Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

21/09/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol
1. 1. Questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, a’r cwestiwn cyntaf gan David Melding.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, and the first question is from David Melding.

Meiri Etholedig

Elected Mayors

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y broses i sefydlu meiri etholedig yng Nghymru? OAQ(5)0019(FLG)

1. Will the Minister make a statement on the process to establish elected mayors in Wales? OAQ(5)0019(FLG)

A political structure, including a directly elected mayor, is an option available to all principal councils in Wales, either as a result of the council deciding to pursue it, or in response to a public petition. In both cases, a local referendum is required.

Mae strwythur gwleidyddol, gan gynnwys maer a etholir yn uniongyrchol, yn opsiwn sydd ar gael i bob un o brif gynghorau Cymru, naill ai o ganlyniad i’r cyngor yn penderfynu mynd ar drywydd hynny, neu mewn ymateb i ddeiseb gyhoeddus. Yn y ddau achos, mae angen refferendwm lleol.

Cabinet Secretary, do you regret the decision to raise the threshold required to trigger a referendum? Because we’ve seen all around the UK now that the use of elected mayors has revived local government and, indeed, is at the heart of devolution within England. Many people feel that these questions at least should be put to the electorate, without absurdly high qualifications to trigger the process.

Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn edifar am y penderfyniad i godi’r trothwy sydd ei angen i sbarduno refferendwm? Oherwydd rydym bellach wedi gweld bod y defnydd o feiri etholedig wedi adfywio llywodraeth leol ar hyd a lled y DU ac yn wir, dyna sydd wrth wraidd datganoli yn Lloegr. Mae llawer o bobl yn teimlo y dylid cyflwyno’r cwestiynau hyn i’r etholwyr o leiaf, heb amodau afresymol o uchel i sbarduno’r broses.

Llywydd, I don’t regret the 10 per cent level in Wales. I don’t regard it as absurdly high. I think, given that we have some relatively small electorates in some councils in Wales, a 10 per cent threshold of the electorate to trigger a referendum meets our needs and circumstances.

Lywydd, nid wyf yn edifar am y lefel o 10 y cant yng Nghymru. Nid wyf yn ei ystyried yn afresymol o uchel. O ystyried bod gennym rai etholaethau cymharol fach mewn rhai cynghorau yng Nghymru, rwy’n credu bod trothwy o 10 y cant o’r etholwyr i sbarduno refferendwm yn ateb ein hanghenion a’n hamgylchiadau.

Is the Minister aware that many people in Cardiff think that we need an elected mayor? The city is run by invisible people at the moment, effectively elected by a handful of people. Now, I suspect they would prefer to keep it that way. And I understand that Llanishen Labour Party selections now take place in the constituency office of the Member to my left—she may want to confirm that, or not—and short listings, for example, or selections, in the front room of the New Labour elite. What this causes is a disconnect between the public and the council, the elected members, and we see a system in this country that is, frankly, not fit for purpose. Will you, as Minister, formally support a referendum for Cardiff on the elected mayor and put a timetable in place?

A yw’r Gweinidog yn ymwybodol fod llawer o bobl yng Nghaerdydd yn credu ein bod angen maer etholedig? Mae’r ddinas yn cael ei rhedeg gan bobl anweledig ar hyn o bryd, sydd, i bob pwrpas, yn cael eu hethol gan lond llaw o bobl. Nawr, rwy’n amau ​​y byddai’n well ganddynt ei chadw felly. Ac rwy’n deall bod detholiadau Plaid Lafur Llanisien bellach yn digwydd yn swyddfa etholaeth yr Aelod ar y chwith i mi—mae’n bosibl y bydd hi eisiau cadarnhau hynny, neu beidio—a’r rhestrau byrion, er enghraifft, neu’r detholiadau, yn cael eu cynnal yn ystafell flaen elît Llafur Newydd. Mae hyn yn creu datgysylltiad rhwng y cyhoedd a’r cyngor, yr aelodau etholedig, ac rydym yn gweld system yn y wlad hon nad yw’n addas at y diben, a bod yn onest. A wnewch chi, fel Gweinidog, gefnogi refferendwm i Gaerdydd ar gael maer etholedig a rhoi amserlen ar waith?

I find it slightly strange that there are two Members here clamouring for an extra tier of bureaucracy. I don’t think it’s necessary. We had a recent attempt to introduce a directly elected mayor in Cardiff by a Labour councillor, Ashley Govier. It pretty much died due to lack of popular support. So, I would welcome what the Minister actually has said so far. If he could just further assure me that, with further legislative change in this Assembly, we won’t have a situation where an area will have a directly elected mayor forced upon it when it may not even want that.

Rwy’n ei chael hi ychydig yn rhyfedd fod yna ddau Aelod yma yn crochlefain am haen ychwanegol o fiwrocratiaeth. Nid wyf yn credu ei bod yn angenrheidiol. Cawsom ymgais yn ddiweddar i gyflwyno maer a etholir yn uniongyrchol yng Nghaerdydd gan gynghorydd Llafur, Ashley Govier. Bu farw’r syniad i raddau helaeth oherwydd diffyg cefnogaeth boblogaidd. Felly, byddwn yn croesawu’r hyn y mae’r Gweinidog wedi’i ddweud hyd yma. Pe bai’n gallu rhoi sicrwydd pellach i mi, gyda newid deddfwriaethol pellach yn y Cynulliad hwn, na fydd gennym sefyllfa lle bydd ardal yn cael ei gorfodi i gael maer a etholir yn uniongyrchol pan na fydd yr ardal honno yn dymuno hynny o bosibl.

Llywydd, it’s important for me to get my position clear. I’m in favour of local authorities and local populations having the right to choose their own political structure. That means that the choice is available for those authorities and for those populations where they choose to support a local mayor. Where they don’t choose to support it, in answer to the Member’s question, I have no plans whatsoever to force it upon them.

Lywydd, mae’n bwysig fy mod yn gwneud fy safbwynt yn glir. Rwyf o blaid yr hawl i awdurdodau lleol a phoblogaethau lleol ddewis eu strwythur gwleidyddol eu hunain. Mae hynny’n golygu bod y dewis ar gael i’r awdurdodau a’r poblogaethau hynny lle maent yn dewis cefnogi maer lleol. Lle nad ydynt yn dewis cefnogi hynny, i ateb cwestiwn yr Aelod, nid oes gennyf unrhyw gynlluniau o gwbl i’w orfodi arnynt.

Cymorth Busnes

Business Support

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y gyllideb a ddyrannwyd i’r portffolio economi a’r seilwaith mewn perthynas â chymorth busnes ym mhob un o’r 3 blynedd diwethaf? OAQ(5)0024(FLG)

2. Will the Minister make a statement on the budget allocated to the economy and infrastructure portfolio in relation to business support in each of the past 3 years? OAQ(5)0024(FLG)

I thank the Member for that question. In response to the economic downturn, our focus on growth and jobs, including supporting the business sector, has underpinned the budget allocations to the economy and infrastructure portfolio over this period.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Mewn ymateb i’r dirywiad economaidd, mae ein ffocws ar dwf a swyddi, gan gynnwys cefnogi’r sector busnes, wedi bod yn sail i ddyraniadau’r gyllideb i’r portffolio economi a’r seilwaith dros y cyfnod hwn.

Cabinet Secretary, you’ll be aware of my keen interest in monetary reform, having been an attendee of the cross-party group on monetary reform in the previous Assembly. I was very pleased to see you picking up on a Welsh Conservative idea of establishing a development bank here in Wales, in the announcement that was made yesterday. It’s something that I’ve long advocated, and I’m pleased that Plaid Cymru also picked up on that idea in their previous manifesto. Can you tell us precisely what support will be available through the development bank and how you will ensure that the investments that it makes are available in all parts of Wales and not confined to the south?

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod am fy niddordeb brwd mewn diwygio ariannol, ar ôl mynychu’r grŵp trawsbleidiol ar ddiwygio ariannol yn y Cynulliad blaenorol. Roeddwn yn falch iawn o weld eich bod wedi bachu ar syniad y Ceidwadwyr Cymreig o sefydlu banc datblygu yma yng Nghymru, yn y cyhoeddiad a wnaed ddoe. Mae’n rhywbeth rwyf wedi dadlau drosto ers amser, ac rwy’n falch fod Plaid Cymru hefyd wedi bachu ar y syniad hwnnw yn eu maniffesto blaenorol. A allwch ddweud wrthym yn union pa gymorth fydd ar gael drwy’r banc datblygu a sut y byddwch yn sicrhau bod y buddsoddiadau y bydd yn eu gwneud ar gael ym mhob rhan o Gymru a heb eu cyfyngu i’r de?

I thank the Member for that. He’ll be familiar, I’m sure, with the view of the Roman historian, Tacitus, that victory has many fathers—defeat is in orphan, but victory has many fathers. So, the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure has made an announcement in relation to the investment bank. It will be supported by finance that I will make available through my portfolio. It will operate right across Wales. It is very important—I agree with the Member—that we have to demonstrate that we go ahead over the whole of Wales. In north Wales, our plans currently include investment of over 240 schemes, with the total Welsh Government capital investment value of over £1.3 billion, and I have no doubt that the investment bank will allow us to continue to carry out that development further and faster.

Diolch i’r Aelod am hynny. Rwy’n siŵr y bydd yn gyfarwydd â safbwynt yr hanesydd Rhufeinig, Tacitus, fod gan fuddugoliaeth lawer o dadau—mae methiant yn amddifad, ond mae gan fuddugoliaeth lawer o dadau. Felly, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith wedi gwneud cyhoeddiad mewn perthynas â’r banc buddsoddi. Caiff ei gefnogi gan gyllid y byddaf yn ei ryddhau drwy fy mhortffolio. Bydd yn gweithredu ar hyd a lled Cymru. Mae’n bwysig iawn—rwy’n cytuno â’r Aelod—fod yn rhaid i ni ddangos ein bod yn bwrw iddi dros Gymru gyfan. Yng ngogledd Cymru, mae ein cynlluniau ar hyn o bryd yn cynnwys buddsoddi mewn 240 a rhagor o gynlluniau, gyda chyfanswm buddsoddiad cyfalaf Llywodraeth Cymru yn werth mwy na £1.3 biliwn, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd y banc buddsoddi yn ein galluogi i barhau i gyflawni’r datblygiad hwnnw ymhellach ac yn gyflymach.

Cabinet Secretary, in the last financial year, we saw circumstances arise, such as in my constituency when Tata made the announcements in January, which required instant action by the Welsh Government. Obviously, the business support to the businesses that feed into Tata was critical in that aspect. Will there be planning in the future to ensure that there are sufficient funds within that portfolio to cover any future opportunities that might arise as a consequence of actions such as Tata’s last January?

Ysgrifennydd y Cabinet, yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, gwelsom amgylchiadau, megis yn fy etholaeth i pan wnaeth Tata y cyhoeddiadau ym mis Ionawr, a oedd yn galw am weithredu ar unwaith gan Lywodraeth Cymru. Yn amlwg, roedd y cymorth busnes a roddwyd i’r busnesau hynny sy’n bwydo i mewn i Tata yn hanfodol yn hynny o beth. A fydd cynllunio’n digwydd yn y dyfodol i sicrhau bod digon o arian yn y portffolio ar gyfer unrhyw gyfleoedd a allai godi yn y dyfodol o ganlyniad i gamau megis rhai Tata fis Ionawr diwethaf?

I thank the Member for that question. He’ll be aware that discussions continue with Tata itself, involving the Welsh Government and the UK Government. Only in recent days, I see that the Minister has asked for any further applications that wish to be put forward for business rate relief in the enterprise zone that’s been created in the Member’s constituency. I can say this to him: that in preparing for the Welsh Government’s budget, I remain very alert to the need to make sure that we are in a position to respond to the needs of that community and to work closely with the company to ensure the continuation of steel making here in Wales.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Fe fydd yn ymwybodol fod trafodaethau’n parhau gyda Tata ei hun, yn cynnwys Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Dros y dyddiau diwethaf yn unig, rwy’n gweld bod y Gweinidog wedi gofyn am unrhyw geisiadau pellach y dymunir eu cyflwyno am ryddhad ardrethi busnes yn yr ardal fenter a grëwyd yn etholaeth yr Aelod. Gallaf ddweud hyn wrtho: wrth baratoi ar gyfer cyllideb Llywodraeth Cymru, rwy’n parhau’n effro iawn i’r angen i wneud yn siŵr ein bod mewn sefyllfa i ymateb i anghenion y gymuned honno ac i weithio’n agos gyda’r cwmni i sicrhau parhad cynhyrchiant dur yma yng Nghymru.

As Plaid Cymru’s been calling for a development bank since the 1970s, we’re very grateful to see that it’s finally happening. But the question to the Cabinet Secretary is this, really: from the Government statement, the annual lending that’s aimed at eventually is around £80 million. That’s less than a fifth of the £500 million funding gap that the Government’s own feasibility study quoted, which was the basis for the creation of the bank. Why the gap between the funding gap and what the Government’s proposing to do?

Gan fod Plaid Cymru wedi bod yn galw am fanc datblygu ers y 1970au, rydym yn falch iawn o weld ei fod yn digwydd o’r diwedd. Ond y cwestiwn sydd gennyf i Ysgrifennydd y Cabinet mewn gwirionedd yw hwn: yn ôl datganiad y Llywodraeth, mae’r benthyca blynyddol yr anelir ato yn y pen draw oddeutu £80 miliwn. Mae hynny’n llai nag un rhan o bump o’r bwlch ariannu o £500 miliwn a ddyfynnwyd gan astudiaeth ddichonoldeb y Llywodraeth ei hun, sef y sail dros greu’r banc. Pam y bwlch rhwng y bwlch ariannu a’r hyn y mae’r Llywodraeth yn argymell ei wneud?

Well, I think there are a number of answers to that question, Llywydd. First of all, there is more than one way in which we are able to address the funding gap. This is one, but there are others, and we’re taking other actions in this area. And, secondly, in these very hard times, we have to act within the means that we have available to us. We have made a significant investment in the new investment bank, and, I think, rather than regretting what it can’t do, I hope we will focus on the many good things that it will be able to achieve.

Wel, rwy’n credu bod nifer o atebion i’r cwestiwn hwnnw, Lywydd. Yn gyntaf oll, mae mwy nag un ffordd y gallwn fynd i’r afael â’r bwlch ariannu. Mae hon yn un, ond mae yna ffyrdd eraill, ac rydym yn rhoi camau eraill ar waith yn y maes. Ac yn ail, yn ystod y cyfnod anodd hwn, mae’n rhaid i ni weithredu o fewn yr hyn sydd ar gael i ni. Rydym wedi buddsoddi’n sylweddol yn y banc buddsoddi newydd, ac rwy’n credu, yn hytrach na gresynu at yr hyn nad yw’n gallu ei wneud, rwy’n gobeithio y byddwn yn canolbwyntio ar y llawer o bethau da y bydd yn gallu eu cyflawni.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from Party Spokespeople

Galw nesaf ar lefarwyr y pleidiau i ofyn eu cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn gyntaf, llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

I call now on the party spokespeople to ask their questions to the Cabinet Secretary, and first, Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.

Last week, Cabinet Secretary, you announced that the business rate relief scheme currently in place in Wales will now be extended for 2017-18. Perhaps in an attempt to conceal rowing back from one of your top manifesto pledges in the recent election, this was presented as a tax cut for small businesses in Wales. Now, surely continuing with the current rate relief, whether it’s making it permanent or otherwise, is not a tax cut, is it? Can you confirm for me today whether or not you still think this is a tax cut, or, in the words of the Federation of Small Businesses, is this the worst form of spin-doctoring possible and merely an extension of the worst tax regime in the UK for small businesses?

Yr wythnos diwethaf, Ysgrifennydd y Cabinet, fe gyhoeddoch y bydd y cynllun rhyddhad ardrethi busnes sydd ar waith yng Nghymru ar hyn o bryd bellach yn cael ei ymestyn ar gyfer 2017-18. Mewn ymgais, efallai, i guddio’r ffaith eich bod yn camu’n ôl rhag un o brif addewidion eich maniffesto yn yr etholiad diweddar, cafodd hyn ei gyflwyno fel toriad treth i fusnesau bach yng Nghymru. Nawr, ‘does bosibl fod parhau â’r rhyddhad ardrethi cyfredol, pa un a yw’n ei wneud yn barhaol neu fel arall, yn doriad treth? A allwch chi gadarnhau i mi heddiw pa un a ydych yn dal i gredu mai toriad treth yw hwn, neu, yng ngeiriau’r Ffederasiwn Busnesau Bach, ai hwn yw’r math gwaethaf posibl o sbinddoctora a dim mwy nag estyniad o’r gyfundrefn dreth waethaf yn y DU i fusnesau bach?

It most certainly is a tax cut, Llywydd. The current scheme is due to lapse at the end of this financial year. Had it not been extended, £98 million-worth of tax relief would not be available to small businesses. They would have been paying that tax. Now they will not be paying that tax. The tax that they would have had to pay, had we not made this announcement, has been cut. It is a tax cut, and there’s no ambiguity about it.

Mae’n sicr yn doriad treth, Lywydd. Roedd y cynllun presennol i fod i ddod i ben ar ddiwedd y flwyddyn ariannol hon. Pe na bai wedi cael ei ymestyn, ni fyddai gwerth £98 miliwn o ostyngiad yn y dreth ar gael i fusnesau bach. Buasent wedi bod yn talu’r dreth honno. Ni fyddant yn talu’r dreth honno yn awr. Mae’r dreth y buasent wedi gorfod ei thalu, pe na baem wedi gwneud y cyhoeddiad hwn, wedi cael ei thorri. Mae’n doriad treth, ac nid oes amwysedd ynglŷn â hynny.

I’m not sure whether this is Orwellian or Kafkaesque, but it doesn’t make any sense to me. You’re paying exactly the same taxes; it’s only a tax cut in Wales apparently now. There are other things that you as Cabinet Secretary could have done to support businesses in terms of rates. You could have indexed the business rate multiplier to the consumer prices index rather than the retail prices index in order to ensure more accurate rate bills and avoid businesses suffering from declining income. You could have actually introduced a double multiplier, a dual multiplier, reflecting the difference in terms of large businesses and small businesses as they have done in Scotland and England. Why didn’t you do that, Cabinet Secretary?

Nid wyf yn siŵr os yw hyn yn Orwelaidd neu’n Kafkaésg, ond nid yw’n gwneud unrhyw synnwyr i mi. Rydych yn talu’r un trethi yn union; nid yw ond yn doriad treth yng Nghymru yn awr yn ôl pob golwg. Mae yna bethau eraill y gallech fod wedi eu gwneud fel Ysgrifennydd y Cabinet i gefnogi busnesau o ran ardrethi. Gallech fod wedi mynegeio’r lluosydd ardrethi busnes i’r mynegai prisiau defnyddwyr yn hytrach na’r mynegai prisiau manwerthu er mwyn sicrhau biliau ardrethi mwy cywir ac osgoi gadael i fusnesau ddioddef dirywiad yn eu hincwm. Mewn gwirionedd, gallech fod wedi cyflwyno lluosydd dwbl, lluosydd deuol, gan adlewyrchu’r gwahaniaeth rhwng busnesau mawr a busnesau bach fel y maent wedi’i wneud yn yr Alban ac yn Lloegr. Pam na wnaethoch chi hynny, Ysgrifennydd y Cabinet?

Llywydd, what I announced is this: we will extend the scheme. If the Member knew that he had a bill to pay next year of £100 and I came along with a scheme that told him he wouldn’t need to pay that £100 after all, I think he’d regard it as a cut in the liability that he would otherwise have had to meet, and that is exactly what we have done. What I have also announced is that, alongside extending the scheme for a further year, the scheme will be made permanent thereafter. So, it is a permanent tax cut for small businesses in Wales, and we will use the next 12 months to work with the small business sector and others to see if there are ways in which the scheme can be further improved to offer even more help. The ideas the Member puts forward can certainly make a contribution to that discussion.

Lywydd, yr hyn a gyhoeddais yw hyn: byddwn yn ymestyn y cynllun. Pe bai’r Aelod yn gwybod fod ganddo fil o £100 i’w dalu y flwyddyn nesaf a fy mod i’n cyflwyno cynllun sy’n dweud wrtho na fyddai angen iddo dalu’r £100 hwnnw wedi’r cyfan, rwy’n credu y byddai’n ei ystyried yn doriad yn y rhwymedigaeth y byddai’n rhaid iddo ei chyflawni fel arall, a dyna’n union rydym wedi’i wneud. Hefyd, yn ogystal ag ymestyn y cynllun am flwyddyn arall, cyhoeddais y bydd yn cael ei wneud yn barhaol wedi hynny. Felly, mae’n doriad treth parhaol i fusnesau bach yng Nghymru, a byddwn yn defnyddio’r 12 mis nesaf i weithio gyda’r sector busnesau bach ac eraill i weld a oes ffyrdd y gellid gwella’r cynllun ymhellach i gynnig rhagor o gymorth eto. Yn sicr, gall y syniadau y mae’r Aelod yn eu cyflwyno gyfrannu at y drafodaeth honno.

I’ll try my best with this one then: following the revaluation of business rates by the Valuation Office Agency, which comes into effect on 1 April next year, current predictions by the retail sector and other businesses are showing that the projected rate poundage for Wales could jump by a staggering 10 per cent, making Wales the highest taxed and least attractive place to do business in Britain if your Government decides to make up the difference lost in revenue by changing the uniform business rate multiplier. We could be in the position, bizarrely, where we have the highest tax and the highest business vacancy rate in the whole of the UK. Can you confirm today that you will not change the uniform business rate in response to a potential fall in Government revenue?

Fe wnaf fy ngorau gyda hwn felly: yn dilyn ailbrisiad ardrethi busnes gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio, a ddaw i rym ar 1 Ebrill y flwyddyn nesaf, mae rhagfynegiadau cyfredol gan y sector manwerthu a busnesau eraill yn dangos y gallai’r puntdal ardrethi a ragwelir ar gyfer Cymru lamu i fyny’n syfrdanol 10 y cant, a fyddai’n golygu mai Cymru fyddai’r lle sydd â’r dreth uchaf a’r lle lleiaf deniadol i wneud busnes ym Mhrydain os bydd eich Llywodraeth yn penderfynu gwneud iawn am y gwahaniaeth a gollir mewn refeniw drwy newid y lluosydd ardrethi busnes unffurf. Yn rhyfedd iawn, gallem fod mewn sefyllfa lle bydd gennym y dreth uchaf a’r cyfraddau gwacter busnes uchaf yn y DU gyfan. A allwch gadarnhau heddiw na fyddwch yn newid y gyfradd fusnes unffurf mewn ymateb i ostyngiad posibl yn refeniw’r Llywodraeth?

