undeb.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad cryf, a hefyd am ei waith fel Gweinidog Brexit dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yn y pen draw, methodd ei strategaeth i geisio diogelu'r Senedd hon drwy gydweithredu, ond nid oedd hynny oherwydd diffyg ymdrech ar ei ran. Ceisiodd ei orau glas oherwydd awydd gwirioneddol i wneud yr hyn a gredai oedd orau i Gymru, ond cafodd gam gan Lywodraeth yn San Steffan nad oedd ganddi unrhyw ddiddordeb mewn cydweithredu, un a oedd yn benderfynol o chwalu datganoli.

Mae tri o bwyllgorau’r Senedd wedi argymell gwrthod cydsyniad deddfwriaethol. Ymhlith y pryderon mae'r gwrthdaro buddiannau amlwg pe bai Llywodraeth y DU yn pennu rheolau cymorthdaliadau’r​ DU pan nad ydynt ond yn gyfrifol am bolisi economaidd Lloegr, ac y byddai'r Bil yn cael effaith ddwys ar y setliad datganoli. Mae'r neges yn glir: mae gan Lywodraeth y DU gyfrifoldebau tuag at ei phedair gwlad gyfansoddol, ond ei pholisi bellach yw hyrwyddo buddiannau Lloegr ar draul Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

O ran yr hyn y mae'r Bil yn ceisio'i gyflawni, mae rhai o'r pwerau mwyaf niweidiol yn cynnwys y cymalau cydnabyddiaeth gilyddol a pheidio â gwahaniaethu sydd wedi'u cynllunio i wanhau pŵer y Senedd i ddeddfu. Bydd cymal 46 yn grymuso Llywodraeth San Steffan i wario’n uniongyrchol yng Nghymru heb gydsyniad y lle hwn, ac mae’n amlwg mai’r rheswm dros y mesur hwn yw nad ydynt yn hoff o’r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio ei phwerau. Ni ellir gwadu'r mandad democrataidd ar gyfer lleoli’r pwerau hyn yng Nghymru. Mae dinasyddion Cymru wedi cymeradwyo datganoli 14 gwaith mewn dau refferendwm a thrwy sicrhau mwyafrif o blaid datganoli mewn 12 etholiad. Nid oes mandad yn erbyn datganoli yn bodoli. Pan fo Boris Johnson yn dweud ei fod yn cyflawni ewyllys y bobl, mae'n amlwg nad yw'n siarad am ewyllys pobl Cymru.

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i gofnodi fy niolch hefyd i Dafydd Wigley am weithio ar sail drawsbleidiol yn Nhŷ’r Arglwyddi i geisio gwyrdroi agweddau mwyaf niweidiol y Bil hwn. Ceisiodd un gwelliant llwyddiannus a gefnogodd, yn enw'r Arglwydd Thomas o Gwmgïedd, ddileu'r darpariaethau a oedd yn galluogi Llywodraeth y DU i wario mewn meysydd datganoledig. Nawr, cefnogwyd hyn gan y Blaid Lafur yn Nhŷ’r Arglwyddi, ond cefais fy synnu bod Llafur wedi ymatal rhag pleidleisio ar y gwelliant hwn yn Nhŷ'r Cyffredin ddydd Llun. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cofnodi ei gondemniad o'i gymheiriaid Llafur yn San Steffan am danseilio ei safbwynt a methu cefnogi gwelliant sy'n adlewyrchu polisi ei Lywodraeth.

Rydym bellach wedi cael 10 mlynedd o Lywodraethau Torïaidd y DU sydd wedi ymosod yn gyson ar les dinasyddion Cymru, 10 mlynedd o gyni dinistriol, pedair blynedd o anhrefn cyfansoddiadol ac oes o addewidion wedi’u torri. Dywedodd Alun Cairns wrth un o bwyllgorau’r Senedd nad oedd agenda i’w chael o ran diddymu pwerau neu dynnu pwerau yn ôl oddi wrth Lywodraeth Cymru. Nawr, mae rheolau ynghylch defnyddio iaith seneddol yn fy atal rhag defnyddio'r term amlwg i ddisgrifio hyn, ond gŵyr pob un ohonom beth y mae gwahaniaeth clir rhwng addewid a gweithred yn ei olygu. Ac nid wyf wedi sôn hyd yn oed am yr addewidion a gafodd eu torri mewn perthynas â'r gronfa ffyniant gyffredin.

Lywydd, mae democratiaeth Cymru’n cael ei datgymalu. Strategaeth Llywodraeth Cymru oedd ceisio amddiffyn buddiannau Cymru drwy weithio gyda Llywodraeth y DU. Methodd y strategaeth honno, nid oherwydd diffyg ymdrech, ond am fod eu partner anfodlon yn Llywodraeth dwyllodrus a chanddi awydd nihilaidd am ddinistr.

Mae heddiw'n ddiwrnod hanesyddol, Lywydd, ac nid am y rhesymau y dylai fod. Heddiw ddylai fod y diwrnod rydym yn atal y Bil marchnad fewnol drwy wrthod ein cydsyniad. Yn lle hynny, heddiw yw’r diwrnod pan fydd San Steffan yn ailddatgan ei goruchafiaeth dros Gymru drwy rym. Mae'r hen ffyrdd wedi methu. Yr unig opsiwn sydd ar ôl i ddiogelu ein democratiaeth a buddiannau pobl Cymru yw annibyniaeth.

13:20

Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl. 

I call on the Counsel General to reply to the debate. 

Diolch, Llywydd. Can I just say, firstly, I'm glad that Delyth Jewell reminded us of the cross-party effort, both in Parliament but also in this Chamber, to support the position that I articulated at the beginning of this debate—whether it's on the Government benches, Plaid Cymru benches and, in a speech, if I might say, of great sagacity by David Melding, it was good to hear a Conservative voice standing up for the principles of democracy in Wales. 

Can I start by associating myself with the comments of Alun Davies and Mick Antoniw? We support the principle of an internal market on these benches; we think it is important for the efficient and effective functioning of the economy in the UK. But this Bill is not only unnecessary as a means of achieving that, it is positively damaging to the devolution settlement in Wales. 

I want to reflect on David Rees's point, where he reminded us of the disparity between the nations that this Bill entrenches. Yes, economic disparity, and Llyr Gruffydd also mentioned this as well, but that, in a sense, is a fact of economic life. What this Bill creates is constitutional disparity. It prevents this Senedd from being able to touch this legislation in the future, even when it deals with devolved matters. Parliament isn't constrained in the same way in acting on behalf of England. Now, I know on the benches opposite that they are no fans of the level playing field between the UK and the European Union, but I would in all sincerity have hoped that they could at least support the principle that the playing field should not be levelled against their own nation, and they failed to do that in this debate today.

Mick Antoniw reminded us, Dai Lloyd and David Melding as well, that this Bill is being imposed. It is not legislation that has been co-developed with the devolved Governments.

I listened to Darren Millar's speech. It is some time since I heard a speech of such cynicism in this place. Almost everything that he said, every sentence, I felt the opposite was the reality. It was a speech for another debate. This debate is not about Brexit, it's about the future constitutional arrangements of the United Kingdom. Darren Millar spoke about the democratic mandate. The democratic mandate that we should be upholding is that which the Welsh nation has expressed in two referenda to establish this Senedd and to expand its powers, as Joyce Watson and Dai Lloyd reminded us. Darren Millar perpetuated the myth that this Bill extends the powers of the Senedd. I have asked Government Ministers in Westminster to point me to the clause that does that, and I'm happy to yield the floor now if he can do that today. 

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddweud, yn gyntaf, fy mod yn falch fod Delyth Jewell wedi ein hatgoffa o'r ymdrech drawsbleidiol, yn y Senedd ond hefyd yn y Siambr hon, i gefnogi'r safbwynt a fynegais ar ddechrau'r ddadl hon—boed hynny ar feinciau'r Llywodraeth, meinciau Plaid Cymru, ac mewn araith graff iawn, os caf ddweud, gan David Melding, roedd yn dda clywed llais Ceidwadol yn amddiffyn egwyddorion democratiaeth yng Nghymru.

A gaf fi ddechrau drwy gytuno â sylwadau Alun Davies a Mick Antoniw? Rydym yn cefnogi'r egwyddor o farchnad fewnol ar y meinciau hyn; credwn ei bod yn bwysig ar gyfer gweithrediad effeithlon ac effeithiol yr economi yn y DU. Ond nid yn unig fod y Bil hwn yn ddiangen fel ffordd o gyflawni hynny, mae'n niweidiol iawn hefyd i'r setliad datganoli yng Nghymru.

Hoffwn fyfyrio ar bwynt David Rees, pan wnaeth ein hatgoffa o'r gwahaniaeth rhwng y cenhedloedd y mae'r Bil hwn yn ei ddyfnhau. Ie, gwahaniaeth economaidd, a soniodd Llyr Gruffydd am hynny hefyd, ond mae hynny, ar un ystyr, yn un o ffeithiau bywyd gyda'r economi. Yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei greu yw gwahaniaeth cyfansoddiadol. Mae'n atal y Senedd hon rhag gallu cyffwrdd â'r ddeddfwriaeth hon yn y dyfodol, hyd yn oed pan fydd yn ymdrin â materion datganoledig. Nid yw Senedd y DU wedi'i chyfyngu yn yr un modd wrth weithredu ar ran Lloegr. Nawr, gwn nad ydynt yn gefnogol ar y meinciau gyferbyn i'r cae chwarae gwastad rhwng y DU a'r Undeb Ewropeaidd, ond byddwn wedi gobeithio o ddifrif y gallent o leiaf gefnogi'r egwyddor na ddylid lefelu'r cae chwarae yn erbyn eu cenedl eu hunain, ac maent wedi methu gwneud hynny yn y ddadl hon heddiw.

Cawsom ein hatgoffa gan Mick Antoniw, a Dai Lloyd a David Melding hefyd, fod y Bil hwn yn cael ei orfodi. Nid yw'n ddeddfwriaeth sydd wedi'i datblygu ar y cyd gyda'r Llywodraethau datganoledig.

Gwrandewais ar araith Darren Millar. Mae peth amser wedi bod ers imi glywed araith mor sinigaidd yn y lle hwn. Popeth a ddywedodd, bron â bod, pob brawddeg, roeddwn yn teimlo mai'r gwrthwyneb oedd yn wir. Roedd yn araith ar gyfer dadl arall. Nid oes a wnelo'r ddadl hon â Brexit, mae'n ymwneud â threfniadau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig yn y dyfodol. Soniodd Darren Millar am y mandad democrataidd. Y mandad democrataidd y dylem fod yn ei gynnal yw'r un y mae Cymru wedi'i fynegi mewn dau refferendwm i sefydlu'r Senedd hon ac i ehangu ei phwerau, fel y gwnaeth Joyce Watson a Dai Lloyd ein hatgoffa. Fe gynhaliodd Darren Millar y myth fod y Bil hwn yn ymestyn pwerau'r Senedd. Rwyf wedi gofyn i Weinidogion y Llywodraeth yn San Steffan fy nghyfeirio at y cymal sy'n gwneud hynny, ac rwy'n fwy na pharod i ildio'r llawr nawr os gall wneud hynny heddiw.

No, there is no yielding of the floor in the current circumstances, sorry. 

Na, ni fydd y llawr yn cael ei ildio o dan yr amgylchiadau presennol, mae'n ddrwg gennyf.

Well, I note that he failed to point me, in his speech, to that clause, Llywydd. 

Dai Lloyd's contribution—I agree with his rejection of the Bill. I don't agree with his characterisation of the work of the Labour Party, but I do agree with his rejection of the Bill. This is a time for cross-party alliances. We have managed to work together with the SNP Government in Scotland, despite having very different constitutional preferences. We're in different places on the spectrum of reform, but let us today, at least, speak with one voice from this Chamber.

Dai gave us a reminder of the history, which we should all bear in mind. Caroline Jones and Neil Hamilton's speeches both reminded me that history is not the only thing that is destined to repeat itself, and they both shared with Darren Millar a fondness for the mythology that we've heard too often in this place. 

I heard Mark Reckless in his contribution. Now, for those who want to abolish the Senedd, this Bill is constitutional catnip. The truth of it is that the principles behind this Bill strengthen the arm of people like Mark Reckless, and that's not about abolishing the Senedd; in his case, it's about abolishing Wales. 

I'll end, if I may, with Alun Davies's comments, where I started. The charade that this Bill provides further capacity for the UK Government to fund in Wales is one of the most extraordinary things. The thing that prevents the UK Government from funding more infrastructure in Wales is not that they don't have the power to do it, they don't have the inclination to do it. I was reminded of Paul Davies's promise to the Welsh people, that a Conservative Government in Wales would defund what is not devolved. I had no difficulty in believing that. They've spent the last 10 years defunding what hasn't been devolved, whether it's rail, or energy, or digital, those have all been defunded and that's been a Conservative choice. So, let's not have financial assistance powers in the Bill; let's just have more financial assistance.

This Bill, Llywydd, is an outrageous assault on this national Parliament and the Welsh Government, and I ask Members to defend this Senedd's rights and democratic powers to reject the motion and to deny it consent.

Wel, nodaf iddo fethu fy nghyfeirio at y cymal hwnnw yn ei araith, Lywydd.

Cyfraniad Dai Lloyd—rwy'n cytuno â'i wrthodiad o'r Bil. Nid wyf yn cytuno â'i ddisgrifiad o waith y Blaid Lafur, ond rwy'n cytuno â'i wrthodiad o'r Bil. Dyma amser ar gyfer cynghreiriau trawsbleidiol. Rydym wedi llwyddo i weithio gyda Llywodraeth yr SNP yn yr Alban, er bod gennym flaenoriaethau cyfansoddiadol gwahanol iawn. Rydym mewn gwahanol leoedd ar sbectrwm diwygio, ond gadewch inni heddiw, o leiaf, siarad ag un llais o'r Siambr hon.

Cawsom ein hatgoffa gan Dai o'r hanes y dylai pob un ohonom ei gofio. Gwnaeth areithiau Caroline Jones a Neil Hamilton fy atgoffa nad hanes yw'r unig beth sy’n sicr o ailadrodd ei hun, ac roedd y ddau ohonynt yn rhannu hoffter Darren Millar o'r fytholeg rydym wedi'i chlywed yn rhy aml yn y lle hwn.

Clywais Mark Reckless a’i gyfraniad. Nawr, i'r rhai sydd am ddiddymu'r Senedd, mae'r Bil hwn yn drysor cyfansoddiadol. Y gwir amdani yw bod yr egwyddorion sy'n sail i'r Bil hwn yn grymuso pobl fel Mark Reckless, ac nid yw hynny'n ymwneud â diddymu'r Senedd; yn ei achos ef, mae'n ymwneud â diddymu Cymru.

Rwyf am gloi, os caf, gyda sylwadau Alun Davies, lle dechreuais. Mae'r siarâd fod y Bil hwn yn rhoi gallu pellach i Lywodraeth y DU ariannu yng Nghymru yn un o'r pethau mwyaf rhyfeddol. Yr hyn sy'n atal Llywodraeth y DU rhag ariannu mwy o seilwaith yng Nghymru yw'r ffaith nad oes ganddynt awydd gwneud hynny, nid am nad oes ganddynt bŵer i wneud hynny. Cefais fy atgoffa o addewid Paul Davies i bobl Cymru, y byddai Llywodraeth Geidwadol yng Nghymru yn dadariannu’r hyn nad yw wedi'i ddatganoli. Nid oedd hynny’n anodd i mi ei gredu. Maent wedi treulio'r 10 mlynedd diwethaf yn dadariannu’r hyn nad yw wedi'i ddatganoli, boed yn rheilffyrdd, neu ynni, neu ddigidol, mae'r rheini oll wedi cael eu dadariannu, ac roedd hynny’n ddewis Ceidwadol. Felly, gadewch inni beidio â chael pwerau cymorth ariannol yn y Bil; gadewch inni'n syml gael mwy o gymorth ariannol.

Mae'r Bil hwn, Lywydd, yn ymosodiad gwarthus ar y Senedd genedlaethol hon a Llywodraeth Cymru, a gofynnaf i'r Aelodau amddiffyn hawliau a phwerau democrataidd y Senedd hon, i wrthod y cynnig a gwrthod rhoi cydsyniad iddo.

13:25

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu, felly dwi'n gohirio'r bleidlais ar yr eitem yna.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There are objections, and I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro
Motion to suspend Standing Orders

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro i ganiatáu dadl ar yr eitem nesaf o fusnes. Dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud hynny'n ffurfiol. 

The next item is a motion to suspend Standing Orders to allow the next item of business to be debated. I call on the Counsel General to formally move.

Cynnig NDM7500 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:

Yn atal Rheolau Sefydlog 12.20(i), 12.22(i) a’r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy’n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu’r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM7501 gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth, 8 Rhagfyr 2020.

Motion NDM7500 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:

Suspends Standing Orders 12.20(i), 12.22(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM7501 to be considered in Plenary on Tuesday, 8 December 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Yn ffurfiol, felly, y cwestiwn yw: a ddylid atal Rheolau Sefydlog dros dro? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Formally. The proposal is to suspend Standing Orders. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Cynnig gweithdrefnol
Procedural motion

Cynnig gweithdrefnol nesaf, felly, i ganiatáu'r eitem nesaf o fusnes i gael ei ohirio. Rwy'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud y cynnig hynny eto'n ffurfiol. 

Now, a procedural motion to allow the next item of business to be postponed. I call on the Counsel General to move that motion formally. 

Cynnig

Cynnig bod Senedd Cymru, o dan Reol Sefydlog 12.32, yn gohirio'r ddadl ar gyfyngiadau Coronafeirws newydd tan ddydd Mercher, 9 Rhagfyr 2020.

Motion

To propose that the Welsh Parliament, under Standing Order 12.32, postpones the debate on new Coronavirus restrictions until Wednesday, 9 December 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig gweithdrefnol? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig gweithdrefnol wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the procedural motion. Does any Member object? No. Therefore, the procedural motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36. 

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Ac felly mae'r eitem ar y ddadl ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd yn cael ei symud i'r cyfarfod nesaf, sydd yn hwyrach heddiw, ac fe fydd yn cael ei gynnwys ar yr agenda fel eitem 7, a bydd cynnig i grwpio'r ddadl yna gyda phleidleisiau ar wahân, ynghyd â dadl y Ceidwadwyr ar goronafeirws.

Therefore, the debate on the new coronavirus restrictions will be rescheduled to the next meeting, which will take place later today, and will be included and scheduled as item 7, and will be subject to proposal to group the debate with a Conservative debate on coronavirus.

Dadl: Adolygiad Blynyddol Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar gyfer 2019-2020
Debate: The Equality and Human Rights Annual Review 2019-20

Mae eitem 9 wedi ei ohirio, sef yr adolygiad blynyddol ar gydraddoldeb a hawliau dynol. 

Item 9, the equality and human rights annual review is postponed. 

Cyfnod Pleidleisio
Voting Time

Ac felly, dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio o'r diwedd, a dwi'n atal y cyfarfod nawr dros dro er mwyn i ni gael paratoi ar gyfer y bleidlais yma. Atal y cyfarfod, felly.

And that brings this to voting time at last, and I will suspend proceedings so that we can prepare for this vote. The meeting is suspended.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 13:27.

Plenary was suspended at 13:27.

13:30

Ailymgynullodd y Senedd am 13:30, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 13:30, with the Llywydd in the Chair.

Dyma ni'n cyrraedd y bleidlais, felly, ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig. A dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Jeremy Miles. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 36 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi cael ei wrthod.

That brings us to the vote on the legislative consent motion on the United Kingdom Internal Market Bill. And I call for a vote on the motion, tabled in the name of Jeremy Miles. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 36 against, and therefore the motion is not agreed.

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig: O blaid: 15, Yn erbyn: 36, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y cynnig

Legislative Consent Motion on the United Kingdom Internal Market Bill: For: 15, Against: 36, Abstain: 0

Motion has been rejected

Rydyn ni nawr yn cau'r cyfarfod yma, ac fe fyddwn ni'n ailymgynnull ar gyfer gweddill y busnes i'w gwblhau heddiw. Felly, cau'r cyfarfod am nawr a chymryd toriad.

We will now close this meeting, and reconvene for the rest of today's business. So, the meeting is now closed, and we will take a break.

Gorffennodd y trafodaethau ar fusnes cyfarfod dydd Mawrth, 8 Rhagfyr.

The discussion of business from Tuesday, 8 December concluded.

13:40

Dechreuodd y trafodaethau ar fusnes cyfarfod dydd Mercher, 9 Rhagfyr am 13.40, gyda'r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.

Discussion of the business of the meeting of Wednesday, 9 December began at 13.40, with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Dirprwy Lywydd
Statement by the Deputy Presiding Officer

Welcome, all, to the Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equitably. A Plenary meeting held using video-conference in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting and these are noted on the agenda, and I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Siambr and those joining us virtually.

Croeso i bawb i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, rwyf am nodi ychydig o bwyntiau. Bydd y cyfarfod hwn yn cael ei gynnal mewn fformat hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno trwy fideogynadledda. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn deg. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir gan ddefnyddio fideogynadledda yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn drafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn berthnasol ar gyfer Cyfarfod Llawn heddiw a nodir y rhain yn yr agenda, a hoffwn atgoffa'r Aelodau fod Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn mewn Cyfarfodydd Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod hwn, a'r un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr a'r rhai sy'n ymuno â ni’n rhithwir.  

1. Cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru
1. Questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales

With that, we'll move to item 1, which is questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales, and the first question is from Angela Burns.

Gyda hynny, symudwn at eitem 1, sef cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, a daw'r cwestiwn cyntaf gan Angela Burns. 

Datblygu Busnesau
Business Development

1. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu ar gyfer datblygu busnesau yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? OQ56003

1. What support is the Welsh Government making available for business development in Carmarthen West and South Pembrokeshire? OQ56003

Good afternoon, Angela. Thanks for the question. Phase 3 of our Wales-only economic resilience fund included £100 million of business development grant support aimed specifically at helping businesses to adapt to a post-COVID life outside the European Union, and, of course, £20 million of this fund has been earmarked specifically for tourism and hospitality. And we have also made available a further £340 million through the latest phase of the economic resilience fund to support businesses affected by the new changes to COVID-19 regulations.

Prynhawn da, Angela. Diolch am y cwestiwn. Roedd cam 3 o'n cronfa cadernid economaidd ar gyfer Cymru yn unig yn cynnwys £100 miliwn o grantiau datblygu busnes gyda'r nod penodol o helpu busnesau i addasu i fywyd ôl-COVID y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, ac wrth gwrs, mae £20 miliwn o'r gronfa hon wedi'i glustnodi’n benodol ar gyfer twristiaeth a lletygarwch. Ac rydym hefyd wedi sicrhau bod £340 miliwn arall ar gael trwy gam diweddaraf y gronfa cadernid economaidd i gefnogi busnesau yr effeithiwyd arnynt gan y newidiadau newydd i reoliadau COVID-19.

Thank you for that answer, Minister. Everybody is always grateful for any funds that can be made available to businesses. But I specifically wanted to ask you about businesses that are not actually affected by COVID-19, and there are many businesses out there that actually trade in very different ways and who still need to grow, to develop, to buy new premises, to take on board new staff, to start training programmes, and I've been talking with two or three of them and they are finding it very difficult to actually get any traction.

Before COVID, of course, there was a clear route into Government, a clear way of being able to apply for grants, a clear way of being able to liaise with people as to what information was required. But, of course, with the focus on COVID, what I'm really asking you is: can you just give us an overview of what moneys are available for businesses that are not affected by the COVID pandemic? How can they get access to staff, who are obviously under immense pressure trying to solve that COVID business? Because if we are going to try and grow after this is all over, then we need to encourage those businesses that are strong now to become stronger still and to carry on their businesses as normal.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae pawb bob amser yn ddiolchgar am unrhyw arian y gellir ei ddarparu i fusnesau. Ond roeddwn i eisiau gofyn yn benodol i chi  ynglŷn â busnesau nad yw COVID-19 yn effeithio arnynt mewn gwirionedd, ac mae yna lawer o fusnesau yn bodoli sy’n masnachu mewn ffyrdd gwahanol iawn ac sy’n dal i fod angen tyfu, datblygu, prynu safleoedd newydd, cyflogi staff newydd, dechrau rhaglenni hyfforddi, a bûm yn siarad â dau neu dri ohonynt ac maent yn ei chael hi'n anodd cael eu traed tanynt. 

Cyn COVID, wrth gwrs, roedd llwybr clir i mewn i'r Llywodraeth, ffordd glir o allu ymgeisio am grantiau, ffordd glir o allu cysylltu â phobl ynghylch pa wybodaeth oedd ei hangen. Ond wrth gwrs, gyda'r ffocws ar COVID, yr hyn rwy'n ei ofyn i chi mewn gwirionedd yw, a allwch chi roi trosolwg i ni o ba arian sydd ar gael i fusnesau nad yw'r pandemig COVID yn effeithio arnynt? Sut y gallant gael mynediad at staff sy’n amlwg o dan bwysau aruthrol yn ceisio datrys materion COVID? Oherwydd os ydym yn mynd i geisio tyfu ar ôl i hyn ddod i ben, mae angen inni annog y busnesau sy'n gryf nawr i ddod yn gryfach fyth ac i barhau â'u busnes fel arfer. 

Well, can I thank Angela Burns for her supplementary question? I couldn't agree more that businesses that have not been affected by COVID should be given the support that they require, in order to bounce back with strength from the pandemic, and to grow in spite of what we have faced collectively as a nation. Business-as-usual support from Business Wales is available, including, importantly, the accelerated growth programme, business start-up advice and support, and so too is the business-as-usual support from the Development Bank of Wales. Within Government, we also operate the economy futures fund, which is designed to, if you like, turbo charge the industries of tomorrow—those with great growth potential—making sure that our funding is aligned to our calls to action, including investment in skills, research and development and, crucially important of course, decarbonisation. But I'd be happy to write to the Member with comprehensive detail of the support available to businesses that she's identified.FootnoteLink

Wel, a gaf fi ddiolch i Angela Burns am ei chwestiwn atodol? Rwy’n cytuno’n llwyr y dylid rhoi’r gefnogaeth sydd ei hangen i fusnesau nad yw COVID wedi effeithio arnynt, er mwyn iddynt allu ymadfer yn gryf wedi’r pandemig, ac i dyfu, er gwaethaf yr hyn rydym wedi’i wynebu gyda’n gilydd fel gwlad. Mae cefnogaeth 'busnes fel arfer' ar gael i fusnesau gan Busnes Cymru, gan gynnwys y rhaglen twf carlam yn bwysig iawn, a  chyngor a chymorth ar gyfer busnesau newydd, ac felly hefyd y gefnogaeth 'busnes fel arfer' gan Fanc Datblygu Cymru. O fewn y Llywodraeth, rydym hefyd yn gweithredu cronfa dyfodol yr economi, sydd wedi'i chynllunio, os mynnwch, i wefru diwydiannau yfory—y rhai sydd â photensial mawr i dyfu—gan sicrhau bod ein cyllid yn cyd-fynd â'n galwadau i weithredu, gan gynnwys buddsoddi mewn sgiliau, ymchwil a datblygu ac yn hanfodol bwysig wrth gwrs, datgarboneiddio. Ond byddwn yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda manylion cynhwysfawr a nodwyd ganddi am y gefnogaeth sydd ar gael i fusnesau.FootnoteLink  

Blaenau'r Cymoedd
The Heads of the Valleys

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am strategaeth Llywodraeth Cymru i fuddsoddi yn natblygiad economaidd trefi ym Mlaenau'r Cymoedd? OQ56004

2. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s strategy to invest in the economic development of towns in the Heads of the Valleys? OQ56004

Thank you. Our strategy is to lay a strong foundation for change across the region. I updated the Senedd yesterday on the progress we have made with the Valleys taskforce. In addition to that, the Tech Valleys programme has made commitments of over £22 million to help create 600 sustainable jobs, and our £90 million transforming towns programme has a strong Heads of the Valleys focus too. 

Diolch. Ein strategaeth yw gosod sylfaen gref ar gyfer newid ledled y rhanbarth. Rhoddais y wybodaeth ddiweddaraf i’r Senedd ddoe ar y cynnydd a wnaethom gyda thasglu’r Cymoedd. Yn ogystal â hynny, mae'r rhaglen Cymoedd Technegol wedi gwneud ymrwymiadau o dros £22 miliwn i helpu i greu 600 o swyddi cynaliadwy, ac mae ffocws cryf ar Flaenau’r Cymoedd yn ein rhaglen trawsnewid trefi £90 miliwn hefyd.  

Deputy Presiding Officer, I'm grateful to the Minister for that update, and I was grateful to him for his statement yesterday. The coronavirus has affected our communities and our lives in profoundly different ways and it's made us challenge many assumptions that we've accepted over many years. One of the most profound potential impacts and longer term impacts of the coronavirus has been a challenge to the notion and the concept that cities will continue to develop, and that city centres are the only places where business can properly be transacted. This means that, for the first time in many decades, we have an opportunity to create a renaissance for towns and villages and communities, and Wales, if it is anything, is a nation of small towns. I hope, Deputy Minister, that we will be able to create a strategy to underpin a renaissance for the towns in the Heads of the Valleys. When I think of my own constituency, my own home town of Tredegar, and of Ebbw Vale, Brynmawr, of Abertillery, Nantyglo and Blaina, we've all seen difficult, difficult times over many decades, and this is an opportunity that the Welsh Government really needs to grasp and promote and drive forward over the coming years.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am y diweddariad hwnnw, ac roeddwn yn ddiolchgar iddo am ei ddatganiad ddoe. Mae'r coronafeirws wedi effeithio ar ein cymunedau a'n bywydau mewn ffyrdd gwahanol iawn ac mae wedi gwneud i ni herio llawer o ragdybiaethau rydym wedi'u derbyn dros nifer o flynyddoedd. Un o effeithiau posibl dwysaf a mwy hirdymor y coronafeirws yw'r her i'r syniad a'r cysyniad y bydd dinasoedd yn parhau i ddatblygu, ac mai canol dinasoedd yw'r unig leoedd lle gellir cyflawni busnes yn iawn. Am y tro cyntaf mewn degawdau lawer, mae hyn yn golygu bod gennym gyfle i sicrhau dadeni ar gyfer trefi a phentrefi a chymunedau, ac os rhywbeth, cenedl o drefi bach yw Cymru. Ddirprwy Weinidog, rwy’n gobeithio y gallwn greu strategaeth yn sail i ddadeni'r trefi ym Mlaenau'r Cymoedd. Pan fyddaf yn meddwl am fy etholaeth fy hun, fy nhref enedigol fy hun, Tredegar, a Glynebwy, Bryn-mawr, Abertyleri, Nant-y-glo a Blaenau, rydym i gyd wedi gweld adegau anodd iawn dros ddegawdau lawer, ac mae hwn yn gyfle y mae gwir angen i Lywodraeth Cymru ei fachu a’i hyrwyddo dros y blynyddoedd i ddod. 

13:45

Well, I agree with that. I think towns are facing a swirl of change. There's no doubt that digital disruption has had a huge impact, was already under way before the pandemic, and the pandemic has certainly accelerated that. But on the other hand, as Alun Davies rightly points out, there are opportunities from changes in attitudes and behaviours. It's one of the reasons why, when we set our target for 30 per cent of people working from home after the pandemic, we've identified alongside it an opportunity to place some of those workers within town centres into core working hubs. People will no longer have to travel to commute to work. Many will choose to do so, and it will be a mix of remote and flexible working, we hope, but there's certainly an opportunity for towns to have a different role, and I think that's what I would say here—that all people involved in the sense of place and the role of town centres have a responsibility to rethink what towns are for. We're certainly putting a significant amount of infrastructure investment in place. We've committed £6 million to Blaenau Gwent alone under the transforming towns fund, which will unleash a further £4 million. That's a £10-million pot to regenerate the towns just in Blaenau Gwent. We have adopted a town-centre-first principle in public sector investment decisions. Certainly, we know from the foundational economy projects that the public sector can have an anchor role within town centres to draw in other activity. But he's right—all of us need to think strategically about how to marshal these forces for the good of towns.

Wel, rwy'n cytuno â hynny. Rwy'n credu bod trefi'n wynebu newid mawr. Nid oes amheuaeth fod aflonyddwch digidol wedi cael effaith enfawr, roedd eisoes yn digwydd cyn y pandemig, ac mae'r pandemig yn sicr wedi ei gyflymu. Ond ar y llaw arall, fel y noda Alun Davies yn gywir, ceir cyfleoedd wrth newid agweddau ac ymddygiad. Mae’n un o'r rhesymau pam rydym wedi nodi cyfle ochr yn ochr â hyn, pan wnaethom osod ein targed i 30 y cant o bobl weithio gartref ar ôl y pandemig, i osod rhai o'r gweithwyr yng nghanol trefi mewn canolfannau gweithio craidd. Ni fydd yn rhaid i bobl deithio i gymudo i'r gwaith mwyach. Bydd llawer yn dewis gwneud hynny, ac rydym yn gobeithio y bydd yn gymysgedd o weithio o bell a gweithio hyblyg, ond yn sicr mae cyfle i drefi gael rôl wahanol, a chredaf mai dyna fyddwn i'n ei ddweud yma—fod gan bawb sy'n ymwneud â’r ymdeimlad o le a rôl canol trefi gyfrifoldeb i ailfeddwl beth yw pwrpas trefi. Rydym yn sicr yn rhoi cryn dipyn o fuddsoddiad seilwaith ar waith. Rydym wedi ymrwymo £6 miliwn i Flaenau Gwent yn unig o dan y gronfa trawsnewid trefi, a fydd yn rhyddhau £4 miliwn arall. Dyna botyn gwerth £10 miliwn i adfywio'r trefi ym Mlaenau Gwent yn unig. Rydym wedi mabwysiadu egwyddor canol y dref yn gyntaf mewn penderfyniadau buddsoddi sector cyhoeddus. Yn sicr, drwy brosiectau'r economi sylfaenol, gwyddom y gall y sector cyhoeddus fod â rôl angori yng nghanol trefi i ddenu gweithgaredd arall i mewn. Ond mae'n iawn—mae angen i bob un ohonom feddwl yn strategol ynglŷn â sut i drefnu'r grymoedd hyn er budd trefi. 

Last month, Wales saw the largest increase in unemployment in the UK due to the effects of the coronavirus pandemic. There's been a substantial increase in the number of people within the Valleys taskforce region claiming unemployment benefits—for example, the unemployment benefit claimant count increased between March and October 2020 by 68 per cent in Blaenau Gwent, 71 per cent in Torfaen, and 65 per cent in Merthyr Tydfil and Rhymney. The retail vacancy rate in Wales has also increased from 15.9 per cent to 18 per cent in the third quarter of this year, the largest jump anywhere in the UK. Given that the best way to improve people's lives, not just in the Valleys but obviously in the whole of Wales, is through providing long-term, sustainable and skilled employment opportunities, what specific targeted support will you provide to Valleys towns, and what plans do you have to extend the number of enterprise zones in these areas?

Y mis diwethaf, gwelodd Cymru y cynnydd mwyaf mewn diweithdra yn y DU oherwydd effeithiau’r pandemig coronafeirws. Bu cynnydd sylweddol yn nifer y bobl yn rhanbarth tasglu'r Cymoedd sy'n hawlio budd-daliadau diweithdra—er enghraifft, cynyddodd nifer y rhai sy’n hawlio budd-daliadau diweithdra 68 y cant ym Mlaenau Gwent rhwng mis Mawrth a mis Hydref 2020, 71 y cant yn Nhorfaen, a 65 y cant ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae'r gyfradd swyddi gwag mewn manwerthu yng Nghymru hefyd wedi cynyddu o 15.9 y cant i 18 y cant yn nhrydydd chwarter eleni, y naid fwyaf yn unrhyw ran o'r DU. O ystyried mai'r ffordd orau o wella bywydau pobl, nid yn unig yn y Cymoedd, ond yng Nghymru gyfan wrth gwrs, yw trwy ddarparu cyfleoedd cyflogaeth cynaliadwy a swyddi medrus hirdymor, pa gymorth penodol wedi'i dargedu y byddwch chi'n ei ddarparu i drefi'r Cymoedd, a pha gynlluniau sydd gennych i ymestyn nifer yr ardaloedd menter yn y mannau hyn? 

The evidence on enterprise zones is mixed, and certainly the economy committee's report on them a few years ago reinforced that. We set out yesterday the activities, specifically in the Valleys taskforce area, on a whole range of interventions around placemaking, and we have set out considerable financial support for those businesses in distress because of the pandemic. We've also set out a recovery plan to make sure that, when we emerge from the pandemic, we have an emphasis on remaking our economy in a better way.

Mae'r dystiolaeth ar ardaloedd menter yn gymysg, ac yn sicr roedd adroddiad y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau arnynt ychydig flynyddoedd yn ôl yn atgyfnerthu hynny. Ddoe gwnaethom nodi’r gweithgareddau, yn benodol yn ardal tasglu’r Cymoedd, ar ystod eang o ymyriadau’n ymwneud â chreu lleoedd, ac rydym wedi nodi cefnogaeth ariannol sylweddol i fusnesau sy’n dioddef oherwydd y pandemig. Rydym hefyd wedi nodi cynllun adfer i wneud yn siŵr, pan fyddwn yn cefnu ar y pandemig, ein bod yn rhoi pwyslais ar ail-wneud ein heconomi mewn ffordd well.

This is a really important matter raised by the Member. I have a question about priorities for funding in the area, because transforming town centres and providing better public transport is obviously key. I've been raising concerns with the Government about the cost of dualling an 11-mile stretch of road on the A465, which has increased from the original estimate of £428 million to £1.2 billion mainly because of the decision to use the mutual investment model. As I've said every time I've mentioned this, I welcome investment in our communities, but I do question whether spending £1.2 billion on 11 miles of concrete is justified when so many people in the area are living in poverty. The annual cost of repayment will be more than the annual budget of Communities First, the Welsh Government's flagship anti-poverty scheme, which it closed and never replaced. So, I'd ask the Minister what assessment was made by the Government, if any, of other means of improving that stretch of road that would have improved road safety without costing all that money?

Mae’r mater a godwyd gan yr Aelod yn bwysig iawn. Mae gennyf gwestiwn am flaenoriaethau ar gyfer cyllid yn yr ardal, oherwydd mae trawsnewid canol trefi a darparu gwell trafnidiaeth gyhoeddus yn amlwg yn allweddol. Rwyf wedi bod yn mynegi pryderon wrth y Llywodraeth ynglŷn â chost deuoli darn o ffordd 11 milltir ar yr A465, sydd wedi cynyddu o'r amcangyfrif gwreiddiol o £428 miliwn i £1.2 biliwn yn bennaf oherwydd y penderfyniad i ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol. Fel y dywedais bob tro rwyf wedi crybwyll hyn, rwy'n croesawu buddsoddiad yn ein cymunedau, ond rwy'n cwestiynu a oes modd cyfiawnhau gwario £1.2 biliwn ar 11 milltir o goncrit pan fo cymaint o bobl yr ardal yn byw mewn tlodi. Bydd cost flynyddol yr ad-daliad yn fwy na chyllideb flynyddol Cymunedau yn Gyntaf, cynllun gwrth-dlodi blaenllaw Llywodraeth Cymru, a ddaeth i ben heb i ddim gael ei roi yn ei le. Felly byddwn yn gofyn i'r Gweinidog pa asesiad a wnaed gan y Llywodraeth, os o gwbl, o ffyrdd eraill o wella'r darn hwn o ffordd a fyddai wedi gwella diogelwch ar y ffyrdd heb gostio'r holl arian hwnnw? 

I'm sure the Member is deliberately putting me in a difficult position, because she knows full well my view on investment in roads versus sustainable transport, and certainly in our Wales transport strategy we've set out that, in future, we want to shift our emphasis towards modal shift. In terms of this particular project, as she knows and as the First Minister has pointed out to her, the mutual investment model is a more sophisticated approach than she gives it credit, and the figure quoted involves the whole-of-life maintenance costs, which are significant. But she is right to say, in terms of addressing transport poverty for some of the most challenged communities in the country, we do need to make sure that we do more in future to help people who don't have a car, rather than reinforcing car dependency. 

Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn fy rhoi mewn sefyllfa anodd yn fwriadol, gan ei bod yn gwybod yn iawn beth yw fy marn ar fuddsoddi mewn ffyrdd yn erbyn trafnidiaeth gynaliadwy, ac yn sicr yn ein strategaeth drafnidiaeth yng Nghymru rydym wedi nodi ein bod, yn y dyfodol, am symud ein pwyslais tuag at newid moddol. O ran y prosiect penodol hwn, fel y gŵyr ac fel y mae'r Prif Weinidog wedi dweud wrthi, mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn ddull mwy soffistigedig nag y mae hi'n ei ddisgrifio, ac mae'r ffigur a ddyfynnir yn cynnwys y costau cynnal a chadw gydol oes, sy'n sylweddol. Ond mae hi'n iawn i ddweud, o ran mynd i'r afael â thlodi trafnidiaeth i rai o'r cymunedau sy'n wynebu'r amgylchiadau mwyaf heriol yn y wlad, mae angen inni sicrhau ein bod yn gwneud mwy yn y dyfodol i helpu pobl nad oes ganddynt gar, yn hytrach na chadarnhau dibyniaeth ar geir.

13:50
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

We now go to spokespeople's questions, and the first up this afternoon is Conservative spokesperson, Russell George. 

Symudwn at gwestiynau'r llefarwyr yn awr, a'r cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Deputy Presiding Officer. Minister, what is the Welsh Government's assessment of how the restrictions on the hospitality sector in regard to the Christmas period will affect the Welsh economy? 

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, beth yw asesiad Llywodraeth Cymru o sut y bydd y cyfyngiadau ar y sector lletygarwch mewn perthynas â chyfnod y Nadolig yn effeithio ar economi Cymru?

Can I thank Russell George for his first question and take this opportunity, with it being my last OAQ session of the year, to wish Russell and every Member in the Siambr the very best for a peaceful Christmas and new year? And with regard to hospitality, we fully recognise the incredibly difficult position that many, many businesses across Wales are in as a consequence of those rising numbers of coronavirus victims. But we have put in place an unprecedented support package, the most generous and comprehensive anywhere in the United Kingdom, with specifically £340 million of support for businesses in tourism, hospitality and leisure in the coming weeks. 

A gaf fi ddiolch i Russell George am ei gwestiwn cyntaf a manteisio ar y cyfle hwn, gan mai dyma fy sesiwn gwestiynau'r llefarwyr olaf eleni, i ddymuno'r gorau i Russell a phob Aelod yn y Siambr am Nadolig a blwyddyn newydd heddychlon? Ac o ran lletygarwch, rydym yn llwyr gydnabod y sefyllfa hynod o anodd y mae llawer o fusnesau ledled Cymru yn ei hwynebu o ganlyniad i'r niferoedd cynyddol o ddioddefwyr coronafeirws. Ond rydym wedi rhoi pecyn cymorth digynsail ar waith, y mwyaf hael a chynhwysfawr yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, gyda £340 miliwn o gymorth yn benodol ar gyfer busnesau ym maes twristiaeth, lletygarwch a hamdden yn ystod yr wythnosau nesaf.

Thank you for your answer, Minister, and for your good Christmas wishes to us all. From my perspective, Minister, businesses have bent over backwards to comply with anything that has been asked of them to make their businesses COVID-secure for their staff and for their customers. Some small businesses have spent thousands of pounds ahead of the Christmas period to do just that. And to put some context to this, the industry employs about 140,000 people with tens of thousands of additional people further in the supply chain. The reality, sadly, is that some small businesses will go to the wall if restrictions are not lifted on 17 December and if they are prevented from trading safely over the Christmas period. The worst situation, I think, for them is not knowing whether or not they can reopen. So, can you provide some clarity right now to businesses across Wales on what the current thinking is so that they can either plan to reopen and order the necessary stock, or plan to close for the whole of the Christmas period? And will you look at bringing forward that financial support that you mentioned, because January will simply be too late for some? 

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac am eich dymuniadau da ar gyfer y Nadolig i bob un ohonom. O'm safbwynt i, Weinidog, mae busnesau wedi gwneud eu gorau glas i gydymffurfio ag unrhyw beth y gofynnwyd iddynt ei wneud er mwyn sicrhau bod eu busnesau'n ddiogel rhag COVID i'w staff a'u cwsmeriaid. Mae rhai busnesau bach wedi gwario miloedd o bunnoedd cyn cyfnod y Nadolig i wneud yn union hynny. Ac i roi rhywfaint o gyd-destun i hyn, mae'r diwydiant yn cyflogi tua 140,000 o bobl gyda degau o filoedd o bobl ychwanegol yn bellach ar hyd y gadwyn gyflenwi. Y realiti, yn anffodus, yw y bydd rhai busnesau bach yn mynd i'r wal os na chodir cyfyngiadau ar 17 Rhagfyr ac os cânt eu hatal rhag masnachu'n ddiogel dros gyfnod y Nadolig. Rwy'n credu mai'r sefyllfa waethaf iddynt hwy yw peidio â gwybod a gânt ailagor ai peidio. Felly, a allwch roi rhywfaint o eglurder yn awr i fusnesau ledled Cymru ynglŷn â beth yw'r meddylfryd presennol fel y gallant naill ai gynllunio i ailagor ac archebu'r stoc angenrheidiol, neu gynllunio i gau drwy gydol cyfnod y Nadolig? Ac a wnewch chi ystyried cyflwyno'r cymorth ariannol y sonioch chi amdano yn gynt, oherwydd bydd mis Ionawr yn rhy hwyr i rai?

Can I thank Russell for his further questions? There were a number of elements to his contribution. First and foremost, with regard to the restrictions and the period that they will be in place for, I should say that every restriction that we've put in place helps to save human life, but we're acutely aware as well of the need to save livelihoods, which is why we're making available such significant sums of financial support. We're constantly monitoring infection rates. At the moment, in some parts of Wales, those numbers are incredibly high and we wish to bring those numbers down as fast as we possibly can, and that requires all of us as citizens to consider not just what we can do by the rule of the law, but what we should do to assist in reducing infection rates.

Now, in terms of the period during which financial support will be offered, of course, any business that received financial support during the firebreak period and operates within the hospitality sector will have those second payments coming through this month, and then the operating costs support that is applied through the economic resilience fund will be available in January, ensuring that, over the course of two months, businesses have access to vital financial support that can cover their operating costs and address the lack of turnover over the six or so weeks that these restrictions are in place. 

A gaf fi ddiolch i Russell am ei gwestiynau pellach? Roedd nifer o elfennau i'w gyfraniad. Yn bennaf oll, o ran y cyfyngiadau a'r cyfnod y byddant yn weithredol, dylwn ddweud bod pob cyfyngiad a roddwyd ar waith yn helpu i achub bywydau pobl, ond rydym yn ymwybodol iawn hefyd o'r angen i achub bywoliaeth pobl, a dyna pam rydym yn darparu symiau mor sylweddol o gymorth ariannol. Rydym yn monitro cyfraddau heintio'n gyson. Ar hyn o bryd, mewn rhai rhannau o Gymru, mae'r niferoedd hynny'n eithriadol o uchel ac rydym yn awyddus i'w gostwng mor gyflym ag y gallwn, a golyga hynny fod rhaid i bob un ohonom fel dinasyddion ystyried nid yn unig yr hyn y cawn ei wneud yn gyfreithlon, ond yr hyn y dylem ei wneud i helpu i leihau cyfraddau heintio.

Nawr, o ran y cyfnod pan gynigir cymorth ariannol, bydd unrhyw fusnes a gafodd gymorth ariannol yn ystod y cyfnod atal byr ac sy'n gweithredu o fewn y sector lletygarwch yn cael yr ail daliadau hynny y mis hwn, ac yna bydd y cymorth costau gweithredu a gymhwysir drwy'r gronfa cadernid economaidd ar gael ym mis Ionawr, gan sicrhau, dros gyfnod o ddau fis, fod gan fusnesau fynediad at gymorth ariannol hanfodol a all dalu eu costau gweithredu a mynd i'r afael â'r diffyg trosiant dros yr oddeutu chwe wythnos y bydd y cyfyngiadau hyn yn weithredol.

Thank you for your answer, Minister. Any businesses in the hospitality sector would have already bought stock in the later part of November, in the early part of December in order to fulfil the needs of this period and between now up to Christmas. So, for many businesses, this is the time of year when cash flow is the tightest for them, and I'd simply say that to receive funding in January, or even into February, is simply too late. And if it's not too late, it's going to be too late for the supply chains that flow from those particular businesses, and that would be, certainly, my firm view.

The other point, Minister, that I'd make is that the one-size-fits-all approach that the Welsh Government is taking at the moment is, in my view, needlessly damaging businesses across Wales with relatively low infection rates and transmission rates. You pointed out in your last answer that you're monitoring—correctly, as well—where infection rates are particularly high, but that obviously means that there are some areas of Wales where the rates are particularly low. So, I would suggest we need targeted intervention that's backed by science and that reflects the different levels of risk in different parts of the country. So, can I ask my final question, Minister? Why does the Welsh Government continue to insist on a Wales-wide approach, impacting on livelihoods in parts of Wales that have some of the lowest rates of infection in the whole of the UK, and is this something that you will now reconsider ahead of the Christmas period that's now ahead of us?

Diolch am eich ateb, Weinidog. Byddai unrhyw fusnesau yn y sector lletygarwch eisoes wedi prynu stoc ar ddiwedd mis Tachwedd neu ddechrau mis Rhagfyr er mwyn diwallu anghenion y cyfnod hwn a rhwng nawr a'r Nadolig. Felly, i lawer o fusnesau, dyma'r adeg o'r flwyddyn pan fo llif arian ar ei dynnaf iddynt, a byddwn yn dweud bod cael cyllid ym mis Ionawr, neu hyd yn oed i mewn i fis Chwefror, yn rhy hwyr. Ac os nad yw'n rhy hwyr, bydd yn rhy hwyr i'r cadwyni cyflenwi sy'n llifo o'r busnesau hynny, a dyna’n sicr fyddai fy marn gadarn i. 

Y pwynt arall yr hoffwn ei wneud, Weinidog, yw bod y dull un maint i bawb sydd gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn niweidio busnesau ledled Cymru sydd â chyfraddau heintio a chyfraddau trosglwyddo cymharol isel, a hynny'n ddiangen yn fy marn i. Fe wnaethoch nodi yn eich ateb diwethaf eich bod yn monitro—yn gywir hefyd—lle mae cyfraddau heintio yn arbennig o uchel, ond mae hynny'n amlwg yn golygu bod rhai ardaloedd yng Nghymru lle mae'r cyfraddau'n arbennig o isel. Felly, byddwn yn awgrymu bod angen ymyrraeth wedi'i thargedu arnom wedi’i chefnogi gan wyddoniaeth ac sy'n adlewyrchu'r gwahanol lefelau o risg mewn gwahanol rannau o'r wlad. Felly, a gaf fi ofyn fy nghwestiwn olaf, Weinidog? Pam y mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fynnu gweithredu dull ar gyfer Cymru gyfan sy’n effeithio ar fywoliaeth pobl mewn rhannau o Gymru sydd â rhai o'r cyfraddau heintio isaf yn y DU gyfan, ac a yw hyn yn rhywbeth y byddwch chi’n ei ailystyried nawr, cyn cyfnod y Nadolig sydd o'n blaenau yn awr? 

13:55

Well, I can assure the Member that we are always considering alternative measures that could be implemented, but, of course, the national approach carries with it a very simply way of communicating to the public right across Wales. But, as I say, we are open to alternative means of addressing coronavirus infection rates if they differ significantly across the country. Now, we've attempted to feature within the fourth phase of the economic resilience fund the challenge that many businesses face in terms of loss of stock that has already been ordered, and we have also been able to feature within—[Interruption.] Deputy Presiding Officer, as I say, we also were able to feature within the fourth phase of the economic resilience fund the need to support the supply chain as well, and that's why those businesses within the supply chain of hospitality, such as cleaning services, will be able to apply for support.

Of course, just as Russell George rightly says, for many businesses in hospitality, this is the most important time of the year. This is the time of the year when the greatest level of turnover can be achieved. Equally, this is the time of 2020 when COVID is most threatening to human life and to health services. We face huge challenges across public sector services, and within the economy right now in late 2020, and that's why, in terms of the economy, we are making available £340 million—a huge sum of money—to help businesses survive through to 2021, by which time we hope that the array of vaccines will be able to be deployed in a way that enables the economy to return to something of normality during 2021.

Wel, gallaf sicrhau'r Aelod ein bod bob amser yn ystyried mesurau amgen y gellid eu gweithredu, ond wrth gwrs, mae'r dull cenedlaethol yn cynnwys ffordd syml iawn o gyfathrebu â'r cyhoedd ledled Cymru. Ond fel y dywedaf, rydym yn agored i ddulliau amgen o fynd i’r afael â chyfraddau heintio coronafeirws os ydynt yn wahanol iawn ledled y wlad. Nawr, ym mhedwerydd cam y gronfa cadernid economaidd, rydym wedi ceisio rhoi sylw i'r her y mae llawer o fusnesau yn ei hwynebu yn sgil colli stoc sydd eisoes wedi'i harchebu, ac rydym hefyd wedi gallu gweithredu o fewn—[Torri ar draws.] Ddirprwy Lywydd, fel rwy'n dweud, roeddem hefyd yn gallu rhoi sylw ym mhedwerydd cam y gronfa cadernid economaidd i'r angen i gefnogi'r gadwyn gyflenwi hefyd, a dyna pam y bydd busnesau yng nghadwyn gyflenwi lletygarwch, megis gwasanaethau glanhau, yn gallu gwneud cais am gymorth.

Ac wrth gwrs, yn union fel y dywed Russell George yn gywir, i lawer o fusnesau ym maes lletygarwch, dyma adeg bwysicaf o'r flwyddyn. Dyma'r adeg o'r flwyddyn pan ellir sicrhau'r lefel uchaf o drosiant. Yn yr un modd, dyma'r adeg yn 2020 pan fo COVID yn fwyaf bygythiol i fywydau pobl ac i'r gwasanaethau iechyd. Rydym yn wynebu heriau enfawr ar draws gwasanaethau'r sector cyhoeddus, ac o fewn yr economi ar hyn o bryd ar ddiwedd 2020, a dyna pam, mewn perthynas â'r economi, ein bod yn sicrhau bod £340 miliwn ar gael—swm enfawr o arian—i helpu busnesau i oroesi hyd at 2021, ac erbyn hynny rydym yn gobeithio y bydd modd defnyddio'r amrywiaeth o frechlynnau mewn ffordd sy'n galluogi'r economi i ddychwelyd at rywbeth tebyg i normalrwydd yn ystod 2021. 

Thank you. I turn to Plaid Cymru spokesperson, Helen Mary Jones.

Diolch. Trof at lefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you very much. I'd like to expand, with the Minister, on some of the issues around hospitality and to begin by saying that we on these benches are clear, with Welsh Government, that public health and public safety is paramount. We do understand that and we share the Government's concerns about the rise of COVID. But I am struggling, Dirprwy Lywydd, to explain to hospitality businesses the exact nature of these restrictions and what the Welsh Government hopes that it will deliver. People are finding it difficult to understand why it's acceptable for people from four households to meet at lunch time, but you can't have people from four households meeting in a public house, even though they might be further away from each other physically than others, after 6 o'clock. I would put it to the Minister that this is particularly difficult for working people. The Minister will be aware, I'm sure, of lots of working men in his constituency who regularly go for the one pint at the end of a working day. I struggle to see how their behaviour is likely to be more dangerous than the behaviour of four people having lunch together. So, I wonder if the Minister, accepting that this is where we are now until 17 December—and, of course, some of the public health decisions are not his alone—would give some consideration to some flexibility in the proposals. Could he give consideration, for example, to allowing hospitality businesses after the seventeenth to sell small amounts of alcohol, to restrict to one or two drinks each? Would it be possible to consider, as he knows Plaid Cymru is proposing, allowing hospitality businesses to serve until 7 p.m. and stay open until 8 p.m.? These are small changes. I struggle to see—although I'm sure that the Minister will correct me if I'm wrong—how they would make a huge impact on worsening the spread—

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch yn fawr iawn. Hoffwn ehangu, gyda'r Gweinidog, ar rai o'r materion sy'n ymwneud â lletygarwch a dechrau trwy ddweud ein bod ni ar y meinciau hyn yn glir, gyda Llywodraeth Cymru, fod iechyd y cyhoedd a diogelwch y cyhoedd o'r pwys mwyaf. Rydym yn deall hynny ac rydym yn rhannu pryderon y Llywodraeth ynghylch cynnydd COVID. Ond rwy'n ei chael hi'n anodd, Ddirprwy Lywydd, i egluro i fusnesau lletygarwch union natur y cyfyngiadau hyn a beth y mae Llywodraeth Cymru yn gobeithio y byddant yn ei gyflawni. Mae pobl yn ei chael hi'n anodd deall pam ei bod hi’n dderbyniol i bobl o bedair aelwyd gyfarfod amser cinio, ond ni allwch gael pobl o bedair aelwyd yn cyfarfod mewn tafarn ar ôl 6 o'r gloch er y gallent fod ymhellach oddi wrth ei gilydd yn gorfforol nag eraill. Byddwn yn dweud wrth y Gweinidog fod hyn yn arbennig o anodd i bobl sy'n gweithio. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol, rwy'n siŵr, fod llawer o ddynion sy’n gweithio yn ei etholaeth yn mynd am un peint yn rheolaidd ar ddiwedd diwrnod gwaith. Rwy'n ei chael hi'n anodd gweld sut y mae eu hymddygiad yn debygol o fod yn fwy peryglus nag ymddygiad pedwar o bobl yn cael cinio gyda'i gilydd. Felly, tybed a wnaiff y Gweinidog, gan dderbyn mai dyma lle rydym yn awr tan 17 Rhagfyr—ac wrth gwrs, nid ei benderfyniadau ef yn unig yw rhai o'r penderfyniadau iechyd cyhoeddus—a wnaiff roi peth ystyriaeth i ychydig o hyblygrwydd yn yr argymhellion? A allai ystyried caniatáu, er enghraifft, i fusnesau lletygarwch werthu ychydig bach o alcohol ar ôl yr 17eg, a chyfyngu i un neu ddau ddiod yr un? A fyddai’n bosibl ystyried caniatáu, fel y mae’n gwybod bod Plaid Cymru yn ei gynnig, i fusnesau lletygarwch weini tan 7.00 p.m. ac aros ar agor tan 8.00 p.m.? Newidiadau bach yw'r rhain. Rwy'n ei chael hi'n anodd gweld—er fy mod i'n siŵr y bydd y Gweinidog yn fy nghywiro os ydw i'n anghywir—ond rwy'n ei chael hi'n anodd gweld sut y byddent yn cael effaith enfawr ar waethygu lledaeniad—  

14:00

—and they would, of course, provide a lifeline to some businesses.

—a byddent, wrth gwrs, yn achubiaeth i rai busnesau. 

Can I thank Helen Mary Jones for her question and say at the outset that I have every sympathy for people who are suffering right now as a result of coronavirus, not just those who actually have coronavirus itself, but also people who feel, because of the restrictions, that their mental and emotional resilience has been weakened? The inability to socialise as we once were able to has led to many people feeling incredibly frustrated, and I have every sympathy for citizens in Wales right now as a result of our decision to impose incredibly valuable restrictions to save human life and to save the NHS.

Now, I can assure Helen Mary Jones that I and colleagues in Cabinet consider every possible amendment to the restrictions that can be imagined, but we take our advice first and foremost from health experts, and, as I said to Russell George, every restriction that is imposed helps to save human life, and that must be our priority right now—just as Helen Mary Jones rightly identified, public health is the No. 1 priority. But of course, as I said to Russell George a little earlier as well, we are backing up the necessary restrictions on business activities with the most comprehensive package of support for businesses anywhere in the United Kingdom.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiwn a dweud ar y dechrau fod gennyf bob cydymdeimlad â phobl sy'n dioddef ar hyn o bryd o ganlyniad i’r coronafeirws, nid yn unig y rhai sydd â'r coronafeirws ei hun, ond hefyd y bobl sy'n teimlo, oherwydd y cyfyngiadau, fod eu cadernid meddwl a'u gwytnwch emosiynol wedi’i wanhau? Mae'r anallu i gymdeithasu fel y gallem o’r blaen wedi gwneud i lawer o bobl deimlo'n hynod o rwystredig, ac mae gennyf bob cydymdeimlad â dinasyddion yng Nghymru ar hyn o bryd o ganlyniad i'n penderfyniad i osod cyfyngiadau eithriadol o werthfawr i achub bywydau pobl ac i achub y GIG. 

Nawr, gallaf sicrhau Helen Mary Jones fy mod i a chyd-Aelodau yn y Cabinet yn ystyried pob gwelliant posibl y gallwch eu dychmygu i'r cyfyngiadau, ond cawn ein cyngor yn bennaf oll gan arbenigwyr iechyd, ac fel y dywedais wrth Russell George, mae pob cyfyngiad a orfodir yn helpu i achub bywydau pobl, a rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth i ni ar hyn o bryd—yn union fel y nododd Helen Mary Jones yn gywir, iechyd y cyhoedd yw blaenoriaeth Rhif 1. Ond wrth gwrs, fel y dywedais wrth Russell George ychydig yn gynharach hefyd, i gefnogi'r cyfyngiadau angenrheidiol ar weithgareddau busnes, rydym yn darparu'r pecyn cymorth mwyaf cynhwysfawr i fusnesau yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. 

I'm grateful to the Minister for his answer. I'm sure that none of us envies the Government the decisions that they have to make. I was pleased to hear the Minister, in his response to Russell George, refer to the supply chain businesses. And he will be aware, for example, of the challenges to Castell Howell, a supply business based in Crosshands, that depends, for 70 per cent of their business, on hospitality. Can he assure us that, as the Welsh Government reviews support going into the new year, those supply businesses will continue to be protected? 

Can I suggest to the Minister that there is an anomaly in the current restrictions, whereby supermarkets and other shops can sell alcohol until 10.00 p.m., but hospitality businesses have to stop at 6.00 p.m.? I wonder if the Minister shares my concern that that may be risking encouraging people socialising at home, and will he give consideration as to whether retail trade might further be restricted?

As we go into the new year, and, hopefully, we begin to be able to see things lifting, the Minister will be aware, of course, that January and February are never particularly good times for hospitality, even if they were able to open up, and there will be a need for long-term support. Will the Minister commit to giving further thought to what longer term support might be available to businesses to help them recover, because, having lost Christmas, that's very serious? Could consideration be given to some mechanism, for example, to reduce the costs of licensing to businesses, which are considerable?

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n siŵr nad oes yr un ohonom yn cenfigennu at y penderfyniadau sy’n rhaid i’r Llywodraeth eu gwneud. Roeddwn yn falch o glywed y Gweinidog, yn ei ymateb i Russell George, yn cyfeirio at fusnesau cadwyni cyflenwi. Ac fe fydd yn ymwybodol, er enghraifft, o'r heriau i Castell Howell, busnes cyflenwi wedi'i leoli yn Crosshands, sy'n dibynnu ar letygarwch ar gyfer 70 y cant o'u busnes. Wrth i Lywodraeth Cymru adolygu cymorth wrth fynd i mewn i'r flwyddyn newydd, a yw'n gallu ein sicrhau y bydd y busnesau cyflenwi hynny’n parhau i gael eu diogelu?  

A gaf fi awgrymu i'r Gweinidog fod anghysondeb yn y cyfyngiadau presennol, lle gall archfarchnadoedd a siopau eraill werthu alcohol tan 10.00 p.m., ond rhaid i fusnesau lletygarwch orffen gwneud hynny am 6.00 p.m.? Tybed a yw'r Gweinidog yn rhannu fy mhryder y gallai hynny greu perygl o annog pobl i gymdeithasu gartref, ac a wnaiff ystyried p'un a oes modd cyfyngu ymhellach ar y fasnach fanwerthu?

Wrth inni nesu at y flwyddyn newydd, a dechrau gallu gweld pethau'n gwella, gobeithio, bydd y Gweinidog yn ymwybodol, wrth gwrs, nad yw mis Ionawr a mis Chwefror byth yn adegau arbennig o dda i letygarwch, hyd yn oed pe baent yn agor, a bydd angen cymorth hirdymor. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo i roi ystyriaeth bellach i ba gymorth mwy hirdymor a allai fod ar gael i fusnesau i'w helpu i ymadfer, oherwydd, ar ôl colli'r Nadolig, mae hynny'n ddifrifol iawn? A ellid ystyried rhyw fecanwaith, er enghraifft, i leihau costau trwyddedu, sy'n gostau sylweddol, i fusnesau?

I think Helen Mary Jones's suggestion there has great merit and we will certainly consider that alongside other forms of support that could offer strategic benefits to businesses, as we look towards a recovery. I had hoped by now to be able to outline the Welsh Government's economic recovery and reconstruction vision. However, given that coronavirus is still with us in such a devastating form, I felt it necessary to keep my attention and focus on emergency support for businesses. But we are most definitely going to be looking at how we can ensure that the long-term thriving nature of businesses is secured through our economic recovery and reconstruction work.

I think Helen Mary Jones makes the important point that businesses—very significant employers in Wales—within the supply chain for hospitality have struggled, and we will go on engaging with those businesses in the coming weeks to ensure that any future support is tailored to meet their needs and the needs of their workers as well. And of course, human behaviour is vitally important—none more so than at this devastating time as we approach Christmas. And there are restrictions that are in place; there will be some relaxation over the Christmas period, but, as I've already said, it's absolutely vital that people ask what is it that they should and should not do in order to protect human life—in terms of behaviour, how can they ensure that their loved ones, their friends, are protected—and the best way to do that is to take personal responsibility and ensure that you are not putting yourself at risk of transmitting or acquiring coronavirus, nor your loved ones.

Credaf fod llawer o rinwedd yn perthyn i awgrym Helen Mary Jones a byddwn yn sicr yn ystyried hynny ochr yn ochr â mathau eraill o gymorth a allai gynnig manteision strategol i fusnesau wrth inni edrych tuag at adferiad. Roeddwn wedi gobeithio erbyn hyn y byddwn yn gallu amlinellu gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer adfer ac ailadeiladu'r economi. Fodd bynnag, o ystyried bod coronafeirws yn dal i fod gyda ni ar ffurf mor ddinistriol, roeddwn yn teimlo bod angen cadw fy sylw a fy ffocws ar gymorth brys i fusnesau. Ond yn bendant rydym yn mynd i fod yn edrych ar sut y gallwn sicrhau bod natur ffyniannus hirdymor busnesau yn cael ei diogelu drwy ein gwaith adfer ac ailadeiladu economaidd.

Credaf fod Helen Mary Jones yn gwneud y pwynt pwysig fod busnesau—cyflogwyr o gryn bwys yng Nghymru—o fewn y gadwyn gyflenwi ar gyfer lletygarwch wedi ei chael hi'n anodd, a byddwn yn parhau i ymgysylltu â'r busnesau hynny yn ystod yr wythnosau nesaf i sicrhau bod unrhyw gymorth yn y dyfodol yn cael ei deilwra i ddiwallu eu hanghenion ac anghenion eu gweithwyr hefyd. Ac wrth gwrs, mae ymddygiad pobl yn hanfodol bwysig—yn enwedig ar yr adeg enbyd hon wrth inni nesáu at y Nadolig. Ac mae cyfyngiadau ar waith; bydd rhywfaint o ymlacio dros gyfnod y Nadolig, ond fel y dywedais eisoes, mae'n gwbl hanfodol fod pobl yn gofyn beth y dylent ac na ddylent ei wneud er mwyn diogelu bywydau—o ran ymddygiad, sut y gallant sicrhau bod eu hanwyliaid, eu ffrindiau, yn cael eu diogelu—a'r ffordd orau o wneud hynny yw cymryd cyfrifoldeb personol a sicrhau nad ydych chi, na'ch anwyliaid, mewn perygl o drosglwyddo neu o ddal coronafeirws.

I think the Minister is right to delay publishing the reconstruction and the redevelopment plans and to concentrate, at the moment, on the crisis. But, as we move towards that phase, I wonder if the Minister agrees with me that the disappointing decision made public by Ineos yesterday demonstrates to us that we really need to refocus our support to business on local businesses to enable our small businesses to grow into middle-sized ones. We have seen too many occasions where we have made investments to try and attract outside businesses in and they have let us down. Of course, I'm sure he would agree with me that there may very well be a Brexit element to this decision.

So, can he assure me that, as he's re-examining his reconstruction plans, there will be a strong focus on local businesses and on growing those and making sure that they have the skills that they need? Can he give us some indication as to what plans there might now be for the site in Bridgend now that it's categorical that Ineos have walked away?

Credaf fod y Gweinidog yn iawn i oedi cyn cyhoeddi'r gwaith ailadeiladu a'r cynlluniau ailddatblygu ac i ganolbwyntio ar yr argyfwng ar hyn o bryd. Ond wrth inni symud tuag at y cam hwnnw, tybed a yw'r Gweinidog yn cytuno fod y penderfyniad siomedig a gyhoeddwyd gan Ineos ddoe yn dangos bod gwir angen inni ailffocysu ein cymorth i fusnes ar fusnesau lleol er mwyn galluogi ein busnesau bach i dyfu'n rhai canolig eu maint. Rydym wedi gweld gormod o achlysuron lle rydym wedi buddsoddi i geisio denu busnesau i mewn ac maent wedi ein siomi. Wrth gwrs, rwy'n siŵr y byddai'n cytuno y gallai fod elfen Brexit i'r penderfyniad hwn.

Felly, wrth iddo ailarchwilio ei gynlluniau ailadeiladu, a all fy sicrhau y bydd ffocws cryf ar fusnesau lleol ac ar dyfu'r rheini a sicrhau bod ganddynt y sgiliau sydd eu hangen arnynt? A all roi rhyw syniad inni pa gynlluniau a allai fod ar gyfer y safle ym Mhen-y-bont ar Ogwr gan ei bod bellach yn bendant fod Ineos wedi troi eu cefnau?

14:05

Can I thank Helen Mary Jones for her questions again and say that it was bitterly disappointing that Ineos decided to move to France with their Grenadier programme? This is, of course, an iconic vehicle for the United Kingdom, and it's a devastating blow, I think, to those fans of the original Defender, who were hoping that the Grenadier would be manufactured on these shores. A site became available, we understand, in France that suited Ineos's needs, and, of course, Brexit is an issue that cannot be ignored by many manufacturers. So, Ineos made the decision and, as I say, we were bitterly disappointed when we learnt of it. 

But there is huge potential for that site in south Wales. We continue to work with the local authority and with the Ford taskforce experts, whom we engage with regularly, even though the taskforce itself has now ceased its operations. We are hopeful that we will be able to attract high-quality jobs to that particular site. 

I must agree with Helen Mary Jones in her assertion that we must redouble our efforts in growing small firms and ensuring that they have the support necessary to become medium sized, and to ensure that their anchors are firmly placed within Wales. I can't go into too much detail today—I should not go into too much detail today—regarding the reconstruction and recovery mission that will be outlined, but I can tell Members that there will be five beacons contained within it, and at least one of those beacons will serve the purpose of supporting Welsh indigenous small firms, enabling them to become more secure and resilient and to grow to become medium sized and employ more Welsh people.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiynau eto a dweud ei bod yn siomedig iawn fod Ineos wedi penderfynu symud i Ffrainc gyda'u rhaglen Grenadier? Mae hwn, wrth gwrs, yn gerbyd eiconig i'r Deyrnas Unedig, ac mae'n ergyd ddinistriol yn fy marn i i gefnogwyr y Defender gwreiddiol, a oedd yn gobeithio y byddai'r Grenadier yn cael ei weithgynhyrchu ar yr ynysoedd hyn. Yn ôl yr hyn a ddeallwn, daeth safle ar gael yn Ffrainc a oedd yn gweddu i anghenion Ineos, ac wrth gwrs, mae Brexit yn fater na all llawer o weithgynhyrchwyr ei anwybyddu. Felly, gwnaeth Ineos y penderfyniad ac fel y dywedais, roeddem yn siomedig iawn pan glywsom amdano.

Ond mae potensial enfawr i'r safle hwn yn ne Cymru. Rydym yn parhau i weithio gyda'r awdurdod lleol a chydag arbenigwyr tasglu Ford yr ymgysylltwn â hwy'n rheolaidd, er bod y tasglu ei hun bellach wedi rhoi'r gorau i'w weithgarwch. Rydym yn obeithiol y gallwn ddenu swyddi o ansawdd uchel i'r safle penodol hwnnw.

Rhaid i mi gytuno â Helen Mary Jones yn ei honiad fod yn rhaid inni gryfhau ein hymdrechion i dyfu cwmnïau bach a sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth angenrheidiol i ddod yn fusnesau canolig eu maint, ac i sicrhau eu bod wedi'u hangori'n gadarn yng Nghymru. Ni allaf fanylu gormod heddiw—ni ddylwn fanylu gormod heddiw—ynglŷn â'r genhadaeth ailadeiladu ac adfer a fydd yn cael ei hamlinellu, ond gallaf ddweud wrth yr Aelodau y bydd pump o elfennau wedi'u cynnwys ynddi, a bydd o leiaf un o'r elfennau hynny'n ateb y diben o gefnogi cwmnïau bach cynhenid Cymru, gan eu galluogi i fod yn fwy diogel a gwydn ac i dyfu i ddod yn ganolig eu maint a chyflogi mwy o bobl Cymru.

Thank you. We return to questions on the order paper. Question 3—Mandy Jones.

Diolch. Dychwelwn at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3—Mandy Jones.

Y Llwybr Coch yn Sir y Fflint
The Red Route in Flintshire

3. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd y llwybr coch yn sir y Fflint? OQ56006

3. Will the Minister provide an update on the progress of the red route in Flintshire? OQ56006

Yes, of course. Environmental investigations along the route are currently taking place and we are progressing with the procurement of a designer who will develop the scheme in more detail. Dependent on the statutory processes, detailed design and construction could take place from 2024.

Gwnaf, wrth gwrs. Mae ymchwiliadau amgylcheddol ar y gweill ar hyd y llwybr ac rydym yn bwrw ymlaen â'r broses o gaffael cynllunydd i ddatblygu'r cynllun yn fanylach. Yn dibynnu ar y prosesau statudol, gallai'r gwaith cynllunio manwl a'r adeiladu ddigwydd o 2024 ymlaen.

Thank you for that answer, Minister. I've had hundreds—literally hundreds—of e-mails about the red route, and I wrote to you in the summer about this; I thank you for your reply. I know you addressed the issues raised by the North Wales Wildlife Trust in a letter in October. Constituents in north Wales are still voicing their concerns even today. What words of comfort can you give them to assure them that the scheme will be as considerate as possible of our wildlife and our ecosystems? Thank you.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwyf wedi cael cannoedd—yn llythrennol, cannoedd—o negeseuon e-bost am y llwybr coch, ac ysgrifennais atoch yn yr haf am hyn; diolch i chi am eich ateb. Gwn eich bod wedi mynd i'r afael â'r materion a godwyd gan Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru mewn llythyr ym mis Hydref. Mae etholwyr yng ngogledd Cymru'n dal i fynegi eu pryderon hyd yn oed heddiw. Pa eiriau o gysur y gallwch eu rhoi iddynt i'w sicrhau y bydd y cynllun mor ystyriol â phosibl o'n bywyd gwyllt a'n hecosystemau? Diolch.

Can I thank Mandy Jones for her question? I agree that there are concerns that we are seeking to address. We're seeking to address them by carrying out those detailed surveys, by engaging with stakeholder groups that have expressed concerns, and, of course, we're engaging with the communities in the area. I have already written to local Members of the Senedd and Members of Parliament and to councillors, and to those living within a 500m radius of the route, to ensure that they were updated on the latest work that is taking place.

This particular scheme is vitally important to the north Wales metro vision as well, ensuring that we can remove traffic from the key artery of the A494/A55 to enable us to construct dedicated bus routes, bus lanes and active travel routes as well, which at the moment simply cannot exist because the available space is not there to deliver them.

A gaf fi ddiolch i Mandy Jones am ei chwestiwn? Rwy'n cytuno bod yna bryderon rydym yn ceisio mynd i'r afael â hwy. Rydym yn ceisio mynd i'r afael â hwy drwy gynnal yr arolygon manwl hynny, drwy ymgysylltu â grwpiau rhanddeiliaid sydd wedi mynegi pryderon, ac wrth gwrs, rydym yn ymgysylltu â'r cymunedau yn yr ardal. Rwyf eisoes wedi ysgrifennu at Aelodau o'r Senedd ac Aelodau Seneddol lleol ac at gynghorwyr, ac at y rhai sy'n byw o fewn 500m i'r llwybr, i sicrhau eu bod yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sy'n digwydd.

Mae'r cynllun penodol hwn yn hanfodol bwysig i weledigaeth metro gogledd Cymru hefyd, gan sicrhau y gallwn symud traffig oddi ar briffordd allweddol yr A494/A55 i'n galluogi i lunio llwybrau bysiau pwrpasol, lonydd bysiau a llwybrau teithio llesol hefyd, na allant fodoli ar hyn o bryd am nad oes lle yno i'w darparu.

Minister, you're aware that I am a supporter of the red route, but I also welcome your engagement with those who have concerns over the red route—the environmental issues—and I think you are working well to address those. You've mentioned the importance of this project to the north Wales metro, but I wonder if you could outline what benefit it would have to the north-east Wales local economy.

Weinidog, rydych yn ymwybodol fy mod yn gefnogwr i'r llwybr coch, ond rwy'n croesawu hefyd eich ymgysylltiad â'r rhai sydd â phryderon ynghylch y llwybr coch—y materion amgylcheddol—a chredaf eich bod yn gweithio'n dda ar fynd i'r afael â'r rheini. Rydych wedi sôn am bwysigrwydd y prosiect hwn i fetro gogledd Cymru, ond tybed a allech amlinellu pa fudd y byddai'n ei gyfrannu i economi leol gogledd-ddwyrain Cymru.

14:10

Can I thank Jack Sargeant for his question and just add to the points that I was making in regard to Mandy Jones's question that the primary concern at the moment regarding the environmental impact concerns the impact that it could have on Leadbrook wood? Now, it would amount to less than 5 per cent of spatial impact, but, of course, we're working with stakeholder groups. As much as we can we're trying to engage with them to look at ways of further mitigating against the impact and, indeed, going beyond that and compensating with an increase in the amount of forest that exists in that particular area of Wales.

And with regard to the economy, I'm sure Jack Sargeant will be aware of the strong support for the scheme from the Deeside business professionals and from the north Wales business council and the North Wales Economic Ambition Board. The benefit-cost ratio of this is, I believe, in excess of two, which would make it be considered a high-value investment.

But, of course, this is not just about ensuring that we have a more resilient pathway into north Wales—this is, primarily, about delivering a metro for north-east Wales, and, in order to do so, we need to reduce the number of traffic on the existing corridor, the A55/A494. It's projected that this scheme will reduce traffic on that particular corridor by between 25 per cent and 35 per cent, enabling us to operate dedicated bus corridors, bus routes, bus rapid transport. It would also enable us to end the rat run, which I'm sure Jack Sargeant is very well aware of, in the Deeside area, and it would enable us to use the space that could be acquired to implement more active travel routes.

A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn a dim ond ychwanegu at y pwyntiau roeddwn yn eu gwneud yn sgil cwestiwn Mandy Jones fod y prif bryder ar hyn o bryd ynglŷn â'r effaith amgylcheddol yn ymwneud â'r effaith y gallai ei chael ar goed Leadbrook? Nawr, byddai'n llai na 5 y cant o effaith ofodol, ond wrth gwrs, rydym yn gweithio gyda grwpiau rhanddeiliaid. Rydym yn ceisio ymgysylltu gymaint ag y gallwn â hwy i edrych ar ffyrdd o liniaru ymhellach yn erbyn yr effaith ac yn wir, yn mynd y tu hwnt i hynny a gwneud iawn drwy gynyddu faint o goedwig sy'n bodoli yn yr ardal benodol honno o Gymru.