Well, the Member will have to wait until 30 September, like everybody else, to see what the VOA’s revaluation of non-domestic rates will actually say rather than what people speculate on what it might say. Members here will be aware that what revaluation does is not to increase at all the amount of money taken from businesses, but it simply makes sure that the distribution of those rates reflects the most recent set of economic circumstances. We will see what the VOA has to say on 30 September.

Wel, bydd yn rhaid i’r Aelod aros nes 30 Medi, fel pawb arall, i weld beth fydd ailbrisiad ardrethi annomestig Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn ei ddweud mewn gwirionedd yn hytrach na’r hyn y mae pobl yn dyfalu y gallai ei ddweud. Bydd yr Aelodau yma yn ymwybodol nad cynyddu swm yr arian sy’n cael ei gymryd gan fusnesau mewn unrhyw fodd y mae ailbrisio yn ei wneud, ond sicrhau yn hytrach fod dosbarthiad y cyfraddau hynny’n adlewyrchu’r set ddiweddaraf o amgylchiadau economaidd. Fe welwn beth fydd gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio i’w ddweud ar 30 Medi.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Janet Finch-Saunders.

The Welsh Conservatives spokesperson, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Lywydd. Cabinet Secretary, figures released today by Citizens Advice Cymru show that council tax arrears actually remain now the biggest and single cause of debt in Wales. In your programme for government, there is mention of working with local government to review council tax. Just how do you intend to bring this forward and are we to assume that one of the models to be considered may even be, as suggested by Plaid Cymru, part of your ‘working together’ over this next term?

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae ffigurau a ryddhawyd heddiw gan Cyngor ar Bopeth Cymru yn dangos mai ôl-ddyledion y dreth gyngor mewn gwirionedd yw’r ffactor unigol mwyaf sy’n achosi dyled yng Nghymru o hyd. Yn eich rhaglen lywodraethu, mae sôn am weithio gyda llywodraeth leol i adolygu’r dreth gyngor. Sut yn union rydych chi’n bwriadu cyflwyno hwn ac a ddylem ragdybio efallai y gallai un o’r modelau sydd i’w hystyried, fel yr awgrymodd Plaid Cymru, fod yn rhan o’ch ‘cydweithio’ dros y tymor nesaf hwn?

Thank you for the question. The way I intend to approach the development of council tax is in two different phases. I think there are some immediate actions that we can take to improve the operation of the scheme that we currently have and to make it fairer to individuals. But I do want us to think more widely than that. I think there are a number of ways in which local taxation could be reformed. There’s been a series of reports that rehearse the advantages and disadvantages of those models at a theoretical level. I plan to set in train some work here in Wales that will look in detail at how those different mechanisms might actually work in the Welsh context. We’ll then be able to have a better informed, applied discussion about whether any of those models offers us a better way forward on account of the council tax.

Diolch am y cwestiwn. Mae’r ffordd rwy’n bwriadu mynd ati i ddatblygu’r dreth gyngor yn rhannu’n ddau gyfnod gwahanol. Rwy’n credu bod rhai camau gweithredu uniongyrchol y gallwn eu cymryd i wella gweithrediad y cynllun sydd gennym ar hyn o bryd ac i’w wneud yn decach i unigolion. Ond rwyf am i ni feddwl yn ehangach na hynny. Rwy’n credu bod yna nifer o ffyrdd y gellid diwygio trethi lleol. Cafwyd cyfres o adroddiadau sy’n ailadrodd manteision ac anfanteision y modelau hynny ar lefel ddamcaniaethol. Rwy’n bwriadu dechrau gwaith yma yng Nghymru a fydd yn edrych yn fanwl ar sut y gallai’r gwahanol fecanweithiau hynny weithio yn y cyd-destun Cymreig. Wedyn, byddwn yn gallu cael trafodaeth gymhwysol, fwy gwybodus i weld a oes unrhyw un o’r modelau hynny yn cynnig ffordd well ymlaen i ni gyda golwg ar y dreth gyngor.

Thank you, Cabinet Secretary. The First Minister stated yesterday that you’re intending to have 22 local authorities, though now with regional shared services. I think this will come as news to many, and we still have no detail whatsoever on this. Would you enlighten the Chamber today as to how you will bring this forward? Will there be elected representatives at the head of these shared services as with regional combined authorities in England, and what strategic measures does the Welsh Government have in place to ensure successful delivery on shared service projects?

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Dywedodd y Prif Weinidog ddoe eich bod yn bwriadu cael 22 o awdurdodau lleol, ond yn awr gyda chydwasanaethau rhanbarthol. Rwy’n credu y bydd hyn newyddion i sawl un, ac nid ydym wedi cael unrhyw fanylion o gwbl am hyn o hyd. A wnewch chi roi’r Siambr ar ben y ffordd heddiw ynglŷn â sut y byddwch yn cyflwyno hyn? A fydd cynrychiolwyr etholedig yn arwain y cydwasanaethau hyn fel sy’n digwydd mewn awdurdodau cyfunol rhanbarthol yn Lloegr, a pha fesurau strategol sydd ar waith gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod prosiectau cydwasanaethau yn cael eu cyflawni’n llwyddiannus?

Well, Llywydd, I don’t think what the First Minister said yesterday will come as a surprise to many who’ve been following the developing discussions about the future of local government here in Wales over recent months. I have been grateful to the Member for her willingness to take part in those discussions. I visited all 22 local authorities in Wales over those months and an emerging set of key ideas, I think, is beginning to solidify. Members will have seen, from the business statement, that I’m due to come before the Assembly on 4 October with a statement on the future of local government and I plan to set out what I hope will be a way forward on some of these matters for Members to consider then.

Wel, Lywydd, nid wyf yn credu y bydd yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog ddoe yn peri syndod i lawer a fu’n dilyn y trafodaethau sydd wedi bod yn datblygu dros y misoedd diwethaf ynglŷn â dyfodol llywodraeth leol yma yng Nghymru. Rwyf wedi bod yn ddiolchgar i’r Aelod am ei pharodrwydd i gymryd rhan yn y trafodaethau hynny. Ymwelais â phob un o’r 22 o awdurdodau lleol yng Nghymru dros y misoedd hynny ac rwy’n credu bod cyfres o syniadau allweddol newydd yn dechrau cadarnhau. Bydd yr Aelodau wedi gweld, o’r datganiad busnes, fy mod i fod i ddod gerbron y Cynulliad ar 4 Hydref gyda datganiad ar ddyfodol llywodraeth leol ac rwy’n bwriadu amlinellu’r hyn y gobeithiaf y bydd yn ffordd ymlaen ar rai o’r materion hyn i’r Aelodau ei hystyried bryd hynny.

Thank you. Your programme for government also sets out a promise to provide a funding floor for local government funding. However, there is no mention or consideration of rural councils, which have consistently and previously, over previous terms, been weighted against when it comes to the local government settlement. Will you commit to an immediate review of the funding formula to ensure that the local government settlement also considers and recognises the unique challenges that our rural councils face?

Diolch. Mae eich rhaglen lywodraethu hefyd yn nodi addewid i ddarparu cyllid gwaelodol ar gyfer cyllido llywodraeth leol. Fodd bynnag, nid oes unrhyw sôn am gynghorau gwledig nac ystyriaeth ohonynt, a thros dymhorau blaenorol, pwysolwyd yn eu herbyn yn gyson mewn perthynas â’r setliad llywodraeth leol. A wnewch chi ymrwymo i gynnal adolygiad ar unwaith o’r fformiwla ariannu er mwyn sicrhau bod y setliad llywodraeth leol hefyd yn ystyried ac yn cydnabod yr heriau unigryw sy’n wynebu ein cynghorau gwledig?

Llywydd, the funding formula is reviewed every year. A group of people with expertise in this field, including representation from local government look, every single year, at the formula. They look at all the component parts of it: demography, geography, economy and social factors and, every year, they bring forward proposals, and governments, in my experience, accept the advice that they get—that advice coming from local government itself.

I can say to the Member that, in those visits that I’ve made to 22 local authorities in Wales, every single authority has a story to tell about why its unique circumstances are not properly reflected in the funding formula, whether its rural authorities that believe that rurality is not properly reflected or whether it’s urban authorities that argue that the problems that go with the density of populations are not recognised. Everybody has something unique about the circumstances in which they find themselves. That’s why we have to rely on the best expert advice to make sure that our formula is as fair as it can be in balancing all those many different factors.

Lywydd, mae’r fformiwla ariannu yn cael ei adolygu bob blwyddyn. Mae grŵp o bobl sy’n arbenigo yn y maes, gan gynnwys cynrychiolaeth o lywodraeth leol, yn edrych ar y fformiwla bob blwyddyn. Maent yn edrych ar ei holl gydrannau: demograffeg, daearyddiaeth, economi a ffactorau cymdeithasol a phob blwyddyn, maent yn cyflwyno cynigion, ac mae llywodraethau, yn fy mhrofiad i, yn derbyn y cyngor y maent yn ei gael—a’r cyngor hwnnw’n dod gan lywodraeth leol ei hun.

Gallaf ddweud wrth yr Aelod, yn yr ymweliadau â’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru, fod gan bob un o’r awdurdodau hynny stori i’w hadrodd ynglŷn â pham nad yw eu hamgylchiadau unigryw yn cael eu hadlewyrchu’n gywir yn y fformiwla ariannu, pa un a ydynt yn awdurdodau gwledig sy’n credu nad yw eu natur wledig yn cael ei hadlewyrchu’n briodol neu’n awdurdodau trefol sy’n dadlau nad yw’r problemau sy’n deillio o ddwysedd poblogaethau yn cael eu cydnabod. Mae gan bawb rywbeth unigryw mewn perthynas â’u hamgylchiadau. Dyna pam y mae’n rhaid i ni ddibynnu ar y cyngor arbenigol gorau i wneud yn siŵr fod ein fformiwla mor deg ag y gall fod wrth gydbwyso’r holl ffactorau gwahanol hynny.

Diolch, Lywydd. The Minister is probably aware that we’re facing a problem in the UK regarding waste collection. In short, there’s a lot of rubbish lying around. In Wales, we have Conwy council rolling out a four-weekly collection, but this kind of scheme has already failed across the border in Bury in greater Manchester. So, how does the Minister view these four-weekly collection cycles?

Diolch, Lywydd. Mae’r Gweinidog yn ôl pob tebyg yn ymwybodol ein bod yn wynebu problem yn y DU mewn perthynas â chasglu gwastraff. Yn fyr, mae llawer o sbwriel o gwmpas y lle. Yng Nghymru, mae gennym Gyngor Conwy yn cyflwyno casgliadau bob pedair wythnos, ond mae’r math hwn o gynllun eisoes wedi methu ar draws y ffin yn Bury ym Manceinion Fwyaf. Felly, beth yw safbwynt y Gweinidog ar gylchredau casglu bob pedair wythnos?

Llywydd, I think it is very important for us to get our relationship with local authorities right. The Welsh Government sets out key priorities and key ambitions that we expect local authorities to work towards and to achieve. It’s then for local authorities themselves, who are democratically elected and have democratic responsibilities of their own, to make decisions that they think best reflect their local needs and circumstances. They will meet their electorates in May of this year. If local electorates are not satisfied by the performance of their local authorities, then they will have to account to them for it. It’s not for me, as Minister, to be micromanaging each local authority and putting myself in the place of those local electorates to whom those councils are accountable.

Lywydd, rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn i ni gael ein perthynas ag awdurdodau lleol yn iawn. Mae Llywodraeth Cymru yn nodi blaenoriaethau ac uchelgeisiau allweddol y disgwyliwn i awdurdodau lleol weithio tuag atynt a’u cyflawni. Wedyn, mater i’r awdurdodau lleol eu hunain, a etholwyd yn ddemocrataidd ac sydd â chyfrifoldebau democrataidd eu hunain, yw gwneud y penderfyniadau y maent yn credu sy’n adlewyrchu eu hanghenion a’u hamgylchiadau lleol yn y ffordd orau. Byddant yn cwrdd â’u hetholwyr ym mis Mai eleni. Os nad yw etholaethau lleol yn fodlon â pherfformiad eu hawdurdodau lleol, yna bydd yn rhaid iddynt eu dwyn i gyfrif am hynny. Nid fy nghyfrifoldeb i, fel Gweinidog, yw microreoli pob awdurdod lleol a rhoi fy hun yn lle’r etholwyr lleol hynny y mae’r cynghorau’n atebol iddynt.

Thank you, Minister, for that statement. I appreciate that you see a separation between your own powers and the jurisdiction of the local authorities. However, we could perhaps take more of a leading role in the Assembly in this kind of area. I note that a lot of the impetus to reduce rubbish collection was to comply with EU targets on recycling and landfill. As we are now seemingly set to leave the EU, is there a case for the Assembly to push for the amendment of these targets?

Diolch i chi, Weinidog, am y datganiad hwnnw. Rwy’n derbyn eich bod yn gweld gwahaniad rhwng eich pwerau eich hun ac awdurdodaeth yr awdurdodau lleol. Fodd bynnag, efallai y gallem chwarae rhan fwy arweiniol yn y Cynulliad mewn meysydd o’r fath. Nodaf mai llawer o’r ysgogiad i leihau casgliadau sbwriel oedd er mwyn cydymffurfio â thargedau’r UE ar ailgylchu a thirlenwi. Gan ei bod yn ymddangos bellach ein bod yn mynd i adael yr UE, a oes achos i’r Cynulliad wasgu am ddiwygio’r targedau hyn?

I’m heartened to hear the Member’s recognition of the excellent work that the EU did in this area in leading some of the environmental improvements that we’ve seen across the United Kingdom. The European Union was responsible for dragging the United Kingdom into some of those actions that have done so much to improve our local environment. Without the European Union—of course, he makes an important point—we will have to design our own policy approaches in this area, and it’s right of him to point out that that will be something that we will need to do in future.

Rwy’n falch o glywed yr Aelod yn cydnabod y gwaith ardderchog a wnaeth yr UE yn y maes hwn yn arwain rhai o’r gwelliannau amgylcheddol a welsom ar draws y Deyrnas Unedig. Yr Undeb Ewropeaidd oedd yn gyfrifol am lusgo’r Deyrnas Unedig i gyflawni rhai o’r camau gweithredu hynny sydd wedi gwneud cymaint i wella ein hamgylchedd lleol. Heb yr Undeb Ewropeaidd—mae’n gwneud pwynt pwysig, wrth gwrs—bydd yn rhaid i ni gynllunio ein dulliau polisi ein hunain yn y maes hwn, ac mae’n iawn i nodi y bydd hynny’n rhywbeth y bydd angen i ni ei wneud yn y dyfodol.

Thank you, Minister; thank you for that acknowledgement that there may be a role in the Assembly for that debate. I further note that a large part of the EU legislation in this area—sorry to labour the point—was driven by Germany and Denmark, which had few available landfill sites. In the UK, we have many disused quarries and gravel pits, so we simply don’t need to comply with these targets, do we? What’s your view on that?

Diolch i chi, Weinidog; diolch i chi am gydnabod y gallai fod rôl yn y Cynulliad i’r ddadl honno. Nodaf hefyd fod rhan fawr o ddeddfwriaeth yr UE yn y maes hwn—mae’n ddrwg gennyf am rygnu ymlaen ar y pwynt hwn—wedi cael ei hysgogi gan yr Almaen a Denmarc, dwy wlad nad oedd ganddynt lawer o safleoedd tirlenwi ar gael. Yn y DU, mae gennym lawer o chwareli a phyllau gro nas defnyddir, felly nid oes angen i ni gydymffurfio â’r targedau hyn, nac oes? Beth yw eich barn ar hynny?

As I’m sure the Member knows, our ambition has been to bear down upon, and, as far as possible, eliminate the use of landfill sites, and I see no attraction whatsoever in reversing our position on that matter.

Fel rwy’n siŵr y bydd yr Aelod yn gwybod, ein huchelgais oedd lleihau, a hyd y bo modd, dileu’r defnydd o safleoedd tirlenwi, ac ni welaf unrhyw atyniad o gwbl mewn gwrthdroi ein safbwynt ar y mater hwnnw.

Panel Cynghori Allanol i Adael yr UE

External Advisory Panel on EU Withdrawal

3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y panel cynghori allanol i adael yr UE? OAQ(5)0031(FLG)

3. Will the Minister make a statement on the external advisory panel on EU withdrawal? OAQ(5)0031(FLG)

I thank the Member for that question. The First Minister has established a European advisory group, which will draw together expertise from civic and political society in Wales. It will provide advice on the wide-ranging impacts of Wales’s exit from the European Union and how best they might be addressed.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Mae’r Prif Weinidog wedi sefydlu grŵp cynghori Ewropeaidd, a fydd yn dod ag arbenigedd ynghyd o’r gymdeithas ddinesig a’r gymdeithas wleidyddol yng Nghymru. Bydd yn rhoi cyngor ar yr effeithiau eang yn sgil ymadawiad Cymru â’r Undeb Ewropeaidd a’r ffordd orau o fynd i’r afael â hwy.

I thank the Cabinet Secretary for his answer. Presumably, as this is an advisory panel that has been called by the Welsh Government itself, the panel, in its inaugural meeting, will be furnished with position papers from the Welsh Government on elements of EU withdrawal and the view of Welsh Government on many of the matters that accompany the process of withdrawal from the European Union. Can he confirm that that is indeed the case, and would he be prepared to outline the contents of some of these Welsh Government position papers on EU withdrawal?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Gan fod hwn yn banel cynghori a grëwyd gan Lywodraeth Cymru ei hun, rwy’n cymryd y bydd y panel, yn ei gyfarfod cyntaf, yn cael papurau sefyllfa gan Lywodraeth Cymru ar elfennau o’r ymadawiad â’r UE a barn Llywodraeth Cymru ar nifer o’r materion sy’n gysylltiedig â’r broses o adael yr Undeb Ewropeaidd. A yw’n gallu cadarnhau bod hynny’n wir, ac a fyddai’n barod i amlinellu cynnwys rhai o bapurau sefyllfa Llywodraeth Cymru ar adael yr UE?

There will, of course, be an agenda set for the first meeting of that advisory panel, but I think it’s important to say that the purpose of the advisory panel is for the panel to advise Welsh Government, rather than for the Welsh Government to advise the panel.

Wrth gwrs, bydd agenda’n cael ei chreu ar gyfer cyfarfod cyntaf y panel cynghori hwnnw, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig dweud mai diben y panel cynghori yw rhoi cyngor i Lywodraeth Cymru, yn hytrach na bod Llywodraeth Cymru yn rhoi cyngor i’r panel.

Obviously, the Welsh Government has taken various steps to reorganise itself in light of the Brexit vote on 23 June. There is this external advisory group. I believe that you yourself, Minister, are chairing a Cabinet sub-committee on the EU discussions, or there is a role that you are doing within Government via the sub-committee. Could you tell us how the advice that might be received from the external advisory board will be taken forward by the Welsh Government, given that you’ve set out very clear principles in June of this year, albeit we’ve seen some of those principles become a little more flexible as the summer’s progressed? But, there were six key principles that the First Minister put on the table. So, it would be interesting to know how those principles will be either adapted, modified or upheld pending the advice from the advisory board.

Yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi nifer o gamau ar waith i ad-drefnu ei hun yn dilyn y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd ar 23 Mehefin. Mae gennych y grŵp cynghori allanol hwn. Rwy’n credu eich bod chi eich hun, Weinidog, yn cadeirio is-bwyllgor y Cabinet ar drafodaethau’r UE, neu mae yna rôl rydych yn ei chwarae yn y Llywodraeth drwy’r is-bwyllgor. A allwch ddweud wrthym sut y bydd y cyngor a allai ddod gan y bwrdd cynghori allanol yn cael ei ddatblygu gan Lywodraeth Cymru, o ystyried eich bod wedi nodi egwyddorion clir iawn ym mis Mehefin eleni, er ein bod wedi gweld rhai o’r egwyddorion hynny’n mynd ychydig yn fwy hyblyg wrth i’r haf fynd rhagddo? Ond cyflwynodd y Prif Weinidog chwe egwyddor allweddol. Felly, byddai’n ddiddorol gwybod sut y bydd yr egwyddorion hynny yn cael eu haddasu, eu diwygio neu eu cadarnhau wrth ddisgwyl am y cyngor gan y bwrdd cynghori.

I thank Andrew Davies for that question. I am a member of the Cabinet sub-committee, but it is chaired by the First Minister. The First Minister will attend the inaugural meeting of the advisory panel but I will chair it thereafter, so it will be my responsibility to make sure that the advice that the panel provides is communicated directly to the Cabinet sub-committee. In the way that Steffan Lewis asked, the advisory group will be informed of the Government’s position—the six points and the way that debate has evolved over the summer. They will provide their advice against that backdrop, but it will be an iterative process in which the key thing about the panel will be that we in Government will have access to some of the most expert and informed advice that we can get, in order to make sure that our influence in discussions within the UK is maximised, and that we can make sure that Welsh interests are always at the forefront of those discussions.

Diolch i Andrew Davies am y cwestiwn hwnnw. Rwy’n aelod o is-bwyllgor y Cabinet, ond mae’n cael ei gadeirio gan y Prif Weinidog. Bydd y Prif Weinidog yn mynychu cyfarfod cyntaf y panel cynghori, ond byddaf yn ei gadeirio ar ôl hynny, felly fy nghyfrifoldeb i fydd gwneud yn siŵr fod y cyngor y mae’r panel yn ei roi yn cael ei gyfleu’n uniongyrchol i is-bwyllgor y Cabinet. Yn y modd y gofynnodd Steffan Lewis, bydd y grŵp cynghori yn cael gwybod beth yw safbwynt y Llywodraeth—y chwe phwynt a’r ffordd y mae’r ddadl wedi esblygu dros yr haf. Byddant yn rhoi eu cyngor yn y cyd-destun hwnnw, ond bydd yn broses iteraidd a’r peth allweddol am y panel fydd y ffaith fod gennym ni yn y Llywodraeth fynediad at beth o’r cyngor mwyaf arbenigol a gwybodus y gallwn ei gael, er mwyn gwneud yn siŵr fod gennym gymaint o ddylanwad ag y bo modd mewn trafodaethau yn y DU, a’n bod yn gallu gwneud yn siŵr fod buddiannau Cymru’n flaenllaw yn y trafodaethau hynny bob amser.

I’m sure the Minister will agree with me that, if this advisory panel is to be stuffed full of faint-hearted Remainers, it will be of very limited use. Therefore, there ought to be a role for Brexiteers such as myself and Andrew R.T. Davies, for example, who have a more optimistic view of the future than some of those that I’ve just mentioned. Although we might engage in what I might call constructive confrontation in this Assembly, in a body such as this panel we could actually engage in some constructive engagement. Having been a member of the EU Council of Ministers, in my case—as indeed Huw Irranca-Davies probably was—there are Members in this house who could play a very constructive role on this panel.