Ac o ran yr economi, rwy'n siŵr y bydd Jack Sargeant yn ymwybodol o'r gefnogaeth gref i'r cynllun gan weithwyr busnes proffesiynol Glannau Dyfrdwy a chyngor busnes gogledd Cymru a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru. Credaf fod cymhareb cost a budd hyn yn fwy na dau, a fyddai'n golygu y câi ei ystyried yn fuddsoddiad gwerth uchel.

Ond wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud â mwy na sicrhau bod gennym lwybr mwy gwydn i mewn i ogledd Cymru—yn bennaf, mae'n ymwneud â darparu metro ar gyfer gogledd-ddwyrain Cymru, ac er mwyn gwneud hynny, mae angen inni leihau'r traffig ar y coridor presennol, yr A55/A494. Rhagwelir y bydd y cynllun hwn yn lleihau traffig ar y coridor penodol hwnnw rhwng 25 y cant a 35 y cant, gan ein galluogi i weithredu coridorau bysiau pwrpasol, llwybrau bysiau, cludiant cyflym ar fysiau. Byddai hefyd yn ein galluogi i gael gwared ar y llwybr tarw yn ardal Glannau Dyfrdwy, ac rwy'n siŵr fod Jack Sargeant yn ymwybodol iawn o hwnnw, a byddai'n ein galluogi i ddefnyddio'r gofod y gellid ei gaffael i weithredu mwy o lwybrau teithio llesol.

On a number times over recent years I've raised with you constituents' concerns regarding the proposed red route to the A55 at Northop, highlighting issues, including environmental impact on habitats, meadows and ancient woodland. You've also, as we've heard, received extensive representation regarding this in support of the open letter from North Wales Wildlife Trust, sent to you and the First Minister, asking you to drop the proposals, and heard the call by the Petitions Committee for the scheme to be halted until changes in traffic flow, due to changes in commuting patterns, are considered.

In October, you wrote that you see the investment in this scheme as an essential part of the wider work to improve the transport infrastructure across north Wales. What, therefore, community and stakeholder engagement are you now planning regarding this, delayed by COVID? And why have you dismissed other suggested alternative solutions to easing congestion on the A55, A494 and A548 Deeside corridor?

Ar sawl adeg dros y blynyddoedd diwethaf rwyf wedi dwyn pryderon etholwyr i'ch sylw ynglŷn â'r llwybr coch arfaethedig i'r A55 yn Llaneurgain, gan nodi problemau, yn cynnwys effaith amgylcheddol ar gynefinoedd, dolydd a choetir hynafol. Rydych hefyd, fel y clywsom, wedi cael sylwadau helaeth ynglŷn â hyn i gefnogi'r llythyr agored gan Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Gogledd Cymru, a anfonwyd atoch chi a'r Prif Weinidog, yn gofyn i chi roi'r gorau i'r cynigion, ac wedi clywed galwad y Pwyllgor Deisebau i atal y cynllun nes bod newidiadau i lif traffig, oherwydd newidiadau mewn patrymau cymudo, yn cael eu hystyried.

Ym mis Hydref, fe ysgrifennoch chi eich bod yn gweld y buddsoddiad yn y cynllun hwn yn rhan hanfodol o'r gwaith ehangach i wella'r seilwaith trafnidiaeth ar draws gogledd Cymru. Felly pa waith ymgysylltu â'r gymuned a rhanddeiliaid rydych chi'n ei gynllunio nawr ynglŷn â hyn, wedi iddo gael ei ohirio gan COVID? A pham eich bod wedi diystyru atebion amgen eraill a awgrymwyd i leddfu tagfeydd ar goridor yr A55, yr A494 a choridor yr A548 yng Nglannau Dyfrdwy?

Can I thank Mark Isherwood for his questions regarding this particular scheme? I should just point out as well, Dirprwy Lywydd, that, of course, increasing the availability of road space in north Wales on the A55 was a key feature of the UK Conservative Party manifesto, so it should be recognised that Mark Isherwood's own party is supportive of measures that would see increased volumes of traffic in north Wales on that key artery, the express way. What we're trying to do with the red route is to take existing traffic away from a key artery and put it onto another artery, so that we can then create a sustainable public transport and active travel solution for the most urban populated area of north Wales.

Mark Isherwood is right to say that COVID-19 has had an impact in terms of community engagement. It had been our intention to hold public information events during the spring of this year. But, of course, that couldn't take place as a result of the pandemic, but we're continuously reviewing our community and stakeholder engagement activity to ensure that all interested parties are updated regularly and, of course, safely, as our work on this scheme gathers pace.

In terms of some of the alternative suggestions that have been raised, we've looked into every alternative suggestion that has been raised with us—some quite enormous alternative schemes, others smaller schemes designed to address pinchpoints. But this route was determined to be the most suitable for the challenge that we face in that particular area of Wales.

And in regard to traffic and transport surveys, they are regularly conducted. Further transport and traffic surveys will be undertaken, particularly with regard to assessing how coronavirus might have affected transport and traffic volumes in the long term. But it should be noted, equally, that on the A55, volumes increased back to pre-COVID levels in August of this year, demonstrating that the A55 is very different to the M4 in that it has a far higher volume of traffic associated with the visitor economy and also haulage, and, of course, traffic associated, particularly in north-east Wales, with manufacturing industries as well, which aren't, unfortunately, as well catered for with remote working hubs as clerical work can be. So, it is a unique project for a unique problem.

A gaf fi ddiolch i Mark Isherwood am ei gwestiynau ynglŷn â'r cynllun penodol hwn? Dylwn nodi hefyd, Ddirprwy Lywydd, fod cynyddu'r gofod ffordd sydd ar gael yng ngogledd Cymru ar yr A55 yn nodwedd allweddol ym maniffesto Plaid Geidwadol y DU wrth gwrs, felly dylid cydnabod bod plaid Mark Isherwood ei hun yn cefnogi mesurau a fyddai'n gweld mwy o draffig yng ngogledd Cymru ar y briffordd honno, y ffordd gyflym. Yr hyn rydym yn ceisio'i wneud gyda'r llwybr coch yw mynd â'r traffig presennol oddi ar briffordd allweddol a'i roi ar briffordd arall, fel y gallwn greu ateb trafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol sy'n gynaliadwy ar gyfer ardal fwyaf trefol gogledd Cymru.

Mae Mark Isherwood yn iawn i ddweud bod COVID-19 wedi cael effaith o ran ymgysylltu â'r gymuned. Ein bwriad oedd cynnal digwyddiadau gwybodaeth i'r cyhoedd yn ystod y gwanwyn eleni. Ond wrth gwrs, ni allai hynny ddigwydd o ganlyniad i'r pandemig, ond rydym yn adolygu ein gweithgarwch ymgysylltu â'r gymuned a rhanddeiliaid yn barhaus er mwyn sicrhau bod pawb sydd â diddordeb yn cael y wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd ac yn ddiogel wrth gwrs, wrth i'n gwaith ar y cynllun hwn gyflymu.

O ran rhai o'r awgrymiadau amgen sydd wedi'u codi, rydym wedi ymchwilio i bob awgrym arall a gafodd eu dwyn i'n sylw—rhai cynlluniau amgen eithaf enfawr, ac eraill yn gynlluniau llai a gynlluniwyd i fynd i'r afael â mannau cyfyng. Ond penderfynwyd mai'r llwybr oedd y mwyaf addas ar gyfer yr her sy'n ein hwynebu yn yr ardal benodol honno o Gymru.

Ac o ran arolygon traffig a thrafnidiaeth, cânt eu cynnal yn rheolaidd. Cynhelir arolygon trafnidiaeth a thraffig pellach, yn enwedig ar gyfer asesu sut y gallai coronafeirws fod wedi effeithio ar drafnidiaeth a phrysurdeb traffig yn y tymor hir. Ond dylid nodi, yn yr un modd, fod traffig ar yr A55 wedi cynyddu'n ôl i lefelau cyn COVID ym mis Awst eleni, gan ddangos bod yr A55 yn wahanol iawn i'r M4 gan fod llawer mwy o draffig sy'n gysylltiedig â'r economi ymwelwyr yn rhedeg ar hyd-ddi a thraffig cludo nwyddau hefyd, ac wrth gwrs, traffig sy'n gysylltiedig â diwydiannau gweithgynhyrchu, yn enwedig yng ngogledd-ddwyrain Cymru, diwydiannau na all canolfannau gweithio o bell ddarparu ar eu cyfer i'r un graddau ag y gellir ei wneud gyda gwaith clerigol, yn anffodus. Felly, mae'n brosiect unigryw ar gyfer problem unigryw.

14:15
Gwaith Dur Trostre yn Llanelli
Trostre Steelworks in Llanelli

4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ynghylch dyfodol gwaith dur Trostre yn Llanelli? OQ56005

4. What discussions has the Minister had regarding the future of Trostre steelworks in Llanelli? OQ56005

Can I thank Helen Mary Jones for her question? We continue to work very closely with Tata Steel, with the UK Government and the unions on the future of the UK business. The First Minister and I spoke with Henrik Adam, the chief executive officer of Tata Steel, on 13 November. I've also had several meetings with UK Government Ministers since then, and, of course, with trade union representatives.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiwn? Rydym yn parhau i weithio'n agos iawn gyda Tata Steel, gyda Llywodraeth y DU a'r undebau ar ddyfodol y busnes yn y DU. Siaradodd y Prif Weinidog a minnau â Henrik Adam, prif swyddog gweithredol Tata Steel, ar 13 Tachwedd. Rwyf hefyd wedi cael nifer o gyfarfodydd gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ers hynny, a chynrychiolwyr undebau llafur wrth gwrs.

I'm grateful to the Minister for his answer. When we discuss the steel industry in Wales, we tend to focus on Port Talbot, and, obviously, that's vitally important. But can I ask the Minister to give the citizens of Llanelli and the workers at Trostre his personal assurance that when he is having these discussions—and I'm so glad to hear that he is—he will remember that it isn't just Port Talbot, and that decisions that are made about the future of Port Talbot may affect the possible future of what is very important work, though in much smaller numbers? To the Llanelli travel-to-work area and, of course, its supply chains, they're really important good-quality jobs.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Pan fyddwn yn trafod y diwydiant dur yng Nghymru, rydym yn tueddu i ganolbwyntio ar Bort Talbot, ac yn amlwg, mae hynny'n hollbwysig. Ond a gaf fi ofyn i'r Gweinidog roi ei sicrwydd personol i ddinasyddion Llanelli a'r gweithwyr yn Nhrostre, pan fydd yn cael y trafodaethau hyn—ac rwyf mor falch o glywed ei fod—y bydd yn cofio ei fod yn fater sy'n ymwneud â mwy na Phort Talbot yn unig, ac y gallai penderfyniadau a wneir am ddyfodol Port Talbot effeithio ar ddyfodol posibl yr hyn sy'n waith pwysig iawn, ond mewn niferoedd llawer llai? I ardal teithio i'r gwaith Llanelli ac wrth gwrs, i'w cadwyni cyflenwi, maent yn swyddi pwysig iawn o ansawdd da.

Absolutely, I can give that assurance. Indeed, it is something that is regularly sought from my colleague and the local Member for Llanelli, Lee Waters. In recognition that the scale of the challenge that Tata faces is something that only the UK Government can assist with, he and Welsh Government, separately, are regularly putting pressure on UK Government to act in a responsible way. I understand that there are something in the region of 630 incredibly well-skilled people who are employed at the Trostre plant, and we are determined to ensure that they have a bright future, alongside those loyal employees at Tata's other sites across Wales.

Yn sicr, gallaf roi'r sicrwydd hwnnw. Yn wir, mae'n rhywbeth a geisir yn rheolaidd gan fy nghyd-Aelod a'r Aelod lleol dros Lanelli, Lee Waters. I gydnabod bod maint yr her y mae Tata yn ei hwynebu yn rhywbeth na all ond Llywodraeth y DU gynorthwyo ag ef, mae ef a Llywodraeth Cymru, ar wahân, yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU yn rheolaidd i weithredu mewn ffordd gyfrifol. Deallaf fod oddeutu 630 o bobl hynod fedrus yn cael eu cyflogi yng ngwaith Trostre, ac rydym yn benderfynol o sicrhau bod ganddynt ddyfodol gloyw, ochr yn ochr â'r gweithwyr ffyddlon yn safleoedd eraill Tata ledled Cymru.

We've discussed the intrinsic relationship between Trostre and Port Talbot many times in this Chamber, and it wasn't just Llanelli representatives who feared the loss of Trostre when the Thyssenkrupp merger was on the cards. We've also rehearsed those actions that could be taken by both Governments to make Welsh steel production more competitive. Whatever happens in these next few days, Minister, it seems unlikely that the UK Government will tie us in permanently to EU state-aid rules, so as well as looking for new markets for Welsh steel products, how much scope do you have, working with the UK Government, to tie in future direct Government aid supporting profitability for steel manufacturers with specific decarbonisation targets?

Rydym wedi trafod y berthynas gynhenid rhwng Trostre a Phort Talbot droeon yn y Siambr hon, ac nid cynrychiolwyr Llanelli yn unig oedd yn ofni colli Trostre pan oedd sôn am uno gyda Thyssenkrupp. Rydym hefyd wedi ailadrodd y camau y gallai'r ddwy Lywodraeth eu cymryd i wneud cynhyrchiant dur Cymru yn fwy cystadleuol. Beth bynnag fydd yn digwydd yn ystod y dyddiau nesaf, Weinidog, mae'n ymddangos yn annhebygol y bydd Llywodraeth y DU yn ein clymu'n barhaol at reolau cymorth gwladwriaethol yr UE, felly yn ogystal â chwilio am farchnadoedd newydd ar gyfer cynnyrch dur Cymru, faint o gyfle a gewch, gan weithio gyda Llywodraeth y DU, i gysylltu cymorth uniongyrchol y Llywodraeth yn y dyfodol i gefnogi proffidioldeb i weithgynhyrchwyr dur sydd â thargedau datgarboneiddio penodol?

Can I thank Suzy Davies for her question? It's an incredibly interesting question; there is huge potential in this area. Of course, it's primarily something that the UK Government is leading on, but we are keen to ensure that we look at every opportunity to give the steel sector in Wales and, indeed, across the UK the best possible future. With regard to Trostre, of course, it produces steel products mainly for food packaging purposes, and we're investing very heavily in research and development facilities, particularly for the steel sector, in the area around Swansea and elsewhere concerning food packaging. I think it does have a very, very positive future. But the suggestions that the Member makes are very valid ones, and they are suggestions that we are working on with UK Government officials.

A gaf fi ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiwn? Mae'n gwestiwn hynod ddiddorol; mae potensial enfawr yn y maes hwn. Wrth gwrs, mae'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU yn arwain arno yn bennaf, ond rydym yn awyddus i sicrhau ein bod yn edrych ar bob cyfle i roi'r dyfodol gorau posibl i'r sector dur yng Nghymru ac yn wir, ar draws y DU. O ran Trostre, wrth gwrs, mae'n cynhyrchu cynnyrch dur yn bennaf at ddibenion pecynnu bwyd, ac rydym yn buddsoddi'n helaeth iawn mewn cyfleusterau ymchwil a datblygu, yn enwedig i'r sector dur, yn yr ardal o amgylch Abertawe a mannau eraill mewn perthynas â phecynnu bwyd. Rwy'n credu bod ganddo ddyfodol cadarnhaol iawn. Ond mae'r awgrymiadau y mae'r Aelod yn eu gwneud yn rhai dilys iawn, ac maent yn awgrymiadau rydym yn gweithio arnynt gyda swyddogion Llywodraeth y DU.

Minister, Helen Mary Jones rightly pointed out that Trostre and the Port Talbot works are linked very closely; they're both members of the Tata group. Trostre is a downstream client of Tata Port Talbot, and therefore the future of Port Talbot is clearly linked to the future of Trostre in that sense. You've indicated that you have had discussions with Ministers, but when we raised this at the announcement Tata made of the separation of the UK steel element from Tata Europe, the First Minister indicated he had asked for a meeting with the Prime Minister, or a telephone discussion. Are you aware whether that discussion has taken place with the Prime Minister, and have you had discussions with the business Secretary of State, Alok Sharma, to look at a future for steel? Decarbonisation is one agenda, but arc furnaces will result in Port Talbot losing large amounts of employees and jobs—not just direct employees, but also contractors.

Weinidog, nododd Helen Mary Jones yn gywir fod gwaith Trostre a gwaith Port Talbot wedi'u cysylltu'n agos iawn; mae'r ddau'n aelodau o grŵp Tata. Mae Trostre yn gleient i lawr y gadwyn i Tata Port Talbot, ac felly mae dyfodol Port Talbot wedi'i gysylltu'n glir â dyfodol Trostre yn yr ystyr hwnnw. Rydych wedi nodi eich bod wedi cael trafodaethau gyda Gweinidogion, ond pan godwyd hyn gennym yn y cyhoeddiad a wnaeth Tata am wahanu elfen ddur y DU oddi wrth Tata Europe, nododd Prif Weinidog Cymru ei fod wedi gofyn am gyfarfod â Phrif Weinidog y DU, neu drafodaeth dros y ffôn. A ydych yn ymwybodol p'un a yw'r drafodaeth honno wedi digwydd gyda Phrif Weinidog y DU, ac a ydych wedi cael trafodaethau gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros fusnes, Alok Sharma, i edrych ar ddyfodol dur? Mae datgarboneiddio yn un agenda, ond bydd ffwrneisi arc yn golygu y bydd Port Talbot yn colli llawer iawn o weithwyr a swyddi—nid gweithwyr uniongyrchol yn unig, ond cyflenwyr hefyd.

14:20

Dai Rees makes the important point that any transition to alternative technologies must be undertaken over a period of time that allows as many skilled workers to be retained as possible. In direct response to the questions that he's raised, I have, of course, requested a meeting with the Secretary of State for BEIS; sadly that has not taken place yet. However, I have engaged very regularly with Nadhim Zahawi, who has been incredibly responsive to our calls. I would need to check, but as far as I'm aware, unfortunately, the Prime Minister has not responded to the First Minister's request for a discussion. But I will check on that and will ensure that Members are made aware of the outcome of the letter that the First Minister sent.FootnoteLink

Mae Dai Rees yn gwneud y pwynt pwysig fod rhaid i newid i dechnolegau amgen ddigwydd dros gyfnod o amser sy'n caniatáu i gynifer â phosibl o weithwyr medrus gael eu cadw. Mewn ymateb uniongyrchol i'r cwestiynau y mae wedi'u gofyn, rwyf wedi gofyn am gyfarfod â'r Ysgrifennydd Gwladol dros BEIS; yn anffodus, nid yw hynny wedi digwydd eto. Fodd bynnag, rwyf wedi bod yn ymgysylltu'n rheolaidd iawn â Nadhim Zahawi, sydd wedi bod yn hynod o ymatebol i'n galwadau. Byddai angen i mi edrych, ond hyd y gwn i, yn anffodus nid yw Prif Weinidog y DU wedi ymateb i gais Prif Weinidog Cymru am drafodaeth. Ond fe edrychaf i weld ynglŷn â hynny ac fe wnaf yn siŵr fod yr Aelodau'n cael gwybod beth oedd canlyniad y llythyr a anfonwyd gan Brif Weinidog Cymru.FootnoteLink

Gwasanaethau Rheilffordd yn Islwyn
Rail Services in Islwyn

5. Pa effaith y bydd argymhellion yr adroddiad Un Rhanbarth, Un Rhwydwaith, Un Tocyn gan Gomisiynydd Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru yn ei chael ar wasanaethau rheilffordd yn Islwyn? OQ56017

5. What impact will the recommendations of the report One Region, One Network, One Ticket by the South East Wales Transport Commissioner have on rail services in Islwyn? OQ56017

We warmly welcome the direction of travel in the report and we are considering the recommendations in detail. Improvements to the Ebbw Vale line need to be part of the package of improvements and enhancements to rail infrastructure right across the region.

Rydym yn croesawu'n fawr y cyfeiriad y mae'r adroddiad yn mynd iddo ac rydym yn ystyried yr argymhellion yn fanwl. Mae angen i welliannau i reilffordd Glynebwy fod yn rhan o'r pecyn o welliannau ac estyniadau i seilwaith rheilffyrdd ar draws y rhanbarth.

The Welsh Labour Government has long been in the vanguard of transforming public transport in Islwyn. In 2008, the Welsh Labour Government reopened the Ebbw Vale to Cardiff passenger railway service that services the communities of Islwyn at Crosskeys, Newbridge. and Risca and Pontymister. It has proven to be one of the great transport success stories of devolution in Wales, so I am glad to see that Lord Burns recommends, as the Minister has already commented in this Chamber, for this line to now include an hourly service to serve my constituents and the city of Newport as well. You've rightly identified, Minister, that the type of trips filling up this road and causing congestion are ones that could readily be served by public transport, if it were competitive on cost, journey time and convenience. So, what actions can the Welsh Government take to further ensure that the cost of rail journeys is kept low, journey times are fast and that there is a regular, convenient service for my constituents in Islwyn?

Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod ar flaen y gad ers tro yn y gwaith o drawsnewid trafnidiaeth gyhoeddus yn Islwyn. Yn 2008, ailagorodd Llywodraeth Lafur Cymru wasanaeth rheilffordd teithwyr Glynebwy i Gaerdydd sy'n gwasanaethu cymunedau Islwyn yn Crosskeys, Trecelyn, a Rhisga a Phontymister. Mae wedi profi'n un o lwyddiannau trafnidiaeth mawr datganoli yng Nghymru, felly rwy'n falch o weld bod yr Arglwydd Burns yn argymell, fel y mae'r Gweinidog eisoes wedi gwneud sylwadau yn ei gylch yn y Siambr hon, y dylai'r rheilffordd hon gynnwys gwasanaeth bob awr nawr i wasanaethu fy etholwyr a dinas Casnewydd hefyd. Rydych wedi nodi'n briodol, Weinidog, fod y math o deithiau sy'n llenwi'r ffordd hon ac yn achosi tagfeydd yn rhai y gellid eu gwasanaethu'n hawdd gan drafnidiaeth gyhoeddus, pe bai'n gystadleuol o ran cost, amser teithio a chyfleustra. Felly, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau ymhellach fod cost teithiau trên yn cael ei chadw'n isel, fod amseroedd teithio'n gyflym a bod gwasanaeth rheolaidd a chyfleus i fy etholwyr yn Islwyn?

Firstly, on the cost point, from January, TfW announced—January of this year—that tickets were being reduced by a percentage, which has been going against trend. Clearly, the real answer to affordable fares over time is to make sure we have a successful public transport system that is heavily used, and that we have ongoing investment in it. In terms of the Ebbw Vale line, as the Member will know, we have developed a plan through TfW for an additional hourly service to operate between Crosskeys and Newport from December next year, and we are pursuing UK funding to help us to extend that. We've submitted a bid to the UK Government's Restoring your Railway accelerated ideas fund to secure funding to progress the work on reopening the Abertillery spur, so we are now awaiting a decision on that particular application. Rail infrastructure remains a non-devolved subject, and as we've said before, we have not been getting our population share of railway infrastructure. There is a shortfall of some £5 billion that has been preventing us from pursuing the type of investments that Rhianon Passmore is rightly pushing us to do.

Yn gyntaf, ar y gost, o fis Ionawr ymlaen, cyhoeddodd Trafnidiaeth Cymru—mis Ionawr eleni—fod pris tocynnau'n cael ei ostwng ganran, sydd wedi bod yn mynd yn groes i'r duedd. Yn amlwg, yr ateb go iawn i docynnau fforddiadwy dros amser yw sicrhau bod gennym system drafnidiaeth gyhoeddus lwyddiannus sy'n cael ei defnyddio'n helaeth, a bod gennym fuddsoddiad parhaus ynddi. O ran rheilffordd Glynebwy, fel y gŵyr yr Aelod, rydym wedi datblygu cynllun drwy Trafnidiaeth Cymru ar gyfer gwasanaeth ychwanegol bob awr i weithredu rhwng Crosskeys a Chasnewydd o fis Rhagfyr y flwyddyn nesaf, ac rydym yn mynd ar drywydd cyllid y DU i'n helpu i ymestyn hynny. Rydym wedi cyflwyno cais i gronfa syniadau carlam Adfer eich Rheilffordd Llywodraeth y DU i sicrhau cyllid i ddatblygu'r gwaith o ailagor cangen Abertyleri, felly rydym bellach yn aros am benderfyniad ar y cais penodol hwnnw. Mae seilwaith rheilffyrdd yn parhau i fod yn bwnc nad yw wedi'i ddatganoli, ac fel y dywedasom o'r blaen, nid ydym wedi bod yn cael ein cyfran yn ôl maint y boblogaeth o arian seilwaith rheilffyrdd. Ceir diffyg o oddeutu £5 biliwn sydd wedi bod yn ein hatal rhag mynd ar drywydd y math o fuddsoddiadau y mae Rhianon Passmore, yn briodol iawn, yn ein gwthio i'w gwneud.

Ariannu Trafnidiaeth Cymru
The Funding of Transport for Wales

6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ariannu Trafnidiaeth Cymru gan ei bod bellach wedi cymryd rheolaeth dros fasnachfraint rheilffyrdd Cymru a'r gororau? OQ56015

6. Will the Minister make a statement on the funding of Transport for Wales now that it has taken control of the Wales and borders rail franchise? OQ56015

Yes, of course. We have provided, and will continue to provide, significant financial support to ensure that the services people depend on continue to operate, enabling sustainable access to jobs, education and services.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym wedi darparu, a byddwn yn parhau i ddarparu, cymorth ariannol sylweddol i sicrhau bod y gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnynt yn parhau i weithredu, gan alluogi mynediad cynaliadwy at swyddi, addysg a gwasanaethau.

Does the Minister think it's right that the Welsh Government, through Transport for Wales, should own and operate Hereford, Shrewsbury and Chester stations, and if so, how much money will the Welsh taxpayer invest in them over coming years?

A yw'r Gweinidog yn credu ei bod yn iawn i Lywodraeth Cymru, drwy Trafnidiaeth Cymru, fod yn berchen ar orsafoedd Henffordd, Amwythig a Chaer a'u gweithredu, ac os felly, faint o arian y bydd trethdalwyr Cymru yn ei fuddsoddi ynddynt dros y blynyddoedd nesaf?

14:25

Those stations are part of the Wales and borders network and the investment that's taken place in those stations is, of course, tied to the settlement that we receive from UK Government. Those stations are often used by Welsh commuters as well, recognising the porous nature of the border. I think it's absolutely vital to recognise, though, that with the franchise arrangements now coming into public ownership, we will be seeking value for money in terms of the services that are provided and the investment that takes place in those stations, but we're determined equally to ensure that people get the best experience they can possibly get when they travel by train on the Wales and borders franchise from end to end.

Mae'r gorsafoedd hynny'n rhan o rwydwaith Cymru a'r gororau ac mae'r buddsoddiad sydd wedi digwydd yn y gorsafoedd hynny, wrth gwrs, ynghlwm wrth y setliad a gawn gan Lywodraeth y DU. Mae'r gorsafoedd hynny'n aml yn cael eu defnyddio gan gymudwyr Cymru hefyd, gan gydnabod natur fân-dyllog y ffin. Ond rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol cydnabod, gyda threfniadau'r fasnachfraint bellach yn dod i berchnogaeth gyhoeddus, y byddwn yn chwilio am werth am arian o'r gwasanaethau a ddarperir a'r buddsoddiad sy'n digwydd yn y gorsafoedd hynny, ond yn yr un modd rydym yn benderfynol o sicrhau bod pobl yn cael y profiad gorau y gallant ei gael pan fyddant yn teithio ar drên ar fasnachfraint Cymru a'r gororau o un pen i'r llall.

Buddsoddi Strategol mewn Trafnidiaeth
Strategic Transport Investment

7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddi strategol mewn trafnidiaeth ym Merthyr Tudful a Rhymni? OQ56009

7. Will the Minister provide an update on strategic transport investment in Merthyr Tydfil and Rhymney? OQ56009

Yes, of course. We're investing in all modes to create an integrated transport system that contributes to our south-east Wales metro and that brings benefits to the Merthyr and Rhymney area and the wider region.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym yn buddsoddi ym mhob dull i greu system drafnidiaeth integredig sy'n cyfrannu at fetro de-ddwyrain Cymru ac sy'n dod â manteision i ardal Merthyr a Rhymni a'r rhanbarth ehangach.

Thank you for that answer, Minister. Unlike some others who've commented on the final phase of the dualling of the Heads of the Valleys road, I'm looking forward to the many benefits that will arise in my constituency, ranging from the employment from its construction to improved safety on a very dangerous stretch of road and subsequent improvement in infrastructure, making this part of the northern Valleys a more attractive proposition for investment and economic development. In addition, the metro rail and bus investments are also important ways of getting jobs and people from Cardiff and elsewhere to live and work in the Valleys. Clearly, as already highlighted, this transport infrastructure will be critical to the economy of the northern Valleys in particular, but I'm also very interested in further improvements to digital connectivity in my constituency and the wider Heads of the Valleys corridor. So, what action can the Welsh Government take to improve that digital connectivity as well as the very welcome transport investment?

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn wahanol i rai eraill sydd wedi gwneud sylwadau ar gam olaf y gwaith o ddeuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd, rwy'n edrych ymlaen at y manteision niferus a fydd yn codi yn fy etholaeth, yn amrywio o'r gwaith o'i hadeiladu i wella diogelwch ar ddarn peryglus iawn o ffordd a'r gwelliant dilynol i seilwaith, gan wneud y rhan hon o'r Cymoedd gogleddol yn gynnig mwy deniadol ar gyfer buddsoddi a datblygu economaidd. Yn ogystal, mae'r buddsoddiadau trên a bws i'r metro hefyd yn ffyrdd pwysig o gael swyddi a phobl o Gaerdydd a mannau eraill i fyw a gweithio yn y Cymoedd. Yn amlwg, fel y nodwyd eisoes, bydd y seilwaith trafnidiaeth hwn yn hanfodol i economi'r Cymoedd gogleddol yn arbennig, ond mae gennyf ddiddordeb mawr hefyd mewn gwelliannau pellach i gysylltedd digidol yn fy etholaeth i a choridor ehangach Blaenau'r Cymoedd. Felly, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i wella'r cysylltedd digidol hwnnw yn ogystal â'r buddsoddiad trafnidiaeth sydd i'w groesawu'n fawr?

Of course, digital connectivity is absolutely vital in the modern age, and we've always been of the opinion in the Welsh Government that fast broadband should be treated as a key utility and that there should be a proper universal service obligation in place. But, of course, as Dawn Bowden knows, telecommunications policy is not devolved to Wales. It still sits with the UK Government, but we have stepped in repeatedly. We're stepping in once again to roll out fibre to a further 39,000 premises across Wales. We are looking at what we can do with new and emerging technology, alternative technologies, to improve connectivity, including the use of small cell technology. And, of course, we will have heard recently from the UK Government its ambitious plans to provide full fibre broadband to every single home in the UK and to every single business in the UK. They've pledged £5 billion to be spent between now and 2033 on that particular scheme, and we are seeking assurances of sufficient funding for Wales. That sufficient funding should recognise the needs of homes, the topography of Wales and businesses of Wales, and the incredible challenges that we face with deployment here in Wales.

Wrth gwrs, mae cysylltedd digidol yn gwbl hanfodol yn yr oes fodern, ac rydym bob amser wedi bod o'r farn yn Llywodraeth Cymru y dylid trin band eang cyflym fel cyfleustod allweddol ac y dylai fod rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol briodol ar waith. Ond wrth gwrs, fel y gŵyr Dawn Bowden, nid yw polisi telathrebu wedi'i ddatganoli i Gymru. Mae'n dal i fod yn gyfrifoldeb i Lywodraeth y DU, ond rydym wedi camu i mewn dro ar ôl tro. Rydym yn camu i mewn unwaith eto i gyflwyno ffeibr i 39,000 o adeiladau eraill ledled Cymru. Rydym yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud gyda thechnoleg newydd a thechnoleg sy'n datblygu, technolegau amgen, i wella cysylltedd, gan gynnwys defnyddio technoleg celloedd bach. Ac wrth gwrs, byddwn wedi clywed yn ddiweddar gan Lywodraeth y DU am ei chynlluniau uchelgeisiol i ddarparu band eang ffeibr llawn i bob cartref yn y DU ac i bob busnes yn y DU. Maent wedi addo gwario £5 biliwn rhwng nawr a 2033 ar y cynllun penodol hwnnw, ac rydym yn ceisio sicrwydd o gyllid digonol i Gymru. Dylai'r cyllid digonol hwnnw gydnabod anghenion cartrefi, topograffeg Cymru a busnesau Cymru, a'r heriau anhygoel sy'n ein hwynebu gyda'i ddarparu yma yng Nghymru.

2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd (yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel y Gweinidog Pontio Ewropeaidd)
2. Questions to the Counsel General and Minister for European Transition (in respect of his European Transition responsibilities)

Item 2 on the agenda this afternoon is questions to the Counsel General and Minister for European Transition in respect of his European transition responsibilities. Question 1 this afternoon is from David Rowlands.

Eitem 2 ar yr agenda y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel y Gweinidog pontio Ewropeaidd. Daw cwestiwn 1 y prynhawn yma gan David Rowlands.

Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

1. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am weithredu'r gronfa ffyniant gyffredin? OQ56010

1. Will the Counsel General make a statement on the operation of the shared prosperity fund? OQ56010

6. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o effaith cronfa ffyniant gyffredin y DU ar y setliad datganoli? OQ55988

6. What assessment has the Counsel General made of the impact of the UK shared prosperity fund on the devolution settlement? OQ55988

The UK Government’s announcement on the shared prosperity fund has broken every promise to the people of Wales, including that we would not be worse off outside the European Union. We will continue to challenge any attempt by the UK Government to bypass matters that are devolved to Wales.

Mae cyhoeddiad Llywodraeth y DU am y gronfa ffyniant gyffredin wedi torri pob addewid i bobl Cymru, gan gynnwys na fyddem yn waeth ein byd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd. Byddwn yn parhau i herio unrhyw ymgais gan Lywodraeth y DU i ddargyfeirio materion sydd wedi'u datganoli i Gymru.

Sorry, can I just ask—? Has the Government agreed to group this with question 6?

Mae'n ddrwg gennyf, a gaf fi ofyn—? A yw'r Llywodraeth wedi cytuno i grwpio hwn gyda chwestiwn 6?

Forgive me, Dirprwy Lywydd. Yes, indeed. Forgive me.

Maddeuwch i mi, Ddirprwy Lywydd. Do, yn wir. Maddeuwch i mi.

Thank you. I thank the Counsel General for his answer. As the Counsel General will know, I am an avid supporter of Brexit. However, I have always advocated that each and every competence returned to the UK Government that is a devolved competence should be passed to the devolved Governments in its entirety. This also stands for any monetary benefits accruing from leaving the EU. The shared prosperity fund is a manifestation of that financial gain. I therefore urge the Counsel General to emphasise to the UK Government the cross-party support you have for this to be implemented in such a way that the Welsh Government decides where that money is spent.

Diolch. Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Fel y gŵyr y Cwnsler Cyffredinol, rwy'n cefnogi Brexit yn frwd. Fodd bynnag, rwyf bob amser wedi dadlau y dylai pob cymhwysedd a ddychwelir i Lywodraeth y DU sy'n gymhwysedd datganoledig gael ei drosglwyddo i'r Llywodraethau datganoledig yn ei gyfanrwydd. Mae hyn hefyd yn wir am unrhyw fuddion ariannol sy'n deillio o adael yr UE. Mae'r gronfa ffyniant gyffredin yn amlygiad o'r budd ariannol hwnnw. Felly, rwy'n annog y Cwnsler Cyffredinol i bwysleisio i Lywodraeth y DU y gefnogaeth drawsbleidiol sydd gennych i hyn gael ei weithredu yn y fath fodd fel mai Llywodraeth Cymru sy'n penderfynu ble y caiff yr arian hwnnw ei wario.

14:30

Well, I thank David Rowlands for that further question. If we were still in the European Union, from January, Wales would have had a full year's allocation of around £375 million, in addition to those payments already being made through the current programmes. As he knows, there will now instead be a £220 million UK-wide fund, and there are no details still on how this funding will be distributed. I'm pleased to be able to rely on his support in our continued advocacy of the will of the people of Wales that these funds are replaced in full, and that matters in relation to those funds are devolved to this Senedd and the Welsh Government.

Wel, diolch i David Rowlands am y cwestiwn pellach hwnnw. Pe baem yn dal i fod yn rhan o’r Undeb Ewropeaidd, o fis Ionawr ymlaen, byddai Cymru wedi cael dyraniad blwyddyn lawn o tua £375 miliwn, yn ogystal â'r taliadau sydd eisoes yn cael eu gwneud drwy'r rhaglenni presennol. Fel y gŵyr, yn lle hynny nawr bydd cronfa gwerth £220 miliwn ledled y DU, ac nid oes manylion o hyd ynglŷn â sut y caiff yr arian hwn ei ddosbarthu. Rwy'n falch o allu dibynnu ar ei gefnogaeth i’n hymgyrch barhaus dros ewyllys pobl Cymru fod arian yn cael ei roi yn lle'r holl arian hwn, a bod materion sy'n ymwneud â'r cronfeydd hynny yn cael eu datganoli i'r Senedd hon a Llywodraeth Cymru.

I refer Members to my interest in the non-remunerated role in chairing the regional investment Wales steering group, but my question lies outwith the work of that group. I've received representations, Minister, from higher education sector representatives in Wales, with their concerns over the UK shared prosperity fund and the UK Government's proposals. And they note that the UK shared prosperity fund will start as a pilot programme, with a total of £200 million for the entire UK, whereas the Towns Fund for England, by contrast—England alone has been allocated £4 billion and established at pace. And they note the disparity between the Conservative Party pledge in the 2019 manifesto, saying that,

'The UK Shared Prosperity Fund will...tackling inequality and deprivation in each of our four nations.'

And,

'at a minimum'—

these are the words—

'match the size of those funds in each nation.'

They do not understand the incongruity between the manifesto pledge and the details of the review. So, Minister, could you help us and our higher education institutions in Wales understand the clear incongruity between what was promised and what is now on offer?

Cyfeiriaf yr Aelodau at fy niddordeb yn y rôl ddi-dâl o gadeirio grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol Cymru, ond mae fy nghwestiwn y tu hwnt i waith y grŵp hwnnw. Rwyf wedi derbyn sylwadau, Weinidog, gan gynrychiolwyr o'r sector addysg uwch yng Nghymru, gyda'u pryderon ynghylch cronfa ffyniant gyffredin y DU a chynigion Llywodraeth y DU. A nodant y bydd cronfa ffyniant gyffredin y DU yn dechrau fel rhaglen beilot, gyda chyfanswm o £200 miliwn ar gyfer y DU gyfan, tra bod Cronfa Trefi Lloegr, mewn cyferbyniad—Lloegr yn unig—wedi cael £4 biliwn ac wedi’i sefydlu'n gyflym. Ac maent yn nodi'r gwahaniaeth rhwng addewid y Blaid Geidwadol ym maniffesto 2019, sy'n dweud,

Bydd Cronfa Ffyniant Gyffredin y DU yn...mynd i'r afael ag anghydraddoldeb ac amddifadedd ym mhob un o'n pedair gwlad.

Ac

o leiaf—

dyma'r geiriau—

yn cyfateb i faint y cronfeydd hynny ym mhob gwlad.

Nid ydynt yn deall yr anghysondeb rhwng addewid y maniffesto a manylion yr adolygiad. Felly, Weinidog, a allech chi ein helpu ni a'n sefydliadau addysg uwch yng Nghymru i ddeall yr anghysondeb clir rhwng yr hyn a addawyd a'r hyn sydd ar gael nawr?

Well, can I thank Huw Irranca-Davies for the work that he's undertaken, with a range of stakeholders right across Wales, chairing the group that he did, to help the Government devise the framework for regional investment, which was published mid-way through the last month? It was a work of great collaboration and creativity, and reflects the interests of a range of different stakeholders, in all sectors in Wales, including those that he mentions in his question. He will know as well as I know that what people and organisations and businesses and higher education institutions in Wales want is fair and transparent funding, rather than a political pork barrel. And that is why they've lent their support to the framework, I think, which he has helped us to devise.

Now, there are two aspects to this. One is the constitutional aspect—and we've discussed that previously today, and I know that he shares my view that it's outrageous, really, that the approach the UK Government has taken is to circumvent that. But there are very practical benefits to this as well, as I know that he knows. Part of the vision that we have as a Government is to enable these funds to be integrated with other funds that are available from different sources, to be delivered on the ground through the network of delivery that the Welsh Government and its partners in Wales already has, and to be built and devised on the basis of collaboration, joint working, consultation and co-design. None of those are features of what we understand to be the UK Government's approach in this way, and all of them are features of what the Welsh Government wishes to see in the future.

A gaf fi ddiolch i Huw Irranca-Davies am y gwaith y mae wedi'i wneud, gydag amrywiaeth o randdeiliaid ledled Cymru, yn cadeirio'r grŵp a wnaeth, i helpu'r Llywodraeth i ddyfeisio'r fframwaith ar gyfer buddsoddi rhanbarthol, a gyhoeddwyd hanner ffordd drwy'r mis diwethaf? Roedd yn gynnyrch cydweithredu a chreadigrwydd mawr, ac mae'n adlewyrchu buddiannau amrywiaeth o randdeiliaid gwahanol, ym mhob sector yng Nghymru, gan gynnwys y rhai y mae'n sôn amdanynt yn ei gwestiwn. Bydd yn gwybod gystal â minnau mai'r hyn y mae pobl a sefydliadau a busnesau a sefydliadau addysg uwch yng Nghymru ei eisiau yw cyllid teg a thryloyw, yn hytrach na gwleidyddiaeth pot mêl. Ac rwy'n credu mai dyna pam y maent wedi dangos eu cefnogaeth i’r fframwaith y mae wedi ein helpu i'w ddyfeisio.

Nawr, mae dwy elfen i hyn. Un ohonynt yw'r elfen gyfansoddiadol—ac rydym eisoes wedi trafod honno heddiw, a gwn ei fod yn rhannu fy marn ei bod yn warthus, mewn gwirionedd, mai'r dull y mae Llywodraeth y DU wedi’i fabwysiadu yw osgoi hynny. Ond mae manteision ymarferol iawn i hyn hefyd, fel y gwn ei fod yn gwybod. Rhan o'r weledigaeth sydd gennym fel Llywodraeth yw galluogi'r cronfeydd hyn i gael eu hintegreiddio â chronfeydd eraill sydd ar gael o wahanol ffynonellau, i'w cyflenwi ar lawr gwlad drwy'r rhwydwaith cyflenwi sydd gan Lywodraeth Cymru a'i phartneriaid yng Nghymru eisoes, a'u hadeiladu a'u dyfeisio ar sail cydweithredu, gweithio ar y cyd, ymgynghori a chydgynllunio. Nid oes yr un o'r rheini'n nodweddion o'r hyn a ddeallwn yw dull Llywodraeth y DU o weithredu, ac mae pob un ohonynt yn nodweddion o'r hyn y mae Llywodraeth Cymru eisiau ei weld yn y dyfodol.

Counsel General, we've seen the Tory UK Government repeatedly talk about its levelling-up agenda, but there was scant evidence of that in the recent comprehensive spending review when it came to Wales. And now, as we approach the end of the transition period, the well-worn promise that we wouldn't be a penny worse off after Brexit is looking very thin, as the Chancellor gave further details of the UK shared prosperity fund. What assessment have you made of the shared prosperity fund, how it will live up to its promise as a fit and proper replacement for EU structural funds, particularly in areas such as mine?

Gwnsler Cyffredinol, rydym wedi gweld Llywodraeth Dorïaidd y DU yn siarad dro ar ôl tro am ei hagenda lefelu am i fyny, ond prin oedd y dystiolaeth o hynny yn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yn ddiweddar mewn perthynas â Chymru. A nawr, wrth i ni nesáu at ddiwedd y cyfnod pontio, mae'r addewid mynych na fyddem geiniog yn waeth ein byd ar ôl Brexit yn edrych yn go dila, wrth i'r Canghellor roi rhagor o fanylion am gronfa ffyniant gyffredin y DU. Pa asesiad rydych wedi'i wneud o'r gronfa ffyniant gyffredin, sut y bydd yn cyflawni ei haddewid fel cronfa addas a phriodol yn lle cronfeydd strwythurol yr UE, yn enwedig mewn ardaloedd fel fy un i?

I thank Vikki Howells for that question. I would like to be in a position to give her an assessment of the shared prosperity fund, but the scant detail that the Chancellor gave us in the spending review doesn't enable us to do that with any confidence. Now, she will know, as I do, that there are programmes and businesses and institutions, organisations in communities right across Wales who will have hoped that programmes would be in place for the beginning of the new year, in order to continue delivering the benefits to employability, growth, zero carbon transition, and all those other benefits that we've derived from funding to date. And they are not in that position because details have not been provided by the UK Government about programmes ahead, and we know already that next year's funding will be an absolute fraction of what otherwise would have been the expectation, and indeed, the promise to people in Wales. It's one of a long list of broken pledges of this Conservative Government in Westminster. 

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn hwnnw. Hoffwn fod mewn sefyllfa i roi asesiad iddi o'r gronfa ffyniant gyffredin, ond nid yw'r manylion prin a roddodd y Canghellor i ni yn yr adolygiad o wariant yn ein galluogi i wneud hynny'n hyderus. Nawr, bydd yn gwybod, fel rwyf fi, fod rhaglenni a busnesau a sefydliadau, sefydliadau mewn cymunedau ledled Cymru a fydd wedi gobeithio y byddai rhaglenni ar waith ar gyfer dechrau'r flwyddyn newydd, er mwyn parhau i gyflawni’r manteision i gyflogadwyedd, twf, pontio i fod yn ddi-garbon, a'r holl fanteision eraill rydym wedi'u cael o gyllid hyd yma. Ac nid ydynt yn y sefyllfa honno gan nad yw Llywodraeth y DU wedi darparu manylion am raglenni sydd i ddod, a gwyddom eisoes y bydd cyllid y flwyddyn nesaf yn gyfran fach iawn o'r hyn y byddem wedi'i ddisgwyl fel arall, a'r hyn a addawyd i bobl Cymru yn wir. Mae'n un o restr hir o addewidion a dorrwyd gan y Llywodraeth Geidwadol hon yn San Steffan.

14:35
Porthladd Caergybi
The Port of Holyhead

2. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael ynghylch Porthladd Caergybi ar ôl i gyfnod pontio'r UE ddod i ben? OQ55989

2. What discussions has the Counsel General had regarding the Port of Holyhead after the EU transition period comes to an end? OQ55989

I've discussed the impact of the end of the transition period on the port of Holyhead with a range of interlocutors, including the UK Government, and the Welsh Government will continue to do all it can to meet its obligations in the context of the very compressed timetable that has been forced upon us.  

Rwyf wedi trafod effaith diwedd y cyfnod pontio ar borthladd Caergybi gydag amryw o bobl, gan gynnwys Llywodraeth y DU, a bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud popeth yn ei gallu i gyflawni ei rhwymedigaethau yng nghyd-destun yr amserlen dynn iawn sydd wedi'i gorfodi arnom.

Thank you. Monday's Welsh Government written statement 'End of Transition and Traffic Contingency Plans—Holyhead' refers to work with partners across north Wales, which is good, but omits reference to its work with the UK Government, and with HM Revenue and Customs—HMRC—and to the key role being played by Anglesey's MP, Virginia Crosbie. A fortnight ago, the port's owner, Stena Line, said that the process will be, quote, 'smooth.' Both the UK Government and HMRC have stated they're working closely with the Welsh Government and the port on this. Last week, we learned that the Holyhead Roadking Truckstop has been secured as a new customs post, and yesterday, the UK and EU reached a deal on Northern Ireland border checks, ensuring unfettered access for goods coming from Northern Ireland to other parts of the UK, with a small number of precautionary checks on food and products of animal origin going into Northern Ireland. 

So, what engagement has the Welsh Government actually had with the UK Government and HMRC regarding these key matters?

Diolch. Mae ‘Cynlluniau Traffig wrth Gefn ar Ddiwedd y Cyfnod Pontio—Caergybi’, datganiad ysgrifenedig Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd ddydd Llun, yn cyfeirio at waith gyda phartneriaid ledled gogledd Cymu, sy'n dda, ond mae'n hepgor cyfeiriad at ei waith gyda Llywodraeth y DU, a chyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi—CThEM—ac at y rôl allweddol sy'n cael ei chwarae gan AS Ynys Môn, Virginia Crosbie. Bythefnos yn ôl, dywedodd perchennog y porthladd, Stena Line, y bydd y broses, ac rwy’n dyfynnu, yn 'llyfn'. Mae Llywodraeth y DU a CThEM wedi datgan eu bod yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth Cymru a'r porthladd ar hyn. Yr wythnos diwethaf, cawsom wybod bod Roadking Truckstop Caergybi wedi'i sicrhau fel man tollau newydd, a ddoe, daeth y DU a'r UE i gytundeb ar archwiliadau ar y ffin â Gogledd Iwerddon, gan sicrhau mynediad dirwystr i nwyddau sy'n dod o Ogledd Iwerddon i rannau eraill o'r DU, gyda nifer fach o archwiliadau rhagofalus ar fwyd a chynhyrchion anifeiliaid sy’n mynd i Ogledd Iwerddon.

Felly, pa ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael mewn gwirionedd â Llywodraeth y DU a CThEM ynglŷn â'r materion allweddol hyn?

Well, I've reported to this Chamber on a number of occasions the work that we've been doing with both the UK Government and HMRC in relation to preparations for Holyhead. It starts from the proposition that any disruption is actually a consequence of political choices that the UK Government have made. Now, what we are engaged with, with them, and with others, is seeking to minimise the impact on the people of north Wales of choices that his Government in Westminster have forced upon them. That's the backdrop to this. And what we are doing is working co-operatively with the UK Government, HMRC, the council, and other partners, in order to mitigate that damage. 

The UK Government, as you know, has so far led on the question of seeking a location for the checkpoint, as it were. The intention is that both customs and the border control post will be located near each other to minimise the inconvenience to freight in doing so. There are commercial negotiations ongoing in relation to a site, so I won't comment further in relation to that. But the truth of the matter is, and I say this just as a matter of fact, that these decisions ought to have been made back in March, April, and could have been made then, and instead they're being made against an immense pressure of time. And the people who will bear the burden of that are the hauliers, are the traders, are the people of north-west Wales, as we do everything we can to try and mitigate the impact, and we do it in a way that is collaborative and co-operative, despite our political differences. 

As I say, so far, the UK Government has led on that as part of the UK-wide port programme. We sought engagement very early on, and it was late in the day in arising, but against that backdrop, we do all that we can within our powers to ensure that as much as possible of the damage and disruption is mitigated.

Wel, rwyf wedi adrodd i'r Siambr hon droeon am y gwaith rydym wedi bod yn ei wneud gyda Llywodraeth y DU a CThEM mewn perthynas â pharatoadau ar gyfer Caergybi. Mae'n dechrau gyda'r sylw fod unrhyw darfu yn ganlyniad dewisiadau gwleidyddol y mae Llywodraeth y DU wedi'u gwneud mewn gwirionedd. Nawr, yr hyn rydym yn ei wneud, gyda hwy a chydag eraill, yw ceisio lleihau effaith dewisiadau y mae ei Lywodraeth yn San Steffan wedi'u gorfodi ar bobl gogledd Cymru. Dyna yw’r cefndir i hyn. A'r hyn rydym yn ei wneud yw cydweithio'n gydweithredol â Llywodraeth y DU, CThEM, y cyngor, a phartneriaid eraill, er mwyn lliniaru'r difrod hwnnw.

Fel y gwyddoch, hyd yma mae Llywodraeth y DU wedi arwain ar y cwestiwn o geisio lleoliad ar gyfer y pwynt gwirio, fel petai. Y bwriad yw y bydd y gwaith tollau a rheoli ffiniau yn cael eu lleoli yn agos at ei gilydd er mwyn lleihau'r anghyfleustra i gludwyr nwyddau. Mae trafodaethau masnachol yn mynd rhagddynt mewn perthynas â safle, felly ni fyddaf yn gwneud sylw pellach ynglŷn â hynny. Ond y gwir amdani yw, ac rwy'n dweud hyn fel mater o ffaith, y dylai'r penderfyniadau hyn fod wedi'u gwneud yn ôl ym mis Mawrth, ym mis Ebrill, a gellid bod wedi'u gwneud bryd hynny, ac yn hytrach maent yn cael eu gwneud yn erbyn pwysau amser aruthrol. A'r bobl a fydd yn ysgwyddo baich hynny yw'r cludwyr nwyddau, y masnachwyr, pobl gogledd-orllewin Cymru, wrth inni wneud popeth yn ein gallu i geisio lliniaru'r effaith, ac rydym yn gwneud hynny mewn ffordd gydweithredol, er gwaethaf ein gwahaniaethau gwleidyddol.

Fel y dywedaf, hyd yn hyn, mae Llywodraeth y DU wedi arwain ar hynny fel rhan o raglen porthladdoedd y DU gyfan. Fe wnaethom geisio ymgysylltu'n gynnar iawn, ac roedd yn hwyr ar hynny’n digwydd, ond yn erbyn y cefndir hwnnw, rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod cymaint ag sy'n bosibl o'r difrod a'r tarfu'n cael ei liniaru.

Mae'r rhestr o bryderon am y diffyg paratoadau yng Nghaergybi yn frawychus—loriau i gael eu stacio ar yr A55, y potensial am anghyfleustra mawr, yn enwedig o ystyried bod y system electronig ar gyfer allforion o 1 Ionawr yn dal ddim wedi cael ei dreialu eto; y diffyg darparu isadeiledd ffiniau mewn da bryd ar gyfer mewnforion o Orffennaf y flwyddyn nesaf, wnaeth arwain at Lywodraeth Prydain yn cymryd safle Roadking, a dwi'n nodi y ffaith rydym ni wedi clywed rŵan bod y Ceidwadwyr, yn cynnwys Aelod Seneddol San Steffan Ynys Môn, fel petai nhw'n dathlu'r ffaith bod 28 o bobl yno'n colli'u swyddi jest cyn y Nadolig. Safle newydd oedd ei angen yng Nghaergybi. Y peryg y bydd unrhyw waith papur wrth gludo nwyddau o Gaergybi drwy'r weriniaeth i'r gogledd yn risg ychwanegol i gwmnïau cludiant. Ac o gymryd popeth efo'i gilydd, y peryg y bydd unrhyw rwystr i lif masnach yn cynnig cymhelliad i fasnachwyr beidio defnyddio porthladd Caergybi, a'r ffaith bod hynny yn tanseilio swyddi. 

Rŵan, ar yr unfed awr ar ddeg, rydym ni angen camau lliniaru brys ar gyfer y cyfnod yn union o'n blaenau. Felly, pa drafodaethau sy'n digwydd ar hynny? 

Ac, yn yr hir dymor, pa drafodaethau fydd yn digwydd ar sicrhau buddsoddiad yng Nghaergybi, er mwyn gwneud iawn am y llanast a'r difrod sy'n cael eu hachosi gan ein hymadawiad ni o'r Undeb Ewropeaidd, ac yn benodol rŵan y diffyg paratoi am hynny? 

The list of concerns about the lack of the lack of preparations in Holyhead is frightening—lorries being stacked on the A55, the potential for great problems, particularly considering that the electronic system for exports from 1 January still hasn't been trialled as of yet; the lack of provision of infrastructure for borders in good time for imports from July of next year, which led to the UK Government taking the Roadking state, and I note that we've just heard that the Conservatives, including the MP for Anglesey, that they're celebrating the fact that 28 people there are losing their jobs just before Christmas. It was a new site that was needed in Holyhead. And there's the risk that any paperwork in taking good from Holyhead through Ireland to the north will be a risk for transport companies. Now, taking all of these things together, and the danger that there will be any problem in the flow of trade will cause the traders to not use the port of Holyhead, and the fact that that undermines jobs. 

Now, at the eleventh hour, we need mitigation steps as a matter of urgency for the period directly ahead of us. So, what discussions are happening on that? 

And, in the longer term, what negotiations will happen on securing investment in Holyhead, in order to make up for the mess and the damage that's being caused by our exit from the European Union, and specifically now the lack of preparation for that? 

14:40

Wel, diolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiwn. Mae e'n iawn i ddweud bod yr aflonyddwch sy'n dod yn sgil hyn, wrth gwrs, yn deillio o'r cytundebau a'r trafodaethau sy'n digwydd rhwng Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol a'r Undeb Ewropeaidd. Dyw e ddim yn rhywbeth rŷm ni eisiau ei weld, fel Llywodraeth. Dŷn ni ddim eisiau gweld unrhyw effaith economaidd ar y porthladd. Dŷn ni eisiau gweld masnach yn parhau ar y lefelau mae e nawr, ac yn cynyddu, wrth gwrs. Ond mae'n iawn i ddweud bod newidiadau ynglŷn â'r ffyrdd o fasnachu o Ogledd Iwerddon a'r llwybr, y route o Ogledd Iwerddon drwy'r Weriniaeth—mae risg bod y nwyddau sy'n dod drwy'r ffordd honno yn cael eu delio gyda nhw mewn ffordd sy'n llai o fantais na'r ffyrdd uniongyrchol. Rydyn ni'n edrych ar beth sydd wedi cael ei gytuno yn y diwrnodau diwethaf i ddeall yn sicr, pan gawn ni access at y manylion hynny, pa impact geith hynny ar y ffyrdd masnach.

Ond, o ran isadeiledd, fel mae'n dweud, ar ddechrau'r flwyddyn newydd, dyw ein cyfrifoldebau ni, fel Llywodraeth, ddim yn cychwyn, mwy neu lai, tan ganol ffordd drwy'r flwyddyn nesaf. Felly, yn y cyfnod byr o chwe mis cyntaf yma, Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol sy'n arwain ar y cwestiwn isadeiledd dros dro, fel petai. Ond, a gaf i jest ddweud yn glir, mae'r oedi sydd wedi bod yn digwydd ar ddewis lleoliad, ac mae'n rhaid edrych ar ddewisiadau'r Llywodraeth yn San Steffan ar gyfer dechrau Ionawr, ac ein rhai ni wedyn, yn dilyn ar ôl hynny, ym mis Rhagfyr—mae'r oedi ar wneud y penderfyniadau ar gyfer mis Ionawr wedi golygu bod gohirio wedi bod yn y broses, ac rŷm ni'n poeni'n ddirfawr na fydd hi'n bosib, efallai, hyd yn oed, cyrraedd y dyddiad o fis Gorffennaf. Rŷm ni'n gwneud y gorau gallwn ni, ond mae'n sicr bod risg i hynny. 

I thank Rhun ap Iorwerth for his question. He is right to say that the uncertainty in the wake of this stems from the negotiations between the UK Government and the EU, and it's not something that we want to see, as a Government. We don't want to see any economic impact on the port. We want to see trade continuing at its current level, and increasing, of course. But it's right to say that changes in terms of the ways of trading from Northern Ireland and the route from Northern Ireland through the Republic—there is a risk that goods coming through that route will be dealt with in a disadvantageous way compared to the direct routes. We are looking at the things that have been agreed over recent days to understand for certain, when we have access to those details, what impact that will have on the trade routes. 

But, in terms of the infrastructure, as he says, at the start of the new year, our responsibilities as a Government, won't start, more or less, until midway through the next year. So, in the first six-month period, the UK Government will be leading on the infrastructure on an interim basis. But could I just say, very clearly, that the delays that have happened in terms of choosing a site, we have to look at the Westminster Government's choices in terms of the start of January, and ours then, following that—the delay then in terms of making a decision for January means that there has been a delay in the process, and we are very concerned that it won't be possible to hit the deadline in July. We're doing our best, but there's certainly a risk in that. 

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

We now turn to spokespeople's questions. Plaid Cymru spokesperson, Dai Lloyd. 

Trown yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. In terms of the Welsh Government role in the Brexit deal, obviously there's much feverish activity—we've all seen on our television screens in the last few days, last supper tonight et cetera—can I just ask though, from the Minister's point of view, in these final few days and hours, Minister, could you outline what role you have had on behalf of Welsh Government in feeding in to the ongoing situation to stand up for Wales's interests, or have you been sidelined again?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. O ran rôl Llywodraeth Cymru yn y cytundeb Brexit, mae'n amlwg fod llawer o weithgarwch prysur iawn—rydym i gyd wedi gweld hynny ar ein sgriniau teledu yn ystod y dyddiau diwethaf, y swper olaf heno ac yn y blaen—a gaf fi ofyn serch hynny, o safbwynt y Gweinidog, yn ystod y dyddiau a'r oriau olaf hyn, Weinidog, a allech chi amlinellu pa rôl rydych wedi'i chael ar ran Llywodraeth Cymru yn bwydo i mewn i'r sefyllfa sy'n mynd rhagddi i sefyll dros fuddiannau Cymru, neu a ydych wedi cael eich gwthio i'r ymylon eto?

Well, most recently, I attended a JMC(EN) for European negotiations, last Thursday, where I made the point in relation to our priorities as a Government on behalf of the people of Wales, and raised questions about levels of progress in relation to different aspects of negotiation. I made the point that, at this stage, the imperative for both parties, incidentally, was to demonstrate flexibility, but that, in particular, since it's the UK Government's obligation to look after the economic interests of the people of the UK, that they should put the priority on the jobs and livelihoods of people in Wales, rather than on an illusory concept of sovereignty. 

Wel, yn fwyaf diweddar, mynychais gyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar drafodaethau Ewropeaidd, ddydd Iau diwethaf, lle gwneuthum y pwynt ynglŷn â'n blaenoriaethau fel Llywodraeth ar ran pobl Cymru, yn ogystal â chodi cwestiynau am lefelau cynnydd mewn perthynas â gwahanol agweddau ar negodi. Gwneuthum y pwynt mai'r peth hanfodol ar hyn o bryd, i'r ddwy ochr gyda llaw, oedd dangos hyblygrwydd, ond yn benodol, gan mai rhwymedigaeth Llywodraeth y DU yw gofalu am fuddiannau economaidd pobl y DU, y dylent roi'r flaenoriaeth i swyddi a bywoliaeth pobl yng Nghymru, yn hytrach nag ar gysyniad afreal sofraniaeth.

Thank you for that, and if I just move on now to the shared prosperity fund, which has been touched on on occasions today. You'll be aware, of course, that you've recently announced a new framework for regional investment in Wales, which will be in place by the time EU funds begin to dissipate at the end of this year. Your recent statement regarding this, Minister, concluded that, and I quote:

'our delivery of this Framework is dependent on positive engagement with the UK Government that has so far been withheld. Wales must receive funding in full which needs to respect our devolution settlement.'

Considering, therefore, the level of input, or rather lack of input, that you've received, as part of the Brexit deal negotiation process over the years, what makes you think the situation here will end up any differently? 

Diolch ichi am hynny, ac os symudaf ymlaen yn awr at y gronfa ffyniant gyffredin, y cyfeiriwyd ati fwy nag unwaith heddiw. Fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, eich bod wedi cyhoeddi fframwaith newydd yn ddiweddar ar gyfer buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru, fframwaith a fydd ar waith erbyn i gronfeydd yr UE ddechrau diflannu ddiwedd eleni. Weinidog, daeth eich datganiad diweddar ynglŷn â hyn i'r casgliad canlynol, ac rwy’n dyfynnu:

'mae ein gwaith o gyflawni'r Fframwaith hwn yn dibynnu ar ymgysylltu cadarnhaol â Llywodraeth y DU—rhywbeth sydd heb ei ganiatáu inni hyd yma. Rhaid i Gymru gael cyllid llawn sy’n parchu ein setliad datganoli.'

O ystyried lefel y mewnbwn a gawsoch felly, neu’r diffyg mewnbwn yn hytrach, yn rhan o broses negodi cytundeb Brexit dros y blynyddoedd, beth sy'n gwneud i chi feddwl y bydd y sefyllfa yma'n wahanol yn y pen draw?

Well, I hope the Member won't have read any confidence into my statement, because the experience of trying to gain information about the thinking behind the shared prosperity fund has unfortunately been one where that hasn't been forthcoming. We have tried, as a Government, as I think his question implicitly acknowledges, to devise successor arrangements in collaboration with people in Wales, and, as a consequence of that, given how important they are, there is a broad base of support for the approach that we are promoting. I myself think that, when the UK Government is able to read and analyse the provisions and the proposals in that framework that they will struggle, quite honestly, to find in there proposals that they wouldn't wish to support because the focus of them is on encouraging productive businesses, supporting employment, and so on, and I know that is on their list of priorities as well. So I would say that the UK Government ought to engage with us about how we can, even at this late hour, make sure that the people in Wales have the promises they were made kept, both with regard to how the funds are spent, but also crucially what those funds are. As we stand here today, those promises have been broken, but it's not too late to relent on that and to put in place arrangements that meet the commitments made to people in Wales. 

Wel, rwy'n gobeithio na fydd yr Aelod gweld gormod o hyder yn fy natganiad, oherwydd yn anffodus, mae'r profiad o geisio cael gwybodaeth am y meddylfryd sy'n sail i'r gronfa ffyniant gyffredin wedi bod yn un anodd. Fel Llywodraeth, fel y mae ei gwestiwn yn ei gydnabod rwy’n credu, rydym wedi ceisio dyfeisio trefniadau olynol mewn cydweithrediad â phobl yng Nghymru, ac o ganlyniad i hynny, o gofio pa mor bwysig ydynt, mae sylfaen eang o gefnogaeth i'r dull rydym yn ei hyrwyddo. Yn bersonol, pan fydd Llywodraeth y DU yn gallu darllen a dadansoddi'r darpariaethau a'r argymhellion yn y fframwaith hwnnw, credaf y byddant yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i gynigion na fyddent eisiau eu cefnogi ynddo a bod yn onest oherwydd bod eu ffocws ar annog busnesau cynhyrchiol, cefnogi cyflogaeth, ac yn y blaen, a gwn fod y pethau hynny ar eu rhestr hwy o flaenoriaethau hefyd. Felly, byddwn yn dweud y dylai Llywodraeth y DU ymgysylltu â ni, hyd yn oed ar yr awr hwyr hon, ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod yr addewidion a wnaed i bobl Cymru yn cael eu cadw, o ran sut y caiff yr arian ei wario, ond hefyd, yn hollbwysig, o ran beth yw'r arian hwnnw. Wrth i ni sefyll yma heddiw, mae'r addewidion hynny wedi'u torri, ond nid yw'n rhy hwyr i gymryd cam yn ôl a rhoi trefniadau ar waith sy'n bodloni'r ymrwymiadau a wnaed i bobl Cymru.

14:45

I'm grateful for that answer, Minister. Can I just turn finally to the internal market Bill that we've just discussed? Obviously, the Senedd voted to withhold its consent to this Bill earlier. Westminster is unlikely to listen. It has a track record of not listening to us as a Senedd when we vote down legislative consent. So, the question that arises then is: what next steps are the Welsh Government considering taking to protect devolution and protect Welsh democracy—[Inaudible.]—devolution settlement over the past few months? If not, would he now be open to doing so?

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. A gaf fi droi i orffen at y Bil marchnad fewnol rydym newydd fod yn ei drafod? Yn amlwg, pleidleisiodd y Senedd i atal ei chydsyniad i'r Bil hwn yn gynharach. Mae San Steffan yn annhebygol o wrando. Mae ganddi hanes o beidio â gwrando arnom fel Senedd pan fyddwn yn pleidleisio yn erbyn cydsyniad deddfwriaethol. Felly, y cwestiwn sy'n codi yw: pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried eu cymryd nesaf i ddiogelu datganoli ac amddiffyn democratiaeth Cymru—[Anghlywadwy.]—setliad datganoli dros y misoedd diwethaf? Os na, a fyddai'n agored i wneud hynny nawr?

I didn't catch the entire question, but I think he was asking me about what steps we would take, and I've been very clear that we will take every step that is legally available to us to protect the powers of this Senedd. I think that we shouldn't assume—. Well, we shouldn't allow the impression to arise that proceeding in the teeth of the opposition of the devolved legislatures in the UK is an acceptable course of action for the UK Government. We do know that the Sewel convention needs, frankly, an overhaul in terms of how it operates, but at its heart is the principle that defying the decisions of the devolved Parliaments should be only ever done in absolute extremis. And these circumstances certainly do not meet that very high bar, and I describe it as a very high bar because I know that is what UK Government Ministers will describe it as as well. 

Ni chlywais y cwestiwn cyfan, ond rwy'n credu ei fod yn gofyn i mi pa gamau y byddem yn eu cymryd, ac rwyf wedi bod yn glir iawn y byddwn yn cymryd pob cam sydd ar gael i ni yn gyfreithiol i ddiogelu pwerau'r Senedd hon. Credaf na ddylem dybio—. Wel, ni ddylem ganiatáu'r argraff fod bwrw ymlaen yn wyneb gwrthwynebiad y deddfwrfeydd datganoledig yn y DU yn ffordd dderbyniol i Lywodraeth y DU weithredu. A bod yn onest, fe wyddom fod angen ailwampio confensiwn Sewel o ran sut y mae'n gweithredu, ond wrth ei wraidd mae'r egwyddor na ddylid herio penderfyniadau'r Seneddau datganoledig heblaw mewn sefyllfaoedd eithafol iawn. Ac yn sicr nid yw'r amgylchiadau hyn yn cyrraedd y bar uchel iawn hwnnw, ac rwy'n ei ddisgrifio fel bar uchel iawn oherwydd gwn mai dyna sut y bydd Gweinidogion Llywodraeth y DU yn ei ddisgrifio hefyd.

Thank you. Conservative spokesperson, Darren Millar. 

Diolch. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Will the Minister provide an update on discussions he's had with the UK Government as regards trade deals outside of the EU?

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau a gafodd gyda Llywodraeth y DU ynghylch cytundebau masnach y tu allan i'r UE?

Yes, certainly. I'm attending this afternoon, at about 4 o'clock, the next meeting of the ministerial forum for trade, and I expect to discuss a wide range of issues with the relevant Minister at that forum.

Gwnaf, yn sicr. Y prynhawn yma, tua 4 o'r gloch, byddaf yn mynychu cyfarfod nesaf y fforwm gweinidogol ar gyfer masnach, ac rwy'n disgwyl trafod ystod eang o faterion gyda'r Gweinidog perthnasol yn y fforwm hwnnw.

I'm very pleased that you are participating in that forum, Minister. As you will know, the UK Government has already struck many trade deals beyond the EU around the world, ranging from countries like Peru and Japan to Israel and South Korea. In addition to that, there's engagement ongoing with a dozen other countries, including Mexico, Singapore and Turkey, and it's very clear that post-Brexit trade agreements are lining up to fulfil the expectations that people had when they voted back in 2016 for Brexit. And I'm very hopeful that we here in Wales can take advantage of those deals. 

I know that the former Minister for international relations held regular discussions with the UK Government, and I'm very pleased to hear that you're also carrying on with that work. The former Minister holding the international trade portfolio recognised the engagement, the positive engagement, that had taken place on these trade deals. Can I ask you: what work are you doing pan-Government to ensure that Wales can seize the opportunities that these trade deals present, come 1 January?

Rwy'n falch iawn eich bod yn cymryd rhan yn y fforwm hwnnw, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae Llywodraeth y DU eisoes wedi sefydlu llawer o gytundebau masnach y tu hwnt i'r UE ym mhob cwr o'r byd, yn amrywio o wledydd fel Periw a Japan i Israel a De Korea. Yn ogystal â hynny, mae ymgysylltu'n parhau gyda dwsin o wledydd eraill, gan gynnwys Mecsico, Singapore a Thwrci, ac mae'n amlwg iawn fod cytundebau masnach ar ôl Brexit yn cael eu paratoi i gyflawni disgwyliadau pobl pan wnaethant bleidleisio dros Brexit yn ôl yn 2016. Ac rwy'n obeithiol iawn y gallwn ni yma yng Nghymru fanteisio ar y cytundebau hynny.

Gwn fod y cyn-Weinidog cysylltiadau rhyngwladol wedi cynnal trafodaethau rheolaidd gyda Llywodraeth y DU, ac rwy'n falch iawn o glywed eich bod chi hefyd yn parhau â'r gwaith hwnnw. Mae'r cyn-Weinidog a oedd yn gyfrifol am y portffolio masnach rhyngwladol wedi cydnabod yr ymgysylltiad, yr ymgysylltiad cadarnhaol, a ddigwyddodd ar y cytundebau masnach hyn. A gaf fi ofyn ichi: pa waith rydych yn ei wneud ar draws y Llywodraeth i sicrhau y gall Cymru fanteisio ar y cyfleoedd y mae'r cytundebau masnach hyn yn eu cynnig ar 1 Ionawr?

Well, I thank the Member for that important question. He's right to say, I think about 22 agreements have been signed, there are about five in train, and there are about 12 that remain to be taken forward. What is the common feature of all of those is that they're continuity agreements. So, effectively, they're a very significant amount of work to maintain the current position. So, it is important work and it is essential work that we are able to maintain them, but it's a huge amount of effort to maintain those existing arrangements. And I know that he also wishes to see opportunities on top of those as well, which obviously we wish to see as well. 

Our vision is to make sure that we represent in our discussions with UK Government Ministers the interests of Welsh exporters, so that we can make sure that those are taken into account in those negotiations. He'll have seen I think, perhaps, the assessment that I published yesterday in relation to the impact on the Welsh economy of the Japan deal, for example. So, he will have seen the evidence in there, I think, of the advocacy that we as a Government put in place. I know that my colleague the Minister for the economy is also investing further in international trade advisers, so that businesses and exporters in Wales can have access to the best advice to support them when they don't have that support in house. Of course, part of their role will be to assist our exporters who face new red tape as a consequence of the trading arrangements that the UK Government is introducing, and obviously, again, that is work that is running to stay still in that sense, but looking outside that, there will be support available from the Government to exporters wherever they wish to export.

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig hwnnw. Mae'n gywir i ddweud, rwy'n credu, fod tua 22 o gytundebau wedi'u llofnodi, mae tua phump ar y gweill, ac mae tua 12 i'w datblygu o hyd. Yr hyn sy'n nodwedd gyffredin ym mhob un yw eu bod yn gytundebau parhad. Felly, i bob pwrpas, maent yn waith sylweddol iawn i gynnal y sefyllfa bresennol. Felly, mae'n bwysig ac yn hanfodol ein bod yn gallu eu cynnal, ond mae hefyd yn ymdrech enfawr i gynnal y trefniadau hynny sy'n bodoli'n barod. A gwn ei fod hefyd yn dymuno gweld cyfleoedd ar ben y rheini hefyd, ac yn amlwg rydym eisiau gweld hynny hefyd.

Ein gweledigaeth yw sicrhau ein bod yn cynrychioli buddiannau allforwyr Cymru yn ein trafodaethau gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU, fel y gallwn sicrhau bod y rheini'n cael eu hystyried yn y negodiadau hynny. Rwy'n credu y bydd wedi gweld, efallai, yr asesiad a gyhoeddais ddoe mewn perthynas ag effaith cytundeb Japan ar economi Cymru, er enghraifft. Felly, bydd wedi gweld y dystiolaeth yn y fan honno, rwy'n credu, o'n dadleuon ni fel Llywodraeth. Gwn fod fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr economi, hefyd yn buddsoddi ymhellach mewn cynghorwyr masnach rhyngwladol, fel y gall busnesau ac allforwyr yng Nghymru gael y cyngor gorau i'w cefnogi pan nad ydynt yn cael y cymorth hwnnw'n fewnol. Wrth gwrs, rhan o'u rôl fydd cynorthwyo ein hallforwyr sy'n wynebu biwrocratiaeth newydd o ganlyniad i'r trefniadau masnachu y mae Llywodraeth y DU yn eu cyflwyno, ac yn amlwg unwaith eto, mae hwnnw'n waith sy'n rhedeg er mwyn aros yn yr unfan yn yr ystyr hwnnw, ond wrth edrych y tu hwnt i hynny, bydd cymorth ar gael gan y Llywodraeth i allforwyr lle bynnag y dymunant allforio.

14:50

I'm pleased you've acknowledged the positive work, as I say, and I'm very pleased also that you recognise the work that's been done not only to engage with those countries whereby we have trade arrangements through the continuity trade arrangements, but also those new nations that we will also be doing trade with on a free-trade basis post 1 January. I was wondering whether you could tell me a little bit more about the position of the Welsh Government in relation to future trade deals with Canada, New Zealand and Australia. I'd be very interested to hear in particular whether you've done any work to identify specific Welsh interests in relation to any trade deals that could be done, and any of the representations that you might have made to the UK Government on these. As you will know, there's been significant support across the UK for a CANZUK sort of trade deal amongst the public. Many business leaders have called for that sort of trade deal, and many politicians on a cross-party basis have also supported it. So, considering that that is a potential trade deal that we could see in the future, it would be good to see the Welsh Government taking a proactive approach now and making representations to the Welsh Government in relation to it. So, can you tell us what sort of discussions have been taken place between the Welsh Government and the UK Government in relation to the potential benefits of a CANZUK trade approach?

Rwy'n falch eich bod wedi cydnabod y gwaith cadarnhaol, fel y dywedais, ac rwy'n falch iawn hefyd eich bod yn cydnabod y gwaith sydd wedi'i wneud nid yn unig i ymgysylltu â'r gwledydd hynny lle mae gennym drefniadau masnach drwy'r trefniadau parhad ar gyfer masnach, ond hefyd y gwledydd newydd y byddwn yn masnachu â hwy ar sail masnach rydd ar ôl 1 Ionawr. Roeddwn yn meddwl tybed a allech ddweud ychydig mwy wrthyf am sefyllfa Llywodraeth Cymru mewn perthynas â chytundebau masnach â Chanada, Seland Newydd ac Awstralia yn y dyfodol. Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed a ydych wedi gwneud unrhyw waith i nodi buddiannau Cymreig penodol mewn perthynas ag unrhyw gytundebau masnach y gellid eu gwneud, ac unrhyw sylwadau y gallech fod wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU yn hyn o beth. Fel y gwyddoch, cafwyd cefnogaeth sylweddol ymhlith y cyhoedd ar draws y DU i gytundeb masnach tebyg i CANZUK. Mae llawer o arweinwyr busnes wedi galw am y math hwnnw o gytundeb masnach, ac mae llawer o wleidyddion wedi'i gefnogi ar sail drawsbleidiol hefyd. Felly, o ystyried bod hwnnw'n gytundeb masnach posibl y gallem ei weld yn y dyfodol, byddai'n dda gweld Llywodraeth Cymru yn mynd ati'n rhagweithiol nawr ac yn cyflwyno sylwadau i Lywodraeth Cymru mewn perthynas ag ef. Felly, a allwch chi ddweud wrthym pa fath o drafodaethau sydd wedi'u cynnal rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynglŷn â manteision posibl masnach ar ffurf CANZUK?

The UK Government leads on international trade negotiations, as I know he would accept, and I imagine would support. So, our task as a Government is to feed in the Welsh Government's perspective on behalf of the Welsh economy, and Welsh businesses, Welsh exporters, into those discussions. They're very much the sorts of things that will be on the agenda of the discussion today.

I think it's very important to see this in the global context. We will want to make sure that any international trade agreements of the sort that he describes will deliver the maximum benefit for exporters in Wales, but also for businesses and producers already in Wales. So, for example, there are difficult judgments that then arise in the context of doing trade negotiations with significant agricultural exporters, and Australia and New Zealand are both in that category. So, the judgments are often quite difficult to reach, but our priority as a Government is to maximise the opportunity for Wales, for the Welsh economy.

But I think I just want to put it in the context that even the UK Government would say that the economic impact of those trade negotiations for the UK is likely to be fractions of 1 per cent. That's not to say that they shouldn't be pursued, they absolutely should, but I don't think it would be right of us to encourage people to expect that those trade deals in themselves can make up for the absence of a good trading relationship with our largest trading bloc across the channel, because we are talking different orders of magnitude, as I know that he will accept.

Mae Llywodraeth y DU yn arwain ar drafodaethau masnach rhyngwladol, fel y gwn y byddai'n derbyn, ac fel y byddwn yn dychmygu y byddai'n ei gefnogi. Felly, ein tasg fel Llywodraeth yw bwydo safbwynt Llywodraeth Cymru ar ran economi Cymru, a busnesau Cymru, allforwyr Cymru, i'r trafodaethau hynny. Dyma'r mathau o bethau a fydd ar agenda'r drafodaeth heddiw.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn edrych ar hyn yn y cyd-destun byd-eang. Byddwn eisiau sicrhau y bydd unrhyw gytundebau masnach rhyngwladol o'r math y mae'n eu disgrifio yn sicrhau'r budd mwyaf posibl i allforwyr yng Nghymru, ond hefyd i fusnesau a chynhyrchwyr sydd eisoes yng Nghymru. Felly, er enghraifft, ceir penderfyniadau anodd sy'n codi wedyn yng nghyd-destun cynnal negodiadau masnach gydag allforwyr amaethyddol pwysig, ac mae Awstralia a Seland Newydd yn y categori hwnnw. Felly, mae'r penderfyniadau'n eithaf anodd eu gwneud yn aml, ond ein blaenoriaeth fel Llywodraeth yw sicrhau'r cyfle mwyaf i Gymru, i economi Cymru.

Ond rwy'n credu fy mod eisiau ei roi yn y cyd-destun y byddai hyd yn oed Llywodraeth y DU yn dweud bod effaith economaidd y negodiadau masnach hynny i'r DU yn debygol o fod yn ffracsiynau o 1 y cant. Nid yw hynny'n golygu na ddylid mynd ar eu trywydd, dylid mynd ar eu trywydd yn sicr, ond nid wyf yn credu y byddai'n iawn inni annog pobl i ddisgwyl y gall y cytundebau masnach hynny ynddynt eu hunain wneud iawn am absenoldeb perthynas fasnachu dda â'n bloc masnachu mwyaf ar draws y sianel, gan ein bod yn siarad am wahanol raddfeydd yma, fel y gwn y bydd yn ei dderbyn.

Paratoadau Brexit
Brexit Preparations

3. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am effaith paratoadau Brexit ar Ferthyr Tudful a Rhymni? OQ56011

3. Will the Counsel General provide an update on the impact of Brexit preparations on Merthyr Tydfil and Rhymney? OQ56011

Leaving the transition period, even with a deal, will have profound implications for businesses and communities across Wales, including Merthyr Tydfil and Rhymney. We are doing all we can as a Government to prepare, and our end-of-transition action plan sets out the issues we face and the actions we are taking to support Wales. I would encourage everyone in Wales to visit the Preparing Wales website for advice on how to prepare for the end of transition.

Bydd gadael y cyfnod pontio, hyd yn oed gyda chytundeb, yn arwain at oblygiadau dwfn i fusnesau a chymunedau ledled Cymru, gan gynnwys Merthyr Tudful a Rhymni. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu fel Llywodraeth i baratoi, ac mae ein cynllun gweithredu ar gyfer diwedd y cyfnod pontio yn nodi'r materion a wynebwn a'r camau rydym yn eu cymryd i gefnogi Cymru. Byddwn yn annog pawb yng Nghymru i ymweld â gwefan Paratoi Cymru i gael cyngor ar sut i baratoi ar gyfer diwedd y cyfnod pontio.

Thank you for that response, Minister. And for some considerable time, we've all been awaiting the vitally important details of the Prime Minister's oven-ready deal, which of course, as we now all know, never really existed. And as has already been pointed out, we're still also waiting for details of how Wales will benefit specifically from the elusive shared prosperity fund.

In my constituency, like many others in Wales, I have major employers who trade with the European Union. They depend on supplies that are from and come through the European Union into Merthyr Tydfil and Rhymney. Would you agree that as 2020 draws to a close, not only are we faced with a shambolic situation, but also a very uncertain future for many jobs in our communities, because the Prime Minister of the UK lied to the people of this country? And can you tell me what are the latest representations that the Welsh Government has made to bring pressure on the UK Government to help ensure that constituencies like mine are not left behind in this Brexit shambles?

Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Ac ers cryn dipyn o amser, rydym i gyd wedi bod yn aros am fanylion hanfodol bwysig cytundeb parod i'w bobi y Prif Weinidog, nad oedd yn bodoli mewn gwirionedd, fel y mae pawb ohonom yn gwybod bellach. Ac fel y nodwyd eisoes, rydym yn dal i aros am fanylion ynglŷn â sut y bydd Cymru'n elwa'n benodol o'r gronfa ffyniant gyffredin ddi-ddal.

Yn fy etholaeth i, fel llawer o rai eraill yng Nghymru, mae gennyf gyflogwyr mawr sy'n masnachu gyda'r Undeb Ewropeaidd. Maent yn dibynnu ar gyflenwadau sy'n dod o'r Undeb Ewropeaidd i Ferthyr Tudful a Rhymni. Wrth i 2020 ddirwyn i ben, a fyddech yn cytuno nid yn unig ein bod yn wynebu sefyllfa draed moch, ond dyfodol ansicr iawn hefyd i lawer o swyddi yn ein cymunedau, oherwydd bod Prif Weinidog y DU wedi dweud celwydd wrth bobl y wlad hon? Ac a allwch chi ddweud wrthyf beth yw'r sylwadau diweddaraf y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwneud i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i helpu i sicrhau nad yw etholaethau fel fy etholaeth i yn cael eu gadael ar ôl yn llanastr Brexit?

I think Dawn Bowden's question cuts to the heart of the issue here. We face today a situation, less than a month before the end of transition, where none of us in this Chamber know the basis on which we will conduct our relationships with the European Union on 1 January. I know that in her constituency and right across Wales there are businesses and organisations crying out for that certainty, and fearful of the consequence, in particular, of leaving without any sort of trading relationship. The huge disruption and economic damage that that will bring; it's hard to overestimate the risks that we'll face. There will be employers in her constituency, in mine, and in others who know already that they'll face additional costs for customs declarations, customs paperwork and new red tape, but they're waiting to find out whether they will now have to pay tariffs, how their products will be treated, how component parts in the supply chains that she mentioned will be treated, and how standards will be treated in their international trade arrangements. Those are all fundamental to how businesses conduct themselves and, crucially, impose significant costs on how businesses and employers trade. I know, therefore, that she would be hopeful, as I am, that a trading relationship can be agreed, but also she will know, as I know, that at this point in time that trading relationship will not be of the quality that is required to put employers and exporters in Wales in the best possible position.

Credaf fod cwestiwn Dawn Bowden yn mynd i wraidd y mater yma. Rydym yn wynebu sefyllfa heddiw, lai na mis cyn diwedd y cyfnod pontio, pan nad oes yr un ohonom yn y Siambr hon yn gwybod ar ba sail y byddwn yn cynnal ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd ar 1 Ionawr. Gwn fod busnesau a sefydliadau'n gweiddi am y sicrwydd hwnnw yn ei hetholaeth a ledled Cymru, ac yn ofni'r canlyniad, yn arbennig, o adael heb unrhyw fath o berthynas fasnachol. Yr aflonyddwch enfawr a'r niwed economaidd a ddaw yn sgil hynny; mae'n anodd goramcangyfrif y risgiau y byddwn yn eu hwynebu. Bydd cyflogwyr yn ei hetholaeth, yn fy etholaeth i, ac mewn etholaethau eraill yn gwybod eisoes y byddant yn wynebu costau ychwanegol am ddatganiadau tollau, gwaith papur tollau a biwrocratiaeth newydd, ond maent yn aros i gael gwybod a fydd yn rhaid iddynt dalu tariffau nawr, sut y caiff eu cynnyrch ei drin, sut y bydd rhannau cydrannol yn y cadwyni cyflenwi y soniodd amdanynt yn cael eu trin, a sut y caiff safonau eu trin yn eu trefniadau masnach rhyngwladol. Mae'r rheini i gyd yn hanfodol i'r ffordd y mae busnesau'n ymddwyn ac yn hollbwysig, yn gosod costau sylweddol ar y ffordd y mae busnesau a chyflogwyr yn masnachu. Felly, rwy'n gwybod y byddai'n gobeithio, fel finnau, y gellir cytuno ar berthynas fasnachu, ond bydd hefyd yn gwybod, fel y gwn i, na fydd y berthynas fasnachu honno o'r ansawdd sydd ei angen ar y pwynt hwn i roi cyflogwyr ac allforwyr yng Nghymru yn y sefyllfa orau bosibl.

14:55
Perthynas Llywodraeth Cymru â'r Undeb Ewropeaidd
The Welsh Government's Relationship with the European Union

4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i ddatblygu ei pherthynas â'r Undeb Ewropeaidd a'r aelod-wladwriaethau ar ôl Brexit? OQ55999

4. What steps has the Welsh Government taken to develop its relationship with the European Union and member states post Brexit? OQ55999

A positive relationship with the EU will remain an important priority for the Welsh Government whatever the outcome of the EU-UK negotiations, as our international strategy makes clear. We continue to foster that through engagement with EU institutions, member states, regions and networks, and in particular through our Brussels office.

Bydd perthynas gadarnhaol â'r UE yn parhau i fod yn flaenoriaeth bwysig i Lywodraeth Cymru beth bynnag fydd canlyniad negodiadau'r UE a'r DU, fel y mae ein strategaeth ryngwladol yn ei nodi'n glir. Rydym yn parhau i'w meithrin drwy ymgysylltu â sefydliadau, aelod-wladwriaethau, rhanbarthau a rhwydweithiau'r UE, ac yn arbennig drwy ein swyddfa ym Mrwsel.

UK membership of the European Union bestowed great benefits on Wales, including enabling our country to play a significant role on the European stage in the Council of Ministers, European Parliament, Committee of the Regions and associated groupings. Outside the EU, I believe we should ensure the closest possible relationship with the European Union, and that should include the regions, with many of whom we have long enjoyed strong relationships, and also Members of the Senedd, who can add to the work of Welsh Government Ministers in maintaining Wales's profile. I think we should carefully consider European organisations and groupings to which we may fruitfully contribute.

Roedd aelodaeth y DU o'r Undeb Ewropeaidd yn cynnig manteision mawr i Gymru, gan gynnwys galluogi ein gwlad i chwarae rhan bwysig ar y llwyfan Ewropeaidd yng Nghyngor y Gweinidogion, Senedd Ewrop, Pwyllgor y Rhanbarthau a grwpiau cysylltiedig. Y tu allan i'r UE, credaf y dylem sicrhau'r berthynas agosaf bosibl â'r Undeb Ewropeaidd, a dylai hynny gynnwys y rhanbarthau, y bu gennym berthynas gref â hwy ers amser maith, a hefyd Aelodau o'r Senedd, a all ychwanegu at waith Gweinidogion Llywodraeth Cymru wrth gynnal proffil Cymru. Credaf y dylem roi ystyriaeth ofalus i sefydliadau a grwpiau Ewropeaidd y gallwn gyfrannu'n fuddiol iddynt.

[Inaudible.]—with John Griffiths's supplementary question, we take every opportunity to maintain those relationships. In September, for example, the First Minister, the then Minister for international relations and I each met the EU ambassador to the UK. That's obviously a new appointment, but that EU ambassador came to Cardiff. We've also been successfully chairing the Vanguard Initiative throughout 2020, which is a significant inter-regional grouping that focuses on smart specialisation on a collaborative basis to boost innovative industries. And he will know—he mentioned in his question the role of parliamentarians in that, and the UK contact group for the Committee of the Regions has representatives from this Senedd: David Rees, and Russell George as the alternative. Those are all important ways of maintaining that network of contacts, both at a member state level, a parliamentary level, but also at a regional level. And he will know from the international strategy that engagement at a regional level with Brittany, the Basque Country and Flanders in particular is an essential part of our important network of communications across the European Union into the future.

[Anghlywadwy.]—gyda chwestiwn atodol John Griffiths, rydym yn manteisio ar bob cyfle i gynnal y cysylltiadau hynny. Ym mis Medi, er enghraifft, cyfarfu'r Prif Weinidog, y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol ar y pryd a minnau â llysgennad yr UE i'r DU. Mae hwnnw'n amlwg yn benodiad newydd, ond daeth y llysgennad UE hwnnw i Gaerdydd. Rydym hefyd wedi bod yn cadeirio Menter Vanguard yn llwyddiannus drwy gydol 2020, sef grŵp rhyngranbarthol arwyddocaol sy'n canolbwyntio ar arbenigo deallus ar sail gydweithredol i hybu diwydiannau arloesol. A bydd yn gwybod—soniodd yn ei gwestiwn am rôl seneddwyr yn hynny, ac mae gan grŵp cyswllt y DU ar gyfer Pwyllgor y Rhanbarthau gynrychiolwyr o'r Senedd hon: David Rees, a Russell George fel y dewis amgen. Mae'r rheini i gyd yn ffyrdd pwysig o gynnal y rhwydwaith hwnnw o gysylltiadau, ar lefel aelod-wladwriaeth, ar lefel seneddol, ond hefyd ar lefel ranbarthol. A bydd yn gwybod o'r strategaeth ryngwladol fod ymgysylltu ar lefel ranbarthol â Llydaw, Gwlad y Basg a Fflandrys yn arbennig yn rhan hanfodol o'n rhwydwaith cyfathrebu pwysig ar draws yr Undeb Ewropeaidd ar gyfer y dyfodol.

Cynlluniau Mewnfudo Llywodraeth y DU
The UK Government's Immigration Plans

5. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o'r effaith y bydd cyhoeddiadau diweddar Llywodraeth y DU ar ei chynlluniau mewnfudo yn ei chael ar Gymru? OQ55995

5. What assessment has the Counsel General made of the impact that the UK Government's recent announcements on immigration plans will have on Wales? OQ55995

The UK Government pushing forward with its plans for a radically changed immigration system during this pandemic seems reckless, as was their decision to reject the Migration Advisory Committee’s recommendation for a Wales-only shortage occupation list, which would go some way to reduce the adverse impact of the UK Government's new immigration policies on Wales.

Mae i Lywodraeth y DU fwrw ymlaen â'i chynlluniau ar gyfer system fewnfudo sydd wedi newid yn radical yn ystod y pandemig hwn yn ymddangos yn fyrbwyll, fel roedd eu penderfyniad i wrthod argymhelliad y Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo ar gyfer rhestr o alwedigaethau lle ceir prinder i Gymru'n unig, a fyddai'n gwneud rhywfaint i leihau effaith andwyol polisïau mewnfudo newydd Llywodraeth y DU ar Gymru.

The Counsel General will know that, since the Labour Government in 2004 opened the floodgates to mass migration, we've been adding nearly a third of a million people to the UK population every single year. This has had a depressing effect upon wages, particularly for those in low-paid, unskilled jobs, and it's also exacerbating the very real housing shortage that we've got throughout the United Kingdom and, indeed, in Wales. Does he not accept that a fair and balanced immigration control system is now vitally necessary in the interests of those who are in the most vulnerable position in society? And does he also accept that the Welsh Labour Government's irresponsible rhetoric on Wales as a nation of sanctuary has been a direct incitement to illegal migration? 

Ers i'r Llywodraeth Lafur agor y llifddorau i fudo torfol yn 2004, bydd y Cwnsler Cyffredinol yn gwybod ein bod wedi bod yn ychwanegu bron i draean o filiwn o bobl at boblogaeth y DU bob blwyddyn. Mae hyn wedi cael effaith lesteiriol ar gyflogau, yn enwedig i'r rheini mewn swyddi heb sgiliau ar gyflogau isel, ac mae hefyd yn gwaethygu'r prinder tai gwirioneddol sydd gennym ledled y Deyrnas Unedig, ac yng Nghymru yn wir. Onid yw'n derbyn bod system rheoli mewnfudo deg a chytbwys bellach yn hanfodol er budd y rhai sydd yn y sefyllfa fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas? Ac a yw hefyd yn derbyn bod rhethreg anghyfrifol Llywodraeth Lafur Cymru ar Gymru fel cenedl noddfa wedi bod yn anogaeth uniongyrchol i fudo anghyfreithlon?

15:00

I don't accept any of that. So, I don't accept the language that the Member uses, which I think is inflammatory and designed to be inflammatory. I think we should have a fair and balanced immigration policy—it's the one we have until the UK Government replaces it. 

Nid wyf yn derbyn dim o hynny. Felly, nid wyf yn derbyn yr iaith y mae'r Aelod yn ei defnyddio, sy'n ymfflamychol yn fy marn i, ac wedi'i chynllunio i fod yn ymfflamychol. Rwy'n credu y dylem gael polisi mewnfudo teg a chytbwys—sef yr un sydd gennym nes bydd Llywodraeth y DU yn rhoi rhywbeth arall yn ei le.

Question 6 [OQ55988] was grouped, therefore question 7, Mark Reckless.

Roedd cwestiwn 6 [OQ55988] wedi'i grwpio, felly cwestiwn 7, Mark Reckless.

Brechlynnau COVID-19
COVID-19 Vaccines

7. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cynnal ynghylch effaith proses Brexit ar pa mor gyflym y caiff brechlynnau COVID-19 gymeradwyaethau rheoleiddiol? OQ56016

7. What discussions has the Counsel General had regarding the impact of the Brexit process on the pace of regulatory approvals for COVID-19 vaccines? OQ56016

It is extremely good news that the Medicines and Healthcare products Regulatory Agency has been able to approve the supply of the Pfizer/BioNTech vaccine. It has been able to do so using provisions under European law, which will apply until 1 January 2021.

Mae'n newyddion da iawn fod yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd wedi gallu cymeradwyo'r cyflenwad o'r brechlyn Pfizer/BioNTech. Mae wedi gallu gwneud hynny gan ddefnyddio darpariaethau o dan y gyfraith Ewropeaidd, a fydd yn gymwys tan 1 Ionawr 2021.

Last week, the Financial Times carried on its front page an article emphasising the extent to which the European Medicines Agency, when it was based at Canary Wharf, leaned on our MHRA for assistance with much of its work. It has also faced very real challenges, at least from the FT evidence, since the relocation to Amsterdam because so many senior staff have not wanted to relocate from London. Would the Counsel General support and can he see any way perhaps that our regulators might be able to offer mutual aid and support to the EMA to support them in the regulatory requirements they need to fulfil for the European Union, hopefully, to speed up vaccines for them as well as for us?  

Yr wythnos diwethaf, roedd erthygl ar dudalen flaen y Financial Times yn pwysleisio i ba raddau roedd yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, pan oedd wedi'i lleoli yn Canary Wharf, yn pwyso ar ein Hasiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd am gymorth gyda llawer o'i gwaith. Mae hefyd wedi wynebu heriau gwirioneddol, o dystiolaeth y FT o leiaf, ers adleoli i Amsterdam am nad oedd cymaint o uwch staff eisiau adleoli o Lundain. A fyddai'r Cwnsler Cyffredinol yn cefnogi ac a all weld unrhyw ffordd efallai y gallai ein rheolyddion gynnig cyd-gymorth a chefnogaeth i'r Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd i'w cefnogi gyda'r gofynion rheoliadol sydd angen eu cyflawni fel bod yr Undeb Ewropeaidd, gobeithio, yn cyflymu brechlynnau ar eu cyfer hwy yn ogystal â ninnau?

The capacity of the MHRA to act swiftly, as it has done, has been within the framework of existing European Union regulation, as the Member will know. I think his question points in the direction of international collaboration in this space, and I think it's important to recognise the development of the vaccines have, in fact, been an incredibly international effort. In a sense, looking at a competitive environment between regulators I think isn't necessarily the helpful way of looking at it. The history of the Pfizer/BioNTech vaccine process has been one of great European collaboration and significant European investment, and that is a very positive thing. Generally speaking, the process of Brexit will be adverse to a number of our existing arrangements in relation to health mutual aid, as he describes it, whether that's around early warning systems as well as regulatory barriers. So, I regret those new obstacles that will be put in the place of mutual aid and collaboration into the future. 

Mae gallu'r Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd i weithredu'n gyflym, fel y gwnaeth, wedi bod o fewn fframwaith rheoliadau presennol yr Undeb Ewropeaidd, fel y gŵyr yr Aelod. Rwy'n credu bod ei gwestiwn yn cyfeirio at gydweithrediad rhyngwladol yn y gofod hwn, a chredaf ei bod yn bwysig cydnabod bod datblygu'r brechlynnau wedi bod yn ymdrech ryngwladol anhygoel mewn gwirionedd. Ar un ystyr, nid wyf yn credu mai edrych ar amgylchedd cystadleuol rhwng rheoleiddwyr yw'r ffordd fwyaf defnyddiol o edrych arno o reidrwydd. Mae hanes proses brechlyn Pfizer/BioNTech wedi bod yn un o gydweithrediad Ewropeaidd mawr a buddsoddiad Ewropeaidd sylweddol, ac mae hynny'n beth cadarnhaol iawn. Yn gyffredinol, bydd proses Brexit yn andwyol i nifer o'n trefniadau presennol mewn perthynas â chyd-gymorth iechyd, fel y mae'n ei ddisgrifio, mewn perthynas â systemau rhybuddio cynnar yn ogystal â rhwystrau rheoleiddio. Felly, mae'r rhwystrau newydd a fydd yn cael eu rhoi yn lle cyd-gymorth a chydweithredu yn y dyfodol yn peri gofid i mi.

Allforio Cynnyrch o Gymru
The Export of Welsh Produce

8. A yw'r Cwnsler Cyffredinol wedi trafod trefniadau ar gyfer cefnogi allforio cynnyrch o Gymru ar ôl Brexit gyda'i gydweithwyr gweinidogol? OQ55993

8. Has the Counsel General discussed post-Brexit arrangements for supporting the export of Welsh produce with ministerial colleagues? OQ55993

Indeed, I have. I have regular discussions with ministerial colleagues on the implications of post-EU transition international trade, and these include the meetings of the Cabinet sub-committee on European transition and trade.

Do'n wir. Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda chyd-Weinidogion ar oblygiadau masnach ryngwladol ar ôl cyfnod pontio'r UE, ac mae'r rhain yn cynnwys cyfarfodydd is-bwyllgor y Cabinet ar bontio Ewropeaidd a masnach.

Thank you for that answer, Counsel General. As 1 January and Brexit looms ever closer, it's clearly important that the UK develops as many trade deals as possible and that Wales is involved with those. As you'll be aware, the UK Government recently struck a trade deal with Japan, which includes important geographical protections that will hopefully benefit a range of Welsh businesses. I wonder if you could tell us if the Welsh Government has had any involvement in securing protections and putting the Welsh viewpoint forward on that with regard to that trade deal and also any other trade deals that might be in the offing. I'm sure you'll agree with me it's important that although it's the UK that is sovereign in these matters, it's important that the Welsh Government has a voice and we do our best to make sure that Wales is well placed to take part in the brave new world beyond 1 January. 

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Wrth i 1 Ionawr a Brexit ddod yn agosach, mae'n amlwg yn bwysig fod y DU'n datblygu cymaint o gytundebau masnach â phosibl a bod rhan i Gymru yn y rheini. Fel y gwyddoch, yn ddiweddar, lluniodd Llywodraeth y DU gytundeb masnach gyda Japan, sy'n cynnwys amddiffyniadau daearyddol pwysig a fydd, gobeithio, o fudd i amrywiaeth o fusnesau yng Nghymru. Tybed a allech ddweud wrthym a yw Llywodraeth Cymru wedi cael rhan o gwbl yn y broses o sicrhau amddiffyniadau a chyflwyno safbwynt Cymru ar hynny mewn perthynas â'r cytundeb masnach hwnnw a hefyd unrhyw gytundebau masnach eraill a allai fod yn yr arfaeth. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, er mai'r DU sy'n sofran yn y materion hyn, ei bod hi'n bwysig fod gan Lywodraeth Cymru lais a'n bod yn gwneud ein gorau i sicrhau bod Cymru mewn sefyllfa dda i gymryd rhan yn y byd mawr newydd y tu hwnt i 1 Ionawr.

I would just like to reassure him that in relation to the Japan trade deal in particular, which he mentioned in his question, we have had good involvement in relation to that. I published this week an assessment of the impact of the trade deal for the Welsh economy, generally speaking. Broadly speaking, it replicates the current arrangement, but there are some ways in which it extends opportunities, which is obviously very positive. I think the approach that we've taken in relation to that has been one of, obviously, proactive engagement, and we will continue to do that in relation to all other trade deals that the UK Government seeks to negotiate.

Hoffwn ei sicrhau, o ran y cytundeb masnach gyda Japan yn benodol y soniodd amdano yn ei gwestiwn, ein bod wedi cymryd rhan dda yn hynny. Yr wythnos hon, cyhoeddais asesiad o effaith y cytundeb masnach ar economi Cymru yn gyffredinol. Yn fras, mae'n efelychu'r trefniant presennol, ond ceir rhai ffyrdd lle mae'n ymestyn cyfleoedd, sy'n amlwg yn gadarnhaol iawn. Credaf mai ymgysylltu rhagweithiol, yn amlwg, yw'r dull rydym wedi'i fabwysiadu mewn perthynas â hynny, a byddwn yn parhau i wneud hynny mewn perthynas â'r holl gytundebau masnach eraill y mae Llywodraeth y DU yn ceisio eu negodi.

15:05

Thank you very much, Counsel General. We've exceeded all the questions on the order paper, so da iawn.

Diolch yn fawr iawn, Gwnsler Cyffredinol. Rydym wedi mynd drwy'r holl gwestiynau ar y papur trefn, felly da iawn.

3. Cwestiynau Amserol
3. Topical Questions

Item 3, then, is topical questions, of which none have been accepted this week.

Eitem 3, felly, yw'r cwestiynau amserol, ac ni ddaeth yr un i law yr wythnos hon.

4. Datganiadau 90 Eiliad
4. 90-second Statements

Item 4 is the 90-second statements, and this week it's Vikki Howells.

Eitem 4 yw'r datganiadau 90 eiliad, a'r wythnos hon, dyma Vikki Howells.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Congratulations, Mr Church. Our school staff have given their all in what has been a very challenging year. For some, their extra special qualities have led to particular recognition for their work, and one such figure is David Church—the very aptly named teacher of religious education at Mountain Ash Comprehensive School. A teacher at the school for over 20 years, Mr Church is renowned for his caring attitude, his commitment to the community, and his compassionate social ethos. I met Mr Church when I was a judge at Mount comp's First Give final, and it was clear to see that Mr Church was one of those most special of teachers, who lived and breathed the job, who went above and beyond, whose students trusted, respected and were inspired by. Our paths have crossed many times, on each occasion with him giving 110 per cent to projects that empower his pupils to engage with their local community. Yet, he also broadens their horizons. With his help, pupils won scholarships to help build a school in India—a life-changing experience for all. It was a pleasure, then, to see Mr Church win the inaugural pupils' award for best teacher at the 2020 Professional Teaching Awards Cymru. The judging panel noted that Mr Church

'personifies the unique qualities of a great teacher',

and I couldn't agree more. Some people are born to teach, changing lives by their work, and are remembered for a lifetime. Mr Church is one of these.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Llongyfarchiadau, Mr Church. Mae staff ein hysgolion wedi gwneud eu gorau glas mewn blwyddyn heriol iawn. I rai, mae eu rhinweddau ychwanegol arbennig wedi arwain at gydnabyddiaeth arbennig i'w gwaith, ac un ffigur o'r fath yw David Church—yr athro addysg grefyddol gyda'r enw priodol iawn yn Ysgol Gyfun Aberpennar. Bu'n athro yn yr ysgol am dros 20 mlynedd, ac mae Mr Church yn enwog am ei natur ofalgar, ei ymrwymiad i'r gymuned, a'i ethos cymdeithasol tosturiol. Cyfarfûm â Mr Church pan oeddwn yn feirniad yn rownd derfynol First Give Ysgol Gyfun Aberpennar, ac roedd hi'n amlwg fod Mr Church yn un o'r athrawon mwyaf arbennig hynny a oedd yn byw ei swydd, athro a âi y tu hwnt i'r galw, athro roedd ei fyfyrwyr yn ymddiried ynddo, yn ei barchu ac yn cael eu hysbrydoli ganddo. Mae ein llwybrau wedi croesi droeon, ac ar bob achlysur, byddai'n rhoi 110 y cant i brosiectau sy'n grymuso ei ddisgyblion i ymgysylltu â'u cymuned leol. Ac eto, mae hefyd yn ehangu eu gorwelion. Gyda'i gymorth ef, enillodd disgyblion ysgoloriaethau i helpu i adeiladu ysgol yn India—profiad i newid bywydau pawb. Felly, roedd hi'n bleser gweld Mr Church yn ennill gwobr gyntaf y disgyblion am yr athro gorau yng Ngwobrau Addysgu Proffesiynol Cymru 2020. Nododd y panel beirniadu fod Mr Church

yn ymgnawdoliad o rinweddau unigryw athro gwych,

ac rwy'n cytuno'n llwyr. Mae rhai pobl wedi cael eu geni i addysgu, ac yn newid bywydau drwy eu gwaith, ac fe'u cofir am oes. Mae Mr Church yn un o'r rhain.

Thank you. We'll now suspend proceedings to allow for a changeover in the Chamber. If you're leaving, please do so promptly, and the bell will be rung two minutes before the proceedings restart. Thank you.

Diolch. Rydym yn atal y trafodion yn awr er mwyn caniatáu newidiadau yn y Siambr. Os ydych chi'n gadael, gwnewch hynny'n gyflym, a bydd y gloch yn cael ei chanu ddwy funud cyn i'r trafodion ailgychwyn. Diolch.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:07.

Plenary was suspended at 15:07.

15:15

Ailymgynullodd y Senedd am 15:15, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 15:15, with the Llywydd in the Chair.

5. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Cefnogaeth i fabanod a rhieni newydd yn ystod COVID-19
5. Member Debate under Standing Order 11.21(iv): Support for babies and new parents during COVID-19

Dyma ni'n ailddechrau, felly. Yr eitem nesaf yw'r ddadl Aelod o dan Reol Sefydlog 11.21(iv) ar gymorth i fabanod a rhieni newydd yn ystod COVID-19. Dwi'n galw ar Lynne Neagle i gyflwyno'r ddadl—Lynne Neagle.

We restart the meeting, therefore. The next item is the Member debate under Standing Order 11.21(iv) on support for babies and new parents during COVID-19. I call on Lynne Neagle to move the motion—Lynne Neagle.

Cynnig NDM7462 Lynne Neagle, Bethan Sayed, Leanne Wood

Cefnogwyd gan Alun Davies, Dai Lloyd, David Rees, Dawn Bowden, Helen Mary Jones, Huw Irranca-Davies, Jack Sargeant, Jayne Bryant, Jenny Rathbone, Joyce Watson, Neil McEvoy, Vikki Howells

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn cydnabod bod y dystiolaeth yn ddiamwys bod 1,000 diwrnod cyntaf bywyd plentyn, o feichiogrwydd i ddwy oed, yn gosod y sylfeini ar gyfer bywyd hapus ac iach a bod cysylltiad cryf rhwng cefnogaeth a llesiant babanod yn ystod y cyfnod hwn a gwell canlyniadau yn ddiweddarach mewn bywyd, gan gynnwys cyflawniad addysgol, cynnydd yn y gwaith a gwell iechyd corfforol a meddyliol.

2. Yn nodi, ers yr achosion o COVID-19 a'r cyfyngiadau symud ac ymbellhau cymdeithasol a ddaeth yn sgil hynny, fod corff cynyddol o ymchwil yn dangos bod rhieni'n wynebu pwysau digynsail, pryderon uwch, a'u bod mewn mwy o berygl o ddatblygu problemau iechyd meddwl yn y cyfnod amenedigol.

3. Yn nodi bod arolwg Babies in Lockdown 2020 wedi dangos bod 66 y cant o ymatebwyr o Gymru wedi nodi mai iechyd meddwl rhieni oedd y prif bryder yn ystod y cyfyngiadau symud: dim ond 26 y cant oedd yn teimlo'n hyderus y gallent ddod o hyd i gymorth ar gyfer iechyd meddwl pe bai ei angen arnynt a bod 69 y cant o rieni'n teimlo bod y newidiadau a gyflwynwyd gan COVID-19 yn effeithio ar eu baban heb ei eni, babi neu blentyn ifanc. 

4. Yn nodi bod ymchwil New Parents and COVID-19 2020 wedi canfod bod dros hanner y 257 o ymatebwyr sydd wedi rhoi genedigaeth ers y cyfyngiadau symud yn teimlo bod eu profiad geni wedi bod yn anos na'r disgwyl oherwydd cyfyngiadau'r coronafeirws, dros 60 y cant heb dderbyn unrhyw fath o archwiliad ôl-enedigol a bron i chwarter am gael cymorth iechyd meddwl amenedigol.

5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod gwasanaethau a chymorth i deuluoedd yn ystod beichiogrwydd a'r cyfnod amenedigol yn cael blaenoriaeth a bod y gweithlu bydwreigiaeth, ymwelwyr iechyd ac iechyd meddwl amenedigol yn cael ei ddiogelu rhag adleoli yn ystod y pandemig. 

6. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio'n rhagweithiol gyda byrddau iechyd i sicrhau y gall menywod gael cymorth diogel gan eu partneriaid yn ystod ymweliadau ysbyty yn ystod beichiogrwydd. 

7. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu buddsoddiad ychwanegol wedi'i neilltuo ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol a gwasanaethau gwirfoddol i ymdopi â'r cynnydd yn y galw oherwydd COVID-19.

Motion NDM7462 Lynne Neagle, Bethan Sayed, Leanne Wood

Supported by Alun Davies, Dai Lloyd, David Rees, Dawn Bowden, Helen Mary Jones, Huw Irranca-Davies, Jack Sargeant, Jayne Bryant, Jenny Rathbone, Joyce Watson, Neil McEvoy, Vikki Howells

To propose that the Senedd:

1. Recognises that the evidence is unequivocal that the first 1,000 days of a child’s life, from pregnancy to age two, lay the foundations for a happy and healthy life and that the support and wellbeing of babies during this time is strongly linked to better outcomes later in life, including educational achievement, progress at work and better physical and mental health.     

2. Notes that since the outbreak of COVID-19 and the subsequent lockdown and social distancing measures, a growing body of research indicates parents are facing unprecedented pressures, heightened anxieties, and are at increased risk of developing mental health problems in the perinatal period.   

3. Notes that the Babies in Lockdown 2020 survey showed that for 66 per cent of respondents from Wales, parental mental health was cited as a main concern during lockdown: only 26 per cent felt confident that they could find help for mental health if they needed it and 69 per cent of parents felt the changes brought on by COVID-19 were affecting their unborn baby, baby or young child. 

4. Notes that the New Parents and COVID-19 2020 research found that over half of the 257 respondents who have given birth since lockdown felt that their birth experience was more difficult than expected due to the coronavirus restrictions, more than 60 per cent not receiving any form of post-natal check-up and almost a quarter wanting perinatal mental health support..

5. Calls on the Welsh Government to ensure services and support for families during pregnancy and the perinatal period are prioritised and that the midwifery, health visiting and perinatal mental health workforce is protected from redeployment during the pandemic. 

6. Calls on the Welsh Government to proactively work with health boards to ensure women can be safely supported by their partners during hospital visits during pregnancy. 

7. Calls on the Welsh Government to provide additional ring-fenced investment for perinatal mental health services and voluntary services to cope with the increase in demand because of COVID-19.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Llywydd. I want to start by thanking my co-sponsors of today's debate, Leanne Wood and Bethan Sayed. I know Bethan's office has published some really valuable research into this area, but she also brings a vital personal perspective to this subject, having had a lockdown baby herself. I also want to recognise the support from Members across the Chamber and also the National Society for the Prevention of Cruelty to Children for their excellent briefing for today's debate.

Babies in Wales, and their parents, need a voice now more than ever. In recent months, we've heard a huge amount about the difficulties facing different industries and the impact of COVID on our economy, and yet too little has been said about the most important and difficult job any of us will ever do, and that is being a good parent. In the last week, we have heard more about alcohol than we have about babies. Yes, this is tough for everyone, but let's get our priorities straight, because what today's debate will show is that life for the vast majority of new and expectant parents has become much, much tougher.

The growing research into perinatal care during the pandemic is stark and deeply worrying. The voices of new mothers in particular are sounding the alarm. We are hearing stories about anxiety, isolation and new barriers to proper care and support. Yes, the pandemic has created new and unprecedented challenges, but it has also shone a light on the cracks that already existed in society.

Nowhere is that clearer than in the way we fail to prioritise babies in our decision making. This is inexplicable, given that our very future depends on those we bring into the world today and tomorrow; inexplicable, given how much we know about the importance of the first 1,000 days of a child's life; inexplicable, given how much we know about the impact of parental mental health on the welfare of babies.

The Children, Young People and Education Committee undertook a major inquiry into perinatal mental health in 2017. We heard time and time again from witnesses about the importance of support for families during pregnancy and the perinatal period. As Dr Witcombe-Hayes from the NSPCC and the Maternal Mental Health Alliance told the committee, and I quote:

'We think that this best start in life is so important because we know that the first 1,000 days are crucial for child development. So, our early experiences affect the development of brain architecture, which provides the foundation for all of our future learning, behaviour and health. Just as a weak foundation compromises the quality and strength of a house, adverse childhood experiences early in life and not meeting a child’s needs at this time can impair brain architecture, with negative effects lasting well into adulthood.'

We are the first generation of legislators who have this knowledge. There is huge potential for Governments to make a real difference here to tackle some of the biggest issues our society faces today and will face tomorrow and in 20 years' time, and yet we know that before the pandemic there were already significant gaps in specialist perinatal mental health services, despite extra investment from Welsh Government in recent years, with health boards failing to meet perinatal standards, an absence of mother and baby units for families needing specialist in-patient support, and significant gaps in specialised parent-infant relationship teams across Wales. Let us never forget that suicide is still the leading cause of maternal death in the first year of a baby's life.

So, this is the perinatal infrastructure we took into the pandemic, and now things are even tougher for many. Two thirds of Welsh respondents to the 'Babies in Lockdown' report say parental mental health was their main concern in lockdown, and yet only a quarter said they were confident they could find help if they needed it. According to the Born in Wales study, the majority of women reported a negative pregnancy experience, feeling isolated, alone, lonely, distant and not supported.

Parents are being denied a basic level of dignity. Mothers have been asked to e-mail their GP practice pictures of infected stitches. Those struggling with breastfeeding are forced to rely on Zoom calls for support. This pressure is inevitably having consequences.

One of the main sources of stress and anxiety for expectant mums was a concern about whether their partner could attend labour, so last week's announcement on easing visiting restrictions is certainly welcome. The flexibility for health boards to make decisions based on their circumstances certainly makes sense, but such an approach could also lead to inequalities for parents in different parts of Wales, and it would be helpful to know from the Minister how this will be monitored and what arrangements are in place for the sharing of best practice. It would also be helpful to provide clear guidance for parents of premature or sick babies, in line with the research and recommendations put forward by Bliss. Current restrictions have had a devastating impact on too many parents' ability to bond with their babies.

The evidence is clear—the pandemic, subsequent lockdowns and social distancing measures have had a disproportionate impact on those who are pregnant, giving birth, or at home with a baby or toddler. And yet again, the impact has been greatest on those who are already living the hardest lives—coronavirus entrenching disadvantage yet again. Those in more deprived areas consistently show higher levels of loneliness and they are less likely to have experienced an increase in community support.

I've seen the letter from the chief nursing officer to the children's commissioner, providing some assurances around the role of health visitors, but more needs to be done. Babies have largely been invisible as a consequence of the pandemic, and that should trouble all of us. Without informal contact with friends and family, drop-in groups, and a depletion of health visitor contacts, there's a real risk that no-one knows which families are struggling. Welsh Government must ensure that health visitors are able to make face-to-face visits in every instance that it is safe and possible to do so. So much is lost via telephone or even virtual appointments. We hear time and time again about the inability to identify someone who is struggling without that human contact.

To understand what has already been lost and how we need to respond, it is vital that the Government presents robust data about the number of visits that are taking place, how many are missed and how those check-ins are being conducted. In a recent answer in the House of Commons, a UK health Minister was unable to provide an assurance that health visitors would not be redeployed into vaccine-delivery work. I hope the Minister can today give Welsh parents that assurance that there will be no redeployment of health visitors in Wales. Far from removing resources away from perinatal care, we need urgent measures to better support expectant and new parents and their babies.

We now need to prioritise the needs of babies in decision making about COVID-19 response and recovery, ensure that key staff and health visiting services are protected from redeployment, give clear guidance on how face-to-face health visitor appointments can be carried out safely and effectively, and provide additional ring-fenced investment for perinatal mental health services and voluntary services to cope with the increase in demand as a result of COVID-19. The choices we make today about how we support parents and babies through the pandemic are choices we will live with for decades to come. A failure to properly support and resource perinatal health will cast a long shadow over Wales. Diolch yn fawr.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i gyd-gyflwynwyr y ddadl heddiw, Leanne Wood a Bethan Sayed. Rwy'n gwybod bod swyddfa Bethan wedi cyhoeddi ymchwil werthfawr iawn i'r maes hwn, ond mae hi hefyd yn dod â phersbectif personol hanfodol i'r pwnc hwn ar ôl cael babi ei hun yn ystod y cyfyngiadau. Rwyf hefyd am gydnabod y gefnogaeth gan Aelodau ar draws y Siambr a hefyd y Gymdeithas Genedlaethol er Atal Creulondeb i Blant am eu sesiwn friffio ragorol ar gyfer y ddadl heddiw.

Mae angen llais ar fabanod a'u rhieni yng Nghymru, nawr yn fwy nag erioed. Yn ystod y misoedd diwethaf, rydym wedi clywed llawer iawn am yr anawsterau sy'n wynebu gwahanol ddiwydiannau ac effaith COVID ar ein heconomi, ac eto nid oes digon wedi'i ddweud am y gwaith pwysicaf a mwyaf anodd y bydd unrhyw un ohonom yn ei wneud byth, sef bod yn rhiant da. Yn ystod yr wythnos ddiwethaf, rydym wedi clywed mwy am alcohol nag a glywsom am fabanod. Ydy, mae hyn yn anodd i bawb, ond gadewch inni gael ein blaenoriaethau'n iawn, oherwydd yr hyn y bydd y ddadl heddiw'n ei ddangos yw bod bywyd i'r mwyafrif llethol o rieni newydd a darpar rieni wedi mynd yn llawer anoddach.

Mae'r ymchwil gynyddol i ofal amenedigol yn ystod y pandemig yn llwm ac yn peri pryder mawr. Mae lleisiau mamau newydd yn arbennig yn canu larymau. Rydym yn clywed straeon am orbryder, ynysigrwydd a rhwystrau newydd i ofal a chymorth priodol. Ydy, mae'r pandemig wedi creu heriau newydd a digynsail, ond mae hefyd wedi taflu goleuni ar y craciau a oedd eisoes yn bodoli mewn cymdeithas.

Mae hynny i'w weld gliriaf yn y ffordd rydym yn methu blaenoriaethu babanod wrth wneud penderfyniadau. Nid oes modd esbonio hyn, o ystyried bod ein dyfodol yn dibynnu ar y rhai a ddaw i'r byd heddiw ac yfory; nid oes modd ei esbonio o ystyried faint rydym yn ei wybod am bwysigrwydd y 1,000 diwrnod cyntaf o fywyd plentyn; nid oes modd ei esbonio o ystyried faint rydym yn ei wybod am effaith iechyd meddwl rhieni ar les babanod.

Cyflawnodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ymchwiliad mawr i iechyd meddwl amenedigol yn 2017. Clywsom dro ar ôl tro gan dystion am bwysigrwydd cymorth i deuluoedd yn ystod beichiogrwydd a'r cyfnod amenedigol. Fel y dywedodd Dr Witcombe-Hayes o'r NSPCC a Chynghrair Iechyd Meddwl Mamau wrth y pwyllgor, ac rwy'n dyfynnu:

Credwn fod y dechrau gorau hwn mewn bywyd mor bwysig oherwydd gwyddom fod y 1,000 diwrnod cyntaf yn hanfodol ar gyfer datblygiad plant. Felly, mae ein profiadau cynnar yn effeithio ar ddatblygiad strwythur yr ymennydd, sy'n darparu'r sylfaen ar gyfer ein holl ddysgu, ymddygiad ac iechyd yn y dyfodol. Yn union fel y mae sylfaen wan yn peryglu ansawdd a chryfder tŷ, gall profiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn gynnar mewn bywyd a methu diwallu anghenion plentyn nawr amharu ar strwythur yr ymennydd, gydag effeithiau negyddol sy'n para ymhell i mewn i fywyd fel oedolyn.

Ni yw'r genhedlaeth gyntaf o ddeddfwyr sydd â'r wybodaeth hon. Mae potensial enfawr i Lywodraethau wneud gwahaniaeth gwirioneddol yma i fynd i'r afael â rhai o'r problemau mwyaf y mae ein cymdeithas yn eu hwynebu heddiw ac y byddant yn eu hwynebu yfory ac ymhen 20 mlynedd, ac eto gwyddom fod bylchau sylweddol eisoes cyn y pandemig mewn gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol arbenigol, er gwaethaf buddsoddiad ychwanegol gan Lywodraeth Cymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gyda byrddau iechyd yn methu cyrraedd safonau amenedigol, diffyg unedau mamau a babanod ar gyfer teuluoedd sydd angen cymorth arbenigol i gleifion mewnol, a bylchau sylweddol mewn timau'n arbenigo ar y berthynas rhwng rhieni a babanod ledled Cymru. Gadewch inni beidio ag anghofio mai hunanladdiad yw'r prif achos marwolaeth o hyd ymhlith mamau yn y flwyddyn gyntaf o fywyd babi.

Felly, dyma'r seilwaith amenedigol a oedd gennym ar ddechrau'r pandemig, ac erbyn hyn mae pethau hyd yn oed yn anoddach i lawer. Mae dwy ran o dair o ymatebwyr Cymru i'r adroddiad 'Babies in Lockdown' yn dweud mai iechyd meddwl rhieni oedd eu prif bryder yn ystod y cyfyngiadau symud, ac eto dim ond chwarter a ddywedodd eu bod yn hyderus y gallent ddod o hyd i gymorth pe bai ei angen arnynt. Yn ôl astudiaeth Born in Wales, adroddodd y rhan fwyaf o fenywod am brofiad negyddol o feichiogrwydd, gan deimlo'n ynysig, yn unig, yn bell a heb gefnogaeth.

Gwrthodir lefel sylfaenol o urddas i rieni. Gofynnwyd i famau e-bostio lluniau i'w meddygfa o bwythau heintiedig. Mae'r rhai sy'n cael trafferth bwydo ar y fron yn cael eu gorfodi i ddibynnu ar alwadau Zoom am gymorth. Mae'n anochel fod canlyniadau i'r pwysau hwn.

Un o'r prif ffynonellau straen a phryder i famau beichiog oedd pryder ynglŷn ag a gâi eu partneriaid fod yn bresennol pan fyddent yn esgor, felly, yn sicr mae cyhoeddiad yr wythnos diwethaf ar lacio cyfyngiadau ar ymweld i'w groesawu. Mae'r hyblygrwydd i fyrddau iechyd wneud penderfyniadau ar sail eu hamgylchiadau yn bendant yn gwneud synnwyr, ond gallai dull o'r fath hefyd arwain at anghydraddoldebau i rieni mewn gwahanol rannau o Gymru, a byddai'n ddefnyddiol gwybod gan y Gweinidog sut y caiff hyn ei fonitro a pha drefniadau sydd ar waith ar gyfer rhannu arferion gorau. Byddai hefyd yn ddefnyddiol rhoi arweiniad clir i rieni babanod cynamserol neu sâl, yn unol â'r ymchwil a'r argymhellion a gyflwynwyd gan Bliss. Mae'r cyfyngiadau presennol wedi cael effaith ddinistriol ar allu gormod o rieni i sefydlu cwlwm agosrwydd gyda'u babanod.

Mae'r dystiolaeth yn glir—mae'r pandemig, y cyfyngiadau symud a'r mesurau cadw pellter cymdeithasol dilynol wedi cael effaith anghymesur ar y rhai sy'n feichiog, yn rhoi genedigaeth, neu gartref gyda baban neu blentyn bach. Ac unwaith eto, mae'r effaith fwyaf wedi bod ar y rhai sydd eisoes yn byw'r bywydau anoddaf—coronafeirws yn dyfnhau anfantais unwaith eto. Mae'r rhai mewn ardaloedd mwy difreintiedig yn dangos lefelau uwch o unigrwydd yn gyson ac maent yn llai tebygol o fod wedi gweld cynnydd mewn cymorth cymunedol.

Rwyf wedi gweld y llythyr gan y prif swyddog nyrsio at y comisiynydd plant, yn rhoi rhywfaint o sicrwydd ynghylch rôl ymwelwyr iechyd, ond mae angen gwneud mwy. Mae babanod wedi bod yn anweledig i raddau helaeth o ganlyniad i'r pandemig, a dylai hynny fod yn ofid i bob un ohonom. Heb gysylltiad anffurfiol â ffrindiau a theulu, grwpiau galw heibio, a llai o gysylltiadau ag ymwelwyr iechyd, mae perygl gwirioneddol nad oes neb yn gwybod pa deuluoedd sy'n cael trafferth. Rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod ymwelwyr iechyd yn gallu ymweld wyneb yn wyneb ym mhob achos lle mae'n ddiogel ac yn bosibl iddynt wneud hynny. Mae cymaint yn cael ei golli dros y ffôn neu hyd yn oed mewn apwyntiadau rhithwir. Clywn dro ar ôl tro am yr anallu i nodi pwy sy'n cael trafferth heb y cyswllt dynol hwnnw.

Er mwyn deall yr hyn sydd eisoes wedi'i golli a sut y mae angen inni ymateb, mae'n hanfodol fod y Llywodraeth yn cyflwyno data cadarn am nifer yr ymweliadau sy'n digwydd, faint sy'n cael eu colli a sut y mae'r archwiliadau hynny'n cael eu cynnal. Mewn ateb diweddar yn Nhŷ'r Cyffredin, nid oedd un o Weinidogion iechyd y DU yn gallu rhoi sicrwydd na fyddai ymwelwyr iechyd yn cael eu hadleoli i waith ar ddarparu brechlynnau. Gobeithio y gall y Gweinidog roi sicrwydd i rieni Cymru heddiw na fydd ymwelwyr iechyd yn cael eu hadleoli yng Nghymru. Yn hytrach na symud adnoddau o ofal amenedigol, mae arnom angen mesurau brys i roi cefnogaeth well i ddarpar rieni a rhieni newydd a'u babanod.

Mae angen i ni flaenoriaethu anghenion babanod yn awr wrth wneud penderfyniadau am ymateb i COVID-19 a'r adferiad yn ei sgil, sicrhau bod staff allweddol a gwasanaethau ymwelwyr iechyd yn cael eu diogelu rhag cael eu hadleoli, rhoi arweiniad clir ar sut y gellir cynnal apwyntiadau ymwelwyr iechyd wyneb yn wyneb yn ddiogel ac yn effeithiol, a darparu buddsoddiad ychwanegol wedi'i glustnodi ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol a gwasanaethau gwirfoddol i ymdopi â'r cynnydd yn y galw o ganlyniad i COVID-19. Mae'r dewisiadau a wnawn heddiw ynglŷn â sut rydym yn cefnogi rhieni a babanod drwy'r pandemig yn ddewisiadau y byddwn yn byw gyda hwy am ddegawdau i ddod. Bydd methiant i roi cefnogaeth ac adnoddau priodol i iechyd amenedigol yn bwrw cysgod hir dros Gymru. Diolch yn fawr.

15:20

On behalf of the Petitions Committee, I would like to thank Lynne Neagle for bringing this important debate forward. We have received petition P-05-1035, 'Allow birthing partners to be present at scans, the start of labour, birth and after the birth'. This was submitted by Hannah Albrighton, having collected 7,326 signatures. The petition highlights that:

'Due to COVID-19 there has been restrictions on birthing partners being present for scans, labour and birth in many hospitals.'

And can I just say, before I go any further, how lovely it is to see our colleague Bethan Jenkins here? I've been keeping up to date with you—how your new little family is doing well—and it's fantastic to see you here today.

The text notes, and I quote:

'It seems unfair, and an insult to new families that they can stand 2m apart from complete strangers down the beach or even in a shop, but they cannot have their partner or birthing partner there to witness first time experiences such as scans, the baby's heart beat, labour and birth.'

The committee discussed the petition at its meeting on 3 November, giving consideration to correspondence from the Minister for Health and Social Services. All Members fully supported this petition and the need to resolve the situation for new parents and people during pregnancy. However, we note that the situation will be especially difficult where people's experiences of pregnancy or birth are not straightforward, as well as where extra support is needed following childbirth. Most members of the committee noted that we are being contacted by constituents who have been, very sadly, affected by these restrictions.

Now, whilst we do understand and express understanding for the difficult choices being made by our local health services, health boards and the Welsh Government, we do express our hope that decisions taken should and can be sensitive to individual circumstances and that the rules should now be relaxed as soon as this is possible. The Minister informed us in advance of that meeting that the relevant guidance was under review and was waiting approval at that time. I am aware that the updated guidance was published on 30 November, and I do welcome this. However, given the number of signatures gathered by the petition, we would have considered further, at our next committee discussions, whether to refer the petition to a debate. However, I am delighted that such a debate is now taking place today. We have notified the people who signed the petition about this debate and hope that it will now provide some of the answers that those supporting this petition have been looking for. Diolch.

Ar ran y Pwyllgor Deisebau, hoffwn ddiolch i Lynne Neagle am gyflwyno'r ddadl bwysig hon. Rydym wedi derbyn deiseb P-05-1035, 'Dylid caniatáu i bartneriaid genedigaeth fod yn bresennol adeg sganiau, dechrau esgor, yn ystod yr enedigaeth ac ar ôl yr enedigaeth'. Cyflwynwyd hon gan Hannah Albrighton, ar ôl casglu 7,326 o lofnodion. Mae'r ddeiseb yn nodi:

'Oherwydd COVID-19, mae cyfyngiadau mewn llawer o ysbytai ar bresenoldeb partneriaid genedigaeth ar gyfer sganiau, esgor a genedigaeth.'

Ac a gaf fi ddweud, cyn i mi fynd ymhellach, pa mor hyfryd yw gweld ein cyd-Aelod Bethan Jenkins yma? Rwyf wedi bod mewn cysylltiad—a gweld bod eich teulu bach newydd yn gwneud yn dda—ac mae'n wych eich gweld chi yma heddiw.

Mae'r testun yn nodi, ac rwy'n dyfynnu:

'Mae'n ymddangos yn annheg ac yn sarhad ar deuluoedd newydd eu bod yn cael sefyll 2 fetr oddi wrth ddieithriaid llwyr ar y traeth neu mewn siop hyd yn oed, ond nid ydynt yn cael partner na phartner genedigaeth yn bresennol i rannu profiadau tro cyntaf megis gweld sgan, clywed calon y babi, esgor a genedigaeth.'

Trafododd y pwyllgor y ddeiseb yn ei gyfarfod ar 3 Tachwedd, gan ystyried gohebiaeth gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Roedd pob Aelod yn llwyr gefnogi'r ddeiseb hon a'r angen i ddatrys y sefyllfa i rieni newydd a phobl yn ystod beichiogrwydd. Fodd bynnag, nodwn y bydd y sefyllfa'n arbennig o anodd lle nad yw profiadau pobl o feichiogrwydd neu enedigaeth yn syml, yn ogystal â lle mae angen cymorth ychwanegol ar ôl genedigaeth. Nododd y rhan fwyaf o aelodau'r pwyllgor fod etholwyr yn cysylltu â hwy i ddweud bod y cyfyngiadau hyn wedi effeithio arnynt, yn anffodus iawn.

Nawr, er ein bod yn deall ac yn mynegi dealltwriaeth o'r dewisiadau anodd sy'n cael eu gwneud gan ein gwasanaethau iechyd lleol, ein byrddau iechyd a Llywodraeth Cymru, rydym yn mynegi ein gobaith y dylai ac y gall penderfyniadau a wneir fod yn sensitif i amgylchiadau unigol ac y dylid llacio'r rheolau nawr cyn gynted ag y bo modd. Dywedodd y Gweinidog wrthym cyn y cyfarfod hwnnw fod y canllawiau perthnasol yn cael eu hadolygu a'i fod yn aros am gymeradwyaeth bryd hynny. Rwy'n ymwybodol fod y canllawiau diweddaredig wedi'u cyhoeddi ar 30 Tachwedd, ac rwy'n croesawu hyn. Fodd bynnag, o ystyried nifer y llofnodion a gasglwyd gan y ddeiseb, byddem wedi ystyried ymhellach yn ein trafodaethau pwyllgor nesaf a ddylid cyfeirio'r ddeiseb at ddadl. Fodd bynnag, rwy'n falch iawn fod dadl o'r fath yn cael ei chynnal heddiw. Rydym wedi hysbysu'r bobl a lofnododd y ddeiseb ynglŷn â'r ddadl hon ac yn gobeithio y bydd yn darparu rhai o'r atebion y mae'r rhai sy'n cefnogi'r ddeiseb hon wedi bod yn chwilio amdanynt. Diolch.

15:25

COVID has presented challenges for everyone, and while all of us here would agree that everything must be done to keep parents, babies and staff safe, we must also do whatever we can to ensure the best possible outcomes for everyone involved. We must start by acknowledging that the experiences of young children, babies and their families this year have been some of the most adversely affected by the restrictions. Of course, although these restrictions have been necessary, we cannot ignore the damage that they've caused and continue to cause. At some point we may want to reflect whether the periods of lockdowns would have been necessary had Governments acted earlier to eliminate community transmission, had we established a test and trace system that worked properly, and had we imposed the kind of border controls and central quarantine facilities that have seen many countries throughout the world that have experienced fewer lockdowns and less harsh restrictions. We will be living with the consequences of this for decades, and, because of that, our recovery must start with a focus on babies and children—a focus that has been missing to date.

It was only last Monday that Government announced that they would provide financial support to the parents of children who have to isolate. Why was this issue not considered before? Is it not telling that, aside from education issues, this is the first debate in which children and babies have been placed in the centre? Becoming a parent is a challenge when there is no pandemic; the accounts of the additional pressures that exist now that I'm sure that all of us have heard cannot be ignored. We know, and we've already heard, how important those first 1,000 days of a child's life are. When parents are isolated, struggling alone, or even in couples, the risk of developing mental health problems increase. As one new mother put it to me, 'I've seen the health visitor twice. She is supportive, but I have to attend on my own and I forget a lot of what has been said.' Another says, 'We should allow babies under one some additional bubble support, which would've benefited my mental health. My baby only saw me and my husband from March to August.'

Dealing with routine matters on your own can be a strain, but it's even worse when things go wrong. Some of the most harrowing stories that I've heard have been from women who've had to process the worst imaginable news all alone, while their partner waits outside in the corridor or has to sit in the car. This issue deserves greater political attention; we are storing up long-term problems otherwise.

The maternity workforce deserves protecting and boosting. As one woman put it, 'The staff were very good, but you would think that, due to partners not being allowed to visit, they would have extra staff, but no'. So, we need additional resources to go into this, more funding for specialist mental health services, and to enable safe visiting. In general, we must see more support for those of our citizens who will live the longest with the fallout from COVID-19, as well as the parents who will help them get there.

Mae COVID wedi cyflwyno heriau i bawb, ac er y byddai pob un ohonom yma yn cytuno bod rhaid gwneud popeth i gadw rhieni, babanod a staff yn ddiogel, rhaid i ni hefyd wneud beth bynnag a allwn i sicrhau'r canlyniadau gorau posibl i bawb. Rhaid inni ddechrau drwy gydnabod mai profiadau plant ifanc, babanod a'u teuluoedd eleni oedd rhai o'r rhai yr effeithiwyd arnynt fwyaf gan y cyfyngiadau. Wrth gwrs, er bod y cyfyngiadau hyn wedi bod yn angenrheidiol, ni allwn anwybyddu'r niwed y maent wedi'i achosi ac yn parhau i'w achosi. Ar ryw adeg efallai y byddwn am ystyried a fyddai'r cyfnodau o gyfyngiadau symud wedi bod yn angenrheidiol pe bai Llywodraethau wedi gweithredu'n gynharach i ddileu trosglwyddiad cymunedol, pe baem wedi sefydlu system brofi ac olrhain a oedd yn gweithio'n iawn, a phe baem wedi gosod y math o fesurau rheoli ar y ffin a'r cyfleusterau cwarantin canolog sydd wedi golygu bod llawer o wledydd ym mhob cwr o'r byd wedi gweld llai o gyfyngiadau symud a chyfyngiadau llai llym. Byddwn yn byw gyda chanlyniadau hyn am ddegawdau, ac oherwydd hynny, rhaid i'n hadferiad ddechrau gyda ffocws ar fabanod a phlant—ffocws sydd wedi bod ar goll hyd yma.

Ddydd Llun diwethaf yn unig y cyhoeddodd y Llywodraeth y byddent yn rhoi cymorth ariannol i rieni plant sy'n gorfod ynysu. Pam na chafodd y mater ei ystyried cyn hynny? Onid yw'n dweud llawer, ar wahân i faterion addysg, mai dyma'r ddadl gyntaf lle mae plant a babanod wedi'u gosod yn y canol? Mae dod yn rhiant yn her pan nad oes pandemig; ni ellir anwybyddu'r hanesion am y pwysau ychwanegol y mae pob un ohonom wedi'u clywed, rwy'n siŵr. Rydym yn gwybod, ac rydym eisoes wedi clywed, pa mor bwysig yw'r 1,000 diwrnod cyntaf o fywyd plentyn. Pan fydd rhieni'n ynysig, yn cael trafferth ar eu pen eu hunain, neu hyd yn oed mewn cyplau, mae'r risg o ddatblygu problemau iechyd meddwl yn cynyddu. Fel y dywedodd un fam newydd wrthyf, 'Rwyf wedi gweld yr ymwelydd iechyd ddwywaith. Mae hi'n gefnogol, ond mae'n rhaid i mi fynd yno ar fy mhen fy hun ac rwy'n anghofio llawer o'r hyn a ddywedwyd.' Dywed un arall, 'Dylem ganiatáu rhywfaint o gymorth swigod ychwanegol ar gyfer babanod o dan flwydd oed, byddai hynny wedi gwneud lles i fy iechyd meddwl. Ni welodd fy mabi neb ond fi a fy ngŵr rhwng mis Mawrth a mis Awst.'

Gall ymdrin â phethau arferol ar eich pen eich hun fod yn straen, ond mae hyd yn oed yn waeth pan fydd pethau'n mynd o chwith. Mae rhai o'r straeon mwyaf dirdynnol a glywais wedi dod gan fenywod sydd wedi gorfod prosesu'r newyddion gwaethaf y gellir ei ddychmygu ar eu pen eu hunain, tra bod eu partner yn aros y tu allan yn y coridor neu'n gorfod eistedd yn y car. Mae'r mater hwn yn haeddu mwy o sylw gwleidyddol; rydym yn cronni problemau hirdymor fel arall.

Mae'r gweithlu mamolaeth yn haeddu cael ei ddiogelu a'i ymestyn. Fel y dywedodd un fenyw, 'Roedd y staff yn dda iawn, ond gan nad oedd partneriaid yn cael ymweld, byddech yn meddwl y byddai ganddynt staff ychwanegol, ond na'. Felly, mae arnom angen adnoddau ychwanegol ar gyfer hyn, mwy o gyllid ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol, ac i alluogi ymweliadau diogel. Yn gyffredinol, rhaid inni weld mwy o gefnogaeth i rai o'n dinasyddion a fydd yn byw hwyaf gyda chanlyniadau COVID-19, yn ogystal â'r rhieni a fydd yn eu helpu i gyrraedd yno.

15:30

I'd like to thank Members for bringing forward this important debate, and I'm delighted to take part. COVID-19 has taken a terrible toll on all of us, and, as this motion rightly highlights, it has placed terrible burdens on the shoulders of new parents to a child born during this pandemic. It's worth reiterating that from conception to age 2 is a critical phase, during which the foundations of a child's development are laid. If a child's body and brain develop well, then their life chances are improved. Exposure to stresses or adversity during this period can result in a child's development falling behind. Adverse childhood experiences can and do put children at greater risk of poor health outcomes. Childhood poverty, though not an ACE in itself, can place children at greater risk of experiencing one or more ACEs.

This pandemic has taken a terrible toll on the economy—one that will take decades to recover from. This has seen far too many people lose their jobs and facing the prospect of long-term unemployment. We've seen thousands of people chasing each minimum-wage job since the start of the pandemic, food banks have seen a dramatic rise in demand for their services since April, and people's livelihoods have been destroyed due to no fault of their own, but because of the virus. Those facing such situations talk about the impact it is having on their mental health. These impacts are greatly amplified for new and soon-to-be-new parents.

We rightly take pride in Wales in the support traditionally given to expecting parents. However, with the outbreak of COVID, all that appears to have gone out of the window. And while most health boards have kept up antenatal and postnatal services, they have been patchy and greatly diminished because of the exclusion of partners. According to the maternity services charity AIMS, maternity services are under huge stress with the COVID-19 pandemic. This is causing women to be given mixed messages about the services available, with different health authorities making different decisions, and many mothers have had support for their home births withdrawn.

The involvement of both parents is vital, particularly for the mental health of the mother. The pandemic has seen many expecting and new mothers left without a support network. Nine out of 10 mothers reported feeling more anxious as a result of COVID and lockdown measures. Postnatal depression has sky-rocketed since March, and, sadly, access to perinatal mental health services, like all mental health services, has diminished since the start of the first national lockdown in March. Access to these services is more important than ever, due to the reduction of traditional support networks. Many new mothers can't call on mum or grandma for help because of the ever-present fear of coronavirus.

It's therefore important—vitally important—that Welsh Government increases investment in perinatal mental health services immediately. I would ask that Ministers guarantee that partners will not be excluded from attending maternity services and the birth of their baby for the remainder of the pandemic. Unless we take action now, we risk damaging the life chances of an entire generation. Diolch yn fawr. 

Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am gyflwyno'r ddadl bwysig hon, ac rwy'n falch iawn o gymryd rhan. Mae COVID-19 wedi cael effaith ofnadwy ar bob un ohonom, ac fel y mae'r cynnig hwn yn ei nodi'n briodol, mae wedi gosod beichiau ofnadwy ar ysgwyddau rhieni newydd i blentyn a anwyd yn ystod y pandemig hwn. Mae'n werth ailadrodd fod y cyfnod o feichiogi i 2 oed yn gyfnod tyngedfennol, pan osodir sylfeini datblygiad plentyn. Os bydd corff ac ymennydd plentyn yn datblygu'n dda, mae eu cyfleoedd mewn bywyd yn gwella. Gall bod yn agored i straen neu adfyd yn ystod y cyfnod hwn olygu y bydd datblygiad plentyn yn llusgo ar ôl. Gall profiadau niweidiol yn ystod plentyndod roi plant mewn mwy o berygl o ganlyniadau iechyd gwael, ac maent yn gwneud hynny. Gall tlodi plant, er nad yw'n brofiad niweidiol yn ystod plentyndod ynddo'i hun, roi plant mewn mwy o berygl o brofi un neu fwy o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod.

Mae'r pandemig hwn wedi cael effaith ofnadwy ar yr economi—un a fydd yn cymryd degawdau i wella ohono. Mae hyn wedi golygu bod llawer gormod o bobl yn colli eu swyddi ac yn wynebu'r posibilrwydd o ddiweithdra hirdymor. Rydym wedi gweld miloedd o bobl yn ymgeisio am bob swydd isafswm cyflog ers dechrau'r pandemig, mae banciau bwyd wedi gweld cynnydd dramatig yn y galw am eu gwasanaethau ers mis Ebrill, ac mae bywoliaeth pobl wedi'i dinistrio heb fod unrhyw fai arnynt hwy eu hunain, ond oherwydd y feirws. Mae'r rhai sy'n wynebu sefyllfaoedd o'r fath yn sôn am yr effaith y mae'n ei chael ar eu hiechyd meddwl. Mae'r effeithiau hyn yn cael eu chwyddo'n helaeth i rieni newydd a rhai sydd ar fin dod yn rhieni.

Rydym yn ymfalchïo yn y gefnogaeth a roddir yn draddodiadol yng Nghymru i ddarpar rieni, a hynny'n briodol. Fodd bynnag, gydag argyfwng COVID, mae'n ymddangos bod hynny i gyd wedi'i anghofio. Ac er bod y rhan fwyaf o fyrddau iechyd wedi cadw gwasanaethau cynenedigol ac ôl-enedigol, maent wedi bod yn dameidiog ac wedi crebachu'n fawr oherwydd gwahardd partneriaid. Yn ôl yr elusen gwasanaethau mamolaeth AIMS, mae gwasanaethau mamolaeth dan straen enfawr gyda'r pandemig COVID-19. Mae hyn yn peri i fenywod gael negeseuon cymysg am y gwasanaethau sydd ar gael, gyda gwahanol awdurdodau iechyd yn gwneud penderfyniadau gwahanol, ac mae llawer o famau wedi gweld y gefnogaeth i eni yn y cartref yn cael ei thynnu'n ôl.

Mae cynnwys y ddau riant yn hanfodol, yn enwedig i iechyd meddwl y fam. Mae'r pandemig wedi gweld llawer o famau beichiog a mamau newydd yn cael eu gadael heb rwydwaith cymorth. Dywedodd naw o bob 10 mam eu bod yn teimlo'n fwy pryderus o ganlyniad i fesurau COVID a'r cyfyngiadau symud. Mae iselder ôl-enedigol wedi saethu i fyny ers mis Mawrth, ac yn anffodus, mae mynediad at wasanaethau iechyd meddwl amenedigol, fel pob gwasanaeth iechyd meddwl, wedi lleihau ers dechrau'r cyfyngiadau symud cenedlaethol cyntaf ym mis Mawrth. Mae mynediad at y gwasanaethau hyn yn bwysicach nag erioed oherwydd lleihau rhwydweithiau cymorth traddodiadol. Mae llawer o famau newydd yn methu galw ar fam neu nain i helpu oherwydd ofn hollbresennol coronafeirws.

Felly, mae'n bwysig—yn hanfodol bwysig—fod Llywodraeth Cymru yn cynyddu'r buddsoddiad mewn gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol ar unwaith. Hoffwn ofyn i Weinidogion warantu na fydd partneriaid yn cael eu gwahardd rhag mynychu gwasanaethau mamolaeth a genedigaeth eu baban am weddill y pandemig. Oni weithredwn yn awr, mae perygl y byddwn yn niweidio cyfleoedd bywyd cenhedlaeth gyfan. Diolch yn fawr. 

15:35

I would like to thank those who brought this very important debate forward, and I was more than happy to support it. I'm going to focus on one particular area in my contribution. We all know that the COVID pandemic has had a huge impact on parents and their babies, but those particularly who need specialist care in neonatal units post birth. Since the pandemic started, access for many parents has been restricted, often with only one parent being allowed in at a time—a few people have already mentioned that today.

We know that, in normal circumstances, usually both parents are allowed 24-hour access to the unit, so they can be fully involved in the delivery of their baby's care. There was a survey, which has also been alluded to, by Bliss, the leading UK charity for babies born premature or sick, and the findings are startling, really. Two thirds of parents felt access restrictions on the unit affected their ability to be with their baby as much as they wanted, and that rose to 74 per cent for parents whose babies spent more than four weeks in neonatal care. It's worth thinking about that. It's the first four weeks of a baby's life where one parent has to rely on the other parent to give any information, any news, and perhaps a few photos. That is quite clearly going to have an impact on the well-being of that parent who can't be present, and their mental well-being.

The other impact that that will have—and 70 per cent did say that it would affect their mental health and well-being—is on the bond with the baby. Not only is the bond with the baby disrupted at that time, but it also requires some considerable input, immediately and going forward, to prevent any difficulties or any long-term impact to either parent or baby in their future relationship. So, I would be really keen to know what discussions Welsh Government have had with health boards about how they can help and facilitate as much parental access as is possible. The British Association of Perinatal Medicine guidance states that, and this is a quote,

'it is essential that the mother and her partner are never considered to be visitors within the neonatal unit—they are partners in their baby's care and their presence should be encouraged and facilitated as much as possible'.

So, I sincerely ask of the Government that they will take that recommendation from the BAPM and do their utmost to secure it. Thank you. 

Hoffwn ddiolch i'r rhai a gyflwynodd y ddadl bwysig hon, ac roeddwn yn fwy na pharod i'w chefnogi. Rwyf am ganolbwyntio ar un maes penodol yn fy nghyfraniad. Gwyddom i gyd fod pandemig COVID wedi cael effaith enfawr ar rieni a'u babanod, ond yn arbennig y rhai sydd angen gofal arbenigol mewn unedau newyddenedigol. Ers dechrau'r pandemig, mae mynediad llawer o rieni wedi'i gyfyngu, yn aml gyda dim ond un rhiant yn cael eu gadael i mewn ar y tro—mae ychydig o bobl eisoes wedi sôn am hynny heddiw.

Mewn amgylchiadau arferol, gwyddom fod y ddau riant fel arfer yn cael mynediad 24 awr i'r uned, fel y gellir eu cynnwys yn llawn yng ngenedigaeth eu baban. Fel y nodwyd eisoes, cafwyd arolwg gan Bliss, elusen flaenllaw'r DU ar gyfer babanod a aned yn gynamserol neu'n sâl, ac mae'r canfyddiadau'n syfrdanol mewn gwirionedd. Teimlai dwy ran o dair o rieni fod cyfyngiadau mynediad i'r uned yn effeithio ar eu gallu i fod gyda'u baban gymaint ag y dymunent, ac roedd y ffigur hwnnw'n codi i 74 y cant ar gyfer rhieni roedd eu babanod wedi treulio mwy na phedair wythnos mewn gofal newyddenedigol. Mae'n werth meddwl am hynny. Dyma bedair wythnos gyntaf bywyd babi lle mae'n rhaid i un rhiant ddibynnu ar y rhiant arall i roi unrhyw wybodaeth, unrhyw newyddion, ac efallai ychydig o luniau iddynt. Mae hynny'n gwbl amlwg yn mynd i gael effaith ar lesiant y rhiant nad yw'n gallu bod yn bresennol, a'u lles meddyliol.

Mae'r effaith arall y bydd hynny'n ei gael—a dywedodd 70 y cant y byddai'n effeithio ar eu hiechyd meddwl a'u llesiant—yw'r cwlwm agosrwydd rhyngddynt a'r baban. Nid yn unig bydd tarfu ar y cysylltiad â'r baban ar yr adeg honno, mae hefyd yn galw am fewnbwn sylweddol, ar y pryd ac wrth symud ymlaen, i atal unrhyw anawsterau neu unrhyw effaith hirdymor ar y rhieni neu'r babi yn eu perthynas yn y dyfodol. Felly, byddwn yn awyddus iawn i wybod pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda byrddau iechyd ynglŷn â sut y gallant helpu a hwyluso cymaint o fynediad i rieni ag sy'n bosibl. Mae canllawiau Cymdeithas Meddygaeth Amenedigol Prydain yn nodi, a dyfyniad yw hwn,

mae'n hanfodol nad yw'r fam a'i phartner byth yn cael eu hystyried yn ymwelwyr o fewn yr uned newyddenedigol—maent yn bartneriaid yng ngofal eu baban a dylid annog a hwyluso eu presenoldeb gymaint ag sy'n bosibl.

Felly, gofynnaf yn ddiffuant i'r Llywodraeth ddilyn yr argymhelliad hwnnw gan Gymdeithas Meddygaeth Amenedigol Prydain a gwneud eu gorau glas i'w sicrhau. Diolch. 

Y Gweinidog iechyd i gyfrannu i'r ddadl. Vaughan Gething. 

The Minister for health to contribute. Vaughan Gething. 

We're not—. I think you might be okay now. Carry on. 

Nid ydym—. Rwy'n credu efallai eich bod yn iawn nawr. Parhewch.

Thank you, Llywydd, and thank you to the Members who have tabled today's important debate. I want to restate my commitment to ensuring that every child gets the care and support they need to thrive and reach their full potential. The pandemic has resulted in unprecedented challenges across all of our services, and I do want to take this opportunity to thank once again our staff for their continued dedication and professionalism in supporting families across Wales. 

We continue to strive to provide the best possible start for children in Wales. We are working actively with health boards, local authorities, third sector partners, education providers, and within the Welsh Government, to try to redesign our early years system so that it's joined up and, of course, that the interests of children are at its core. This is within a backdrop of the work undertaken by Public Health Wales and the First 1000 Days programme that a number of Members have mentioned—that evidence base for what we need to do consistently to deliver improvements for the life prospects of children and their families. 

Diolch, Lywydd, a diolch i'r Aelodau sydd wedi cyflwyno'r ddadl bwysig hon heddiw. Rwyf am ailddatgan fy ymrwymiad i sicrhau bod pob plentyn yn cael y gofal a'r cymorth y maent eu hangen i ffynnu a chyrraedd eu potensial llawn. Mae'r pandemig wedi arwain at heriau na welwyd eu tebyg o'r blaen ar draws ein holl wasanaethau, ac rwyf eisiau manteisio ar y cyfle hwn i ddiolch unwaith eto i'n staff am eu hymroddiad a'u proffesiynoldeb parhaus yn cefnogi teuluoedd ledled Cymru.

Rydym yn parhau i ymdrechu i ddarparu'r dechrau gorau posibl i blant yng Nghymru. Rydym yn gweithio'n ddiwyd gyda byrddau iechyd, awdurdodau lleol, partneriaid yn y trydydd sector, darparwyr addysg, ac o fewn Llywodraeth Cymru, i geisio ailgynllunio ein system blynyddoedd cynnar fel ei bod yn gydgysylltiedig ac wrth gwrs, fel bod buddiannau plant yn ganolog yn y system honno. Yn gefndir i hyn, mae'r gwaith a wnaed gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a'r rhaglen 1000 Diwrnod Cyntaf y mae nifer o'r Aelodau wedi sôn amdani—y sylfaen dystiolaeth honno ar gyfer yr hyn y mae angen inni ei wneud yn gyson i sicrhau gwelliannau i ragolygon bywyd plant a'u teuluoedd.

Our focus throughout the pandemic has been to support a flexible and practical approach to help children and families, and I recognise the comments made where families have not felt that that support has reached them. We are trying to ensure that our services work together and deliver as much support possible within the current restrictions that we're living with, and at the centre of this is the universal provision of maternity and health visiting services. I am still tremendously grateful for all the support that my own family had from maternity staff and health visitors when our own family was created. 

We need to ensure that we have the right services available to support children and their families. During the pandemic, maternity services have always been designated as an essential service and there has been no redeployment of staff. So, midwives and obstetricians have continued to provide the emotional and clinical support that every woman will require, using both face-to-face and virtual meetings. I do acknowledge the importance of parents being given the opportunity to bond with their baby and to make sure that the mother is supported through pregnancy and childbirth.

The virus has forced us to make difficult decisions about partners attending hospitals. Revised guidance, which I note Lynne Neagle welcomed, on hospital visiting was published at the end of November. So, visiting maternity services will now be based on a risk assessment approach. That will take into account local and environmental factors such as room size, ability to social distance and infection prevention and control risks to enable partners to safely accompany pregnant women and new mothers. All women will be supported with at least one partner with them during active labour, birth and the period immediately after birth, unless there are exceptional circumstances.

The recent visiting guidance does still limit visiting for neonates to one parent, guardian or carer at the bedside at a time. That's imperative to maintain physical space in neonatal areas, and to reduce the risk of infection and to keep these vulnerable babies safe. Individual circumstances can be taken into account where the benefits to the well-being of the patient or the visitor outweigh the infection control risks, but those risks are very real, as we all know. Once at home, midwives and health visitors continue to provide ongoing support and will work with women to assess their needs on an individual basis. Breastfeeding remains a key priority area and support has continued in different ways during the pandemic. I was pleased to see that the breastfeeding data published at the end of November shows that breastfeeding rates for the quarter have actually increased at birth, 10 days, six weeks and six months old.