Rwy’n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi, os yw’r panel cynghori hwn yn cael ei stwffio’n llawn o bobl wangalon a oedd o blaid aros yn yr UE, mai cyfyngedig iawn fydd ei werth. Felly, dylid sicrhau bod rôl i bobl a oedd o blaid gadael yr UE fel fi ac Andrew R.T. Davies, er enghraifft, sydd â golwg fwy optimistaidd ar y dyfodol nag ambell un o’r rhai rwyf newydd eu crybwyll. Er ein bod efallai’n cymryd rhan yn yr hyn y gallwn ei alw’n wrthdaro adeiladol yn y Cynulliad hwn, gyda chorff fel y panel hwn, gallem gymryd rhan mewn rhywfaint o ymwneud adeiladol mewn gwirionedd. A minnau wedi bod yn aelod o Gyngor Gweinidogion yr Undeb Ewropeaidd, yn fy achos i—ac yn wir, yn achos Huw Irranca-Davies mae’n debyg—mae yna Aelodau yn y tŷ hwn a allai chwarae rhan adeiladol iawn ar y panel hwn.

I hear what the Member has to say; I’ll make sure the First Minister knows of his views, because it is the First Minister who is responsible for inviting people to be members of the panel. It will be full of people of genuine expertise with robust views of their own. It’s their expertise that brings them to the panel rather than any prior views on whether the United Kingdom should be part of the European Union, and I look forward to a very vigorous set of discussions there.

Rwy’n clywed yr hyn sydd gan yr Aelod i’w ddweud; byddaf yn gwneud yn siŵr fod y Prif Weinidog yn cael gwybod am ei farn, gan mai’r Prif Weinidog sy’n gyfrifol am wahodd pobl i fod yn aelodau o’r panel. Bydd yn llawn o bobl sydd ag arbenigedd go iawn a safbwyntiau cadarn eu hunain. Eu harbenigedd sy’n rhoi lle iddynt ar y panel yn hytrach nag unrhyw safbwyntiau blaenorol ynglŷn ag a ddylai’r Deyrnas Unedig fod yn rhan o’r Undeb Ewropeaidd, ac edrychaf ymlaen at gyfres o drafodaethau grymus iawn yno.

Targedau Awdurdodau Lleol

Local Authority Targets

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i sicrhau bod awdurdodau lleol yn cyrraedd eu targedau? OAQ(5)0022(FLG)[W]

4. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s efforts to ensure that local authorities reach their targets? OAQ(5)0022(FLG)[W]

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae awdurdodau lleol yn ddemocrataidd atebol am eu perfformiad eu hunain yn erbyn blaenoriaethau sy’n adlewyrchu amgylchiadau lleol. Mae Llywodraeth Cymru yn eu cefnogi nhw drwy gyllid, cyngor a deddfwriaeth.

I thank the Member for the question. Local authorities are democratically accountable for their own performance against priorities that reflect local circumstances. The Welsh Government supports that effort through funding, advice and legislation.

Buaswn i’n licio defnyddio fel enghraifft un strategaeth benodol gan Lywodraeth Cymru, sef y nod o gael miliwn o bobl yn siarad Cymraeg erbyn 2050. Mewn ymateb ysgrifenedig i gwestiwn ysgrifenedig gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ynglŷn â chyfraniad awdurdodau lleol i dargedau cenedlaethol ym maes addysg cyfrwng Cymraeg, yr ateb a gefais oedd nad oedd rhaid i awdurdodau lleol ddilyn unrhyw dargedau, ac rydych chi newydd ategu hynny. Ond, mae hynny’n syndod i mi, oherwydd mae addysg yn elfen allweddol er mwyn cyrraedd y nod o filiwn o siaradwyr, ac mi fydd yn rhaid i awdurdodau addysg lleol gynllunio cynnydd sylweddol mewn addysg trwy gyfrwng y Gymraeg os oes gan y Llywodraeth unrhyw obaith o gyrraedd y nod o filiwn o siaradwyr.

Mi gafwyd ffigurau diddorol iawn yn adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg ar gyfer y flwyddyn yma. Allan o’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru, yr awdurdodau sydd yn perfformio gwaethaf o ran y nifer o ysgolion yn yr awdurdod sydd yn cynnig addysg trwy gyfrwng y Gymraeg neu yn ddwyieithog ydy’r rhai sydd yn cael eu rhedeg gan y Blaid Lafur. Yng Nghaerdydd—

I would like to quote as an example a particular Welsh Government strategy, namely the aim of 1 million Welsh speakers by 2050. In a written response to a written question, the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language, on a question on the contribution of local authorities to the target in terms of Welsh-medium education, the answer received was that local authorities didn’t have to attain towards any targets, and you have just confirmed that. Now, that is a surprise to me, because education is a crucially important element if we are to attain the target of 1 million Welsh speakers. Local education authorities will have to plan for a substantial increase in Welsh-medium education if the Government is to have any hope of reaching its aim of 1 million Welsh speakers.

There were some very interesting figures in the Welsh Language Commissioner’s annual report for this year. Of the 22 local authorities in Wales, the authorities performing worst in terms of the number of schools in the authorities providing Welsh-medium education or bilingual education are those that are run by the Labour party. In Cardiff—

Bydd rhaid ichi ddod i gwestiwn, Sian Gwenllian.

You’ll have to come to a question, Sian Gwenllian.

Iawn. Mewn gwrthwynebiad i hynny, wrth gwrs, mae cynghorau Plaid Cymru yn perfformio yn dda iawn. Sut fyddwch chi yn sicrhau, felly, bod awdurdodau lleol—ac yn benodol awdurdodau lleol dan reolaeth eich plaid chi—yn gweithredu er mwyn cyflawni’r weledigaeth o filiwn o siaradwyr ym maes addysg?

Okay. If you compare that with Plaid Cymru councils, they are performing extremely well. How will you ensure, therefore, that local authorities—and particularly local authorities run by your own party—do take action in order to achieve this vision of 1 million Welsh speakers in the field of education?

Wel, a gaf i ddechrau trwy gytuno gyda’r Aelod am bwysigrwydd yr awdurdodau lleol yn y maes yma? Mae yna lot o bethau y mae’r awdurdodau lleol yn eu gwneud sy’n berthnasol i’r iaith Gymraeg a’r ‘ambition’ sydd gennym ni i dyfu’r nifer y bobl yng Nghymru sy’n gallu siarad Cymraeg am y dyfodol.

It’s not for me, as local government Minister, to set targets that are in the province of the Minister responsible in this area nor in relation to schools, but I do agree with the general point that the Member was making. Local authorities play a very important role in relation to the Welsh language. That’s why my predecessor commissioned a report that was chaired by Rhodri Glyn Thomas that we discussed here on the floor of the Assembly prior to the summer break, and why I regularly discuss with leaders of local authorities in my meetings with them the work that they can do in this area.

Well, may I begin by agreeing with the Member about the importance of local authorities in this particular area? There are a great many things that local authorities do that are relevant to the Welsh language, and the ambition that we have to increase the number of people in Wales who can speak the Welsh language for the future.

Nid fy nghyfrifoldeb i, fel Gweinidog llywodraeth leol, yw gosod targedau ym maes y Gweinidog sy’n gyfrifol am y maes hwn nac mewn perthynas ag ysgolion, ond rwy’n cytuno â’r pwynt cyffredinol y mae’r Aelod yn ei wneud. Mae awdurdodau lleol yn chwarae rhan bwysig iawn mewn perthynas â’r iaith Gymraeg. Dyna’r rheswm pam y comisiynodd fy rhagflaenydd adroddiad a gadeiriwyd gan Rhodri Glyn Thomas, ac a drafodwyd yma ar lawr y Cynulliad cyn toriad yr haf, a pham rwy’n cael trafodaethau rheolaidd ag arweinwyr awdurdodau lleol wrth gyfarfod â hwy ynglŷn â’r gwaith y gallant ei wneud yn y maes hwn.

Minister, despite the best efforts of the Welsh Government to protect local government in Wales from the impact of UK Government budget cuts, Torfaen, like all local authorities in Wales, is having to work incredibly hard in very challenging financial circumstances to deliver public services locally. Will you therefore join me in congratulating Torfaen council on their recent Wales Audit Office report in which the council was described as having a clear strategic vision, driven by open and inclusive leadership and actively developing its corporate arrangements to deliver improved outcomes?

Weinidog, er gwaethaf ymdrechion gorau Llywodraeth Cymru i ddiogelu llywodraeth leol yng Nghymru rhag effaith y toriadau yng nghyllideb Llywodraeth y DU, mae Torfaen, fel pob awdurdod lleol yng Nghymru, yn gorfod gweithio’n galed iawn mewn amgylchiadau ariannol heriol iawn i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn lleol. A wnewch chi, felly, ymuno â mi i longyfarch cyngor Torfaen ar eu hadroddiad diweddar gan Swyddfa Archwilio Cymru a oedd yn disgrifio’r cyngor fel un sydd â gweledigaeth strategol glir, wedi ei hysgogi gan arweinyddiaeth agored a chynhwysol, ac sy’n mynd ati i ddatblygu ei drefniadau corfforaethol er mwyn cyflawni canlyniadau gwell?

I thank the Member for that. Let me begin by agreeing with what she said at the start of her question. Any Members here who’ve seen the recent Institute for Fiscal Studies report, with its account of what it calls the ‘extraordinary impact’ of 11 successive years of cuts to budgets for public services in Wales, will recognise what she said about the pressures that that brings to local authorities.

I was very pleased indeed to see the Wales Audit Office report. It followed a very positive report on the Vale of Glamorgan. Hugh Vaughan Thomas, the chief of the Wales Audit Office, said of Torfaen that this was

‘a very positive report that Torfaen Council should be proud of.’

I’m very pleased to pay tribute to the leadership of that council and the very hard work that those who work for it do every single day to provide services to the people of Torfaen.

Diolch i’r Aelod am hynny. Gadewch i mi ddechrau drwy gytuno â’r hyn a ddywedodd ar ddechrau ei chwestiwn. Bydd unrhyw Aelod yma sydd wedi gweld yr adroddiad diweddar gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, sy’n cofnodi’r hyn y mae’n ei alw’n effaith eithriadol 11 mlynedd olynol o doriadau i gyllidebau gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, yn cydnabod yr hyn a ddywedodd am y pwysau y mae hynny’n ei roi ar awdurdodau lleol.

Roeddwn yn falch iawn wir o weld adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru. Roedd yn dilyn adroddiad cadarnhaol iawn ar Fro Morgannwg. Dywedodd Hugh Vaughan Thomas, pennaeth Swyddfa Archwilio Cymru, am Dorfaen fod hwn yn

‘adroddiad cadarnhaol iawn y dylai Cyngor Torfaen fod yn falch ohono.’

Rwy’n falch iawn o dalu teyrnged i arweinyddiaeth y cyngor a’r gwaith caled iawn y mae’r rhai sy’n gweithio ar ei ran yn ei wneud bob dydd i ddarparu gwasanaethau i bobl Torfaen.

Ariannu Llywodraeth Leol

Financing Local Government

5. A wnaiff y Gweinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer ariannu llywodraeth leol yn ystod y Pumed Cynulliad? OAQ(5)0026(FLG)

5. Will the Minister outline the Welsh Government’s plans for the financing of local government during the fifth Assembly? OAQ(5)0026(FLG)

I thank the Member for that question. We will continue to fund local government through a combination of the annual settlements and specific grants. Local authorities, of course, possess independent powers of raising both revenue and capital to fund their activities.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Byddwn yn parhau i gyllido llywodraeth leol drwy gyfuniad o’r setliadau blynyddol a grantiau penodol. Mae awdurdodau lleol, wrth gwrs, yn meddu ar bwerau annibynnol i godi refeniw a chyfalaf i ariannu eu gweithgareddau.

Thank you for that. I did listen to your answer to Gareth Bennett that you set the priorities and local government are charged with implementing them as they see fit in their local area. However, Minister, I would like to understand what ability you have to influence the fair deployment of funding throughout a local authority. One of the cinderella services ends up being enforcement. Local authorities don’t like to enforce because they say they don’t have the staff. They also worry that things will go to appeal and, therefore, they’re in for a long legal, and very costly, battle. But what that can result in is enormous areas of unfairness. So, for example, in Pembrokeshire, I have at least three communities who are separated by a number of miles who have all been subjected to illegal Gypsy and Traveller sites arriving, they’ve been terrorised and intimidated, and forced out of their homes. It’s a completely horrendous situation. I have been to everybody, the previous Minister, the police, but, above all, the county council, because they do have the enforcement capabilities. However, they simply will not step forward because they say they don’t have the funds, they say that they need the funds for other vital services and yet we are disproportionately affecting other groups of people. I think it’s incredibly unfair and I would like to understand if the Welsh Government is able to use its powers to ensure that local councils take into account all of the residents within their areas and not just look after protected minorities, because, trust me, if you or I tried to do something this illegal, we would have everything coming down on our shoulders like a tonne of bricks, and these poor people—the level of intimidation is horrific.

Diolch i chi am hynny. Gwrandawais ar eich ateb i Gareth Bennett ac fe ddywedoch mai chi sy’n nodi’r blaenoriaethau a bod llywodraeth leol yn gyfrifol am eu gweithredu fel y gwelant orau yn eu hardal leol. Fodd bynnag, Weinidog, hoffwn ddeall pa allu sydd gennych i ddylanwadu ar degwch y modd y caiff cyllid ei ddefnyddio drwy awdurdod lleol. Un o’r gwasanaethau sinderela yn y pen draw yw gorfodaeth. Nid yw awdurdodau lleol yn hoffi gorfodi am eu bod yn dweud nad oes ganddynt y staff. Maent hefyd yn poeni y bydd pethau’n mynd i apêl ac felly y byddant yn gorfod ymladd brwydr gyfreithiol hir a chostus iawn. Ond gall hynny arwain at feysydd enfawr o annhegwch. Felly, er enghraifft, yn Sir Benfro, mae gennyf o leiaf dair cymuned gyda nifer o filltiroedd rhyngddynt ac mae pob un ohonynt wedi gweld safleoedd anghyfreithlon i Sipsiwn a Theithwyr yn cyrraedd, maent wedi cael eu dychryn a’u brawychu, a’u gorfodi allan o’u cartrefi. Mae’n sefyllfa hollol erchyll. Rwyf wedi bod yn gweld pawb, y Gweinidog blaenorol, yr heddlu, ond yn bennaf, y cyngor sir, oherwydd mae ganddynt alluoedd gorfodi. Fodd bynnag, maent yn gwrthod camu ymlaen am eu bod yn dweud nad oes ganddynt yr arian, maent yn dweud eu bod angen yr arian ar gyfer gwasanaethau hanfodol eraill ac eto rydym yn effeithio’n anghymesur ar grwpiau eraill o bobl. Rwy’n credu ei bod yn sefyllfa hynod o annheg a hoffwn wybod a yw Llywodraeth Cymru yn gallu defnyddio ei phwerau i sicrhau bod cynghorau lleol yn ystyried yr holl drigolion yn eu hardaloedd yn hytrach na gofalu am leiafrifoedd a warchodir yn unig, oherwydd, credwch fi, pe baech chi neu fi’n ceisio gwneud rhywbeth mor anghyfreithlon â hyn, byddai popeth yn disgyn ar ein hysgwyddau fel tunnell o frics, a’r bobl druenus hyn—mae lefel y brawychiad yn arswydus.

Well, there are a number of different strands in what the Member has said. I’ve no way of knowing what the position is in relation to the final point that she made. I would be very disappointed indeed if she were implying that some groups in our society are treated differently to others. That is not the way that things should be, as she knows.

Her general point simply goes back to what I said in answer to Lynne Neagle—that in an extraordinary 11-year period of retrenchment, local authorities face the consequences of those decisions made, foolish and flawed, to pursue the politics of austerity and the economics of austerity, with the consequences that that has for public services. In relation to local government services, there are services that are statutory and that local government must provide. It is inevitable that the squeeze is greater, as the Institute for Fiscal Studies report demonstrated, on those parts of the budget where local authorities don’t face that same level of statutory obligation. I recognise, however, what she says about the fragility of some public protection services in parts of Wales, and I hope to have something to say on that when I make my statement on 4 October.

Wel, mae nifer o elfennau gwahanol yn yr hyn y mae’r Aelod wedi’i ddweud. Nid oes gennyf unrhyw ffordd o wybod beth yw’r sefyllfa mewn perthynas â’i phwynt olaf. Byddwn yn siomedig iawn yn wir pe bai’n awgrymu bod rhai grwpiau yn ein cymdeithas yn cael eu trin yn wahanol i eraill. Nid dyna’r ffordd y dylai pethau fod, fel y gŵyr.

Mae ei phwynt cyffredinol yn mynd yn ôl at yr hyn a ddywedais wrth ateb Lynne Neagle—mewn cyfnod eithriadol o 11 mlynedd o gwtogi, mae awdurdodau lleol yn wynebu canlyniadau’r penderfyniadau a wnaed yn ffôl ac yn wallus er mwyn mynd ar drywydd gwleidyddiaeth caledi ac economeg caledi, a’r canlyniadau y mae hynny wedi eu creu i wasanaethau cyhoeddus. Mewn perthynas â gwasanaethau llywodraeth leol, mae yna wasanaethau sy’n statudol ac sy’n rhaid i lywodraeth leol eu darparu. Mae’n anochel bod mwy o wasgu, fel y dangosodd adroddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, ar y rhannau o’r gyllideb lle nad yw awdurdodau lleol yn wynebu’r un lefel o rwymedigaeth statudol. Rwy’n cydnabod, fodd bynnag, yr hyn y mae’n ei ddweud am freuder rhai gwasanaethau diogelu’r cyhoedd mewn rhannau o Gymru, ac rwy’n gobeithio y bydd gennyf rywbeth i’w ddweud am hynny pan fyddaf yn gwneud fy natganiad ar 4 Hydref.

I welcome the Government’s announcement today of the extension of council tax reduction, and I was pleased to host the launch of the Citizens Advice report, which has already been mentioned in the Chamber today, into council tax debt. We heard about lots of good practice that supports individuals struggling with council tax debt and supports councils in their recovery of council tax. Will he agree to review the recommendations in the report and act where he can to address the matters highlighted in it?

Rwy’n croesawu cyhoeddiad y Llywodraeth heddiw mewn perthynas ag ymestyn gostyngiadau’r dreth gyngor, ac roeddwn yn falch o gynnal lansiad adroddiad Cyngor ar Bopeth ar ddyledion y dreth gyngor, a grybwyllwyd eisoes yn y Siambr heddiw. Clywsom am lawer o arferion da i gynorthwyo unigolion sy’n cael trafferth gyda dyledion y dreth gyngor ac i gynorthwyo cynghorau i gasglu’r dreth gyngor. A fydd yn cytuno i adolygu argymhellion yr adroddiad a rhoi camau ar waith lle y gall i fynd i’r afael â’r materion a amlygwyd ynddo?

Thanks to Jeremy Miles for drawing attention to the Citizens Advice ‘Fairness for all’ report, a very important report that I take very seriously. There are three specific recommendations for Welsh Government, two of which fall into my own area of responsibility. The first was to continue with our council tax reduction scheme. It’s an expensive scheme. It costs £244 million every year, and I am proud of every single one of those pounds because they go to help the very poorest and most vulnerable households in Wales. I am very proud of the decision that this Assembly took to support that scheme, and the sharp, sharp contrast that it draws between the position of families in England, millions of whom have to pay money towards the council tax at a point when their own benefits and their ability to do so has been frozen and further compromised. So, I was very pleased indeed to be able to make the announcement today that that national council tax reduction scheme will continue for a further year, and that I will be discussing its further continuation with local authority colleagues.

However, the report does draw attention, to my mind, to some concerning evidence in relation to the deployment of bailiffs. I want to be clear that the use of bailiffs should never be anything other than a last resort, that other courses of action should always have been exhausted first, and that public authorities that contract with bailiffs need to think very carefully about who they are contracting with. I intend to commission some fresh research into the way that these things happen in Wales in order to work with public authorities to try to make sure that, where people find themselves in this degree of difficulty, we respond to them in the most sensitive way possible.

Diolch i Jeremy Miles am dynnu sylw at yr adroddiad ‘Tegwch i bawb’ gan Cyngor ar Bopeth, adroddiad hynod o bwysig yr wyf yn ei gymryd o ddifrif. Ceir tri argymhelliad penodol ar gyfer Llywodraeth Cymru, ac mae dau ohonynt yn berthnasol i fy maes cyfrifoldeb fy hun. Y cyntaf oedd parhau â’n cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor. Mae’n gynllun drud. Mae’n costio £244 miliwn bob blwyddyn, ac rwy’n falch o bob un o’r punnoedd hynny gan eu bod yn mynd tuag at helpu’r teuluoedd tlotaf a mwyaf agored i niwed yng Nghymru. Rwy’n falch iawn o benderfyniad y Cynulliad hwn i gefnogi’r cynllun hwnnw, a’r cyferbyniad clir iawn y mae’n ei amlygu rhwng sefyllfa teuluoedd yn Lloegr, lle mae miliynau ohonynt yn gorfod talu arian tuag at y dreth gyngor ar adegau pan fo’u budd-daliadau a’u gallu i wneud hynny wedi ei rewi a’i beryglu ymhellach. Felly, roeddwn yn falch iawn yn wir o allu gwneud y cyhoeddiad heddiw y bydd cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor cenedlaethol yn parhau am flwyddyn arall, ac y byddaf yn trafod ei barhad wedi hynny gyda chydweithwyr yn yr awdurdodau lleol.

Fodd bynnag, mae’r adroddiad yn tynnu sylw, yn fy marn i, at dystiolaeth sy’n peri pryder ynglŷn â defnyddio beilïaid. Rwyf eisiau dweud yn glir na ddylid defnyddio beilïaid ac eithrio pan fetho popeth arall, y dylid dihysbyddu camau gweithredu eraill yn gyntaf bob amser, a bod angen i awdurdodau cyhoeddus sydd â chontractau â beilïaid feddwl yn ofalus iawn ynglŷn â phwy y maent yn ei gontractio. Rwy’n bwriadu comisiynu gwaith ymchwil newydd ar y ffordd y mae’r pethau hyn yn digwydd yng Nghymru er mwyn gweithio gydag awdurdodau cyhoeddus i geisio gwneud yn siŵr, pan fo pobl yn cael anhawsterau i’r graddau hyn, ein bod yn ymateb iddynt yn y modd mwyaf sensitif posibl.

Dinas-ranbarth Bae Abertawe

Swansea Bay City Region

6. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygu bargen ddinesig ar gyfer dinas-ranbarth bae Abertawe? OAQ(5)0027(FLG)

6. Will the Minister provide an update to the development of a city deal for the Swansea bay city region? OAQ(5)0027(FLG)

Diolch yn fawr i’r Aelod am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo o hyd i sicrhau bargen ddinesig lwyddiannus i ranbarth bae Abertawe. Mater i’r rhanbarth ei hun fydd llunio cynnig buddsoddi cymhellgar i fynd ar drywydd cyllid ar gyfer y fargen ddinesig. Mae rhanddeiliaid lleol yn dal i gael cymorth gan fy swyddogion i a swyddogion Llywodraeth y Deyrnas Unedig gyda’r dasg honno.

Thank you very much to the Member for that question. The Welsh Government is committed to securing a successful city deal for the Swansea bay region. It’s a matter for the region itself to put together an investment proposal to pursue funding for the city deal. Regional stakeholders do receive support from my officials and Welsh Government and UK officials with that task.

Diolch yn fawr am yr ateb yna, Weinidog. Yn naturiol, pan gyhoeddwyd hyn yn gynharach eleni roedd yna gynlluniau uchelgeisiol iawn wedi’u gosod gerbron, ond roedd pobl yn dweud ar y pryd, ‘Rŷm ni angen gwybod y manylion’, ac mae pobl yn lleol yn dal i aros am y manylion. Felly, a allaf jest roi pwsh ychydig bach ymhellach i chi ynglŷn â faint o drafodaethau a pha drafodaethau yn hollol rydych wedi’u cael efo partneriaid, gan gynnwys Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ynglŷn â gweithio ar y manylion pwysig yma i wneud yn siŵr ein bod yn gallu gwireddu’r dyhead? Diolch yn fawr.

Thank you very much for that response, Minister. Naturally, when this was announced earlier this year there were very ambitious plans that had been brought forward, but people said at the time that they needed to know the details. People at a local level are still awaiting those details. So, could I just push you a little further on: what discussions, and how many discussions have you had with partners, including the UK Government, on working on these important details to ensure that we can achieve our aspirations? Thank you.

I’m pleased to be able to reassure the Member that the Swansea bay city region and the city deal for it are very regularly discussed, both in my contacts with the United Kingdom Government—I’ve raised it with the Chief Secretary to the Treasury; I’ve talked directly to the Chancellor of the Exchequer about it—and that that is mirrored in a series of very active meetings that go on between local partners. I met all four local authority leaders, on this topic alone, back on 9 August. It does remain true, and he’s right to point to this, that there is a lot of work that still needs to be done in a short period of time. At the United Kingdom end, my discussions have been constructive but they are taking place, it seems to me, against a wider background in which the enthusiasm for city deals at the UK Government may be reducing as a result of changes in personnel in the UK administration. This means that it’s urgent for all those players in Swansea and its wider city region area to apply themselves now to the business of the significant prioritisation of projects, which is needed, to identify the spatial and economic impact that is to be obtained from any deal, and to set that out coherently and in a co-ordinated way, and to confirm the governance arrangements that will oversee such a deal if it is to be successful. I’m optimistic that that work can be done, but there is still a lot that has to be achieved and needs to be focused on in an urgent way.

Rwy’n falch o allu rhoi sicrwydd i’r Aelod fod dinas-ranbarth Bae Abertawe a’r cytundeb dinas ar ei gyfer yn cael eu trafod yn rheolaidd iawn, drwy fy nghysylltiadau â Llywodraeth y Deyrnas Unedig—deuthum â’r mater i sylw Prif Ysgrifennydd y Trysorlys; rwyf wedi siarad yn uniongyrchol â Changhellor y Trysorlys ynglŷn â’r mater—a bod hynny’n cael ei adlewyrchu mewn cyfres o gyfarfodydd gweithgar iawn sy’n digwydd rhwng partneriaid lleol. Cyfarfûm â phob un o bedwar arweinydd yr awdurdodau lleol, i drafod y pwnc hwn yn unig, yn ôl ar 9 Awst. Mae’n parhau i fod yn wir, ac mae’n gywir i dynnu sylw at hyn, fod yna lawer o waith sy’n dal i fod angen ei wneud mewn cyfnod byr o amser. Mewn perthynas â’r Deyrnas Unedig, mae fy nhrafodaethau wedi bod yn adeiladol ond mae’n ymddangos i mi eu bod yn cael eu cynnal mewn cyd-destun ehangach lle mae’r brwdfrydedd yn Llywodraeth y DU ynglŷn â chytundebau dinas yn lleihau o bosibl o ganlyniad i newidiadau personél yng ngweinyddiaeth y DU. Mae hyn yn golygu bod angen i’r holl rai hynny yn Abertawe a’r dinas-ranbarth ehangach ymroi ar frys yn awr i’r gwaith o flaenoriaethu prosiectau o ran eu sylwedd, sy’n angenrheidiol er mwyn nodi effeithiau gofodol ac economaidd unrhyw gytundeb, ac i nodi hynny’n drefnus mewn modd cydlynol, a chadarnhau’r trefniadau llywodraethu a fydd yn goruchwylio cytundeb o’r fath os yw’n mynd i fod yn llwyddiannus. Rwy’n optimistaidd y gellir gwneud y gwaith hwnnw, ond mae llawer sy’n rhaid ei gyflawni o hyd ac mae angen canolbwyntio ar hynny ar frys.

Can I associate myself with the remarks that Dai Lloyd made? I think that almost everybody, if not everybody, who represents the area, and certainly the people who live in the area, are concerned that it seems to be taking a long time for the city deal to actually come to fruition in Swansea as opposed to other places in Britain.

What I would like to ask the Minister is: what further needs to be done by the Welsh Government to ensure the city deal finance is released to the Swansea bay city region? If you’re saying, from what you answer was earlier, that the Welsh Government has done everything they can, then the pressure will need to be put on the local authorities and the Westminster Government, but what I don’t want to happen to me and to others is to have bounced back, ‘Well, it’s the Welsh Government that has not done everything they need to do’.

A gaf fi gysylltu fy hun â’r sylwadau a wnaeth Dai Lloyd? Rwy’n credu bod bron bawb, os nad pawb, sy’n cynrychioli’r ardal, ac yn sicr y bobl sy’n byw yn yr ardal, yn pryderu ei bod i’w gweld yn cymryd amser hir i’r cytundeb dinas ddwyn ffrwyth yn Abertawe yn wahanol i lefydd eraill ym Mhrydain.

Yr hyn yr hoffwn ei ofyn i’r Gweinidog yw: beth arall sydd angen i Lywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod cyllid y cytundeb dinas yn cael ei ryddhau i ddinas-ranbarth Bae Abertawe? Os ydych yn dweud, o’r hyn a ateboch yn gynharach, fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud popeth yn ei gallu, yna bydd angen rhoi pwysau ar yr awdurdodau lleol a Llywodraeth San Steffan, ond yr hyn nad wyf am ei weld yn digwydd i mi ac i eraill yw clywed, ‘Wel, Llywodraeth Cymru sydd heb wneud popeth sydd angen iddi ei wneud’.

Well, Llywydd, it’s important to set out a certain tension in the position of the Welsh Government in relation to the Swansea city deal. I continue to want us to play our active part in shaping that deal, advising on it, making sure that it comes to a successful fruition, lobbying on behalf of it with the UK Government and so on, but, in the end, those who propose the deal have to make a case to the Welsh Government to release the funding that is there. So, we have to have some distance in which we can challenge the deal, as well as being part of helping to make it happen, and we do our best to provide both of those roles in relation to it. So, it’s my job as finance Minister to do what is necessary to make sure that funding is available, if a deal is successful. Through my officials, we continue to participate in all those discussions that are there to shape the deal, but, in the end, it is for those local partners in local authorities, in the university, which has played such a constructive part in this deal, in the private sector partners as well—they have to do the hard work that is necessary at this point in the process to make sure that they have a compelling proposition to unlock the funding that’s available.

Wel, Lywydd, mae’n bwysig nodi tensiwn penodol yn safbwynt Llywodraeth Cymru mewn perthynas â chytundeb dinas Abertawe. Rwy’n parhau i fod eisiau i ni chwarae ein rhan weithredol yn llunio’r cytundeb hwnnw, rhoi cyngor yn ei gylch, sicrhau ei fod yn dwyn ffrwyth yn llwyddiannus, lobïo ar ei ran gyda Llywodraeth y DU ac yn y blaen, ond yn y pen draw, mae’n rhaid i’r rhai sy’n cynnig y cytundeb gyflwyno achos i Lywodraeth Cymru dros ryddhau’r arian sydd yno. Felly, mae’n rhaid i ni gael rhywfaint o bellter er mwyn i ni allu herio’r cytundeb, yn ogystal â bod yn rhan o’r gwaith o helpu’r broses o’i wireddu, ac rydym yn gwneud ein gorau i chwarae’r ddwy ran honno mewn perthynas â’r mater. Felly, fy ngwaith i fel Gweinidog cyllid yw gwneud yr hyn sy’n angenrheidiol i sicrhau bod cyllid ar gael, os yw cytundeb yn llwyddiannus. Drwy fy swyddogion, rydym yn parhau i gymryd rhan ym mhob un o’r trafodaethau sy’n digwydd i lunio’r cytundeb, ond yn y pen draw, mater yw hwn i’r partneriaid lleol yn yr awdurdodau lleol, yn y brifysgol, sydd wedi chwarae rhan mor adeiladol yn y cytundeb hwn, a’r partneriaid sector preifat yn ogystal—mae’n rhaid iddynt wneud y gwaith caled sy’n angenrheidiol ar y pwynt hwn yn y broses i wneud yn siŵr fod ganddynt gynnig cadarn er mwyn rhyddhau’r cyllid sydd ar gael.

Yes, can I also be associated with those remarks? And Mike Hedges is quite right to say we’re all rather concerned about this.

The membership of the board is pretty evenly balanced between public sector and private sector, but there’s no place on it for business membership groups like the Federation of Small Businesses or other key organisations that really could help maximise use of local supply chains in what should be an ambitious vision for this region. I met the Association of British Ports at a recent reception in Cardiff Bay and was surprised to hear that, at that stage, they’d not been involved in any discussions on the city bay deal vision at all. Could you remind the Assembly how the membership board was decided, and do you have any concerns about whether the very individualistic nature of the representation of the private sector—and I make no comment about the individuals involved—compared to the more corporate representation by local authorities might be limiting the speed at which the deal is progressing at all? It’s going to take a major buy-in from a wide private sector in the bay to advance any ideas for a potential ‘Mittelstand’, for example, and I just don’t see any sign of this stuff being publicised to any of us. Thank you.

Ie, a gaf fi hefyd fy nghysylltu â’r sylwadau hynny? Ac mae Mike Hedges yn llygad ei le pan ddywed ein bod i gyd yn eithaf pryderus ynglŷn â hyn.

Mae aelodaeth y bwrdd yn eithaf cytbwys rhwng y sector cyhoeddus a’r sector preifat, ond nid oes lle arno i grwpiau aelodaeth busnesau fel y Ffederasiwn Busnesau Bach neu sefydliadau allweddol eraill a allai fod o gymorth gwirioneddol i wneud y mwyaf o’r defnydd o gadwyni cyflenwi lleol yn yr hyn a ddylai fod yn weledigaeth uchelgeisiol ar gyfer y rhanbarth hwn. Cyfarfûm â Chymdeithas Porthladdoedd Prydain mewn derbyniad ym Mae Caerdydd yn ddiweddar a synnais glywed, bryd hynny, nad oeddent wedi bod yn rhan o unrhyw drafodaethau ar weledigaeth cytundeb dinas ar gyfer y bae. A wnewch chi atgoffa’r Cynulliad sut y cafodd aelodaeth y bwrdd ei benderfynu, ac a oes gennych unrhyw bryderon ynglŷn â’r posibilrwydd y gallai natur unigolyddol iawn cynrychiolaeth y sector preifat—ac nid wyf yn gwneud unrhyw sylwadau am yr unigolion dan sylw—o gymharu â’r gynrychiolaeth fwy corfforaethol gan awdurdodau lleol, gyfyngu ar ba mor gyflym y mae’r cytundeb yn datblygu? Mae’n mynd i alw am gefnogaeth gref gan sector preifat eang yn y bae i ddatblygu unrhyw syniadau ar gyfer ‘Mittelstand’ posibl, er enghraifft, ac nid wyf yn gweld unrhyw arwydd o’r pethau hyn yn cael eu hysbysu i unrhyw un ohonom. Diolch.

I thank the Member for those points; I’ve listened carefully to them. I suppose my immediate response is that those people who have been involved in all the work that has gone on to the deal so far need to stick with it now and get it over the line. Once we’ve got a deal that is agreed and is able to be funded, then I think the point she makes about making sure that the people around the table have a representative ability to reflect business in the area will be very important, and I’ll make sure that that is reflected in the discussions that we have with them.

Diolch i’r Aelod am y pwyntiau hynny; rwyf wedi gwrando’n ofalus arnynt. Mae’n debyg mai fy ymateb uniongyrchol yw bod angen i’r bobl sydd wedi bod yn rhan o’r holl waith a wnaed ar y cytundeb hyd yn hyn ddal ati yn awr a sicrhau ei fod yn cael ei gwblhau. Pan fydd gennym gytundeb wedi ei gytuno ac y bydd modd ei ariannu, yna rwy’n credu y bydd y pwynt y mae’n ei wneud ynglŷn â sicrhau bod gan y bobl o gwmpas y bwrdd allu cynrychiadol i adlewyrchu busnes yn yr ardal yn bwysig iawn, a byddaf yn sicrhau bod hynny’n cael ei adlewyrchu yn y trafodaethau y byddwn yn eu cael gyda hwy.

Perfformiad Cynghorau Cymru

Performance of Welsh Councils

7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am berfformiad cynghorau Cymru? OAQ(5)0021(FLG)

7. Will the Minister make a statement on the performance of Welsh councils? OAQ(5)0021(FLG)

I thank the Member. Local authority performance data for 2015-16 were published on 7 September. They showed that performance had improved for 65 per cent of comparable indicators over the previous 12 months. The gap in performance between authorities had also narrowed for over half of the indicators.

Diolch i’r Aelod. Cafodd data perfformiad awdurdodau lleol ar gyfer 2015-16 eu cyhoeddi ar 7 Medi. Roeddent yn dangos bod perfformiad wedi gwella ar 65 y cant o ddangosyddion cymaradwy dros y 12 mis blaenorol. Mae’r bwlch perfformiad rhwng awdurdodau hefyd wedi culhau ar dros hanner y dangosyddion.

I thank the Minister for that response. I think we’ve seen local authorities doing incredibly well with diminishing funds. The local government data unit’s details on council performance was, I found, very interesting. I can, however, find no evidence that larger authorities are performing better than medium or small authorities. Can the Minister find that evidence from the data?

Diolch i’r Gweinidog am yr ymateb hwnnw. Rwy’n credu ein bod wedi gweld awdurdodau lleol yn gwneud yn eithriadol o dda gyda llai o arian. Roedd manylion yr uned ddata llywodraeth leol ar berfformiad cynghorau yn ddiddorol iawn yn fy marn i. Fodd bynnag, ni allaf ddod o hyd i unrhyw dystiolaeth fod awdurdodau mwy o faint yn perfformio’n well nag awdurdodau canolig neu fach. A all y Gweinidog ddod o hyd i’r dystiolaeth honno o’r data?

If the Member is suggesting that there is no inevitable connection between the size of a local authority and its performance, then he’s obviously right. Large authorities do well on some things and small authorities do well on some things. There is no inevitability about it. That’s not to say, I think, that there are not some aspects where being able to draw on a wider population and a wider number of staff, for example, may not help to create greater resilience in services.

Os yw’r Aelod yn awgrymu nad oes cysylltiad anochel rhwng maint awdurdod lleol a’i berfformiad, yna mae’n amlwg yn llygad ei le. Mae awdurdodau mawr yn gwneud rhai pethau’n dda ac mae awdurdodau bach yn gwneud rhai pethau’n dda. Nid oes dim yn anochel am y peth. Nid yw hynny’n golygu, yn fy marn i, nad oes rhai agweddau lle na fydd y gallu i dynnu ar boblogaeth ehangach a nifer ehangach o staff, er enghraifft, yn helpu i greu gwasanaethau mwy gwydn o bosibl.

Caffael Contractau Rheoli Gwastraff

Procurement of Waste Management Contracts

8. A wnaiff y Gweinidog amlinellu a yw Llywodraeth Cymru yn darparu canllawiau ai peidio i awdurdodau lleol ynghylch caffael contractau rheoli gwastraff? OAQ(5)0023(FLG)

8. Will the Minister outline whether or not the Welsh Government provides guidance to local authorities on the procurement of its waste management contracts? OAQ(5)0023(FLG)

I thank the Member for that. The Welsh Government has provided procurement guidance to local authorities for waste management contracts within the municipal waste infrastructure programme. Advice regarding the procurement of waste collection services for local authorities is also available in policy documents such as the municipal sector plan and the collections blueprint.

Diolch i’r Aelod am hynny. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu canllawiau caffael i awdurdodau lleol ar gyfer contractau rheoli gwastraff o fewn y rhaglen seilwaith gwastraff trefol. Mae cyngor ynglŷn â chaffael gwasanaethau casglu gwastraff ar gyfer awdurdodau lleol ar gael hefyd mewn dogfennau polisi megis cynllun y sector trefol a’r glasbrint casgliadau.

Cabinet Secretary, the First Minister kindly agreed to look at the issue I raised with him yesterday at FMQs with regard to Bridgend County Borough Council’s decision to prohibit the largest waste management company in Wales, the Potter Group, from bidding for a waste management contract because it doesn’t have an annual turnover of more than £50 million. I understand that this is in line with regulation 58 of the public contract regulations 2015, but I very much hope that you would agree with me that it can’t be right for a regulation to prevent large Welsh companies from bidding for these contracts in Wales. So, given the programme for government commitment to the improvement of procurement policy yesterday, will you also commit to looking at this issue to ensure that large Welsh companies can indeed bid for large public sector contracts in Wales?

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r Prif Weinidog wedi cytuno’n garedig i edrych ar y mater y tynnais ei sylw ato ddoe yn ystod y Cwestiynau i’r Prif Weinidog mewn perthynas â phenderfyniad Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i wahardd y cwmni rheoli gwastraff mwyaf yng Nghymru, Potter Group, rhag cynnig am gontract rheoli gwastraff am nad oes ganddo drosiant blynyddol o fwy na £50 miliwn. Deallaf fod hyn yn unol â rheoliad 58 o’r rheoliadau contract cyhoeddus 2015, ond rwy’n mawr obeithio y byddech yn cytuno na all fod yn iawn i reoliad atal cwmnïau mawr o Gymru rhag gwneud cais am y contractau hyn yng Nghymru. Felly, o ystyried ymrwymiad ein rhaglen lywodraethu i wella polisi caffael ddoe, a wnewch chi hefyd ymrwymo i edrych ar y mater hwn i sicrhau y gall cwmnïau mawr o Gymru wneud cais am gontractau sector cyhoeddus mawr yng Nghymru?

Well, thank you, Llywydd. I was in the Chamber yesterday when the Member raised this with the First Minister, and I know that he’s undertaken to write to provide details, and I will certainly undertake to share in any response to the particular circumstances that he outlines. Since the matter was raised yesterday, I have made some very initial enquiries with my officials on this matter. They report to me that they met with the company concerned on 15 September, last week, and although there was a useful discussion there about proposed investments in two small energy-from-waste plants in mid Wales, the issue of the Bridgend contract wasn’t raised at that meeting, and therefore there was nothing pursued about it. But I’ll certainly undertake to follow up his discussion yesterday with the First Minister.

Wel, diolch i chi, Lywydd. Roeddwn yn y Siambr ddoe pan soniodd yr Aelod wrth y Prif Weinidog am hyn, a gwn ei fod wedi ymrwymo i ysgrifennu ato gyda manylion, a byddaf yn sicr yn ymrwymo i rannu unrhyw ymateb i’r amgylchiadau penodol y mae’n eu hamlinellu. Ers i’r mater gael sylw ddoe, rwyf wedi gwneud rhai ymholiadau cychwynnol gyda fy swyddogion ar y mater hwn. Maent yn dweud wrthyf eu bod wedi cyfarfod â’r cwmni dan sylw ar 15 Medi, yr wythnos diwethaf, ac er iddynt gael trafodaeth ddefnyddiol yno am fuddsoddiadau arfaethedig mewn dau safle bach yng nghanolbarth Cymru sy’n troi gwastraff yn ynni, ni chrybwyllwyd contract Pen-y-bont ar Ogwr yn y cyfarfod hwnnw, ac felly nid aethom ar drywydd y mater. Ond rwy’n sicr yn ymrwymo i edrych ymhellach ar gynnwys ei drafodaeth gyda’r Prif Weinidog ddoe.

Dyraniad y Gyllideb i Bortffolio yr Amgylchedd a Materion Gwledig

Budget Allocation to the Environment and Rural Affairs Portfolio

9. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyraniad cyffredinol y gyllideb i bortffolio yr Amgylchedd a Materion Gwledig? OAQ(5)0018(FLG)

9. Will the Minister make a statement on the overall budget allocation to the Environment and Rural Affairs portfolio? OAQ(5)0018(FLG)

Diolch yn fawr am y cwestiwn. Fel yr amlinellwyd yn y gyllideb atodol a gafodd ei chymeradwyo ym mis Gorffennaf, mae £276 miliwn o gyllid refeniw a £107 miliwn o gyllid cyfalaf wedi’u dyrannu yn y gyllideb eleni ar gyfer y portffolio amgylchedd a materion gwledig.

Thank you very much for the question. As set out in the supplementary budget, which was approved in July, £276 million in revenue funding and £107 million in capital funding have been allocated for the budget this year in the environment and rural affairs portfolio.

Diolch yn fawr iawn i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb yna. Mae rhaglen llywodraethu Cymru ar gyfer y Llywodraeth a gyhoeddwyd ddoe yn cyfeirio at gynllun grantiau bach a fydd yn y cynllun datblygu gwledig. Fel Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid, a allwch chi gadarnhau a fydd yr arian yma ar gael yn y flwyddyn ariannol hon ar gyfer y cynllun hwn? Os felly, faint o arian a fydd Llywodraeth Cymru yn ei roi at y cynllun? Efallai y gallech chi gymryd y cyfle hwn i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar ariannu’r cynllun yma.

I’m very grateful to the Cabinet Secretary for that response. The programme for government for this Government, which was published yesterday, mentions a small-grants scheme that will be part of the rural development programme. As the Cabinet Secretary for finance, can you confirm whether this funding will be available in this financial year for this particular programme? If so, how much funding will the Welsh Government provide for it? Perhaps you could take this opportunity to give us an update on the funding of this programme.