Health visiting services continue to provide a universal programme of support through the Healthy Child Wales programme. We did issue specific guidance to all health boards in March in response to the unprecedented circumstances. The guidance on provision advised a temporary reduction in the number of contacts. In August, that was updated, with the expectation that all health boards will offer the full range of Healthy Child Wales contacts without exception. At the height of the first wave, some health boards did need to redeploy health visitors with specialist skills to acute areas. We have had assurance that these health visitors have now returned to their roles, and we expect health boards to plan the workforce to continue to meet the requirements of the Healthy Child Wales programme.

During the more recent local restrictions and the firebreak, health visiting services continued to support families and increase contacts with them. They still work closely with families and provide face-to-face contact, where possible. But if that face-to-face contact is not practical—and a number of families have not wanted to have face-to-face contact—they can, and do, offer virtual contact using Attend Anywhere to arrange appointments with parents that suit them. Throughout the pandemic, this is one of the points that Members raised again. My officials, led by the chief nurse, have continued to regularly meet with leads for both maternity and health visiting services to be aware of issues and to provide reassurance and assurance on service delivery. That's provided an opportunity for shared learning and a 'once for Wales' approach to solutions. So, we are still very much looking to have direct professional leadership and sharing of learning and experience across the country. 

Flying Start continues to be provided, and I'm extremely proud, as a former Minister with responsibility for Flying Start. The guidance we issued on 21 October confirmed that the full range of the Healthy Child Wales programme and enhanced Flying Start context should be delivered. There are excellent examples of children and families being supported in ways that are innovative, including online support, interactive parents' courses and children and family resource packs.

One of the key innovations during this pandemic has been the use of virtual technology. We know some health boards have not had the equipment to run all applications, but our officials are continuing to work closely with health boards to identify their requirements so they can properly support women and their families. I do recognise that parents at this time may well feel a sense of isolation from families and friends, and that may have a negative impact on perinatal mental health. We remain committed to improving perinatal mental health services, not just following the investment we've consistently made since 2015, but our ongoing commitment, including during this pandemic. The money we made available for service improvement in the pandemic, and the additional money we've made, in line with the priorities in accordance with our 'Together for Mental Health' delivery plan, included, specifically, perinatal mental health services.

We will continue to monitor the available evidence to understand the growing impact of COVID-19 on mental health. This will include population surveys as well as information provided by our NHS. We're also working closely with our national clinical lead for perinatal mental health to understand the impact and to agree how we need to respond to it. It is vitally important, though, that families know that perinatal mental health is still available, and they should not avoid accessing necessary healthcare. Our community perinatal mental health teams across Wales continue to show innovation and dedication, and they've moved to a range of different ways to support families where possible. I do understand how important peer support can be for new parents, so parent, baby and toddler groups I know can help reduce isolation, and support the emotional and mental health and well-being of parents. The current coronavirus regulations confirm that these sessions can take place. They're subject to the same requirements that apply for organised activities for the development or well-being of children. The guidance has been issued and is available on the Welsh Government website. 

As Lynne Neagle noted, COVID-19 has and continues to have a negative impact on the lives of our most vulnerable and disadvantaged families, particularly in the early years, where some services have been paused or scaled down because of the pandemic. The child development fund has been established to provide additional support to children and families who have been most affected by lockdown, to address concerns about developmental delay in key areas such as speech, language, communication, motor skills and personal and social development. 

I recognise that we must continue to develop a comprehensive offer for early years, to simplify the current landscape, and deliver a truly integrated early years system. We must do that by taking account of the emerging evidence on the impact of COVID-19 on children, and work with partners in health and social care to ensure that children and families remain supported during the extraordinary times that we continue to live through. We know that we are not in a perfect position now, and there is much more for us to learn from the real lived experience of parents. So, I don't underplay any of the experiences that Members have highlighted in this debate; we must continue to learn, develop and improve together. Thank you, Llywydd.

Ein ffocws drwy gydol y pandemig fu cefnogi dull hyblyg ac ymarferol o helpu plant a theuluoedd, ac rwy'n cydnabod y sylwadau a wnaed lle nad yw teuluoedd wedi teimlo bod y cymorth hwnnw wedi'u cyrraedd. Rydym yn ceisio sicrhau bod ein gwasanaethau'n gweithio gyda'i gilydd ac yn darparu cymaint o gymorth ag sy'n bosibl o fewn y cyfyngiadau presennol rydym yn byw gyda hwy, ac wrth wraidd hyn mae'r ddarpariaeth gyffredinol o wasanaethau mamolaeth ac ymwelwyr iechyd. Rwy'n dal i fod yn hynod ddiolchgar am yr holl gefnogaeth a gafodd fy nheulu fy hun gan staff mamolaeth ac ymwelwyr iechyd pan grëwyd ein teulu ni. 

Mae angen inni sicrhau bod gennym y gwasanaethau cywir ar gael i gefnogi plant a'u teuluoedd. Yn ystod y pandemig, mae gwasanaethau mamolaeth bob amser wedi'u dynodi'n wasanaethau hanfodol ac ni chafodd unrhyw staff eu hadleoli. Felly, mae bydwragedd ac obstetregwyr wedi parhau i ddarparu'r cymorth emosiynol a chlinigol y bydd ei angen ar bob menyw, gan ddefnyddio cyfarfodydd wyneb yn wyneb a rhithwir. Rwy'n cydnabod pwysigrwydd rhoi cyfle i rieni greu cwlwm agosrwydd gyda'u baban a sicrhau bod y fam yn cael ei chefnogi drwy ei beichiogrwydd a'r enedigaeth.

Mae'r feirws wedi ein gorfodi i wneud penderfyniadau anodd am bartneriaid yn mynychu ysbytai. Cyhoeddwyd canllawiau diwygiedig, a nodaf fod Lynne Neagle wedi'u croesawu, ar gyfer ymweliadau ag ysbytai ddiwedd mis Tachwedd. Felly, bydd ymweld â gwasanaethau mamolaeth bellach yn seiliedig ar ddull asesu risg. Bydd hwnnw'n ystyried ffactorau lleol ac amgylcheddol megis maint ystafelloedd, y gallu i gadw pellter cymdeithasol ac atal a rheoli heintiau er mwyn galluogi partneriaid i fod gyda menywod beichiog a mamau newydd yn ddiogel. Bydd pob menyw yn cael ei chefnogi gan o leiaf un partner i fod gyda hi yn ystod yr esgor, yr enedigaeth a'r cyfnod yn syth ar ôl geni, oni bai bod amgylchiadau eithriadol.

Mae'r canllawiau ymweld diweddar yn dal i gyfyngu ymweliadau babanod newydd-anedig i un rhiant, gwarcheidwad neu ofalwr wrth y gwely ar y tro. Mae hynny'n hanfodol er mwyn cadw pellter corfforol mewn mannau newyddenedigol, a lleihau'r risg o haint ac i gadw'r babanod hyn sy'n agored i niwed yn ddiogel. Gellir ystyried amgylchiadau unigol lle mae'r manteision i lesiant y claf neu'r ymwelydd yn drech na'r risgiau rheoli heintiau, ond mae'r risgiau hynny'n real iawn, fel y gwyddom i gyd. Pan fyddant gartref, mae bydwragedd ac ymwelwyr iechyd yn parhau i ddarparu cymorth parhaus a byddant yn gweithio gyda menywod i asesu eu hanghenion yn unigol. Mae bwydo ar y fron yn parhau i fod yn faes blaenoriaeth allweddol ac mae cymorth wedi parhau mewn gwahanol ffyrdd yn ystod y pandemig. Roeddwn yn falch o weld bod y data bwydo ar y fron a gyhoeddwyd ddiwedd mis Tachwedd yn dangos bod cyfraddau bwydo ar y fron ar gyfer y chwarter wedi cynyddu ar enedigaeth, 10 diwrnod, chwe wythnos a chwe mis oed.

Mae gwasanaethau ymwelwyr iechyd yn parhau i ddarparu rhaglen gymorth gyffredinol drwy raglen Plant Iach Cymru. Gwnaethom gyhoeddi canllawiau penodol i bob bwrdd iechyd ym mis Mawrth mewn ymateb i'r amgylchiadau digynsail hyn. Roedd y canllawiau ar y ddarpariaeth yn cynghori gostyngiad dros dro yn nifer y cysylltiadau. Ym mis Awst, cawsant eu diweddaru, gyda'r disgwyliad y bydd pob bwrdd iechyd yn cynnig yr ystod lawn o gysylltiadau Plant Iach Cymru yn ddieithriad. Ar anterth y don gyntaf, roedd angen i rai byrddau iechyd adleoli ymwelwyr iechyd â sgiliau arbenigol i ardaloedd acíwt. Rydym wedi cael sicrwydd bod yr ymwelwyr iechyd hyn bellach wedi dychwelyd i'w rolau, a disgwyliwn i fyrddau iechyd gynllunio'r gweithlu i barhau i fodloni gofynion rhaglen Plant Iach Cymru.

Yn ystod y cyfyngiadau lleol mwy diweddar a'r cyfnod atal byr, parhaodd y gwasanaethau ymwelwyr iechyd i gefnogi teuluoedd a chynyddu cysylltiadau â hwy. Maent yn dal i weithio'n agos gyda theuluoedd ac yn darparu cyswllt wyneb yn wyneb lle bo hynny'n bosibl. Ond os nad yw cyswllt wyneb yn wyneb yn ymarferol—ac mae nifer o deuluoedd wedi dymuno peidio â chael cyswllt wyneb yn wyneb—maent yn gallu cynnig cyswllt rhithwir gan ddefnyddio Attend Anywhere i drefnu apwyntiadau sy'n addas i'r rhieni. Drwy gydol y pandemig, dyma un o'r pwyntiau y mae'r Aelodau wedi'i godi droeon. Mae fy swyddogion, dan arweiniad y brif nyrs, wedi parhau i gyfarfod yn rheolaidd ag arweinwyr gwasanaethau mamolaeth ac ymwelwyr iechyd er mwyn iddynt fod yn ymwybodol o bethau ac i roi sicrwydd ynglŷn â darparu gwasanaethau. Mae hynny wedi rhoi cyfle i rannu dysg a dull 'unwaith i Gymru' o ddod o hyd i atebion. Felly, rydym yn dal i anelu ar gael arweinyddiaeth broffesiynol uniongyrchol a rhannu dysg a phrofiad ledled y wlad. 

Mae Dechrau'n Deg yn parhau i gael ei ddarparu, ac rwy'n hynod falch, fel cyn Weinidog a oedd yn gyfrifol am Dechrau'n Deg. Cadarnhaodd y canllawiau a gyhoeddwyd gennym ar 21 Hydref y dylid darparu'r ystod lawn o raglen Plant Iach Cymru a chyd-destun estynedig Dechrau'n Deg. Ceir enghreifftiau gwych o blant a theuluoedd yn cael eu cefnogi mewn ffyrdd arloesol, gan gynnwys cymorth ar-lein, cyrsiau rhyngweithiol i rieni a phecynnau adnoddau plant a theuluoedd.

Un o'r datblygiadau arloesol allweddol yn ystod y pandemig hwn fu'r defnydd o dechnoleg rithwir. Gwyddom nad yw rhai byrddau iechyd wedi cael yr offer i ddefnyddio pob rhaglen, ond mae ein swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda byrddau iechyd i nodi eu gofynion fel y gallant gefnogi menywod a'u teuluoedd yn iawn. Rwy'n cydnabod ei bod yn ddigon posibl y bydd rhieni yn teimlo'n ynysig oddi wrth deuluoedd a ffrindiau ar hyn o bryd, a gallai hynny gael effaith negyddol ar iechyd meddwl amenedigol. Rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig i wella gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol, nid yn unig yn dilyn y buddsoddiad rydym wedi'i wneud yn gyson ers 2015, ond ein hymrwymiad parhaus, gan gynnwys yn ystod y pandemig hwn. Roedd yr arian a ddarparwyd gennym ar gyfer gwella gwasanaethau yn ystod y pandemig, a'r arian ychwanegol rydym wedi'i ddarparu, yn unol â'r blaenoriaethau yn ein cynllun cyflawni 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', yn cynnwys gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol yn benodol.

Byddwn yn parhau i fonitro'r dystiolaeth sydd ar gael i ddeall effaith gynyddol COVID-19 ar iechyd meddwl. Bydd hyn yn cynnwys arolygon poblogaeth yn ogystal â gwybodaeth a ddarperir gan ein GIG. Rydym hefyd yn gweithio'n agos gyda'n harweinydd clinigol cenedlaethol ar gyfer iechyd meddwl amenedigol i ddeall yr effaith ac i gytuno sut y mae angen i ni ymateb iddi. Mae'n hanfodol bwysig, serch hynny, fod teuluoedd yn gwybod bod gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol ar gael o hyd, ac na ddylent osgoi gofyn am ofal iechyd angenrheidiol. Mae ein timau iechyd meddwl amenedigol cymunedol ledled Cymru yn parhau i ddangos arloesedd ac ymroddiad, ac maent wedi symud i amrywiaeth o wahanol ffyrdd o gefnogi teuluoedd lle bo hynny'n bosibl. Rwy'n deall pa mor bwysig y gall cymorth gan gymheiriaid fod i rieni newydd, a bod grwpiau rhieni, babanod a phlant bach yn gallu helpu i leihau ynysigrwydd, a chefnogi iechyd meddwl a lles emosiynol rhieni. Mae'r rheoliadau coronafeirws presennol yn cadarnhau y gellir cynnal y sesiynau hyn. Maent yn ddarostyngedig i'r un gofynion sy'n berthnasol i weithgareddau sy'n cael eu trefnu ar gyfer datblygiad neu lesiant plant. Mae'r canllawiau wedi'u cyhoeddi ac maent ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru. 

Fel y nododd Lynne Neagle, mae COVID-19 wedi, ac yn dal i gael effaith negyddol ar fywydau ein teuluoedd mwyaf difreintiedig ac agored i niwed, yn enwedig yn y blynyddoedd cynnar, lle mae rhai gwasanaethau wedi'u rhewi neu eu lleihau oherwydd y pandemig. Sefydlwyd y gronfa datblygiad plant i ddarparu cymorth ychwanegol i blant a theuluoedd sydd wedi cael eu heffeithio fwyaf gan y cyfyngiadau symud, er mwyn mynd i'r afael â phryderon ynglŷn ag oedi datblygiadol mewn meysydd allweddol megis lleferydd, iaith, cyfathrebu, sgiliau echddygol a datblygiad personol a chymdeithasol. 

Rwy'n cydnabod bod yn rhaid inni barhau i ddatblygu cynnig cynhwysfawr ar gyfer y blynyddoedd cynnar, symleiddio'r dirwedd bresennol, a darparu system blynyddoedd cynnar wirioneddol integredig. Rhaid inni wneud hynny drwy ystyried y dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ar effaith COVID-19 ar blant, a gweithio gyda phartneriaid ym maes iechyd a gofal cymdeithasol i sicrhau bod plant a theuluoedd yn parhau i gael cymorth dros y cyfnod eithriadol rydym yn parhau i fyw drwyddo. Gwyddom nad ydym mewn sefyllfa berffaith yn awr, ac mae llawer mwy inni ei ddysgu o brofiadau bywyd rhieni. Felly, nid wyf yn bychanu unrhyw un o'r profiadau y mae Aelodau wedi tynnu sylw atynt yn y ddadl hon; mae'n rhaid inni barhau i ddysgu, datblygu a gwella gyda'n gilydd. Diolch, Lywydd.

15:45

Galwaf nawr ar Bethan Sayed i ymateb i'r ddadl. Ac fel y dywedodd Janet Finch-Saunders, mae'n hyfryd dy weld di yma; rŷn ni'n edrych ymlaen i'r diwrnod pan byddwn ni'n gallu croesawu Idris bach yma hefyd i'r Senedd. Felly, llongyfarchiadau i chi gyd. Bethan Sayed.

I call on Bethan Sayed to reply to the debate. And as Janet Finch-Saunders said, it's great to see you here, and I look forward to the day when we can welcome little Idris here to the Senedd as well. So, congratulations to you all. Bethan Sayed.

Diolch, Llywydd, a diolch am y geiriau caredig.

Thank you, Llywydd, and thank you for your kind words.

Thank you, Lynne Neagle and Leanne Wood for tabling this debate with me. I'm glad you received my request to be part of it—I didn't want to miss this opportunity—and for relaying the life stories of women across Wales so passionately today. Thank you to all who contributed, and especially to Hannah Albrighton, the petitioner, who has had a baby herself in lockdown. It's no surprise that it's taken three female politicians for this debate to actually happen, to push an allegedly feminist Government into action. Lynne Neagle stating clearly that babies have largely been invisible during this pandemic, and really emphasising the fact that this has affected the maternal death rates and suicide rates here in Wales. Leanne saying that we've missed the focus on babies until now, and re-emphasising the issue that I'm passionate about, which is creating that bubble of support for new parents so that they don't have to cope alone in the future, as I had to do and many others.

Diolch, Lynne Neagle a Leanne Wood am gyflwyno'r ddadl hon gyda mi. Rwy'n falch eich bod wedi derbyn fy nghais i fod yn rhan ohoni—nid oeddwn eisiau colli'r cyfle hwn—ac am gyfleu straeon bywyd menywod ledled Cymru mewn ffordd mor angerddol heddiw. Diolch i bawb a gyfrannodd, ac yn enwedig i Hannah Albrighton, y deisebydd, sydd ei hun wedi cael babi yn ystod y cyfyngiadau symud. Nid yw'n syndod ei bod wedi cymryd tri gwleidydd benywaidd i'r ddadl hon ddigwydd mewn gwirionedd, i wthio Llywodraeth ffeministaidd honedig i weithredu. Dywed Lynne Neagle yn glir fod babanod wedi bod yn anweledig yn ystod y pandemig hwn i raddau helaeth, ac mae'n pwysleisio'n fawr y ffaith bod hyn wedi effeithio ar gyfraddau marwolaethau mamau a chyfraddau hunanladdiad yma yng Nghymru. Dywedodd Leanne ein bod wedi colli'r ffocws ar fabanod hyd yma, ac ail-bwysleisiodd y mater rwy'n angerddol yn ei gylch, sef creu'r swigen o gefnogaeth i rieni newydd fel nad oes rhaid iddynt ymdopi ar eu pen eu hunain yn y dyfodol, fel y bu'n rhaid i mi, a llawer o rieni eraill, ei wneud.

Before I carry on, I'd like to quickly say a big thank you to Sarah Rees, my maternity cover and my community manager, for campaigning so diligently and passionately on this issue on my behalf. I couldn't have hoped for a better non-locum MS. When I gave birth during this pandemic, I look back in wonder at how I and thousands like me even managed through this situation. It's not said enough in this Chamber or anywhere else in the world, for that matter: women, I salute your bravery, for carrying out one of the most, if not the most amazingly rewarding, yet truly and utterly painful experiences of your life, entirely almost alone and isolated from loved ones during this particular experience.

I do appreciate there are challenges for this Government during this time. I've been watching it all from the sidelines, and I realise it's not easy to balance what people need and what society must do to combat the spread of this virus. But people went to restaurants for food with friends, while women in hospital sat for four days, as I did, waiting to be induced, struggling through the immense pain of pregnancy contractions alone until 'active' labour came and husbands rushed from their homes, scurrying around, praying not to miss the birth of their child. But people went to pubs and sat around chatting, while birthing partners were told, after a wife had had invasive surgery, caesarean sections, stillbirth, that they had to leave her just an hour after giving birth. The woman alone in hospital miscarrying, like the author Caroline Criado-Perez has told us even today that that has been her experience, leaving her to grieve in isolation. Others overwhelmed, like myself, at having to feed and change and care for a new baby, when you struggle to move freely, and when you do, blood streams from you like a waterfall, you rush to the toilet attached to a catheter while your baby screams and screams for you to return. But people went shopping, while 'shero' midwives were overworked, mams buzzing the red button at their bedside, frantically wanting help, crying silently in time with their babies' cries at night, mams helping each other out in a spirit of community that we can only dream of seeing continue past this COVID crisis. But people attended gyms, while partners were at home, warily waiting for that WhatsApp call to see their newborn child, unable to advocate for a mentally fragile new mother, wife or partner—sorry. Dads unable to bond in those crucial first stages—sorry—unable to put their arms around their loved ones for a baby lost. That is the reality of birth during COVID.

Of course, the guidance has stated throughout the pandemic period that women can have birth partners under many stipulated conditions, but left open to their own interpretations, individual health boards have, by and large, excluded dads, birth partners and wider family from key moments of pregnancy and delivery, and some dads who have contacted me have missed the birth almost entirely. In recent announcements, the Welsh Government relaxed their guidance and made it clearer that women can have birth partners and support, but already we have evidence that this is still not being implemented by health boards. Someone wrote to my office this week and outlined her very recent experience in Betsi Cadwaladr in the period since the Welsh Government updated guidance at the end of November. Her experience is something we all are familiar with. She lives in one of the areas with the lowest transmission rates of the UK, she still was subject to the arbitrary 4 cm dilation rule, she was allowed a birth partner, but only one hour after delivery, then she was on her own. This includes women who have caesareans, and there were no visits at all postnatally.

In England, in tier 3, which I understand is the most serious area, birth partners and dads are allowed for the whole of labour and for 12 hours afterwards. It's clear that without direct intervention from Welsh Government on this, women will still be left alone without proper support.

I also heard the Minister mention active labour in his newest announcement, well, that hasn't changed. Men or partners are allowed in during active labour. We need birthing partners to be present for more than that so women are not left alone, going through the pain on their own, day in, day out.

We should also consider what happens when women leave the hospital. In research that Lynne Neagle kindly mentioned that my office conducted, 60 per cent received no postnatal check-ups, and a quarter wanted perinatal mental health support, with most feeling unable to receive any at all.

In any check-up I've been to with my son, Idris, they've never, ever asked how I am. They ask how he is, which is very important, but they have never asked me how I am. And, hot off the press, the survey we did in the run-up to this debate this week shows that 85 per cent who contacted us said that they were severely affected by their mental health because of the lack of contact with their health visitor. 

And this isn't an issue that only concerns women. We really have to consider how this affects new dads, partners, in all of this. Taking away the life experiences for fathers is potentially enormously negative for someone's mental health, so we've worked with campaigners like Mark Williams from my region, who is campaigning vociferously to highlight the issue of dads' mental health more widely. 

I'd like to close with a mention of something this Government has claimed many times in the past, as I started with: being a feminist Government. That is a laudable aim, but it's clear to me, and it will be clear to others, that action or inaction from Welsh Government on this test that claim to destruction. Women and parents, particularly many first-time parents, have been telling Welsh Government all year what a negative impact these rules have had on them, to no avail. We now have updated guidance from Welsh Government, but yet not enough movement from individual health boards on making those necessary changes. We need leadership and energy to hold those health boards to account to make sure they take those risk assessments, yes, we don't want to put anybody at risk, but do that diligently and change the rules so that we can make everybody safe and ensure those babies' lives start in a happy and constructive way. 

Even though we are moving towards a stage where, hopefully, as many people as possible can get that vaccine, this situation in hospital may not change for a good while yet, and it's a situation that needs to change now. I really hope the Minister and the Government has heard the voice of my colleague, Lynne Neagle, who has worked so hard during this pandemic on this issue, my colleague, Leanne Wood, the same, who has done so, and others in this Chamber who have heard stories from your constituents. Listen to them, Vaughan Gething, as Minister, and change the rules so that we don't have a mental health crisis amongst our parents in months or years to come because of the way that they've been treated during this pandemic. Diolch yn fawr iawn. 

Cyn i mi barhau, hoffwn ddiolch yn gyflym i Sarah Rees, sy'n llenwi ar fy rhan yn ystod fy nghyfnod mamolaeth a fy rheolwr cymunedol, am ymgyrchu mor ddiwyd ac angerddol ar y mater hwn ar fy rhan. Ni allwn fod wedi gobeithio cael rhywun gwell i wneud gwaith AS yn fy lle. Pan roddais enedigaeth yn ystod y pandemig hwn, rwy'n rhyfeddu sut y llwyddais i, a miloedd yn yr un sefyllfa â mi, i ymdopi. Nid yw'n cael ei ddweud ddigon yn y Siambr hon nac yn unman arall yn y byd, o ran hynny: fenywod, rwy'n canmol eich dewrder, am gyflawni un o brofiadau mwyaf, os nad y mwyaf, gwerth chweil, ond gwirioneddol boenus, eich bywyd, a hynny ar eich pen eich hunain bron ac wedi eich ynysu oddi wrth anwyliaid yn ystod y profiad penodol hwn.

Rwy'n sylweddoli bod heriau i'r Llywodraeth hon yn ystod y cyfnod hwn. Rwyf wedi bod yn gwylio'r cyfan o'r ymylon, ac rwy'n sylweddoli nad yw'n hawdd cydbwyso'r hyn sydd ei angen ar bobl a'r hyn y mae'n rhaid i gymdeithas ei wneud i fynd i'r afael â lledaeniad y feirws hwn. Ond aeth pobl i fwytai i gael bwyd gyda ffrindiau, tra bod menywod yn yr ysbyty yn eistedd am bedwar diwrnod, fel y gwneuthum innau, yn aros iddynt brysuro'r geni, gan frwydro drwy boenau geni aruthrol hyd nes i esgor 'gweithredol' ddechrau a bu'n rhaid i wŷr ruthro o'u cartrefi, gan weddïo na fyddent yn colli genedigaeth eu plentyn. Ond aeth pobl i dafarndai ac eistedd o gwmpas yn sgwrsio, tra dywedwyd wrth bartneriaid geni, ar ôl i wraig gael llawdriniaeth fawr, llawdriniaeth gesaraidd, marw-enedigaeth, fod yn rhaid iddynt ei gadael awr yn unig ar ôl iddi roi genedigaeth. Y fenyw ar ei phen ei hun yn yr ysbyty yn erthylu, profiad yr awdur Caroline Criado-Perez fel y dywedodd wrthym heddiw, a chael ei gadael i alaru ar ei phen ei hun. Eraill wedi'u llethu, fel fi, wrth orfod bwydo a newid a gofalu am fabi newydd, pan ydych yn cael trafferth symud yn rhwydd, a phan fyddwch yn gwneud hynny, mae gwaed yn llifo allan ohonoch fel rhaeadr, rydych yn rhuthro i'r toiled ynghlwm wrth gathetr tra bod eich babi'n sgrechian ac yn sgrechian i chi ddychwelyd. Ond aeth pobl i siopa, tra bod bydwragedd 'shero' wedi'u gorweithio, mamau'n gwasgu'r botwm coch wrth ochr eu gwely, yn daer eisiau cymorth, yn crio'n dawel wrth i'w babanod grio yn y nos, mamau'n helpu ei gilydd mewn ysbryd cymunedol na allwn ond breuddwydio ei weld yn parhau y tu hwnt i'r argyfwng COVID hwn. Ond roedd pobl yn mynychu campfeydd, tra bod partneriaid gartref, yn aros yn flinedig am yr alwad WhatsApp i weld eu plentyn newydd-anedig, yn methu helpu mam, gwraig neu bartner newydd sy'n fregus yn feddyliol—mae'n ddrwg gennyf. Tadau yn methu creu cwlwm agosrwydd yn ystod y camau cyntaf hollbwysig hynny—mae'n ddrwg gennyf—yn methu rhoi eu breichiau o amgylch eu hanwyliaid pan fo baban yn cael ei golli. Dyna realiti geni yn ystod COVID.

Wrth gwrs, mae'r canllawiau wedi nodi drwy gydol cyfnod y pandemig y gall menywod gael partneriaid geni mewn llawer o amgylchiadau penodol, ond gan eu bod yn agored i'w dehongliadau eu hunain, mae byrddau iechyd unigol, ar y cyfan, wedi gwahardd tadau, partneriaid geni a theulu ehangach rhag bod yn bresennol ar adegau allweddol yn ystod y beichiogrwydd a genedigaeth, ac fe wnaeth rhai tadau a gysylltodd â mi golli'r enedigaeth bron yn gyfan gwbl. Mewn cyhoeddiadau diweddar, llaciodd Llywodraeth Cymru eu canllawiau a'i gwneud yn gliriach y gall menywod gael partneriaid geni a chefnogaeth, ond mae gennym dystiolaeth eisoes nad yw hyn yn cael ei weithredu gan fyrddau iechyd o hyd. Ysgrifennodd rhywun at fy swyddfa yr wythnos hon yn amlinellu ei phrofiad diweddar iawn yn Betsi Cadwaladr yn y cyfnod ers i Lywodraeth Cymru ddiweddaru'r canllawiau ar ddiwedd mis Tachwedd. Mae ei phrofiad yn rhywbeth rydym i gyd yn gyfarwydd ag ef. Mae'n byw yn un o'r ardaloedd sydd â'r cyfraddau trosglwyddo isaf yn y DU, ac roedd yn dal i fod yn ddarostyngedig i'r rheol fympwyol fod yn rhaid i geg y groth agor 4 cm cyn y caniateid iddi gael partner geni, ond dim ond am awr ar ôl iddi roi genedigaeth, wedyn roedd ar ei phen ei hun. Mae hyn yn cynnwys menywod sy'n cael llawdriniaethau cesaraidd, ac ni chafwyd unrhyw ymweliadau o gwbl ar ôl yr enedigaeth.

Yn Lloegr, yn haen 3, a deallaf mai honno yw'r haen fwyaf difrifol, caniateir partneriaid geni a thadau drwy gydol y broses o esgor ac am 12 awr wedyn. Heb ymyrraeth uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru ar hyn, mae'n amlwg y bydd menywod yn dal i gael eu gadael ar eu pen eu hunain heb gefnogaeth briodol.

Clywais y Gweinidog yn sôn hefyd am esgor gweithredol yn ei gyhoeddiad diweddaraf, wel, nid yw hynny wedi newid. Caniateir i ddynion neu bartneriaid ddod i mewn yn ystod esgor gweithredol. Mae'n rhaid inni sicrhau bod partneriaid geni yn cael bod yn bresennol am fwy na hynny fel nad yw menywod yn cael eu gadael ar eu pen eu hunain, ac fel nad ydynt yn gorfod dioddef y boen ar eu pen eu hunain, drwy'r dydd, bob dydd.

Dylem hefyd ystyried beth sy'n digwydd pan fydd menywod yn gadael yr ysbyty. Mewn ymchwil a gyflawnwyd gan fy swyddfa, fel y crybwyllodd Lynne Neagle yn garedig iawn, ni chafodd 60 y cant unrhyw archwiliadau ôl-enedigol, ac roedd chwarter eisiau cymorth iechyd meddwl amenedigol, gyda'r rhan fwyaf yn teimlo nad oeddent wedi cael unrhyw gymorth iechyd meddwl amenedigol o gwbl.

Mewn unrhyw archwiliad a fynychais gyda fy mab, Idris, nid ydynt erioed wedi gofyn sut ydw i. Maent yn gofyn sut mae Idris, sy'n bwysig iawn, ond nid ydynt erioed wedi gofyn i mi sut ydw i. Hefyd, y newyddion diweddaraf ar hyn, mae'r arolwg a wnaethom yn y cyfnod cyn y ddadl yr wythnos hon yn dangos bod 85 y cant o'r rhai a gysylltodd â ni wedi dweud bod eu hiechyd meddwl wedi effeithio'n ddifrifol arnynt oherwydd y diffyg cyswllt â'u hymwelydd iechyd. 

Ac nid yw hwn yn fater sy'n ymwneud â menywod yn unig. Mae'n rhaid i ni ystyried sut y mae hyn oll yn effeithio ar dadau a phartneriaid newydd. Gallai amddifadu tadau o brofiadau bywyd fod yn negyddol iawn i iechyd meddwl rhywun, felly rydym wedi gweithio gydag ymgyrchwyr fel Mark Williams yn fy rhanbarth, sy'n ymgyrchu'n frwd er mwyn tynnu sylw at iechyd meddwl tadau yn ehangach. 

Hoffwn gloi drwy sôn am rywbeth y mae'r Llywodraeth hon wedi'i honni droeon yn y gorffennol, fel y dywedais ar y dechrau: bod yn Llywodraeth ffeministaidd. Mae hwnnw'n nod canmoladwy, ond mae'n amlwg i mi, a bydd yn amlwg i eraill, fod camau gweithredu neu ddiffyg camau gweithredu Llywodraeth Cymru yn dinistrio'r honiad hwnnw. Mae menywod a rhieni, yn enwedig llawer o rieni am y tro cyntaf, wedi bod yn dweud wrth Lywodraeth Cymru drwy'r flwyddyn am yr effaith negyddol y mae'r rheolau hyn wedi'i chael arnynt, ond yn ofer. Rydym bellach wedi diweddaru canllawiau gan Lywodraeth Cymru, ond eto ni welwn ddigon o symud gan fyrddau iechyd unigol i wneud y newidiadau angenrheidiol hynny. Rydym angen arweiniad ac egni i ddwyn y byrddau iechyd hynny i gyfrif er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud yr asesiadau risg hynny, ie, nid ydym eisiau rhoi unrhyw un mewn perygl, ond eu bod yn gwneud hynny'n ddiwyd a newid y rheolau fel y gallwn sicrhau bod pawb yn ddiogel a sicrhau bod bywydau'r babanod hynny'n dechrau mewn ffordd hapus ac adeiladol.  

Er ein bod yn symud tuag at gyfnod lle gall cynifer o bobl â phosibl gael y brechlyn, gobeithio, efallai na fydd y sefyllfa hon yn yr ysbyty'n newid am gyfnod hir eto, ac mae angen iddi newid nawr. Rwy'n gobeithio'n fawr fod y Gweinidog a'r Llywodraeth wedi clywed llais fy nghyd-Aelod, Lynne Neagle, sydd wedi gweithio mor galed yn ystod y pandemig ar y mater hwn, fy nghyd-Aelod, Leanne Wood, sydd wedi gwneud yr un peth, ac eraill yn y Siambr hon sydd wedi clywed straeon gan eich etholwyr. Gwrandewch arnynt, Vaughan Gething, fel Gweinidog, a newidiwch y rheolau fel na fydd gennym argyfwng iechyd meddwl ymysg ein rhieni mewn misoedd neu flynyddoedd i ddod oherwydd y ffordd y cawsant eu trin yn ystod y pandemig hwn. Diolch yn fawr iawn. 

15:55

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw un yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly fe fydd y bleidlais ar hynna'n cael ei gohirio tan y cyfnod pleidleisio. 

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, I will defer voting until voting time. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

6. Dadl ar Ddeiseb P-05-1010 Ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd yn Rhondda Cynon Taf yn 2020 fel bod gwersi yn cael eu dysgu
6. Debate on Petition P-05-1010 An independent inquiry into the 2020 flooding in Rhondda Cynon Taf so that lessons are learned

Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar ddeiseb P-05-1010, 'Ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd yn Rhondda Cynon Taf yn 2020 fel bod gwersi yn cael eu dysgu'. Dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig, Janet Finch-Saunders. 

The next item is a debate on petition P-05-1010, 'An independent inquiry into the 2020 flooding in Rhondda Cynon Taf so that lessons are learned'. I call on the committee Chair to move the motion, Janet Finch-Saunders.

Cynnig NDM7502 Janet Finch-Saunders

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi’r ddeiseb ‘P-05-1010 Ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd yn Rhondda Cynon Taf yn 2020 fel bod gwersi yn cael eu dysgu’ a gasglodd 6,017 o lofnodion.

Motion NDM7502 Janet Finch-Saunders

To propose that the Senedd:

Notes the petition ‘P-05-1010 An independent inquiry into the 2020 flooding in Rhondda Cynon Taf so that lessons are learned’ which received 6,017 signatures.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Llywydd. The petition we are debating this afternoon collected 6,017 signatures and calls for an independent inquiry to be held into the terrible flooding earlier this year. This petition was submitted by Councillor Heledd Fychan, who represents the Pontypridd Town ward on Rhondda Cynon Taf County Borough Council.

February 2020 saw some of Wales’s worst flooding on record. On 16 and 17 February, Storm Dennis caused widespread floods, reportedly impacting more than 1,000 homes and businesses in Rhondda Cynon Taf alone. Sadly, it was not an isolated event because the area experienced further flooding at the end of February and again in June.

Now, as a Member myself who represents a constituency that has also been badly hit by flooding in recent times, I have every sympathy for people whose homes and businesses have been affected by these now very frequent events, and a similar personal desire to help to prevent similar incidents in future.

Now, when we discussed the petition, the members of the Petitions Committee were moved by the heartbreaking personal stories that we received, which really helped to bring home the huge personal impact that incidents such as these have. Of course, a member of our committee, my colleague, Leanne Wood MS, has been directly involved in supporting her constituents who have been affected by these tragic events. I'm also aware that Mick Antoniw, alongside Alex Davies-Jones MP, have also recently published their own report into the impact of the flooding, demonstrating that these are cross-party matters that need addressing.

The petition calls for a full, independent, open and public inquiry into the flooding. It argues that this is necessary in order to ensure that appropriate steps are taken so that similar damage can be prevented in the future. In response, the Minister wrote to the Petitions Committee to say that she does not feel that an independent inquiry is required at this stage. The Minister told us that it is the responsibility of the local flood risk management authority to produce section 19 flood investigation reports following any incidents of flooding. She outlined the investigatory work already being carried out by Natural Resources Wales and Rhondda Cynon Taf council to assess the causes of the floods and to make recommendations for how flood risk can be reduced. I understand that the Welsh Government's position is therefore that it wishes to consider the statutory reports before deciding whether any further inquiry or review is required. So, I do hope that the Minister today will be able to expand on this position later on in this debate.

As I referred to earlier, the Petitions Committee has also received further comments from the petitioners, including a large number of personal testimonials gathered from local residents. These detail both the personal and the economic costs being borne by the people and businesses directly. Other Members will, I am sure, wish to cover the impact of the floods on their constituents. Therefore, I will use the rest of these remarks to refer to a few of the main points outlined by the petitioners.

Firstly, the petitioner argues that the section 19 report process has significant limitations. These include effectively asking local authorities to investigate themselves, given the important role that they play in local flood prevention, and because there are limited opportunities for local people to be part of those processes. Secondly, the petitioners believe that a broader perspective should be taken. They consider that an independent inquiry would be able to consider wider issues and lessons, including the declaration of a climate emergency, and the impact that these events have had on both the local economy and the health and well-being of residents. Overall, the petitioners question whether the existing reports referred to by the Minister have enough and sufficient scope to explore these issues fully, and to inform flood prevention work both in these communities and indeed across the whole of Wales.

In concluding these opening remarks, the Petitions Committee is now looking forward to hearing the contributions of other Members affected by flooding during this debate, and will return to consider the petition further in light of them. The petitioners have been very clear in their view that an independent review or inquiry is the only way to learn the lessons that will certainly help to prevent these types of flooding incidents from happening again, and to provide the reassurance that communities in Rhondda Cynon Taf not only need, but they deserve. I hope that the Minister will be able to provide further explanations this afternoon in response to this point and others that are raised during the debate. I welcome all the contributions that other Members wish to make. Diolch, Llywydd.

Diolch, Lywydd. Mae'r ddeiseb rydym yn ei thrafod y prynhawn yma wedi casglu 6,017 o lofnodion ac mae'n galw am ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd ofnadwy a welwyd yn gynharach eleni. Cyflwynwyd y ddeiseb hon gan y Cynghorydd Heledd Fychan, sy'n cynrychioli ward Tref Pontypridd ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf.

Ym mis Chwefror 2020 gwelwyd rhai o'r llifogydd gwaethaf a gofnodwyd erioed yng Nghymru. Ar 16 a 17 Chwefror, achosodd Storm Dennis lifogydd eang, gan effeithio ar fwy na 1,000 o gartrefi a busnesau yn ôl pob sôn, a hynny yn Rhondda Cynon Taf yn unig. Yn anffodus, nid digwyddiad ynysig ydoedd oherwydd gwelodd yr ardal lifogydd pellach ddiwedd mis Chwefror ac eto ym mis Mehefin.

Nawr, fel Aelod sy'n cynrychioli etholaeth sydd hefyd wedi cael ei tharo'n wael gan lifogydd yn ddiweddar, mae gennyf bob cydymdeimlad â phobl y mae'r digwyddiadau hyn, sydd bellach yn digwydd yn aml iawn, wedi effeithio ar eu cartrefi a'u busnesau, ac rwy'n awyddus i helpu i atal digwyddiadau tebyg rhag digwydd yn y dyfodol.

Nawr, pan drafodasom y ddeiseb, gwnaeth y straeon personol torcalonnus a gawsom argraff ar aelodau'r Pwyllgor Deisebau, a helpodd hynny i gyfleu'r effaith bersonol enfawr y mae digwyddiadau fel y rhain yn ei chael. Wrth gwrs, mae aelod o'n pwyllgor, fy nghyd-Aelod, Leanne Wood AS, wedi bod yn ymwneud yn uniongyrchol â'r gwaith o gefnogi ei hetholwyr y mae'r digwyddiadau trasig hyn wedi effeithio arnynt. Rwyf hefyd yn ymwybodol fod Mick Antoniw, gyda'r Aelod Seneddol Alex Davies-Jones AS, hefyd wedi cyhoeddi eu hadroddiad eu hunain yn ddiweddar ar effaith y llifogydd, sy'n dangos bod y rhain yn faterion trawsbleidiol y mae angen mynd i'r afael â hwy.

Mae'r ddeiseb yn galw am ymchwiliad llawn, annibynnol, agored a chyhoeddus i'r llifogydd. Mae'n dadlau bod hyn yn angenrheidiol er mwyn sicrhau bod camau priodol yn cael eu cymryd fel y gellir atal difrod tebyg yn y dyfodol. Mewn ymateb, ysgrifennodd y Gweinidog at y Pwyllgor Deisebau i ddweud nad yw'n teimlo bod angen ymchwiliad annibynnol ar hyn o bryd. Dywedodd y Gweinidog wrthym mai cyfrifoldeb yr awdurdod rheoli perygl llifogydd lleol yw cynhyrchu adroddiadau ymchwiliadau llifogydd adran 19 yn dilyn unrhyw achosion o lifogydd. Amlinellodd y gwaith ymchwilio sydd eisoes yn cael ei wneud gan Cyfoeth Naturiol Cymru a chyngor Rhondda Cynon Taf i asesu achosion y llifogydd ac i wneud argymhellion ynglŷn â sut y gellir lleihau perygl llifogydd. Deallaf mai safbwynt Llywodraeth Cymru felly yw ei bod yn dymuno ystyried yr adroddiadau statudol cyn penderfynu a oes angen unrhyw ymchwiliad neu adolygiad pellach. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog heddiw'n gallu ymhelaethu ar y safbwynt hwn yn nes ymlaen yn y ddadl.

Fel y nodais yn gynharach, mae'r Pwyllgor Deisebau hefyd wedi cael sylwadau pellach gan y deisebwyr, gan gynnwys nifer fawr o dystebau personol a gasglwyd gan drigolion lleol. Mae'r rhain yn manylu ar y costau personol a'r costau economaidd sy'n cael eu talu gan y bobl a'r busnesau'n uniongyrchol. Rwy'n siŵr y bydd Aelodau eraill eisiau ymdrin ag effaith y llifogydd ar eu hetholwyr. Felly, defnyddiaf weddill y sylwadau hyn i gyfeirio at rai o'r prif bwyntiau a amlinellwyd gan y deisebwyr.

Yn gyntaf, mae'r deisebydd yn dadlau bod cyfyngiadau sylweddol ar broses adrodd adran 19. Mae'r rhain yn cynnwys gofyn i awdurdodau lleol ymchwilio iddynt eu hunain, o ystyried y rôl bwysig y maent yn ei chwarae yn atal llifogydd yn lleol, ac oherwydd bod nifer gyfyngedig o gyfleoedd i bobl leol fod yn rhan o'r prosesau hynny. Yn ail, mae'r deisebwyr yn credu y dylid mabwysiadu persbectif ehangach. Maent o'r farn y byddai ymchwiliad annibynnol yn gallu ystyried materion a gwersi ehangach, gan gynnwys datgan argyfwng hinsawdd, a'r effaith y mae'r digwyddiadau hyn wedi'i chael ar yr economi leol ac iechyd a lles trigolion. Yn gyffredinol, mae'r deisebwyr yn cwestiynu a yw cwmpas yr adroddiadau presennol y cyfeiriwyd atynt gan y Gweinidog yn ddigon mawr i archwilio'r materion hyn yn llawn, ac i lywio gwaith atal llifogydd yn y cymunedau hyn, a ledled Cymru yn wir.

I gloi'r sylwadau agoriadol hyn, mae'r Pwyllgor Deisebau yn edrych ymlaen nawr at glywed cyfraniadau gan Aelodau eraill y mae llifogydd wedi effeithio arnynt yn ystod y ddadl hon, ac fe ddychwelaf i roi ystyriaeth bellach i'r ddeiseb yng ngoleuni'r rhain. Mae'r deisebwyr wedi dweud yn glir iawn mai adolygiad neu ymchwiliad annibynnol yw'r unig ffordd o ddysgu'r gwersi a fydd yn sicr yn helpu i atal y mathau hyn o lifogydd rhag digwydd eto, ac i roi'r sicrwydd y mae cymunedau yn Rhondda Cynon Taf ei angen ac yn ei haeddu. Gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu rhoi esboniadau pellach y prynhawn yma mewn ymateb i'r pwynt hwn a phwyntiau eraill a fydd yn codi yn ystod y ddadl. Rwy'n croesawu'r holl gyfraniadau y mae Aelodau eraill am eu gwneud. Diolch, Lywydd.

16:00

I rise to support the sentiments of the petition, because I do think it's really important that the lessons-learned exercise is complete and does take in all the aspects that residents, businesses and everyone affected by these terrible floods in February 2020 and other flooding incidents that followed it are learnt, because the scale of the flooding was beyond recognition. I can well remember visiting various areas and just seeing the total devastation, whether it be domestic properties, whether it be businesses, or whether is just be the allotments that you can see off the A48 in the Pontypridd constituency, just completely washed away, showing the force of the water and the extent of the damage. And it's not just water when flooding hits those residential properties; it's this raw sewage that comes up through the drains and completely devastates the properties beyond habitable use until they're rectified and put back to good measure.

Obviously, what we have here are many public sector organisations who did their best; without a shadow of a doubt, they did try their best in the aftermath to do what they could to help the communities that were affected, whether that be in the Rhondda or any other part of South Wales Central, but there are lessons to be learnt here. The warning system, as we know from some of the early indications from NRW, failed in many instances, and if you can't get the basic warning system right, what hope have you got of making sure that the more structural changes that you need to make to flood prevention measures are put in place, such as cleaning the culverts out and making sure the waterways are clear? These are some of the basic things that used to go on by the river boards and agencies that used to exist some 20, 30 years ago, which were taken for granted at the time, and allowed water to flow relatively freely.

It is a fact that we are going to see more incidents like this. It is a fact that since time immemorial there have been flooding events, but many of the communities that were affected by the events in February and other events through 2020 have maybe never even seen flooding before. So, there are some administrative issues that need to be checked, there is a follow-through exercise, and only an inquiry will get to the bottom of those issues, which has the power of Government to create that inquiry, and probe and pull together those public bodies from the local authorities, the health boards, NRW and the economic impact in particular in those communities where businesses were so devastated, as well as the domestic living conditions wiped away from many individuals and families. We can all remember the image of the landslide that happened, and there's much work to still do in that particular area, and that's where the two Governments, the Westminster Government and the Welsh Government, need to be working together to address that particular issue.

So, that's why I rise to support the call for a public inquiry, because I do think it is only through a public inquiry, and the weight of the report of that public inquiry, that we can make the changes that will be required, we can reflect on what did work, but invariably we can reflect and remedy the things that didn't work. So, I do hope that the Government will be more positive, rather than just saying they're still waiting for various administrative reports to come in from all the various organisations that are marking their own homework. That will not be good enough for the residents I represent in South Wales Central, and I do call on the Government to act more positively in response to this request from the petition today.

Codaf i gefnogi'r hyn y mae'r ddeiseb yn ei ddweud, oherwydd rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod yr ymarfer gwersi a ddysgwyd wedi'i gwblhau a'i fod yn ystyried yr holl agweddau y mae trigolion, busnesau a phawb yr effeithiwyd arnynt gan y llifogydd ofnadwy hyn ym mis Chwefror 2020, a digwyddiadau llifogydd eraill a'i dilynodd, yn cael eu dysgu, oherwydd roedd maint y llifogydd yn wahanol i ddim a welwyd cyn hynny. Gallaf gofio ymweld ag ardaloedd amrywiol a gweld dinistr llwyr, boed yn eiddo domestig, boed yn fusnesau, neu ddim ond y rhandiroedd y gallwch eu gweld oddi ar yr A48 yn etholaeth Pontypridd, wedi'u golchi ymaith yn llwyr, gan ddangos grym y dŵr a maint y difrod. Ac nid dŵr yn unig sy'n taro'r eiddo preswyl hynny ond y carthion amrwd sy'n codi drwy'r draeniau ac sy'n difetha'r eiddo fel na ellir byw ynddo hyd nes eu bod yn cael eu trwsio a'u hatgyweirio'n drylwyr.

Yn amlwg, yr hyn sydd gennym yma yw llawer o sefydliadau yn y sector cyhoeddus sydd wedi gwneud eu gorau; heb amheuaeth, maent wedi gwneud eu gorau yn y cyfnod a ddilynodd i wneud yr hyn a allent i helpu'r cymunedau yr effeithiwyd arnynt, boed hynny yn y Rhondda neu unrhyw ran arall o Ganol De Cymru, ond mae gwersi i'w dysgu yma. Methodd y system rybuddio mewn llawer o achosion, fel y gwyddom o rai o'r adroddiadau cynnar gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ac os na allwch gael y system rybuddio sylfaenol yn iawn, pa obaith sydd gennych o sicrhau bod y newidiadau mwy strwythurol y mae angen i chi eu gwneud i fesurau atal llifogydd yn cael eu rhoi ar waith, megis glanhau'r ffosydd a sicrhau bod y dyfrffyrdd yn glir? Dyma rai o'r pethau sylfaenol roedd asiantaethau a byrddau afonydd yn arfer eu gwneud pan oeddent yn bodoli tua 20, 30 mlynedd yn ôl, pethau a gâi eu cymryd yn ganiataol ar y pryd, a phethau a oedd yn caniatáu i ddŵr lifo'n gymharol rydd.

Mae'n ffaith y byddwn yn gweld mwy o ddigwyddiadau fel hyn. Mae'n ffaith bod llifogydd wedi bod yn digwydd erioed ond mae'n bosibl nad yw llawer o'r cymunedau yr effeithiwyd arnynt gan y digwyddiadau ym mis Chwefror, a digwyddiadau eraill drwy 2020, erioed wedi gweld llifogydd o'r blaen. Felly, ceir rhai materion gweinyddol y mae angen eu harchwilio, gwaith dilynol sydd angen ei wneud, ac ymchwiliad yw'r unig beth a fydd yn mynd at wraidd y materion hynny, a'r Llywodraeth sydd â'r pŵer i greu'r ymchwiliad hwnnw, a holi a dwyn ynghyd y cyrff cyhoeddus hynny o'r awdurdodau lleol, y byrddau iechyd, Cyfoeth Naturiol Cymru a'r effaith economaidd, yn enwedig yn y cymunedau hynny lle cafodd busnesau eu dinistrio i'r fath raddau, yn ogystal â'r mannau byw domestig a gafodd eu hysgubo ymaith i lawer o unigolion a theuluoedd. Gallwn i gyd gofio llun y tirlithriad a ddigwyddodd, ac mae llawer o waith i'w wneud o hyd yn yr ardal benodol honno, a dyna lle mae angen i'r ddwy Lywodraeth, Llywodraeth San Steffan a Llywodraeth Cymru, gydweithio i fynd i'r afael â'r mater penodol hwnnw.

Felly, dyna pam rwy'n codi i gefnogi'r alwad am ymchwiliad cyhoeddus, oherwydd credaf mai ymchwiliad cyhoeddus, a phwysau adroddiad yr ymchwiliad cyhoeddus hwnnw, yw'r unig ffordd y gallwn wneud y newidiadau y bydd eu hangen, myfyrio ar yr hyn a wnaeth weithio, ond yn ddieithriad, gallwn ystyried ac unioni'r pethau na weithiodd. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn fwy cadarnhaol, yn hytrach na dim ond dweud eu bod yn dal i aros am wahanol adroddiadau gweinyddol gan yr holl sefydliadau amrywiol sy'n marcio eu gwaith cartref eu hunain. Ni fydd hynny'n ddigon da i'r trigolion rwy'n eu cynrychioli yng Nghanol De Cymru, a galwaf ar y Llywodraeth i weithredu'n fwy cadarnhaol mewn ymateb i'r cais hwn gan y ddeiseb heddiw.

16:05

'Our motion makes a very simple ask—one that I am amazed but not surprised that Ministers are running from: that we have an investigation to learn the lessons from the floods,...to protect more homes and businesses...look at...affordable insurance...and...timely pay-outs, an investigation into what measures are required from Government to fund flood protections and upstream catchment management measures and to resource emergency responses.'

Those are not my words—they are the words of the Labour MP for Plymouth. He was speaking in a debate in March of this year into flooding in England. In that debate, the MP pointed out that they could have been nakedly political, attacking the Government for their failures, or, and I quote,

'Labour chose to rise above that partisan debate, which is why every single Member of the House should feel able to support our motion. How is learning the lessons from an incident—in a review of what actions took place, what actions did not work as well as was hoped and of where improvements could be made—not a sensible and proportionate step to take after a national emergency such as the recent floods?'

All MPs in the Valleys voted to back an inquiry into flooding in England, yet in Wales, where Labour have the power to instigate one, the position has been to oppose an inquiry. They voted it down at the local authority and Labour Ministers in this Government have opposed it too. In June of this year, during an interview with ITV Wales, one Labour MP described an independent inquiry into flooding in the Rhondda as

'just about the daftest idea I have heard'.

Perhaps he had forgotten that he'd voted for an inquiry into flooding in England just three months earlier.

It's not surprising that people do not have confidence in a process where authorities investigate themselves. They've seen enough buck passing, and different organisations absolving themselves of responsibility. People in the Rhondda can remember being told time and time again during the 1990s by the Labour council that Nant-y-Gwyddon landfill site was safe. Residents complained for years that that tip was causing illnesses, and Plaid Cymru supported those residents in their campaign. An inquiry subsequently recommended the closure of that tip, and we would not have had that result without that combination of people power and political pressure.

Those who oppose an independent inquiry argue that it would take too long and it would be too expensive. It needn't be either of those things. You cannot put a price on safeguarding people and their homes. You also cannot put a price on giving people the peace of mind that has been absent for so many since February of this year. The woman from Treorchy who has been repeatedly flooded and now cannot sleep when it rains at night—there are so many stories like this, and an inquiry would get to the root causes, and it would be our best shot of coming up with lasting solutions.

I implore all Members of this Senedd, but especially those of you who've not been minded to support an inquiry to date, that it is not too late to do the right thing. It is not too late to put those people who've been affected by the floods first. A vote in favour of this motion today will strengthen the case for an inquiry that will identify what went wrong and why. That is how a vote in favour of this motion will be interpreted in the Rhondda. An inquiry can work out how much finance is needed, it can identify where we need to invest in flood defences and flood prevention measures in future. We know that extreme weather is predicted to be more frequent because of the climate crisis, and we need to be prepared. The only way to ensure that we are prepared is to fully understand what happened this year, and what needs to happen to put things right.

I implore the Government and local representatives to work with us to support a flood inquiry today, not for my benefit, not for the benefit of Plaid Cymru, but for the many people in our communities who have been flooded this year. They should not have to go through that trauma again. Diolch.

Mae ein cynnig yn gofyn am rywbeth syml iawn—rhywbeth rwy'n rhyfeddu ond nid yn synnu bod Gweinidogion yn rhedeg rhagddo: ein bod yn cael ymchwiliad i ddysgu'r gwersi o'r llifogydd,... i ddiogelu mwy o gartrefi a busnesau... edrych ar... yswiriant fforddiadwy... a... thaliadau amserol, ymchwiliad i ba fesurau sydd eu hangen gan y Llywodraeth i ariannu amddiffyniadau llifogydd a mesurau rheoli dalgylchoedd i fyny'r afon a darparu adnoddau ar gyfer ymatebion brys.

Nid fy ngeiriau i yw'r rheini—geiriau'r AS Llafur dros Plymouth ydynt. Roedd yn siarad mewn dadl ym mis Mawrth eleni am lifogydd yn Lloegr. Yn y ddadl honno, nododd yr AS y gallent fod wedi bod yn gwbl wleidyddol, ac ymosod ar y Llywodraeth am eu methiannau, neu, ac rwy'n dyfynnu,

Dewisodd Llafur godi uwchlaw'r ddadl bleidiol honno, a dyna pam y dylai pob Aelod o'r Tŷ deimlo y gall gefnogi ein cynnig. Sut nad yw dysgu'r gwersi o ddigwyddiad—mewn adolygiad o ba gamau a ddigwyddodd, pa gamau na weithiodd cystal ag y gobeithiwyd a ble y gellid gwneud gwelliannau—yn gam synhwyrol a chymesur i'w gymryd ar ôl argyfwng cenedlaethol fel y llifogydd diweddar?

Pleidleisiodd pob AS yn y Cymoedd i gefnogi ymchwiliad i lifogydd yn Lloegr, ac eto, yng Nghymru, lle mae gan Lafur bŵer i ddechrau un, y safbwynt oedd gwrthwynebu ymchwiliad. Gwnaethant bleidleisio yn ei erbyn yn yr awdurdod lleol ac mae Gweinidogion Llafur yn y Llywodraeth hon wedi'i wrthwynebu hefyd. Ym mis Mehefin eleni, yn ystod cyfweliad gydag ITV Wales, disgrifiodd un AS Llafur ymchwiliad annibynnol i lifogydd yn y Rhondda fel

y syniad mwyaf hurt a glywais.

Efallai ei fod wedi anghofio ei fod wedi pleidleisio dros ymchwiliad i lifogydd yn Lloegr gwta dri mis ynghynt.

Nid yw'n syndod nad oes gan bobl hyder mewn proses lle mae awdurdodau'n archwilio eu hunain. Maent wedi gweld digon o drosglwyddo cyfrifoldeb, a gwahanol sefydliadau'n gwrthod ysgwyddo cyfrifoldeb. Gall pobl yn y Rhondda gofio cael gwybod dro ar ôl tro yn ystod y 1990au gan y cyngor Llafur fod safle tirlenwi Nant-y-Gwyddon yn ddiogel. Cwynodd trigolion am flynyddoedd fod y domen honno'n achosi afiechydon, a chefnogodd Plaid Cymru y trigolion hynny yn eu hymgyrch. Argymhellodd ymchwiliad wedyn y dylid cau'r domen honno, ac ni fyddem wedi cael y fath ganlyniad heb y cyfuniad hwnnw o bŵer pobl a phwysau gwleidyddol.

Mae'r rhai sy'n gwrthwynebu ymchwiliad annibynnol yn dadlau y byddai'n cymryd gormod o amser ac y byddai'n rhy ddrud. Nid oes angen iddo fod yr un o'r pethau hynny. Ni allwch roi pris ar ddiogelu pobl a'u cartrefi. Ni allwch ychwaith roi pris ar roi tawelwch meddwl i bobl, tawelwch meddwl sydd wedi bod yn absennol i gynifer o bobl ers mis Chwefror eleni. Y fenyw o Dreorci sydd wedi dioddef llifogydd dro ar ôl tro ac na all gysgu bellach pan fydd yn bwrw glaw yn y nos—ceir cynifer o straeon fel hyn, a byddai ymchwiliad yn cyrraedd yr achosion sylfaenol, a dyna fyddai ein gobaith gorau o gael atebion parhaol.

Rwy'n erfyn ar holl Aelodau'r Senedd hon, ond yn enwedig y rheini ohonoch nad oeddech yn bwriadu cefnogi ymchwiliad hyd yma, nad yw'n rhy hwyr i wneud y peth iawn. Nid yw'n rhy hwyr i roi'r bobl y mae'r llifogydd wedi effeithio arnynt yn gyntaf. Bydd pleidlais o blaid y cynnig hwn heddiw yn cryfhau'r achos dros ymchwiliad a fydd yn nodi'r hyn a aeth o'i le a pham. Dyna sut y caiff pleidlais o blaid y cynnig hwn ei dehongli yn y Rhondda. Gall ymchwiliad nodi faint o gyllid sydd ei angen, gall nodi lle mae angen inni fuddsoddi mewn amddiffynfeydd rhag llifogydd a mesurau atal llifogydd yn y dyfodol. Gwyddom y rhagwelir y bydd tywydd eithafol yn digwydd yn amlach oherwydd yr argyfwng hinsawdd, ac mae angen inni fod yn barod. Yr unig ffordd o sicrhau ein bod yn barod yw deall yn llawn yr hyn a ddigwyddodd eleni, a beth sydd angen digwydd i unioni pethau.

Rwy'n erfyn ar y Llywodraeth a chynrychiolwyr lleol i weithio gyda ni i gefnogi ymchwiliad i lifogydd heddiw, nid er fy mudd i, nid er budd Plaid Cymru, ond i'r nifer o bobl yn ein cymunedau sydd wedi dioddef llifogydd eleni. Ni ddylai fod rhaid iddynt fynd drwy'r trawma hwnnw eto. Diolch.

16:10

Galwaf ar Weinidog—. O, na. Mae'n ddrwg gyda fi. Mick Antoniw.

I call on the Minister—. No. I'm sorry. Mick Antoniw. 

Diolch, Llywydd. I'm very pleased to be able to participate in this Petitions Committee debate today, because it is an opportunity to talk about the flooding that hit RCT in February, and Pontypridd, my constituency, was the most badly affected area of Rhondda Cynon Taf. So, it is an issue that I have consistently and persistently raised questions on to the First Minister and other Ministers, because although much has already been done, there is still much more to do, and I do not intend to allow those flooded communities in my constituency to be forgotten. 

For each of the 321 homes and dozens of businesses that were severely flooded in Pontypridd, and for the 1,800 homes that were otherwise affected, action is the key word. Winter is here and the anniversary of the floods is approaching fast. People are understandably anxious for the future, and the fear of further flooding is traumatic and must not be underestimated. So, I do not believe that my constituents want anything to get in the way of the progress that we are already making, and the work that is currently in hand.

Public inquiries have their place, but an inquiry under the Inquiries Act 2005, a statutory inquiry, is expensive, it is time consuming and it is a very bureaucratic process, and I know from practical experience that a public inquiry will take at least a year—in all likelihood, at least 18 months—and would be unlikely to add very much to what we already know about the information that we already have from the inquiry report already published by Natural Resources Wales, or what we will know, certainly in my constituency, from the eight section 19 inquiry reports that we're expecting some time in early January. It is vitally important that we have the opportunity to consider those reports, because they will enable immediate action to be taken on top of the action that is already under way. 

I do understand the well-intentioned demands for a public inquiry, but it won't change what needs to be done. A public inquiry, in my view, will only delay what needs to be done now, and if I thought a public inquiry would deliver any benefit to the communities I represent, I would support it. At this moment in time, it is not the right step. It may be appropriate to consider once we have those section 19 reports, but now is not that moment in time.

So, as I say, our focus has got to be on action, and there has been progress. Considerable repair work has been carried out by RCT council, Welsh Water and NRW. RCT council, together with Welsh Government, has also been exploring the potential for a local business insurance scheme, and I want to see that develop. And I'm grateful to the environment Minister, Lesley Griffiths, who has committed millions of pounds of Welsh Government resources to ensure that the preparatory work being carried out by RCT council can go ahead whilst we await the UK Government's decision to make good on its promise of £70 million to £80 million of funding to repair key infrastructure. I'm also very grateful to the Moondance charity, who made a generous donation of £100,000 to help support over 100 of the most immediately affected families there. Also, I'm very grateful for recent interventions by the mental health Minister, Eluned Morgan, for her work with Cwm Taf Morgannwg health board in respect of ensuring that mental health and support services are available to the local community.

Can I also put on record my thanks to all those councillors and community workers and residents who did so much during the course of the flooding? Now, in the immediate aftermath of the floods, I visited those communities with the First Minister and along with the local MP in Pontypridd, Alex Davies-Jones. We've held over 30 public and private meetings with residents and local businesses. The most recent was this week. The views and experiences of the residents are set out in a very detailed report that has been circulated amongst all those who were immediately affected by the flooding. My most immediate concern is that no home that would reasonably benefit from flood resilience measures, such as, for example, floodgates, should be prevented from having them because of cost, and I'm pleased that the Minister, in response to questions from me, has confirmed that funding is available. I'm glad also that RCT council have already had confirmation that their application for funding and that discussions with NRW on a similar scheme for similar measures in flood-risk areas is under discussion with the Minister, and I'd be grateful if the Minister would provide an update on those discussions.

Now, there is still much to do. Insurance is a real issue, with businesses who suffered damage running into tens of millions finding it difficult to get cover, and we must hold the UK Government to its promise of financial support, and I hope that every Member here is as determined as I that they will. We must urgently progress the introduction of flood-resilience measures, such as floodgates, with NRW, and progress other important issues identified in our Pontypridd flood report. Such an improved flood warning system is important, and the introduction of community flood ambassadors and, we also believe, the introduction of regular flood drills. These are the actions that the communities in Pontypridd have raised with me that I want to focus on, and I can assure them that these objectives will continue to be my priority. Diolch, Llywydd.

Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o allu cymryd rhan yn y ddadl hon gan y Pwyllgor Deisebau heddiw, oherwydd mae'n gyfle i siarad am y llifogydd a drawodd RhCT ym mis Chwefror, a Phontypridd, fy etholaeth i, oedd yr ardal yr effeithiwyd arni waethaf yn Rhondda Cynon Taf. Felly, mae'n fater rwyf wedi gofyn cwestiynau yn ei gylch yn gyson i'r Prif Weinidog a Gweinidogion eraill, oherwydd, er bod llawer wedi'i wneud eisoes, mae llawer mwy i'w wneud o hyd, ac nid wyf yn bwriadu caniatáu i'r cymunedau sydd wedi dioddef llifogydd yn fy etholaeth gael eu hanghofio. 

I bob un o'r 321 o gartrefi a dwsinau o fusnesau a ddioddefodd lifogydd difrifol ym Mhontypridd, ac i'r 1,800 o gartrefi yr effeithiwyd arnynt fel arall, gweithredu yw'r gair allweddol. Mae'r gaeaf yma ac mae bron iawn yn flwyddyn ers y llifogydd. Mae'n ddealladwy fod pobl yn bryderus ar gyfer y dyfodol, ac mae ofn llifogydd pellach yn drawmatig ac ni ddylid ei fychanu. Felly, ni chredaf fod fy etholwyr am i ddim rwystro'r cynnydd rydym eisoes yn ei wneud, a'r gwaith sydd ar y gweill ar hyn o bryd.

Mae lle i ymchwiliadau cyhoeddus, ond mae ymchwiliad o dan Ddeddf Ymchwiliadau 2005, ymchwiliad statudol, yn ddrud, mae'n cymryd llawer o amser ac mae'n broses fiwrocrataidd iawn, a gwn o brofiad ymarferol y bydd ymchwiliad cyhoeddus yn cymryd blwyddyn fan lleiaf—o leiaf 18 mis yn ôl pob tebyg—ac na fyddai'n debygol o ychwanegu llawer at yr hyn a wyddom eisoes am y wybodaeth sydd gennym eisoes o adroddiad yr ymchwiliad a gyhoeddwyd eisoes gan Cyfoeth Naturiol Cymru, neu'r hyn y byddwn yn ei wybod, yn sicr yn fy etholaeth i, o'r wyth o adroddiadau ymchwiliadau adran 19 rydym yn eu disgwyl rywbryd ar ddechrau mis Ionawr. Mae'n hanfodol bwysig ein bod yn cael cyfle i ystyried yr adroddiadau hynny, oherwydd byddant yn ein galluogi i gymryd camau ar unwaith ar ben y camau sydd eisoes ar y gweill. 

Rwy'n deall y galwadau a fwriadwyd yn dda am ymchwiliad cyhoeddus, ond ni fydd yn newid yr hyn sydd angen ei wneud. Yn fy marn i, ni fydd ymchwiliad cyhoeddus ond yn oedi'r hyn sydd angen ei wneud nawr, a phe bawn yn meddwl y byddai ymchwiliad cyhoeddus yn sicrhau unrhyw fudd i'r cymunedau rwy'n eu cynrychioli, byddwn yn ei gefnogi. Ar hyn o bryd, nid dyma'r cam cywir. Efallai y bydd yn briodol ystyried hynny pan gawn yr adroddiadau adran 19, ond nid ar hyn o bryd.

Felly, fel y dywedais, rhaid inni ganolbwyntio ar weithredu, ac mae cynnydd wedi bod. Gwnaed gwaith atgyweirio sylweddol gan gyngor RhCT, Dŵr Cymru a CNC. Mae cyngor RhCT, ynghyd â Llywodraeth Cymru, hefyd wedi bod yn archwilio'r potensial ar gyfer cynllun yswiriant busnes lleol, ac rwyf am weld hynny'n datblygu. Ac rwy'n ddiolchgar i Weinidog yr amgylchedd, Lesley Griffiths, sydd wedi ymrwymo miliynau o bunnoedd o adnoddau Llywodraeth Cymru i sicrhau y gall y gwaith paratoi sy'n cael ei wneud gan gyngor RhCT fynd rhagddo tra byddwn yn aros am benderfyniad Llywodraeth y DU i wireddu ei haddewid o £70 miliwn i £80 miliwn o gyllid i atgyweirio seilwaith allweddol. Rwyf hefyd yn ddiolchgar iawn i elusen Moondance, a gyfrannodd rodd hael o £100,000 i helpu i gefnogi dros 100 o'r teuluoedd yr effeithiwyd arnynt yn fwyaf uniongyrchol yno. Hefyd, rwy'n ddiolchgar iawn am ymyriadau diweddar gan y Gweinidog iechyd meddwl, Eluned Morgan, am ei gwaith gyda bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg mewn perthynas â sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl a chymorth ar gael i'r gymuned leol.

A gaf fi hefyd gofnodi fy niolch i'r holl gynghorwyr a gweithwyr cymunedol a thrigolion a wnaeth gymaint yn ystod y llifogydd? Nawr, yn union ar ôl y llifogydd, ymwelais â'r cymunedau gyda'r Prif Weinidog a'r AS lleol ym Mhontypridd, Alex Davies-Jones. Rydym wedi cynnal dros 30 o gyfarfodydd cyhoeddus a phreifat gyda thrigolion a busnesau lleol. Roedd y diweddaraf yr wythnos hon. Nodir barn a phrofiadau'r preswylwyr mewn adroddiad manwl iawn sydd wedi'i ddosbarthu ymhlith pawb yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol gan y llifogydd. Fy mhryder mwyaf uniongyrchol yw na ddylid atal unrhyw gartref a fyddai'n elwa'n rhesymol o fesurau gwrthsefyll llifogydd, megis llifddorau er enghraifft, rhag eu cael oherwydd y gost, ac rwy'n falch fod y Gweinidog, mewn ymateb i gwestiynau gennyf fi, wedi cadarnhau bod cyllid ar gael. Rwy'n falch hefyd fod cyngor RhCT eisoes wedi cael cadarnhad fod eu cais am gyllid a bod trafodaethau gyda CNC ar gynllun tebyg ar gyfer mesurau tebyg mewn ardaloedd lle ceir perygl o lifogydd yn cael ei drafod gyda'r Gweinidog, a byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau hynny.

Nawr, mae llawer i'w wneud o hyd. Mae yswiriant yn broblem wirioneddol, gyda busnesau a ddioddefodd ddifrod gwerth degau o filiynau'n ei chael hi'n anodd cael yswiriant, a rhaid inni ddal Llywodraeth y DU at ei haddewid o gymorth ariannol, ac rwy'n gobeithio bod pob Aelod yma mor benderfynol â minnau o'u gweld yn gwneud hynny. Rhaid inni symud ymlaen ar frys i gyflwyno mesurau atal llifogydd, megis llifddorau, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, a datblygu materion pwysig eraill a nodwyd yn ein hadroddiad ar lifogydd ym Mhontypridd. Mae system rhybudd llifogydd well o'r fath yn bwysig, a chyflwyno cenhadon llifogydd cymunedol, yn ogystal â chyflwyno driliau llifogydd rheolaidd. Dyma'r camau y mae'r cymunedau ym Mhontypridd wedi'u codi gyda mi ac rwyf am ganolbwyntio arnynt, a gallaf eu sicrhau mai'r amcanion hyn fydd fy mlaenoriaeth o hyd. Diolch, Lywydd.

16:15

Galwaf nawr ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. I am grateful for the opportunity to respond to this petition, seeking an independent inquiry into the flooding in Rhondda Cynon Taf. I witnessed myself first hand the devastating impacts of these floods, and, without the swift action of our risk management authorities and emergency services, I am certain we would have seen even more homes flooded. We must also acknowledge how our network of defences protected thousands of properties, and the importance of keeping these structures well maintained. I of course recognise the impact on residents' well-being, as well as the effect on their homes and businesses. Knowing how those communities then had to deal with COVID-19 is heartbreaking, and has strengthened my resolve to do everything we can to help reduce future risk.

This Government acted quickly and decisively in our response to make the necessary repairs and improvements. Immediately after the February storms, I provided all risk-management authorities the opportunity to apply for financial support to undertake emergency repairs to assets. I provided 100 per cent funding for this, which has totalled £4.6 million. In addition, a funding package was also made available to directly support businesses and households. So, far, the Welsh Government has provided over £9.2 million across Wales. In RCT, I awarded £1.6 million of emergency funding to repair damaged flood assets, and this was in addition to the £2.1 million grant funding towards defences and smaller schemes across the county.

I've also provided funding for property resilience measures, such as floodgates, and, to date, have awarded over £1 million across Wales to benefit up to 594 properties. This includes a recent award of over £300,000 to RCT for 357 homes.

Today, I've announced additional revenue support for local authorities this year, providing up to £95,000 extra per authority to support with their flood-risk activities and to help ensure that assets remain resilient over the winter. My officials have written to all local authorities with further details.

In October, I published our new national flood strategy and this strengthens roles and responsibilities and sets out new objectives around communication, planning and prevention. It encourages natural flood management and adaptation, plus greater collaboration to create sustainable schemes that deliver wider well-being benefits. It's an ambitious strategy and reaffirms the importance we place on flood-risk management and the growing threat of climate change. This follows changes to funding that I announced to provide greater support and flexibility to our risk-management authorities, including 100 per cent support for natural flood-management projects and to prepare business cases for new flood and coastal schemes.

I strongly agree with the contributions from Senedd Members that we have to learn the lessons from the February flooding. There must be further scrutiny and engagement of affected communities and all those who face climate risks in Wales. Local authorities have a legal duty to produce reports that investigate the causes of flooding and bring forward recommendations to further reduce risk, and these reports are public documents and are prepared by teams of highly skilled individuals. It seems from contributions from some Members that they don't have confidence in the professional integrity of those people who will prepare the report and don't have confidence in their own ability and that of communities to scrutinise their findings. But I don't share that view, and I have absolute confidence in the professionalism of local authority staff and their commitment to the safety and well-being of the communities they serve. And if Members have evidence that should cast doubt on that belief, then they have a responsibility to present it, but I've not heard any such evidence offered to date.

All Members of this Senedd have a role in scrutinising those reports closely as soon as they're available and ensuring that the views and interests of their constituents are represented. And this Senedd has a role in ensuring that we do learn the lessons from those reports and apply them in national policy and local operational practice to keep Wales safe. I believe that the professionally prepared and legally required reports from local authorities will allow us to do that.

Local elected Members in RCT have gone beyond this to produce their own report, as we heard from Mick Antoniw, who co-authored it with Alex Davies-Jones, the MP. The report makes it clear that residents see a number of specific areas for improvement and solutions that we can consider not only to reduce flood risk, but to help support wider well-being. Contributions of this kind are welcome and clearly show ways in which local residents can scrutinise the issues and put forward creative and constructive solutions that work for them. And I hope that other Members will consider how they can similarly support the communities to be more resilient to climate-related threats and more engaged with issues.

NRW has, in addition to its statutory responsibility to produce flood investigations, published a full review in October, with a series of reports that provide a detailed account of the challenges in relation to their response and forecasting, and I would urge anyone who believes that there has been an attempt to downplay the challenges and the areas for improvement to read that review. It demonstrates not just the range and severity of the challenges we face, but, in my view, the organisation's absolute commitment to take the opportunity now to subject these challenges to public scrutiny, to work with communities to find better solutions for the future. Their conclusion was not that the report should be the end of the conversation, but very explicitly that the conversation must continue, continuing to learn the lessons of the devastating flooding in February and consider more broadly how, as a society, we prepare for the changing climate and its impact on our communities in Wales, and that's a conclusion with which I firmly agree and I hope that the Senedd would also endorse.

So, I do look forward to the further scrutiny of the flood investigation report, and I look forward to working with all Senedd Members, along with local authority partners and with communities, to learn the lessons of the dreadful February floods and to better prepare ourselves for the growing challenges that Wales faces from a changing climate. Diolch.

Diolch, Lywydd. Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i ymateb i'r ddeiseb hon, yn gofyn am ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd yn Rhondda Cynon Taf. Gwelais drosof fy hun effeithiau dinistriol y llifogydd hyn, a heb weithredu cyflym gan ein hawdurdodau rheoli risg a'n gwasanaethau brys, rwy'n sicr y byddem wedi gweld hyd yn oed mwy o gartrefi'n dioddef llifogydd. Rhaid inni gydnabod hefyd sut y diogelodd ein rhwydwaith o amddiffynfeydd filoedd o eiddo, a phwysigrwydd cadw'r strwythurau hyn mewn cyflwr da. Rwyf fi wrth gwrs yn cydnabod yr effaith ar les preswylwyr, yn ogystal â'r effaith ar eu cartrefi a'u busnesau. Mae gwybod sut y bu'n rhaid i'r cymunedau hynny ymdopi wedyn â COVID-19 yn dorcalonnus, ac mae wedi cryfhau fy mwriad i wneud popeth yn ein gallu i helpu i leihau risg yn y dyfodol.

Gweithredodd y Llywodraeth hon yn gyflym ac yn bendant yn ein hymateb i wneud yr atgyweiriadau a'r gwelliannau angenrheidiol. Yn union ar ôl stormydd mis Chwefror, rhoddais gyfle i bob awdurdod rheoli risg wneud cais am gymorth ariannol i wneud gwaith atgyweirio brys ar asedau. Darparais gyllid 100 y cant ar gyfer hyn, sef cyfanswm o £4.6 miliwn. Yn ogystal, darparwyd pecyn ariannu i gefnogi busnesau ac aelwydydd yn uniongyrchol. Hyd yma, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu dros £9.2 miliwn ledled Cymru. Yn RhCT, dyfarnais £1.6 miliwn o gyllid brys i atgyweirio asedau llifogydd a ddifrodwyd, ac roedd hyn yn ychwanegol at y £2.1 miliwn o gyllid grant tuag at amddiffynfeydd a chynlluniau llai ledled y sir.

Rwyf hefyd wedi darparu cyllid ar gyfer mesurau cydnerthedd eiddo, megis llifddorau, a hyd yma, rwyf wedi dyfarnu dros £1 filiwn ledled Cymru i fod o fudd i hyd at 594 eiddo. Mae hyn yn cynnwys dyfarniad diweddar o dros £300,000 i RhCT ar gyfer 357 o gartrefi.

Heddiw, rwyf wedi cyhoeddi cymorth refeniw ychwanegol i awdurdodau lleol eleni, gan ddarparu hyd at £95,000 yn ychwanegol i bob awdurdod i gefnogi eu gweithgareddau perygl llifogydd ac i helpu i sicrhau bod asedau'n parhau i fod yn wydn dros y gaeaf. Mae fy swyddogion wedi ysgrifennu at bob awdurdod lleol gyda rhagor o fanylion.