Llywydd, I don’t have the accurate information immediately to hand and I wouldn’t want to do anything other than to make sure that the Member got the best information that he’s asking for. I’m very happy to write to him to provide the answer to the question that he’s raised this afternoon.

Lywydd, nid yw’r wybodaeth fanwl gywir gennyf wrth law ar hyn o bryd ac ni fyddwn am wneud unrhyw beth heblaw gwneud yn siŵr fod yr Aelod yn cael yr wybodaeth orau y mae’n gofyn amdani. Rwy’n hapus iawn i ysgrifennu ato i roi’r ateb i’r cwestiwn y mae wedi ei ofyn y prynhawn yma.

2. 2. Cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad
2. 2. Questions to the Assembly Commission

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad, a ni chyflwynwyd unrhyw gwestiynau.

The next item on our agenda is questions to the Assembly Commission. No questions have been tabled.

3. 3. Cynnig i Ethol Aelodau i Bwyllgorau
3. 3. Motion to Elect Members to Committees

Felly, eitem 3 ar yr agenda yw’r cynnig i ethol Aelodau i bwyllgor, ac rwy’n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig. Paul Davies.

So, we move to item 3: the motion to elect Members to committees. I call on a member of the Business Committee to move the motion.

Cynnig NDM6099 Elin Jones

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru) yn aelod o’r Pwyllgor Busnes yn lle Simon Thomas (Plaid Cymru).

Motion NDM6099 Elin Jones

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru) as a Member of the Business Committee in place of Simon Thomas (Plaid Cymru).

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os nad oes, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? If there are no objections, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

4. 4. Cynnig i Ethol Aelodau i Bwyllgorau
4. 4. Motion to Elect Members to Committees

Eitem 4 ar yr agenda yw’r cynnig i ethol Aelodau i bwyllgor. Rwy’n galw eto ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.

Item 4 on our agenda is the motion to elect Members to committees. I again call on a member of the Business Committee to move the motion.

Cynnig NDM6100 Elin Jones

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Nathan Gill (Annibynnol) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn lle Michelle Brown (UKIP).

Motion NDM6100 Elin Jones

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Nathan Gill (Independent) as a Member of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in place of Michelle Brown (UKIP).

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, fe dderbynnir y cynnig.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? There are no objections and the motion is therefore agreed.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

5. 5. Cynnig i Ethol Aelodau i Gomisiwn y Cynulliad
5. 5. Motion to Elect Members to the Assembly Commission

Yr eitem nesaf yw cynnig i ethol Aelodau i Gomisiwn y Cynulliad ac rwy’n galw ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.

The next item is the motion to elect Members to the Assembly Commission. I call on a member of the Business Committee to move the motion.

Cynnig NDM6101 Elin Jones

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 7.9, yn penodi Adam Price (Plaid Cymru) fel aelod o Gomisiwn y Cynulliad yn lle Dai Lloyd (Plaid Cymru).

Motion NDM6101 Elin Jones

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 7.9, appoints Adam Price (Plaid Cymru) as a member of the Assembly Commission in place of Dai Lloyd (Plaid Cymru).

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gan nad oes, fe dderbynnir y cynnig.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? As there are no objections, the motion is agreed.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

6. 6. Datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid ar Broses y Gyllideb
6. 6. Statement by the Chair of the Finance Committee on the Budget Process

Yr eitem nesaf yw datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid ar broses y gyllideb. Hwn yw’r datganiad cyntaf gan Gadeirydd pwyllgor yma yn y pumed Cynulliad. Rwy’n gobeithio y bydd yn arwain at nifer o Gadeiryddion pwyllgor yn cymryd y cyfle i roi datganiadau fel hyn gerbron y Cynulliad yma. Felly, rwy’n galw ar y datganiad cyntaf gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas.

The next item is a statement by the Chair of the Finance Committee on the budget process. This is the first statement by a committee Chair in this fifth Assembly. I hope that it will lead to many committee Chairs taking the opportunity to make such statements to the Assembly. Therefore, I call for the first statement from the Chair of the Finance Committee, Simon Thomas.

Diolch, Lywydd. Rwyf innau’n gobeithio y bydd hwn yn arwain at nifer o ddatganiadau o’r fath. Rwy’n falch iawn o wneud y datganiad hwn heddiw. Rwy’n croesawu penderfyniad doeth y Pwyllgor Busnes i alluogi Cadeiryddion pwyllgor i roi gwybod i’r Siambr am waith a blaenoriaethau eu pwyllgorau. A hithau’n ddechrau tymor newydd yn y Cynulliad, mae’r Pwyllgor Cyllid wedi bod yn brysur yn trefnu ei raglen waith, ac mae hwn yn gyfle inni rannu ein syniadau â chi.

Mae hwn yn gyfnod cyffrous a heriol i Gymru wrth i faterion cyllidol gael eu datganoli ac wrth i brosesau cyllidebol newydd gael eu cyflwyno. Dim ond yr wythnos diwethaf, cyfarfu’r pwyllgor â’i randdeiliaid allweddol i drafod yr heriau hyn ac i edrych ar ein dyheadau ar gyfer y dyfodol.

Un o brif rolau’r Pwyllgor Cyllid yw ystyried y gyllideb ddrafft a sut y bydd datganoli cyllidol i Gymru yn effeithio ar y ffordd yr ydym yn gwneud hyn. Bwriedir cyhoeddi’r gyllideb eleni ar 18 Hydref ac rydym eisoes wedi cynnal ymgynghoriad, sydd yn dod i ben heddiw. Fodd bynnag, gan fod yr ymgynghoriad wedi’i gynnal cyn bod rhanddeiliaid yn cael cyfle i weld y cynlluniau gwariant, rydym yn bwriadu lansio sgwrs deialog—dull ap Dialogue, hynny yw—a fydd yn caniatáu i bartïon â diddordeb roi eu barn. Gobeithio y bydd hyn, ynghyd â’r ymgynghoriad ffurfiol, yn darparu tystiolaeth nid yn unig i’r Pwyllgor Cyllid, ond i’r pwyllgorau eraill hefyd ar gyfer eu sesiynau craffu hwythau ar y gyllideb. Byddwn hefyd yn cynnal digwyddiad i randdeiliaid ym Merthyr Tudful.

Dyma’r flwyddyn olaf i’r gyllideb gael ei hystyried o dan y Rheolau Sefydlog presennol—rydym yn gobeithio—a, dim ond y bore yma yn y pwyllgor, gwnaethom drafod papur ar y newidiadau arfaethedig. Fel y bydd Aelodau’n gwybod ac yn cofio, bydd Cymru yn gyfrifol am gasglu a rheoli dwy dreth newydd o fis Ebrill 2018 ymlaen, sef y dreth trafodiadau tir a’r dreth gwarediadau tirlenwi. Bydd Llywodraeth Cymru hefyd yn cael pwerau benthyca newydd ar gyfer buddsoddiadau cyfalaf o hyd at £500 miliwn, a phwerau i fenthyg hyd at £500 miliwn arall i reoli amrywiadau cyllidebol tymor byr sy’n deillio o ddatganoli trethi. Bydd y newidiadau hyn yn arwain at newidiadau i’n gweithdrefnau cyllidebau, a byddaf yn sôn am hynny maes o law.

Yn ystod y Cynulliad diwethaf, rhoddwyd Cydsyniad Brenhinol i’r Ddeddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016. Dyma’r Ddeddf sy’n sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru, sy’n gyfrifol am gasglu a rheoli’r trethi datganoledig hyn. Erbyn hyn, mae’r Bil Treth Trafodiadau Tir a Gwrthweithio Osgoi Trethi Datganoledig (Cymru) wedi’i gyflwyno i’r Cynulliad. Cawsom ni ein sesiwn graffu gyntaf y bore yma yn y pwyllgor. Bydd y tymor, felly, yn brysur iawn i’r pwyllgor wrth iddo graffu ar y Bil technegol a chymhleth hwn, sef—mae’n dda gennyf ddweud wrth y Cynulliad—y darn hiraf o ddeddfwriaeth i gael ei chyflwyno i’r Cynulliad hyd yma. Bydd y Bil yn effeithio ar nifer fawr o’r cyhoedd yng Nghymru, felly bydd yn hanfodol inni ymgysylltu er mwyn sicrhau ei fod yn glir, yn gadarn ac yn ymarferol fel darn o ddeddfwriaeth sydd wedi’i chreu i ddiwallu anghenion Cymru.

Mae llawer o’r rhanddeiliaid allweddol ar gyfer yr ymchwiliad hwn yn dod o gefndiroedd proffesiynol a chyfreithiol. Felly, bydd y pwyllgor yn cynnal digwyddiad grŵp trafod ag achrediad datblygu proffesiynol parhaus gydag amrywiaeth o sefydliadau proffesiynol, cwmnïau cyfreithiol a gweithwyr o faes treth a thrawsgludo i drafod goblygiadau’r Bil, yn ogystal â chais cyffredinol am dystiolaeth a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan y pwyllgor.

Bydd y Biliau treth hyn yn arwain at bwerau codi refeniw i Lywodraeth Cymru, ac mae hynny’n fy arwain at un o’n prif flaenoriaethau ni ar gyfer y cyfnod nesaf, sef ystyried newidiadau i broses y gyllideb er mwyn ymdrin â’r datblygiadau cyllidol newydd hyn ac er mwyn sicrhau bod trefniadau ariannu yn addas ar gyfer amgylchiadau a blaenoriaethau Cymru. Wrth baratoi ar gyfer y newidiadau hyn, gwnaed gwaith gan y Pwyllgor Cyllid yn y pedwerydd Cynulliad i ystyried proses y gyllideb yn y dyfodol.

Mae angen proses newydd ar gyfer y gyllideb yn barod ar gyfer cyllideb ddrafft 2018-19, y bydd y pwyllgor yn dechrau craffu arni yr hydref nesaf. Mae’n hanfodol bod gan y Cynulliad brosesau cadarn ar waith i graffu ar gynlluniau Llywodraeth Cymru. Mae swyddogion y Cynulliad wedi bod yn cyfarfod yn rheolaidd â swyddogion Llywodraeth Cymru i drafod opsiynau am broses a phrotocol anstatudol dros dro ar gyfer y gyllideb, a gaiff eu cyflawni drwy newidiadau i Reolau Sefydlog—rwy’n gobeithio—a thrwy ddiweddaru’r protocol presennol rhwng y Pwyllgor Cyllid a Llywodraeth Cymru.

Wrth ystyried y broses hon, rydym yn gobeithio datblygu model sy’n rhoi cymaint o amser â phosib i’r Pwyllgor Cyllid, pwyllgorau perthnasol eraill a’r cyhoedd i graffu’n ystyrlon ar gynlluniau Llywodraeth Cymru o ran gwariant, trethi a benthyca. Rydym hefyd wedi ceisio sicrhau bod partneriaid cyflenwi yn cael cadarnhad, cyn gynted â phosib, ynglŷn â faint o gyllid sydd ar gael iddyn nhw.

Mae’r gwaith hwn ar ddatganoli cyllidol yn gyfnod cyffrous i’r Pwyllgor Cyllid ac, rwy’n gobeithio, i’r Cynulliad cyfan, ac rydym yn gobeithio y bydd Bil Cymru yn ein galluogi ni i roi ein gweithdrefnau cyllidebol ar sail statudol drwy gael Bil ar y gyllideb flynyddol, sy’n gam pellach yn esblygiad y Cynulliad hwn i fod yn Senedd lawn.

Thank you, Presiding Officer. I hope that this will lead to a great many statements of this kind and I’m very pleased to be making this statement today. I welcome the wisdom of the Business Committee to enable committee Chairs to inform the Chamber of their committee’s work and priorities. As it is the start of a new Assembly term, and the Finance Committee has been busy setting out its work programme, this is an opportunity for me to share our thinking with you.

This is both an exciting and challenging time for Wales with fiscal devolution and new budgetary processes. Just last week, the committee met with its key stakeholders to discuss these challenges and to look at our aspirations for the future.

One of the main roles of the Finance Committee is to consider the draft budget and how fiscal devolution to Wales is going to impact on how we do this. This year’s budget is due to be published on 18 October and we have already held a consultation, which is closing today. However, as the consultation has been issued prior to stakeholders having sight of the actual spending plans, we also intend to launch a dialogue that will allow interested parties to convey their views via the Dialogue app. We hope that this, along with the formal consultation, will provide evidence for not just the Finance Committee, but the other committees during their budget scrutiny sessions. We will also be holding a stakeholder event in Merthyr Tydfil.

This will be the last year that the budget is considered under the current Standing Orders—hopefully—and just this morning in committee we considered a paper on the proposed changes. As Members will be aware and recall, from April 2018, Wales will be responsible for collecting and managing two new Welsh taxes, namely the land transaction tax and the landfill disposals tax. The Welsh Government will also have new borrowing powers for capital investment of up to £500 million, and borrowing powers of £500 million—an additional £500 million, that is—to manage short-term budgetary fluctuations arising from tax devolution. These changes will result in changes to our budgetary procedures, which I will return to shortly.

In the last Assembly, Royal Assent was granted to the Tax Collection and Management (Wales) Act 2016. This Act establishes the Welsh Revenue Authority, responsible for collecting and managing these devolved taxes. By now, the Land Transaction Tax and Anti-avoidance of Devolved Taxes (Wales) Bill has been introduced to the Assembly. We had our first scrutiny session in committee this morning on that Bill. Therefore, the autumn term will be very busy for the committee as it scrutinises this technical and complex Bill, which I am pleased to tell the Assembly is the longest piece of legislation to be introduced into the Assembly so far. The Bill will impact on a great number of the Welsh public, so our engagement will be vital to ensure that it is clear, robust and workable as a piece of legislation shaped for the needs of Wales.

Many of the key stakeholders for this inquiry are from professional and legal backgrounds. So, the committee will be hosting a roundtable CPD accredited event with a variety of professional organisations, institutions, law firms and those from the tax and conveyancing fields to discuss the implications of the Bill, as well as making a general call for evidence, which was issued last week.

These taxation Bills will lead to revenue raising powers for the Welsh Government, which leads me to one of our key priorities for this coming period, which is to consider changes to the budget process in order to deal with these new fiscal developments and to ensure that funding arrangements are suited to Welsh circumstances and priorities. In preparation for these changes, the fourth Assembly’s Finance Committee undertook work to consider a future budget process.

A new budget process in required in readiness for the draft budget for 2018-19. The committee will begin scrutinising that budget next autumn. It’s crucial that the Assembly has robust processes in place to scrutinise the Welsh Government’s plans. Assembly officials have been meeting regularly with Welsh Government officials to discuss options for an interim non-statutory budget process and protocol, which would be achieved via changes to Standing Orders—hopefully—and by updating the existing protocol between the Finance Committee and the Welsh Government.

In considering this process, we hope to develop a model that maximises time for meaningful scrutiny of Welsh Government spending, taxation and borrowing plans by the Finance Committee, other relevant committees and the public. We have also aimed to ensure that delivery partners have certainty of funding available at the earliest possible opportunity.

This work on fiscal devolution means that it is an exciting time for the Finance Committee and, hopefully, for the Assembly as a whole. We hope that the Wales Bill will allow us to put our budgetary procedures on a statutory footing with an annual budget Bill, which is a further step in the Assembly’s evolution to being our Parliament.

I welcome the statement by the Chair and the new practice of committee Chairs reporting to the Plenary session. Can I congratulate whoever came up with that as an idea, because I think it does help with the Assembly to make sure that committees don’t work in little silos, but actually inform the rest of the Assembly as to exactly what’s happening?

As we move from solely an allocation of resources to a system where income is raised as well, then we need to change the way the Finance Committee works. I agree with the Chair that we need a revised protocol, updating the current protocol between the Finance Committee and the Welsh Government. Can I at this stage pay credit to the former Minister for Finance and the former Chair of this committee for the work they did on the last protocol? I think that they both worked very well to try and ensure that the Finance Committee was in a position to scrutinise the budget and that the protocol was able to work effectively. So, I think that we owe a debt of thanks to them because whatever we do in the future will be building on the work that those two ladies did.

Does the Chair agree with me that we need to consider whether tax and spend scrutiny should be done at the same time or separately, as they are at Westminster? And, do we need a tax review mechanism to ensure that the taxation system for raising revenue in Wales is working effectively?

Rwy’n croesawu’r datganiad gan y Cadeirydd a’r arfer newydd o sicrhau bod Cadeiryddion pwyllgorau yn adrodd i’r Cyfarfod Llawn. A gaf fi longyfarch pwy bynnag a feddyliodd am hynny fel syniad, oherwydd rwy’n credu ei fod yn helpu’r Cynulliad i wneud yn siŵr nad yw pwyllgorau’n gweithio mewn seilos bach, ond yn hytrach yn rhoi gwybod i weddill y Cynulliad yn union beth sy’n digwydd?

Wrth i ni symud o ddyrannu adnoddau yn unig i system lle mae incwm yn cael ei godi yn ogystal, mae angen i ni newid y ffordd y mae’r Pwyllgor Cyllid yn gweithio. Rwy’n cytuno â’r Cadeirydd ein bod angen protocol diwygiedig, sy’n diweddaru’r protocol cyfredol rhwng y Pwyllgor Cyllid a Llywodraeth Cymru. A gaf fi, ar y pwynt hwn, dalu teyrnged i’r cyn-Weinidog Cyllid a chyn-gadeirydd y pwyllgor hwn am y gwaith a wnaethant ar y protocol diwethaf? Credaf fod y ddwy ohonynt wedi gweithio’n dda iawn i geisio sicrhau bod y Pwyllgor Cyllid mewn sefyllfa i graffu ar y gyllideb a bod y protocol yn gallu gweithio’n effeithiol. Felly, rwy’n credu bod angen i ni fod yn ddiolchgar iddynt oherwydd bydd beth bynnag a wnawn yn y dyfodol yn adeiladu ar y gwaith a wnaeth y ddwy.

A yw’r Cadeirydd yn cytuno fod angen i ni ystyried a ddylid craffu ar drethiant a gwariant ar yr un pryd neu ar wahân, fel y maent yn ei wneud yn San Steffan? Ac a oes angen mecanwaith adolygu treth arnom i sicrhau bod y system drethiant ar gyfer codi refeniw yng Nghymru yn gweithio’n effeithiol?

I’d like to thank the Member for also being the first to ask a question of a committee Chair, and I will certainly pass on his congratulations to the enlightened people who came up with this idea. I’d also add my thanks to the previous Chair and the previous finance Minister for their work in this regard as well. A lot of what I said in the statement was building on—as he knows, as a member of the previous committee—the work of that previous committee.

I think he raised two specific questions with me. First, how we deal with tax and spend. Yes, I think the scrutiny of that is an open issue for the committee and the Assembly to debate. My own preference would be that we did it together. I think you look at tax and spend together. I think looking at it in the round is a preferable way to do that, but other institutions have other ways of doing it, as he pointed out, and I think that that’s something that we need to bear in mind, learning from other places, but never copying other places, necessarily.

A tax review mechanism, I think, is an interesting point. I think it brings us, really, to the heart of why taxes are being devolved in Wales. It’s not simply as an administrative function, as might have been thought of, it’s a key thing that actually empowers Welsh Government and powers the accountability of Welsh Government, because for the first time we’ll have a Government that’s responsible for part of the revenue that it spends. I think any Government, therefore, would want to have a process by which it reviews that tax revenue and would have a mechanism for the most effective way and the most efficient way of raising taxes. I think that will keep the committee very busy for the next five years.

Hoffwn ddiolch i’r Aelod hefyd am fod y cyntaf i ofyn cwestiwn i Gadeirydd pwyllgor, a byddaf yn sicr yn trosglwyddo ei longyfarchiadau i’r bobl oleuedig a feddyliodd am y syniad hwn. Hoffwn ychwanegu fy niolch innau hefyd i’r Cadeirydd blaenorol a’r Gweinidog cyllid blaenorol am eu gwaith yn hyn o beth. Mae llawer o’r hyn a ddywedais yn y datganiad yn adeiladu—fel y gŵyr, fel aelod o’r pwyllgor blaenorol—ar waith y pwyllgor blaenorol hwnnw.

Rwy’n credu iddo ofyn dau gwestiwn penodol i mi. Yn gyntaf, sut rydym yn ymdrin â threthiant a gwariant. Ie, rwy’n credu bod y broses o graffu ar hynny’n fater agored i’r pwyllgor a’r Cynulliad ei drafod. Yr hyn a fyddai orau gennyf fi fyddai ein bod yn gwneud y ddau beth gyda’i gilydd. Rwy’n credu eich bod yn edrych ar dreth a gwariant gyda’i gilydd. Rwy’n credu bod edrych arno yn ei gyfanrwydd yn ffordd well o wneud hynny, ond mae gan sefydliadau eraill ffyrdd eraill o’i wneud, fel y nododd, a chredaf fod hynny’n rhywbeth y mae angen i ni ei gadw mewn cof, gan ddysgu o leoedd eraill, ond byth yn copïo lleoedd eraill, o reidrwydd.

Mae mecanwaith adolygu treth, rwy’n credu, yn bwynt diddorol. Rwy’n credu ei fod, mewn gwirionedd, yn mynd â ni at wraidd y rheswm pam fod trethi yn cael eu datganoli i Gymru. Nid swyddogaeth weinyddol yn syml ydyw, fel y byddai pobl efallai yn ei gredu, mae’n beth allweddol sydd, mewn gwirionedd, yn rhoi grym i Lywodraeth Cymru ac yn pweru atebolrwydd Llywodraeth Cymru, oherwydd am y tro cyntaf bydd gennym Lywodraeth sy’n gyfrifol am ran o’r refeniw y mae’n ei wario. Rwy’n credu y byddai unrhyw Lywodraeth, felly, eisiau proses ar gyfer adolygu’r refeniw treth a byddai ganddi fecanwaith ar gyfer y ffordd fwyaf effeithiol a’r ffordd fwyaf effeithlon o godi trethi. Rwy’n credu y bydd hynny’n cadw’r pwyllgor yn brysur iawn dros y pum mlynedd nesaf.

Can I thank the Chair of the Finance Committee for his statement this afternoon—a first in the history of this institution and an exciting development? Also, can I thank him for allowing all Assembly Members early sight of the statement before Plenary today, which did avoid the shuffling around that sometimes happens of limited copies of oral statements? That’s something that the Welsh Government might like to consider as well in the future.

The substance of the statement is vitally important, as Simon Thomas has said: the devolution of tax powers and the development of financial capacity both of the Welsh Government and of the Assembly. You do make the obvious point in your statement, Simon, that the consultation has been issued prior to stakeholders having sight of the spending plans—understandable time wise, but not entirely satisfactory. What kind of dialogue, conversation, are you envisaging that we have with stakeholders from this point on to gain their views when that information is properly available?

As you say, a key priority is to consider changes to the budget process, hence the fourth Assembly’s committee report, which I was familiarising myself again with earlier. Are you content that the recommendations, the 12 recommendations, that were made in that report—I know it’s not necessarily our remit in this Assembly, but are you confident that those recommendations are being followed, at least in the main?

You did mention the devolution of tax powers and the new Welsh Revenue Authority. There have been a couple of meetings, involving the Cabinet Secretary, on the establishment of the WRA and the adoption of the chair, over the last couple of weeks. What role do you envisage the Finance Committee having in the ongoing formulation of the WRA and the selection of the board and, indeed, of the chair? We were there at the very start of the legislation—are we going to have an ongoing role in watching over how the WRA develops?

And, finally, you say you hope to develop a model of budget scrutiny that maximises time for meaningful scrutiny of the Welsh Government. How will this model work? I’m sure you’re aware it’s not just a case of the committee finding time, it’s also a case of the Welsh Government finding time as well to be scrutinised. So both those elements have to work in tandem. But thank you for your statement—a first in the history of the fifth Assembly.

A gaf fi ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am ei ddatganiad y prynhawn yma—y cyntaf o’i fath yn hanes y sefydliad hwn a datblygiad cyffrous? Hefyd, a gaf fi ddiolch iddo am ganiatáu i holl Aelodau’r Cynulliad gael golwg cynnar ar y datganiad cyn y Cyfarfod Llawn heddiw, sydd wedi osgoi’r shifflo papurau sy’n digwydd weithiau pan fo nifer y copïau o ddatganiadau llafar yn gyfyngedig? Mae’n bosibl fod hynny’n rhywbeth y bydd Llywodraeth Cymru yn hoffi ei ystyried yn y dyfodol hefyd.

Mae sylwedd y datganiad yn hanfodol bwysig, fel y mae Simon Thomas wedi’i ddweud: datganoli pwerau treth a datblygu capasiti ariannol Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad. Rydych yn gwneud y pwynt amlwg yn eich datganiad, Simon, fod yr ymgynghoriad wedi cael ei gyhoeddi cyn i randdeiliaid weld y cynlluniau gwariant—sy’n ddealladwy o ran amser, ond nid yn gwbl foddhaol. Pa fath o ddeialog, trafodaeth, y rhagwelwch y byddwn yn ei chael gyda rhanddeiliaid o hyn ymlaen i gael eu safbwyntiau pan fo’r wybodaeth honno ar gael yn iawn?

Fel y dywedwch, un flaenoriaeth allweddol yw ystyried newidiadau i broses y gyllideb, sef y rheswm dros adroddiad pwyllgor y pedwerydd Cynulliad yr oeddwn yn ymgyfarwyddo â’i gynnwys unwaith eto yn gynharach. A ydych yn fodlon fod yr argymhellion, y 12 argymhelliad, a wnaed yn yr adroddiad hwnnw—gwn nad dyna o reidrwydd yw ein cylch gwaith yn y Cynulliad hwn, ond a ydych yn hyderus fod yr argymhellion hynny’n cael eu dilyn, ar y cyfan o leiaf?

Fe sonioch am ddatganoli pwerau treth a’r Awdurdod Cyllid Cymru newydd. Cafwyd un neu ddau o gyfarfodydd, yn cynnwys Ysgrifennydd y Cabinet, ar sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru a phenodi cadeirydd dros yr ychydig wythnosau diwethaf. Pa ran y rhagwelwch y bydd y Pwyllgor Cyllid yn ei chwarae yn y broses barhaus o greu Awdurdod Cyllid Cymru ac o ddethol aelodau’r bwrdd, ac yn wir, y cadeirydd? Roeddem yno ar gychwyn y ddeddfwriaeth—a fydd gennym rôl barhaus yn goruchwylio sut y bydd Awdurdod Cyllid Cymru yn datblygu?

Ac yn olaf, rydych yn dweud eich bod yn gobeithio datblygu model o graffu ar y gyllideb sy’n sicrhau cymaint o amser â phosibl ar gyfer craffu’n ystyrlon ar Lywodraeth Cymru. Sut y bydd y model hwn yn gweithio? Rwy’n siŵr eich bod yn ymwybodol nad mater o’r pwyllgor yn dod o hyd i’r amser yn unig yw hyn, mae hefyd yn fater o Lywodraeth Cymru yn dod o hyd i’r amser i gael ei harchwilio. Felly mae’n rhaid i’r ddwy elfen honno weithio ar y cyd. Ond diolch i chi am eich datganiad—y cyntaf o’i fath yn hanes y pumed Cynulliad.

I thank Nick Ramsay for his questions, and for his welcome, obviously, to this process. I think, first of all, in terms of the stakeholders, he put his finger on an ongoing issue, of course, which is that the consultation we have on the budget is before we see the budget itself or a draft budget, and, indeed, before we saw the programme for government, which was only launched itself yesterday. Ideally, you would want to match a programme for government with the allocation of resources, and then make some kind of series of recommendations about whether they were appropriate or effective or efficient. However, we will redouble our efforts as a committee to engage with stakeholders once we see the draft budget, from 18 October.

I mentioned the Dialogue app that we’re going to use. That’s fairly new from the Assembly’s point of view, but it has been used over the summer, I understand, to engage with different individuals and in consultation. The app allows people not merely to respond but to respond to how others have responded. So it allows an iterative discussion around priorities and ideas. So I think, and I hope, that that will enrich not only the Finance Committee, but the other committees that are looking at what people have to say about their remit as well. And we’ll also, as I said, have a formal stakeholder meeting in Merthyr Tydfil, which I hope you will attend, and also a formal consultation. So, we’re trying to cast the net as widely as possible to get people on board.

But that really comes down to how we go forward. There was a set of recommendations, as you mentioned, from the previous committee. I am confident that the spirit of those recommendations is being taken forward at present. There is some negotiation and some agreement that has to be agreed between the Assembly side and the Government side, regarding the exact timetabling, when it happens, how recess is timetabled into that, how we deal with it in Standing Orders, so that the Government has the correct amount of flexibility it needs to produce a budget, but we have the time. And the aim of this—as he will remember from the recommendations—is to increase the time for scrutiny of actual proposals, budget proposals, and also to allow other committees to have a more coherent approach to the budget scrutiny themselves, with perhaps the Finance Committee having a slightly more strategic kind of directional way of helping those other committees, individual subject committees, to do their work on the budget as well.

I haven’t been approached formally to be part of any process around the appointment of any members of the Welsh Revenue Authority. I’m sure that the committee will want to maintain its scrutiny of that authority and that process, and I’m sure we will also want, in time, to invite members of the authority in and the chair for scrutiny and for sessions where we’re able to question them and see the approach being taken by the new revenue authority. But it’s very early days, of course, on that.

I think, in terms of the model of scrutiny work, that’s dealt with in the way that we discussed how we take forward the recommendations of the previous committee.

Diolch i Nick Ramsay am ei gwestiynau, ac am ei groeso, yn amlwg, i’r broses hon. Rwy’n credu, yn gyntaf oll, o ran y rhanddeiliaid, ei fod wedi rhoi ei fys ar broblem barhaus, wrth gwrs, sef bod yr ymgynghoriad sydd gennym ar y gyllideb yn digwydd cyn i ni weld y gyllideb ei hun neu gyllideb ddrafft, ac yn wir, cyn i ni weld y rhaglen lywodraethu, na chafodd ei lansio tan ddoe. Yn ddelfrydol, byddech am sicrhau bod rhaglen lywodraethu’n cyd-fynd â dyraniad adnoddau, cyn creu rhyw fath o gyfres o argymhellion ynglŷn â’u priodoldeb, eu heffeithiolrwydd neu eu heffeithlonrwydd. Fodd bynnag, byddwn yn ymdrechu’n galetach fel pwyllgor i ymgysylltu â rhanddeiliaid ar ôl i ni weld y gyllideb ddrafft, o 18 Hydref ymlaen.

Soniais am yr ap Dialogue rydym yn mynd i’w ddefnyddio. Mae’n beth cymharol newydd o safbwynt y Cynulliad, ond mae wedi cael ei ddefnyddio dros yr haf, yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, i ymgysylltu ag unigolion gwahanol ac i ymgynghori. Mae’r ap yn caniatáu i bobl nid yn unig i ymateb, ond hefyd i ymateb i sut y mae pobl eraill wedi ymateb. Felly mae’n caniatáu trafodaeth iteraidd ar flaenoriaethau a syniadau. Felly rwy’n credu, ac rwy’n gobeithio, y bydd hynny’n cyfoethogi’r Pwyllgor Cyllid, yn ogystal â’r pwyllgorau eraill sy’n edrych ar yr hyn sydd gan bobl i’w ddweud am eu cylch gwaith hefyd. Ac mae gennym hefyd, fel y dywedais, gyfarfod ffurfiol â rhanddeiliaid ym Merthyr Tudful, ac rwy’n gobeithio y byddwch yn ei fynychu, yn ogystal ag ymgynghoriad ffurfiol. Felly, rydym yn ceisio taflu’r rhwyd ​​mor eang â phosibl i sicrhau cefnogaeth pobl.

Ond mae hynny mewn gwirionedd yn dibynnu ar y ffordd rydym yn symud ymlaen. Roedd yna gyfres o argymhellion, fel y sonioch, gan y pwyllgor blaenorol. Rwy’n hyderus fod ysbryd yr argymhellion hynny yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd. Mae angen rhywfaint o drafod a rhywfaint o gytundeb rhwng ochr y Cynulliad ac ochr y Llywodraeth, o ran yr union amserlen, pa bryd y bydd yn digwydd, sut y bydd y toriadau’n cael eu cynnwys yn rhan o’r amserlen, sut rydym yn ymdrin â hyn yn y Rheolau Sefydlog, fel bod gan y Llywodraeth yr hyblygrwydd cywir sydd ei angen arni i gynhyrchu cyllideb, ond mae gennym amser. A nod hyn i gyd—fel y bydd yn cofio o’r argymhellion—yw cynyddu’r amser ar gyfer craffu ar gynigion gwirioneddol, cynigion y gyllideb, a hefyd er mwyn caniatáu i bwyllgorau eraill gael dull mwy cydlynol o graffu ar y gyllideb eu hunain, gyda’r Pwyllgor Cyllid, o bosibl, â ffordd gyfeiriol ychydig yn fwy strategol o helpu’r pwyllgorau eraill hynny, pwyllgorau pwnc unigol, i wneud eu gwaith ar y gyllideb yn ogystal.

Nid oes unrhyw un wedi gofyn yn ffurfiol i mi fod yn rhan o unrhyw broses mewn perthynas â phenodi unrhyw aelodau o Awdurdod Cyllid Cymru. Rwy’n sicr y bydd y pwyllgor yn awyddus i barhau i graffu ar yr awdurdod hwnnw a’r broses honno, ac rwy’n sicr y byddwn ninnau, ymhen amser, yn dymuno gwahodd aelodau a chadeirydd yr awdurdod i mewn i’w craffu ac i sesiynau lle y gallwn eu holi a gweld y dull a weithredir gan yr awdurdod cyllid newydd. Ond megis dechrau y mae hynny, wrth gwrs.

Credaf ein bod wedi ymdrin â model gwaith craffu wrth drafod sut y byddwn yn bwrw ymlaen ag argymhellion y pwyllgor blaenorol.

Rydw i’n croesawu yn fawr y datganiad ei hun, wrth gwrs, a’r arloesi cyfansoddiadol mae e’n cynrychioli, sydd hefyd yn adlewyrchu tyfu’r sefydliad hon fel senedd, sy’n mynd â ni i graidd y datganiad, a dweud y gwir: yr angen i adolygu ac addasu’r broses o gytuno’r gyllideb, sydd, fan hyn, ar hyn o bryd, o gymharu â sawl Senedd arall yn y byd, yn rhoi llawer gormod o bŵer i’r Weithrediaeth a rhy ychydig i’r lle hwn. Mae hawl, fel rwy’n deall, gan y Pwyllgor Cyllid i wneud argymhellion, ond nid oes hawl gan y Cynulliad i wneud gwelliant i’r cynnig cyllideb terfynol, er bod y pŵer yma, wrth gwrs, yn bodoli mewn ffyrdd anghyfyngedig mewn sawl Senedd—rwy’n meddwl am y Gyngres yn yr Unol Daleithiau, ond, hyd yn oed yn San Steffan, mae hawl i dorri gwariant, ac, wrth gwrs, i amrywio’r argymhellion trethiannol drwy Fil cyllid, ac, yn Sweden, wrth gwrs, mae gan y pwyllgorau yr hawl i benderfynu ar ddosrannu’r arian o fewn eu pynciau penodol. A fyddai’r pwyllgor yn edrych ar rai o’r opsiynau yna wrth i ni asesu newidiadau i Reolau Sefydlog?

Ac, yn ail ac yn olaf, Lywydd, i ba raddau byddai’r pwyllgor hefyd yn gallu edrych ar y cwestiwn o’r wybodaeth sy’n cael ei roi i’r Cynulliad er mwyn i ni gyflawni’n rôl o graffu? Mae’r wybodaeth ychydig bach yn dila, ychydig bach yn arwynebol ar hyn o bryd—hynny yw, penawdau yn hytrach na rhaglenni unigol, a dim gwybodaeth ynglŷn â pherfformiad disgwyliedig ynghylch y gwariant. Gallem ni edrych ar arfer da yn rhyngwladol ar dryloywder cyllidebol, er enghraifft, wedi cyhoeddi gan yr OECD, ac, er mwyn caniatáu i’r Senedd hon gyflawni’i rôl yn effeithiol, oni ddylem ni fuddsoddi mewn capasiti arbenigol, rhywbeth yn debyg i beth sydd gan y Gyngres—y Congressional Budget Office—sy’n annibynnol o’r Llywodraeth, yn atebol i ni fel Cynulliad, a fyddai’n sail i ni wneud penderfyniadau ar sail gwybodaeth mwy arbenigol?

I warmly welcome the statement itself and the constitutional innovation that it represents, which also reflects the development of this institution as a parliament and takes us to the core of the statement: the need to review and amend the process of agreeing the budget, which, in comparison with many other Parliaments in the world, gives far too much power to the Executive and too little to this place. As I understand it, the Finance Committee has a right to make recommendations, but the Assembly has no power to amend the final budget motion, although this power does exist in unlimited ways in some Parliaments—I’m thinking of Congress in the USA, but, even in Westminster, there is a right to cut expenditure and, of course, to vary the tax recommendations through a finance Bill or a fiscal Bill, and, in Sweden, of course, the committees have the right to decide on the allocation of funding within particular areas of spend. Will the committee look at some of those options as we assess changes to Standing Orders?

And, secondly and finally, Presiding Officer, to what extent will the committee be able to look at the issue of the information provided to the Assembly so that we can achieve our scrutiny role successfully? The information is a little bit thin and a little bit superficial at present—that is, headings rather than spending at an individual programme level, and there’s no information about the expected performance against spend. We could look at best practice internationally in terms of budgetary transparency, for example, published by the OECD, and, in order to allow this Senedd to achieve its role effectively, shouldn’t we invest in specialist capacity similar to what Congress has—the Congressional budget office—that is independent of Government and accountable to us as an Assembly, which would be a basis for us to make our decisions based on more expert advice?

Diolch i Adam am y cwestiynau. Ni fyddwn wedi disgwyl llai na chwestiynau treiddgar a diddorol ganddo fe, ac mae’n wir bod—. Tri pheth, a dweud y gwir, rwy’n meddwl sydd gyda fe dan sylw: yn gyntaf oll, yr wybodaeth dila, fel mae’n cael ei disgrifio, ac mae’n wir bod hynny wedi bod yn bryder i aelodau’r pwyllgor ers sawl blwyddyn bellach. Yr un mwyaf amlwg efallai yw pan fyddwch chi’n edrych ar y dosraniad arian ar gyfer y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, sydd jest yn syml iawn i fyrddau iechyd, ac nid oes dealltwriaeth o sut mae’r arian wedyn yn cael ei ddefnyddio o dan hynny. Mae gan y pwyllgor ddiddordeb i wella hynny. Mae’n rhaid i ni wneud e ar y cyd, wrth gwrs, ac mewn cytundeb gyda Llywodraeth Cymru, felly mae’n dod lawr i’r protocol byddem ni’n gallu cytuno â nhw, ond rwyf hefyd yn awgrymu bod rôl gan y pwyllgorau eraill, y pwyllgorau pwnc hefyd, i ofyn am fwy o wybodaeth. Ac weithiau, yn wir, erbyn i’r pwyllgorau pwnc edrych ar y gyllideb, mae mwy o wybodaeth wedi cael ei ddarparu. Rwy’n gobeithio bod y ddau beth rydym ni wedi awgrymu, y protocol a mwy o amser, yn mynd i ychwanegu at y cyfle i dynnu allan mwy o’r wybodaeth yna, ond, yn y bôn, mae Adam yn gofyn am fwy o wybodaeth yn y lle cyntaf. Rwy’n credu bod y Pwyllgor Cyllid wedi gwrando ar y neges yna ac yn awyddus i ddarparu.

Yr ail ran, wrth gwrs, yw beth a wnewch chi gyda’r wybodaeth ac a oes angen rhyw fath o graffu annibynnol ar hynny, ac, yn ddiddorol iawn, fe gododd hyn mewn tystiolaeth gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn y pwyllgor y bore yma. Bydd Adam yn gwybod bod y cytundeb fframwaith cyllidol yn yr Alban wedi golygu bod yn rhaid sefydlu swyddfa cyllidol annibynnol er mwyn adrodd ar y sefyllfa ariannol cyllidol er mwyn unioni, neu o leiaf cael llais unioni, tu fewn i unrhyw anghydfod rhwng Llywodraeth yr Alban a Llywodraeth San Steffan. Ac mae’r un peth yn wir—fe soniodd yr Aelod am Gyngres, ond mae’r un peth yn wir yng Nghanada, er enghraifft. Fe fydd yna, rwy’n credu, angen i chwilio am y llais annibynnol yna yn y broses yma. Nawr, a ydy hynny’n dod drwy swyddfa annibynnol neu ryw fath o brotocolau eraill gyda, er enghraifft, y Swyddfa Cyfrifoldeb Gyllidebol yn Llundain a defnyddio’u hadnoddau nhw a’u sgiliau nhw nid ydym wedi trafod fel pwyllgor eto. Mae, yn sicr, yn rhywbeth yr ydym yn effro yn ei gylch ac rydym ni’n awyddus i arwain y drafodaeth yn y Cynulliad hwn.

Y pwynt olaf—ie, wel, diddorol iawn. Pan fyddwch chi’n edrych ar gyllideb yn cael ei chynnig, ei derbyn neu ei gwrthod yw’r dewis, wrth gwrs. Dyma beth yr oeddwn yn cyfeirio ato tua diwedd y datganiad pan oeddwn i’n sôn am y posibiliad o symud tuag at Fil cyllidebol. Wrth gwrs, unwaith yr ydych yn cyflwyno Bil, mae modd gwella’r Bil ac mae modd newid y Bil. Mae yna gwestiynau diddorol iawn yn dod yn sgil hynny. Nid oes amser mynd drwyddyn nhw i gyd, mae’n siŵr, ond mae yna gwestiynau diddorol iawn: a oes modd i’r Cynulliad ychwanegu at wariant neu dim ond tynnu oddi ar wariant, a oes modd i’r Cynulliad gynyddu trethi neu dim ond lleihau trethi? Mae rheolau gwahanol-fel byddai Adam Price yn gwybod yn fwy na fi—mae rheolau gwahanol mewn gwahanol wledydd. Ond, o safbwynt y pwyllgor yn edrych ar hyn, mae’n dda gennyf gadarnhau ein bod ni wedi cael cyfarfod yr wythnos diwethaf gyda swyddfa seneddol gyllidebol Canada lle yr oedd hwn yn faes trafod a lle’r oeddem ni’n trafod beth oedd Canada yn ei wneud o safbwynt, wrth gwrs, seneddau ffederal a seneddau rhanbarthol, taleithiol, felly. Felly, mae’n gwestiwn byw iawn ond, yn sicr, os yw’r lle yma i dyfu yn Senedd go iawn mae angen i bob pwrpas i’r gyllideb gael ei chyflwyno fel Bil y mae modd ei wella gan Aelodau’r Cynulliad neu’r Senedd.

Thank you to Adam for those questions. I wouldn’t have expected any less than those very detailed and interesting questions from him, and it’s true to say—. There are three things, truth be told, that I think he had to say: first of all, the rather thin information that he described, and that has been a concern of committee members for several years now. Perhaps the most obvious one is when you look at the allocation of funding for the health service in Wales, which is just very simply put to health boards, and there’s no understanding then of how the funding is then used below that level. The committee has an interest in improving that information. That has to be done on a joint basis and in agreement with the Government, so it comes down to the protocol that we will be able to agree with the Government, but I also suggest that the other committees, the subject committees, have a role to request additional information. And, sometimes, indeed, by the time that those committees look at the budget, there is additional information available. I do hope that the two things that we’ve suggested, the protocol and the additional time, are going to add to the opportunities to draw down that information, but, at heart, Adam is asking for more information at the very beginning. I think the Finance Committee has heard that request and is eager to fulfil it.

The second part is what you will do with the information and whether there is a need for independent scrutiny of that, and, very interestingly, this arose in evidence from the Cabinet Secretary in committee this morning. Adam will know very well that there’s a budgetary framework agreement in Scotland, which means there has to be an independent budgetary office to report on the financial situation in order to have a voice on that in any dispute between the Scottish Government and the Scottish Parliament. And the same is true—the Member mentioned Congress, but the same is true in Canada as well. There will be, I think, a need to search for that and seek that independent voice in this process. Whether that comes from an independent office whether that comes from an independent office or other protocols with, for example, the Office of Budgetary Responsibility in London, using their resources and skills, we haven’t discussed in committee yet, but it certainly is something that we are aware of, and we are eager to lead on that discussion in this Assembly.

The final point—well, yes, it’s very interesting. When you look at the budget that is proposed, passing it or rejecting it are the options, of course. That’s what I was referring to at the end of my statement when I spoke about a financial or budgetary Bill. Of course, when you introduce a Bill, you can amend it and you can change it. There are very interesting questions arising from that. There’s no time to go through all of those, but there are very interesting questions about whether the Assembly could add to expenditure or just cut expenditure, whether the Assembly can increase taxes or just decrease taxes. There are different rules, as Adam Price will know better than I—there are different rules in different countries. But, in terms of the committee looking at this issue, I’m happy to confirm that we’ve had a meeting last week with the parliamentary budget office in Canada where this was a topic of discussion and where we discussed what Canada’s doing in terms of the federal parliament and regional, state parliaments. So, it’s a very live question, but, certainly, if this place is to grow into a proper Senedd for Wales, then we will have to, to all intents and purposes, have the budget introduced as a Bill that can be amended by Assembly Members.