Ym mis Hydref, cyhoeddais ein strategaeth genedlaethol newydd ar gyfer llifogydd ac mae hon yn cryfhau rolau a chyfrifoldebau ac yn nodi amcanion newydd mewn perthynas â chyfathrebu, cynllunio ac atal. Mae'n annog rheoli llifogydd yn naturiol ac addasu, yn ogystal â mwy o gydweithredu i greu cynlluniau cynaliadwy sy'n sicrhau manteision lles ehangach. Mae'n strategaeth uchelgeisiol ac yn ailddatgan y pwyslais a roddwn ar reoli perygl llifogydd a bygythiad cynyddol newid hinsawdd. Mae hyn yn dilyn newidiadau i'r cyllid a gyhoeddais i roi mwy o gymorth a hyblygrwydd i'n hawdurdodau rheoli risg, gan gynnwys cymorth 100 y cant ar gyfer prosiectau rheoli llifogydd yn naturiol ac i baratoi achosion busnes ar gyfer cynlluniau llifogydd ac arfordirol newydd.

Rwy'n cytuno'n gryf â chyfraniadau Aelodau o'r Senedd sy'n dweud bod rhaid inni ddysgu'r gwersi o lifogydd mis Chwefror. Rhaid craffu ac ymgysylltu ymhellach â chymunedau yr effeithir arnynt a phawb sy'n wynebu risgiau hinsawdd yng Nghymru. Mae gan awdurdodau lleol ddyletswydd gyfreithiol i lunio adroddiadau sy'n ymchwilio i achosion llifogydd a chyflwyno argymhellion i leihau risg ymhellach, ac mae'r adroddiadau hyn yn ddogfennau cyhoeddus ac yn cael eu paratoi gan dimau o unigolion medrus iawn. Mae'n ymddangos o gyfraniadau gan rai Aelodau nad oes ganddynt hyder yn uniondeb proffesiynol y bobl a fydd yn paratoi'r adroddiad ac nad oes ganddynt hyder yn eu gallu eu hunain a gallu cymunedau i graffu ar eu canfyddiadau. Ond nid wyf yn rhannu'r farn honno, ac mae gennyf hyder llwyr ym mhroffesiynoldeb staff awdurdodau lleol a'u hymrwymiad i ddiogelwch a lles y cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. Ac os oes gan Aelodau dystiolaeth a fyddai'n bwrw amheuaeth ar y gred honno, mae ganddynt gyfrifoldeb i'w chyflwyno, ond nid wyf wedi clywed unrhyw dystiolaeth o'r fath yn cael ei chynnig hyd yma.

Mae gan yr holl Aelodau o'r Senedd hon rôl i graffu'n fanwl ar yr adroddiadau hynny cyn gynted ag y byddant ar gael a sicrhau bod barn a buddiannau eu hetholwyr yn cael eu cynrychioli. Ac mae gan y Senedd hon rôl i sicrhau ein bod yn dysgu'r gwersi o'r adroddiadau hynny ac yn eu cymhwyso mewn polisi cenedlaethol ac ymarfer gweithredol lleol i gadw Cymru'n ddiogel. Credaf y bydd yr adroddiadau a baratowyd yn broffesiynol ac sy'n ofynnol yn gyfreithiol gan awdurdodau lleol yn caniatáu inni wneud hynny.

Mae Aelodau etholedig lleol yn RhCT wedi mynd y tu hwnt i hyn i gynhyrchu eu hadroddiad eu hunain, fel y clywsom gan Mick Antoniw, a'i cyd-ysgrifennodd gydag Alex Davies-Jones, yr AS. Mae'r adroddiad yn dweud yn glir fod trigolion yn gweld nifer o feysydd penodol i'w gwella ac atebion y gallwn eu hystyried nid yn unig i leihau'r perygl o lifogydd, ond i helpu i gefnogi lles ehangach. Mae cyfraniadau o'r math hwn i'w croesawu ac maent yn dangos yn glir y ffyrdd y gall trigolion lleol graffu ar y materion a chyflwyno atebion creadigol ac adeiladol sy'n gweithio iddynt hwy. A gobeithio y bydd Aelodau eraill yn ystyried sut y gallant hwy gefnogi'r cymunedau yn yr un modd i allu gwrthsefyll bygythiadau sy'n gysylltiedig â'r hinsawdd ac i gymryd mwy o ran yn y materion dan sylw.

Mae CNC, yn ogystal â'i gyfrifoldeb statudol i gynhyrchu ymchwiliadau i lifogydd, wedi cyhoeddi adolygiad llawn ym mis Hydref, gyda chyfres o adroddiadau sy'n rhoi disgrifiad manwl o'r heriau o ran eu hymateb a'u rhagolygon, a byddwn yn annog unrhyw un sy'n credu y bu ymdrech i fychanu'r heriau a'r meysydd i'w gwella i ddarllen yr adolygiad hwnnw. Mae'n dangos nid yn unig yr ystod o heriau sy'n ein hwynebu a'u difrifoldeb, ond yn fy marn i, ymrwymiad llwyr y sefydliad i fanteisio ar y cyfle nawr i graffu'n gyhoeddus ar yr heriau hyn, i weithio gyda chymunedau i ddod o hyd i atebion gwell ar gyfer y dyfodol. Daethant i'r casgliad clir iawn, nid y dylai'r adroddiad fod yn ddiwedd y sgwrs, ond yn hytrach, fod rhaid i'r sgwrs barhau, a dal ati i ddysgu gwersi'r llifogydd dinistriol a gafwyd ym mis Chwefror ac ystyried yn fwy cyffredinol sut, fel cymdeithas, rydym yn paratoi ar gyfer hinsawdd sy'n newid a'i heffaith ar ein cymunedau yng Nghymru, ac mae hwnnw'n gasgliad rwy'n cytuno'n bendant ag ef ac yn gobeithio y byddai'r Senedd hefyd yn ei gymeradwyo.

Felly, edrychaf ymlaen at weld craffu pellach ar adroddiad yr ymchwiliad i'r llifogydd, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r holl Aelodau o'r Senedd, ynghyd â phartneriaid awdurdodau lleol a chymunedau i ddysgu gwersi llifogydd ofnadwy mis Chwefror ac i baratoi ein hunain yn well ar gyfer yr heriau cynyddol y mae Cymru'n eu hwynebu yn sgil hinsawdd sy'n newid. Diolch.

16:20

Galwaf nawr ar Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.

I call now on Janet Finch-Saunders to reply to the debate.

Diolch, Llywydd. I wish to thank the petitioners and all those others who have highlighted their own personal experiences of the devastating floods and shared these not only with our Petitions Committee, but with our Members here today. Thank you for all Member contributions on such an important issue.

I wish to thank the Minister for her response and acknowledgement of the funding that's been made available to help with defences, small schemes, floodgates, and the support to 357 homes in Rhondda Cynon Taf. All local authorities have been written to, and issues around mentioning natural flood defences in the strategy that was published recently.

This debate has enabled important matters to be raised. We will now consider this petition in the new year and we certainly welcome any further responses coming forward from the petitioner. Diolch yn fawr, Llywydd. 

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r deisebwyr a'r holl bobl eraill sydd wedi tynnu sylw at eu profiadau personol eu hunain o'r llifogydd dinistriol ac wedi rhannu'r rhain nid yn unig gyda'n Pwyllgor Deisebau, ond gyda'n Haelodau yma heddiw. Diolch am holl gyfraniadau'r Aelodau ar fater mor bwysig.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei hymateb a'i chydnabyddiaeth o'r cyllid sydd ar gael i helpu gydag amddiffynfeydd, cynlluniau bach, llifddorau, a'r gefnogaeth i 357 o gartrefi yn Rhondda Cynon Taf. Ysgrifennwyd at bob awdurdod lleol, a materion yn ymwneud â sôn am amddiffynfeydd llifogydd naturiol yn y strategaeth a gyhoeddwyd yn ddiweddar.

Mae'r ddadl hon wedi ein galluogi i roi sylw i faterion pwysig. Byddwn yn ystyried y ddeiseb hon yn y flwyddyn newydd ac rydym yn sicr yn croesawu unrhyw ymatebion pellach a ddaw gan y deisebydd. Diolch yn fawr, Lywydd.

16:25

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi'r ddeiseb? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to note the petition. Does any Member object? Are there any objections? There are none. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Cyn inni dorri am yr egwyl nawr, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, bydd y cynigion ar gyfer dadl y Llywodraeth ar gyfyngiadau coronafeirws newydd a dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar y coronafeirws, cyfyngiadau mis Rhagfyr, yn cael eu grwpio ar gyfer dadl ond gyda phleidleisiau ar wahân. A oes gwrthwynebiad i hynny? Na, dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad na chlywed gwrthwynebiad, felly bydd yr eitemau yn cael eu grwpio ar gyfer y ddadl. Rydym ni'n cymryd egwyl fer nawr i wneud rhai newidiadau yn y Siambr, felly egwyl.

Before we break, unless a Member objects, the motions for the Government debate on the new coronavirus restrictions and the Welsh Conservatives' debate on coronavirus, December restrictions, will be grouped for debate but with votes taken separately. Are there any objections to that? There are no objections and therefore the items will be grouped for debate. We will now take a short break to make some changeovers in the Chamber, so we'll break.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:27.

Plenary was suspended at 16:27.

16:35

Ailymgynullodd y Senedd am 16:35, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 16:35, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.

7. & 8. Dadl: Cyfyngiadau Coronafeirws Newydd (Gohiriwyd o 8 Rhagfyr) a Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Coronafeirws—Cyfyngiadau mis Rhagfyr
7. & 8. Debate: New Coronavirus Restrictions (Postponed from 8 December) and a Welsh Conservatives Debate: Coronavirus—December Restrictions

Detholwyd y gwelliannau canlynol i gynnig NNDM7501: gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6 yn enw Darren Millar, gwelliant 10 yn enw Caroline Jones, a gwelliannau 11, 12, 13, 14, 15, 16 a 17 yn enw Siân Gwenllian. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), ni ddewiswyd gwelliannau 1, 7, 8 a 9 a gyflwynwyd i’r cynnig.

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), ni ddewiswyd y gwelliannau a gyflwynwyd i cynnig NDM7505.

The following amendments have been selected to motion NNDM7501: amendments 2, 3, 4, 5 and 6 in the name of Darren Millar, amendment 10 in the name of Caroline Jones, and amendments 11, 12, 13, 14, 15, 16 and 17 in the name of Siân Gwenllian. In accordance with Standing Order 12.23(iii), amendments 1, 7, 8 and 9 tabled to the motion were not selected.

In accordance with Standing Order 12.23(iii), the amendments tabled to the motion NDM7505 have not been selected. 

It was agreed that the Government debate on the new coronavirus restrictions and the Welsh Conservatives debate on coronavirus December restrictions are grouped for debate but with separate votes. I now call on the Minister for Health and Social Services to move the Government motion—Vaughan Gething.

Cytunwyd bod dadl y Llywodraeth ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd a dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar gyfyngiadau coronafeirws mis Rhagfyr yn cael eu grwpio i'w trafod ond gyda phleidleisiau ar wahân. Galwaf yn awr ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gyflwyno cynnig y Llywodraeth—Vaughan Gething.

Cynnig NNDM7501 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi:

a) y cynnydd yn y gyfradd dreigl saith niwrnod mewn perthynas â digwyddedd achosion o’r coronafeirws ledled Cymru; 

b) y datganiad gan y Prif Weinidog ar 1 Rhagfyr a oedd yn nodi’r mesurau cenedlaethol newydd i ddiogelu iechyd y cyhoedd a lleihau lledaeniad y coronafeirws; ac

c) y pecyn cymorth busnes £340m a ddarperir drwy’r gronfa cadernid economaidd i gefnogi busnesau yr effeithir arnynt gan y mesurau cenedlaethol newydd.

Motion NNDM7501 Rebecca Evans

To propose that the Senedd:

Notes:

a) the increase in the seven-day rolling incidence rate of coronavirus cases across Wales;

b) the statement by the First Minister on 1 December which set out new national measures to protect public health and reduce the spread of coronavirus; and

c) the £340m package of business support to be made available through the economic resilience fund to support businesses affected by the new national measures.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the Government motion before us and I'll address each of the elements of the Government motion in turn.

Sadly, coronavirus is accelerating across Wales, eroding the hard-won gains from the firebreak. The seven-day rolling incidence rate of coronavirus across Wales has risen to over 320 cases per 100,000. As of 7 December, there were 1,085 people with confirmed coronavirus cases in our hospitals. We now have more than 400 more people in NHS hospitals in Wales being treated for coronavirus compared to the peak in April. The situation is undeniably serious. It demands a serious and responsible response from us all.

The First Minister's statement to the Senedd on 1 December set out the increasing challenge that we face. He set out the pressing need to take further targeted action to protect people's health and reduce the speed and spread of the virus. We should remember this is a virus that is highly infectious; it thrives when we come together. And there is an obvious risk that, as people come together to celebrate Christmas, they will catch or spread the virus. So, in line with what the chief medical officer said today, in the run-up to 23 December, we must all do what we can to make sure that infection rates reduce and to reduce our contacts.

The Welsh Government has considered the recent evidence from SAGE, the UK Scientific Advisory Group for Emergencies, and especially, as we've said, their meetings of 11 and 19 November. These highlighted the positive impacts of measures in the Scottish level 3 system and English tier 3 restrictions. We already had many of these in place in Wales and have adapted other measures for Wales. That's why, from 6 o'clock on Friday, new national restrictions were introduced for hospitality and indoor attractions. So, pubs, bars, restaurants and cafes must now close at 6 p.m. and cannot serve alcohol. After 6 p.m. they will only be able to provide takeaway services. Similar measures apply to tier 3 in Scotland. Indoor entertainment venues and indoor visitor attractions must close; outdoor attractions are currently open. The rest of our national measures remain the same, but our national message has never been more important: we all have a part to play if we are going to turn back the rising tide of coronavirus.

The final part of the Government motion relates to the further £340 million package of support to business that we are making through the economic resilience fund. This includes £180 million targeted at hospitality and tourism businesses. This, of course, is in addition to the various support schemes available through the UK Government. There have been a large number of amendments to the Government motion and it won't be possible for me to address all of them in detail, but I will discuss the themes that they raise.

There is increasing scientific and observational evidence highlighting the role of hospitality in disease transmission. Health spokespeople from the Conservatives and Plaid Cymru were offered briefings last week with the chief scientific adviser on health. In addition to this, there is growing evidence of behaviour associated with alcohol, including the gaming of the rules. Rates of infection are rising across Wales in 21 out of 22 local authorities today. We have repeated and clear advice, from the technical advisory group, that a national approach is most likely to be effective at this point in time. A further report from the technical advisory group, with advice that informed the decision of the Government to introduce the new hospitality restrictions across Wales, was published on Monday. I should say at this point that we will support amendments 5 and 6.

The Plaid Cymru amendments largely deal with details of the hospitality restrictions. The restrictions on the hospitality sector, including the sale of alcohol, are a key element of the interventions that SAGE consider to have the biggest impact on the virus. Whilst the restrictions on supermarkets and off-licences selling alcohol after 10 p.m. remain in place, I don't believe it's proportionate to impose further restrictions on the ability of people to purchase alcohol for consumption in their own homes, but the messaging from the Government about how we ask people to behave, to do the right thing, remains clear.

In response to amendments 16 and 17, I should say that the Welsh Government has always brought regulations for debate and decision to the Senedd in accordance with the rules of this Parliament. Given the importance of responding quickly to the shifting and significant public health threat, we will need to continue to act promptly, whenever necessary, to keep Wales safe. Whilst I reject the hospitality-related amendments, I do not underestimate the very negative impact that these restrictions will have on businesses across Wales. That is why we have put in place the most generous package of measures anywhere in the UK. I recognise the hard work within the sector to introduce mitigations, but, unfortunately, the Welsh Government has to take very difficult, unpalatable choices to introduce further restrictions. The decisions we have taken have been supported by both SAGE and TAG advice, which I referenced earlier, and the public statements and advice of our own chief medical officer.

The Conservative motion calls for what it describes as a 'targeted approach', without clearly setting out what that would be or the advice and evidence that underpins that call for an alternative approach. What we have heard in public statements from the Conservatives is the desire to have greater restrictions imposed on individual groups of people, especially older people. That advice has been rejected as impractical and unworkable by not just SAGE, but by our own group, the technical advisory group. That advice has been rejected and not followed by the Scottish National Party health Minister in Scotland, the Ulster Unionist health Minister in Northern Ireland and the Conservative Secretary of State for health acting for England. It is also an approach that has been rejected by every single one of the four chief medical officers across the UK. It is, of course, a matter for the Conservatives if they still wish to promote that approach, but it is not a matter that this Government believes is the right course of action to keep Wales safe.

All of us hoped that the firebreak, followed by national measures, would give us a path through to Christmas. Unfortunately, that has plainly not been the case. That is why we now need to take further steps as a nation to keep the people of Wales safe. I do hope that the sobering, troubling and undeniably serious figures in the last few days will have given all Members the time to pause and reflect. As we face the prospect of greater harm, as we face the prospect of a hard, difficult and deadly winter ahead of us without further change, I hope that, in the face of that prospect, Members will reflect on whether this Senedd should vote today to relax restrictions. I believe doing so will undoubtedly cause even greater harm, and undoubtedly will lead to avoidable deaths for the people that we serve. I do not believe that is a responsible choice, as we all have to strike the balance between the harm of acting and the much greater harm of doing nothing. I move the motion and ask Members to support the Government today.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cyflwyno cynnig y Llywodraeth ger ein bron a byddaf yn mynd i'r afael â phob un o elfennau cynnig y Llywodraeth yn ei dro.

Yn anffodus, mae coronafeirws yn cyflymu ledled Cymru, gan erydu'r enillion a gafwyd o'r cyfnod atal byr. Mae cyfradd dreigl saith diwrnod y coronafeirws ledled Cymru wedi codi i dros 320 o achosion ym mhob 100,000. Ar 7 Rhagfyr, roedd 1,085 o bobl gydag achosion o'r coronafeirws wedi'i gadarnhau yn ein hysbytai. Bellach mae gennym dros 400 yn fwy o bobl yn ysbytai'r GIG yng Nghymru yn cael eu trin ar gyfer coronafeirws o'i gymharu â'r uchafbwynt ym mis Ebrill. Ni ellir gwadu bod y sefyllfa'n ddifrifol. Mae'n galw am ymateb difrifol a chyfrifol gennym i gyd.

Roedd datganiad y Prif Weinidog i'r Senedd ar 1 Rhagfyr yn nodi'r her gynyddol sy'n ein hwynebu. Nododd yr angen dybryd i gymryd camau pellach wedi'u targedu i ddiogelu iechyd pobl a lleihau cyflymder a lledaeniad y feirws. Dylem gofio bod hwn yn feirws sy'n heintus iawn; mae'n ffynnu pan ddown at ein gilydd. Ac mae perygl amlwg, wrth i bobl ddod at ei gilydd i ddathlu'r Nadolig, y byddant yn dal neu'n lledaenu'r feirws. Felly, yn unol â'r hyn a ddywedodd y prif swyddog meddygol heddiw, yn y cyfnod cyn 23 Rhagfyr, rhaid i bob un ohonom wneud yr hyn a allwn i sicrhau bod cyfraddau heintio'n gostwng ac i leihau ein cysylltiadau.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ystyried y dystiolaeth ddiweddar gan Grŵp Cynghori Gwyddonol y DU ar Argyfyngau (SAGE), ac yn enwedig eu cyfarfodydd ar 11 a 19 Tachwedd fel rydym wedi dweud. Amlygodd y rhain effeithiau cadarnhaol mesurau yn system lefel 3 yr Alban a chyfyngiadau haen 3 Lloegr. Roedd gennym lawer o'r rhain eisoes ar waith yng Nghymru ac rydym wedi addasu mesurau eraill ar gyfer Cymru. Dyna pam, o 6 o'r gloch ddydd Gwener, y cyflwynwyd cyfyngiadau cenedlaethol newydd ar gyfer lletygarwch ac atyniadau dan do. Felly, mae'n rhaid i dafarndai, bariau, bwytai a chaffis gau am 6 p.m. ac ni chânt weini alcohol. Ar ôl 6 p.m. dim ond gwasanaethau tecawê y cânt eu darparu. Mae mesurau tebyg yn berthnasol i haen 3 yn yr Alban. Rhaid cau lleoliadau adloniant dan do ac atyniadau dan do i ymwelwyr; mae atyniadau awyr agored ar agor ar hyn o bryd. Mae gweddill ein mesurau cenedlaethol yn aros yr un fath, ond nid yw ein neges genedlaethol erioed wedi bod yn bwysicach: mae gan bob un ohonom ran i'w chwarae os ydym am wrthdroi llif cynyddol y coronafeirws.

Mae rhan olaf cynnig y Llywodraeth yn ymwneud â'r pecyn cymorth pellach gwerth £340 miliwn i fusnesau rydym yn ei wneud drwy'r gronfa cadernid economaidd. Mae hyn yn cynnwys £180 miliwn wedi'i dargedu at fusnesau lletygarwch a thwristiaeth. Mae hyn, wrth gwrs, yn ychwanegol at y gwahanol gynlluniau cymorth sydd ar gael drwy Lywodraeth y DU. Cafwyd nifer fawr o welliannau i gynnig y Llywodraeth ac ni fydd yn bosibl i mi roi sylw manwl i bob un ohonynt, ond rwyf am drafod y themâu y maent yn eu codi.

Ceir tystiolaeth wyddonol ac arsylwadol gynyddol sy'n amlygu rôl lletygarwch yn trosglwyddo clefyd. Cynigiwyd briffiau i lefarwyr iechyd y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru yr wythnos diwethaf gyda'r prif gynghorydd gwyddonol ar iechyd. Yn ogystal â hyn, ceir tystiolaeth gynyddol o ymddygiad sy'n gysylltiedig ag alcohol, gan gynnwys herio'r rheolau. Mae cyfraddau heintio yn codi ledled Cymru mewn 21 o'r 22 awdurdod lleol heddiw. Rydym wedi cael cyngor eglur dro ar ôl tro gan y grŵp cynghori technegol mai dull gweithredu cenedlaethol sydd fwyaf tebygol o fod yn effeithiol ar hyn o bryd. Ddydd Llun, cyhoeddwyd adroddiad pellach gan y grŵp cynghori technegol, gyda chyngor a lywiodd benderfyniad y Llywodraeth i gyflwyno'r cyfyngiadau lletygarwch newydd ledled Cymru. Dylwn ddweud ar y pwynt hwn y byddwn yn cefnogi gwelliannau 5 a 6.

Mae gwelliannau Plaid Cymru i raddau helaeth yn ymdrin â manylion y cyfyngiadau lletygarwch. Mae'r cyfyngiadau ar y sector lletygarwch, gan gynnwys gwerthu alcohol, yn elfen allweddol o'r ymyriadau y mae SAGE yn ystyried eu bod yn cael yr effaith fwyaf ar y feirws. Er bod y cyfyngiadau ar archfarchnadoedd a siopau diodydd sy'n gwerthu alcohol ar ôl 10 p.m. yn parhau ar waith, nid wyf yn credu ei bod yn gymesur gosod cyfyngiadau pellach ar allu pobl i brynu alcohol i'w yfed yn eu cartrefi eu hunain, ond mae'r negeseuon gan y Llywodraeth ynglŷn â sut rydym yn gofyn i bobl ymddwyn, i wneud y peth iawn, yn parhau'n glir.

Mewn ymateb i welliannau 16 a 17, dylwn ddweud bod Llywodraeth Cymru bob amser wedi dod â rheoliadau i'w trafod a'u penderfynu i'r Senedd yn unol â rheolau'r Senedd hon. O ystyried pwysigrwydd ymateb yn gyflym i'r bygythiad sylweddol i iechyd y cyhoedd, bygythiad sy'n newid, bydd angen inni barhau i weithredu'n gyflym, pryd bynnag y bydd angen, i gadw Cymru'n ddiogel. Er fy mod yn gwrthod y gwelliannau sy'n gysylltiedig â lletygarwch, nid wyf yn bychanu'r effaith negyddol iawn y bydd y cyfyngiadau hyn yn ei chael ar fusnesau ledled Cymru. Dyna pam ein bod wedi darparu'r pecyn mwyaf hael o fesurau yn unrhyw ran o'r DU. Rwy'n cydnabod y gwaith caled yn y sector i gyflwyno mesurau lliniaru, ond yn anffodus, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud dewisiadau anodd ac annymunol iawn i gyflwyno cyfyngiadau pellach. Mae'r penderfyniadau a wnaed gennym wedi'u cefnogi gan gyngor SAGE a'r grŵp cynghori technegol, y cyfeiriais ato'n gynharach, a datganiadau cyhoeddus a chyngor ein prif swyddog meddygol ein hunain.

Mae cynnig y Ceidwadwyr yn galw am yr hyn y mae'n ei ddisgrifio fel 'dull wedi'i dargedu', heb nodi'n glir beth fyddai hynny na'r cyngor a'r dystiolaeth sy'n sail i'r alwad honno am ddull amgen. Yr hyn a glywsom mewn datganiadau cyhoeddus gan y Ceidwadwyr yw'r awydd i gael mwy o gyfyngiadau ar grwpiau unigol o bobl, yn enwedig pobl hŷn. Gwrthodwyd y cyngor hwnnw fel un anymarferol nid yn unig gan SAGE, ond gan ein grŵp ein hunain, y grŵp cynghori technegol. Gwrthodwyd y cyngor hwnnw ac ni chafodd ei ddilyn gan Weinidog iechyd Plaid Genedlaethol yr Alban yn yr Alban, Gweinidog iechyd Unoliaethwyr Ulster yng Ngogledd Iwerddon a'r Ysgrifennydd Gwladol Ceidwadol dros iechyd sy'n gweithredu dros Loegr. Mae hefyd yn ddull sydd wedi'i wrthod gan bob un o'r pedwar prif swyddog meddygol ledled y DU. Mater i'r Ceidwadwyr, wrth gwrs, yw a ydynt yn dal i ddymuno hyrwyddo'r dull gweithredu hwnnw, ond nid yw'r Llywodraeth hon yn credu ei bod yn ffordd gywir o weithredu i gadw Cymru'n ddiogel.

Roedd pob un ohonom yn gobeithio y byddai'r cyfnod atal byr, a mesurau cenedlaethol wedyn, yn rhoi llwybr i ni hyd at y Nadolig. Yn anffodus, mae'n amlwg nad yw hynny wedi digwydd. Dyna pam y mae angen inni gymryd camau pellach yn awr fel cenedl i gadw pobl Cymru'n ddiogel. Rwy'n gobeithio y bydd y ffigurau sobreiddiol, cythryblus a difrifol iawn yn ddi-os yn ystod y dyddiau diwethaf wedi gwneud i bob Aelod oedi ac ystyried. Wrth inni wynebu'r posibilrwydd o fwy o niwed, wrth inni wynebu'r posibilrwydd o aeaf caled, anodd ac angheuol o'n blaenau heb newid pellach, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau, yn wyneb y posibilrwydd hwnnw, yn ystyried a ddylai'r Senedd hon bleidleisio heddiw i lacio'r cyfyngiadau. Credaf y bydd gwneud hynny'n sicr o achosi mwy fyth o niwed, ac yn sicr o arwain at farwolaethau y gellir eu hosgoi ymhlith y bobl rydym yn eu gwasanaethu. Ni chredaf fod hwnnw'n ddewis cyfrifol, gan fod yn rhaid i bob un ohonom daro'r cydbwysedd rhwng y niwed o weithredu a'r niwed llawer mwy o wneud dim. Rwy'n gwneud y cynnig a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r Llywodraeth heddiw.

16:40

I have selected amendments 2, 3, 4, 5 and 6, and amendments 10 to 17, that have been tabled to the Government motion. I now call on Darren Millar to move the Welsh Conservative motion and amendments 2 to 6 to the Government motion. Darren.

Rwyf wedi dethol gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6, a gwelliannau 10 i 17, sydd wedi'u cyflwyno i gynnig y Llywodraeth. Galwaf yn awr ar Darren Millar i gyflwyno cynnig y Ceidwadwyr Cymreig a gwelliannau 2 i 6 i gynnig y Llywodraeth. Darren.

Cynnig NDM7505 Darren Millar

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi'r cyfyngiadau coronafeirws a osodwyd ar y diwydiannau lletygarwch ac adloniant dan do yng Nghymru o 4 Rhagfyr 2020 ymlaen.

2. Yn gresynu at effaith andwyol y cyfyngiadau ar fusnesau a swyddi yng Nghymru.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) atal y cyfyngiadau ar unwaith; a

b) mabwysiadu dull mwy cymesur wedi'i dargedu o fynd i'r afael â'r coronafeirws yng Nghymru.

Motion NDM7505 Darren Millar

To propose that the Senedd:

1. Notes the coronavirus restrictions imposed on the hospitality and indoor entertainment industries in Wales from 4 December 2020.

2. Regrets the adverse impact of the restrictions on Welsh businesses and jobs.

3. Calls upon the Welsh Government to:

a) suspend the restrictions with immediate effect; and

b) adopt a more proportionate and targeted approach to tackling the coronavirus in Wales.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Gwelliant 2 i NNDM7501—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu nad yw dull gweithredu Cymru gyfan yn gymesur o ystyried bod COVID-19 yn cylchredeg ar wahanol gyfraddau mewn gwahanol rannau o'r wlad.

Amendment 2 to NNDM7501—Darren Millar

Add as new point at end of motion:

Does not believe that a Wales-wide approach is proportionate given that COVID-19 is circulating at different rates in different parts of the country.

Gwelliant 3 i NNDM7501—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu nad oes digon o dystiolaeth i ddangos bod cyfyngiadau presennol Llywodraeth Cymru ar werthu alcohol mewn tafarndai, caffis a bwytai yn gymesur.

Amendment 3 to NNDM7501—Darren Millar

Add as new point at end of motion:

Believes that there is insufficient evidence to demonstrate that the Welsh Government’s current restrictions on the sale of alcohol in public houses, cafes and restaurants are proportionate.

Gwelliant 4 i NNDM7501—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu bod y cymorth ariannol sydd ar gael i fusnesau y mae'r cyfyngiadau'n effeithio arnynt yn annigonol, yn enwedig pan fo cwmnïau wedi gwario symiau enfawr ar sicrhau bod eu safleoedd yn ddiogel i staff a chwsmeriaid o ran COVID-19.

Amendment 4 to NNDM7501—Darren Millar

Add as new point at end of motion:

Believes that the financial support available to businesses affected by the restrictions is insufficient, especially when firms have spent vast sums on ensuring their premises are COVID secure for staff and customers.

Gwelliant 5 i NNDM7501—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi'r dystiolaeth a oedd yn sail i'w phenderfyniad i gau lleoliadau adloniant dan do.

Amendment 5 to NNDM7501—Darren Millar

Add as new point at end of motion: 

Calls upon the Welsh Government to publish the evidence on which it based its decision to close indoor entertainment venues.

Gwelliant 6 i NNDM7501—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ymhellach ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod digon o gymorth ariannol ar gael i fusnesau mewn modd amserol.

Amendment 6 to NNDM7501—Darren Millar

Add as new point at end of motion: 

Further calls upon the Welsh Government to make sufficient financial support available to businesses in a timely manner.

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6.

Amendments 2, 3, 4, 5 and 6 moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the Welsh Conservative motion on the order paper today and all the amendments tabled to the Government motion that have been tabled in my name. Can I put on record at the start of this debate that we fully recognise on the Welsh Conservative benches the gravity of the public health emergency, not just here in Wales, but across the UK and internationally, and that we do also recognise the need to take action to reduce coronavirus infection rates?

Following the decision of the Welsh Government to impose new restrictions on the hospitality sector in the run up to Christmas, it became very clear to us that a debate was needed on the impact that this decision would have and to provide the Welsh Parliament with an opportunity to have its say. But, in spite of this, the Welsh Government refused to facilitate a debate prior to the commencement of the regulations on Friday. Frankly, Dirprwy Lywydd, I think it's a disgrace that the Welsh Government has not enabled the Senedd to hold a meaningful vote on the restrictions until today, a number of days after their imposition. The Labour Party is the first party to carp at Westminster if the UK introduces regulations before a vote, and what's good for the goose is good for the gander. They need to practice what they preach and make sure that we have the opportunity to vote in this Senedd whenever there are significant changes in its approach to controlling the coronavirus. We need to ensure that all significant changes are subject to a vote prior to their imposition.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cyflwyno cynnig y Ceidwadwyr Cymreig ar y papur trefn heddiw a'r holl welliannau a gyflwynwyd i gynnig y Llywodraeth sydd wedi'u cyflwyno yn fy enw i. A gaf fi gofnodi ar ddechrau'r ddadl hon ein bod ni ar feinciau'r Ceidwadwyr Cymreig yn llwyr gydnabod difrifoldeb yr argyfwng iechyd cyhoeddus, nid yn unig yma yng Nghymru, ond ledled y DU ac yn rhyngwladol, a'n bod hefyd yn cydnabod yr angen i weithredu i leihau cyfraddau heintio coronafeirws?

Yn dilyn penderfyniad Llywodraeth Cymru i osod cyfyngiadau newydd ar y sector lletygarwch yn y cyfnod cyn y Nadolig, daeth yn amlwg iawn i ni fod angen dadl ar yr effaith y byddai'r penderfyniad hwn yn ei chael ac i roi cyfle i Senedd Cymru ddweud ei dweud. Ond er gwaethaf hyn, gwrthododd Llywodraeth Cymru hwyluso dadl cyn dechrau'r rheoliadau ddydd Gwener. A bod yn onest, Ddirprwy Lywydd, rwy'n credu ei bod yn warthus nad yw Llywodraeth Cymru wedi galluogi'r Senedd i gynnal pleidlais ystyrlon ar y cyfyngiadau tan heddiw, nifer o ddyddiau ar ôl eu gosod. Y Blaid Lafur yw'r blaid gyntaf i gwyno yn San Steffan os yw'r DU yn cyflwyno rheoliadau cyn pleidlais, beth sy'n wahanol yma? Mae angen iddynt arfer yr hyn y maent yn ei bregethu a sicrhau ein bod yn cael cyfle i bleidleisio yn y Senedd hon pryd bynnag y bydd newidiadau sylweddol yn ei dull o reoli'r coronafeirws. Rhaid inni sicrhau bod pob newid sylweddol yn destun pleidlais cyn ei osod.

We believe that the decision to impose severe restrictions on the hospitality and entertainment industries across Wales is neither proportionate nor reasonable. The Wales-wide approach taken by the Welsh Government pays no regard to the fact that the virus is circulating at very different rates in different parts of Wales. There's only limited evidence that the hospitality and indoor entertainment industries are responsible for the significant increases in infection rates in some parts of Wales, and evidence that stopping people from having an alcoholic drink before 6 o'clock with a meal is inherently riskier than having a soft drink with that meal appears to be non-existent. There also appears to be little recognition by the Welsh Government of the vital importance of the hospitality sector to the Welsh economy.

Now, I recognise what the Minister has just said about the inadequacy of financial support, and I welcome the fact that that amendment that we have tabled is going to receive Government support. It's not surprising, given the lack of adequate financial support from the Welsh Government that there have been a very limited number of sightings of Ken Skates in recent days. In fact, there have been more sights of—[Interruption.] There have been more sights of big cats—notwithstanding the fact that he turned up to answer questions today, there have been more sightings of big cats in the countryside in north Wales, frankly, than the Minister for the economy.

Now, we know that most of the financial support package announced by the Welsh Government will, unfortunately, not be available until January, and I regret that by that time there will be many firms across Wales—a great number of which have already been struggling to survive as a result of the severe travel restrictions—that could have collapsed. Throughout the pandemic, the Government has, on many occasions, struggled to explain to the public how it has balanced its responsibilities to protect both lives and livelihoods. Welsh Ministers are required, of course, to take proportionate decisions that are reasonable, and they have a moral obligation to demonstrate how they've met those tests to the people of Wales. But I'm afraid that they've failed to be able to demonstrate that they've met those tests in respect of these measures. Those areas of Wales such as north Wales, in particular, where the infection rates are much lower than in other parts of the country, where they appear to be getting out of control, seem to suggest that we need a different approach in different parts of the country. I heard what the Minister said about the UK Government Ministers rejecting the sort of approach that we've suggested here in Wales. You forget that, both in Scotland and England, they've got a tiered approach, they're taking a different approach that is targeted at different parts of the country because of different rates of the virus circulating. That's why they have those tiers in terms of their system.

The infection rates published by Public Health Wales today suggest that Gwynedd has a circulation rate of the virus, a positive rate, of 37.7 positives per 100,000 of the population over the past seven days, and that is falling. When you compare that to Neath Port Talbot, in south Wales, where we've got a staggering 693.6 cases per 100,000 in the past seven days, it's quite clear that we need a different approach in both of those two areas. In fact, Neath Port Talbot has the worst rate of infection in the whole of the UK, and nine out of the 10 top local authorities in terms of the infection rates are actually in Wales, and I think that's a depressing situation that absolutely needs a more targeted approach in terms of those local authorities that have got such big risks associated with them. The differences aren't minor, they are enormous, and that's why we want to see a different approach with regard to the way in which the Welsh Government is tackling these issues, not the Wales-wide blanket approach, frankly, that we have at the moment. 

And then there are those members of the public who are doing the right thing—they're washing their hands, they're wearing a mask, they're staying home, they're socially distancing—and we believe that they should be rewarded for that hard work when we have a situation where the virus is under better control, yet Ministers have chosen to impose severe restrictions on every single person in the country because of a small minority in some of our communities who, no matter what the rules, will never actually obey them.

The lack of evidence from the Government also in relation to the hospitality industry is troubling. I note, of course, that some further information has been shared this week. I think it related to evidence from back in April, which was obviously a much earlier time during the pandemic and is probably outdated. But those latest advice documents published by Ministers do not call for the sort of restrictions that the Welsh Government has decided to impose. They make no reference to the arbitrary 6 p.m. rule for the closure of regulated premises, nor the banning of alcohol sales. And the unintended consequences of those rules, such as people mixing in people's homes and drinking together, fuelling even more infections, are not rehearsed at all in those documents. 

The UK Government's chief scientific adviser, Sir Patrick Vallance, has acknowledged this week that there is no hard evidence to justify hospitality curfews. And the Minister was quite right to point out that there are some differences in the Welsh Conservatives' approach versus the UK Government approach. That's what devolution is all about, because we want a solution for Wales, not a solution for England, which the UK Government, of course, is having to impose. But it's in the face of all of this evidence, or this lack of evidence, that the new restrictions are all the more galling, especially for those hospitality businesses that have struggled to survive the pandemic so far and have worked very hard and spent many thousands of pounds to implement those COVID-safe environments on their premises in order to keep their staff and customers safe. 

I fear that the Government needs to be reminded of the huge contribution that this particular sector makes to our economy and communities every year. The hospitality sector in Wales contributes £3 billion per year to our economy. It employs over 140,000 people in Wales directly, and a further 40,000 indirectly. And according to the chief executive of UKHospitality Cymru, the hospitality sector in Wales is the third-largest private sector employer. That's bigger than the pharmaceutical, automobile and aerospace industries in Wales combined. So, given these facts, it's very difficult to understand why the Welsh Government has chosen to target this particular industry in the way that it has. Anyone who frequents pubs, restaurants and cafes would understand the significant damage that these restrictions are causing, so why is it that the Welsh Government doesn't seem to understand? And I hate to say it, but I can't help but feel that if these restrictions posed a major threat to jobs in the steel industry, there would be a very different approach from Ministers. 

Finally, with regard to business support, I'm afraid it's too little, too late. Too little because it will not go anywhere near close enough to cover the loss of revenue for the Christmas period for those people who now are suffering, and too late, because people won't be able to access the support they need until January, by which time many businesses will have gone to the wall and many thousands of jobs will have been lost. 

So, in closing, we understand the need to control the virus and to protect lives. That's why we have supported—and I want to stress this—most of the coronavirus regulations laid before this Senedd. You wouldn't think it when you listen to the Government, but that is a fact. We've supported those restrictions because they were backed by evidence and they were proportionate, and they were targeted, but unfortunately these aren't, and that's why we're calling for their immediate suspension and for a more targeted and proportionate approach, going forward. I urge Members to support the motion. 

Credwn nad yw'r penderfyniad i osod cyfyngiadau difrifol ar y diwydiannau lletygarwch ac adloniant ledled Cymru yn gymesur nac yn rhesymol. Nid yw'r dull gweithredu ledled Cymru a fabwysiadwyd gan Lywodraeth Cymru yn rhoi unrhyw ystyriaeth i'r ffaith bod y feirws yn cylchredeg ar gyfraddau gwahanol iawn mewn gwahanol rannau o Gymru. Prin yw'r dystiolaeth mai'r diwydiannau lletygarwch ac adloniant dan do sy'n gyfrifol am y cynnydd sylweddol yn y cyfraddau heintio mewn rhai rhannau o Gymru, ac mae'n ymddangos nad yw'r dystiolaeth yn bodoli fod atal pobl rhag cael diod alcoholig cyn 6 o'r gloch gyda phryd o fwyd yn fwy peryglus na chael diod feddal gyda'r pryd hwnnw. Ymddengys hefyd nad oes fawr o gydnabyddiaeth gan Lywodraeth Cymru i bwysigrwydd hanfodol y sector lletygarwch i economi Cymru.

Nawr, rwy'n cydnabod yr hyn y mae'r Gweinidog newydd ei ddweud am annigonolrwydd cymorth ariannol, ac rwy'n croesawu'r ffaith y bydd y gwelliant a gyflwynwyd gennym yn cael cefnogaeth y Llywodraeth. Nid yw'n syndod, o ystyried y diffyg cymorth ariannol digonol gan Lywodraeth Cymru, mai ar nifer gyfyngiedig iawn o achlysuron y gwelwyd Ken Skates yn y dyddiau diwethaf. Yn wir, gwelwyd mwy o—[Torri ar draws.] Gwelwyd cathod mawr yn amlach—er gwaethaf y ffaith iddo ddod i ateb cwestiynau heddiw, gwelwyd cathod mawr yn amlach yn ardaloedd gwledig gogledd Cymru a bod yn onest nag y gwelwyd Gweinidog yr economi.

Nawr, gwyddom na fydd y rhan fwyaf o'r pecyn cymorth ariannol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru ar gael tan fis Ionawr yn anffodus, ac rwy'n gresynu y bydd llawer o gwmnïau ledled Cymru—a nifer fawr ohonynt eisoes wedi bod yn ei chael hi'n anodd goroesi o ganlyniad i'r cyfyngiadau teithio difrifol—wedi mynd i'r wal erbyn hynny. Drwy gydol y pandemig, mae'r Llywodraeth, ar sawl achlysur, wedi ei chael hi'n anodd esbonio i'r cyhoedd sut y mae wedi cydbwyso ei chyfrifoldebau i ddiogelu bywydau a bywoliaeth pobl. Wrth gwrs, mae'n ofynnol i Weinidogion Cymru wneud penderfyniadau cymesur sy'n rhesymol, ac mae ganddynt rwymedigaeth foesol i ddangos sut y maent wedi bodloni'r profion hynny i bobl Cymru. Ond mae arnaf ofn eu bod wedi methu dangos eu bod wedi bodloni'r profion hynny mewn perthynas â'r mesurau hyn. Mae'r ardaloedd o Gymru megis gogledd Cymru yn arbennig, lle mae'r cyfraddau heintio yn llawer is nag mewn rhannau eraill o'r wlad, lle mae'n ymddangos eu bod yn mynd allan o reolaeth, i'w gweld yn awgrymu bod arnom angen dull gweithredu gwahanol mewn gwahanol rannau o'r wlad. Clywais yr hyn a ddywedodd y Gweinidog am Weinidogion Llywodraeth y DU yn gwrthod y math o ddull rydym wedi'i awgrymu yma yng Nghymru. Rydych yn anghofio bod ganddynt ddull haenog yn yr Alban a Lloegr, maent yn mabwysiadu dull gwahanol sydd wedi'i dargedu at wahanol rannau o'r wlad oherwydd bod gwahanol gyfraddau o'r feirws yn cylchredeg. Dyna pam y mae ganddynt yr haenau hynny yn eu system.

Mae'r cyfraddau heintio a gyhoeddwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru heddiw yn awgrymu bod gan Wynedd gyfradd gylchredeg o'r feirws, cyfradd bositif, o 37.7 o achosion positif ym mhob 100,000 o'r boblogaeth dros y saith diwrnod diwethaf, ac mae'r gyfradd honno'n gostwng. Pan gymharwch hynny â Chastell-nedd Port Talbot yn ne Cymru, lle mae gennym 693.6 achos ym mhob 100,000 yn ystod y saith diwrnod diwethaf, mae'n eithaf clir fod arnom angen dull gweithredu gwahanol yn y ddwy ardal honno. Yn wir, Castell-nedd Port Talbot sydd â'r gyfradd heintio waethaf yn y DU gyfan, ac mae naw o'r 10 awdurdod lleol sydd ar y brig o ran y cyfraddau heintio yng Nghymru, a chredaf fod honno'n sefyllfa dorcalonnus sy'n galw am ddull gweithredu wedi'i thargedu'n well o ran yr awdurdodau lleol sydd â risgiau mor fawr yn gysylltiedig â hwy. Nid yw'r gwahaniaethau'n fach, maent yn enfawr, a dyna pam rydym am weld dull gwahanol yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r materion hyn, nid y dull cyffredinol ledled Cymru sydd gennym ar hyn o bryd. 

Ac yna, ceir yr aelodau o'r cyhoedd sy'n gwneud y peth iawn—maent yn golchi eu dwylo, maent yn gwisgo masg, maent yn aros gartref, maent yn cadw pellter cymdeithasol—a chredwn y dylid eu gwobrwyo am y gwaith caled hwnnw pan fydd gennym sefyllfa lle mae'r feirws dan reolaeth well, ac eto mae Gweinidogion wedi dewis gosod cyfyngiadau difrifol ar bob person yn y wlad oherwydd lleiafrif bach yn rhai o'n cymunedau na fydd byth yn ufuddhau i'r rheolau, ni waeth beth ydynt.

Mae'r diffyg tystiolaeth gan y Llywodraeth hefyd mewn perthynas â'r diwydiant lletygarwch yn peri gofid. Rwy'n nodi, wrth gwrs, fod gwybodaeth bellach wedi'i rhannu yr wythnos hon. Credaf ei bod yn ymwneud â thystiolaeth o fis Ebrill, a oedd yn amlwg yn amser llawer cynharach yn ystod y pandemig ac mae'n debyg ei bod wedi dyddio. Ond nid yw'r dogfennau cyngor diweddaraf hynny a gyhoeddwyd gan Weinidogion yn galw am y math o gyfyngiadau y mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu eu gosod. Nid ydynt yn cyfeirio at y rheol fympwyol 6 p.m. ar gyfer cau safleoedd wedi'u rheoleiddio, na gwahardd gwerthu alcohol. Ac nid yw canlyniadau anfwriadol y rheolau hynny, megis pobl yn cymysgu yng nghartrefi pobl ac yn yfed gyda'i gilydd, gan achosi mwy fyth o heintiau, yn cael eu nodi o gwbl yn y dogfennau hynny. 

Mae prif gynghorydd gwyddonol Llywodraeth y DU, Syr Patrick Vallance, wedi cydnabod yr wythnos hon nad oes tystiolaeth gadarn i gyfiawnhau cyrffyw lletygarwch. Ac roedd y Gweinidog yn llygad ei le yn tynnu sylw at y ffaith bod rhai gwahaniaethau yn ymagwedd y Ceidwadwyr Cymreig o gymharu â Llywodraeth y DU. Dyna hanfod datganoli, oherwydd rydym am gael ateb i Gymru, nid ateb i Loegr, fel y mae Llywodraeth y DU, wrth gwrs, yn gorfod ei osod. Ond yn wyneb yr holl dystiolaeth hon, neu'r diffyg tystiolaeth, mae'r cyfyngiadau newydd yn fwy chwerw fyth, yn enwedig i'r busnesau lletygarwch sydd wedi cael trafferth i oroesi'r pandemig hyd yma ac sydd wedi gweithio'n galed iawn ac wedi gwario miloedd lawer o bunnoedd i weithredu amgylcheddau diogel rhag COVID ar eu safle er mwyn cadw eu staff a'u cwsmeriaid yn ddiogel. 

Ofnaf fod angen atgoffa'r Llywodraeth o'r cyfraniad enfawr y mae'r sector penodol hwn yn ei wneud i'n heconomi a'n cymunedau bob blwyddyn. Mae'r sector lletygarwch yng Nghymru yn cyfrannu £3 biliwn y flwyddyn i'n heconomi. Mae'n cyflogi dros 140,000 o bobl yng Nghymru yn uniongyrchol, a 40,000 arall yn anuniongyrchol. Ac yn ôl prif weithredwr UKHospitality Cymru, y sector lletygarwch yng Nghymru yw'r cyflogwr sector preifat mwyaf ond dau. Mae hynny'n fwy na'r diwydiannau fferyllol, modurol ac awyrofod yng Nghymru gyda'i gilydd. Felly, o ystyried y ffeithiau hyn, mae'n anodd iawn deall pam y mae Llywodraeth Cymru wedi dewis targedu'r diwydiant penodol hwn yn y ffordd y gwnaeth. Byddai unrhyw un sy'n mynychu tafarndai, bwytai a chaffis yn deall y niwed sylweddol y mae'r cyfyngiadau hyn yn ei achosi, felly pam nad yw Llywodraeth Cymru i'w gweld fel pe bai'n deall? Ac mae'n gas gennyf ei ddweud, ond ni allaf beidio â theimlo, pe bai'r cyfyngiadau hyn yn fygythiad mawr i swyddi yn y diwydiant dur, y byddai ymagwedd wahanol iawn gan Weinidogion. 

Yn olaf, ar gymorth busnes, mae arnaf ofn ei fod yn rhy ychydig yn rhy hwyr. Rhy ychydig gan na fydd yn agos at fod yn ddigon i dalu am golli refeniw ar gyfer cyfnod y Nadolig i'r bobl sy'n dioddef nawr, ac yn rhy hwyr, oherwydd ni fydd pobl yn gallu cael y cymorth sydd ei angen arnynt tan fis Ionawr, ac erbyn hynny bydd llawer o fusnesau wedi mynd i'r wal a bydd miloedd lawer o swyddi wedi'u colli.  

Felly, wrth gloi, rydym yn deall yr angen i reoli'r feirws ac i ddiogelu bywydau. Dyna pam ein bod wedi cefnogi—ac rwyf am bwysleisio hyn—y rhan fwyaf o'r rheoliadau coronafeirws a osodwyd gerbron y Senedd hon. Ni fyddech yn meddwl hynny pan fyddwch yn gwrando ar y Llywodraeth, ond mae'n ffaith. Rydym wedi cefnogi'r cyfyngiadau hynny oherwydd eu bod wedi'u seilio ar dystiolaeth ac am eu bod yn gymesur, ac wedi'u targedu, ond yn anffodus nid yw hynny'n wir am y rhain, a dyna pam ein bod yn galw am eu hatal ar unwaith ac eisiau dull mwy cymesur wedi'i dargedu, wrth symud ymlaen. Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig. 

16:50

Thank you. In accordance with Standing Order 12.23, I have not selected the amendments tabled to the Welsh Conservatives' motion. I now call on Caroline Jones to move amendment 10 to the Government motion, tabled in her own name. Caroline. 

Diolch. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23, nid wyf wedi dethol y gwelliannau a gyflwynwyd i gynnig y Ceidwadwyr Cymreig. Galwaf yn awr ar Caroline Jones i gynnig gwelliant 10 i gynnig y Llywodraeth, a gyflwynwyd yn ei henw ei hun. Caroline.

Gwelliant 10 i NNDM7501—Caroline Jones

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu:

a) at y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi mynd ar drywydd camau gweithredu yn seiliedig ar dystiolaeth gyfyngedig iawn o'r sefyllfa yng Nghymru;

b) at y ffaith mai effaith gyfyngedig iawn a gaiff y cyfyngiadau ar gyfraddau heintio yng Nghymru;

c) at y ffaith y bydd y cyfyngiadau hyn yn cael effaith barhaol ar swyddi a bywoliaethau ac y byddant yn achosi niwed parhaol i'r sector lletygarwch yng Nghymru.

Amendment 10 to NNDM7501—Caroline Jones

Add as new point at end of motion:

Regrets:

a) that the Welsh Government has pursued a course of action based on very limited evidence of the situation in Wales;

b) that the restrictions will have a very limited impact upon infection rates in Wales;

c) that these restrictions will have a lasting impact on jobs and livelihoods and will cause lasting damage to the hospitality sector in Wales.

Cynigiwyd gwelliant 10.

Amendment 10 moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Before I move on to dealing with the motion itself, I have to place on record my disappointment at the way this institution has been treated. This Senedd was elected to legislate in the best interest of the people of Wales, but because of the contempt shown by the Welsh Government, we are once again being called upon to rubber-stamp decisions that have already been made. We were elected to represent our constituents, who are losing their jobs and businesses as a result of the decisions made by Welsh Ministers, and yet, we did not get to vote on the restrictions before they came into effect. Instead, we get to vote on an anodyne motion. This is not democracy; this has become an elected dictatorship, and it's no wonder that the wider public and business sector are losing faith in this institution.

Moving on to my amendment—which I formally move—we do not support the Welsh Government's decisions, but previously, I placed on record that the First Minister has had my support regarding regulations, but now, regrettably, the First Minister has set us on a path that will greatly impact our hospitality sector, and will have very little impact on the pandemic here in Wales. And this course of action, which may or may not have a limited impact on the spread of COVID-19, will, without any shadow of doubt, decimate the hospitality sector in Wales. Many pubs closed their doors on Friday evening for the last time ever, and far too many staff ended their final shift facing Christmas without a job, and some businesses have told me that they are still waiting for the first lockdown financial support. And I fear Wales is witnessing the slow death of our economy in a futile effort to stem the pandemic. So, despite measures that have devastated large parts of our tourism and hospitality sectors, as well as non-food retailers, we have the worst infection rates in the UK. I don't subscribe to the 'let it run its course' philosophy, because this virus can and does destroy lives. Yet, at the same time, we can't shut everything down until we have sufficient supplies of the vaccine.

The long-term impact could now be much worse than the direct impact of COVID-19. How many life chances have been ruined as a result of these actions? How many people will be condemned to a life of poverty because our economy will take decades to recover? Infections aren't being spread in hospitality establishments, establishments that have spent millions of pounds to make their venues COVID-safe and secure the safety of the public. It's being spread in large indoor gatherings by people who think the rules aren't for them, large gatherings of 20 people and more, playing in supermarket car parks; no masks, no social distancing, and yet, later, going home to their families.

Many people are complaining about the mixed messages that they don't understand; people are confused by the rules and then decide to totally ignore the rules altogether. They say, 'If it's okay to meet up with four friends down the pub, why not at home?' We need more clarity and less confusion, because some people are inadvertently breaking the rules. We should be sending a clear message that until we have sufficient stocks of vaccine, people should avoid all contact with those not in their household. We need a test, trace and protect system that is conducting regular population-wide testing and isolating those who are infected. Why are we not dealing with people who deliberately break the rules, and using the hospitality sector as scapegoats along with the people who are law-abiding? And I urge Members to support my amendment. Diolch yn fawr. Thank you.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Cyn imi symud ymlaen i ymdrin â'r cynnig ei hun, rhaid imi gofnodi fy siom ynglŷn â'r ffordd y mae'r sefydliad hwn wedi cael ei drin. Etholwyd y Senedd hon i ddeddfu er budd gorau pobl Cymru, ond oherwydd y dirmyg a ddangoswyd gan Lywodraeth Cymru, mae galw arnom unwaith eto i amenio penderfyniadau sydd eisoes wedi'u gwneud. Cawsom ein hethol i gynrychioli ein hetholwyr, sy'n colli eu swyddi a'u busnesau o ganlyniad i'r penderfyniadau a wneir gan Weinidogion Cymru, ac eto, ni chawsom bleidleisio ar y cyfyngiadau cyn iddynt ddod i rym. Yn hytrach, cawn bleidleisio ar gynnig di-fflach. Nid democratiaeth yw hyn; mae bellach yn unbennaeth etholedig, ac nid yw'n syndod bod y sector cyhoeddus a busnes ehangach yn colli ffydd yn y sefydliad hwn.

Gan symud ymlaen at fy ngwelliant—gwelliant rwy'n ei gynnig yn ffurfiol—nid ydym yn cefnogi penderfyniadau Llywodraeth Cymru, ond o'r blaen, cofnodais fod y Prif Weinidog wedi cael fy nghefnogaeth i reoliadau, ond bellach, yn anffodus, mae'r Prif Weinidog wedi ein gosod ar lwybr a fydd yn effeithio'n fawr ar ein sector lletygarwch, ac na fydd yn cael fawr o effaith ar y pandemig yma yng Nghymru. A bydd y camau gweithredu hyn, a allai gael effaith gyfyngedig ar ledaeniad COVID-19 neu beidio, yn dinistrio'r sector lletygarwch yng Nghymru heb unrhyw amheuaeth. Caeodd llawer o dafarndai eu drysau nos Wener am y tro olaf, a gorffennodd llawer gormod o staff eu sifft olaf gan wynebu'r Nadolig heb swydd, ac mae rhai busnesau wedi dweud wrthyf eu bod yn dal i aros am gymorth ariannol y cyfnod cyntaf o gyfyngiadau symud. Ac rwy'n ofni bod Cymru'n gweld marwolaeth araf ein heconomi mewn ymdrech ofer i atal y pandemig. Felly, er gwaethaf mesurau sydd wedi difetha rhannau helaeth o'n sectorau twristiaeth a lletygarwch, yn ogystal â manwerthwyr nad ydynt yn gwerthu bwyd, mae gennym y cyfraddau heintio gwaethaf yn y DU. Nid wyf yn arddel yr athroniaeth 'gadewch iddo redeg ei gwrs', oherwydd gall y feirws hwn ddinistrio bywydau, ac mae'n gwneud hynny. Ac eto, ar yr un pryd, ni allwn gau popeth nes bod gennym ddigon o gyflenwadau o'r brechlyn.

Gallai'r effaith hirdymor fod yn llawer gwaeth nag effaith uniongyrchol COVID-19. Faint o gyfleoedd bywyd sydd wedi'u difetha o ganlyniad i'r camau hyn? Faint o bobl fydd yn cael eu condemnio i fywyd o dlodi gan y bydd yn cymryd degawdau i'n heconomi wella? Nid yw heintiau'n cael eu lledaenu mewn sefydliadau lletygarwch, sefydliadau sydd wedi gwario miliynau o bunnoedd i wneud eu lleoliadau'n ddiogel rhag COVID ac sy'n sicrhau diogelwch y cyhoedd. Mae'n cael ei ledaenu mewn digwyddiadau mawr dan do gan bobl sy'n credu nad yw'r rheolau ar eu cyfer hwy, crynoadau mawr o 20 o bobl a mwy, yn chwarae ym meysydd parcio archfarchnadoedd; dim masgiau, dim cadw pellter cymdeithasol, ac eto, yn mynd adref at eu teuluoedd wedyn.

Mae llawer o bobl yn cwyno am y negeseuon cymysg nad ydynt yn eu deall; mae pobl yn cael eu drysu gan y rheolau ac yna'n penderfynu anwybyddu'r rheolau'n gyfan gwbl. Maent yn dweud, 'Os yw'n iawn i gyfarfod â phedwar ffrind yn y dafarn, pam ddim gartref?' Rhaid inni gael mwy o eglurder a llai o ddryswch, oherwydd mae rhai pobl yn torri'r rheolau'n anfwriadol. Dylem fod yn anfon neges glir y dylai pobl osgoi pob cysylltiad â phobl nad ydynt yn rhan o'u haelwyd hyd nes y cawn stociau digonol o'r brechlyn. Mae arnom angen system profi, olrhain a diogelu sy'n cynnal profion rheolaidd ar draws y boblogaeth ac yn ynysu'r rhai sydd wedi'u heintio. Pam ein bod yn methu mynd i'r afael â phobl sy'n torri'r rheolau'n fwriadol, ac yn defnyddio'r sector lletygarwch fel bwch dihangol ynghyd â'r bobl sy'n cydymffurfio â'r gyfraith? Ac rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi fy ngwelliant. Diolch yn fawr. Diolch.

16:55

Thank you. Can I now call on Rhun ap Iorwerth to move amendments 11 to 17 to the Government motion, tabled in the name of Siân Gwenllian?

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliannau 11 i 17 i gynnig y Llywodraeth, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian?

Gwelliant 11 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cytuno, er y gall lleoliadau lletygarwch aros ar agor, na ddylent fod yn destun gwaharddiad llwyr ar werthu alcohol fel y nodir ar hyn o bryd yn y rheoliadau a ddaeth i rym ar 4 Rhagfyr.

Amendment 11 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Agrees that, whilst hospitality venues can remain open, they should not be subject to a complete ban on the sale of alcohol as currently set out in regulations which came into force on 4 December.

Gwelliant 12 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cytuno y dylai'r terfyn amser ar gyfer gwerthu alcohol mewn archfarchnadoedd a siopau diodydd trwyddedig fod yn gyson â'r terfyn amser a bennwyd ar gyfer lleoliadau lletygarwch.

Amendment 12 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Agrees that the cut-off time on the sale of alcohol in supermarkets and off-licences should be consistent with the cut-off time imposed on hospitality venues.

Gwelliant 13 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cytuno y dylid caniatáu i leoliadau lletygarwch aros ar agor tan 8pm.

Amendment 13 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Agrees that hospitality venues should be allowed to stay open until 8pm.

Gwelliant 14 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu

a) yr amcanion penodol y mae'n gobeithio y bydd y cyfyngiadau cenedlaethol newydd a amlinellwyd yn natganiad y Prif Weinidog i'r Senedd ar 1 Rhagfyr yn eu cyflawni; a

b) beth fydd y trothwy ar gyfer llacio'r mesurau hynny.

Amendment 14 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Calls on the Welsh Government to outline:

a) the specific objectives it hopes the new national restrictions outlined in the First Minister’s statement to the Senedd on 1 December will achieve; and

b) what the threshold will be for relaxing those measures.

Gwelliant 15 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cytuno y dylid cyhoeddi cyngor diweddaraf cell cyngor technegol Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r holl ddata sy'n cefnogi'r penderfyniadau polisi, ochr yn ochr ag unrhyw gyhoeddiad ar gyfyngiadau coronafeirws cenedlaethol pellach, neu cyn cyhoeddiad o'r fath.

Amendment 15 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Agrees that the latest Welsh Government technical advisory cell advice, together with all data supporting the policy decisions taken, should be published alongside or prior to any announcement on further national coronavirus restrictions.

Gwelliant 16 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cytuno y dylai Llywodraeth Cymru fabwysiadu rhagdybiaeth o blaid cynnal pleidlais ystyrlon yn y Senedd cyn y bydd unrhyw gyfyngiadau coronafeirws cenedlaethol pellach a gaiff yr un fath o effaith â'r rhai a amlinellir yn natganiad y Prif Weinidog i'r Senedd ar 1 Rhagfyr yn dod i rym.

Amendment 16 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Agrees that the Welsh Government should adopt a presumption in favour of holding a meaningful vote in the Senedd to precede the coming into effect of any further national coronavirus restrictions of the magnitude outlined in the First Minister’s statement to the Senedd on 1 December.

Gwelliant 17 i NNDM7501—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i roi cyfle i'r gwrthbleidiau wneud ceisiadau rhesymol am fodelu annibynnol gan y gell cyngor technegol ar gynigion amgen mewn perthynas â materion fel cau'r sector lletygarwch ac ymyriadau eraill nad ydynt yn rhai fferyllol.

Amendment 17 to NNDM7501—Siân Gwenllian

Add as new point at end of motion:

Calls on the Welsh Government to afford the opportunity for opposition parties to make reasonable requests for independent modelling by the technical advisory cell on alternative proposals in relation to matters such as the closure of the hospitality sector and other non-pharmaceutical interventions.

Cynigiwyd gwelliannau 11, 12, 13, 14, 15, 16 a 17.

Amendments 11, 12, 13, 14, 15, 16 and 17 moved.

Diolch yn fawr, Dirprwy Llywydd. 

Thank you very much, Deputy Presiding Officer.

We're at another critical point in the story of this pandemic; that's clear. To hear of senior health executives or doctors speaking of their fear about what lies ahead should concern us all. We could spend a lot of time looking back at what has happened. The Conservatives, I know, have argued this week, for example, that the firebreak failed. I don't think the firebreak failed, actually. What went wrong was a lack of new strategy for after the firebreak, and a far too abrupt exit from the firebreak. Now, sadly, we are dealing with the consequences of that, but let's concentrate on looking forward.

Rydym ar adeg dyngedfennol arall yn stori'r pandemig hwn; mae hynny'n glir. Dylai clywed am uwch weithredwyr iechyd neu feddygon yn siarad am eu hofn ynglŷn â'r hyn sydd o'n blaenau beri pryder i bob un ohonom. Gallem dreulio llawer o amser yn edrych yn ôl ar yr hyn sydd wedi digwydd. Mae'r Ceidwadwyr, rwy'n gwybod, wedi dadlau yr wythnos hon er enghraifft, fod y cyfnod atal byr wedi methu. Nid wyf i'n credu bod y cyfnod atal byr wedi methu mewn gwirionedd. Yr hyn a aeth o'i le oedd diffyg strategaeth newydd ar gyfer ar ôl y cyfnod atal byr, a llacio llawer rhy sydyn wedi'r cyfnod atal byr. Nawr, yn anffodus, rydym yn ymdrin â chanlyniadau hynny, ond gadewch inni ganolbwyntio ar edrych ymlaen.

I certainly appreciate that Government is working in extremely difficult circumstances here, but our scrutiny becomes more important at a time like this. It's about trying to encourage better decision making, so let me go through our amendments to the Government motion. The first three deal with those areas that have jarred with a significant section of public opinion most—the rules around hospitality. To be clear, you won't hear me, or any of my colleagues, say that the run-up to Christmas should be anything like normal. I don't hear the hospitality sector saying that either, and with infection levels and positivity rates on the way up pretty much everywhere, we have to look at how all aspects of how the way we live our lives affects the spread of the virus, from work to travel to leisure and, yes, how we interact with and enjoy the hospitality sector. Limiting personal and potential contact between people, especially late at night when spirits are higher, let's say, makes sense in many, many ways.

But it's the extent of the restrictions that we question here. We question whether Government has got it right. The total alcohol ban, for example, has led to many people questioning the logic, and that can lead to an undermining of trust. Individuals from four households can meet for a coffee. Not even an individual can have a quiet pint in the same establishment. Now, I know it's not people having a quiet pint that Government is worried about, but they're still affected too, and in stark contrast, supermarkets can still sell as much alcohol as they like until late in the evening. Again, those people from four households can have a lunch, but a couple living together can't have an evening meal. We're suggesting that perhaps there needn't be an outright ban on alcohol. Those evening meals can be allowed up to, say, 8 o'clock, allowing some trade to take place. And remember that the sector as a whole has worked very, very hard, and invested heavily too, to try to work COVID safely.

But here's the key—and I refer to our other amendment: what's the evidence, the specific evidence, on, for example, the harm caused by restaurants? On why 6 o'clock closing of all hospitality contributes to the overall goals, rather than perhaps a later time? What are those goals—the specific objectives? What are the thresholds that we can look forward to for the relaxing of measures? Our amendment 15 says the latest advice Government receives, 

'together with all data supporting the policy decisions taken, should be published alongside or prior to any announcement on further national coronavirus restrictions.'

This is so, so important, and it's been good to hear calls for the timely publication of evidence from the benches of the Government side too.

I'll also make reference to amendment 17. We're making some suggestions today based on research, aren't we? On best practice elsewhere, and so on. But we're asking here to be able to seek modelling by Government scientists and advisers on our alternative proposals. This is clearly an amendment in the spirit of achieving, or trying to achieve, the best outcomes for Wales—something we should all be seeking.

There's an appeal to the Conservatives there too: bring your proposals to the table. Guff and bluster really don't cut it in this pandemic, and downplaying risks to health increases risks to health. You do that at your peril. We'll be voting for your amendments today. A number of them, like ours, call for more evidence, for example, but I'm giving one big caveat. We vote for amendment 2 because, yes, we do see the need to respond in different ways in different parts of Wales, but that can go both ways. Frankly, currently that's likely to mean the need for additional measures in some places, more support for self-isolation, more resources to help communities of high prevalence of the virus.

We'll be abstaining on the Conservative debate motion itself. I think we've expressed our position pretty clearly in the way we're voting on the other amendments, and whilst we are agreed on some elements that I've outlined there, this can't be about the suspension of restrictions altogether. I don't think anybody in hospitality even, as I say, is really calling for that. What we want is a rethink on some elements, and to suggest lifting of all restrictions now would clearly be damaging to health. This is not the time, as we've heard some on the Conservative benches suggesting, to pretend that there are parts of Wales that are somehow immune to this virus—there aren't—and thankfully, there are parts of the country that are faring better than others, including my own constituency, but prevention is more often than not better than cure.

Rwy'n sicr yn sylweddoli bod y Llywodraeth yn gweithio mewn amgylchiadau eithriadol o anodd yma, ond daw ein gwaith craffu'n bwysicach ar adeg fel hon. Mae'n ymwneud â cheisio annog gwell penderfyniadau, felly gadewch imi fynd drwy ein gwelliannau i gynnig y Llywodraeth. Mae'r tri cyntaf yn ymdrin â'r meysydd sydd wedi bod yn fwyaf o dân ar groen rhan sylweddol o'r farn gyhoeddus—y rheolau ynghylch lletygarwch. I fod yn glir, ni fyddwch yn fy nghlywed i, nac unrhyw un o fy nghyd-Aelodau'n dweud y dylai'r cyfnod cyn y Nadolig fod yn unrhyw beth tebyg i normal. Nid wyf yn clywed y sector lletygarwch yn dweud hynny ychwaith, a chyda lefelau heintio a chyfraddau profion positif yn codi fwy neu lai ym mhobman, mae'n rhaid inni edrych ar sut y mae pob agwedd ar y ffordd rydym yn byw ein bywydau yn effeithio ar ledaeniad y feirws, o waith i deithio i hamdden ac ie, y ffordd rydym yn rhyngweithio â'r sector lletygarwch ac yn ei fwynhau. Mae cyfyngu ar gyswllt personol a chysylltiad posibl rhwng pobl, yn enwedig yn hwyr yn y nos pan fo'r hwyliau'n well, gadewch i ni ddweud, yn gwneud synnwyr mewn sawl ffordd.

Ond graddau'r cyfyngiadau rydym yn eu cwestiynu yma. Rydym yn cwestiynu a yw'r Llywodraeth wedi gwneud pethau'n iawn. Mae'r gwaharddiad llwyr ar alcohol, er enghraifft, wedi gwneud i lawer o bobl gwestiynu'r rhesymeg, a gall hynny arwain at danseilio ymddiriedaeth. Gall unigolion o bedair aelwyd gyfarfod am goffi. Ni all hyd yn oed un unigolyn gael peint tawel yn yr un sefydliad. Nawr, rwy'n gwybod nad pobl sy'n cael peint tawel yw'r hyn y mae'r Llywodraeth yn poeni amdano, ond maent yn dal i gael eu heffeithio hefyd, ac mewn cyferbyniad llwyr, gall archfarchnadoedd ddal i werthu cymaint o alcohol ag y maent yn ei ddymuno tan yn hwyr gyda'r nos. Unwaith eto, gall pobl o bedair aelwyd gael cinio, ond ni all pâr sy'n byw gyda'i gilydd gael pryd o fwyd gyda'r nos. Rydym yn awgrymu efallai nad oes angen gwaharddiad llwyr ar alcohol. Gellir caniatáu prydau gyda'r nos hyd at 8 o'r gloch, dyweder, gan ganiatáu i rywfaint o fasnach ddigwydd. A chofiwch fod y sector cyfan wedi gweithio'n galed tu hwnt ac wedi buddsoddi'n helaeth hefyd, i geisio gweithio'n ddiogel rhag COVID.

Ond dyma'r allwedd—a chyfeiriaf at ein gwelliant arall: beth yw'r dystiolaeth, y dystiolaeth benodol, ar y niwed a achosir gan fwytai er enghraifft? Ar y rheswm pam y mae cau'r holl letygarwch am 6 o'r gloch yn cyfrannu at y nodau cyffredinol, yn hytrach nag amser diweddarach efallai? Beth yw'r nodau hynny—yr amcanion penodol? Beth yw'r trothwyon y gallwn edrych ymlaen atynt ar gyfer llacio mesurau? Mae ein gwelliant 15 yn dweud, 

'y dylid cyhoeddi cyngor diweddaraf cell cyngor technegol Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r holl ddata sy'n cefnogi'r penderfyniadau polisi, ochr yn ochr ag unrhyw gyhoeddiad ar gyfyngiadau coronafeirws cenedlaethol pellach, neu cyn cyhoeddiad o'r fath.'

Mae hyn mor bwysig, ac mae wedi bod yn dda clywed galwadau am gyhoeddi tystiolaeth yn amserol oddi ar feinciau ochr y Llywodraeth hefyd.

Cyfeiriaf hefyd at welliant 17. Rydym yn gwneud rhai awgrymiadau heddiw yn seiliedig ar ymchwil, onid ydym? Ar arfer gorau mewn mannau eraill, ac yn y blaen. Ond rydym yn gofyn yma am allu cael modelau gan wyddonwyr a chynghorwyr y Llywodraeth ar ein cynigion amgen. Mae'n amlwg fod hwn yn welliant yn yr ysbryd o sicrhau, neu geisio cyflawni, y canlyniadau gorau i Gymru—rhywbeth y dylem i gyd fod yn ei geisio.

Mae apêl i'r Ceidwadwyr yno hefyd: dewch â'ch cynigion at y bwrdd. Nid yw siarad gwag a brygowthan yn gwneud y tro yn y pandemig hwn, ac mae bychanu risgiau i iechyd yn cynyddu risgiau i iechyd. Gwae chi os gwnewch chi hynny. Byddwn yn pleidleisio o blaid eich gwelliannau heddiw. Mae nifer ohonynt, fel ein rhai ni, yn galw am fwy o dystiolaeth er enghraifft, ond rwy'n rhoi un cafeat mawr. Rydym yn pleidleisio dros welliant 2 oherwydd ein bod yn gweld yr angen i ymateb mewn gwahanol ffyrdd mewn gwahanol rannau o Gymru, ond gall hynny fynd y ddwy ffordd. A dweud y gwir, ar hyn o bryd mae hynny'n debygol o olygu'r angen am fesurau ychwanegol mewn rhai mannau, mwy o gymorth i hunanynysu, mwy o adnoddau i helpu cymunedau lle ceir nifer uchel o achosion o'r feirws.

Byddwn yn ymatal ar gynnig dadl y Ceidwadwyr ei hun. Rwy'n credu ein bod wedi mynegi ein safbwynt yn eithaf clir yn y ffordd rydym yn pleidleisio ar y gwelliannau eraill, ac er ein bod yn gytûn ar rai elfennau rwyf wedi'u hamlinellu yno, ni all hyn ymwneud ag atal cyfyngiadau'n gyfan gwbl. Nid wyf yn meddwl bod neb ym maes lletygarwch hyd yn oed, fel y dywedais, yn galw am hynny mewn gwirionedd. Yr hyn rydym ei eisiau yw ailfeddwl ynglŷn â rhai elfennau, ac mae'n amlwg y byddai awgrymu codi'r holl gyfyngiadau nawr yn niweidiol i iechyd. Nid dyma'r adeg, fel y clywsom rai ar feinciau'r Ceidwadwyr yn awgrymu, i esgus bod rhannau o Gymru rywsut yn ddiogel rhag y feirws hwn—nid yw hynny'n wir—a diolch byth, mae rhannau o'r wlad yn gwneud yn well nag eraill, gan gynnwys fy etholaeth i, ond mae atal yn well na gwella yn amlach na pheidio.

17:05

To conclude then, however, we do think that the Government has got elements of these nationwide restrictions wrong, so we're asking for a rethink. And it feels most wrong, I think, in parts of Wales where there is lower incidence of the virus. We're calling for a rethink on elements. We're asking again, at every turn in this story, show us and the Welsh public clearly the basis on which decisions are made.

I orffen felly, fodd bynnag, credwn fod y Llywodraeth yn anghywir am elfennau o'r cyfyngiadau cenedlaethol hyn, felly rydym yn gofyn iddynt ailfeddwl. Ac mae'n teimlo'n anghywir iawn, rwy'n meddwl, mewn rhannau o Gymru lle mae llai o achosion o'r feirws. Rydym yn galw am ailfeddwl ynglŷn â rhai elfennau. Rydym yn gofyn eto, ar bob cam o'r stori hon, i chi ddangos yn glir i ni a'r cyhoedd yng Nghymru ar ba sail y gwneir penderfyniadau.

Thank you. I have a number of speakers in this debate, or these two debates that are grouped, so if I make a plea to you all that if you consider your colleagues and you can trim some seconds or some sentences from your contribution, then all your other colleagues may be called. If not, then I think we're going to run out of time. So, I'll leave that with everybody's consciences in the run-up to Christmas. Alun Davies.

Diolch. Mae gennyf nifer o siaradwyr yn y ddadl hon, neu'r ddwy ddadl sydd wedi'u grwpio, felly os gwnaf apêl i chi i gyd ystyried eich cyd-Aelodau ac os gallwch dorri rhai eiliadau neu rai brawddegau o'ch cyfraniad, efallai y gelwir ar eich holl gyd-Aelodau eraill. Os na, nid wyf yn credu y bydd gennym ddigon o amser. Felly, gadawaf hynny i gydwybod pawb gyda'r Nadolig ar y ffordd. Alun Davies.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and I'll certainly take note of what you've said. We are, of course, facing a real public health crisis of a depth that none of us have experienced before, but I think we also have a crisis in terms of how we deal with this public health emergency. We also have a crisis about how we debate and discuss and communicate with each other. Deputy Presiding Officer, we discuss many matters here in this Parliament, but we have significant responsibilities in these particular matters, and I have to say that rarely in the years that I've sat here have I felt the weight of this responsibility so heavily on our shoulders as it is today and in these times.

It is clear to me that the virus is spreading quickly and, therefore, the Welsh Government must take urgent action to protect public health, and the Welsh Government must have the freedom to take such action. I hear what Members say about us voting on these matters, and I've always been the first person to defend the rights of this Parliament, but the Government must also be able to act when necessary.

And I'll say this to the Conservatives: I listened to the Conservative spokesperson who disappointed me for the second time today, I'm afraid to say. I asked the Government for the advice upon which they're taking decisions on hospitality, I think it was last week. I intervened on the First Minister to say that we need to ensure that this advice is published alongside the decision. That advice has been published and, unlike the Conservatives, I've taken some time to read that advice and to read it in detail. And I have to say this: the advice from the scientific community, the advice from the medical community to the Government certainly does justify the decisions that the Government have taken. The advice also is very clear that the regional approach that was tested earlier this year did not have the same effect as national regulations. That was also in the advice. The advice was also very clear in what it said about hospitality. I've shared this advice with publicans in my own constituency. They've taken the time to read it and they understand it. It isn't too much to ask, Deputy Presiding Officer, that the main opposition party here does the same.

It is important that the Welsh Government continues to publish and to put into the public domain as much information as is possible, at the time when it takes decisions on regulations. The people of Blaenau Gwent are facing one of the most difficult situations our community has faced. We know and we understand the gravity of the situation facing us. Today's statistics tell us that 574 cases per 100,000 population reflects what we were told last week by the health board. The health board told us that our hospitals in the Aneurin Bevan University Health Board area are facing a real crisis. The people that we rely on and trust to staff those hospitals are under more pressure today than they've been at any time. There are more people today in hospital in Gwent as a consequence of the coronavirus than there has been at any time over the last nine months. These aren't matters that we can wish away, and they aren't matters that we can ignore because it is politically expedient to do so. The health board was clear, speaking to us as elected representatives, that they support what the Welsh Government is doing, and in fact want the Welsh Government to move further more quickly. It is time for us to listen to what the doctors and the medical staff and the scientific community tell us. Anybody who seeks elected office, and anybody who seeks to govern this country, has a particular responsibility to listen and to react and to follow that advice.