A gaf i ddiolch hefyd i’r Cadeirydd am amlinellu blaenoriaethau’r pwyllgor dros y flwyddyn nesaf? Mae’n amlwg ein bod ni’n mynd i gael hydref bishi tu hwnt gyda’r Bil anferth yma ar ddatganoli treth ar dir ac rydym ni’n mynd i fod yn sgrwtineiddio’r gyllideb ddrafft, wrth gwrs, a’r posibilrwydd nawr y byddwn ni’n sgrwtineiddio’r dreth ‘landfill’. Felly, mae lot o waith gyda ni ar y gweill.

I was extremely keen to become a member of the Finance Committee because I think this is a great place to gain an overview of where the Government sets its financial priorities, which obviously reflects its political priorities. The hair-raising predictions of the Institute for Fiscal Studies last week in terms of cuts to public expenditure in future years was extremely sobering. I think at some point there may need to be a much more radical approach to our delivery of services when those cuts continue to come down the track towards us. Health, of course, is an area that takes up almost half of the Welsh budget and I’d also like to press the point that was made by Adam Price: we do have, I think, a restricted ability to scrutinise in this area in the sense that the responsibility for that detailed expenditure is with the health boards and I do think that that is an area—I’m glad to see that you agree that we do need a better ability to scrutinise there.

I think there’s an interesting overlap between the Finance Committee and the Public Accounts Committee. I largely see that division as being the Public Accounts Committee taking an overview of value for money and effectiveness of Government expenditure, whereas our responsibility is directed more towards future expenditure. I think there are a few crucial weeks ahead for the finance Minister in the negotiation of the financial framework of the UK Government. I’d like to ask whether we will make time to ensure that we are able to scrutinise any deal that is landed by the Minister in that regard. I’m particularly interested in knowing about the borrowing aspects of any new financial agreement. I’d just like confirmation that that is something we will make time for.

I’m also extremely keen as a committee member to look at the mid- to long-term financial prospects for Wales. Whilst we are in this age of Brexit, and any forecasts in relation to the economy and regulatory framework and trade framework are difficult at the moment, I think we need to take a long, hard look at the demographic changes that are going to be coming down the track in Wales. We need to do some long-term financial planning and I think that that is a role that I would like our committee to take on and I’d like to ask you whether you would agree with that. I look forward to working with the Chair and all of the members of the committee, because I think this is a crucial committee for the Assembly.

May I also thank the Chair for outlining the committee’s priorities over the next year? It’s clear that we’re going to have a very busy autumn with this huge Bill on land tax devolution that we will be scrutinising, and we will also be scrutinising the draft budget, of course, and also there’s the possibility now of us scrutinising landfill tax, so there’s a huge amount of work in the pipeline.

Roeddwn yn awyddus iawn i ddod yn aelod o’r Pwyllgor Cyllid am fy mod yn credu ei fod yn lle gwych i gael trosolwg o ble y mae’r Llywodraeth yn gosod ei blaenoriaethau ariannol, sy’n amlwg yn adlewyrchu ei blaenoriaethau gwleidyddol. Roedd rhagfynegiadau brawychus y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yr wythnos diwethaf ynglŷn â thoriadau i wariant cyhoeddus yn y dyfodol yn hynod o sobreiddiol. Ar ryw bwynt, credaf y bydd angen dull llawer mwy radical arnom o ran ein dull o ddarparu gwasanaethau pan fydd y toriadau hynny yn ein hwynebu. Mae iechyd, wrth gwrs, yn faes sy’n llyncu bron i hanner cyllideb Cymru, a hoffwn bwysleisio’r pwynt a wnaeth Adam Price: credaf fod gennym allu cyfyngedig i graffu yn y maes hwn yn yr ystyr mai’r byrddau iechyd sy’n gyfrifol am y gwariant manwl hwnnw, a chredaf fod hwn yn faes—rwy’n falch o weld eich bod yn cytuno bod angen i ni allu craffu’n well yn hynny o beth.

Credaf fod y gorgyffwrdd rhwng y Pwyllgor Cyllid a’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn ddiddorol. I raddau helaeth, credaf mai’r gwahaniaeth yw bod y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn edrych yn gyffredinol ar werth am arian ac effeithiolrwydd gwariant y Llywodraeth, ond mae ein cyfrifoldeb ni wedi ei gyfeirio’n fwy at wariant yn y dyfodol. Credaf fod yr wythnosau nesaf yn hollbwysig i’r Gweinidog cyllid yn y drafodaeth ar fframwaith ariannol Llywodraeth y DU. Hoffwn ofyn a gawn ni neilltuo amser i sicrhau y gallwn graffu ar unrhyw gytundeb y bydd y Gweinidog yn llwyddo i’w gael yn y cyswllt hwnnw. Rwy’n arbennig o awyddus i wybod am agweddau benthyca unrhyw gytundeb ariannol newydd. Hoffwn gael cadarnhad fod hynny’n rhywbeth y byddwn yn neilltuo amser ar ei gyfer.

Rwyf hefyd yn awyddus iawn, fel aelod o’r pwyllgor, i ystyried y rhagolygon ariannol tymor canolig a hirdymor ar gyfer Cymru. Er ein bod yn oes gadael yr UE, ac mae unrhyw ragolygon yn anodd ar hyn o bryd mewn perthynas â’r economi a fframwaith rheoleiddio a fframwaith masnach, credaf fod angen i ni edrych o ddifrif ar y newidiadau demograffig a fydd yn ein hwynebu yng Nghymru. Mae angen i ni wneud rhywfaint o gynllunio ariannol hirdymor a chredaf fod honno’n rôl yr hoffwn i’n pwyllgor ymgymryd â hi a hoffwn ofyn a fyddech yn cytuno â hynny. Edrychaf ymlaen at weithio gyda’r Cadeirydd a holl aelodau’r pwyllgor, gan fy mod yn credu bod y pwyllgor hwn yn hanfodol ar gyfer y Cynulliad.

I thank Eluned Morgan for her kind words and for pointing out how busy we were and then asking us to do more work. [Laughter.] I think that’s a very appropriate way forward. I think, on the first point, if I can say, through the Presiding Officer, if there’s been one positive thing that’s come out of this first statement, it’s clear that we’ve had members of different parties, all demanding, or at least requesting, more information on the budget process to scrutinise the Welsh Government and I think that, in itself, has been a valuable way of airing these things because this is about better information for better decision making. This is not when we’re looking at the budget process through committee, certainly, and this is not about a necessarily party-political approach; this is about key questions that she has raised and, as she said, that the Institute for Fiscal Studies has raised as well about where the burden falls. She will know from the report—and I was interested to go to the briefing from the IFS—that if we, for example, were to protect health in Wales by 1 per cent or 2 per cent, the cuts in local government would then shoot up into the scale between the 10 per cent and the 12 per cent and up to 17 per cent. It looks quite frightening. These are the main choices that have to be made.

We, surely, as an Assembly and in our committee structure, should assist the Government at least in finding the information to make those choices and for exploring, together with the public, how those choices are made. Eventually, once the decision is made by Government, it’s the Government that’s accountable for that, but as a committee we should throw as much light on it as possible.

On the relationship with the Public Accounts Committee, the Chair is a member of the Finance Committee at the moment, of course, which helps things. She will know, from this morning as well, that we, as a Finance Committee, are responsible for the actual revenue or rather the estimates of the Auditor General for Wales. So, we have a relationship there. But, broadly, I would agree with her—I think the Public Accounts Committee looks at value for money. It’s a retrospective learning process, which is very useful of course, and extremely, sometimes, headline-grabbing, in the way that it does that, and that’s inevitable, whereas I think we have a far more forward-looking, planning kind of approach. I think both of us—both committees, that is—need to work together in that way.

I think the final, main point that she was making, of course, is in terms of mid and long-term planning, demographic changes. That’s not just for the Finance Committee, but all the subject committees will have to be doing some of that work as well. But I agree that we should be looking at it in those long terms. It does turn around whether we’ll get a financial framework that is robust enough for this Assembly to approve a legislative consent motion for the Wales Bill. That’s what it boils down to. We know that we are reliant on Welsh Government to negotiate with Westminster on that. The Scottish Government took a long time, or rather Westminster took a long time—I don’t know quite who to blame, but they took a long time. We had confirmation in committee this morning, in a public session, that the Minister meets monthly at least with the Chief Secretary to the Treasury. So, there’s a process ongoing, and I agree with the Member that the Finance Committee should give its views on that process in order to help and inform and show and demonstrate, particularly to Westminster, that as an Assembly as a whole, we have a stake in this as well.

Diolch i Eluned Morgan am ei geiriau caredig ac am dynnu sylw at ba mor brysur yr oeddem cyn gofyn i ni wneud rhagor o waith. [Chwerthin.] Credaf fod honno’n ffordd briodol iawn o symud ymlaen. Ar y pwynt cyntaf, os caf ddweud, drwy’r Llywydd, os oes un peth cadarnhaol wedi dod o’r datganiad cyntaf hwn, credaf ei bod yn amlwg fod aelodau o wahanol bleidiau wedi bod yn mynnu, neu o leiaf yn gofyn am ragor o wybodaeth am broses y gyllideb er mwyn craffu ar Lywodraeth Cymru a chredaf fod hynny ynddo’i hun wedi bod yn ffordd werthfawr o wyntyllu’r pethau hyn gan fod hyn yn ymwneud â gwell gwybodaeth ar gyfer gwneud penderfyniadau gwell. Yn sicr, nid pan fyddwn yn edrych ar broses y gyllideb yn y pwyllgor fydd hyn, ac nid yw’n ymwneud ag ymagwedd wleidyddol o reidrwydd; mae hyn yn ymwneud â chwestiynau allweddol a ofynnwyd ganddi, ac fel y dywedodd, cwestiynau a ofynnwyd gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid hefyd, ynglŷn â phwy sy’n ysgwyddo’r baich hwnnw. Bydd yn ymwybodol o’r adroddiad—ac roeddwn yn awyddus i fynd i’r cyfarfod briffio gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid—pe byddem er enghraifft yn sicrhau diogelwch o 1 y cant neu 2 y cant i iechyd yng Nghymru, byddai toriadau i lywodraeth leol yn saethu i fyny i’r raddfa rhwng 10 y cant a 12 y cant a hyd at 17 y cant. Mae’n edrych yn eithaf brawychus. Dyma’r prif benderfyniadau sydd angen eu gwneud.

Fel Cynulliad ac yn ein strwythur pwyllgorau, ‘does bosibl na ddylem gynorthwyo’r Llywodraeth o leiaf i ddod o hyd i’r wybodaeth ar gyfer gwneud y penderfyniadau hynny ac er mwyn archwilio, gyda’r cyhoedd, sut y mae’r penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud. Yn y pen draw, pan fydd y Llywodraeth yn gwneud penderfyniad, y Llywodraeth fydd yn atebol amdano, ond fel pwyllgor dylem daflu cymaint o oleuni â phosibl ar y broses honno.

O ran y berthynas gyda’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, mae’r Cadeirydd yn aelod o’r Pwyllgor Cyllid ar hyn o bryd, wrth gwrs, sy’n helpu pethau. Bydd yn ymwybodol hefyd ar ôl bore yma ein bod ni, fel Pwyllgor Cyllid, yn gyfrifol am y refeniw gwirioneddol, neu’n hytrach, am amcangyfrifon Archwilydd Cyffredinol Cymru. Felly, mae gennym berthynas yn y fan honno. Ond yn gyffredinol, byddwn yn cytuno â hi—credaf fod y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn ystyried gwerth am arian. Mae’n broses ddysgu ôl-weithredol, sy’n ddefnyddiol iawn wrth gwrs, ac sy’n denu cryn dipyn o sylw o bryd i’w gilydd, yn y ffordd y mae’n gwneud hynny, ac mae hynny’n anochel, ond credaf fod gennym ddull o weithredu sy’n edrych ymlaen ac yn cynllunio llawer mwy. Credaf fod angen i’r ddau ohonom—hynny yw, y ddau bwyllgor—weithio gyda’n gilydd yn hynny o beth.

Credaf fod y pwynt olaf, a’r prif bwynt, a wnaed ganddi, wrth gwrs, yn ymwneud â newidiadau cynllunio tymor canolig a hirdymor demograffig. Nid gwaith ar gyfer y Pwyllgor Cyllid yn unig fyddai hyn, bydd yn rhaid i’r holl bwyllgorau pwnc wneud rhywfaint o’r gwaith hwnnw hefyd. Ond cytunaf y dylem fod yn ei ystyried yn y tymor hir. Mae’n ddibynnol ar gael fframwaith ariannol sy’n ddigon cadarn i’r Cynulliad hwn gymeradwyo cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer Bil Cymru. Ymwneud â hynny y mae yn y bôn. Gwyddom ein bod yn dibynnu ar Lywodraeth Cymru i gyd-drafod â San Steffan ynglŷn â hynny. Cymerodd Llywodraeth yr Alban amser hir, neu yn hytrach cymerodd San Steffan amser hir—nid wyf yn hollol sicr pwy sydd ar fai, ond cymerasant amser hir. Cawsom gadarnhad yn y pwyllgor y bore yma, mewn sesiwn gyhoeddus, fod y Gweinidog yn cyfarfod yn fisol o leiaf â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys. Felly, mae yna broses ar y gweill, a chytunaf â’r Aelod y dylai’r Pwyllgor Cyllid roi ei farn ar y broses honno er mwyn helpu a llywio a dangos ac arddangos, i San Steffan yn enwedig, fod rhan gennym ninnau yn hyn fel Cynulliad cyfan.

Presiding Officer, may I add my congratulations to you and the Business Committee for introducing this procedure. I only wish it had applied in the fourth Assembly when I was Chair of a committee. Perhaps there is a direct link with the fact that I am no longer a Chair that we can now be trusted to exercise this type of scrutiny and feedback in the Chamber.

I think that how the Government presents its budget and the accompanying documents is a key test of the openness of any democracy. I think that our procedures need to provide for maximum amount of transparency and clarity. I think, inevitably, budgets are challenging, but information can be presented in very opaque ways and that absolutely aids no-one, including the public, those interested and the civic sector. I was delighted to hear, incidentally, about the development of the Dialogue app. I’m sure that will connect us much more broadly to the outside world, or at least to those outside in Wales who are going to be influenced by our decisions.

I think accountability is also key in allowing effective analysis, so that budget decisions can be tracked year to year—it is often very difficult to do that, incidentally—and also maximum consistency in how financial information is presented. We know that governments are powerful beasts and it doesn’t matter who’s running them, but, sometimes, a way of avoiding embarrassment is to present the accounts in a slightly different way to previously and it can be very tough to analyse them. Above all, I think we need time for deliberation of these measures. I think we have a fairly good record in the Assembly so far, but, of course, our workload now gets more intricate and extensive in terms of its financial responsibilities. I do hope that we never see the day when we guillotine things and reduce the time for effective scrutiny and deliberation. Can I finally ask the Finance Committee to look at ways we analyse those areas of important public policy and the initiatives in those areas that Government introduces in areas that cut across departments. It can be very difficult to know how much money is being spent, for instance, on improving mental health and well-being because so many areas of Government are affected, or, indeed, another example very close to my heart—looked-after children and care leavers. I think when a Government does announce a major initiative in a cross-cutting area of public policy, that’s a good time for the Finance Committee to make some sort of estimate of what the total spend is there, how it’s changing and how effective it is. Thank you.

Lywydd, a gaf fi eich llongyfarch chi a’r Pwyllgor Busnes am gyflwyno’r weithdrefn hon. Carwn pe bai wedi’i rhoi ar waith yn ystod y pedwerydd Cynulliad pan oeddwn yn Gadeirydd pwyllgor. Efallai fod cyswllt uniongyrchol â’r ffaith nad wyf bellach yn Gadeirydd y gellir ymddiried ynom yn awr i gyflawni’r fath waith craffu ac adborth yn y Siambr.

Credaf fod y ffordd y mae’r Llywodraeth yn cyflwyno ei chyllideb a’r dogfennau ategol yn brawf allweddol o ba mor agored yw unrhyw ddemocratiaeth. Credaf fod angen i’n gweithdrefnau ddarparu cymaint o dryloywder ac eglurder â phosibl. Credaf ei bod yn anochel fod cyllidebau’n heriol, ond mae modd cyflwyno gwybodaeth mewn ffyrdd anhryloyw iawn ac nid yw hynny o gymorth i neb, gan gynnwys y cyhoedd, y rhai sydd â diddordeb a’r sector dinesig. Roeddwn yn falch o glywed, gyda llaw, am ddatblygiad yr ap Dialogue. Rwy’n sicr y bydd yn ein cysylltu’n fwy eang â’r byd allanol, neu o leiaf â’r rhai hynny y tu allan yng Nghymru y bydd ein penderfyniadau yn dylanwadu arnynt.

Credaf fod atebolrwydd yn allweddol hefyd o ran caniatáu dadansoddi effeithiol, er mwyn gallu olrhain penderfyniadau cyllidebol o flwyddyn i flwyddyn—yn aml, mae’n anodd iawn gwneud hynny, gyda llaw—a sicrhau cymaint o gysondeb â phosibl hefyd o ran y ffordd y caiff gwybodaeth ariannol ei chyflwyno. Gwyddom fod llywodraethau yn fwystfilod pwerus ac nad yw o bwys pwy sy’n eu rhedeg, ond weithiau, un ffordd o osgoi embaras yw cyflwyno’r cyfrifon mewn ffordd ychydig yn wahanol i’r ffordd y gwnaed hynny yn y gorffennol, a gall fod yn anodd iawn eu dadansoddi. Yn anad dim, credaf fod angen amser arnom i drafod y mesurau hyn. Credaf fod gennym hanes eithaf da yn y Cynulliad hyd yn hyn, ond wrth gwrs, mae ein llwyth gwaith yn mynd yn fwy cymhleth a helaeth yn awr o ran ei gyfrifoldebau ariannol. Gobeithiaf na ddaw’r dydd pan fyddwn yn rhoi’r gilotîn i bethau ac yn lleihau’r amser ar gyfer craffu ac ystyried yn effeithiol. Yn olaf, a gaf fi ofyn i’r Pwyllgor Cyllid ystyried y ffyrdd rydym yn dadansoddi meysydd polisi cyhoeddus pwysig a’r cynlluniau y mae’r Llywodraeth yn eu cyflwyno mewn meysydd sy’n croesi ar draws adrannau. Gall fod yn anodd iawn gwybod faint o arian sy’n cael ei wario, er enghraifft, ar wella iechyd a lles meddyliol, gan fod cymaint o feysydd y Llywodraeth yn cael eu heffeithio, neu’n wir, enghraifft arall sy’n bwysig iawn i mi’n bersonol—plant sy’n derbyn gofal a rhai sy’n gadael gofal. Pan fo Llywodraeth yn cyhoeddi menter fawr mewn maes polisi cyhoeddus trawsbynciol, credaf fod honno’n adeg dda i’r Pwyllgor Cyllid wneud rhyw fath o amcangyfrif o beth yw cyfanswm y gwariant, sut y mae’n newid a pha mor effeithiol ydyw. Diolch.

I thank David Melding for his questions, and I recall that I wasn’t aware that he was shy in coming forward in the previous Assembly with his views at any stage, and I think he maximised the opportunity, but I’m very pleased that there are even more opportunities now for Chairs and for committees as well to inform the Assembly.

I think he raises an important point around tracking changes from year to year and being able to see the effectiveness, as I would put it, of Government programmes. I don’t think the Finance Committee is an accounts committee, and I think we are better when we don’t, possibly, look at it as an accounting way, but rather look at the global sums—or, rather, fairly headline sums—and look at the effectiveness of spend, and whether what the Government says it intends to do has sufficient resources to deliver on that. But I certainly agree that, as we move to this new process, we need to understand under our Standing Orders how we can follow the pennies, or at least the tens or the hundreds of millions, and how they might be done in a way that makes sense, as we see, for example, when a programme changes ministerial responsibility, that it can then disappear from a particular line and it’s very difficult to see.

I think David Melding put his finger on a couple of other key ways we can do this, which is to look and track cross-cutting issues. You mentioned mental health and looked-after children; I would agree with those. I would also add to the mix, from the perspective of the Chair of the committee, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, which is now entrusted to the Minister who most reports to this committee, but which, of course, is designed to affect Government spending and the way that Government resources are used right across the board, and it doesn’t fall easily within one committee. So, I think there’s a role for something like the Finance Committee to take an overview of things like the future generations Act and similar ‘well-intentioned but let’s see how they deliver’ kind of objectives from Government. Really, it then comes down to whether resources are being put behind that which the Government says it wants to achieve under, say, its six or seven objectives or whatever it might be under a Bill, or an Act as it becomes then. That’s a clear way that the Finance Committee can help and assist other committees without trespassing on other committees’ responsibilities.

Diolch i David Melding am ei gwestiynau, a chofiaf nad oeddwn yn ymwybodol ei fod yn gyndyn i roi ei farn yn y Cynulliad blaenorol ar unrhyw adeg, a chredaf ei fod wedi gwneud y gorau o’r cyfle, ond rwy’n falch iawn fod mwy o gyfleoedd eto yn awr i Gadeiryddion a phwyllgorau hysbysu’r Cynulliad.

Credaf ei fod yn nodi pwynt pwysig ynghylch olrhain newidiadau o flwyddyn i flwyddyn a gallu gweld pa mor effeithiol, fel y byddwn yn ei roi, yw rhaglenni’r Llywodraeth. Nid wyf yn credu mai pwyllgor cyfrifon yw’r Pwyllgor Cyllid, a chredaf ein bod yn well, o bosibl, pan nad ydym yn edrych arno fel ffordd o gadw cyfrifon, ond edrych yn hytrach ar y symiau cyffredinol—neu’n hytrach, y symiau gweddol flaenllaw—ac edrych ar effeithiolrwydd y gwariant, ac a oes digon o adnoddau ar gael i’r Llywodraeth gyflawni’r hyn y mae’n dweud ei bod yn bwriadu ei wneud. Ond rwy’n sicr yn cytuno, wrth i ni symud at y broses newydd hon, fod angen i ni ddeall, o dan ein Rheolau Sefydlog, sut y gallwn ddilyn y ceiniogau, neu o leiaf y degau neu gannoedd o filiynau, a sut y gellid gwneud hynny mewn ffordd sy’n gwneud synnwyr, gan ein bod yn gweld, er enghraifft, pan fydd y cyfrifoldeb gweinidogol am raglen yn newid, y gall ddiflannu o linell benodol a bod yn anodd iawn ei weld.