The people of Blaenau Gwent feel this very heavily. I speak and they understand what is happening here in Wales. They also understand the restrictions taking place elsewhere across the European Union and throughout the United Kingdom. They understand the tier 3 restrictions in England. They understand what level 3 and what level 4 in Scotland means. They know what we're facing. The Government must work with them to explain and to publish the information, and opposition parties must support what is right and not try to score points in a sterile political debate. It is time for us as a country to stand together, and it is time for us as a country not simply to clap for the national health service, but to protect it, and that means voting for the difficult decisions that we have all been elected to take.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, a byddaf yn sicr o nodi'r hyn rydych wedi'i ddweud. Rydym yn wynebu argyfwng iechyd cyhoeddus go iawn wrth gwrs, ac nid oes yr un ohonom wedi profi ei debyg o'r blaen, ond credaf fod gennym argyfwng hefyd o ran sut rydym yn ymdrin â'r argyfwng iechyd cyhoeddus hwn. Mae gennym argyfwng hefyd o ran sut rydym yn trafod ac yn cyfathrebu â'n gilydd. Ddirprwy Lywydd, rydym yn trafod llawer o faterion yma yn y Senedd hon, ond mae gennym gyfrifoldebau sylweddol yn y materion penodol hyn, ac mae'n rhaid i mi ddweud mai anaml yn y blynyddoedd y bûm yn eistedd yma y teimlais bwysau'r cyfrifoldeb hwnnw mor drwm ar ein hysgwyddau ag y mae heddiw ac yn y cyfnod hwn.

Mae'n amlwg i mi fod y feirws yn lledaenu'n gyflym ac felly, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gymryd camau brys i ddiogelu iechyd y cyhoedd, ac mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gael rhyddid i gymryd camau o'r fath. Clywaf yr hyn a ddywed Aelodau amdanom yn pleidleisio ar y materion hyn, ac rwyf bob amser wedi bod gyda'r mwyaf awyddus i amddiffyn hawliau'r Senedd hon, ond rhaid i'r Llywodraeth allu gweithredu pan fo angen hefyd.

A dywedaf hyn wrth y Ceidwadwyr: gwrandewais ar lefarydd y Ceidwadwyr a'm siomodd am yr eildro heddiw, mae arnaf ofn. Yr wythnos diwethaf, rwy'n credu, gofynnais i'r Llywodraeth ynglŷn â'r cyngor y maent yn ei ddilyn ar gyfer gwneud penderfyniadau ar letygarwch. Gwneuthum ymyriad ar y Prif Weinidog i ddweud bod angen inni sicrhau bod y cyngor hwn yn cael ei gyhoeddi ochr yn ochr â'r penderfyniad. Mae'r cyngor hwnnw wedi'i gyhoeddi ac yn wahanol i'r Ceidwadwyr, rwyf wedi cymryd peth amser i ddarllen y cyngor hwnnw a'i ddarllen yn fanwl. Ac mae'n rhaid i mi ddweud hyn: mae'r cyngor gan y gymuned wyddonol, y cyngor gan y gymuned feddygol i'r Llywodraeth yn sicr yn cyfiawnhau'r penderfyniadau y mae'r Llywodraeth wedi'u gwneud. Mae'r cyngor hefyd yn glir iawn nad oedd y dull rhanbarthol a brofwyd yn gynharach eleni yn cael yr un effaith â rheoliadau cenedlaethol. Roedd hynny hefyd yn y cyngor. Roedd y cyngor hefyd yn glir iawn yn yr hyn a ddywedai am letygarwch. Rwyf wedi rhannu'r cyngor hwn gyda thafarnwyr yn fy etholaeth fy hun. Maent wedi rhoi amser i'w ddarllen ac maent yn ei ddeall. Nid yw'n ormod gofyn, Ddirprwy Lywydd, i'r brif wrthblaid yma wneud yr un peth.

Mae'n bwysig fod Llywodraeth Cymru yn parhau i gyhoeddi a rhoi cymaint o wybodaeth ag sy'n bosibl i'r cyhoedd ar yr adeg y mae'n gwneud penderfyniadau ar reoliadau. Mae pobl Blaenau Gwent yn wynebu un o'r sefyllfaoedd anoddaf y mae ein cymuned wedi'i hwynebu. Rydym yn gweld ac yn deall difrifoldeb y sefyllfa sy'n ein hwynebu. Mae ystadegau heddiw yn dweud wrthym fod 574 o achosion ym mhob 100,000 o'r boblogaeth yn adlewyrchu'r hyn a ddywedwyd wrthym yr wythnos diwethaf gan y bwrdd iechyd. Dywedodd y bwrdd iechyd wrthym fod ein hysbytai yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn wynebu argyfwng gwirioneddol. Mae'r bobl rydym yn dibynnu arnynt ac yn ymddiried ynddynt i staffio'r ysbytai hynny dan fwy o bwysau heddiw nag y buont ar unrhyw adeg. Mae mwy o bobl heddiw yn yr ysbyty yng Ngwent o ganlyniad i'r coronafeirws nag a fu ar unrhyw adeg dros y naw mis diwethaf. Nid yw'r rhain yn faterion y gallwn gael gwared arnynt drwy ddymuno hynny'n unig, ac nid ydynt yn faterion y gallwn eu hanwybyddu oherwydd ei bod yn wleidyddol hwylus inni wneud hynny. Roedd y bwrdd iechyd yn glir, wrth siarad â ni fel cynrychiolwyr etholedig, eu bod yn cefnogi'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ac mewn gwirionedd maent am i Lywodraeth Cymru symud ymhellach yn gyflymach. Mae'n bryd inni wrando ar yr hyn y mae'r meddygon a'r staff meddygol a'r gymuned wyddonol yn ei ddweud wrthym. Mae gan unrhyw un sy'n ceisio swydd etholedig, ac unrhyw un sy'n ceisio llywodraethu'r wlad hon, gyfrifoldeb arbennig i wrando ar y cyngor hwn, ac ymateb iddo a'i ddilyn.

Mae pobl Blaenau Gwent yn teimlo hyn yn drwm iawn. Rwy'n siarad ac maent yn deall beth sy'n digwydd yma yng Nghymru. Maent hefyd yn deall y cyfyngiadau sy'n digwydd mewn mannau eraill ar draws yr Undeb Ewropeaidd a ledled y Deyrnas Unedig. Maent yn deall y cyfyngiadau haen 3 yn Lloegr. Maent yn deall beth y mae lefel 3 a beth y mae lefel 4 yn yr Alban yn ei olygu. Maent yn gwybod beth rydym ni yn ei wynebu. Rhaid i'r Llywodraeth weithio gyda hwy i esbonio a chyhoeddi'r wybodaeth, a rhaid i'r gwrthbleidiau gefnogi'r hyn sy'n iawn a pheidio â cheisio sgorio pwyntiau mewn dadl wleidyddol ddiffrwyth. Mae'n bryd i ni fel gwlad sefyll gyda'n gilydd, ac mae'n bryd i ni fel gwlad ddiogelu'r gwasanaeth iechyd gwladol, nid curo dwylo'n unig, ac mae hynny'n golygu pleidleisio dros y penderfyniadau anodd y cafodd pawb ohonom ein hethol i'w gwneud.

17:10

As our motion states, we call upon the Welsh Government to adopt a more proportionate and targeted approach to tackling the coronavirus in Wales. They state that their actions are based upon technical advisory group advice, but although the group's 2 December statement acknowledges industry efforts to create COVID-secure environments, it then focuses instead on enforcement action against the tiny proportion of hospitality premises in Wales acting in breach of the restrictions. So, although targeted interventions are therefore working, the Welsh Government is taking a brutal broad-brush approach.

As we heard at October's cross-party group on beer and the pub, pubs in Wales have their backs to the wall. There is enormous fragility of confidence in trading, their staff numbers have already fallen by over a quarter during the pandemic, they're confident that their premises have COVID controls in place, and policy makers need to look at the evidence showing minimal COVID-19 infection rates in licensed premises. As the British Institute of Innkeeping said this month,

'Our pubs were among hospitality venues that safely welcomed 60 million visitors a week throughout the summer, with no discernible impact on national infection rates. September then created a perfect storm for pubs...with pubs & hospitality being unfairly implicated.'

Speaking in Plenary only four weeks ago, I highlighted the north Wales tourism survey on the impact of lockdowns on the tourism, hospitality, retail and leisure sectors and their supply chains in north Wales, which found that 39 per cent of tourism, hospitality, retail and leisure businesses in north Wales would cease trading if there were any further national or local lockdowns. I emphasised their call on the Labour Welsh Government to conduct meaningful, regional and local business engagement before any more lockdowns are imposed—yet they were ignored.

After the First Minister's previous interventions, Wales was the only part of the UK where infections were not falling at the end of November. Last week, an open letter was sent to the First Minister by the North Wales Mersey Dee Business Council on behalf of over 150 businesses across north Wales. As this states, like businesses across Wales and the wider UK,

'Our businesses...have...invested considerable time and money to make their venues and businesses Covid safe and direct evidence instances of them being linked to any material extent for transmission of Covid-19 seems not to exist....In the few days since the announcement of extra restrictions in Wales, large numbers of businesses have had to cancel bookings worth tens of thousands of pounds to them, essentially wiping out any real hope of a last ditch source of revenue at the end of a disastrous year, with expectations of the same for the coming months.'

A letter from a solicitor representing a hospitality business states that businesses in rural areas are being placed at a disadvantage by the Welsh Government's refusal to consider a tier system or more localised measures to combat and contain COVID-19. West Conwy Pubwatch wrote to the First Minister, and I quote:

'Your most recent ruling to keep Welsh pubs open whilst not allowing us to serve alcohol is a complete and utter joke that makes no sense. The fact that you've been allowed, encouraged even, to do this is sickening.'

Pubs in Wrexham and Flintshire stated that the First Minister's actions amount to a public message, 'Don't drink in Wales to save lives, but travel to England just across the border from us, for a pint and chips instead, taking away from the Welsh economy at a detrimental time of year and handing it to the English economy.' As one said, the issue is the strategy of targeting hospitality as a whole, and we have put so much time, money and emphasis on social distancing, sanitation and supervision. As another said, and I quote:

'Mr Drakeford's Government is out of touch, inconsistent and bordering the realms of dictatorship.'

My final comments are quotes received from doctors. These are doctors' comments:

'Increasingly stringent regulation which is not evidence based will alienate those who do understand the need for some restrictions and changes to life for a period, and encourage them to ignore the restrictions'.

Another:

'I watched the update this afternoon. What an uninspiring delivery it was, poorly informed and clearly used to making excuses. Has the Welsh Government got a plan?'

And:

'Instead of penalising hardworking people, the First Minister needs to listen to their calls and urgently review his ruthless measures before it is too late for them.'

This is what doctors are telling me.

Fel y dywed ein cynnig, rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i fabwysiadu dull mwy cymesur ac wedi'i dargedu o fynd i'r afael â'r coronafeirws yng Nghymru. Maent yn datgan bod eu gweithredoedd yn seiliedig ar gyngor y grŵp cynghori technegol, ond er bod datganiad y grŵp ar 2 Rhagfyr yn cydnabod ymdrechion y diwydiant i greu amgylcheddau sy'n ddiogel rhag COVID, mae'n canolbwyntio yn lle hynny ar gamau gorfodi yn erbyn y gyfran fach iawn o safleoedd lletygarwch yng Nghymru sy'n torri'r cyfyngiadau. Felly, er bod ymyriadau wedi'u targedu o'r fath yn gweithio, mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio dull bras a llym o weithredu.

Fel y clywsom yng ngrŵp trawsbleidiol mis Hydref ar gwrw a'r dafarn, mae tafarndai yng Nghymru mewn cyfnod anodd tu hwnt. Mae eu hyder i fasnachu yn fregus iawn, mae nifer eu staff eisoes wedi gostwng dros chwarter yn ystod y pandemig, maent yn hyderus bod rheolaethau COVID ar waith yn eu hadeiladau, ac mae angen i lunwyr polisi edrych ar y dystiolaeth sy'n dangos mor isel yw cyfraddau heintio COVID-19 mewn safleoedd trwyddedig. Fel y dywedodd Sefydliad Tafarnwyr Prydain y mis hwn,

Roedd ein tafarndai ymhlith lleoliadau lletygarwch a groesawodd 60 miliwn o ymwelwyr yr wythnos yn ddiogel drwy gydol yr haf, heb unrhyw effaith amlwg ar gyfraddau heintio cenedlaethol. Yna, creodd mis Medi storm berffaith i dafarndai...  gyda thafarndai a lletygarwch yn cael eu beio'n annheg.

Wrth siarad yn y Cyfarfod Llawn bedair wythnos yn ôl, tynnais sylw at arolwg twristiaeth gogledd Cymru ar effaith cyfyngiadau symud ar y sectorau twristiaeth, lletygarwch, manwerthu a hamdden a'u cadwyni cyflenwi yng ngogledd Cymru, a ganfu y byddai 39 y cant o fusnesau twristiaeth, lletygarwch, manwerthu a hamdden yng ngogledd Cymru'n rhoi'r gorau i fasnachu pe bai unrhyw gyfyngiadau symud cenedlaethol neu leol pellach. Pwysleisiais eu galwad ar Lywodraeth Lafur Cymru i ymgysylltu'n ystyrlon, yn rhanbarthol ac yn lleol â busnesau cyn gosod rhagor o gyfyngiadau symud—ac eto cawsant eu hanwybyddu.

Ar ôl ymyriadau blaenorol y Prif Weinidog, Cymru oedd yr unig ran o'r DU lle nad oedd heintiau'n gostwng ar ddiwedd mis Tachwedd. Yr wythnos diwethaf, anfonwyd llythyr agored at y Prif Weinidog gan Gyngor Busnes Gogledd Cymru Mersi a'r Ddyfrdwy ar ran dros 150 o fusnesau ledled gogledd Cymru. Fel y dywed, fel busnesau ledled Cymru a'r DU ehangach,

Mae ein busnesau... wedi... buddsoddi cryn dipyn o amser ac arian i wneud eu lleoliadau a'u busnesau'n ddiogel rhag Covid ac mae'n ymddangos nad oes enghreifftiau'n bodoli o dystiolaeth uniongyrchol fod cysylltiad rhyngddynt ag unrhyw raddau sylweddol o drosglwyddiad Covid-19.... Yn yr ychydig ddyddiau ers cyhoeddi cyfyngiadau ychwanegol yng Nghymru, bu'n rhaid i nifer fawr o fusnesau ganslo archebion gwerth degau o filoedd o bunnoedd iddynt, gan ddileu unrhyw obaith gwirioneddol o ffynhonnell olaf o refeniw ar ddiwedd blwyddyn drychinebus, gan ddisgwyl rhagor o'r un peth ar gyfer y misoedd i ddod.

Mae llythyr gan gyfreithiwr sy'n cynrychioli busnes lletygarwch yn nodi bod busnesau mewn ardaloedd gwledig yn cael eu rhoi dan anfantais oherwydd gwrthodiad Llywodraeth Cymru i ystyried system haenau neu fesurau mwy lleol i ymladd COVID-19 a'i reoli. Ysgrifennodd Cynllun Gwylio Tafarndai Gorllewin Conwy at y Prif Weinidog, ac rwy'n dyfynnu:

Mae eich penderfyniad diweddaraf i gadw tafarndai Cymru ar agor heb ganiatáu i ni weini alcohol yn jôc llwyr nad yw'n gwneud unrhyw synnwyr. Mae'r ffaith eich bod wedi cael caniatâd, wedi eich annog hyd yn oed, i wneud hyn yn ffiaidd.

Dywedodd tafarndai yn Wrecsam a Sir y Fflint fod gweithredoedd y Prif Weinidog yn cyfleu'r neges i'r cyhoedd, 'Peidiwch ag yfed yng Nghymru i achub bywydau, ond teithiwch i Loegr ychydig dros y ffin oddi wrthym, am beint a sglodion yn lle hynny, gan amddifadu economi Cymru ar adeg niweidiol o'r flwyddyn a'i drosglwyddo i economi Lloegr.' Fel y dywedodd un, y broblem yw'r strategaeth o dargedu lletygarwch yn ei gyfanrwydd, ac rydym wedi rhoi cymaint o amser, arian a phwyslais ar gadw pellter cymdeithasol, glanweithdra a goruchwyliaeth. Fel y dywedodd un arall, ac rwy'n dyfynnu:

Mae Llywodraeth Mr Drakeford wedi colli cysylltiad, yn anghyson ac yn ymylu ar unbennaeth.

Dyfyniadau a gafwyd gan feddygon yw fy sylwadau terfynol. Meddygon a wnaeth y sylwadau hyn:

Bydd rheoleiddio cynyddol gaeth nad yw'n seiliedig ar dystiolaeth yn dieithrio'r rhai sy'n deall yr angen am rai cyfyngiadau a newidiadau i fywyd am gyfnod, ac yn eu hannog i anwybyddu'r cyfyngiadau.

Un arall:

Gwyliais y diweddariad y prynhawn yma. Am ddatganiad di-fflach, anwybodus ac yn amlwg wedi arfer gwneud esgusodion. A oes gan Lywodraeth Cymru gynllun?

Ac:

Yn hytrach na chosbi pobl weithgar, mae angen i'r Prif Weinidog wrando ar eu galwadau ac adolygu ei fesurau didrugaredd ar frys cyn y bydd hi'n rhy hwyr arnynt.

Meddygon sy'n dweud hyn wrthyf.

17:15

I wish to speak primarily to our amendments 11, 12 and 13, and I'll start, if I may, with amendment 12. It seems to us that there is as much reason to be concerned about the spread of the virus in people's homes if large quantities of alcohol are consumed, if not more, than there is to be concerned about the spread of the virus in hospitality settings. Nobody wants, I'm sure, a disproportionate response to the crisis, but I do feel, and we do believe, that there is a case for restricting—. If there is a case for restricting the sale of alcohol altogether in licensed premises, where people are at least, as others have said, consuming food and alcohol, potentially, under supervision, consideration needs to be given about whether we should attempt to ensure that the scenario where people have their bottle of wine with dinner and then decide to go to the corner shop to buy two or three more is avoided. I can understand Ministers' reluctance to interfere disproportionately in people's behaviour in their own homes—I do appreciate that—but I do think that if we're saying to our hospitality businesses that they need to take a hit on this, the Government should potentially consider whether that hit should be more equally spread if our concerns—. I suppose one of our concerns—and I'll come to this in a moment—about the restriction of all alcohol sales in hospitality is that it simply will go into people's homes where there is less ability to control both the quantity of alcohol consumed and therefore the risk of lowering inhibitions and promoting the spread.

I should say, before I go on to amendments 11 and 13, as Rhun ap Iorwerth has said, nobody on these benches, nobody in Plaid Cymru is underestimating how serious this situation is and nobody is suggesting that we should remove all restrictions. But we urge the Welsh Government to look again at who these particular restrictions impact upon. And let me tell you, in doing that, about Phillip. Phillip is a plumber. I met him and we had a socially distanced conversation on the street in Llanelli last Saturday. He's self-employed, he lives alone and he won't be spending this Christmas with his elderly parents because they've had to decide which of their children and their children's children they can be with, and Phillip's other siblings have grandchildren who their parents wish to see. So, he's decided happily—well, accepting—that he won't be able to see them. Two or three times a week, sometimes four, on his way home from work, Phillip stops at the pub for one, maybe two pints of beer—very rarely more often than that because he has to get up early in the morning. He can't do that now. Because his local pub can't sell alcohol, it's not viable for them to open, and because it has to close at 6 o'clock and he finishes work at half past five, there's no time for him to get home, have a wash and get there. So, I urge the Welsh Government, when they come to review the restrictions, to think about who those restrictions are affecting and what effect that has on those people's lives.

Phillip is very careful when he's working in people's homes to stay well away. A lot of his social contact in the past would have been chatting with his customers as well as saying hello in a socially distanced way to his two or three friends in the pub. He's now in a situation where he can't have any of that. So, ladies who lunch, who are not at work and who are able to go out to have their meal at lunch time, can at least meet one another, even if they can't have a drink when they're meeting one another. But Phillip can't see anybody, except at weekends, because of the way his work is structured. Now, I don't for a minute think that the Welsh Government are intending to put people like Phillip in a situation of greater isolation, but I do urge them to consider how people live their lives and to think, when they look at the restrictions again, could we allow the consumption of one or two alcoholic drinks, as has been done in other countries. Could we allow hospitality to open for an hour or two after most people finish work, so that people like Phillip, many of them men, actually, living on their own, can have that level of social contact?

I'm not for a minute suggesting, Deputy Presiding Officer, that any of these choices are easy, but I have to tell you that I've known Phillip for a while and he's followed the rules religiously. You know, he's stepping aside so that his siblings can spend time with their parents over Christmas. He asked me to ask why—why the regulations have been structured as they are. While there is evidence of spread in hospitality, I'm not sure there's evidence of spread in hospitality in a properly regulated pub like Phillip's local, with people having one or two drinks in the early evening. It is true, as some others have said, that a small minority of publicans in the hospitality sector have allowed improper behaviour. It is true that some individuals have been irresponsible, but many, many more individuals have stuck to the rules and they've found it hard. I just hope that the Government can consider—

Hoffwn siarad yn bennaf am ein gwelliannau 11, 12 a 13, ac rwyf am ddechrau, os gallaf, gyda gwelliant 12. Mae'n ymddangos i ni fod cymaint o reswm, os nad mwy, dros bryderu am ledaeniad y feirws yng nghartrefi pobl os oes llawer iawn o alcohol yn cael ei yfed, nag sydd o reswm dros boeni am ledaeniad y feirws mewn lleoliadau lletygarwch. Nid oes neb am gael ymateb anghymesur i'r argyfwng, rwy'n siŵr, ond rwy'n teimlo, ac rydym yn credu, fod achos dros gyfyngu—. Os oes achos dros gyfyngu ar werthu alcohol yn gyfan gwbl mewn safleoedd trwyddedig, lle mae pobl o leiaf yn bwyta bwyd ac yn yfed alcohol dan oruchwyliaeth o bosibl, fel y mae eraill wedi dweud, mae angen ystyried a ddylem geisio sicrhau bod modd osgoi'r senario lle mae pobl yn cael eu potel o win gyda swper ac yna'n penderfynu mynd i siop y gornel i brynu dwy neu dair arall. Gallaf ddeall amharodrwydd Gweinidogion i ymyrryd yn anghymesur yn ymddygiad pobl yn eu cartrefi eu hunain—rwy'n deall hynny—ond os ydym yn dweud wrth ein busnesau lletygarwch fod angen iddynt ddioddef ergyd anghymesur ar hyn, credaf y dylai'r Llywodraeth ystyried o bosibl a ddylai'r ergyd honno gael ei gwasgaru'n fwy cyfartal os yw ein pryderon—. Mae'n debyg mai un o'n pryderon—a dof at hyn mewn munud—ynglŷn â chyfyngu'r holl werthiannau alcohol mewn lletygarwch yw y bydd yn mynd i mewn i gartrefi pobl lle mae llai o allu i reoli faint o alcohol a yfir ac felly'r risg o leihau ataliad a hyrwyddo'r lledaeniad.

Dylwn ddweud, cyn imi fynd ymlaen at welliannau 11 a 13, fel y dywedodd Rhun ap Iorwerth, nid oes neb ar y meinciau hyn, nid oes neb ym Mhlaid Cymru yn bychanu pa mor ddifrifol yw'r sefyllfa hon ac nid oes neb yn awgrymu y dylem ddileu'r holl gyfyngiadau. Ond rydym yn annog Llywodraeth Cymru i edrych eto i weld pwy y mae'r cyfyngiadau penodol hyn yn effeithio arnynt. Ac wrth wneud hynny, gadewch imi ddweud wrthych am Phillip. Plymwr yw Phillip. Cyfarfûm ag ef a chawsom sgwrs gan gadw pellter cymdeithasol ar y stryd yn Llanelli ddydd Sadwrn diwethaf. Mae'n hunangyflogedig, mae'n byw ar ei ben ei hun ac ni fydd yn treulio'r Nadolig hwn gyda'i rieni oedrannus oherwydd eu bod wedi gorfod penderfynu pa rai o'u plant a phlant eu plant y gallant fod gyda hwy, ac mae gan frodyr a chwiorydd eraill Phillip wyrion y mae eu rhieni am eu gweld. Felly, mae wedi penderfynu'n hapus—wel, yn derbyn—na fydd yn gallu eu gweld. Ddwy neu dair gwaith yr wythnos, weithiau bedair gwaith, ar ei ffordd adref o'r gwaith, mae Phillip yn aros yn y dafarn am un, efallai dau beint o gwrw—anaml iawn y caiff fwy na hynny oherwydd mae'n rhaid iddo godi'n gynnar yn y bore. Ni all wneud hynny nawr. Gan nad yw ei dafarn leol yn cael gwerthu alcohol, nid yw'n ymarferol iddynt agor, ac oherwydd bod yn rhaid iddi gau am 6 o'r gloch a'i fod ef yn gorffen gweithio am hanner awr wedi pump, nid oes amser iddo gyrraedd adref, ymolchi a chyrraedd yno. Felly, rwy'n annog Llywodraeth Cymru, pan fyddant yn adolygu'r cyfyngiadau, i feddwl pwy mae'r cyfyngiadau hynny'n effeithio arnynt a pha effaith y maent yn ei chael ar fywydau'r bobl hynny.

Mae Phillip yn ofalus iawn i gadw ei bellter pan fydd yn gweithio yng nghartrefi pobl. Byddai llawer o'i gyswllt cymdeithasol yn y gorffennol wedi cynnwys sgwrsio gyda'i gwsmeriaid yn ogystal â dweud helo mewn ffordd sy'n cadw pellter cymdeithasol wrth ei ddau neu dri ffrind yn y dafarn. Mae bellach mewn sefyllfa lle na all gael dim o hynny. Felly, gall menywod sy'n ciniawa, nad ydynt yn y gwaith ac sy'n gallu mynd allan i gael eu pryd o fwyd amser cinio, o leiaf gwrdd â'i gilydd, hyd yn oed os na allant gael diod pan fyddant yn cwrdd â'i gilydd. Ond ni all Phillip weld neb, ac eithrio ar benwythnosau, oherwydd y ffordd y mae ei waith wedi'i strwythuro. Nawr, nid wyf yn meddwl am funud fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu rhoi pobl fel Phillip mewn sefyllfa lle maent yn fwy unig, ond rwy'n eu hannog i ystyried sut y mae pobl yn byw eu bywydau ac i feddwl, pan fyddant yn edrych ar y cyfyngiadau eto, a allem ganiatáu i un neu ddau o ddiodydd alcoholig gael eu hyfed, fel sydd wedi'i wneud mewn gwledydd eraill. A allem ganiatáu i letygarwch agor am awr neu ddwy ar ôl i'r rhan fwyaf o bobl orffen gweithio, fel y gall pobl fel Phillip, gyda llawer ohonynt yn ddynion sy'n byw ar eu pen eu hunain mewn gwirionedd, gael y lefel honno o gyswllt cymdeithasol?

Nid wyf am funud yn awgrymu, Ddirprwy Lywydd, fod unrhyw un o'r dewisiadau hyn yn hawdd, ond mae'n rhaid i mi ddweud wrthych fy mod wedi adnabod Phillip ers tipyn ac mae wedi dilyn y rheolau i'r llythyren. Wyddoch chi, mae'n camu naill ochr fel y gall ei frodyr a'i chwiorydd dreulio amser gyda'u rhieni dros y Nadolig. Gofynnodd imi ofyn pam—pam y mae'r rheoliadau wedi'u strwythuro fel y maent. Er bod tystiolaeth o ledaenu'r feirws mewn lletygarwch, nid wyf yn siŵr a oes tystiolaeth fod y feirws yn lledaenu o fewn lletygarwch mewn tafarndai a reoleiddir yn briodol fel tafarn leol Phillip, gyda phobl yn cael un neu ddau o ddiodydd yn gynnar gyda'r nos. Mae'n wir, fel y mae eraill wedi dweud, fod lleiafrif bach o dafarnwyr yn y sector lletygarwch wedi caniatáu ymddygiad amhriodol. Mae'n wir bod rhai unigolion wedi bod yn anghyfrifol, ond mae llawer mwy o unigolion wedi cadw at y rheolau ac maent wedi'i chael hi'n anodd. Rwy'n gobeithio y gall y Llywodraeth ystyried—

17:20

Thank you, Deputy Presiding Officer, I'll end with this: I just ask the Government to consider whether we can vary the people who are affected by these restrictions, because some people have got more options and more choices than others. We just need to show a bit of humanity and a bit of understanding about how people live their lives, as well as, of course, prioritising reducing the spread of the virus.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, rwyf am orffen gyda hyn: gofynnaf i'r Llywodraeth ystyried a allwn amrywio'r bobl y mae'r cyfyngiadau hyn yn effeithio arnynt, oherwydd mae gan rai pobl fwy o opsiynau a mwy o ddewisiadau nag eraill. Y cyfan y mae angen inni ei wneud yw dangos ychydig o drugaredd ac ychydig o ddealltwriaeth ynglŷn â sut y mae pobl yn byw eu bywydau, yn ogystal â blaenoriaethu camau i leihau lledaeniad y feirws, wrth gwrs.

Thank you for the opportunity to speak in the debate today and to support the further steps being taken by the Welsh Government to keep people safe in this unprecedented public health emergency. My heart goes out to those in the hospitality industry who've worked hard to try to make their premises COVID secure, but I believe, as I have throughout this pandemic, that the top priority has to be the protection of public health. As Alun Davies has said, the public health situation in Gwent is bleak and the pressure on our NHS is immense. There are currently more patients in hospital in Gwent than at any other time in the pandemic. There are huge staffing challenges, with staff absences running at nearly 10 per cent. That means that every day there are around 1,250 people who are unavailable for work. Last week, the Welsh ambulance service was forced to declare a major incident in south-east Wales.

This situation is set to worsen if infections continue on their current trajectory. We are seeing a high and growing number of infections in care homes across Gwent. In this second wave, my constituency of Torfaen has been badly hit, with 271 cases in care homes. Behind every one of those statistics is a family affected by COVID. We have all known people who have tragically lost people to COVID in the most awful circumstances. I honestly can't imagine anything harder than losing a loved one without being there to hold their hand.

We must never forget the ongoing impact of this crisis on our NHS and social care staff, who have worked under unimaginable pressure since March. We have a duty of care to those we are asking to work on the front line in this emergency. I want to take this opportunity to pay tribute to all the NHS and social care staff who have worked unstintingly and who have sacrificed so much in this pandemic. Those staff don't need Members of the Senedd who are willing to clap on their doorstep. They don't need Members of the Senedd who are willing to play politics with the biggest public health crisis we have seen for 100 years. They need Members of the Senedd who are willing to take the tough decisions necessary to keep people safe.

As we are also debating the Welsh Conservatives' motion today, I would like to say a few words about them. I know there are many Members in the party opposite who recognise that we face an unprecedented public health crisis and who want to work constructively across political parties to keep the people of Wales safe. But I must say that I have found the approach of the leader of the opposition and the Welsh Conservatives' health spokesperson's willingness to play politics with public health to be nothing short of shocking in recent times. Only yesterday the leader of the opposition was tweeting that residents in care homes had been overlooked in the Welsh Government's COVID vaccination campaign, even though he knows full well that the storage requirements of the Pfizer vaccine mean we can't deliver the vaccine safely in care homes yet. So, I would respectfully remind the leader of the opposition, who has not removed those tweets, that the truth is a vital commodity in a public health crisis.

Yesterday, with the start of the vaccination programme, we had a glimmer of hope in the long, dark tunnel we have all been in—hope that next year, maybe not straight away but in the spring or summer, life will look very different. Do we really want, at what is hopefully the beginning of the end of this pandemic, to lose lives that we could save by taking hard decisions now? I certainly don't, and that's why I'm supporting the Government today.

Diolch am y cyfle i siarad yn y ddadl heddiw ac i gefnogi'r camau pellach sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i gadw pobl yn ddiogel yn yr argyfwng iechyd cyhoeddus digynsail hwn. Mae fy nghalon yn gwaedu dros y rhai yn y diwydiant lletygarwch sydd wedi gweithio'n galed i geisio gwneud eu safleoedd yn ddiogel rhag COVID, ond rwy'n credu, fel y gwneuthum drwy gydol y pandemig hwn, mai diogelu iechyd y cyhoedd yw'r brif flaenoriaeth. Fel y dywedodd Alun Davies, mae sefyllfa iechyd y cyhoedd yng Ngwent yn llwm ac mae'r pwysau ar ein GIG yn aruthrol. Ar hyn o bryd mae mwy o gleifion yn yr ysbyty yng Ngwent nag ar unrhyw adeg arall yn ystod y pandemig. Ceir heriau staffio enfawr, gydag absenoldeb staff bron yn 10 y cant. Golyga hynny fod tua 1,250 o bobl bob dydd heb fod ar gael i weithio. Yr wythnos diwethaf, gorfodwyd gwasanaeth ambiwlans Cymru i ddatgan digwyddiad o bwys yn ne-ddwyrain Cymru.

Mae'r sefyllfa hon yn debygol o waethygu os bydd heintiau'n parhau ar eu llwybr presennol. Rydym yn gweld nifer uchel a chynyddol o heintiau mewn cartrefi gofal ledled Gwent. Yn yr ail don hon, mae fy etholaeth i, sef Torfaen, wedi cael ei tharo'n wael, gyda 271 o achosion mewn cartrefi gofal. Y tu ôl i bob un o'r ystadegau hynny mae teulu wedi'i effeithio gan COVID. Rydym i gyd wedi adnabod pobl sydd wedi colli pobl yn drasig i COVID yn yr amgylchiadau mwyaf ofnadwy. Yn onest, ni allaf ddychmygu dim sy'n anoddach na cholli rhywun annwyl heb fod yno i ddal eu llaw.

Rhaid inni beidio byth ag anghofio effaith barhaus yr argyfwng hwn ar staff ein GIG a gofal cymdeithasol sydd wedi gweithio dan bwysau anhygoel ers mis Mawrth. Mae gennym ddyletswydd gofal i'r rheini y gofynnwn iddynt weithio ar y rheng flaen yn yr argyfwng hwn. Hoffwn fanteisio ar y cyfle i dalu teyrnged i'r holl staff GIG a gofal cymdeithasol sydd wedi gweithio'n ddiflino ac sydd wedi aberthu cymaint yn y pandemig hwn. Nid yw'r aelodau hynny o staff angen Aelodau o'r Senedd sy'n fodlon clapio ar garreg eu drws. Nid ydynt angen Aelodau o'r Senedd sy'n barod i chwarae gwleidyddiaeth gyda'r argyfwng iechyd cyhoeddus mwyaf a welsom ers 100 mlynedd. Maent angen Aelodau o'r Senedd sy'n barod i wneud y penderfyniadau anodd sy'n angenrheidiol i gadw pobl yn ddiogel.

Gan ein bod hefyd yn trafod cynnig y Ceidwadwyr Cymreig heddiw, hoffwn ddweud ychydig eiriau amdanynt. Gwn fod llawer o'r Aelodau yn y blaid gyferbyn yn cydnabod ein bod yn wynebu argyfwng iechyd cyhoeddus na welwyd ei debyg o'r blaen ac sydd am weithio'n adeiladol ar draws pleidiau gwleidyddol i gadw pobl Cymru'n ddiogel. Ond mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn ystyried bod ymagwedd arweinydd yr wrthblaid a pharodrwydd llefarydd iechyd y Ceidwadwyr Cymreig i chwarae gwleidyddiaeth gydag iechyd y cyhoedd yn ddychrynllyd yn ddiweddar. Ddoe ddiwethaf roedd arweinydd yr wrthblaid yn trydar bod preswylwyr mewn cartrefi gofal wedi cael eu hanwybyddu yn ymgyrch frechu COVID Llywodraeth Cymru, er ei fod yn gwybod yn iawn fod gofynion storio'r brechlyn Pfizer yn golygu na allwn ddarparu'r brechlyn yn ddiogel mewn cartrefi gofal eto. Felly, gyda phob parch, hoffwn atgoffa arweinydd yr wrthblaid, nad yw wedi dileu'r trydariadau hynny, fod y gwirionedd yn nwydd hanfodol mewn argyfwng iechyd cyhoeddus.

Ddoe, gyda dechrau'r rhaglen frechu, cawsom lygedyn o obaith ym mhen draw'r twnnel hir a thywyll rydym i gyd wedi bod ynddo—gobaith y bydd bywyd yn edrych yn wahanol iawn y flwyddyn nesaf, nid ar unwaith efallai, ond yn y gwanwyn neu'r haf. Ar ddechrau'r hyn sydd, gobeithio, yn ddechrau'r diwedd ar y pandemig hwn, a ydym mewn gwirionedd am golli bywydau y gallem eu hachub drwy wneud penderfyniadau anodd nawr? Yn sicr, nid wyf fi eisiau hynny, a dyna pam rwy'n cefnogi'r Llywodraeth heddiw.

17:25

The decisions we need to make in Wales about managing the response to the pandemic are not binary. In my view it is not about lives or livelihoods, but rather lives and livelihoods, and my contribution to this debate seeks to air that view. There is no doubt that COVID-19 is a destroyer. The whole process of infection, deteriorating health and hospitalisation has put our already stressed and pressurised NHS and social care systems under further stress, and the contagious nature of the disease means that a number of health and social care workers are away from work because they're unwell or because they have to undertake pre-emptive self-isolation measures. So, I do understand the pressures felt by the health and care services.

But for those who escape the reach of COVID, or who catch it but recover, there is another equally important weft to the weave of life—the ability to earn a living, to have purpose, to be able to continue with an admittedly changed life. Working from home, social distancing measures, different methods of travel, obeying regulations, following guidance, curtailing activities, shopping differently, disinfecting acres of Perspex are all becoming part and parcel of our normal lives. And to humankind's great credit, we have sought to save lives. Scientists have given their all, communities have pulled together, and many individuals have stepped up, become evermore innovative, and looked out for their neighbour, their friend and the stranger down the road.

But we must also look to preserve livelihoods, for a number of reasons: the macro-economic consequences of having an economy that has tanked; relieving the burden of support from the Government, which will have many other calls on funds; preserving the jobs, careers and wages of people; stabilising the tax base; enabling opportunity for purpose, for education and training for self-fulfilment; and, above all, recognising that, in Wales, we have a disproportionately high number of businesses that fall into the micro or the SME category—businesses that are often family run or involve employees from a tight geographical area, and once those businesses are gone, it will be incredibly difficult to replace them. We already know there's been a 41 per cent increase in unemployment in Wales, compared to just 18 per cent in England. So, in real terms, that means that there are another 20,000 people looking for work in Wales. Businesses need the right environment, and if that environment becomes unsustainable, it will not support business, people will not lose just a day's wages or a few weeks', but their whole job or their investment in a business, their life savings, the mortgage on the house and the future for the kids. The hospitality sector absolutely epitomises the balance the Welsh Government needs to find between ensuring COVID-19 is suppressed without suppressing our economic life. But I believe the Welsh Government has not yet got that balance right.

The coronavirus restrictions imposed on the hospitality and indoor entertainment industries from 4 December were greeted with shock and fury by many of the businesses within my constituency—businesses who've spent money and time ensuring that every guideline issued by the Welsh Government has been adhered to. They feel that the regulations currently in force are disproportionate and illogical. They ask, 'Where is the evidence?' Where, indeed? Minister, your Government has failed to provide evidence behind the transmission rates in the hospitality industry. When providing evidence for the Government's second national lockdown, the technical advisory group wrote that the closure of bars, pubs, cafes and restaurants would have a medium effect, with a potential reduction in R transmission rates of 0.1 to 0.2.

Now, a few weeks on, I'm sure the Minister will point out, rightly, that cases are rising across Wales, hence the need for national measures. But let's be clear: there are still massive variations, and I do not believe it is beyond the analysis to look at how to deliver targeted lockdowns to deal with hotspots, while allowing the areas with low R numbers to continue to trade in a more holistic manner. And the Welsh Government must remember that this vital hospitality industry, which takes shape in so many innovative forms, supports a supply chain that is also devastated.

Many speak of the chronic lack of certainty in the hospitality sector. They'd like to have a better sight forward than a few weeks at a time. Many businesses will have bookings for new year and will need to plan, especially when it comes to staffing and liaising with suppliers. Businesses also raise the mental health of staff, as many are worried daily as to whether they'll be needed to turn up for work the next week. And, of course, the failure of the Welsh Government to provide the hospitality industry with support before January is a further demonstration that this Welsh Government is a fair-weather friend of the business community. 

And, Minister, let's be clear. There was a disastrous roll-out of the development grant in November. Lessons need to be learned and businesses will need access to this funding in a fair and equitable way. We've seen months of uncertainty, last-minute decisions and the poor rolling out of Government funding. There needs to be a better balance in the Welsh Government's response to the COVID-19 pandemic. The Welsh Government needs to preserve lives and livelihoods, Minister, and I urge the Senedd to support our motion.

Nid yw'r penderfyniadau y mae angen i ni eu gwneud yng Nghymru ynghylch rheoli'r ymateb i'r pandemig yn rhai du a gwyn. Yn fy marn i, nid yw'n ymwneud â bywydau neu fywoliaeth, ond yn hytrach, bywydau a bywoliaeth, ac mae fy nghyfraniad i'r ddadl hon yn ceisio gwyntyllu'r farn honno. Nid oes amheuaeth nad yw COVID-19 yn ddinistriwr. Mae'r holl broses o heintio, iechyd yn dirywio a mynd i'r ysbyty wedi rhoi straen pellach ar ein systemau GIG a gofal cymdeithasol sydd eisoes dan straen, ac mae natur heintus y clefyd yn golygu bod nifer o weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol i ffwrdd o'r gwaith am eu bod yn sâl neu am fod yn rhaid iddynt ddilyn mesurau hunanynysu rhagataliol. Felly, rwy'n deall y pwysau a deimlir gan y gwasanaethau iechyd a gofal.

Ond i'r rhai sy'n llwyddo i ddianc rhag cyrhaeddiad COVID, neu sy'n ei ddal ond yn gwella, mae yna edefyn arall yr un mor bwysig i wead pethau—y gallu i ennill bywoliaeth, i fod â phwrpas, i allu parhau â bywyd sydd, rhaid cyfaddef, wedi newid. Mae gweithio gartref, mesurau cadw pellter cymdeithasol, gwahanol ddulliau teithio, ufuddhau i reoliadau, dilyn canllawiau, cyfyngu ar weithgareddau, siopa'n wahanol, diheintio erwau o Perspex i gyd yn dod yn rhan annatod o'n bywydau arferol. Ac er clod mawr i'r ddynoliaeth, rydym wedi ceisio achub bywydau. Mae gwyddonwyr wedi gwneud eu gorau, mae cymunedau wedi cydweithio, ac mae llawer o unigolion wedi camu i'r adwy, wedi dod yn fwyfwy arloesol, ac wedi gofalu am eu cymydog, eu ffrind a'r dieithryn i lawr y ffordd.

Ond mae'n rhaid i ni hefyd geisio cynnal bywoliaeth pobl, a hynny am nifer o resymau: canlyniadau macro-economaidd cael economi sydd wedi methu; lliniaru baich y cymorth gan y Llywodraeth, a fydd yn cael llawer o alwadau eraill am arian; cadw swyddi, gyrfaoedd a chyflogau pobl; sefydlogi'r sylfaen drethi; galluogi cyfle i gael synnwyr o bwrpas, ar gyfer addysg a hyfforddiant a hunangyflawniad; ac yn anad dim, cydnabod bod gennym yng Nghymru nifer anghymesur o uchel o fusnesau sy'n perthyn i'r categori micro neu'r categori BBaChau—busnesau sy'n aml yn cael eu rhedeg gan deuluoedd neu sy'n cynnwys gweithwyr o ardal ddaearyddol dynn, a phan fydd y busnesau hynny wedi mynd, bydd yn anodd iawn cael rhai newydd yn eu lle. Gwyddom eisoes fod cynnydd o 41 y cant wedi bod mewn diweithdra yng Nghymru, o'i gymharu â dim ond 18 y cant yn Lloegr. Felly, mewn termau real, mae hynny'n golygu bod 20,000 o bobl ychwanegol yn chwilio am waith yng Nghymru. Mae ar fusnesau angen yr amgylchedd iawn, ac os yw'r amgylchedd hwnnw'n mynd yn anghynaliadwy, ni fydd yn cynnal busnes, nid colli diwrnod o gyflog neu ychydig wythnosau o gyflog fydd pobl, ond eu swydd gyfan neu eu buddsoddiad mewn busnes, eu cynilion oes, y morgais ar y tŷ a dyfodol i'r plant. Mae'r sector lletygarwch yn crisialu'n berffaith y cydbwysedd y mae angen i Lywodraeth Cymru ddod o hyd iddo rhwng sicrhau bod COVID-19 yn cael ei lethu heb lethu ein bywyd economaidd. Ond rwy'n credu nad yw Llywodraeth Cymru wedi cael y cydbwysedd hwnnw'n iawn eto.

Cafodd y cyfyngiadau coronafeirws a osodwyd ar y diwydiannau lletygarwch ac adloniant dan do o 4 Rhagfyr eu cyfarch â sioc a dicter gan lawer o'r busnesau yn fy etholaeth—busnesau sydd wedi gwario arian ac wedi treulio amser yn sicrhau eu bod wedi glynu at bob canllaw a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru. Teimlant fod y rheoliadau sydd mewn grym ar hyn o bryd yn anghymesur ac yn afresymegol. Maent yn gofyn, 'Ble mae'r dystiolaeth?' Ble, yn wir? Weinidog, mae eich Llywodraeth wedi methu darparu tystiolaeth yn sail i'r cyfraddau trosglwyddo yn y diwydiant lletygarwch. Wrth ddarparu tystiolaeth ar gyfer ail gyfnod o gyfyngiadau symud cenedlaethol y Llywodraeth, ysgrifennodd y grŵp cynghori technegol y byddai cau bariau, tafarndai, caffis a bwytai yn cael effaith ganolig, gyda gostyngiad posibl mewn cyfraddau trosglwyddo R o 0.1 i 0.2.

Nawr, ychydig wythnosau'n ddiweddarach, rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn nodi, a hynny'n briodol, fod nifer yr achosion yn codi ledled Cymru, ac felly'r angen am fesurau cenedlaethol. Ond gadewch i ni fod yn glir: ceir amrywiadau enfawr o hyd, ac nid wyf yn credu ei bod y tu hwnt i'r dadansoddiad i edrych ar sut i gyflwyno cyfyngiadau symud wedi'u targedu i ymdrin â mannau problemus, gan ganiatáu i'r ardaloedd â rhifau R isel barhau i fasnachu mewn modd mwy cyfannol. Ac mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gofio bod y diwydiant lletygarwch hanfodol hwn, sy'n bodoli ar gymaint o ffurfiau arloesol, yn cefnogi cadwyn gyflenwi sydd hefyd wedi'i distrywio.

Mae llawer yn siarad am y diffyg sicrwydd cronig yn y sector lletygarwch. Hoffent gael gwell golwg ar y dyfodol nag ychydig wythnosau ar y tro. Bydd gan lawer o fusnesau archebion ar gyfer y flwyddyn newydd a bydd angen iddynt gynllunio, yn enwedig o ran staffio a chysylltu â chyflenwyr. Mae busnesau hefyd yn codi mater iechyd meddwl staff, gan fod llawer yn poeni'n ddyddiol a fydd angen iddynt ddod i'r gwaith yr wythnos nesaf. Ac wrth gwrs, mae methiant Llywodraeth Cymru i roi cymorth i'r diwydiant lletygarwch cyn mis Ionawr yn arwydd pellach mai ffrind tywydd teg yw Llywodraeth Cymru i'r gymuned fusnes. 

Weinidog, gadewch i ni fod yn glir. Roedd y ffordd y cafodd y grant datblygu ei gyflwyno ym mis Tachwedd yn drychinebus. Mae angen dysgu gwersi a bydd angen i fusnesau gael gafael ar y cyllid hwn mewn ffordd deg a chyfartal. Rydym wedi gweld misoedd o ansicrwydd, penderfyniadau munud olaf a'r modd gwael y cyflwynwyd cyllid gan y Llywodraeth. Mae angen gwell cydbwysedd yn ymateb Llywodraeth Cymru i bandemig COVID-19. Mae angen i Lywodraeth Cymru warchod bywydau a bywoliaeth pobl, Weinidog, ac rwy'n annog y Senedd i gefnogi ein cynnig.

17:30

Nawr, mae hinsawdd y pandemig COVID yma wedi newid cryn dipyn dim ond yn y dyddiau diwethaf yma, ac mae'r sefyllfa yn ddifrifol iawn rŵan. Mae yna dros 2,000 o achosion newydd heddiw, ac mae'r sefyllfa yn bryderus iawn yma ym Mae Abertawe, gyda lefelau uchel o achosion yng Nghastell Nedd Port Talbot a hefyd yma yn Abertawe, gyda'r lefelau'n cynyddu'n gyflym ac yn berig o fynd allan o bob rheolaeth, a nifer fawr ohonyn nhw mewn ysgolion. Felly, buaswn i'n hoffi gofyn i'r Llywodraeth: beth yn ychwanegol mae'r Llywodraeth yn ei wneud am hyn? Sut maen nhw'n edrych ar ysgolion nawr, yn enwedig wrth wynebu y Nadolig a'r lefelau cynyddol o achosion yn gysylltiedig ag ysgolion, gyda'r holl ddisgyblion yn gorfod cael eu hanfon gartref? Mae 700 o staff bwrdd iechyd Bae Abertawe sydd ddim yn y gwaith achos COVID.

Ac, wrth gwrs, y farn feddygol ydy taw cymysgu â phobl eraill yn y cartref, yn y stryd, yn y gwaith, efo ffrindiau ac efo pobl ddieithr—dyna sy'n gyrru'r cynnydd yn y COVID. Felly, dydy'r cyngor sylfaenol ddim wedi newid. Hynny yw: arhoswch gartref os gallwch chi, ymbellhau yn gymdeithasol, golchi'ch dwylo yn gyson, gwisgo mygydau, ac osgoi cymysgu â phobl eraill.

Now, the COVID climate has changed a great deal just in the last few days, and the situation is very grave indeed now. There are over 2,000 new cases today, and the situation is very worrying in the Swansea Bay area, with high levels of cases in Neath Port Talbot and also here in Swansea, with the levels increasing quickly and at risk of going out of control, and many of them in schools. So, I would like to ask the Government: what in addition is the Government doing about this situation? How are they considering schools now, particularly as we move towards Christmas, given the increasing levels of cases linked to schools, with all or many pupils having to be sent home? There are 700 Swansea Bay health board staff who are away from work because of COVID.

And, of course, the medical opinion is that it's mixing with others in the home, on the street, in work, with friends and with strangers—that's what drives the increase in COVID. So, the fundamental advice hasn't changed: stay at home if you can, socially distance, wash your hands regularly, wear face coverings, and avoid mixing with others.

Don't mix—that's the simple medical advice. It's what we heard from officials yesterday. Don't mix; try and stay at home. The COVID figures are rising again and seemingly out of control. Doctors who I speak to are truly alarmed by the situation; these are people who don't usually get alarmed. I would encourage Welsh Government to go for mass testing, like Slovakia did. For most of its population—over 3 million—they tested it in one weekend. Slovakia has seen a dramatic decline in COVID by 60 per cent—with support, obviously, otherwise people won't have a test if they cannot isolate. So, also, Welsh Government needs to institute supported isolation to a far more radical level than it has hitherto, otherwise people cannot self-isolate.

Government needs to regard poverty as a pre-existing condition that produces adverse outcomes in COVID, much like lung disease, heart disease and all the rest. We've always known, if you're poor, the stroke you get is worse if you're poor than if you're not poor; if you have a heart attack, the heart attack you get is worse if you're poor than if you're not poor. That applies to COVID as well, and that's why we need supported isolation. Government can do something now about addressing poverty in this pandemic, by ensuring that people can self-isolate for the good of us all. Government could offer free accommodation and continued wages to people needing to self-isolate who have pre-existing poverty. A lot of hotels are lying empty. Think of this as an economic driver, as well as offering meaningful assistance to tackle the underlying poverty and, ultimately, to save lives from COVID. Let's have proper, supported isolation, as several other countries already have done, for the good of us all. Diolch yn fawr.

Peidiwch â chymysgu—dyna'r cyngor meddygol syml. Dyna a glywsom gan swyddogion ddoe. Peidiwch â chymysgu; ceisiwch aros gartref. Mae ffigurau COVID yn codi eto ac mae'n ymddangos eu bod allan o reolaeth. Mae meddygon rwy'n siarad â hwy wedi'u dychryn yn wirioneddol gan y sefyllfa; dyma bobl nad ydynt fel arfer yn cael braw. Byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i fynd am brofion torfol, fel y gwnaeth Slofacia. I'r rhan fwyaf o'i phoblogaeth—dros 3 miliwn—cynhaliwyd profion mewn un penwythnos. Mae Slofacia wedi gweld gostyngiad dramatig o 60 y cant yn yr achosion o COVID—gyda chymorth, yn amlwg, neu fel arall ni fydd pobl yn cael prawf os na allant ynysu. Felly, hefyd, mae angen i Lywodraeth Cymru sefydlu ynysu â chymorth ar lefel lawer mwy radical nag y gwnaeth hyd yma, neu fel arall ni all pobl hunanynysu.

Mae angen i'r Llywodraeth ystyried tlodi fel cyflwr sy'n bodoli'n barod sy'n arwain at ganlyniadau andwyol mewn COVID, yn debyg iawn i glefyd yr ysgyfaint, clefyd y galon a'r gweddill i gyd. Rydym bob amser wedi gwybod, os ydych chi'n dlawd, fod y strôc a gewch yn waeth os ydych chi'n dlawd na phe na baech chi'n dlawd; os cewch drawiad ar y galon, mae'r trawiad ar y galon a gewch yn waeth os ydych yn dlawd na phe na baech yn dlawd. Mae hynny'n wir am COVID hefyd, a dyna pam y mae angen ynysu â chymorth arnom. Gall y Llywodraeth wneud rhywbeth nawr ynglŷn â mynd i'r afael â thlodi yn y pandemig hwn, drwy sicrhau y gall pobl hunanynysu er lles pob un ohonom. Gallai'r Llywodraeth gynnig llety am ddim a chyflogau di-dor i bobl sydd â thlodi'n gyflwr sy'n bodoli'n barod allu hunanynysu. Mae llawer o westai'n wag. Meddyliwch am hyn fel sbardun economaidd, yn ogystal â chynnig cymorth ystyrlon i fynd i'r afael â'r tlodi isorweddol ac yn y pen draw, i achub bywydau rhag COVID. Gadewch i ni gael ynysu â chymorth priodol, fel y mae sawl gwlad arall eisoes wedi'i wneud, er lles pob un ohonom. Diolch yn fawr.

17:35

I begin my contribution to this debate by acknowledging the personal courage of the First Minister over the last six months in bringing the legislation, which he knew would be, in the most, very unpopular with the Welsh public. Where I seek to differ from the First Minister's approach is in the science, or so-called science, which he has acted upon. [Interruption.] But let me make this clear: I do not base my opposition on my own personal ability to interpret the effect of the COVID-19 virus, but on the views and opinions of a very large cohort of scientists who are every bit as competent as those whose advice he follows, and it is true to say that their views are at complete odds with those of the First Minister's advisers. [Interruption.] I will say this: it appears that many of the First Minister's advisers were amongst those who expressed opinions on the dire consequences of other pandemics, such as bird flu, swine fever and SARS, where it was said that each had a propensity to tear through the population like some medieval plague. Those same scientists even today cannot explain why, without the dire interventions we've experienced for COVID-19, they each died out with none of the dire consequences envisaged. Coronavirus is life threatening for a tiny proportion of the population. Almost everyone who has succumbed to this illness is over 80 years of age, and most with longstanding, morbid illnesses. [Interruption.] The Minister says that there are 400 in our hospitals with COVID; there are thousands more in our hospitals with serious flu symptoms. Flu is just as deadly to those who are old and infirm as COVID.

[Interruption.] If we can now turn to the latest regulations and restrictions that target, primarily, the hospitality sector.

Rwy'n dechrau fy nghyfraniad i'r ddadl hon drwy gydnabod dewrder personol y Prif Weinidog dros y chwe mis diwethaf yn cyflwyno deddfwriaeth, y gwyddai y byddai, ar y cyfan, yn amhoblogaidd iawn gyda'r cyhoedd yng Nghymru. Lle rwy'n anghytuno ynglŷn â dull y Prif Weinidog o weithredu yw'r wyddoniaeth, neu'r hyn a elwir yn wyddoniaeth, y mae wedi gweithredu arni. [Torri ar draws.] Ond gadewch i mi wneud hyn yn glir: nid wyf yn seilio fy ngwrthwynebiad ar fy ngallu personol i ddehongli effaith y feirws COVID-19, ond ar farn a safbwyntiau carfan fawr iawn o wyddonwyr sydd yr un mor gymwys â'r rhai y mae ef yn dilyn eu cyngor, ac mae'n wir dweud bod eu barn yn gwbl groes i farn cynghorwyr y Prif Weinidog. [Torri ar draws.] Fe ddywedaf hyn: mae'n ymddangos bod llawer o gynghorwyr y Prif Weinidog ymhlith y rhai a fynegodd farn ar ganlyniadau enbyd pandemigau eraill, megis ffliw adar, ffliw moch a SARS, lle dywedwyd bod gan bob un duedd i fynd drwy'r boblogaeth fel rhyw fath o bla canoloesol. Ni all yr un gwyddonwyr esbonio hyd yn oed heddiw pam y daethant i ben heb ddim o'r canlyniadau enbyd a ragwelwyd, heb yr ymyriadau enbyd rydym wedi'u profi ar gyfer COVID-19. I gyfran fach iawn o'r boblogaeth y mae coronafeirws yn bygwth bywyd. Mae bron bawb sydd wedi marw o'r salwch hwn dros 80 mlwydd oed, a'r rhan fwyaf ohonynt ag afiachedd hirsefydlog. [Torri ar draws.] Mae'r Gweinidog yn dweud bod 400 o achosion COVID yn ein hysbytai; mae miloedd yn fwy yn ein hysbytai gyda symptomau ffliw difrifol. Mae'r ffliw yr un mor farwol â COVID i'r rhai sy'n hen ac yn eiddil.

[Torri ar draws.] Os cawn droi yn awr at y rheoliadau a'r cyfyngiadau diweddaraf sy'n targedu'r sector lletygarwch yn bennaf.

Sorry, people have to be heard. I'm sorry.

Mae'n ddrwg gennyf, rhaid i bobl gael eu clywed. Mae'n ddrwg gennyf.

On what scientific data does the First Minister's advisers rely? The chief executive of Brains brewery, the largest in Wales, says that, of the 100 plus public houses it owns, only three have been involved in the track and trace initiative. A deep clean of those pubs resulted in no further instances. He further went on to say that, of the 150,000 or so customers served, only six were identified as having COVID. First Minister, the hospitality industry has been exemplary in maintaining the rules and regulations imposed over the last six months. They're patently not the primary source of infections. The prohibition of the sale of alcohol, not unlike those imposed in 1930s America, are truly nonsensical when alcohol is freely available in our supermarkets. Anyone can avail themselves of any amount of alcohol, take it home, and invite around friends to consume alcohol with no regulations in place. [Interruption.] We acknowledge that there are a tiny minority who disobey regulations when they have drunk large amounts of alcohol, but does that necessitate stopping someone having a glass of wine with a meal in a restaurant? We are not playing party politics; we are simply opposing ludicrous lockdown restrictions. [Interruption.]

First Minister, as I have said, you have shown courage in your approach in the COVID crisis, now show that same courage and perhaps humility in retracting these latest devastating restrictions on the hospitality sector. 

Ar ba ddata gwyddonol y mae cynghorwyr y Prif Weinidog yn dibynnu? Mae prif weithredwr bragdy Brains, y mwyaf yng Nghymru, yn dweud, o'r 100 a mwy o dafarndai y mae'n berchen arnynt, mai dim ond tri sydd wedi bod yn rhan o'r fenter profi ac olrhain. Ni fu unrhyw achosion pellach ar ôl cyflawni mesurau glanhau dwfn ar y tafarndai hynny. Aeth ymlaen ymhellach i ddweud, o'r 150,000 neu fwy o gwsmeriaid a wasanaethwyd, mai dim ond chwech y nodwyd bod ganddynt COVID. Brif Weinidog, mae'r diwydiant lletygarwch wedi bod yn rhagorol yn cynnal y rheolau a'r rheoliadau a osodwyd dros y chwe mis diwethaf. Yn amlwg, nid hwy yw prif ffynhonnell heintiau. Mae'r gwaharddiad ar werthu alcohol, nad yw'n wahanol iawn i'r rhai a osodwyd yn America yn y 1930au, yn wirioneddol hurt pan fo alcohol ar gael yn rhwydd yn ein harchfarchnadoedd. Gall unrhyw un gael faint bynnag a ddymunir o alcohol, mynd ag ef adref, a gwahodd ffrindiau i yfed alcohol heb unrhyw reoliadau ar waith. [Torri ar draws.] Rydym yn cydnabod bod lleiafrif bach iawn sy'n anufuddhau i reoliadau pan fyddant wedi yfed llawer iawn o alcohol, ond a yw hynny'n golygu bod angen atal rhywun rhag cael gwydraid o win gyda phryd o fwyd mewn bwyty? Nid ydym yn chwarae gwleidyddiaeth plaid; yn syml iawn, rydym yn gwrthwynebu cyfyngiadau symud hurt. [Torri ar draws.]

Brif Weinidog, fel y dywedais, rydych wedi dangos dewrder yn eich dull o weithredu yn ystod yr argyfwng COVID, nawr dangoswch yr un dewrder, a gostyngeiddrwydd efallai, drwy godi'r cyfyngiadau dinistriol diweddaraf hyn ar y sector lletygarwch.

17:40

I don't think any issue has caused as much controversy as this in a very long time, this alcohol ban in public houses and restaurants. I've been inundated with e-mails and phone calls about this over the last few days, and I know that many Members of the Senedd have been in a similar position. Can I start by making it clear that I fully appreciate the seriousness of the situation that Wales is facing, because I know that was raised by some Ministers yesterday, and the First Minister? And I also recognise that there are no easy decisions in this situation. There are no easy answers here. So, it's not simply about opposing all measures that are brought forward or, indeed, supporting all measures that are brought forward. The Welsh Government has to listen to the advice it receives from experts. That's clear. It has to look at the evidence and take balanced decisions that take into account transmission rates and the effects on the economy. That is the Welsh Government's job. Of course, our job as the opposition is to scrutinise and hold the Welsh Government to account for those decisions and to point out where we think things could be done better. 

But another key factor in all this, of course, is taking the public with us—and I say 'us', because it's not just the Welsh Government that people hold responsible for these regulations and rules, it is of course all of us as Senedd Members. That's how the public think. By and large, it happened with the first lockdown and even the firebreak, but that public faith does seem to have worn thin this time around, leaving aside the early closure issue, aside from the actual ban on the alcohol sales. So, what's gone wrong? I think the problem is that it doesn't tally with the public's perception of common sense. Why should having a glass of wine or a beer with lunch and following social distancing rules and other rules and hygiene guidelines for instance, be at more risk of transmitting the virus than if people are drinking soft drinks? Now, the Welsh Government clearly believes the evidence is there to back this, so I think we all need to see this. I know that Alun Davies has called for this, and other Senedd Members have as well. Restaurant owners and pub owners who have seen profits plummet over recent weeks and, in many cases, have to remain closed, need reassurances that these steps are not disproportionate and will help limit the spread of COVID-19, particularly in advance of Christmas, if the restrictions are going to be eased over the Christmas period. 

Now, the Minister has made some good arguments for the ban as a way to balance the needs of business with tackling the COVID-19 pandemic, but the fact is that many pubs and restaurants, certainly in my constituency and I know in other Members' constituencies as well, are actually seeing no option but to close because of the profit issue. Locally, the Angel in Abergavenny, the Black Bear in Bettws Newydd, the Raglan Arms in Llandenny, the Star of Llansoy; I could go on. These are pubs, hotels and restaurants that could legally remain open and serve food but not alcohol, but they've decided it's simply not viable. In the case of the Angel in Abergavenny, they're staying closed until mid January, because they have to place their orders long in advance. So, this is a heavy price to pay, and that's why we need reassurances that this is the right course of action. 

Will you undertake, or will the Welsh Government undertake, or the Minister undertake, to keep this under review? At the very least, I think we do need to see more evidence that is supporting it. I know that some Senedd Members have said that they have seen the evidence and they are reassured by it, but I think that, out there, people I speak to certainly aren't aware that that evidence exists or, indeed, gives the necessary weight for the action that's being taken. Even if the Welsh Government is actually right on this, and I have no reason to doubt that the Welsh Government does think it's taking the right course of action here, the danger is that the public are going to lose confidence, and I think this was mentioned by David Rowlands. If the public lose confidence in the measures and increasingly neglect the guidelines, that will allow the virus to get a foot in the door and it will lengthen the period that it takes to get the transmission rates down. We know that, in Swansea, the situation has been described as 'catastrophic', so there is clearly a massive public health issue here that does need to be addressed, and does need to be addressed by guidelines, but if we don't take the public with us on this, then we risk actually storing up more problems for the future. And let's not forget, we've got a vaccine now, hopefully just around the corner, in terms of dealing with the pandemic, so we don't want to make matters worse now.

So, in conclusion, Dirprwy Lywydd, I think this does need to be sorted out. I think the decision needs to be reviewed. We need to see the evidence cited for these measures. We need to carry the public with us, particularly in the run-up to Christmas, if we're going to slacken those measures over the Christmas period, so that we can all pull together and focus on combating the pandemic and building back better.

Nid wyf yn credu bod unrhyw fater wedi achosi cymaint o ddadlau â hyn ers amser maith, y gwaharddiad hwn ar alcohol mewn tafarndai a bwytai. Cefais lu o negeseuon e-bost a galwadau ffôn am hyn dros y dyddiau diwethaf, a gwn fod llawer o'r Aelodau o'r Senedd wedi bod mewn sefyllfa debyg. A gaf fi ddechrau drwy ei gwneud yn glir fy mod yn llwyr ddeall difrifoldeb y sefyllfa y mae Cymru'n ei hwynebu, oherwydd gwn fod rhai Gweinidogion wedi codi hynny ddoe, a'r Prif Weinidog. Ac rwy'n cydnabod hefyd nad oes unrhyw benderfyniadau hawdd yn y sefyllfa hon. Nid oes atebion hawdd yma. Felly, nid yw'n ymwneud â gwrthwynebu'r holl fesurau sy'n cael eu cyflwyno, neu gefnogi'r holl fesurau a gyflwynir yn wir. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wrando ar y cyngor y mae'n ei gael gan arbenigwyr. Mae hynny'n glir. Rhaid iddi edrych ar y dystiolaeth a gwneud penderfyniadau cytbwys sy'n ystyried cyfraddau trosglwyddo a'r effeithiau ar yr economi. Dyna waith Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, ein gwaith ni fel yr wrthblaid yw craffu ar Lywodraeth Cymru a'i dwyn i gyfrif am y penderfyniadau hynny a nodi ble y credwn y gellid gwneud pethau'n well. 

Ond ffactor allweddol arall yn hyn oll, wrth gwrs, yw mynd â'r cyhoedd gyda ni—a dywedaf 'ni', oherwydd nid Llywodraeth Cymru yn unig y mae pobl yn eu dwyn i gyfrif am y rheoliadau a'r rheolau hyn wrth gwrs, ond pob un ohonom fel Aelodau o'r Senedd. Dyna sut y mae'r cyhoedd yn meddwl. At ei gilydd, digwyddodd gyda'r cyfyngiadau symud cyntaf a hyd yn oed y cyfnod atal byr, ond mae'n ymddangos bod y cyhoedd wedi colli ffydd y tro hwn, heb sôn am y mater cau'n gynnar, heb sôn am y gwaharddiad ar werthu alcohol. Felly, beth aeth o'i le? Rwy'n credu mai'r broblem yw nad yw'n cyd-fynd â chanfyddiad y cyhoedd o synnwyr cyffredin. Pam y dylai cael gwydraid o win neu gwrw gyda chinio a dilyn rheolau cadw pellter cymdeithasol a rheolau a chanllawiau hylendid eraill er enghraifft, fod mewn mwy o berygl o drosglwyddo'r feirws na phe bai pobl yn yfed diodydd meddal? Nawr, mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn credu bod y dystiolaeth yno i gefnogi hyn, felly rwy'n credu bod angen i bob un ohonom ei gweld. Gwn fod Alun Davies wedi galw am hyn, ac mae Aelodau eraill o'r Senedd wedi gwneud hynny hefyd. Mae angen sicrwydd ar berchnogion bwytai a thafarndai sydd wedi gweld elw'n disgyn yn enbyd dros yr wythnosau diwethaf ac mewn llawer o achosion yn gorfod aros ar gau nad yw'r camau hyn yn anghymesur, ac y byddant yn helpu i gyfyngu ar ledaeniad COVID-19, yn enwedig cyn y Nadolig, os yw'r cyfyngiadau'n mynd i gael eu llacio dros gyfnod y Nadolig. 

Nawr, mae'r Gweinidog wedi gwneud rhai dadleuon da dros y gwaharddiad fel ffordd o gydbwyso anghenion busnesau â mynd i'r afael â phandemig COVID-19, ond y ffaith amdani yw nad yw llawer o dafarndai a bwytai, yn sicr yn fy etholaeth i ac yn etholaethau Aelodau eraill hefyd, rwy'n gwybod, yn gweld unrhyw ddewis ond cau oherwydd y broblem elw. Yn lleol, yr Angel yn y Fenni, y Black Bear ym Metws Newydd, y Raglan Arms yn Llandenni, y Star yn Llan-soe; gallwn fynd ymlaen. Dyma dafarndai, gwestai a bwytai a allai aros ar agor yn gyfreithiol a gweini bwyd ond nid alcohol, ond maent wedi penderfynu nad yw'n hyfyw. Yn achos yr Angel yn y Fenni, maent yn aros ar gau tan ganol mis Ionawr, oherwydd mae'n rhaid iddynt wneud eu harchebion ymhell ymlaen llaw. Felly, mae hwn yn bris trwm i'w dalu, a dyna pam y mae angen sicrwydd arnom mai dyma'r ffordd gywir o weithredu. 

A wnewch chi, neu a wnaiff Llywodraeth Cymru neu'r Gweinidog ymrwymo i ddal ati i adolygu hyn? O leiaf, credaf fod angen inni weld mwy o dystiolaeth sy'n ei gefnogi. Gwn fod rhai o'r Aelodau o'r Senedd wedi dweud eu bod wedi gweld y dystiolaeth a'u bod wedi cael sicrwydd ganddi, ond allan yno, credaf nad yw pobl y byddaf yn siarad â hwy'n ymwybodol fod y dystiolaeth honno'n bodoli neu'n cynnig cyfiawnhad angenrheidiol dros y camau sy'n cael eu cymryd. Hyd yn oed os yw Llywodraeth Cymru yn iawn ar hyn, ac nid oes gennyf reswm i amau nad yw Llywodraeth Cymru yn credu ei bod yn cymryd y camau cywir yma, y perygl yw y bydd y cyhoedd yn colli hyder, a chredaf fod David Rowlands wedi sôn am hyn. Os bydd y cyhoedd yn colli hyder yn y mesurau ac yn esgeuluso'r canllawiau fwyfwy, bydd hynny'n caniatáu i'r feirws gael troed yn y drws a bydd yn ymestyn y cyfnod y mae'n ei gymryd i ostwng y cyfraddau trosglwyddo. Gwyddom fod y sefyllfa, yn Abertawe, wedi'i disgrifio fel un 'drychinebus', felly mae'n amlwg fod problem iechyd cyhoeddus enfawr yma y mae angen mynd i'r afael â hi, ac mae angen mynd i'r afael â hi drwy ganllawiau, ond os nad ydym yn mynd â'r cyhoedd gyda ni ar hyn, mae perygl y byddwn yn cronni mwy o broblemau ar gyfer y dyfodol. A gadewch i ni beidio ag anghofio, mae gennym frechlyn nawr, rownd y gornel gobeithio, i ymdrin â'r pandemig, felly nid ydym am wneud pethau'n waeth nawr.

Felly, i gloi, Ddirprwy Lywydd, rwy'n credu bod angen datrys hyn. Rwy'n credu bod angen adolygu'r penderfyniad. Mae angen inni weld y dystiolaeth a nodwyd ar gyfer y mesurau hyn. Mae angen inni fynd â'r cyhoedd gyda ni, yn enwedig yn y cyfnod cyn y Nadolig, os ydym am lacio'r mesurau hynny dros gyfnod y Nadolig, fel y gallwn i gyd ddod at ein gilydd a chanolbwyntio ar ymladd y pandemig ac adeiladu nôl yn well.

17:45

Can I thank you for calling me, Deputy Presiding Officer? Whilst we cannot go back, allowing the Cheltenham Festival and Liverpool versus Atlético Madrid to go ahead earlier this year was a very serious mistake by the Westminster Government, which in normal political times would have led to ministerial resignations. I'm going to quote from a peer-reviewed paper in The Lancet:

'Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) causes COVID-19 and is spread person-to-person through close contact…The findings of this systematic review and meta-analysis support physical distancing of 1 m or more and provide quantitative estimates for models and contact tracing to inform policy. Optimum use of face masks…in public…should be informed by these findings and contextual factors.’

The findings showed a reduction in risk of 82 per cent with a physical distance of 1m in both healthcare and community settings. Every additional metre of separation more than doubles the relative protection. This evidence is important to support community physical distancing guidelines and shows risk reduction is feasible by physical distancing.

Basically, if everyone kept 2m distant, wore masks in shops and other areas where they came into possible contact with others, washed their hands and sanitised regularly, then substantial progress in eradicating this virus would be being made. If people self-isolated when told to, again, progress would be being made. We are seeing the opposite. The infection rate, especially among younger people, is increasing, and sadly, so is the death rate. Whilst some of the Conservatives will disagree with me, I believe every premature death caused by COVID is a tragedy. One of the difficulties of COVID-19 is it affects people differently, from having no symptoms at all to serious ill-health and death.

Where do people gather in close proximity for a long period? Firstly, the workplace, and whilst the Welsh Government advises working from home if possible, not every employer is letting their staff do so. According to the Evening Post, there have been a large number of major infections with DVLA workers in Swansea. Some are going off sick with stress; they claim social distancing isn't being followed at the site. The shared kitchen and bathroom areas are not being deep cleaned after a case is identified, but are just cleaned. Last month, there were more than 40 workers self-isolating at DVLA after colleagues tested positive for coronavirus. I had five people yesterday ring my office, many of them in tears, frightened about going into work and frightened about losing their job at the DVLA. This is a Government organisation, albeit not a Welsh Government organisation. If we cannot keep people safe in organisations that are run by Government, what hope have we got with the private sector?

I have also received complaints from people working in call centres, haulage companies, and several manufacturing units, where people are working well within a metre, where masks are not being worn. This is putting people at risk. I really do feel for these people. As one woman said to me who rang yesterday, 'I've got two choices: I can either lose my job or risk my life'. And I think that's a very sad position we are putting people in, or allowing people to be put in.

Secondly, schools. Who remembers when the scientific advice was under-11s could not get COVID? Schools certainly are having cases, including nursery and reception classes. Can I join with those asking that schools close a week earlier, if only to protect older relatives over Christmas?

The third area is hospitality. That is the area the Government are closing, and I can understand why. But if the regulated sector—i.e. people drinking in pubs and clubs—is closed, what is going to be done about the unregulated gathering? How is that going to be stopped?

The fourth area is on-street gatherings that mainly young people are partaking in. Many of these will be asymptomatic but have the ability to pass COVID on to others.

I have a number of requests: close schools a week early; reopen pubs and restaurants as soon as possible, but any that breach safety are closed for at least a month; set maximum numbers for street gatherings and disperse larger numbers; work with the Westminster Government to force public sector workers to work from home if possible; work with the Health and Safety Executive to visit private-sector companies where concerns are being expressed; and finally, keep on promoting the 2m, hand washing and sanitising, and wearing a mask. You have to keep on doing that. When the Government stops saying it, people think they no longer have to do it. You cannot say that too often. Can I urge the Government to keep on getting that message across? Because there are people who haven't heard it for a week or two weeks who now think that message has gone.

We really are in a difficult position. I'll be supporting the Government because they're dealing with one of the causes of transmission, but please can we start dealing with the employment? Especially public sector office employment, where people are quite often literally half a metre apart.

A gaf fi ddiolch i chi am fy ngalw, Ddirprwy Lywydd? Er na allwn fynd yn ôl, roedd caniatáu i Ŵyl Cheltenham a Lerpwl yn erbyn Atlético Madrid fynd yn eu blaen yn gynharach eleni yn gamgymeriad difrifol iawn gan Lywodraeth San Steffan, a fyddai wedi arwain at ymddiswyddiadau gweinidogol mewn cyfnod gwleidyddol arferol. Rwy'n mynd i ddyfynnu o bapur a adolygwyd gan gymheiriaid yn The Lancet:

Mae syndrom anadlol acíwt difrifol coronafeirws 2 (SARS-CoV-2) yn achosi COVID-19 ac mae'n cael ei ledaenu o berson i berson drwy gysylltiad agos... Mae canfyddiadau'r adolygiad a'r meta-ddadansoddiad systematig hwn yn cefnogi mesurau cadw pellter corfforol o 1m neu fwy ac yn darparu amcangyfrifon meintiol ar gyfer modelau ac olrhain cysylltiadau i lywio polisi. Dylai'r defnydd gorau posibl o fasgiau wyneb... yn gyhoeddus... gael ei lywio gan y canfyddiadau a'r ffactorau cyd-destunol hyn.

Dangosodd y canfyddiadau ostyngiad yn y risg o 82 y cant gyda phellter corfforol o 1m mewn lleoliadau gofal iechyd a chymunedol. Mae pob metr ychwanegol o ymwahaniad yn mwy na dyblu'r diogelwch cymharol. Mae'r dystiolaeth hon yn bwysig i gefnogi canllawiau cadw pellter corfforol yn y gymuned ac mae'n dangos bod lleihau risg yn ymarferol drwy fesurau cadw pellter corfforol.

Yn y bôn, pe bai pawb yn cadw 2m o bellter, yn gwisgo masgiau mewn siopau a mannau eraill lle dônt i gysylltiad posibl ag eraill, yn golchi eu dwylo ac yn diheintio'n rheolaidd, byddai cynnydd sylweddol yn cael ei wneud tuag at ddileu'r feirws hwn. Pe bai pobl yn hunanynysu pan ddywedir wrthynt am wneud hynny, unwaith eto byddai cynnydd yn cael ei wneud. Rydym yn gweld y gwrthwyneb. Mae'r gyfradd heintio, yn enwedig ymhlith pobl iau, yn cynyddu, ac felly hefyd y gyfradd farwolaethau, yn anffodus. Er y bydd rhai o'r Ceidwadwyr yn anghytuno â mi, credaf fod pob marwolaeth gynamserol a achosir gan COVID yn drasiedi. Un o anawsterau COVID-19 yw ei fod yn effeithio ar bobl yn wahanol, o beidio â chael unrhyw symptomau o gwbl i salwch difrifol a marwolaeth.

Ble mae pobl yn ymgynnull yn agos am gyfnod hir? Yn gyntaf, yn y gweithle, ac er bod Llywodraeth Cymru yn cynghori pobl i weithio gartref os yw'n bosibl, nid yw pob cyflogwr yn gadael i'w staff wneud hynny. Yn ôl yr Evening Post, heintiwyd nifer fawr o weithwyr y DVLA yn Abertawe. Mae rhai'n mynd yn sâl oherwydd straen; maent yn honni nad yw mesurau cadw pellter cymdeithasol yn cael eu dilyn ar y safle. Nid yw'r gegin a'r ystafelloedd ymolchi a rennir yn cael eu glanhau'n ddwfn ar ôl i achos gael ei nodi, dim ond eu glanhau. Y mis diwethaf, roedd mwy na 40 o weithwyr yn hunanynysu yn y DVLA ar ôl i gydweithwyr brofi'n bositif am coronafeirws. Cefais bump o bobl yn ffonio fy swyddfa ddoe, nifer ohonynt yn eu dagrau, yn ofni mynd i'r gwaith ac yn ofni colli eu swydd yn y DVLA. Sefydliad y Llywodraeth yw hwn, er nad yw'n un o sefydliadau Llywodraeth Cymru. Os na allwn gadw pobl yn ddiogel mewn sefydliadau sy'n cael eu rhedeg gan y Llywodraeth, pa obaith sydd gennym gyda'r sector preifat?

Rwyf hefyd wedi cael cwynion gan bobl sy'n gweithio mewn canolfannau galwadau, cwmnïau cludo nwyddau, a nifer o unedau gweithgynhyrchu, lle mae pobl yn gweithio o fewn metr i'w gilydd, lle nad yw masgiau'n cael eu gwisgo. Mae hyn yn rhoi pobl mewn perygl. Rwy'n teimlo dros y bobl hyn. Fel y dywedodd un fenyw a ffoniodd ddoe wrthyf, 'Mae gennyf ddau ddewis: gallaf naill ai golli fy swydd neu beryglu fy mywyd'. Ac rwy'n credu bod honno'n sefyllfa drist iawn rydym yn rhoi pobl ynddi, neu'n caniatáu i bobl gael eu rhoi ynddi.

Yn ail, ysgolion. Pwy sy'n cofio pan oedd y cyngor gwyddonol yn dweud nad oedd plant dan 11 oed yn gallu cael COVID? Mae ysgolion yn sicr yn cael achosion, gan gynnwys dosbarthiadau meithrin a derbyn. A gaf fi ymuno â'r rhai sy'n gofyn i ysgolion gau wythnos ynghynt, pe bai ond i amddiffyn perthnasau hŷn dros y Nadolig?

Y trydydd maes yw lletygarwch. Dyna'r maes y mae'r Llywodraeth yn ei gau, a gallaf ddeall pam. Ond os yw'r sector a reoleiddir—h.y. pobl sy'n yfed mewn tafarndai a chlybiau—ar gau, beth fydd yn cael ei wneud am gynulliadau heb eu rheoleiddio? Sut y gellir atal hynny?

Y pedwerydd maes yw cynulliadau ar y stryd y mae pobl ifanc yn bennaf yn cymryd rhan ynddynt. Bydd llawer o'r rhain yn asymptomatig ond gallant drosglwyddo COVID i eraill.

Mae gennyf nifer o geisiadau: cau ysgolion wythnos yn gynnar; ailagor tafarndai a bwytai cyn gynted â phosibl, ond bod unrhyw un sy'n torri rheolau diogelwch yn cael eu cau am o leiaf fis; pennu uchafswm sy'n cael ymgynnull ar strydoedd a gwasgaru niferoedd mwy; gweithio gyda Llywodraeth San Steffan i orfodi gweithwyr y sector cyhoeddus i weithio gartref os oes modd; gweithio gyda'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch i ymweld â chwmnïau sector preifat lle mae pryderon yn cael eu mynegi; ac yn olaf, dal ati i hyrwyddo'r 2m, golchi dwylo a diheintio, a gwisgo masg. Rhaid ichi barhau i wneud hynny. Pan fydd y Llywodraeth yn rhoi'r gorau i'w ddweud, mae pobl yn meddwl nad oes raid iddynt wneud hynny mwyach. Ni allwch ddweud hynny'n rhy aml. A gaf fi annog y Llywodraeth i barhau i gyfleu'r neges honno? Oherwydd mae yna bobl sydd heb ei chlywed ers wythnos neu bythefnos sydd bellach yn meddwl bod y neges honno wedi mynd.

Rydym mewn sefyllfa wirioneddol anodd. Byddaf yn cefnogi'r Llywodraeth oherwydd maent yn mynd i'r afael ag un o'r pethau sy'n achosi trosglwyddiad, ond a gawn ni ddechrau ymdrin â chyflogaeth? Yn enwedig cyflogaeth mewn swyddfeydd sector cyhoeddus, lle mae pobl yn aml ddim ond hanner metr ar wahân yn llythrennol.

17:50

Can I just add my voice to those who've said that of course we understand the gravity of the position in Wales? We speak to our health boards and we read the evidence—when we get to see it. We also understand that decisions to control this virus are not easy to make, but it is our duty to hold Government to account when we think that they've made the wrong call, and that is what we are doing. The First Minister's response to Laura Anne Jones's question yesterday was so off-key that it struck me as a sign of the utter weariness within Welsh Government at the moment, and when people are exhausted, they can make mistakes.

Now, Alun Davies, you would have us believe that the Welsh Conservatives would cast the entire population of Wales into a lime pit for the sake of a headline. I think you need to consider that accusation, because while it's patently untrue, of course, it's a very risky position for a party of Government to take when it's trying to persuade the people of Wales that that Government deserves respect and trust. Any Government party that puts itself out there as being unwilling to accept that their decisions are open to scrutiny is taking that risk.

I recognise the frustration. The Government has tried all manner of ways forward, most of which we have supported, and yet the virus continues to spread. Short of locking us all up until our vaccination appointment comes through, we will not beat it. As we all recognise that we cannot live in that way, we have to live with the virus in a way that balances the risk of infection with our sanity, our livelihoods, the continuing education of our children and the means of creating wealth to keep our public services going. Constituents will accept regulations when they see the connection between action and purpose—keeping everyone safe. There have been decisions that they've accepted ruefully, but in which they believe. But since then we've had the 5 mile rule, the non-essential goods announcement, random closing times, the blanket restrictions when the virus is not behaving uniformly across Wales, and now, of course, the bathos of the ban on alcohol sales, because one glass of cider at lunchtime is apparently potent enough to deprive you of your reason, whereas a glass of lemonade emits some kind of force field that keeps your hands clean and 2m away from your friends. That doesn’t sound very scientific to me.

Yes, there are people who flout the rules—sometimes deliberately, sometimes not. People are fatigued, as the First Minister has understood whilst he's tried to explain the spread of the disease. But you need to think now about how to tackle two new threats, and those are incredulity and resentment. Now, of course constituents were incredulous about the alcohol ban, not because we're a nation of boozers, but because of the cut-off of the main source of profit to small businesses that have already taken a battering, without scientific justification, whilst presenting another bonanza to the supermarkets. There's been no outbreak of temperance and social distancing as a result—rather a defiant switch to meeting indoors with friends who shouldn't be there, hugger-mugger, and where the sanitiser's going to be the least popular alcohol in the house.

Then there's that resentment. The First Minister was clearly irked yesterday by the word 'punishment', and I'm sure he doesn't intend to punish anyone. Let me make that plain. But there's no real acknowledgement of how constituents feel about what they now see as a disconnect between aim, action and achievement. And not just those who've done their best to stick within the rules, even though it's deprived them of the contact that's meant the most to them, but specifically those COVID-compliant hospitality businesses that others have already mentioned today. I know, Minister, in your response you will refer to the financial support. It is certainly appreciated, but as we've already heard, it's not enough, and it's not what these businesses and their clientele believe works now. They want to be able to employ people and trade safely.

I just want to take one pub in my region, which was bought by its owners with the husband's redundancy money and a mortgage when his pit closed. It's not a big flashy place, but they've spent money on it, and they of course have made it 100 per cent COVID compliant. It's a local that is popular with its older regulars, many of them living on their own. I think Helen Mary Jones mentioned people in a similar position. They've had one grant, for which they were grateful. They've applied for ERF funding and they're still waiting to hear if they're going to get it. They've asked for discretionary funding from the local council, but Bridgend County Borough Council's reputation for dilatoriness and hoop-jumping requirements for this kind of relief is well known locally. They've used their savings, and now they're closed because you won't let them sell their product. They are not confident that they're going to reopen. And this pub is also their home. So, what happens if the bank forecloses? What's going to happen to this couple in their sixties? This is why I think the balance is wrong here, Minister. We don't want people spreading COVID—of course, we don't—but we don't want them made homeless either.

The road to hell is paved with good intentions, and if you stay on this particular road, then people are just going to stop listening to you, those NHS beds will keep on filling up and, Lynne, public health will not be protected. 

A gaf fi ychwanegu fy llais at y rhai sydd wedi dweud ein bod, wrth gwrs, yn deall difrifoldeb y sefyllfa yng Nghymru? Rydym yn siarad â'n byrddau iechyd ac rydym yn darllen y dystiolaeth—pan gawn ei gweld. Deallwn hefyd nad yw penderfyniadau i reoli'r feirws hwn yn hawdd i'w gwneud, ond ein dyletswydd ni yw dwyn y Llywodraeth i gyfrif pan gredwn eu bod wedi gwneud y penderfyniad anghywir, a dyna a wnawn. Roedd ymateb y Prif Weinidog i gwestiwn Laura Anne Jones ddoe mor bell ohoni fel ei fod yn fy nharo fel arwydd o'r lludded yn Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd, a phan fydd pobl wedi blino'n lân, gallant wneud camgymeriadau.

Nawr, Alun Davies, byddech am i ni gredu y byddai'r Ceidwadwyr Cymreig yn taflu poblogaeth gyfan Cymru i bwll calch er mwyn cael pennawd. Rwy'n credu bod angen i chi ystyried y cyhuddiad hwnnw, oherwydd er ei fod yn amlwg yn anghywir wrth gwrs, mae'n safbwynt peryglus iawn i blaid sy'n Llywodraeth ei arddel pan fo'n ceisio perswadio pobl Cymru fod y Llywodraeth honno'n haeddu parch ac ymddiriedaeth. Mae unrhyw blaid sy'n Llywodraeth sy'n dweud ei bod yn amharod i dderbyn bod eu penderfyniadau'n agored i graffu yn cymryd y risg honno.

Rwy'n cydnabod y rhwystredigaeth. Mae'r Llywodraeth wedi rhoi cynnig ar bob math o ffyrdd ymlaen, a'r rhan fwyaf ohonynt wedi cael cefnogaeth, ac eto mae'r feirws yn parhau i ledaenu. Heb roi pob un ohonom dan glo hyd nes y daw ein hapwyntiad brechu drwodd, ni fyddwn yn ei guro. Gan ein bod i gyd yn cydnabod na allwn fyw yn y ffordd honno, rhaid inni fyw gyda'r feirws mewn ffordd sy'n cydbwyso'r risg o haint gyda'n hiechyd meddwl, ein bywoliaeth, addysg barhaus ein plant a'r modd o greu cyfoeth i gadw ein gwasanaethau cyhoeddus i fynd. Bydd etholwyr yn derbyn rheoliadau pan welant y cysylltiad rhwng gweithredu a diben—cadw pawb yn ddiogel. Cafwyd penderfyniadau y maent wedi'u derbyn yn ddigalon, ond y maent yn credu ynddynt. Ond ers hynny cawsom y rheol 5 milltir, y cyhoeddiad am nwyddau nad ydynt yn hanfodol, amseroedd cau ar hap, y cyfyngiadau cyffredinol pan nad yw'r feirws yn ymddwyn yn yr un ffordd ledled Cymru, ac yn awr, wrth gwrs, hurtrwydd y gwaharddiad ar werthu alcohol, oherwydd mae'n debyg fod un gwydraid o seidr amser cinio yn ddigon grymus i'ch amddifadu o'ch pwyll, tra bod gwydraid o lemonêd yn creu rhyw fath o faes grym sy'n cadw eich dwylo'n lân a 2m oddi wrth eich ffrindiau. Nid yw hynny'n swnio'n wyddonol iawn i mi.

Oes, mae yna bobl sy'n diystyru'r rheolau—weithiau'n fwriadol, weithiau ddim. Mae pobl wedi blino, fel y mae'r Prif Weinidog wedi deall wrth iddo geisio egluro lledaeniad y clefyd. Ond mae angen i chi feddwl nawr sut i fynd i'r afael â dau fygythiad newydd, sef anghrediniaeth a drwgdeimlad. Nawr, wrth gwrs, roedd etholwyr yn anghrediniol ynglŷn â'r gwaharddiad ar alcohol, nid am ein bod yn genedl o yfwyr, ond oherwydd bod y brif ffynhonnell elw wedi'i thorri i fusnesau bach sydd eisoes wedi cael eu taro, a hynny heb gyfiawnhad gwyddonol, tra'n gwobrwyo'r archfarchnadoedd unwaith eto. Ni welwyd pwl o sobreiddiwch a chadw pellter cymdeithasol o ganlyniad—yn hytrach, cafwyd newid herfeiddiol braidd i gyfarfod dan do â ffrindiau na ddylent fod yno, driphlith-draphlith, a'r alcohol lleiaf poblogaidd yn y tŷ fydd y glanweithydd.

Yna ceir y drwgdeimlad. Mae'n amlwg fod y gair 'cosb' wedi peri anifyrrwch i'r Prif Weinidog ddoe, ac rwy'n siŵr nad yw'n bwriadu cosbi neb. Gadewch imi wneud hynny'n glir. Ond ni cheir cydnabyddiaeth wirioneddol i sut y mae etholwyr yn teimlo am yr hyn y maent bellach yn ei weld fel datgysylltiad rhwng nod, gweithrediad a chyflawniad. Ac nid dim ond y rhai sydd wedi gwneud eu gorau i ddilyn y rheolau, er eu bod wedi'u hamddifadu o'r cyswllt sydd wedi golygu cymaint iddynt, ond yn benodol y busnesau lletygarwch sy'n cydymffurfio â mesurau COVID y mae eraill eisoes wedi sôn amdanynt heddiw. Weinidog, gwn y byddwch yn cyfeirio at y cymorth ariannol yn eich ymateb. Mae'n sicr yn cael ei werthfawrogi, ond fel y clywsom eisoes, nid yw'n ddigon, ac nid dyna beth y mae'r busnesau hyn a'u cleientiaid yn credu sy'n gweithio nawr. Maent am allu cyflogi pobl a masnachu'n ddiogel.

Rwyf am sôn am un dafarn yn fy rhanbarth, tafarn a brynwyd gan ei pherchnogion gydag arian diswyddo'r gŵr a morgais pan gaeodd ei bwll glo. Nid yw'n lle mawr crand, ond maent wedi gwario arian arno, ac wrth gwrs maent wedi sicrhau ei fod yn cydymffurfio â mesurau COVID 100 y cant. Mae'n dafarn leol sy'n boblogaidd gyda'i mynychwyr rheolaidd hŷn, a llawer ohonynt yn byw ar eu pennau eu hunain. Credaf fod Helen Mary Jones wedi sôn am bobl mewn sefyllfa debyg. Maent wedi cael un grant, ac roeddent yn ddiolchgar amdano. Maent wedi gwneud cais am gyllid y gronfa cadernid economaidd ac maent yn dal i aros i glywed a ydynt yn mynd i'w gael. Maent wedi gofyn am gyllid dewisol gan y cyngor lleol, ond mae enw gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn lleol am fod yn hwyrfrydig ac am eu gofynion rhwystrol ar gyfer y math hwn o ryddhad. Maent wedi defnyddio eu cynilion, a nawr maent ar gau am nad ydych chi'n gadael iddynt werthu eu cynnyrch. Nid ydynt yn hyderus eu bod yn mynd i ailagor. A'r dafarn hon yw eu cartref hefyd. Felly, beth sy'n digwydd os bydd y banc yn blaen-gau? Beth sy'n mynd i ddigwydd i'r pâr hwn yn eu chwedegau? Dyna pam y credaf fod y cydbwysedd yn anghywir yma, Weinidog. Nid ydym eisiau i bobl ledaenu COVID—wrth gwrs nad ydym—ond nid ydym eisiau iddynt gael eu gwneud yn ddigartref chwaith.

Llawn yw uffern o fwriadau da, ac os arhoswch gyda hyn, mae pobl yn mynd i roi'r gorau i wrando arnoch, bydd y gwelyau GIG yn parhau i lenwi a, Lynne, ni fydd iechyd y cyhoedd yn cael ei ddiogelu. 

17:55

I want to address the issues facing the hospitality sector, specifically the 6 p.m. closure and the prohibition of sales of alcohol in pubs and clubs and restaurants, knowing, quite frankly, that they've been to hell and back this year. They were closed in the first lockdown, then they reopened and they worked to new regulations, they invested in COVID safety measures and personal protective equipment and new outdoor areas, and then they shut again in the autumn firebreak and many of them are effectively shut right now. So, their concerns are real and understandable, and they must be reflected in the Senedd Chamber today.

But so too should the reasons behind these stringent measures and the risk to lives and to our NHS without them. As of today, my neighbouring Neath Port Talbot has 693 cases per 100,000 in the last week; it's the highest in Wales. The county is also one of the four council areas with positivity rates above 20 per cent. But there are 11 other local authorities, from Ceredigion to Monmouthshire, also at their peak for positive cases. Twenty-one out of 22 local authorities are rising dangerously, and Caerau—little Caerau near my home in Maesteg—has the highest localised case rate at nearly 1,780 per 100,000 for the past seven days, with 126 cases. And the wider Bridgend county that Suzy was just talking about has also reached its highest case rate. 

On Tuesday, Welsh Government advisers said the number of people in Wales dying with the virus was above what they had as the worst-case scenario. So, it is the duty of every responsible elected representative in this Chamber to wrestle honestly with the scientific and the medical evidence, not to play to the populist gallery, and to be equally determined and serious about protecting the lives of their constituents as well as their livelihoods. And every Member here, including opposition Members, has to acknowledge that the advice given to Ministers from SAGE and from the TAC group and from the chief medical and scientific advisers is stark—that anything less than the measures now in place would risk the loss of between 1,000 and 1,700 lives. 

These are preventable deaths, unnecessary deaths, deaths of our constituents, our neighbours, our families and friends. So, which one of us is willing to go back to our constituents, who've also been to hell and back over the last year, and say we'll ignore the medical and scientific advice and risk their lives, and then sleep soundly having done so? Pubs and clubs and licensed premises are not the only area of risk, of course, and preventing the sale of alcohol on its own is not a magic solution. But the documented analysis of the transmission risk in the hospitality sector, publicly available, is not simply a model or a forecast of what could happen—it examines what has happened over the last year. It says quite clearly, and I quote, 

'The general picture in the UK (and overseas) is that it has only been possible to get R consistently below 1 in places where there have been substantial restrictions on hospitality. SAGE analysis of tiers, firebreaks and other interventions in the four nations of the UK found that epidemics shrunk in every area subject to Tier 3/3+ in England or with national restrictions in Northern Ireland. All other interventions were followed by a more mixed picture.'

In addition, separate detailed scientific analysis of the different interventions in the four nations and regions of the UK over the autumn period shows again the effectiveness of only the stringent measures in tackling the growth and the spread of the virus. And this is despite the incredible efforts being made by so many in the licensed sector to make their venues COVID safe. Regrettably, the evidence is showing that hospitality settings, and the public behaviour that sometimes flows from alcohol in these settings, is contributing to this higher risk of transmission.

Minister, my pubs and clubs and restaurants now want to know more about the support available to them, acknowledging that the scale of support in Wales, at £340 million, is way beyond the sum of £40 million made available by the Westminster Government for the whole of England. They want to know: how fast can this money be paid out? How simple can the procedures be made for them? What help can they be given to identify the right funding stream and to complete the necessary online forms? Can they appeal if they are rejected or if they make a simple mistake? Will there be more financial support available for licensing costs or on business rates? What more, Minister, can be done to help these businesses get through this crisis?

And finally, can I pay tribute to the pubs and clubs and the restaurants, in my area and Wales, who have done their absolute best to run their businesses safely and keep jobs going, despite the virus? I ask Welsh Government to continue to put in place every possible measure to support the sector so these jobs and businesses are still there when we've turned the tide on this virus and we can meet again, as soon as possible, over a pint—or maybe even a few more.

Rwyf am fynd i'r afael â'r materion sy'n wynebu'r sector lletygarwch, yn benodol y cau am 6 p.m. a gwahardd gwerthu alcohol mewn tafarndai a chlybiau a bwytai, gan wybod, a dweud y gwir, eu bod wedi bod i uffern ac yn ôl eleni. Cawsant eu cau yn ystod y cyfyngiadau symud cyntaf, yna fe wnaethant ailagor ac roeddent yn gweithio yn ôl rheoliadau newydd, fe wnaethant fuddsoddi mewn mesurau diogelwch COVID a chyfarpar diogelu personol a mannau awyr agored newydd, ac yna fe wnaethant gau eto yn ystod y cyfnod atal byr yn yr hydref ac mae llawer ohonynt ar gau i bob pwrpas ar hyn o bryd. Felly, mae eu pryderon yn real ac yn ddealladwy, a rhaid eu cyfleu yn Siambr y Senedd heddiw.

Ond dylid cyfleu'r rhesymau sy'n sail i'r mesurau llym hyn hefyd a'r risg i fywydau ac i'n GIG hebddynt. O heddiw ymlaen, mae gan Gastell-nedd Port Talbot, yr etholaeth sy'n ffinio â fy etholaeth i, 693 o achosion ym mhob 100,000 yn ystod yr wythnos ddiwethaf; dyma'r uchaf yng Nghymru. Mae'r sir hefyd yn un o'r pedair ardal cyngor sydd â chyfradd uwch na 20 y cant o achosion positif. Ond mae 11 awdurdod lleol arall, o Geredigion i Sir Fynwy, hefyd â chyfradd uwch nag erioed o achosion positif. Mae 21 o'r 22 awdurdod lleol yn codi'n beryglus, a Chaerau—Caerau fach ger fy nghartref ym Maesteg—sydd â'r gyfradd uchaf o achosion lleol, bron 1,780 ym mhob 100,000 am y saith diwrnod diwethaf, a 126 o achosion. Ac mae sir ehangach Pen-y-bont ar Ogwr yr oedd Suzy yn sôn amdani hefyd wedi cyrraedd ei chyfradd uchaf o achosion. 

Ddydd Mawrth, dywedodd cynghorwyr Llywodraeth Cymru fod nifer y bobl yng Nghymru a oedd yn marw gyda'r feirws yn uwch na'r hyn a oedd ganddynt fel senario waethaf. Felly, mae'n ddyletswydd ar bob cynrychiolydd etholedig cyfrifol yn y Siambr hon i ymgodymu'n onest â'r dystiolaeth wyddonol a meddygol, i beidio â chwarae i'r oriel boblyddol, ac i fod yr un mor benderfynol a difrifol ynghylch diogelu bywydau eu hetholwyr yn ogystal â'u bywoliaeth. Ac mae'n rhaid i bob Aelod yma, gan gynnwys Aelodau'r gwrthbleidiau, gydnabod bod y cyngor a roddir i Weinidogion gan SAGE a chan y gell cyngor technegol a chan y prif gynghorwyr meddygol a gwyddonol yn llwm—y byddai unrhyw beth llai na'r mesurau sydd bellach ar waith yn arwain at berygl o golli rhwng 1,000 a 1,700 o fywydau.  

Marwolaethau y gellir eu hatal yw'r rhain, marwolaethau diangen, marwolaethau ein hetholwyr, ein cymdogion, ein teuluoedd a'n ffrindiau. Felly, pa un ohonom sy'n barod i fynd yn ôl at ein hetholwyr, sydd hefyd wedi bod i uffern ac yn ôl dros y flwyddyn ddiwethaf, a dweud yr anwybyddwn y cyngor meddygol a gwyddonol a pheryglu eu bywydau, a chysgu'n sownd wedyn ar ôl gwneud hynny? Nid tafarndai a chlybiau ac adeiladau trwyddedig yw'r unig fannau lle ceir risg wrth gwrs, ac nid yw atal gwerthu alcohol ar ei ben ei hun yn ateb hud. Ond nid dim ond model neu ragolwg o'r hyn a allai ddigwydd yw'r dadansoddiad a ddogfennwyd o'r risg o drosglwyddo yn y sector lletygarwch, dadansoddiad sydd ar gael i'r cyhoedd—mae'n archwilio'r hyn sydd wedi digwydd dros y flwyddyn ddiwethaf. Mae'n dweud yn hollol glir, ac rwy'n dyfynnu, 

Y darlun cyffredinol yn y DU (a thramor) yw na fu modd cael R o dan 1 yn gyson heblaw mewn mannau lle bu cyfyngiadau sylweddol ar letygarwch. Canfu dadansoddiad SAGE o haenau, cyfnodau atal byr ac ymyriadau eraill ym mhedair gwlad y DU fod epidemigau'n crebachu ym mhob ardal sy'n ddarostyngedig i Haen 3/3+ yn Lloegr neu gyda'r cyfyngiadau cenedlaethol yng Ngogledd Iwerddon. Dilynwyd pob ymyrraeth arall gan ddarlun mwy cymysg.

Yn ogystal, mae dadansoddiad gwyddonol manwl ar wahân o'r gwahanol ymyriadau ym mhedair gwlad a rhanbarth y DU dros gyfnod yr hydref yn dangos eto pa mor effeithiol yw'r mesurau llym yn unig wrth fynd i'r afael â thwf a lledaeniad y feirws. A hyn er gwaethaf yr ymdrechion anhygoel sy'n cael eu gwneud gan gynifer yn y sector trwyddedig i wneud eu lleoliadau'n ddiogel rhag COVID. Yn anffodus, mae'r dystiolaeth yn dangos bod lleoliadau lletygarwch, a'r ymddygiad cyhoeddus sydd weithiau'n deillio o alcohol yn y lleoliadau hyn, yn cyfrannu at y risg uwch o drosglwyddo.

Weinidog, mae fy nhafarndai a fy nghlybiau a fy mwytai eisiau gwybod mwy yn awr am y cymorth sydd ar gael iddynt, gan gydnabod bod graddau'r cymorth yng Nghymru, ar £340 miliwn, ymhell y tu hwnt i'r swm o £40 miliwn a ddarparwyd gan Lywodraeth San Steffan ar gyfer Lloegr gyfan. Maent am wybod: pa mor gyflym y gellir talu'r arian hwn? Pa mor syml y gellir gwneud y gweithdrefnau ar eu cyfer? Pa gymorth y gellir ei roi iddynt i nodi'r ffrwd ariannu gywir ac i lenwi'r ffurflenni ar-lein angenrheidiol? A ydynt yn cael apelio os cânt eu gwrthod neu os ydynt yn gwneud camgymeriad syml? A fydd mwy o gymorth ariannol ar gael ar gyfer costau trwyddedu neu ardrethi busnes? Weinidog, beth arall y gellir ei wneud i helpu'r busnesau hyn i ddod trwy'r argyfwng?

Ac yn olaf, a gaf fi dalu teyrnged i'r tafarndai a'r clybiau a'r bwytai, yn fy ardal i ac yng Nghymru, sydd wedi gwneud eu gorau glas i weithredu eu busnesau'n ddiogel a chadw swyddi i fynd er gwaethaf y feirws? Gofynnaf i Lywodraeth Cymru barhau i roi pob mesur posibl ar waith i gefnogi'r sector fel bod y swyddi a'r busnesau hyn yn dal yno pan fyddwn wedi troi'r llanw ar y feirws hwn a gallwn gyfarfod eto, cyn gynted â phosibl, dros beint—neu efallai fwy na hynny.

18:00

Thank you. I will make the plea again. We still have a large number of people who want to be able to speak, so I would ask you, even if you're only going over by 10 seconds, it only needs a few of you to go over by 10 seconds and we've lost time, so if you all want to be called, then can I ask you just to think about that quite seriously? Laura Anne Jones.

Diolch. Rwy'n gwneud yr apêl eto. Mae gennym nifer fawr o bobl o hyd sydd am allu siarad, felly hoffwn ofyn i chi, hyd yn oed os mai dim ond 10 eiliad fyddwch chi'n mynd dros yr amser, nid oes ond angen i rai ohonoch fynd 10 eiliad dros yr amser a byddwn yn colli amser, felly os yw pawb ohonoch am gael eich galw, a gaf fi ofyn i chi feddwl am hynny o ddifrif? Laura Anne Jones.

Thank you for calling me, today. I wasn't expecting it, because you were trying to get everyone else in, but that's great—thank you very much. I was a bit put out by the First Minister's response yesterday, resorting to a personal attack on me, rather than answering a simple question—a reasonable question—just to ask him to provide the evidence upon which the latest restrictions were made. It's our job. We're opposition Members. We're in a democracy, and our job is to scrutinise and hold the Government to account. Surely that's what I was doing. I don't understand why you'd get cross about that in a national pandemic, when it's more essential than ever that we hold the Government to account and discuss these restrictions that are going out and make sure that they are the best restrictions possible to get the maximum impact.

Nick Ramsay was very right earlier; we need to take the public with us. It is really essential. But by making restrictions without backing it up by evidence, we're not going to take the public with us. We're not taking the public with us, and that spells danger, because people will go and drink in large numbers in their houses, perhaps, and you're seeing it on social media. I'm seeing it on social media; I'm sure everyone else is. This is the sort of thing that's happening. This is accountable for, maybe, some of the rise in numbers. Who knows? We have yet to see the evidence whether these latest restrictions are working or not, and the impact.

But there has got to be some sort of check on whether these restrictions are working. They are being so detrimental to our businesses, who have worked so hard to put their businesses up into making them safe for everybody to come and enjoy a meal out and a couple of glasses of wine. Why punish the masses for the few that are flouting the rules? This is not the way, in my opinion, to go about it. I don't think these restrictions make sense. I ask the Minister and the First Minister to look again at these restrictions, and either really justify it by giving hard evidence, and get the public and the businesses on board, or maybe think about changing them, and thinking again, and thinking what really is best for our country.

Yes, of course, we all are very concerned about the rising numbers throughout my region in south-east Wales, throughout Wales as a whole, throughout the UK. It is a very worrying time, and yes, the vaccinations are coming, but we must keep banging on and getting the message out there that people need to stay safe, wash hands, keep distance, wear masks, and that sort of thing, but the restrictions, apart from that, need to be reasonable. It is Christmas. Yes, people do want to see each other. Yes, of course they do, and I know that people want to meet up and hug, and this, that and the other, but they do understand, and I'm sure the majority of people understand, that they can't do that. They know that going nuts and drinking lots of alcohol is not the way forward. Some people will always flout the rules, but the majority do not and our businesses, at a time before Christmas when they can make back some of the money, as has already been said, at a time of year that is a good time of year for them—. I don't see why the hospitality business needs to be punished like this, and I use the word 'punish'—I don't think you mean to, like Suzy said, punish them, but you are punishing them and they have done nothing but abide by the rules and do everything brilliantly, in my regard, spending an awful lot of money, time and effort to try and save their businesses.

So, please, I just ask you once again: Minister, could you provide the hard evidence of why these exact restrictions were so necessary? Thank you.

Diolch am fy ngalw, heddiw. Nid oeddwn yn ei ddisgwyl, oherwydd roeddech chi'n ceisio cael pawb arall i mewn, ond mae hynny'n wych—diolch yn fawr iawn. Cefais fy nigalonni braidd gan ymateb y Prif Weinidog ddoe, a drodd yn ymosodiad personol arnaf, yn hytrach nag ateb cwestiwn syml—cwestiwn rhesymol—i ofyn iddo ddarparu'r dystiolaeth y seiliwyd y cyfyngiadau diweddaraf arni. Dyna yw ein gwaith ni. Rydym yn Aelodau o'r gwrthbleidiau. Rydym mewn democratiaeth, a'n gwaith ni yw craffu ar y Llywodraeth a'i dwyn i gyfrif. Dyna roeddwn yn ei wneud. Nid wyf yn deall pam y byddech yn gwylltio ynglŷn â hynny mewn pandemig cenedlaethol, pan fo'n fwy hanfodol nag erioed ein bod yn dwyn y Llywodraeth i gyfrif a thrafod y cyfyngiadau hyn sy'n dod yn weithredol a sicrhau mai dyma'r cyfyngiadau gorau posibl i gael yr effaith fwyaf bosibl.

Roedd Nick Ramsay yn llygad ei le'n gynharach; mae angen inni fynd â'r cyhoedd gyda ni. Mae'n wirioneddol hanfodol. Ond drwy wneud cyfyngiadau heb eu cefnogi gan dystiolaeth, nid ydym yn mynd i fynd â'r cyhoedd gyda ni. Nid ydym yn mynd â'r cyhoedd gyda ni, ac mae hynny'n beryglus, oherwydd bydd pobl yn parhau i yfed mewn niferoedd mawr yn eu tai, efallai, ac rydych yn ei weld ar y cyfryngau cymdeithasol. Rwy'n ei weld ar y cyfryngau cymdeithasol; rwy'n siŵr fod pawb arall wedi'i weld. Dyma'r math o beth sy'n digwydd. Dyma sy'n gyfrifol am rywfaint o'r cynnydd yn y niferoedd o bosibl. Pwy â ŵyr? Rydym eto i weld y dystiolaeth sy'n dangos a yw'r cyfyngiadau diweddaraf hyn yn gweithio ai peidio, a'r effaith.

Ond mae'n rhaid cael rhyw fath o wiriad i weld a yw'r cyfyngiadau hyn yn gweithio. Maent mor niweidiol i'n busnesau, sydd wedi gweithio mor galed i wneud eu busnesau'n ddiogel i bawb ddod i fwynhau pryd o fwyd a gwydraid neu ddau o win. Pam cosbi'r lluoedd oherwydd yr ychydig bobl sy'n diystyru'r rheolau? Nid dyma'r ffordd o fynd ati, yn fy marn i. Nid wyf yn credu bod y cyfyngiadau hyn yn gwneud synnwyr. Gofynnaf i'r Gweinidog a'r Prif Weinidog edrych eto ar y cyfyngiadau hyn, a naill ai eu cyfiawnhau drwy roi tystiolaeth gadarn, a chael cefnogaeth y cyhoedd a'r busnesau, neu efallai feddwl am eu newid, a meddwl eto, a meddwl beth sydd orau i'n gwlad.

Rydym i gyd yn pryderu'n fawr wrth gwrs am y niferoedd cynyddol ledled fy rhanbarth yn ne-ddwyrain Cymru, ledled Cymru gyfan, ledled y DU. Mae'n gyfnod pryderus iawn, ac mae'r brechiadau'n dod, ond rhaid inni barhau i ledaenu'r neges fod angen i bobl gadw'n ddiogel, golchi dwylo, cadw pellter, gwisgo masgiau, a'r math hwnnw o beth, ond ar wahân i hynny, mae'n rhaid i'r cyfyngiadau fod yn rhesymol. Mae'n Nadolig. Mae pobl eisiau gweld ei gilydd. Wrth gwrs eu bod, ac rwy'n gwybod bod pobl eisiau cyfarfod a chael cwtsh, a hyn a'r llall, ond maent yn deall, ac rwy'n siŵr fod y rhan fwyaf o bobl yn deall, na allant wneud hynny. Maent yn gwybod nad mynd yn wirion ac yfed llawer o alcohol yw'r ffordd ymlaen. Bydd rhai pobl bob amser yn diystyru'r rheolau, ond nid yw'r mwyafrif yn gwneud hynny a'n busnesau, ar adeg cyn y Nadolig pan allant wneud rhywfaint o'r arian yn ôl, fel y dywedwyd eisoes, ar adeg o'r flwyddyn sy'n adeg dda o'r flwyddyn iddynt—. Nid wyf yn gweld pam fod angen cosbi'r busnes lletygarwch fel hyn, ac rwy'n defnyddio'r gair 'cosbi'—nid wyf yn credu eich bod yn bwriadu eu cosbi, fel y dywedodd Suzy, ond rydych yn eu cosbi ac nid ydynt wedi gwneud dim byd heblaw cadw at y rheolau a gwneud popeth yn wych yn fy marn i, gan roi llawer iawn o arian, amser ac ymdrech i geisio achub eu busnesau.

Felly, os gwelwch yn dda, rwy'n gofyn i chi unwaith eto: Weinidog, a wnewch chi ddarparu'r dystiolaeth gadarn pam oedd yr union gyfyngiadau hyn mor angenrheidiol? Diolch.

18:05

The First Minister of Wales, Mark Drakeford, has already alerted us, as Members of the Senedd, on 1 December, that scientific and medical experts have clearly stated—and I'll repeat—that, by 12 January, the total number of people with COVID in hospital could rise to 2,200 unless we respond now. The First Minister added that there could be between 1,000 and 1,700 preventable deaths over the winter. So, yes, the Welsh Government's coronavirus restrictions—the new restrictions—are tough and they're tough because they need to be. And yes, although the light at the end of this tunnel is now visible, as many have mentioned, we still remain in that tunnel, and with that darkness all around, this Christmas will not be like other Christmases at peacetime across Wales, but it is after Christmas that is the massive concern, and that could very well, with no action, extend this COVID tunnel exponentially in duration.

The seriousness of this situation is further underlined by Welsh Government's technical advisory group that states, and I'll say it slowly, that if people can avoid seeing others over the Christmas period, perhaps postponing celebrations until later next year or meeting remotely, then this is strongly advised. What a sobering and sombre message that we must all consider this Christmas.

So, to sum up and be brief, Deputy Llywydd, these restrictions are off the back of scientific evidence, are proportionate, legitimate and highly balanced, and they bravely attempt to counter the unprecedented and multifaceted dangers that our nation faces. And finally, Deputy Llywydd, I cannot—and I do fail to—understand why any cognisant person in this place would not support the protection of the people they represent and seek instead to abdicate the primary first duty, the very first duty of government, and that is to keep our people safe. Thank you.

Mae Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford, eisoes wedi ein rhybuddio, fel Aelodau o'r Senedd, ar 1 Rhagfyr, fod arbenigwyr gwyddonol a meddygol wedi datgan yn glir—ac rwy'n ailadrodd—y gallai cyfanswm nifer y bobl â COVID yn yr ysbyty godi i 2,200 erbyn 12 Ionawr oni bai ein bod yn ymateb nawr. Ychwanegodd y Prif Weinidog y gallai fod rhwng 1,000 a 1,700 o farwolaethau y gellid eu hatal dros y gaeaf. Felly, mae cyfyngiadau coronafeirws Llywodraeth Cymru—y cyfyngiadau newydd—yn llym ac maent yn llym oherwydd bod angen iddynt fod. Ac er bod y golau ym mhen draw'r twnnel hwn i'w weld erbyn hyn, fel y mae llawer wedi sôn, rydym yn dal i fod yn y twnnel, a chyda'r tywyllwch hwnnw ym mhobman, ni fydd y Nadolig hwn fel Nadoligau eraill yn ystod cyfnod o heddwch yng Nghymru, ond ar ôl y Nadolig sy'n peri'r pryder enfawr, a gallai hynny'n hawdd, heb weithredu, ymestyn hyd y twnnel COVID hwn yn fawr.

Tanlinellir difrifoldeb y sefyllfa hon ymhellach gan grŵp cynghori technegol Llywodraeth Cymru sy'n datgan, ac rwyf am ei ddweud yn araf, os gall pobl osgoi gweld eraill dros gyfnod y Nadolig, gan ohirio dathliadau tan yn ddiweddarach y flwyddyn nesaf o bosibl neu gyfarfod o bell, rydym yn cynghori hyn yn gryf. Am neges sobreiddiol a sobr sy'n rhaid i bob un ohonom ei hystyried y Nadolig hwn.

Felly, i grynhoi a bod yn fyr, Ddirprwy Lywydd, mae'r cyfyngiadau hyn yn deillio o dystiolaeth wyddonol, yn gymesur, yn gyfreithlon ac yn gytbwys iawn, ac maent yn ymdrechu'n ddewr i wrthsefyll y peryglon digynsail ac amlochrog y mae ein gwlad yn eu hwynebu. Ac yn olaf, Ddirprwy Lywydd, ni allaf ddeall—rwy'n methu deall—pam na fyddai unrhyw berson ymwybodol yn y lle hwn yn cefnogi diogelwch y bobl y maent yn eu cynrychioli, ac ymwrthod yn lle hynny â phrif ddyletswydd, dyletswydd gyntaf un llywodraeth, sef cadw ein pobl yn ddiogel. Diolch.

I think it's good that we are finally having this debate. One of the problems of the pandemic is that we are constantly having measures passed by the Welsh Government that have never been approved by this Chamber. Caroline Jones made the point that, here in Wales, in our devolved institution, we are, far from being a democracy, actually becoming an elected dictatorship.

Now, I appreciate what the Minister said on this point in his opening statement. These are emergency measures, but there has to be a presumption that we debate first before controversial rules are introduced. On that point, we in the Abolish the Welsh Assembly Party support Plaid's amendment 16 today. We also support most of the Conservatives' points.

Now, as for the particular measures that we are debating, I haven't said a lot about the specific restrictions that the Welsh Government has introduced. My main thrust has been to stress that a co-ordinated UK-wide approach would be the most effective way of dealing with this national emergency. This would, of course, have to be led by the UK Government. Now, the suspicion of many people in Wales is that the First Minister is using the pandemic as a way of pushing his own pro-devolution agenda. Many people outside this place have told me that they think this is what the First Minister is about. I don't offer any opinion to these people, I simply listen. They tell me that the First Minister is determined to do things differently in Wales just because he can. They suggest to me that this is because he wants to publicise and get more public support for his own empire here at Cardiff bay, and they tell me they're getting more than a little fed up with him.

But, what have his own decisions actually led to? Wales now has by far the highest infection rate of the four UK nations. The so-called firebreak, which was meant to offer a lifeline to businesses that might hope to trade successfully in the run-up to Christmas, has been a total failure. This new shut-down could prove to be the final nail in the coffin for many pubs and restaurants. What is worse is that pubs have spent thousands of pounds complying with previous COVID regulations, yet now they are being forced to close their doors again. The idea that they can remain open whilst being banned from serving alcohol is, I am afraid, a sick joke. The unique selling point for a pub is that is serves alcohol; if it doesn't do that, then it is hardly a pub. 

Now, we are told incessantly by the First Minister that all of the measures he brings in have to happen; there is no alternative. Anyone who disagrees, the First Minister seems to say, is either a charlatan, a liar or a fool. When Laura Jones asked him a perfectly valid question yesterday, he said that her behaviour, and the Conservatives' behaviour, was disgraceful. He seems to be telling us that only he knows the right way because only he knows the scientific advice. The problem is that this scientific advice is so compelling that he won't even share it with us.

What we do know from the statistics that are out there is that less than 5 per cent of COVID infections take place in pubs or in hospitality situations; far more actually take place in supermarkets. If the First Minister had allowed pubs to continue serving beer until closing their doors at six, then that would have made some sense. The First Minister, though, says people begin to act in a more cavalier manner after drinking alcohol. He seems to think that people in pubs start staggering about after one or two beers. Perhaps he should visit a pub one day so that he can observe that this image he has of beer drinkers is not really a true picture.

Young people, who may be more inclined to want to party, are not in the main going out before 6 o'clock. Therefore, the vast majority of people drinking in pubs in the afternoon would be doing so sensibly. So, we could have allowed pubs to keep serving beer in the afternoon; common sense tells us that, but there is no common sense coming from this Welsh Government. People will carry on buying beer in supermarkets and more people will now take alcohol home and drink it in private, uncontrolled settings, which are likely to lead to a higher rate of infection.

As Tim Martin of the JD Wetherspoon chain has said, the First Minister is 'talking cobblers'. Where is the evidence? Where is the rationale? He won't answer his critics in any sensible way. He will just say that by raising these issues we are being disgraceful; that's what he always says. But, if we are being disgraceful in raising these questions about what the Welsh Government is doing, then there are an awful lot of disgraceful people out there in Wales who are asking exactly the same questions. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n credu ei bod yn dda ein bod yn cael y ddadl hon o'r diwedd. Un o broblemau'r pandemig yw ein bod yn cael mesurau wedi'u pasio'n gyson gan Lywodraeth Cymru nad ydynt erioed wedi cael eu cymeradwyo gan y Siambr hon. Gwnaeth Caroline Jones y pwynt ein bod ni yma yng Nghymru, yn ein sefydliad datganoledig, ymhell o fod yn ddemocratiaeth, a'n bod yn dod yn unbennaeth etholedig mewn gwirionedd.

Nawr, rwy'n derbyn yr hyn a ddywedodd y Gweinidog am y pwynt hwn yn ei ddatganiad agoriadol. Mesurau brys yw'r rhain, ond rhaid bod rhagdybiaeth ein bod yn trafod yn gyntaf cyn cyflwyno rheolau dadleuol. Ar y pwynt hwnnw, rydym ni ym Mhlaid Diddymu Cynulliad Cymru yn cefnogi gwelliant 16 Plaid Cymru heddiw. Rydym hefyd yn cefnogi'r rhan fwyaf o bwyntiau'r Ceidwadwyr.

Nawr, ar y mesurau penodol rydym yn eu trafod, nid wyf wedi dweud llawer am y cyfyngiadau penodol y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyflwyno. Fy mhrif fyrdwn oedd pwysleisio mai dull cydgysylltiedig ledled y DU fyddai'r ffordd fwyaf effeithiol o ymdrin â'r argyfwng cenedlaethol hwn. Byddai'n rhaid i Lywodraeth y DU arwain hyn, wrth gwrs. Nawr, mae llawer o bobl yng Nghymru yn amau bod y Prif Weinidog yn defnyddio'r pandemig fel ffordd o wthio ei agenda ei hun o blaid datganoli. Mae llawer o bobl y tu allan i'r lle hwn wedi dweud wrthyf eu bod yn credu mai dyma y mae'r Prif Weinidog yn ei wneud. Nid wyf yn cynnig unrhyw farn i'r bobl hyn, dim ond gwrando. Dywedant wrthyf fod y Prif Weinidog yn benderfynol o wneud pethau'n wahanol yng Nghymru yn syml am ei fod yn cael gwneud hynny. Maent yn awgrymu wrthyf mai'r rheswm am hyn yw ei fod am roi cyhoeddusrwydd a chael mwy o gefnogaeth gyhoeddus i'w ymerodraeth ei hun yma ym mae Caerdydd, ac maent yn dweud wrthyf eu bod wedi cael mwy nag ychydig o lond bol arno.

Ond beth y mae ei benderfyniadau wedi arwain ato mewn gwirionedd? Cymru sydd â'r gyfradd heintio uchaf o bell ffordd o bedair gwlad y DU. Mae'r cyfnod atal byr fel y'i gelwir, y bwriadwyd iddo gynnig achubiaeth i fusnesau a allai obeithio masnachu'n llwyddiannus yn y cyfnod cyn y Nadolig, wedi bod yn fethiant llwyr. Gallai'r cau newydd hwn fod yn hoelen olaf yn yr arch i lawer o dafarndai a bwytai. Yr hyn sy'n waeth yw bod tafarndai wedi gwario miloedd o bunnoedd yn cydymffurfio â rheoliadau blaenorol COVID, ac eto cânt eu gorfodi yn awr i gau eu drysau eto. Mae arnaf ofn fod y syniad y gallant aros ar agor tra'n cael eu gwahardd rhag gweini alcohol yn jôc sâl. Pwynt gwerthu unigryw tafarn yw ei bod yn gwerthu alcohol; os nad yw'n gwneud hynny, prin ei bod yn dafarn. 

Nawr, dywedir wrthym yn ddiddiwedd gan y Prif Weinidog fod yr holl fesurau y mae'n eu cyflwyno yn gorfod digwydd; nid oes unrhyw ddewis arall. Ymddengys bod y Prif Weinidog yn dweud bod unrhyw un sy'n anghytuno naill ai'n siarlatan, yn gelwyddgi neu'n ffŵl. Pan ofynnodd Laura Jones gwestiwn hollol ddilys iddo ddoe, dywedodd fod ei hymddygiad, ac ymddygiad y Ceidwadwyr, yn warthus. Mae'n ymddangos ei fod yn dweud wrthym mai ef yn unig sy'n gwybod beth yw'r ffordd gywir oherwydd mai ef yn unig sy'n gwybod beth yw'r cyngor gwyddonol. Y broblem yw bod y cyngor gwyddonol hwn mor gymhellol fel nad yw hyd yn oed yn ei rannu â ni.

Yr hyn a wyddom o'r ystadegau sydd ar gael yw bod llai na 5 y cant o heintiau COVID yn digwydd mewn tafarndai neu mewn safleoedd lletygarwch; mae llawer mwy yn digwydd mewn archfarchnadoedd mewn gwirionedd. Pe bai'r Prif Weinidog wedi caniatáu i dafarndai barhau i weini cwrw nes cau eu drysau am 6.00, byddai hynny wedi gwneud rhywfaint o synnwyr. Ond mae'r Prif Weinidog yn dweud bod pobl yn dechrau ymddwyn mewn modd mwy diofal ar ôl yfed alcohol. Mae'n ymddangos ei fod yn meddwl bod pobl mewn tafarndai'n gwegian ar eu traed ar ôl peint neu ddau o gwrw. Efallai y dylai ymweld â thafarn un diwrnod fel y gall weld nad yw'r ddelwedd hon sydd ganddo o yfwyr cwrw yn ddarlun cywir mewn gwirionedd.

Nid yw pobl ifanc, a allai fod yn fwy tebygol o fod eisiau parti, yn mynd allan cyn 6 o'r gloch at ei gilydd. Felly, byddai'r mwyafrif llethol o bobl sy'n yfed mewn tafarndai yn y prynhawn yn gwneud hynny'n synhwyrol. Felly, gallem fod wedi caniatáu i dafarndai barhau i weini cwrw yn y prynhawn; mae synnwyr cyffredin yn dweud hynny wrthym, ond nid oes synnwyr cyffredin gan y Llywodraeth hon yng Nghymru. Bydd pobl yn parhau i brynu cwrw mewn archfarchnadoedd a bydd mwy o bobl nawr yn mynd ag alcohol adref ac yn ei yfed mewn lleoliadau preifat, heb reolaeth, sy'n debygol o arwain at gyfradd heintio uwch.

Fel y dywedodd Tim Martin o gadwyn JD Wetherspoon, mae'r Prif Weinidog yn siarad rwtsh. Ble mae'r dystiolaeth? Ble mae'r rhesymeg? Nid yw'n ateb ei feirniaid mewn unrhyw ffordd synhwyrol. Y cyfan mae'n ei ddweud yw ei bod yn gywilyddus ein bod yn codi'r materion hyn; dyna mae bob amser yn ei ddweud. Ond os yw'n gywilyddus ein bod yn codi'r cwestiynau hyn am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, mae llawer iawn o bobl gywilyddus allan yno yng Nghymru sy'n gofyn yr un cwestiynau'n union. Diolch yn fawr iawn.

18:10

The residents of Aberconwy are right to query how it is fair that Conwy county, with a rate per 100,000 almost nine times lower than Neath Port Talbot, is being subjected to exactly the same prohibitive restrictions. In fact, Darren Millar's amendment, highlighting that a Wales-wide approach is not reasonable or proportionate given that COVID is circulating at different rates in different parts of Wales, is spot on.  

Now, there have been requests for evidence, and I have to endorse the comments about how rude, aggressive and defensive I found the First Minister in his response to Laura Anne Jones yesterday. Now, the evidence we've all been asking for, we've been pointed to the TAC, the technical advisory cell. This informs you that high numbers of incidents continue to be reported mainly in residential care homes and school settings.

Councillor Sam Rowlands, who has his finger on the pulse as the leader of Conwy County Borough Council, wrote to the Welsh Government, explaining that the:

'spread of the virus we are currently seeing is through household transmission,'

—the very same household transmission that you are now seeking to increase because of you driving people away from COVID-compliant and regulated hospitality businesses. Neither the local authority nor the advisory cell have pointed to any evidence that high numbers of incidents continue to spread because of the hospitality and leisure sector. In fact, what these regulations have succeeded to do is to drive some of my constituents and other Welsh residents to use public transport to cross the border to England simply to enjoy a glass of wine or a beer with their meal. Your steps are lining the pockets of hospitality businesses across the border and leaving ours facing serious economic uncertainty, and potential mental health concerns. Yesterday, the First Minister argued in his defence that the health and well-being and livelihoods of my business owners were to be considered unimportant and peripheral. Well, I reject those sentiments.

This week, Lee Waters MS has commented that the Cabinet had debated a regional approach—so, there’s some sense there—taking into account lower levels in north-west Wales and counties like Pembrokeshire. According to him even, a regional approach remains on the table. He’s also quoted in the media as stating that north Wales Labour Members Ken Skates, Lesley Griffiths and Hannah Blythyn are asking questions about a north Wales regional approach all the time. So, apparently the Welsh Government is not deaf. So, is it the case that your three north Wales regional Members are potentially supporting a regional tiered approach, or will they be voting against these regulations today?

An unprecedented letter has been signed by more than 150 businesses from across north Wales, highlighting that their businesses across the region have invested considerable time and money to make their venues and businesses COVID safe. The letter is clear that there are serious problems with the package of financial support being offered. Then we had the timing trouble, with Business Wales stating that businesses will not start to receive payments through the ERF restrictions fund until January, and applications cannot be made for ERF sector-specific support until mid January. My businesses and other businesses across Wales are losing money as we speak, facing the brink of uncertainty and potential bankruptcy.

I know one hotel in Aberconwy that has seen a net loss of turnover of £490,000 since 1 October. Clearly, we should all be supporting the calls for you to make sufficient financial support available to businesses in a timely manner. So, will you provide a heads up to our businesses so that they know what they can and cannot do over the Christmas period? I have hotels at the moment where guests are ringing up, saying, 'Can I have a glass of wine with my Christmas dinner?', and because of the uncertainty, they’re just cancelling their bookings now. Please provide us with some advice, so that at least they can make those plans. Please clarify why you are honing in on hospitality, when the advice you were provided with highlighted residential care homes and hospitals as being where high numbers of incidents continue to be reported.

We need a localised approach that reflects the huge differences in rates in local authority areas. I implore all Members to be reasonable and to vote against these regulations today. I would just ask the Minister on behalf of the Welsh Government: how confident are you in using taxpayers’ money to defend your actions in relation to my local authority should a judicial review be forthcoming? Thank you, Deputy Presiding Officer. Diolch.

Mae trigolion Aberconwy yn iawn i holi sut y mae'n deg fod sir Conwy, gyda chyfradd y 100,000 sydd bron naw gwaith yn is na Chastell-nedd Port Talbot, yn ddarostyngedig i'r un cyfyngiadau gwaharddol. Yn wir, mae gwelliant Darren Millar yn llygad ei le yn tynnu sylw at y ffaith nad yw dull gweithredu ar gyfer Cymru gyfan yn rhesymol nac yn gymesur o ystyried bod COVID yn cylchredeg ar wahanol gyfraddau mewn gwahanol rannau o Gymru.   

Nawr, cafwyd ceisiadau am dystiolaeth, a rhaid imi ategu'r sylwadau ynglŷn â pha mor anghwrtais, ymosodol ac amddiffynnol oedd y Prif Weinidog yn ei ymateb i Laura Anne Jones ddoe. Nawr, y dystiolaeth rydym i gyd wedi bod yn gofyn amdani, cawsom ein cyfeirio at y gell cyngor technegol. Mae hon yn eich hysbysu bod niferoedd uchel o achosion yn parhau i gael eu cofnodi yn bennaf mewn cartrefi gofal preswyl ac ysgolion.

Ysgrifennodd y Cynghorydd Sam Rowlands, sydd â'i fys ar y pwls fel arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, at Lywodraeth Cymru, yn esbonio bod:

lledaeniad y feirws rydym yn ei weld ar hyn o bryd yn digwydd drwy drosglwyddiad yn y cartref,

—yr un trosglwyddiad yn y cartref rydych bellach yn ceisio ei gynyddu oherwydd eich bod yn gyrru pobl o fusnesau lletygarwch sy'n cydymffurfio â mesurau COVID ac sy'n cael eu rheoleiddio. Nid yw'r awdurdod lleol na'r gell gyngor wedi cyfeirio at unrhyw dystiolaeth fod niferoedd uchel o ddigwyddiadau'n parhau i ledaenu oherwydd y sector lletygarwch a hamdden. Yn wir, yr hyn y mae'r rheoliadau wedi llwyddo i'w wneud yw gyrru rhai o fy etholwyr a thrigolion eraill Cymru i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus i groesi'r ffin i Loegr i fwynhau gwydraid o win neu gwrw gyda'u pryd bwyd. Mae eich camau gweithredu chi'n llenwi pocedi busnesau lletygarwch dros y ffin ac yn gadael ein rhai ni'n wynebu ansicrwydd economaidd difrifol, a phryderon iechyd meddwl posibl. Ddoe, dadleuodd y Prif Weinidog yn ei amddiffyniad fod iechyd a lles a bywoliaeth fy mherchnogion busnes i'w hystyried yn ddibwys ac yn ymylol. Wel, rwy'n gwrthod y farn honno.

Yr wythnos hon, mae Lee Waters AS wedi dweud bod y Cabinet wedi trafod dull gweithredu rhanbarthol—felly, mae rhywfaint o synnwyr yno—gan ystyried lefelau is yng ngogledd-orllewin Cymru a siroedd fel Sir Benfro. Yn ôl yr hyn a ddywed ef hyd yn oed, mae dull rhanbarthol yn parhau'n opsiwn. Mae hefyd wedi'i ddyfynnu yn y cyfryngau yn dweud bod Aelodau Llafur gogledd Cymru, Ken Skates, Lesley Griffiths a Hannah Blythyn yn gofyn cwestiynau ynglŷn â dull rhanbarthol ar gyfer gogledd Cymru drwy'r amser. Felly, mae'n debyg nad yw Llywodraeth Cymru yn fyddar. Felly, a yw'n wir fod eich tri Aelod rhanbarthol yng ngogledd Cymru o bosibl yn cefnogi dull gweithredu haenog rhanbarthol, neu a fyddant yn pleidleisio yn erbyn y rheoliadau hyn heddiw?

Mae llythyr digynsail wedi'i lofnodi gan fwy na 150 o fusnesau o bob rhan o ogledd Cymru yn tynnu sylw at y ffaith bod eu busnesau ar draws y rhanbarth wedi buddsoddi cryn dipyn o amser ac arian i wneud eu lleoliadau a'u busnesau yn ddiogel rhag COVID. Mae'r llythyr yn glir fod problemau difrifol gyda'r pecyn cymorth ariannol sy'n cael ei gynnig. Yna cawsom y drafferth gyda'r amseru, gyda Busnes Cymru yn dweud na fydd busnesau'n dechrau cael taliadau drwy gronfa gyfyngiadau'r gronfa cadernid economaidd tan fis Ionawr, ac ni ellir gwneud ceisiadau am gymorth i sectorau penodol y gronfa cadernid economaidd tan ganol mis Ionawr. Mae fy musnesau a busnesau eraill ledled Cymru yn colli arian wrth inni siarad, gan wynebu ansicrwydd a methdaliad o bosibl.

Gwn am un gwesty yn Aberconwy sydd wedi gweld colled net o £490,000 o drosiant ers 1 Hydref. Yn amlwg, dylem i gyd gefnogi'r galwadau i chi sicrhau bod digon o gymorth ariannol ar gael i fusnesau mewn modd amserol. Felly, a wnewch chi ddarparu gwybodaeth i'n busnesau fel eu bod yn gwybod beth y gallant ac na allant ei wneud dros gyfnod y Nadolig? Mae gennyf westai ar hyn o bryd lle mae gwesteion yn ffonio i ofyn, 'A gaf fi wydraid o win gyda fy nghinio Nadolig?', ac oherwydd yr ansicrwydd, maent yn canslo'u harchebion nawr. Rhowch rywfaint o gyngor inni, fel y gallant o leiaf wneud y cynlluniau hynny. Eglurwch pam eich bod yn canolbwyntio ar letygarwch, er bod y cyngor a roddwyd i chi'n tynnu sylw at gartrefi gofal preswyl ac ysbytai fel y mannau lle mae niferoedd uchel o achosion yn parhau i gael eu cofnodi.

Mae arnom angen dull lleol sy'n adlewyrchu'r gwahaniaethau enfawr yn y cyfraddau yn ardaloedd yr awdurdodau lleol. Erfyniaf ar bob Aelod i fod yn rhesymol ac i bleidleisio yn erbyn y rheoliadau hyn heddiw. Byddwn yn gofyn i'r Gweinidog ar ran Llywodraeth Cymru: pa mor hyderus ydych chi i ddefnyddio arian trethdalwyr i amddiffyn eich gweithredoedd mewn perthynas â fy awdurdod lleol pe bai adolygiad barnwrol ar ei ffordd? Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. 

18:15

Who would have thought last summer that for Christmas 2020 the citizens of the UK would be getting Government permission to gather in family groups? And here in Wales, who would have thought that we'd be told what we could buy, where, and that we can't stay in a pub or restaurant after 6 p.m. and have an alcoholic drink with our early meal? These latest restrictions are the subject of this debate.

The dismay felt by business owners who have bent over backwards to be COVID secure, who have hung on by their fingernails and yet have been given, again, a massive smack in the teeth by this Government. The strength of feeling in north Wales is such that a group of businesses have banned the First Minister from their establishments, and I can’t blame them. Many more will too. While I note the emphasis in yesterday’s motion on the financial support available, people in the sector want the dignity of earning their own living and not going through the further stress of having to justify themselves, their incomes and their outgoings, and using a chaotic portal that may shut down in hours due to oversubscription.

And the public: the reaction is there to see on any Welsh Government post or tweet. Contrary to what some in this Chamber think, the Welsh public is not continually out on the lash, and does not need babysitting. Minister, you've created a climate of fear in Wales. The focus on the daily death toll is a matter of regret, yes, for every loved one lost, but also the emphasis on COVID deaths: people pass away in their thousands every single week and most do not die of COVID. In fact, most people who have COVID actually recover. Why don't you focus on those numbers instead?

I listened with dismay to the language used by the health Minister in the press conference yesterday, who essentially told us that we need to behave ourselves, or Granny won't be able to see in the new year because she will be dead. The Conservative motion talks about proportionality and targeted interventions; it is certainly not proportionate to shut the places that have the lowest occurrences of COVID. You are more likely to contract the virus in a supermarket or a hospital than in a pub or a restaurant, unless of course the Government can point out this evidence to the contrary.

In October—here's some evidence for you, Minister, if you want to take notice of some—the World Health Organization special envoy for COVID made a plea to Governments to stop using lockdowns as a means of seeking to control the virus. We had a firebreak; it clearly didn't work. So why is this Government doing, effectively, the same thing and expecting any kind of different outcome? It really is time to trust our citizens to do what's right for them, their loved ones, and their unique circumstances. It's time to protect the vulnerable, if they want that protection. And it's time to allow responsible businesses to open up and thrive once more. Thank you.

Pwy fyddai wedi meddwl yr haf diwethaf y byddai dinasyddion y DU yn cael caniatâd y Llywodraeth i ymgynnull mewn grwpiau teuluol ar gyfer Nadolig 2020? Ac yma yng Nghymru, pwy fyddai wedi meddwl y byddem yn cael gwybod beth y gallem ei brynu, ble, ac na allwn aros mewn tafarn neu fwyty ar ôl 6 p.m. a chael diod alcoholig gyda'n pryd bwyd cynnar? Y cyfyngiadau diweddaraf hyn yw testun y ddadl hon.

Y siom a deimlir gan berchnogion busnes sydd wedi gwneud eu gorau glas i fod yn ddiogel rhag COVID, sydd wedi llwyddo i ddal eu gafael o drwch blewyn, ac eto sydd wedi cael ergyd enfawr arall gan y Llywodraeth hon. Mae'r teimladau yng ngogledd Cymru mor gryf fel bod grŵp o fusnesau wedi gwahardd y Prif Weinidog o'u sefydliadau, ac ni allaf eu beio. Bydd llawer mwy yn gwneud hynny hefyd. Er fy mod yn nodi'r pwyslais yn y cynnig ddoe ar y cymorth ariannol sydd ar gael, mae pobl yn y sector am gael yr urddas o ennill eu bywoliaeth eu hunain heb fynd drwy'r straen pellach o orfod cyfiawnhau eu hunain, eu hincwm a'u gwariant, a defnyddio porth anhrefnus a allai gau mewn rhai oriau oherwydd galw gormodol.

A'r cyhoedd: mae'r ymateb yno i'w weld ar unrhyw bostiad neu drydariad gan Lywodraeth Cymru. Yn groes i farn rhai yn y Siambr hon, nid yw'r cyhoedd yng Nghymru allan ar sesiwn yn barhaus, ac angen eu gwarchod. Weinidog, rydych wedi creu hinsawdd o ofn yng Nghymru. Mae'r ffocws ar y cyfrif marwolaethau dyddiol yn destun tristwch, am bob un annwyl a gollwyd, ie, ond hefyd y pwyslais ar farwolaethau COVID: mae pobl yn marw yn eu miloedd bob wythnos ac nid yw'r rhan fwyaf ohonynt yn marw o COVID. Yn wir, mae'r rhan fwyaf o bobl sydd â COVID yn gwella mewn gwirionedd. Pam nad ydych chi'n canolbwyntio ar y niferoedd hynny?

Gwrandewais gyda siom ar yr iaith a ddefnyddiodd y Gweinidog iechyd yn y gynhadledd i'r wasg ddoe, pan ddywedodd wrthym yn y bôn fod angen inni fihafio, neu ni fydd Nain yn gallu dathlu nos Calan am y bydd hi wedi marw. Mae cynnig y Ceidwadwyr yn sôn am gymesuredd ac ymyriadau wedi'u targedu; yn sicr, nid yw cau'r lleoedd sydd â'r lefel isaf o achosion COVID yn gymesur. Rydych yn fwy tebygol o ddal y feirws mewn archfarchnad neu ysbyty nag mewn tafarn neu fwyty, oni bai bod y Llywodraeth wrth gwrs yn gallu darparu tystiolaeth i'r gwrthwyneb.

Ym mis Hydref—dyma rywfaint o dystiolaeth i chi, Weinidog, os ydych am nodi peth—gwnaeth cennad COVID arbennig Sefydliad Iechyd y Byd apêl i Lywodraethau roi'r gorau i ddefnyddio cyfyngiadau symud fel ffordd o geisio rheoli'r feirws. Cawsom gyfnod atal byr; mae'n amlwg na weithiodd. Felly pam y mae'r Llywodraeth hon, i bob pwrpas, yn gwneud yr un peth ac yn disgwyl canlyniad gwahanol? Mae'n bryd ymddiried yn ein dinasyddion i wneud yr hyn sy'n iawn iddynt hwy, eu hanwyliaid, a'u hamgylchiadau unigryw. Mae'n bryd diogelu'r rhai sy'n agored i niwed, os ydynt eisiau cael eu diogelu. Ac mae'n bryd caniatáu i fusnesau cyfrifol agor a ffynnu unwaith eto. Diolch.

18:20

Thank you, Deputy Presiding Officer. Well, these one-size-fits-all restrictions are plainly irrational and not supported by any credible statistical evidence. The Government has made many, many policy mistakes in the last eight months, and the predictions that I made when I criticised them all have all come true. The firebreak didn't work, nor could it work—all it could do was delay the transmission of the disease, at best. And this lockdown will be exactly the same. If the justification for these lockdowns is that we've got to have as an overriding objective the saving of life, then we shouldn't be opening up again for Christmas; indeed, we shouldn't be opening up again at all until we've got an effective vaccine that's proved to work. But obviously, we can't close down the entire economy, otherwise so many other ills will flow from that. But why are we concentrating on measures that plainly are going to have minimal if any effect upon the transmission of the virus, as everybody who's spoken in this debate against these regulations has pointed out compellingly that pubs and other regulated environments are the least likely environments in which the disease is going to be transmitted? And the alternative is to drink at home and in other circumstances where there's a higher risk of transmission. As usual, the Government is taking a sledgehammer to miss a nut.

Every week, we have in south-west Wales a meeting with the Hywel Dda University Health Board, and very helpful they've been. Last week, there were 89 people in hospital, in the three counties of Ceredigion, Carmarthenshire and Pembrokeshire, 89 the week before, and 85 the week before that. Where is the statistical evidence that in those areas these measures are needed? Public Health Wales published two days ago a list of all the 22 authorities in Wales and the infection rates and the death rates and the percentage positive rates. And what is the common sense behind a policy that treats Gwynedd, with a rate of 40 per 100,000 people infected by COVID, in the same way as Neath Port Talbot, with a rate of, then, 621 per 100,000? The difference between them is a factor of 15. Plainly, there is no rational basis to a policy that applies exactly the same restrictions to areas where there is a growing need to take some measures and areas where there is no obvious need at all.

And the ban on alcohol in pubs and restaurants before 6 o'clock is utterly and plainly on its face absurd and defies common sense, which as many Members have pointed out in this debate is why there is increasing frustration at the inability of Welsh Government to respond either to the pleas that are made on behalf of the many businesses that will go to the wall as a result of these continued lockdowns or, indeed, the general public who want to have some kind of a social life that is consistent with the control of the virus, or reasonable controls on the virus.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Wel, mae'r cyfyngiadau un maint addas i bawb hyn yn amlwg yn afresymol ac nid ydynt wedi'u seilio ar unrhyw dystiolaeth ystadegol gredadwy. Mae'r Llywodraeth wedi gwneud llawer iawn o gamgymeriadau polisi yn yr wyth mis diwethaf, ac mae'r rhagfynegiadau a wneuthum pan feirniadais bob un ohonynt i gyd wedi dod yn wir. Ni weithiodd y cyfnod atal byr, ac ni allai weithio ychwaith—y cyfan y gallai ei wneud oedd gohirio trosglwyddiad y clefyd ar y gorau. A bydd y cyfyngiadau symud hyn yn union yr un fath. Os mai'r cyfiawnhad dros y cyfyngiadau symud hyn yw bod rhaid i ni gael achub bywydau yn brif amcan, ni ddylem fod yn agor eto ar gyfer y Nadolig; yn wir, ni ddylem fod yn agor eto o gwbl nes bod gennym frechlyn effeithiol y profir ei fod yn gweithio. Ond yn amlwg, ni allwn gau'r economi gyfan, neu fel arall bydd cynifer o broblemau eraill yn deillio o hynny. Ond pam ein bod yn canolbwyntio ar fesurau sy'n amlwg yn mynd i gael cyn lleied o effaith, os o gwbl, ar drosglwyddo'r feirws, gan fod pawb sydd wedi siarad yn y ddadl hon yn erbyn y rheoliadau wedi dweud yn rymus mai tafarndai ac amgylcheddau eraill a reoleiddir yw'r amgylcheddau lleiaf tebygol y bydd y clefyd yn cael ei drosglwyddo ynddynt? A'r dewis arall yw yfed gartref ac mewn amgylchiadau eraill lle ceir risg uwch o drosglwyddiad. Fel arfer, mae'r Llywodraeth yn defnyddio gordd i dorri cneuen.

Bob wythnos, yn ne-orllewin Cymru rydym yn cael cyfarfod gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, ac maent wedi bod yn ddefnyddiol iawn. Yr wythnos diwethaf, roedd 89 o bobl yn yr ysbyty yn y tair sir, Ceredigion, Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, 89 yr wythnos cynt, ac 85 yr wythnos cyn honno. Ble mae'r dystiolaeth ystadegol fod angen y mesurau hyn yn yr ardaloedd hynny? Ddeuddydd yn ôl, cyhoeddodd Iechyd Cyhoeddus Cymru restr o'r 22 awdurdod yng Nghymru a'r cyfraddau heintio a'r cyfraddau marwolaethau a'r cyfraddau canrannol o brofion positif. A beth yw'r synnwyr cyffredin y tu ôl i bolisi sy'n trin Gwynedd, gyda chyfradd o 40 o bobl ym mhob 100,000 wedi'u heintio gan COVID, yn yr un ffordd â Chastell-nedd Port Talbot, gyda chyfradd o 621 ym mhob 100,000? Mae'r gwahaniaeth rhyngddynt yn ffactor o 15. Yn amlwg, nid oes sail resymegol dros bolisi sy'n cymhwyso'r un cyfyngiadau'n union i ardaloedd lle ceir angen cynyddol i roi rhai mesurau ar waith ac ardaloedd lle nad oes angen amlwg o gwbl.

Ac mae'r gwaharddiad ar alcohol mewn tafarndai a bwytai cyn 6 o'r gloch yn amlwg yn gwbl hurt ac yn mynd yn groes i synnwyr cyffredin, sydd, fel y nododd llawer o'r Aelodau yn y ddadl hon, yn dangos pam fod rhwystredigaeth gynyddol ynghylch anallu Llywodraeth Cymru i ymateb naill ai i'r apeliadau a wneir ar ran y busnesau niferus a fydd yn mynd i'r wal o ganlyniad i'r cyfyngiadau symud parhaus hyn neu'n wir, y cyhoedd sydd am gael rhyw fath o fywyd cymdeithasol sy'n cyd-fynd â rheoli'r feirws, neu fesurau rheoli rhesymol ar gyfer y feirws.

18:25

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

And the pubs and restaurants have spent thousands and thousands of pounds on trying to make their businesses COVID compliant, and now all that money has been wasted. And if they have to wait for months in order to get any kind of financial compensation, then that is going to maximise the number that will go out of business.

Pubs on the border, or within reasonable distance of the border between England and Wales, are clearly at a maximum disadvantage and what is the benefit in north-east Wales or all the way down the border areas—right the way down to Chepstow—of closing all establishments on one side of the border when they're still open on the other? It's plainly a nonsensical idea that we have to have one policy that applies equally all around the country despite the various and disparate differences between the way in which the disease is transmitted and indeed the places in which it's transmitted. 

Due to the little notice that has been given by the Welsh Government, it's impossible for businesses to plan ahead in order to try to mitigate the effects of the lockdown. It's been impossible for businesses to plan in the hospitality area because beer goes off and, therefore, if you can't sell it, then you have to pour it away, and we've seen that. The Glamorgan Brewing Company, based in Llantrisant, have reportedly poured 40,000 pints of beer down the drain last week, and there are many others in exactly the same position. The chairman of the Campaign for Real Ale has said there is simply no evidence that a draconian alcohol ban will stop the spread of COVID-19. What is clear is that our pub culture is being used as a convenient scapegoat for the spread of the pandemic. 

And, of course, Welsh Labour seem to have the perfect record in destroying local businesses in favour of large multinationals. The one person in the world who's made the most out of COVID is Mr Jeff Bezos, because Amazon has vastly increased its business as a result of the pandemic. The alcohol ban on local pubs and restaurants and bars will only benefit the supermarkets to the detriment of independent Welsh businesses. It's little wonder that our First Minister's been banned from over 100 pubs across Wales and, no doubt, there'll be many more to come. 

The First Minister has changed the goalposts for the pubs that have spent a lot of time and thousands of pounds on making their premises COVID secure. Welsh Government told pubs they could open if they made their premises COVID secure, but no sooner were they allowed to open than they were shut again for the two-week firebreak lockdown. And after this was lifted, Welsh Government closed pubs by stealth, imposing measures with no evidence, which made it unviable for many pubs to open. So, I will have no hesitation in voting against these measures once again today, because I do believe that there should be—

Ac mae'r tafarndai a'r bwytai wedi gwario miloedd ar filoedd o bunnoedd ar geisio sicrhau bod eu busnesau'n cydymffurfio â mesurau COVID, ac erbyn hyn mae'r holl arian hwnnw wedi'i wastraffu. Ac os bydd yn rhaid iddynt aros am fisoedd er mwyn cael unrhyw fath o iawndal ariannol, bydd hynny'n cynyddu nifer y rhai a fydd yn mynd i'r wal.

Mae'n amlwg mai tafarndai ar y ffin, neu o fewn pellter rhesymol i'r ffin rhwng Cymru a Lloegr, sydd o dan yr anfantais fwyaf a beth yw'r budd yng ngogledd-ddwyrain Cymru neu'r holl ffordd i lawr ardaloedd y ffin—i lawr i Gas-gwent—o gau pob sefydliad ar un ochr i'r ffin pan fyddant yn dal i fod ar agor ar yr ochr arall? Mae'n amlwg yn syniad hurt fod rhaid i ni gael un polisi sydd yr un mor berthnasol i bob rhan o'r wlad er gwaethaf y gwahaniaethau amrywiol a gwahanol rhwng y ffordd y trosglwyddir y clefyd ac yn wir y lleoedd y caiff ei drosglwyddo ynddynt. 

Oherwydd na roddodd Llywodraeth Cymru fawr o rybudd, mae'n amhosibl i fusnesau gynllunio ymlaen llaw er mwyn ceisio lliniaru effeithiau'r cyfyngiadau symud. Mae wedi bod yn amhosibl i fusnesau gynllunio ym maes lletygarwch oherwydd bod cwrw'n troi ac felly, os na allwch ei werthu, rhaid i chi gael gwared arno, ac rydym wedi gweld hynny. Yn ôl y sôn, mae'r Glamorgan Brewing Company, sydd wedi'i leoli yn Llantrisant, wedi arllwys 40,000 peint o gwrw i lawr y draen yr wythnos diwethaf, ac mae llawer o rai eraill yn yr un sefyllfa'n union. Mae cadeirydd yr Ymgyrch dros Gwrw Go Iawn wedi dweud nad oes unrhyw dystiolaeth y bydd gwaharddiad llym ar alcohol yn atal lledaeniad COVID-19. Yr hyn sy'n amlwg yw bod ein diwylliant tafarn yn cael ei ddefnyddio fel bwch dihangol cyfleus o ran lledaeniad y pandemig. 

Ac wrth gwrs, mae'n ymddangos bod gan Lafur Cymru hanes da o ddinistrio busnesau lleol o blaid cwmnïau rhyngwladol mawr. Yr un person yn y byd sydd wedi gwneud fwyaf yn sgil COVID yw Mr Jeff Bezos, oherwydd mae Amazon wedi cynyddu ei fusnes yn sylweddol o ganlyniad i'r pandemig. Bydd y gwaharddiad ar alcohol mewn tafarndai a bwytai a bariau lleol ond o fudd i'r archfarchnadoedd ac yn anfanteisiol i fusnesau annibynnol yng Nghymru. Nid yw'n syndod fod ein Prif Weinidog wedi'i wahardd o dros 100 o dafarndai ledled Cymru a heb amheuaeth, bydd llawer mwy'n gwneud yr un peth. 

Mae'r Prif Weinidog wedi symud y pyst gôl ar gyfer y tafarndai sydd wedi treulio llawer o amser a miloedd o bunnoedd ar wneud eu safleoedd yn ddiogel rhag COVID. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrth dafarndai y gallent agor pe baent yn gwneud eu safle yn ddiogel rhag COVID, ond cyn gynted ag y cawsant ganiatâd i agor, cawsant eu cau eto dros y cyfnod atal byr o bythefnos. Ac ar ôl i hynny gael ei godi, caeodd Llywodraeth Cymru dafarndai'n llechwraidd, drwy osod mesurau heb unrhyw dystiolaeth, a'i gwnâi'n anymarferol i lawer o dafarndai agor. Felly, ni fyddaf yn petruso rhag pleidleisio yn erbyn y mesurau hyn unwaith eto heddiw, gan fy mod yn credu y dylid cael—

You now need to bring your comments to a close. I've been very generous, Neil Hamilton.

Mae angen i chi ddod â'ch sylwadau i ben nawr. Rwyf wedi bod yn hael iawn, Neil Hamilton.

Thank you, Llywydd. I believe that if regulations are to be introduced, they ought to have some sound statistical basis, and therefore, it is incumbent upon the Government to publish that. And because I believe there is no such basis—

Diolch, Lywydd. Os yw rheoliadau i gael eu cyflwyno, credaf y dylai fod rhyw sail ystadegol gadarn iddynt, ac felly, mae'n ddyletswydd ar y Llywodraeth i gyhoeddi hynny. Ac oherwydd fy mod yn credu nad oes sail o'r fath—

I did ask you to bring your comments to a close. One final sentence, please.

Gofynnais ichi ddod â'ch sylwadau i ben. Un frawddeg olaf, os gwelwch yn dda.

And on that basis, I'll be voting against these regulations.

Ac ar y sail honno, byddaf yn pleidleisio yn erbyn y rheoliadau hyn.

Thank you. Andrew R.T. Davies to respond on behalf of the Welsh Conservatives.

Diolch. Andrew R.T. Davies i ymateb ar ran y Ceidwadwyr Cymreig.

Thank you very much, Presiding Officer, and could I thank everyone who has contributed in this debate? I think the note from the Deputy Presiding Officer, who chaired the meeting, said that there were 17 participants in the debate in total. So, I couldn't do justice to everyone who participated, but I thank you all, and I think the Government should take note of that level of interaction that has gone on here this afternoon. And in particular—and this is a plea that I do think the Government should listen to—in bringing these regulations before the Assembly so that we can vote on them, that is one of the big disconnects that many constituents who approached me—. And you can argue whether the regulations are right or wrong, but they cannot for the life of them understand why there has not been a vote on these regulations.

And the Minister, in his opening remarks—and I don't disagree with some of the points that he made and the passion with which he delivered them, because we all agree that there is a public health epidemic out there. We are all concerned at the rising numbers. Let's face it, as we stand here tonight—as we stand here tonight—Wales has the highest death rate of any part of the United Kingdom, has the highest infection rate of any part of the United Kingdom, and, as Darren Millar, who opened the debate said, of the 10 top local authorities with infections across the United Kingdom, nine of them are here in Wales.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd, ac a gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu yn y ddadl hon? Credaf fod y nodyn gan y Dirprwy Lywydd, a gadeiriodd y cyfarfod, wedi dweud bod cyfanswm o 17 o gyfranogwyr yn y ddadl i gyd. Felly, ni allwn wneud cyfiawnder â phawb a gymerodd ran, ond diolch i chi i gyd, a chredaf y dylai'r Llywodraeth nodi'r lefel honno o ryngweithio sydd wedi digwydd yma y prynhawn yma. Ac yn benodol—ac mae hon yn apêl y credaf y dylai'r Llywodraeth wrando arni—wrth ddod â'r rheoliadau hyn gerbron y Cynulliad fel y gallwn bleidleisio arnynt, dyna un o'r pethau mawr y cysylltodd llawer o etholwyr â mi yn eu cylch—. A gallwch ddadlau a yw'r rheoliadau'n iawn neu'n anghywir, ond ni allant ddeall o gwbl pam na fu pleidlais ar y rheoliadau hyn.

A'r Gweinidog, yn ei sylwadau agoriadol—ac nid wyf yn anghytuno â rhai o'r pwyntiau a wnaeth a'i angerdd yn eu cyflwyno, oherwydd rydym i gyd yn cytuno ei fod yn epidemig iechyd cyhoeddus. Rydym i gyd yn pryderu am y niferoedd cynyddol. Gadewch inni ei wynebu, wrth inni sefyll yma heno—wrth inni sefyll yma heno—Cymru sydd â'r gyfradd uchaf o farwolaethau yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, hi sydd â'r gyfradd heintio uchaf yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, ac fel y dywedodd Darren Millar, a agorodd y ddadl, o'r 10 awdurdod lleol sydd â'r nifer fwyaf o achosion ledled y Deyrnas Unedig, mae naw ohonynt yma yng Nghymru.

So, there isn't anyone, from any political party, who's disputing the severity of what this country faces, but it is perfectly reasonable to come to this Chamber and debate alternatives and propose alternatives, because when we look at what the Government has brought time and time again to this Chamber—and if I just go through the autumn regulations in the last 12 weeks that have been brought to this Chamber—we've had the council area restrictions that were put in place, with no financial compensation, I might add, for businesses; we've had the travel restrictions between England and Wales; we've had the lockdown/firebreak that was going to make such a massive difference and clearly hasn't done that. After that firebreak, we had unlimited travel then on an all-Wales basis, so it made no difference what the infection rate was in whatever part of Wales you come from; you could travel or whatever you wanted to do. We have now the closure of hospitality, but yet you could jump in your car because last week the travel restrictions were lifted and you could go over to England into a tier 2 or tier 1 area and have a pint of beer and enjoy hospitality in those areas and then return to Wales. And now we have the Christmas easing of the restrictions, and then we're told in pronouncements from the health Minister and from the First Minister, and everyone else advising, that there's going to be dramatic restrictions placed on the country come Christmas time. Is it any wonder that confidence is sapping away from the public in what the politicians are saying?

I do take the health Minister up on his reference to the briefing that Rhun ap Iorwerth and I undertook last week. That is the first direct spokesperson's briefing that I have been offered by the health Minister since I've taken this role up from July. That's the first time. Now, when I compare the interaction politically between the Government in other parts of the United Kingdom and opposition parties to inform them—. If you take the lockdown restrictions that were brought in in England, there was comprehensive discussions between the opposition parties and information shared. There might well have been disagreements, but at least people understood what was happening. Today, here in Wales, we have to tune into the press conference that happens at 12:30 or 12:15 on a Monday, a Wednesday or a Friday, rather than get statements in this Parliament. And it is a Parliament that should have a deciding role in any of the restrictions the Government are bringing forward.

I cannot see why no-one could not vote for the motion that the Conservatives have put on the order paper today, because I think every Member, including Government Members, raise their unease over the restrictions that have been imposed on the hospitality sector. All we are merely calling for is a suspension of the current restrictions and an implementation of more proportionate regulations to be brought in place. I think every single Member—. Mike Hedges from Swansea said he wants the pubs opened as soon as possible, but he wants action taken against abusers of the system. I think we'd all agree with that, and we all want to make sure that where bad practice is being implement, that practice is stamped out, because of the very figures that I talked of in my opening remarks—the highest death rates of anywhere in the United Kingdom, the highest infection rates of anywhere in the United Kingdom. Those are real issues that we have to tackle, and we cannot turn our backs on the dedicated public servants who are working tirelessly in our health and care systems and in our local authorities to make sure people are safe in their communities or as safe as they can be.

And it will rely on people individually stepping up to the mark and taking their responsibilities seriously, because whilst it feels this has been going on forever and a day, we are within touching distance, with the vaccine now, of a brighter future. It was refreshing to leave the house this morning with the breakfast news cycles flowing from around the world pointing out that Britain, the United Kingdom, was the first country to be vaccinating its population with an approved vaccine that had gone through medical trials. That is a positive news story that we should be embracing. But these regulations that the Government have put on the table as of last week that are penalising an important part of our economy—a part of our economy that has raised its game, adopted the restrictions and put the investment in to create a safe environment for people to have that desperately needed comfort of hospitality and interaction in a regulated environment—have gone too far, and that is why we have tabled this motion today.

I was called out by the Member for Torfaen for politicising the situation around COVID. I make no apology for putting an alternative when I think the Government are wrong. I have outlined in my remarks that I think the Government are wrong, and I point to the fact that the health board that serves both you and me, when I took my briefing from them recently, pointed to the fact that there were eight people in an intensive care unit of 88. When I was coming into this Chamber and being told I was doing a disservice to the NHS—. No-one in this Chamber, I would respectfully say, is doing a disservice to the NHS. People can put alternatives, because it's a democracy, and I regret the remarks that she directed at me as shadow health Minister and at the leader of the opposition today. Democracy is good for any country, and that's why we're debating these points, and that's why I hope people will support the motion on the order paper today rather than say people are taking cheap political shots, because they're not, and we know the value of it. And I can see you saying we are, and I'll gladly debate on any platform you want.

Felly, nid oes neb, o unrhyw blaid wleidyddol, yn anghytuno ynglŷn â difrifoldeb yr hyn y mae'r wlad yn ei wynebu, ond mae'n gwbl resymol inni ddod i'r Siambr hon a thrafod dewisiadau amgen a chynnig dewisiadau amgen, oherwydd pan edrychwn ar yr hyn y mae'r Llywodraeth wedi'i gyflwyno dro ar ôl tro i'r Siambr hon—a phe bawn yn mynd drwy reoliadau'r hydref yn ystod y 12 wythnos diwethaf a ddygwyd i'r Siambr hon—rydym wedi cael cyfyngiadau yn ôl ardaloedd cynghorau wedi'u rhoi ar waith, heb iawndal ariannol i fusnesau, gallwn ychwanegu; rydym wedi cael y cyfyngiadau teithio rhwng Cymru a Lloegr; rydym wedi cael y cyfyngiadau symud/cyfnod atal byr a oedd yn mynd i wneud gwahaniaeth mor enfawr ac mae'n amlwg nad yw wedi gwneud hynny. Ar ôl y cyfnod atal byr, cawsom deithio digyfyngiad ar sail Cymru gyfan, felly ni wnaeth unrhyw wahaniaeth beth oedd y gyfradd heintio ym mha ran bynnag o Gymru rydych chi'n dod ohoni; gallech deithio neu beth bynnag roeddech am ei wneud. Bellach mae lletygarwch wedi'i gau, ond eto gallech neidio i mewn i'ch car oherwydd yr wythnos diwethaf codwyd y cyfyngiadau teithio a gallech fynd draw i Loegr i ardal haen 2 neu haen 1 a chael peint o gwrw a mwynhau lletygarwch yn yr ardaloedd hynny a dychwelyd i Gymru. A nawr mae'r cyfyngiadau'n llacio ar gyfer y Nadolig, a dywedir wrthym mewn datganiadau gan y Gweinidog iechyd a'r Prif Weinidog, a phawb arall sy'n cynghori, y bydd cyfyngiadau dramatig ar y wlad pan ddaw'r Nadolig. A oes ryfedd fod hyder y cyhoedd yn yr hyn y mae'r gwleidyddion yn ei ddweud yn lleihau?

Rwyf am holi'r Gweinidog iechyd am ei gyfeiriad at y briff a gafodd Rhun ap Iorwerth a minnau yr wythnos diwethaf. Dyna'r briff uniongyrchol cyntaf i lefarwyr a gynigiwyd i mi gan y Gweinidog iechyd ers i mi ymgymryd â'r rôl hon ym mis Gorffennaf. Dyna'r tro cyntaf. Nawr, pan fyddaf yn cymharu'r rhyngweithio'n wleidyddol rhwng y Llywodraeth mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig a'r gwrthbleidiau i'w hysbysu—. Os cymerwch y cyfyngiadau symud a gyflwynwyd yn Lloegr, cafwyd trafodaethau cynhwysfawr rhwng y gwrthbleidiau a rhannu gwybodaeth. Mae'n ddigon posibl y bu anghytundeb, ond o leiaf roedd pobl yn deall beth oedd yn digwydd. Heddiw, yma yng Nghymru, rhaid inni edrych ar y gynhadledd i'r wasg sy'n digwydd am 12:30 neu 12:15 ar ddydd Llun, dydd Mercher neu ddydd Gwener, yn hytrach na chael datganiadau yn y Senedd hon. A'r Senedd a ddylai fod â rôl benderfynu yn unrhyw rai o'r cyfyngiadau y mae'r Llywodraeth yn eu cyflwyno.

Ni allaf weld pam na allai neb bleidleisio dros y cynnig y mae'r Ceidwadwyr wedi'i roi ar y papur trefn heddiw, oherwydd credaf fod pob Aelod, gan gynnwys Aelodau'r Llywodraeth, yn codi eu hanesmwythyd ynghylch y cyfyngiadau sydd wedi'u gosod ar y sector lletygarwch. Y cyfan rydym yn galw amdano yw atal y cyfyngiadau presennol a gweithredu rheoliadau mwy cymesur yn eu lle. Credaf fod pob un Aelod—. Dywedodd Mike Hedges o Abertawe ei fod am i'r tafarndai agor cyn gynted â phosibl, ond mae am i gamau gael eu cymryd yn erbyn y rhai sy'n camdrin y system. Credaf y byddem i gyd yn cytuno â hynny, ac rydym i gyd am sicrhau, lle mae arferion gwael yn cael eu gweithredu, fod yr arferion hynny'n cael eu dileu, oherwydd yr union ffigurau y soniais amdanynt yn fy sylwadau agoriadol—y cyfraddau marwolaeth uchaf yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, y cyfraddau heintio uchaf yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Mae'r rheini'n broblemau go iawn y mae'n rhaid inni fynd i'r afael â hwy, ac ni allwn droi ein cefnau ar y gweision cyhoeddus ymroddedig sy'n gweithio'n ddiflino yn ein systemau iechyd a gofal ac yn ein hawdurdodau lleol i sicrhau bod pobl yn ddiogel yn eu cymunedau neu mor ddiogel ag y gallant fod.

A bydd yn dibynnu ar bobl yn ysgwyddo eu cyfrifoldebau'n unigol ac yn bod o ddifrif yn eu cylch, oherwydd er ei fod yn teimlo fel pe bai hyn wedi bod yn digwydd ers canrifoedd, rydym o fewn pellter cyffwrdd, gyda'r brechlyn nawr, i ddyfodol mwy gobeithiol. Roedd yn braf gadael y tŷ y bore yma gyda'r newyddion brecwast yn llifo o bob cwr o'r byd yn nodi'r ffaith mai Prydain, y Deyrnas Unedig, oedd y wlad gyntaf i frechu ei phoblogaeth gyda brechlyn cymeradwy sydd wedi mynd drwy dreialon meddygol. Mae honno'n stori newyddion gadarnhaol y dylem fod yn ei chroesawu. Ond mae'r rheoliadau hyn y mae'r Llywodraeth wedi'u rhoi ar y bwrdd ers wythnos diwethaf sy'n cosbi rhan bwysig o'n heconomi—rhan o'n heconomi sydd wedi codi ei gêm, wedi mabwysiadu'r cyfyngiadau ac wedi buddsoddi i greu amgylchedd diogel i bobl gael cysur lletygarwch a rhyngweithio mewn amgylchedd wedi'i reoleiddio—wedi mynd yn rhy bell, a dyna pam ein bod wedi cyflwyno'r cynnig hwn heddiw.

Cefais fy meirniadu gan yr Aelod dros Dorfaen am wleidyddoli sefyllfa COVID. Nid wyf yn ymddiheuro am roi dewis arall pan gredaf fod y Llywodraeth yn anghywir. Rwyf wedi amlinellu yn fy sylwadau fy mod yn credu bod y Llywodraeth yn anghywir, a chyfeiriaf at y ffaith bod y bwrdd iechyd sy'n eich gwasanaethu chi a minnau, pan gefais fy sesiwn friffio gyda hwy'n ddiweddar, wedi tynnu sylw at y ffaith mai wyth o bobl a oedd mewn uned gofal dwys ar gyfer 88. Pan oeddwn yn dod i mewn i'r Siambr hon ac yn cael gwybod fy mod yn gwneud anghymwynas â'r GIG—. Gyda phob parch, ni fyddwn yn dweud bod unrhyw un yn y Siambr hon yn gwneud anghymwynas â'r GIG. Gall pobl roi dewisiadau amgen, oherwydd democratiaeth yw hi, ac rwy'n gresynu at y sylwadau a gyfeiriodd ataf fel Gweinidog iechyd yr wrthblaid ac at arweinydd yr wrthblaid heddiw. Mae democratiaeth yn dda i unrhyw wlad, a dyna pam ein bod yn trafod y pwyntiau hyn, a dyna pam rwy'n gobeithio y bydd pobl yn cefnogi'r cynnig ar y papur trefn heddiw yn hytrach na dweud bod pobl yn gwneud pwyntiau gwleidyddol rhad, oherwydd nid ydynt yn gwneud hynny, a gwyddom ei werth. A gallaf eich gweld yn dweud ein bod, a byddwn yn falch o ddadlau ar unrhyw lwyfan a ddymunwch.

18:35

Galwaf ar y Gweindiog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol nawr i ymateb i'r ddadl ar ran y Llywodraeth—Vaughan Gething.

I call on the Minister for Health and Social Services to reply to the debate on behalf of the Government—Vaughan Gething.

Thank you, Llywydd, and I thank Members for their contributions in the debate. I'll try and address the main thrust of the arguments put forward by groups of people rather than individually, given the number of people who spoke.

The Conservatives have regularly said during this debate that they recognise the severity of the situation that we face. What they actually then asked this Parliament to do is to vote to ease restrictions in the face of a rising tide of coronavirus infections. That is simply not a logical or sustainable position to adopt. They've regularly demanded yet more evidence; they've demanded evidence for what works, and I'm afraid that, as Alun Davies and Huw Irranca-Davies have done, in considering that evidence and quoting from it, it appears that virtually every Conservative speaker has chosen not to engage in the evidence of what works across the United Kingdom. That evidence is evidence that we have considered and we now apply to Wales, and I'm sorry that other Members do not think that that is persuasive, but the evidence from SAGE, the evidence from the technical advisory group is not to be dumped on or put to one side because other Members don't agree with it. And, essentially, the frontbench position of the official opposition is that Darren Millar, Paul Davies and Andrew R.T. Davies should be trusted to give advice to the country on public health, but our technical advisory group should not, SAGE should not, and every chief medical officer in the United Kingdom should not. That advice should be put to one side in favour of proposals that are actually not set out in any meaningful way in today's debate. I do not believe that is a reasonable and responsible position for this Government to take.

And in terms of the challenge that Andrew R.T. Davies set out at the end of his comments, it seemed to me that there were times during this debate when it was as if a public health emergency did not actually exist, in a range of the comments that have been made by largely Conservative speakers, in the demands for further easements on restrictions, in the claims that the approach does not need to be taken, and then in the claim that there is no element of politics in this. But I can tell you that when the leader of opposition yesterday said that Labour had overlooked care homes residents for the vaccine here in Wales, that statement was not true, and the leader of the opposition knows that statement is not true. It not only does a disservice to Welsh Conservatives to have your leader making untrue—knowingly untrue—statements, it poisons the well of public trust. And in the crisis that we face, we actually need to have some honesty and integrity between us, even as we disagree. And I don't dispute a Member's right to disagree with the Government, but we all need to be responsible in the way we go about that.

While I note the comments from Rhun ap Iorwerth—and, look, I disagree with the position taken by Plaid Cymru—I think the SAGE evidence is clear. It's clear about what works within the United Kingdom, it's clear about the measures that have worked in Scotland and in England, it's clear about the evidence of what has worked in Northern Ireland, and we can't take a pick-and-mix approach to policy making. We look at what's worked, we look at the evidence of how that's worked, and we're applying it. And we've published significant evidence to underpin the position that we've taken, and in fact, as you'll know, in Scotland, the Scottish National Party-led Government there have taken pretty much the same measures that we have now introduced and that we are debating today.

TAG—again, this is a point made by a number of Members—has given us repeated advice on the move from local restrictions that we had before the firebreak to a simpler set of national measures. That's the position that we're in. A reasonable approach may be possible in the future, but the clear current advice is to stick with a simpler set of national measures. And we will continue to openly publish the advice that we receive from the technical advisory cell. We have done so since the very start of the pandemic. That was an early decision that I took within the Government, supported by every Minister in the Government, because we want there to be a regular supply of trusted information for the public to see openly, to see the information and advice that we get, then making choices on how we wish to keep the country safe.

And I do welcome the fact that a number of Members referred to the briefings they've had from health boards and the seriousness of the position—the seriousness of the position, whether it's Aneurin Bevan, Cwm Taf, Hywel Dda or, indeed, in Betsi Cadwaladr as well.

Diolch, Lywydd, a diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl. Fe geisiaf fynd i'r afael â phrif fyrdwn y dadleuon a gyflwynwyd gan grwpiau o bobl yn hytrach nag yn unigol, o ystyried nifer y bobl a siaradodd.

Mae'r Ceidwadwyr wedi dweud yn gyson yn ystod y ddadl hon eu bod yn cydnabod difrifoldeb y sefyllfa sy'n ein hwynebu. Yr hyn y gwnaethant ofyn i'r Senedd hon ei wneud wedyn yw pleidleisio i lacio'r cyfyngiadau yn wyneb llif cynyddol o heintiau coronafeirws. Nid yw hwnnw'n safbwynt rhesymegol na chynaliadwy i'w fabwysiadu. Maent wedi mynnu mwy o dystiolaeth yn rheolaidd; maent wedi mynnu tystiolaeth o'r hyn sy'n gweithio, ac mae arnaf ofn, fel y gwnaeth Alun Davies a Huw Irranca-Davies wrth ystyried y dystiolaeth honno a dyfynnu ohoni, ei bod yn ymddangos bod bron pob siaradwr Ceidwadol wedi dewis peidio ag ymwneud â'r dystiolaeth o'r hyn sy'n gweithio ar draws y Deyrnas Unedig. Mae'r dystiolaeth honno'n dystiolaeth rydym wedi'i hystyried ac rydym bellach yn ei chymhwyso i Gymru, ac mae'n ddrwg gennyf nad yw Aelodau eraill yn credu bod honno'n gymhellol, ond nid yw'r dystiolaeth gan SAGE, nid yw'r dystiolaeth gan y grŵp cynghori technegol i'w hanghofio na'i gwthio o'r neilltu am nad yw Aelodau eraill yn cytuno â hi. Ac yn y bôn, safbwynt mainc flaen yr wrthblaid swyddogol yw y dylid ymddiried yn Darren Millar, Paul Davies ac Andrew R.T. Davies i roi cyngor i'r wlad ar iechyd y cyhoedd, ond ni ddylai ein grŵp cynghori technegol, ni ddylai SAGE, ac ni ddylai pob prif swyddog meddygol yn y Deyrnas Unedig wneud hynny. Dylid rhoi'r cyngor hwnnw o'r neilltu o blaid cynigion nad ydynt wedi'u nodi mewn unrhyw ffordd ystyrlon yn y ddadl heddiw. Ni chredaf fod hwnnw'n safbwynt rhesymol a chyfrifol i'r Llywodraeth hon ei gymryd.

Ac o ran yr her a nodwyd gan Andrew R.T. Davies ar ddiwedd ei sylwadau, roedd yn ymddangos i mi fod adegau yn ystod y ddadl hon pan oedd fel pe na bai argyfwng iechyd cyhoeddus yn bodoli mewn gwirionedd, mewn amryw o'r sylwadau a wnaed gan siaradwyr Ceidwadol yn bennaf, yn y galwadau am lacio mwy ar gyfyngiadau, yn yr honiadau nad oes angen arfer y dull hwn o weithredu, ac yna yn yr honiad nad oes elfen o wleidyddiaeth yn hyn. Ond pan ddywedodd arweinydd yr wrthblaid ddoe fod Llafur wedi anwybyddu preswylwyr cartrefi gofal ar gyfer y brechlyn yma yng Nghymru, gallaf ddweud wrthych nad oedd y datganiad hwnnw'n wir, ac mae arweinydd yr wrthblaid yn gwybod nad yw'r datganiad hwnnw'n wir. Nid yn unig y mae'n gwneud anghymwynas â'r Ceidwadwyr Cymreig fod eich arweinydd yn gwneud datganiadau anwir—bwriadol anwir—mae'n gwenwyno ymddiriedaeth y cyhoedd. Ac yn yr argyfwng sy'n ein hwynebu, mae angen inni gael gonestrwydd ac uniondeb rhyngom, hyd yn oed wrth inni anghytuno. Ac nid wyf yn anghytuno â hawl Aelod i anghytuno â'r Llywodraeth, ond mae angen i bob un ohonom fod yn gyfrifol yn y ffordd yr awn ati i wneud hynny.

Er fy mod yn nodi sylwadau Rhun ap Iorwerth—ac edrychwch, rwy'n anghytuno â safbwynt Plaid Cymru—credaf fod tystiolaeth SAGE yn glir. Mae'n glir ynglŷn â'r hyn sy'n gweithio yn y Deyrnas Unedig, mae'n glir ynglŷn â'r mesurau sydd wedi gweithio yn yr Alban ac yn Lloegr, mae'n glir ynglŷn â'r dystiolaeth o'r hyn sydd wedi gweithio yng Ngogledd Iwerddon, ac ni allwn lunio polisi drwy ddewis a dethol. Rydym yn edrych ar yr hyn sydd wedi gweithio, rydym yn edrych ar y dystiolaeth o sut y mae hynny wedi gweithio, ac rydym yn ei gymhwyso. Ac rydym wedi cyhoeddi tystiolaeth sylweddol yn sail i'r safbwynt rydym wedi'i gymryd, ac mewn gwirionedd, fel y gwyddoch, yn yr Alban, mae'r Llywodraeth yno a arweinir gan Blaid Genedlaethol yr Alban wedi mabwysiadu'r un mesurau ag y gwnaethom ni eu cyflwyno fwy neu lai, y mesurau rydym yn eu trafod heddiw.

Mae'r grŵp cynghori technegol—unwaith eto, mae hwn yn bwynt a wnaed gan nifer o'r Aelodau—wedi rhoi cyngor dro ar ôl tro inni ar symud o gyfyngiadau lleol a oedd gennym cyn y cyfnod atal byr at set symlach o fesurau cenedlaethol. Dyna'r sefyllfa rydym ynddi. Efallai y bydd dull rhesymol yn bosibl yn y dyfodol, ond y cyngor clir ar hyn o bryd yw cadw at set symlach o fesurau cenedlaethol. A byddwn yn parhau i gyhoeddi'n agored y cyngor a gawn gan y gell cyngor technegol. Rydym wedi gwneud hynny ers dechrau'r pandemig. Roedd hwnnw'n benderfyniad cynnar a wneuthum o fewn y Llywodraeth, gyda chefnogaeth pob Gweinidog yn y Llywodraeth, oherwydd rydym am gael cyflenwad rheolaidd o wybodaeth y gellir ymddiried ynddi i'r cyhoedd ei gweld yn agored, gweld y wybodaeth a'r cyngor a gawn, a gwneud dewisiadau ynglŷn â sut rydym am gadw'r wlad yn ddiogel.

Ac rwy'n croesawu'r ffaith bod nifer o'r Aelodau wedi cyfeirio at y briffiau a gawsant gan fyrddau iechyd a difrifoldeb y sefyllfa—difrifoldeb y sefyllfa, boed yn Aneurin Bevan, Cwm Taf, Hywel Dda neu'n wir, yn Betsi Cadwaladr hefyd.

We should not be sanguine about coronavirus rates in any part of the country. We are regularly encouraged to listen to a range of people, which other speakers referred to. I think people should listen to Dave and to Lisa, the critical care consultant and lead nurse who spoke on Channel 4 news last night about the position in Prince Charles Hospital. Part of what we have to persuade our country to do is to help our NHS to help us. That is about changing behaviour, about living our lives differently, and recognising the impact isn't just on the number of beds that are occupied by coronavirus patients, it's about the direct impact on our staff, what they have gone through this year, and the impact that will have upon them and their willingness and ability to carry on serving us for years into the future.

I won't seriously address the comments in a democratic Parliament about the Government acting like a dictatorship; there is some irony there that I don't think the mentioners of that word particularly understood. 

On the targeting of lockdown—the comments that Angela Burns made—to be fair, after she left the health brief, the Conservatives have broadly opposed the measures that we've brought in and, of course, the TAG advice on national measures. And I can say that the balance between lives and livelihoods continues to underpin our approach. I should say that Andrew R.T. Davies referred to there being one briefing for him and Rhun ap Iorwerth as spokespeople; I've provided regular briefings to the health committee for some time now, and it's a matter of fact that Andrew R.T. Davies has chosen not to attend more than half of those briefings. He can hardly complain about not having access to information from me, the chief scientific adviser and the chief medical officer if he chooses not to attend. To be fair to Rhun ap Iorwerth and Dai Lloyd and other members of the committee, they regularly do attend and engage in those briefings. 

I'm pleased that Dai Lloyd mentioned the socioeconomic grain of the COVID—that is very much true. It's a matter of fact that, over the last month or so, we do have higher excess death rates in Wales than England. That is undeniably true, and that underpins the seriousness of our position and why we are taking action and why we may need to take more action in the future. But, actually, over the course of this pandemic, you would have expected Wales to have had higher death rates than England because, compared to the whole of England, Wales is older, poorer and sicker—all significant factors in COVID mortality. And yet, in excess death rates over the course of the pandemic, there is a material difference, with Wales having a lower excess death rate than England, and that is the reality of the whole course of this pandemic. And, again, part of the reason for us acting is to make sure that we do not have an increasing tide of excess deaths during a long and difficult winter.

I found the comments from David Rowlands to be dangerous, irresponsible, and virtually every fact or claim he made was wrong. One of the key ones to highlight is that COVID is much more deadly than flu, and claims to the contrary are simply wrong. 

I welcome the broadly serious comments of Suzy Davies and Nick Ramsay. There are no easy answers, as Nick Ramsay mentioned. The Welsh Government does listen to expert advice and then decide, as we have done. We've published the TAG evidence, and that should be considered and not simply dismissed. When it comes to the evidence we are receiving, it comes from Public Health Wales, every single public health director and our chief medical officers and the technical advisory group itself. 

I welcome the comments that Huw Irranca-Davies made on the analysis and the preventable deaths. I know he speaks as someone who is a former licensee, so someone who understands much about the trade and the difficult position that many people find themselves in. We are doing more—and Ken Skates, doing more—about the work that we're doing to have automatic payments, in conjunction with the local government Minister, and arrangements are in place to do that. I thought it was a particularly low point in the debate when Darren Millar chose to be personally offensive towards Ken Skates, who is working incredibly hard, as are other Ministers, during these unprecedented times. 

I should really move to a conclusion, Llywydd, because whilst Members have all had contributions to make, I think it's fair to say that no-one in the Senedd, on any side of this debate, will welcome the new restrictions the Welsh Government has put in place, including those on the hospitality sector. The restrictions demonstrate what we all feared: that the period prior to Christmas this year will not be normal. This is a very difficult decision, but I am clear that introducing these new restrictions was the right decision. It is not a decision that I or any other Minister has enjoyed at any time, because we understand the impact, but the Welsh Government has had to respond to a rise in cases in a way that SAGE clearly recommends, based on the consideration of the approach in England and Scotland of what has actually worked. And in reconsidering the seriousness, let's remind ourselves again: the rate today in Wales is 348 per 100,000. There are 400 more beds occupied in our national health service treating people with coronavirus compared to the April peak.

I know that the business restrictions will cause harm and frustration, and, as a health Minister, I know that harm is very real, and I never forget the reality that economic harm will lead to health harm. Angela Burns said that businesses may not return, and she is right. However, the balance we have to strike is the reality that, without action, the clear advice we have is that many lives will be lost, lives that do not need to be lost, lives that, unlike businesses, cannot return.

We regularly and openly consider the impact of each of our restrictions on different people—that's not just in the equality impact assessment, but in the range of people and activities, and the intrusion that we make into people's lives. Each choice comes with harm. Ministers have to choose, as does this Senedd—and I'll end here, Llywydd—and I think particularly carefully of Alun Davies's comments about feeling the weight of responsibility on his shoulders as a Member of this Senedd, and I can tell you that is a weight that every single Minister in this Government feels in understanding the impact of the choices we make on the lives that we seek to save, and we seek to persuade people to behave differently. With the vaccine becoming available to help save lives and to protect people, the time that will take should redouble our collective commitment across the nation to do what we should do to keep ourselves and each other safe through all that we should do to keep Wales safe. I ask Members to support the Government today.

Ni ddylem fod yn fodlon â chyfraddau coronafeirws mewn unrhyw ran o'r wlad. Fe'n hanogir yn rheolaidd i wrando ar amrywiaeth o bobl, rhywbeth y cyfeiriodd siaradwyr eraill ato. Rwy'n credu y dylai pobl wrando ar Dave ac ar Lisa, yr ymgynghorydd gofal critigol a'r nyrs arweiniol a siaradodd ar newyddion Channel 4 neithiwr am y sefyllfa yn Ysbyty'r Tywysog Siarl. Rhan o'r hyn y mae'n rhaid inni berswadio ein gwlad i'w wneud yw helpu ein GIG i'n helpu ni. Mae hynny'n ymwneud â newid ymddygiad, byw ein bywydau'n wahanol, a chydnabod nad yw'n fater o'r effaith ar nifer y gwelyau sy'n cael eu llenwi gan gleifion coronafeirws yn unig, mae'n ymwneud â'r effaith uniongyrchol ar ein staff, yr hyn y maent wedi mynd drwyddo eleni, a'r effaith a gaiff hynny arnynt hwy a'u parodrwydd a'u gallu i barhau i'n gwasanaethu am flynyddoedd yn y dyfodol.

Nid wyf am roi sylw difrifol i'r sylwadau mewn Senedd ddemocrataidd am y Llywodraeth yn gweithredu fel unbennaeth; mae rhywfaint o eironi yno nad wyf yn credu bod y rhai a grybwyllodd y gair yn ei ddeall fel y cyfryw. 

O ran targedu'r cyfyngiadau symud—y sylwadau a wnaeth Angela Burns—a bod yn deg, ar ôl iddi adael y briff iechyd, mae'r Ceidwadwyr wedi gwrthwynebu'n fras y mesurau rydym wedi'u cyflwyno ac wrth gwrs, cyngor y grŵp cynghori technegol ar fesurau cenedlaethol. A gallaf ddweud bod y cydbwysedd rhwng bywydau a bywoliaeth pobl yn parhau i fod yn sail i'n dull o weithredu. Dylwn ddweud bod Andrew R.T. Davies wedi cyfeirio at gael un sesiwn friffio iddo ef a Rhun ap Iorwerth fel llefarwyr; rwyf wedi darparu sesiynau briffio rheolaidd i'r pwyllgor iechyd ers peth amser bellach, ac mae'n ffaith bod Andrew R.T. Davies wedi dewis peidio â mynychu mwy na hanner y sesiynau briffio hynny. Prin y gall gwyno am beidio â chael mynediad at wybodaeth gennyf fi, y prif gynghorydd gwyddonol a'r prif swyddog meddygol os yw'n dewis peidio â bod yn bresennol. I fod yn deg â Rhun ap Iorwerth a Dai Lloyd ac aelodau eraill o'r pwyllgor, maent yn mynychu ac yn cymryd rhan yn y sesiynau briffio hynny'n rheolaidd. 

Rwy'n falch fod Dai Lloyd wedi sôn am elfen economaidd-gymdeithasol COVID—mae hynny'n wir iawn. Mae'n fater o ffaith bod gennym, dros y mis diwethaf, gyfraddau marwolaethau ychwanegol uwch yng Nghymru nag yn Lloegr. Mae hynny'n sicr yn wir, ac mae hynny'n sail i ddifrifoldeb ein safbwynt a pham ein bod yn gweithredu a pham y gallai fod angen inni roi mwy o gamau ar waith yn y dyfodol. Ond mewn gwirionedd, yn ystod y pandemig hwn, byddech wedi disgwyl i Gymru fod wedi cael cyfraddau marwolaeth uwch na Lloegr oherwydd, o'i chymharu â Lloegr gyfan, mae Cymru'n hŷn, yn dlotach ac yn fwy sâl—pethau sydd oll yn ffactorau arwyddocaol yn y marwolaethau COVID. Ac eto, mewn cyfraddau marwolaethau ychwanegol yn ystod y pandemig, ceir gwahaniaeth sylweddol, gyda Chymru â chyfradd marwolaethau ychwanegol is na Lloegr, a dyna realiti holl gwrs y pandemig hwn. Ac unwaith eto, rhan o'r rheswm dros weithredu yw sicrhau nad oes gennym lanw cynyddol o farwolaethau ychwanegol dros aeaf hir ac anodd.

Teimlwn fod y sylwadau gan David Rowlands yn beryglus, yn anghyfrifol, ac roedd bron bob ffaith neu honiad a wnaeth yn anghywir. Un o'r rhai allweddol i dynnu sylw ati yw bod COVID yn llawer mwy marwol na'r ffliw, ac mae honiadau i'r gwrthwyneb yn gwbl anghywir. 

Rwy'n croesawu sylwadau difrifol at ei gilydd Suzy Davies a Nick Ramsay. Nid oes atebion hawdd, fel y soniodd Nick Ramsay. Mae Llywodraeth Cymru yn gwrando ar gyngor arbenigol ac yna'n penderfynu, fel rydym ni wedi'i wneud. Rydym wedi cyhoeddi tystiolaeth y grŵp cynghori technegol, a dylid ystyried honno ac nid ei diystyru. O ran y dystiolaeth a gawn, daw gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, pob cyfarwyddwr iechyd cyhoeddus a'n prif swyddogion meddygol a'r grŵp cynghori technegol ei hun. 

Rwy'n croesawu'r sylwadau a wnaeth Huw Irranca-Davies am y dadansoddiad a'r marwolaethau y gellir eu hatal. Gwn ei fod yn siarad fel rhywun sy'n gyn-drwyddedai, felly rhywun sy'n deall llawer am y fasnach a'r sefyllfa anodd y mae llawer o bobl ynddi. Rydym yn gwneud mwy—a Ken Skates, yn gwneud mwy—am y gwaith rydym yn ei wneud i gael taliadau awtomatig, ar y cyd â'r Gweinidog llywodraeth leol, ac mae trefniadau ar waith i wneud hynny. Roeddwn yn meddwl ei fod yn bwynt arbennig o isel yn y ddadl pan ddewisodd Darren Millar fod yn bersonol sarhaus wrth Ken Skates, sy'n gweithio'n eithriadol o galed, fel y mae Gweinidogion eraill, yn ystod y cyfnod digynsail hwn. 

Dylwn dynnu tua'r terfyn, Lywydd, oherwydd er bod yr Aelodau i gyd wedi cael gwneud cyfraniadau, rwy'n credu ei bod yn deg dweud na fydd neb yn y Senedd, ar unrhyw ochr i'r ddadl hon, yn croesawu'r cyfyngiadau newydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'u rhoi ar waith, gan gynnwys y rhai ar y sector lletygarwch. Mae'r cyfyngiadau'n dangos yr hyn roeddem i gyd yn ei ofni: na fydd y cyfnod cyn y Nadolig eleni yn normal. Mae hwn yn benderfyniad anodd iawn, ond rwy'n glir mai cyflwyno'r cyfyngiadau newydd hyn oedd y penderfyniad cywir. Nid yw'n benderfyniad rwyf fi nac unrhyw Weinidog arall wedi'i fwynhau ar unrhyw adeg, oherwydd rydym yn deall yr effaith, ond mae Llywodraeth Cymru wedi gorfod ymateb i gynnydd yn nifer yr achosion mewn ffordd y mae SAGE yn ei hargymell yn glir, yn seiliedig ar ystyriaeth o'r dull yn Lloegr a'r Alban o'r hyn sydd wedi gweithio mewn gwirionedd. Ac wrth ailystyried y difrifoldeb, gadewch i ni atgoffa ein hunain eto: y gyfradd heddiw yng Nghymru yw 348 ym mhob 100,000. Mae 400 yn fwy o welyau yn ein gwasanaeth iechyd gwladol yn trin pobl â'r coronafeirws o gymharu ag uchafbwynt mis Ebrill.

Gwn y bydd y cyfyngiadau ar fusnesau'n achosi niwed a rhwystredigaeth, ac fel Gweinidog iechyd, gwn fod y niwed hwnnw'n real iawn, ac nid wyf byth yn anghofio'r realiti y bydd niwed economaidd yn arwain at niwed i iechyd. Dywedodd Angela Burns efallai na fydd busnesau'n dod yn ôl, ac mae hi'n iawn. Fodd bynnag, y cydbwysedd y mae'n rhaid inni ei daro yw'r realiti mai'r cyngor clir a gawn yw y bydd llawer o fywydau'n cael eu colli os na fyddwn yn gweithredu, bywydau nad oes angen eu colli, bywydau na allwn eu cael yn ôl, yn wahanol i fusnesau.

Rydym yn ystyried yn rheolaidd ac yn agored beth fydd effaith pob un o'n cyfyngiadau ar wahanol bobl—nid yn yr asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb yn unig y gwnawn hynny, ond o ran yr ystod o bobl a gweithgareddau, a'r ymyrraeth a wnawn ym mywydau pobl. Daw niwed ynghlwm wrth bob dewis. Rhaid i Weinidogion ddewis, fel y mae'n rhaid i'r Senedd ddewis—ac fe ddof i ben yma, Lywydd—ac rwy'n meddwl yn arbennig o ofalus am sylwadau Alun Davies am deimlo pwysau'r cyfrifoldeb ar ei ysgwyddau fel Aelod o'r Senedd hon, a gallaf ddweud wrthych fod hwnnw'n bwysau y mae pob Gweinidog yn y Llywodraeth hon yn ei deimlo wrth ddeall effaith y dewisiadau a wnawn ar y bywydau rydym yn ceisio eu hachub, a cheisiwn berswadio pobl i ymddwyn yn wahanol. Wrth i'r brechlyn ddod ar gael i helpu i achub bywydau ac i ddiogelu pobl, dylai'r amser y bydd hynny'n ei gymryd gryfhau ein hymrwymiad cyfunol ledled y wlad i wneud yr hyn y dylem ei wneud i gadw ein hunain a'n gilydd yn ddiogel drwy'r cyfan y dylem ei wneud i gadw Cymru'n ddiogel. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r Llywodraeth heddiw.

18:45

Y cwestiwn cyntaf yw: a ddylid derbyn gwelliant 2 i gynnig y Llywodraeth o dan eitem 7? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hyn? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, ac felly mae pob pleidlais o dan eitem 7 yn cael ei ohirio tan y cyfnod pleidleisio.

The first question is whether to agree amendment 2 to the Government motion under item 7. Does any Member object to that? [Objection.] Yes, I see objection. I therefore defer all voting under item 7 until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn cynnig y Ceidwadwyr Cymreig o dan eitem 8 heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld a chlywed y gwrthwynebiad i hynny, ac felly mae'r eitem yna wedi ei gohirio hefyd tan y cyfnod pleidleisio.

The next question is whether to agree the Welsh Conservative motion under item 8 without amendment. Does any Member object? [Objection.] Yes, I see and I hear the objection to that, and therefore I will defer voting on that item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

9. Adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad—Adroddiad 03-20
9. Standards of Conduct Committee Report—Report 03-20

Y ddadl nesaf, felly, yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, adroddiad 03-20, a dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Jayne Bryant.

The next debate is the debate on the Standards of Conduct Committee report 03-20, and I call on the Chair of the committee to move the motion. Jayne Bryant.

Cynnig NDM7503 Jayne Bryant

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn ystyried adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad – Adroddiad 03-20 a osodwyd gerbron y Senedd ar 2 Rhagfyr 2020 yn unol â Rheol Sefydlog 22.9.

2. Yn cadarnhau’r argymhelliad yn yr adroddiad fod rheol wedi’i thorri.

3. Yn penderfynu ar y canlynol am gyfnod o 21 diwrnod, ac eithrio yn ystod toriad y Senedd, gan ddechrau’n syth wedi i’r cynnig hwn gael ei dderbyn a chan ddod i ben dim hwyrach na hanner nos ar 21 Ionawr 2021:

a) bydd hawliau a breintiau’r Aelodau a’i fynediad i’r Senedd a Thŷ Hywel yn cael eu tynnu’n ôl o dan Reol Sefydlog 22.10 (ii);

b) caiff yr Aelod ei wahardd o drafodion y Senedd o dan Reol Sefydlog 20.10(iii); ac

c) ni fydd yr Aelod yn cael hawlio cyflog gan y Senedd ar gyfer y dyddiau y mae paragraffau a. a b. uchod yn gymwys iddynt, yn unol â Rheol Sefydlog 22.10A.

Motion NDM7503 Jayne Bryant

To propose that the Senedd:

1. Considers the Report of the Standards of Conduct Committee - Report 03-20 laid before the Senedd on 2 December 2020 in accordance with Standing Order 22.9.

2. Endorses the recommendation in the report that a breach has been found.

3. Resolves that for a period of 21 days, excluding days while the Senedd is in recess, commencing with the passing of this motion and ending no later than midnight on 21 January 2021 that:

a) the Member’s rights and privileges of access to the Senedd and Ty Hywel shall be withdrawn under Standing Order 22.10 (ii);

b) the Member shall be excluded from any Senedd proceedings under Standing Order 20.10(iii), and

c) the Member shall not be entitled to any salary from the Senedd in respect of the days to which paragraphs a. and b. above apply, in accordance with Standing Order 22.10A.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Llywydd. As the Chair of the Standards of Conduct Committee, I formally move the motion. The committee considered this report from the former commissioner for standards in October 2019. The report was in relation to a complaint made against Neil McEvoy MS, alleging that he'd breached the code of conduct for Members by being physically and verbally aggressive towards another Member. The Standards of Conduct Committee gave the commissioner's report careful consideration and agreed with the conclusion of the commissioner that a breach had been found.

Our report sets out the committee's judgment as to the sanction that is appropriate in this case. The Member concerned took the opportunity afforded to him through the complaints procedure to provide oral evidence to the committee. He also lodged an appeal to this report, which was considered and dismissed by a legally qualified person. The appeal report has been laid, as well as the committee's report. The facts relating to the complaint and the committee's reason for its recommendation are set out in full in the committee's report.

Diolch, Lywydd. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, rwy'n gwneud y cynnig yn ffurfiol. Ystyriodd y pwyllgor yr adroddiad hwn gan y cyn gomisiynydd safonau ym mis Hydref 2019. Roedd yr adroddiad yn ymwneud â chŵyn a wnaed yn erbyn Neil McEvoy AS, yn honni ei fod wedi torri'r cod ymddygiad ar gyfer yr Aelodau drwy fod yn ymosodol yn gorfforol ac ar lafar tuag at Aelod arall. Rhoddodd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ystyriaeth ofalus i adroddiad y comisiynydd a chytunodd â chasgliad y comisiynydd fod tramgwydd wedi'i ganfod.

Mae ein hadroddiad yn nodi dyfarniad y pwyllgor ynglŷn â'r sancsiwn sy'n briodol yn yr achos hwn. Manteisiodd yr Aelod dan sylw ar y cyfle a gynigiwyd iddo drwy'r weithdrefn gwyno i ddarparu tystiolaeth lafar i'r pwyllgor. Cyflwynodd apêl i'r adroddiad hwn hefyd, a gafodd ei ystyried a'i wrthod gan berson cymwys yn gyfreithiol. Mae adroddiad yr apêl wedi'i gyflwyno, yn ogystal ag adroddiad y pwyllgor. Mae'r ffeithiau sy'n ymwneud â'r gŵyn a rheswm y pwyllgor dros ei argymhelliad wedi'u nodi'n llawn yn adroddiad y pwyllgor.

I rise to oppose the reports, and I'm going to be suspended for something that I've not done. The unedited closed-circuit television proves that statements were either embellished or simply made up. The standards committee refused to view the CCTV. They also refused to allow me to have witnesses, so I published the CCTV. If you view the unedited version from the Senedd, there was no finger-pointing, I was not in Mick Antoniw's face; that was untrue. Mick Antoniw alleged that I aggressively went towards him in an aggressive manner. Well, the CCTV shows that didn't happen. I actually held the door open for Mick Antoniw. Mick Antoniw alleged that I chased him and blocked his path into this Chamber, but again the CCTV—it's there for everybody to view—shows that did not happen. It was an untrue allegation. 

But the truth doesn't matter here, does it? It's about this report. We now know that officials of the former standards commissioner discussed on which grounds to pursue me before any statements had been submitted. You couldn't make this up. You couldn't make it up. And also without looking at the CCTV. Now, the statements were collected by the staff member who referred to me as a species of animal. She classified me as a species of animal, and that unbiased person was allowed to go and collect the statements, after they'd decided how to pursue me. So, clearly, no bias there. 

There was another recording, which I listened to, and before I made my appeal—this is great; the public need to listen to this—before I made my appeal, officials discussed how to make sure my appeal failed. And a very senior member of this Senedd, a very senior official, was quite open to that—quite open to it. So, before I made my appeal, before I made the appeal—. Sorry, not open, sympathetic. The word was 'sympathetic'. The official here was sympathetic to making sure my appeal failed. 

So, what we have here is a Parliament of double standards. I lost the appeal, obviously. I was always going to lose the appeal. We have double standards here, in this building. I have had two MSs physically shout in my face—physically. I didn't react. Nothing was done. I've been sworn at. Nothing was done. I've been regularly insulted in this Chamber. I've been called a racist, a misogynist— you name it, I've been called it. It's never heard, and nothing's ever done. Whenever I complain, nothing is ever done. My staff, and I will speak up for my brilliant staff now, it's on the record—it's on the record—that they have been bullied in this place by politicians and by the staff of politicians.

I think the public will find it interesting that it's seen as a more serious matter to call a Labour politician a red Tory, in an aggressive way, than actually committing crimes. I'm getting a more harsh punishment here for saying something to a fellow politician in a corridor, more of a punishment than people who've committed crimes as Members of this Senedd. Staggering. Staggering. But I think it's okay, really, because, as a person of colour—and all you guys out there, all you people of colour out there, will know what I'm saying here—I'm used to this treatment. It's the way that it is. 

In six months' time, none of these people here will matter, and it's up to you guys out there. You have the future of Wales in your hands. It doesn't matter today that I'm going to be thrown out for three weeks, because in six months' time we have a vote and there are 59 bums on seats here that you guys out there can vote out of office. So, I urge you all to support the Welsh Nation Party and let's get it done. Diolch yn fawr. 

Rwy'n codi i wrthwynebu'r adroddiadau, ac rwy'n mynd i gael fy atal am rywbeth nad wyf wedi'i wneud. Mae'r teledu cylch cyfyng heb ei olygu yn profi bod datganiadau naill ai wedi'u gorliwio neu'n syml wedi'u creu. Gwrthododd y pwyllgor safonau wylio'r teledu cylch cyfyng. Fe wnaethant wrthod caniatáu imi gael tystion hefyd, felly cyhoeddais y teledu cylch cyfyng. Os edrychwch ar y fersiwn heb ei golygu o'r Senedd, nid oedd unrhyw bwyntio bys, nid oeddwn yn wyneb Mick Antoniw; nid oedd hynny'n wir. Honnodd Mick Antoniw fy mod wedi mynd tuag ato'n ymosodol mewn modd ymosodol. Wel, mae'r teledu cylch cyfyng yn dangos na ddigwyddodd hynny. Daliais y drws ar agor i Mick Antoniw mewn gwirionedd. Honnodd Mick Antoniw fy mod wedi mynd ar ei ôl a rhwystro ei lwybr i'r Siambr hon, ond unwaith eto mae'r teledu cylch cyfyng—mae yno i bawb ei weld—yn dangos na ddigwyddodd hynny. Roedd yn honiad anwir. 

Ond nid yw'r gwirionedd yn bwysig yma, ydy e? Mae'n ymwneud â'r adroddiad hwn. Gwyddom bellach fod swyddogion y cyn gomisiynydd safonau wedi trafod ar ba sail i fy erlid cyn i unrhyw ddatganiadau gael eu cyflwyno. Byddai hyn yn anghredadwy pe na bai'n wir. Byddai'n anghredadwy pe na bai'n wir. A hefyd heb edrych ar y teledu cylch cyfyng. Nawr, casglwyd y datganiadau gan yr aelod o staff a gyfeiriodd ataf fel math o anifail. Disgrifiodd fi fel math o anifail, a chaniatawyd i'r person diduedd hwnnw fynd i gasglu'r datganiadau ar ôl iddynt benderfynu sut i fy erlid. Felly, yn amlwg, dim rhagfarn yno. 

Roedd recordiad arall, y gwrandewais arno, a chyn imi wneud fy apêl—mae hyn yn wych; mae angen i'r cyhoedd wrando ar hyn—cyn imi wneud fy apêl, trafododd swyddogion sut i sicrhau bod fy apêl yn methu. Ac roedd aelod uchel iawn o'r Senedd hon, uwch swyddog uchel iawn, yn eithaf agored i hynny—yn eithaf agored i'r peth. Felly, cyn imi wneud fy apêl, cyn imi wneud yr apêl—. Mae'n ddrwg gennyf, nid yn agored, yn sympathetig. Y gair oedd 'sympathetig'. Roedd y swyddog yma'n sympathetig i sicrhau bod fy apêl yn methu. 

Felly, yr hyn sydd gennym yma yw Senedd o safonau dwbl. Collais yr apêl, yn amlwg. Roeddwn bob amser yn mynd i golli'r apêl. Mae gennym safonau dwbl yma, yn yr adeilad hwn. Rwyf wedi cael dau AS yn gweiddi'n gorfforol yn fy wyneb—yn gorfforol. Ni wneuthum ymateb. Ni wnaed dim. Mae pobl wedi fy rhegi. Ni wnaed dim. Rwyf wedi cael fy sarhau'n rheolaidd yn y Siambr hon. Rwyf wedi cael fy ngalw'n hiliol, yn rhywun sy'n casáu gwragedd—beth bynnag y gallwch feddwl amdano, cefais fy ngalw'n hynny. Nid yw byth yn cael ei glywed, ac nid oes dim yn cael ei wneud. Pryd bynnag y byddaf yn cwyno, nid oes dim yn cael ei wneud. Mae fy staff, ac rwyf am ganmol fy staff gwych nawr, mae wedi'i gofnodi—mae wedi'i gofnodi—eu bod wedi cael eu bwlio yn y lle hwn gan wleidyddion a chan staff gwleidyddion.

Rwy'n credu y bydd y cyhoedd yn ei weld yn ddiddorol ei fod yn cael ei ystyried yn fater mwy difrifol i alw gwleidydd Llafur yn Dori coch mewn ffordd ymosodol, na chyflawni troseddau. Rwy'n cael cosb fwy llym yma am ddweud rhywbeth wrth gyd-wleidydd mewn coridor, mwy o gosb na phobl sydd wedi cyflawni troseddau fel Aelodau o'r Senedd hon. Syfrdanol. Syfrdanol. Ond rwy'n credu ei fod yn iawn, mewn gwirionedd, oherwydd, fel person lliw—a byddwch chi i gyd allan yno, pob un ohonoch chi bobl liw allan yno, yn gwybod beth rwy'n ei ddweud yma—rwyf wedi arfer â'r driniaeth hon. Dyma'r ffordd y mae pethau. 

Ymhen chwe mis, ni fydd yr un o'r bobl hyn yma'n bwysig, a mater i chi allan yno fydd hynny. Mae gennych ddyfodol Cymru yn eich dwylo. Nid oes ots heddiw fy mod i'n mynd i gael fy nhaflu allan am dair wythnos, oherwydd ymhen chwe mis mae gennym bleidlais ac mae 59 o benolau ar seddi yma y gallwch chi eu pleidleisio o'u swyddi. Felly, rwy'n eich annog i gyd i gefnogi Plaid y Genedl Gymreig a chael y maen i'r wal. Diolch yn fawr. 

18:50

Bullying of any kind is disgusting behaviour. We must, of course, all do all we can to eradicate it in all its forms. What Neil has been accused of may not have been acceptable, but it isn't necessarily more impactful on the victim than the bullying inflicted in the Chamber, where mobbing is a regular occurrence. We should all be accustomed to challenge and heckling in this place, but the line between that and abuse is often crossed. I'm sure that some Members will excuse their behaviour as 'banter'. Well, there is a very big difference between good-natured banter and the onslaught that often greets anyone in this place who has a dissenting opinion. It isn't banter; it's a means to silence and exclude dissenting views, as is the pride of certain Members of this place in sending other Members to Coventry. And when I stood up to a couple of them and told them to shut up because their mobbing was so intrusive, it was me who ended up being asked to apologise, not them. As per usual in a bullying culture, the bullies painted themselves as the injured parties.

Members of this place have spoken many pious words about bullying and how damaging it is, and, of course, there are many Members who are pleasant, professional people, or at least have the courtesy to listen, even if they don't agree. How many Members of this place, though, who now condemn Neil McEvoy, have tried to do something about the bullying that goes on? How many of you have spoken up about it or confronted it when it happens?

Today is the first time we're debating a potential case of it happening—why is that? This place is supposed to be about equality, yet the only thing equal about it is that the number of times bullying has been left undealt with is equal to the number of times it's happened. If we vote for this motion, I'm concerned that the perception will be that bullying in this place is dealt with, and that this is the only case of it happening. That would be a huge distortion of the truth, to the point of being utterly disingenuous. Bullying happens a lot here and yet the only time it has been charged as a breach of anti-bullying policy or standards is on an occasion when the complaint has been motivated by political gain. And anyone who thinks that bullying doesn't go on here needs to really educate themselves about what passive-aggressive bullying actually is. If we genuinely want Wales to be governed by people from a more representative cross-section of society, rather than a Government made up largely of people from the political class we have today, we must act against bullying every time it happens, not just those times when a few people deem it politically advantageous to do so. Thank you.

Mae bwlio o unrhyw fath yn ymddygiad ffiaidd. Rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i'w ddileu ym mhob un o'i ffurfiau. Efallai nad yw'r hyn y cyhuddwyd Neil ohono yn dderbyniol, ond nid yw o reidrwydd yn effeithio mwy ar y dioddefwr na'r bwlio a wneir yn y Siambr, lle mae ymlid o'r fath yn digwydd yn rheolaidd. Dylem i gyd fod yn gyfarwydd â herio a heclo yn y lle hwn, ond mae'r llinell rhwng hynny a cham-drin yn aml yn cael ei chroesi. Rwy'n siŵr y bydd rhai Aelodau'n esgusodi eu hymddygiad fel 'herian'. Wel, mae gwahaniaeth mawr iawn rhwng herian cyfeillgar a'r ymosodiad sy'n aml yn wynebu unrhyw un yn y lle hwn sydd â barn wahanol. Nid herian yw hynny; mae'n fodd o dawelu a gwahardd safbwyntiau gwahanol, fel y mae rhai Aelodau o'r lle hwn yn ymfalchïo mewn anwybyddu Aelodau eraill. A phan wrthwynebais un neu ddau ohonynt a dweud wrthynt am gau eu cegau am fod eu hymlid mor ymwthiol, fi oedd yn cael cais i ymddiheuro, nid hwy. Fel arfer mewn diwylliant bwlio, roedd y bwlis yn darlunio eu hunain fel y rhai a gafodd gam.

Mae Aelodau o'r lle hwn wedi siarad llawer o eiriau ffugdduwiol am fwlio a pha mor niweidiol ydyw, ac wrth gwrs, mae llawer o'r Aelodau'n bobl ddymunol, broffesiynol, neu o leiaf maent yn ddigon cwrtais i wrando, hyd yn oed os nad ydynt yn cytuno. Faint o'r Aelodau o'r lle hwn sy'n condemnio Neil McEvoy nawr, sydd wedi ceisio gwneud rhywbeth am y bwlio sy'n digwydd? Faint ohonoch sydd wedi siarad amdano neu ei wrthsefyll pan fydd yn digwydd?

Heddiw yw'r tro cyntaf inni drafod achos posibl ohono'n digwydd—pam? Mae'r lle hwn i fod i ymwneud â chydraddoldeb, ac eto yr unig beth sy'n gyfartal yn ei gylch yw bod nifer yr adegau y mae bwlio wedi'i adael heb ei drin yn hafal i'r nifer o weithiau y mae wedi digwydd. Os pleidleisiwn dros y cynnig hwn, rwy'n pryderu mai'r canfyddiad fydd ein bod yn mynd i'r afael â bwlio yn y lle hwn, ac mai dyma'r unig achos a geir ohono'n digwydd. Byddai hynny'n ystumio'r gwirionedd yn aruthrol, i'r graddau y byddai'n gwbl anonest. Mae bwlio'n digwydd yn aml yma ac eto, yr unig dro y mae wedi'i godi fel achos o dorri polisi neu safonau gwrth-fwlio yw ar adeg pan fo'r gŵyn wedi'i hysgogi gan enillion gwleidyddol. Ac mae angen i unrhyw un sy'n credu nad yw bwlio'n digwydd yma addysgu eu hunain ynglŷn â beth yw bwlio goddefol-ymosodol mewn gwirionedd. Os ydym o ddifrif am i Gymru gael ei llywodraethu gan bobl o drawstoriad mwy cynrychioliadol o gymdeithas, yn hytrach na Llywodraeth sy'n cynnwys pobl o'r dosbarth gwleidyddol sydd gennym heddiw i raddau helaeth, rhaid inni weithredu yn erbyn bwlio bob tro y mae'n digwydd, nid dim ond ar yr adegau pan fydd ychydig o bobl yn barnu ei bod yn wleidyddol fanteisiol i wneud hynny. Diolch.

18:55

Llywydd, it was not my desire or intention to speak in the debate on this report by the standards committee. In the normal course of events, on a matter as serious as this, the Member found to be in breach of upholding the standards of this Senedd would have the courtesy and the integrity to take the opportunity to apologise to the Senedd and to the people of Wales, and that would be the proper thing to do. However, I cannot stay silent on this matter. The Member has publicly attacked the integrity of the report, of the committee, the independent witnesses and also myself. In almost Trumpian style in his social media, he suggests the committee is victimising him for being a Welsh-born person of colour. This is a totally false and reprehensible attempt to distract attention from his own conduct.

Llywydd, I welcome the committee's report on a matter that has been hanging over me for more than 18 months. The conclusions reached I believe are wholly accurate and consistent with the independent witness evidence. Llywydd, there can be no place for bullying or even the threat of physical violence in this place. Such behaviour must never be allowed to become normalised. That is why I pursued the complaint. It gave me no pleasure to make, but the seriousness of the incident cannot be underestimated, as is clear from the independent witness evidence. [Interruption.] For months after, for months after—[Interruption.] For months after, I was always—[Interruption.]

Lywydd, nid fy nymuniad na'm bwriad oedd siarad yn y ddadl ar yr adroddiad hwn gan y pwyllgor safonau. Ar achlysuron arferol, ar fater mor ddifrifol â hyn, byddai'r Aelod y canfuwyd ei fod yn torri safonau'r Senedd hon yn dangos y cwrteisi a'r uniondeb i fanteisio ar y cyfle i ymddiheuro i'r Senedd ac i bobl Cymru, a dyna fyddai'r peth priodol i'w wneud. Fodd bynnag, ni allaf aros yn dawel ar y mater hwn. Mae'r Aelod wedi ymosod yn gyhoeddus ar onestrwydd adroddiad y pwyllgor, y tystion annibynnol a minnau hefyd. Mewn arddull Trumpaidd bron yn ei gyfryngau cymdeithasol, mae'n awgrymu bod y pwyllgor yn ei erlid am fod yn berson lliw a aned yng Nghymru. Mae hon yn ymgais gwbl anwir a gresynus i dynnu sylw oddi wrth ei ymddygiad ei hun.

Lywydd, rwy'n croesawu adroddiad y pwyllgor ar fater sydd wedi bod yn hongian uwch fy mhen ers dros 18 mis. Credaf fod y casgliadau y daethpwyd iddynt yn gwbl gywir ac yn gyson â thystiolaeth tyst annibynnol. Lywydd, ni ellir rhoi lle i fwlio na hyd yn oed y bygythiad o drais corfforol yn y lle hwn. Ni ddylid byth ganiatáu i ymddygiad o'r fath gael ei normaleiddio. Dyna pam yr euthum ar drywydd y gŵyn. Nid oedd yn bleser gennyf wneud hynny, ond ni ellir bychanu difrifoldeb y digwyddiad, fel sy'n amlwg o dystiolaeth tyst annibynnol. [Torri ar draws.] Am fisoedd ar ôl hynny, am fisoedd ar ôl—[Torri ar draws.] Am fisoedd ar ôl hynny, roeddwn bob amser—[Torri ar draws.]

Neil McEvoy, you were listened to in silence. Will you allow Mick Antoniw to be listened to in silence?

Neil McEvoy, gwrandawyd arnoch yn dawel. A wnewch chi ganiatáu i Mick Antoniw gael ei glywed mewn tawelwch?

For months after, I would always ensure, when walking to the Chamber, that I was in the company of others or alert to the space around me, in the event that I would be accosted or assaulted by the Member. This is what I expected from a Member of this Senedd who told me he would 'get me', a threat I take very seriously. This is not the environment I expected to work in when I stood for election to this public office, and it must not be allowed to become normalised in any way.

Llywydd, there is a broader concern I have. This Member has been suspended from public duties as a Cardiff councillor on two separate occasions for bullying and threatening behaviour. These are matters of public record. This is the third occasion. My concern is that Neil McEvoy is in denial. The truth is that he has proven to be a serial bully and aggressor whose conduct brings this place into disrepute. Llywydd, this Member's conduct has also had an adverse effect on individual employees of this place, as can be seen from the witness evidence. In my view, this type of behaviour cannot be allowed to continue.

I thank the committee and its staff and all the staff of the office of the standards commissioner for the diligence in the way that they have properly carried out their duties.

Am fisoedd ar ôl hynny, byddwn bob amser yn sicrhau, wrth gerdded i'r Siambr, fy mod yng nghwmni pobl eraill neu'n effro i'r gofod o fy nghwmpas, rhag ofn i'r Aelod ddod ataf neu ymosod arnaf. Dyma roeddwn yn ei ddisgwyl gan Aelod o'r Senedd hon a ddywedodd wrthyf y byddai'n 'fy nghael i', bygythiad rwy'n ei gymryd o ddifrif. Nid dyma'r amgylchedd roeddwn yn disgwyl gweithio ynddo pan sefais i gael fy ethol i'r swydd gyhoeddus hon, ac ni ddylid caniatáu iddo gael ei normaleiddio mewn unrhyw ffordd.

Lywydd, mae gennyf bryder ehangach. Mae'r Aelod hwn wedi'i atal o ddyletswyddau cyhoeddus fel cynghorydd yng Nghaerdydd ar ddau achlysur gwahanol am fwlio ac ymddygiad bygythiol. Mae'r rhain yn faterion a gofnodwyd yn gyhoeddus. Dyma'r trydydd achlysur. Fy mhryder i yw bod Neil McEvoy yn gwrthod derbyn y gwir. Y gwir amdani yw ei fod yn fwli cyfresol ac yn berson ymosodol y mae ei ymddygiad yn dwyn anfri ar y lle hwn. Lywydd, mae ymddygiad yr Aelod hwn hefyd wedi cael effaith andwyol ar gyflogeion unigol y lle hwn, fel y gwelir o dystiolaeth y tyst. Yn fy marn i, ni ellir caniatáu i'r math hwn o ymddygiad barhau.

Diolch i'r pwyllgor a'i staff a holl staff swyddfa'r comisiynydd safonau am eu diwydrwydd yn y ffordd y maent wedi cyflawni eu dyletswyddau'n briodol.

19:00

Galwaf ar Jayne Bryant i ymateb i'r ddadl.

I call on Jayne Bryant to reply to the debate.

Diolch, Llywydd. I'd like to thank all Members for taking part in the debate. I'd like to put on record that, as a committee, we don't take these decisions in any way lightly, and we do take our role incredibly seriously. It is a unanimous cross-party committee report. I'd also like to put on record the fact that the committee is clear that inappropriate behaviour has no place in the Senedd. We have taken a firm line on this matter throughout the Senedd, and I can assure all Members that we will continue to do that. I'm incredibly grateful to Michelle Brown for raising the issue around bullying. Obviously, we can only deal with the reports that are in front of us as a committee. But I'd encourage all Members to take part in the Call It Out campaign that's run by the Commission, because bullying has no place in this establishment. It's a serious matter.

Just to finish, the committee stage, to remind Members, is not about redoing the investigation completed by the commissioner. It's about considering what's presented in the report and reaching a conclusion on whether we consider what happened was a breach of the code of conduct and what, if any, sanction is appropriate. The independent appeal considered the process followed by the committee in terms of considering this report, including our decision not to view the CCTV, and found that the committee followed the procedure as set out. That was the independent appeal conducted by Sir John Griffith Williams. I'd urge the Senedd to support this committee's report.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau am gymryd rhan yn y ddadl. Hoffwn gofnodi nad ydym, fel pwyllgor, yn gwneud y penderfyniadau hyn yn ysgafn mewn unrhyw ffordd, ac rydym yn gyfan gwbl o ddifrif ynglŷn â'n rôl. Mae'n adroddiad pwyllgor trawsbleidiol unfrydol. Hoffwn hefyd gofnodi'r ffaith bod y pwyllgor yn glir nad oes lle i ymddygiad amhriodol yn y Senedd. Rydym wedi arddel safbwynt pendant ar y mater drwy'r Senedd gyfan, a gallaf sicrhau'r holl Aelodau y byddwn yn parhau i wneud hynny. Rwy'n hynod ddiolchgar i Michelle Brown am godi'r mater yn ymwneud â bwlio. Yn amlwg, ni allwn ond ymdrin â'r adroddiadau sydd o'n blaenau fel pwyllgor. Ond byddwn yn annog pob Aelod i gymryd rhan yn yr ymgyrch Hawl i Herio sy'n cael ei rhedeg gan y Comisiwn, gan nad oes lle i fwlio yn y sefydliad hwn. Mae'n fater difrifol.

I orffen, i atgoffa'r Aelodau, nid ail-wneud yr ymchwiliad a gwblhawyd gan y comisiynydd yw diben y cam pwyllgor. Ei ddiben yw ystyried yr hyn a gyflwynir yn yr adroddiad a dod i gasgliad ynghylch a ydym o'r farn fod yr hyn a ddigwyddodd yn torri'r cod ymddygiad a pha sancsiwn, os o gwbl, sy'n briodol. Ystyriodd yr apêl annibynnol y broses a ddilynwyd gan y pwyllgor wrth ystyried yr adroddiad hwn, gan gynnwys ein penderfyniad i beidio â gwylio'r teledu cylch cyfyng, a chanfu fod y pwyllgor wedi dilyn y weithdrefn fel y'i nodwyd. Yr apêl annibynnol a gynhaliwyd gan Syr John Griffith Williams oedd honno. Rwy'n annog y Senedd i gefnogi adroddiad y pwyllgor hwn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

The question is that the motion be agreed. Does any Member object? [Objection.] I therefore defer the vote until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Cynnig gweithrefnol
Procedural motion

Un mater arall cyn y cyfnod pleidleisio hynny—cynnig gweithdrefnol i ohirio'r ddadl fer tan ddydd Mercher nesaf. Dwi'n galw ar Andrew R.T. Davies i wneud y cynnig.

One further matter before voting time—a procedural motion to postpone the short debate until next Wednesday. I call on Andrew R.T. Davies to move the motion. 

Cynnig

Cynnig bod Senedd Cymru, o dan Reol Sefydlog 12.32, yn gohirio’r ddadl fer a gyflwynwyd yn enw Andrew R.T. Davies.

Motion

To propose that the Welsh Parliament, under Standing Order 12.32, postpone the short debate tabled in the name of Andrew R.T. Davies.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig gweithdrefnol? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes. Felly, rydyn ni'n derbyn y cynnig gweithrefnol.

The question is that the motion be agreed. Does any Member object? No. Therefore, the procedural motion is agreed. 

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Felly, byddwn ni'n atal nawr dros dro er mwyn cynnal y bleidlais. Atal y cyfarfod, felly.

We will have a temporary suspension in order to hold the vote. 

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 19:03.

Plenary was suspended at 19:03.

19:10

Ailymgynullodd y Senedd am 19:10, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 19:10, with the Llywydd in the Chair.

10. Cyfnod Pleidleisio
10. Voting Time

Dyma ni felly yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Os ydy pawb yn barod ar gyfer y bleidlais, fe fydd y bleidlais gyntaf ar y ddadl Aelod o dan Reol Sefydlog 11.21 ar gymorth i fabanod a rhieni newydd yn ystod COVID-19. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enwau Lynne Neagle, Bethan Sayed a Leanne Wood. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, 12 yn ymatal, neb yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo. 

That brings us to voting time. If everyone is ready for the first vote, we will take the vote on the Member debate under Standing Order 11.21 on support for babies and new parents during COVID-19. I call for a vote on the motion tabled in the names of Lynne Neagle, Bethan Sayed and Leanne Wood. Open the vote. Close the vote. In favour 41, 12 abstentions, none against, and therefore the motion is agreed. 

Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv) – Cefnogaeth i fabanod a rhieni newydd yn ystod Covid-19: O blaid: 41, Yn erbyn: 0, Ymatal: 12

Derbyniwyd y cynnig

Member Debate under Standing Order 11.21(iv) - Support for babies and new parents during Covid-19: For: 41, Against: 0, Abstain: 12

Motion has been agreed

Mae'r pleidleisiau nesaf ar ddadl y Llywodraeth ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 2 yn gyntaf a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Gwelliant 2 a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 28 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

The next votes are on the Government debate on the new coronavirus restrictions. I call for a vote on amendment 2 tabled in the name of Darren Millar. Amendment 2 tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 28 against, therefore the amendment is not agreed. 

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 2 (cyflwynwyd yn enw Darren Millar): O blaid: 25, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 2 (tabled in the name of Darren Millar): For: 25, Against: 28, Abstain: 0

Amendment has been rejected

Gwelliant 3 yw'r gwelliant nesaf, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

Amendment 3 is our next amendment, again tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 28 against. The amendment is not agreed. 

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 3 (cyflwynwyd yn enw Darren Millar): O blaid: 25, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 3 (tabled in the name of Darren Millar): For: 25, Against: 28, Abstain: 0

Amendment has been rejected

Gwelliant 4 yw'r gwelliant nesaf—gwelliant 4 yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 4 wedi ei wrthod. 

Amendment 4 is our next amendment, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 25, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.  

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 4 (cyflwynwyd yn enw Darren Millar): O blaid: 25, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 4 (tabled in the name of Darren Millar): For: 25, Against: 28, Abstain: 0

Amendment has been rejected

Gwelliant 5 yw'r gwelliant nesaf, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 53, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 5 wedi ei gymeradwyo. 

Amendment 5 is next, again tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 53, no abstentions and none against. Therefore, amendment 5 is agreed. 

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 5 (cyflwynwyd yn enw Darren Millar): O blaid: 53, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0

Derbyniwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 5 (tabled in the name of Darren Millar): For: 53, Against: 0, Abstain: 0

Amendment has been agreed

Gwelliant 6 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 53, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 6 wedi ei gymeradwyo.

Amendment 6 is next, again in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 53, no abstentions and none against. Amendment 6 is agreed.  

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 6 (cyflwynwyd yn enw Darren Millar): O blaid: 53, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0

Derbyniwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 6 (tabled in the name of Darren Millar): For: 53, Against: 0, Abstain: 0

Amendment has been agreed

Gwelliant 10 yw'r gwelliant nesaf, y gwelliant hwnnw yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 16, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 10 is our next amendment in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 16, no abstentions, 37 against. And therefore, the amendment is not agreed.

19:15

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 10 (cyflwynwyd yn enw Caroline Jones): O blaid: 16, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 10 (tabled in the name of Caroline Jones): For: 16, Against: 37, Abstain: 0

Amendment has been rejected

Gwelliant 11 yw'r gwelliant nesaf, a'r gwelliant hynny yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 29 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 11 is our next amendment, tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 29 against. And therefore, the amendment is not agreed.

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 11 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 24, Yn erbyn: 29, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 11 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 24, Against: 29, Abstain: 0

Amendment has been rejected

Gwelliant 12 yw'r gwelliant nesaf—gwelliant 12 yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. 

Amendment 12 is next, in the name of Siân Gwenllian. Open the vote.

Close the vote.

Cau'r bleidlais.

O blaid 16, pedwar yn ymatal, 32 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 12 wedi ei wrthod.

In favour 16, four abstentions, and 32 against. Therefore, amendment 12 is not agreed.

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 12 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 16, Yn erbyn: 32, Ymatal: 4

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 12 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 16, Against: 32, Abstain: 4

Amendment has been rejected

Gwelliant 13. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 13, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 16, pump yn ymatal, 31 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 13. I call for a vote on amendment 13, tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 16, five abstentions, 31 against. And therefore, the amendment is not agreed.

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 13 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 16, Yn erbyn: 31, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 13 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 16, Against: 31, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Gwelliant 14 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, un yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 14 is next, tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 23, one abstention, 28 against. And therefore, the amendment is not agreed.

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 14 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 23, Yn erbyn: 28, Ymatal: 1

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 14 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 23, Against: 28, Abstain: 1

Amendment has been rejected

Gwelliant 15 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, un yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 15 is next, in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 23, one abstention, 28 against. And therefore, the amendment is not agreed.

19:20

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 15 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 23, Yn erbyn: 28, Ymatal: 1

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 15 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 23, Against: 28, Abstain: 1

Amendment has been rejected

Gwelliant 16 nesaf, a'r gwelliant hynny yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 22, dau yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant yna wedi'i wrthod.

Amendment 16 next, in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 22, two abstentions, 28 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 16 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 22, Yn erbyn: 28, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 16 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 22, Against: 28, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Gwelliant 17 sydd nesaf, hwnnw eto yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, mae yna un yn ymatal a 31 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Amendment 17 is next, again tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 20, one abstention and 31 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 17 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 20, Yn erbyn: 31, Ymatal: 1

Gwrthodwyd y gwelliant

Government Debate - Amendment 17 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 20, Against: 31, Abstain: 1

Amendment has been rejected

Y cynnig wedi'i ddiwygio sydd nesaf, a'r cynnig hynny yn enw Rebecca Evans. 

The next vote is on the motion as amended. The motion was tabled in the name of Rebecca Evans.

Cynnig NDM7501 fel y'i diwygiwyd:

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi:

a) y cynnydd yn y gyfradd dreigl saith niwrnod mewn perthynas â digwyddedd achosion o’r coronafeirws ledled Cymru; 

b) y datganiad gan y Prif Weinidog ar 1 Rhagfyr a oedd yn nodi’r mesurau cenedlaethol newydd i ddiogelu iechyd y cyhoedd a lleihau lledaeniad y coronafeirws; ac

c) y pecyn cymorth busnes £340m a ddarperir drwy’r Gronfa Cadernid Economaidd i gefnogi busnesau yr effeithir arnynt gan y mesurau cenedlaethol newydd.

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi'r dystiolaeth a oedd yn sail i'w phenderfyniad i gau lleoliadau adloniant dan do.

Yn galw ymhellach ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod digon o gymorth ariannol ar gael i fusnesau mewn modd amserol.

Motion NDM7501 as amended:

To propose that the Senedd:

Notes:

a) the increase in the seven-day rolling incidence rate of coronavirus cases across Wales;

b) the statement by the First Minister on 1 December which set out new national measures to protect public health and reduce the spread of coronavirus; and

c) the £340m package of business support to be made available through the Economic Resilience Fund to support businesses affected by the new national measures.

Calls upon the Welsh Government to publish the evidence on which it based its decision to close indoor entertainment venues.

Further calls upon the Welsh Government to make sufficient financial support available to businesses in a timely manner.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 33, 10 yn ymatal, naw yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi'i ddiwygio wedi'i dderbyn.

Open the vote. Close the vote. In favour 33, 10 abstentions, nine against. Therefore, the motion as amended is agreed.

Dadl y Llywodraeth - Cynnig (fel y'i diwygiwyd): O blaid: 33, Yn erbyn: 9, Ymatal: 10

Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd

Government Debate - Motion (as amended): For: 33, Against: 9, Abstain: 10

Motion as amended has been agreed

Mae'r bleidlais nesaf ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar goronafeirws a chyfyngiadau mis Rhagfyr. Mae'r bleidlais gyntaf a'r unig bleidlais ar y ddadl yma yn bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, naw yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi'i wrthod.

The next vote is on the Welsh Conservatives' debate on coronavirus and the December restrictions. The first and only vote under this item is a vote on the motion, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 17, nine abstentions, 27 against. Therefore, the motion is not agreed.

Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Coronafeirws - Cyfyngiadau Mis Rhagfyr: O blaid: 17, Yn erbyn: 27, Ymatal: 9

Gwrthodwyd y cynnig

Welsh Conservatives Debate - Coronavirus - December Restrictions: For: 17, Against: 27, Abstain: 9

Motion has been rejected

Mae'r bleidlais nesaf ar adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, adroddiad 03-20. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jayne Bryant. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 45, dau yn ymatal, chwech yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi'i gymeradwyo.

The next vote is on the Standards of Conduct Committee report 03-20. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Jayne Bryant. Open the vote. Close the vote. In favour 45, two abstentions and six against. Therefore, the motion is agreed.

Dadl ar Adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad - Adroddiad 03-20: O blaid: 45, Yn erbyn: 6, Ymatal: 2

Derbyniwyd y cynnig

Debate on the Standards of Conduct Committee Report - Report 03-20: For: 45, Against: 6, Abstain: 2

Motion has been agreed

A dyna ni'n dod at ddiwedd ein gwaith ni am y dydd. Diolch yn fawr.

And that brings today's proceedings to a close. Thank you.

Daeth y cyfarfod i ben am 19:23.

The meeting ended at 19:23.