Credaf fod David Melding wedi rhoi ei fys ar un neu ddwy o ffyrdd allweddol eraill y gallwn wneud hyn, sef ystyried ac olrhain materion trawsbynciol. Fe sonioch am iechyd meddwl a phlant sy’n derbyn gofal; cytunaf â hynny. O safbwynt Cadeirydd y pwyllgor, byddwn hefyd yn ychwanegu Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 at hynny, deddf sydd bellach yn gyfrifoldeb i’r Gweinidog sy’n adrodd fwyaf i’r pwyllgor hwn, ond sydd, wrth gwrs, wedi ei chynllunio i effeithio ar wariant y Llywodraeth a’r ffordd y caiff adnoddau’r Llywodraeth eu defnyddio yn gyffredinol, ac nid yw’n perthyn yn hwylus i un pwyllgor. Felly, credaf fod rôl i rywbeth fel y Pwyllgor Cyllid gael trosolwg ar bethau fel Deddf cenedlaethau’r dyfodol ac amcanion tebyg gan y Llywodraeth sydd ‘â bwriadau da, ond gadewch i ni weld sut y maent yn cyflawni’. Mewn gwirionedd, mae’n ymwneud wedyn â pha un a yw’r Llywodraeth yn rhoi adnoddau tuag at yr hyn y mae’n dweud y dymuna ei gyflawni, o dan, dyweder, ei chwech neu saith amcan neu beth bynnag y bydd o dan Fil, neu Ddeddf fel y’i gelwir wedyn. Mae honno’n un ffordd glir y gall y Pwyllgor Cyllid helpu a chynorthwyo pwyllgorau eraill heb dresmasu ar gyfrifoldebau pwyllgorau eraill.

Diolch i’r Cadeirydd pwyllgor, ac rwy’n sicr wedi dysgu llawer o’r datganiad y prynhawn yma. Mae’n braf gweld yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd yma i wrando ar y datganiad gan y Cadeirydd pwyllgor.

I thank the committee Chair. I have certainly learned a great deal from this afternoon’s statement, and it’s good to see the Cabinet Secretary was also here to listen to the committee Chair’s statement.

7. 7. Dadl Plaid Cymru: Y Gymraeg fel Ail Iaith
7. 7. Plaid Cymru Debate: Welsh as a Second Language

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2, 3 a 4 yn enw Paul Davies.

The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Jane Hutt, and amendments 2, 3 and 4 in the name of Paul Davies.

Rydym ni’n symud nesaf at ddadl Plaid Cymru ar yr agenda ac rwy’n galw ar Llyr Gruffydd i wneud y cynnig.

We now move to the Plaid Cymru debate, and I call on Llyr Gruffydd to move the motion.

Cynnig NDM6095 Simon Thomas

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi ei bod yn dair blynedd ers cyhoeddi adroddiad Yr Athro Sioned Davies a argymhellodd ddileu ‘Cymraeg ail iaith’ a sefydlu un continwwm dysgu’r Gymraeg yn ei le.

2. Yn nodi bod llythyr y Prif Weinidog o fis Rhagfyr 2015 yn datgan ei fod ‘o’r farn bod y cysyniad ‘Cymraeg fel ail iaith’ yn creu gwahaniaeth artiffisial, ac nid ydym o’r farn bod hyn yn cynnig sylfaen ddefnyddiol ar gyfer llunio polisïau at y dyfodol’.

3. Yn nodi pwysigrwydd y gyfundrefn addysg er mwyn cyrraedd targed Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg.

4. Yn gresynu at benderfyniad Cymwysterau Cymru i gadw’r cymhwyster Cymraeg ail iaith am gyfnod dros dro amhenodol, ac felly, er mwyn sicrhau na chaiff unrhyw ddisgybl ei amddifadu o sgiliau i ddefnyddio’r Gymraeg, yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

(a) amlinellu amserlen glir ar gyfer disodli’r cymhwyster Cymraeg Ail Iaith gydag un cymhwyster Cymraeg newydd i bob disgybl erbyn 2018 a fyddai’n golygu arholi’r cymhwyster newydd yn gyntaf yn 2020; 

(b) mabwysiadu strategaeth i dargedu adnoddau ychwanegol ar ddysgu Cymraeg i athrawon dan hyfforddiant, athrawon mewn swydd, cymorthyddion dosbarth ac ymarferwyr dysgu eraill; ac

(c) buddsoddi’n sylweddol, a chynllunio o ddifrif, drwy becyn o fentrau arloesol, er mwyn cynyddu’n gyflym nifer yr ymarferwyr addysg sy’n dysgu drwy’r Gymraeg.

Motion NDM6095 Simon Thomas

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes that it is three years since the publication of Professor Sioned Davies’s report, that recommended the removal of ‘Welsh second language’ and establishing one Welsh language learning continuum in its place.

2. Notes that the First Minister’s letter of December 2015 states his opinion that the concept of ‘Welsh as a second language’ creates an artificial difference, and we are not of the view that it offers a useful basis for making policies for the future.

3. Notes the importance of the education system in order to reach the Welsh Government’s target of one million Welsh speakers.

4. Regrets the decision of Qualifications Wales to keep the Welsh second language qualification for an unspecified time and therefore in order to ensure that no pupil is deprived of the skills to use the Welsh language, calls on the Welsh Government to:

(a) outline a clear timetable for replacing the Welsh second language qualification with one new Welsh qualification for every pupil by 2018, which would mean examining the new qualification for the first time in 2020;

(b) adopt a strategy for targeting extra resources for teaching Welsh to trainee teachers, serving teachers, classroom assistants and other teaching practitioners; and

(c) invest substantially, and seriously plan, through a series of innovative initiatives, in order to quickly increase the number of education practitioners who teach through the medium of Welsh.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Lywydd. Rwy’n symud y cynnig yn enw Plaid Cymru. Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, wedi galw y ddadl yma y prynhawn yma er mwyn nodi ei bod hi bellach yn dair blynedd ers i adroddiad yr Athro Sioned Davies, a oedd wedi ei gomisiynu gan Lywodraeth Cymru, ar sefyllfa’r Gymraeg fel ail iaith mewn ysgolion cyfrwng Saesneg gael ei gyhoeddi. Casgliad yr adroddiad, wrth gwrs, oedd ei bod hi’n unfed awr ar ddeg ar Gymraeg ail iaith. Roedd yr adroddiad yn dweud bod lefelau cyrhaeddiad disgyblion yn is nag mewn unrhyw bwnc arall, a phe bai hyn wedi cael ei ddweud am fathemateg neu am y Saesneg, diau y byddem ni wedi cael chwyldro, meddai’r adroddiad. Os ydym ni o ddifri felly ynglŷn a datblygu siaradwyr Cymraeg a gweld yr iaith yn ffynnu, rhaid newid cyfeiriad a hynny fel mater o frys cyn ei bod hi’n rhy hwyr.

Nawr, dim ond rai misoedd ynghynt, mi roedd y cyfrifiad wedi paentio darlun i ni o safbwynt cwymp y gostyngiad yn nifer y siaradwyr Cymraeg. Fis ar ôl cyhoeddi’r adroddiad, mi argymhellodd canlyniadau’r Gynhadledd Fawr gan y Llywodraeth—os ydych chi’n cofio honno—fod angen newidiadau sylweddol iawn ar addysg Gymraeg ail iaith. Ym mis Awst 2014, mi ddywedodd y Prif Weinidog ei hun yn ei ddogfen bolisi ‘Iaith fyw: iaith byw—Bwrw mlaen’, fod angen, ac rwy’n dyfynnu, i

‘holl ddysgwyr Cymru—p’un a ydynt yn mynd i ysgol cyfrwng Cymraeg neu ysgolcyfrwng Saesneg...siarad y Gymraeg yn hyderus.’

Ac ym mis Tachwedd 2014, blwyddyn gyfan ar ôl cyhoeddi adroddiad yr Athro Davies, mi wnaeth yr Athro Davies fynegi gofid nad oedd yna ddim byd llawer wedi digwydd, meddai hi, ers iddo gael ei gyhoeddi. O’r holl bethau yr oedd hi wedi’u hawgrymu, meddai’r Athro Davies, roedd yna bethau y gallent fod wedi cael eu gwneud dros nos, ond roedd yna bethau eraill, fel adeiladu capasiti, a fyddai’n cymryd llawer iawn o flynyddoedd, meddai hi.

‘Fe ddwedes i yn yr adroddiad ei bod hi’n unfed awr ar ddeg ar Gymraeg ail iaith. Dwi ddim yn gwybod be sy’n dod ar ôl unfed awr ar ddeg. Ond fyswn i’n dweud bod y cloc bron wedi taro eto dwi’n credu.’

Mi oedd hynny flwyddyn ar ôl cyhoeddi’r adroddiad. Wrth gwrs, rŷm ni bellach dair blynedd ar ôl cyhoeddi’r adroddiad ac, i bob pwrpas, yn dal i ddisgwyl.

Yn lle symud i ffwrdd o’r gyfundrefn Gymraeg ail iaith, wrth gwrs, beth welsom ni yn gynharach eleni oedd Cymwysterau Cymru yn ymgynghori ar y cymhwyster TGAU Cymraeg ail iaith ac yn dod i’r casgliad eu bod nhw am gadw’r cymhwyster am y tro, beth bynnag, er bod mwyafrif ymatebwyr yr ymgynghoriad wedi dweud, wrth gwrs, fod angen dileu TGAU Cymraeg ail iaith—er mai polisi Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yw dileu TGAU Cymraeg ail iait—ac er bod academyddion, addysgwyr, cyrff a mudiadau o bob lliw a llun am ddileu Cymraeg ail iaith.

Nawr, er tegwch, wrth gwrs, mae Cymwysterau Cymru yn dweud mai cam dros dro yw hyn, ond, wrth gwrs, nid oes yna eglurder o gyfeiriad Llywodraeth Cymru beth yn union yw ystyr ‘dros dro’. Ac felly, rydw i yn deall ac yn cydymdeimlo, mae’n rhaid i fi ddweud, â’r gofid a rhwystredigaeth y mae nifer wedi mynegi bod cymaint o amser wedi pasio ers cyhoeddi adroddiad yr Athro Sioned Davies heb weithredu pendant a heb weithredu penderfynol ar yr agenda yma, ac yna, wrth gwrs, yn gweld Cymwysterau Cymru yn ymddangosiadol beth bynnag, yn cario ymlaen i ddiwygio’r hen gyfundrefn. Rydw i’n deall, felly, yr amheuaeth a yw’r ymrwymiad yna mewn gwirionedd gan Lywodraeth Cymru i newid y drefn yn y maes yma.

Wrth gwrs, mae’n rhaid atgoffa ein hunain bod y Prif Weinidog wedi dweud mewn llythyr at Gymdeithas yr Iaith Gymraeg ei fod e a’r Gweinidog addysg blaenorol wedi dod i’r un casgliad, a’u bod nhw o’r farn bod cysyniad Cymraeg fel ail iaith,

‘yn creu gwahaniaeth artiffisial, ac nid ydym o’r farn bod hyn yn cynnig sylfaen ddefnyddiol ar gyfer llunio polisïau at y dyfodol.’

Er gwaethaf hynny i gyd, mae’n rhaid imi ddweud fy mod i yn falch i weld, yng ngwelliant Llywodraeth Cymru, ddatganiad sy’n dweud,

‘o 2021 y bydd y cwricwlwm newydd yn dileu’r gwahaniaeth rhwng Cymraeg a Chymraeg Ail Iaith’

Rwy’n croesawu hynny, ond mi fuaswn i’n hoffi i’r Gweinidog gadarnhau nid a fydd y cwricwlwm newydd ar gael a’r cymhwyster newydd ar gael i bawb erbyn 2021, ond y bydd e’n cael ei ddefnyddio gan bawb, a’r cymhwyster newydd yn cael ei arholi yn 2021, a, hynny yw, bod yr hen gyfundrefn wedi mynd. Dyna’r sicrwydd, rwy’n meddwl, y mae nifer yn chwilio amdano fe, a Chymwysterau Cymru yn eu plith nhw, rwy’n siŵr.

Nid yw ail gymal gwelliant y Llywodraeth ddim cweit cystal, ac efallai ei fod e’n rhy annelwig a chyffredinol yn fy marn i. Mae e’n dileu, yn anffodus, cymalau 4(b) a 4(c) yn y cynnig gwreiddiol, sy’n sôn am weithredu, ac yn rhoi gwelliant sydd yn sôn am ‘nodi’ rhywbeth yn ei le. Nawr, mae’r Llywodraeth, efallai’n licio ‘nodi’ llawer o bethau; yr hyn rŷm ni eisiau ei weld, wrth gwrs, yw gweithredu.

Rŷm ni wedi crybwyll, wrth gwrs, yn ein cynnig gwreiddiol ni, yr angen i fabwysiadu mesurau, er enghraifft i gynyddu nifer yr ymarferwyr addysg sy’n dysgu trwy gyfrwng y Gymraeg, ond nid yn unig hynny, wrth gwrs, ond y gefnogaeth dysgu Cymraeg i athrawon dan hyfforddiant, athrawon mewn swyddi’n barod, cymorthyddion dosbarth ac ymarferwyr dysgu eraill, a’r angen, wrth gwrs, am adnoddau ychwanegol i gyflawni hynny.

Mae’r her o gyrraedd targed y Llywodraeth o filiwn o siaradwyr Cymraeg yn un sylweddol, ac mae angen gweithredu, wrth gwrs, yn effeithiol ac yn brydlon. Yn ôl adroddiad blynyddol y Llywodraeth ei hunain ar ei strategaeth addysg cyfrwng Cymraeg, nid yw’r cynnydd yn y niferoedd sy’n derbyn addysg cyfrwng Cymraeg yn ddigonol. Nid wyf yn meddwl y gall neb wadu hynny. Rŷm ni wedi gweld, ers 2001, cynnydd o 0.1 y cant. Nawr, nid dyna’r uchelgais; nid dyna’r tirlun addysgiadol, trawsnewidiol sydd ei angen i gyrraedd y nod uchelgeisiol hwnnw o filiwn o siaradwyr Cymraeg. Mae rhywun wedi dweud wrthyf i y bydd hi’n cymryd 800 mlynedd i sicrhau bod pob un person ifanc yng Nghymru yn cael addysg trwy gyfrwng y Gymraeg ar y raddfa yna o gynnydd. Rwy’n gwybod bod olwynion llywodraeth yn dueddol o droi’n araf deg, ond nid yw hyd yn oed olwynion Llywodraeth Cymru, does bosib, yn troi mor araf â hynny.

Thank you very much, Presiding Officer. I move the motion in the name of Plaid Cymru, Plaid Cymru, of course, has called this debate this afternoon to note that it is now three years since the publication of Professor Sioned Davies’s report, commissioned by the Welsh Government, on the situation of Welsh as a second language in English-medium schools. The report’s conclusion, of course, was that it was the eleventh hour for Welsh second language. The report stated that the attainment levels of pupils was lower than in any other subject, and it went on to say that if this had been said about mathematics or English, there is no doubt that we would have seen a revolution. If we are serious, therefore, about developing Welsh speakers and seeing the Welsh language prosper, then we must change direction as a matter of urgency, before it is too late.

Now, just a few months earlier, the census had actually painted a picture in terms of a reduction in the number of Welsh speakers. A month after the publication of the report, the recommendations of the Welsh Government’s ‘Cynhadledd Fawr’, if you recall, stated that very substantial changes were needed in terms of Welsh taught as a second language. In August 2014, the First Minister himself said in his policy document ‘A living language: a language for living—Moving forward’ that there was a need, and I quote,

‘for all learners in Wales—whether they attend Welsh-medium or English-medium schools…to speak Welsh confidently.’

In November 2014, a whole year after the publication of Professor Davies’s report, Professor Davies herself expressed some concern that not much had happened with the report since its publication. Professor Davies said that, amongst all of the things that she suggested, there were things that could have been done overnight, but that there were other things, such as capacity building, that would take many years, according to her.

As I said in the report, it is the eleventh hour for Welsh second language. I don’t know what comes after the eleventh hour, but I would say that the clock has almost struck again, I think.

And that was a whole year after the publication of her report. We’re now three years on from the publication of the report and, to all intents and purposes, we’re still awaiting action.

Rather than moving away from the Welsh second language regime, what we saw earlier this year was Qualifications Wales consulting on the GCSE Welsh second language qualification and coming to the conclusion that they wanted to retain that for the time being, although the majority of respondents to the consultation said that it needed to be abolished—although, the Welsh Government’s policy, of course, is to abolish Welsh second language—and although academics, educators, organisations and institutions of all kinds want to see the abolition of the Welsh second language qualification.

Now, in fairness, Qualifications Wales says that this is a temporary step, but there is no clarity from the Welsh Government as to what is meant by ‘temporary’ in that context. So, I have to say that I do understand and sympathise with the concern and frustration that many have expressed that so much time has passed since the publication of Professor Sioned Davies’s report without any real action or determined action on this agenda, and then, of course, seeing Qualifications Wales, to all intents and purposes, seemingly continuing with the old regime. I understand, therefore, the suspicion as to whether that commitment is really there from the Welsh Government to change the situation in this area.

Now, of course, we should remind ourselves that the First Minister had stated in a letter to Cymdeithas yr Iaith Gymraeg that he and the previous education Minister had come to the same conclusion, and they were of the view that the concept of Welsh second language

‘creates an artificial difference, and we are not of the view that it offers a useful basis for making policies for the future.’

Despite all of that, I have to say that I am pleased to see in the Welsh Government amendment a statement saying that,

‘from 2021 the new curriculum will remove the distinction between Welsh and Welsh Second Language’

I welcome that, but I would like the Minister to confirm not whether the new curriculum and the new qualification will be available to everyone by 2021, but that it will be used and in place by 2021, and will be actually part of the examination process and, therefore, that the old regime will have been removed. That is the assurance that many are seeking, and Qualifications Wales among them, I’m sure.

Now, the second clause of the Welsh Government amendment isn’t quite as good as it is too vague and general, in my view. It actually scraps clauses 4(b) and 4(c) in the original motion, which talks about action, and then replaces that with a ‘notes’ amendment. Now, the Government likes to note a number of things, but what we want to see is action, of course.

We mention in the original motion the need to adopt measures, for example, to increase the number of education practitioners who teach through the medium of Welsh, but not only that, but increase the support for trainee teachers, serving teachers, classroom assistants and teaching practitioners and the need, of course, for additional resources to achieve that.

Now, the challenge of reaching the Government’s target of 1 million Welsh speakers is a considerable one, and effective and timely action does need to be taken. According to the annual report of the Government itself on their Welsh-medium education strategy, the increases in the number of those in receipt of Welsh-medium education is not adequate, and I don’t know that anyone would actually dispute that point. We have seen, since 2001, an increase of 0.1 per cent. Now, that isn’t the ambition and that isn’t the transformational educational landscape needed in order to reach that ambitious target of 1 million Welsh speakers. Someone told me that, at that rate of progress, it would take 800 years to ensure that all young people in Wales received Welsh-medium education. Now, I know that the wheels of government turn slowly, but surely not even the wheels of the Welsh Government turn that slowly.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Rydw i, ac mae Plaid Cymru, o’r farn bod hyn yn annerbyniol. Mae addysgwyr o’r sector addysg o’r farn bod hyn yn annerbyniol ac, yn wir, mae polisi Llywodraeth Cymru ei hunain yn datgan, i bob pwrpas, fod hynny yn annerbyniol. Gadewch i ni, felly, fynd ati yn bendant ac yn benderfynol i greu’r un continwwm dysgu Cymraeg yma. Nid yw’n ddigon ar ei ben ei hun, ond mae e’n rhan allweddol o strategaeth ehangach cyffredinol, ac os gwnawn ni hynny, efallai—efallai—y byddwn ni’n llwyddo i gyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg.

Plaid Cymru and I are of the view that this is unacceptable. Educators within the sector are of the opinion that it is unacceptable, and, indeed, the Welsh Government policy itself states that this is unacceptable. So let us now take serious, determined steps to create this one Welsh-medium continuum. It’s not enough on its own, of course, but it is a key part of a broader strategy. If we do that, then perhaps we will succeed in reaching that target of a million Welsh speakers.

Thank you very much. I have selected the four amendments to the motion. I call on the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language to formally move amendment 1 tabled in the name of Jane Hutt.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y pedwar gwelliant i’r cynnig. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes i gynnig gwelliant 1 yn ffurfiol, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:

Yn nodi:

a) bod addysg yng Nghymru yn cael ei diwygio, bod Cymwysterau Cymru yn cryfhau TGAU Cymraeg Ail Iaith fel mesur dros dro, ac o 2021 y bydd y cwricwlwm newydd yn dileu’r gwahaniaeth rhwng Cymraeg a Chymraeg Ail Iaith; a

b) y bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi cynlluniau ac amserlenni ar gyfer newidiadau yn y cwricwlwm a’r broses asesu ar gyfer Cymraeg mewn ysgolion.

Amendment 1—Jane Hutt

Delete point 4 and replace with:

Notes that:

a) Education in Wales is being reformed, Qualifications Wales is strengthening the Welsh Second Language GCSE as an interim measure, and from 2021 the new curriculum will remove the distinction between Welsh and Welsh Second Language; and

b) The Welsh Government will publish plans and timelines for curriculum and assessment change for Welsh in schools.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Amendment 1 moved.

Diolch. I call on Suzy Davies to move amendments 2, 3 and 4 tabled in the name of Paul Davies.

Diolch. Galwaf ar Suzy Davies i gynnig gwelliannau 2, 3 a 4 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Cynnig:

Yn nodi pwysigrwydd meithrin sgiliau iaith Gymraeg mewn cylchoedd chwarae cyn ysgol.

Amendment 2—Paul Davies

Add as new point at end of Motion:

Notes the importance of Welsh language skills development in pre-school playgroups.

Gwelliant 3—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wella’r dull o feithrin sgiliau iaith Gymraeg ym mhob lleoliad Dechrau’n Deg.

Amendment 3—Paul Davies

Add as new point at end of Motion:

Calls upon the Welsh Government to improve Welsh language skills development in all Flying Start settings.

Gwelliant 4—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y Cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi ei chynlluniau ar gyfer meithrin sgiliau iaith Gymraeg mewn cyrsiau galwedigaethol ac astudiaethau mewn lleoliadau dysgu yn y gymuned.

Amendment 4—Paul Davies

Add as new point at end of Motion:

‘Calls upon the Welsh Government to set out its plans for developing Welsh language skills within vocational courses and studies undertaken in community learning settings.’

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3 a 4.

Amendments 2, 3 and 4 moved.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n cynnig gwelliannau’r Ceidwadwyr Cymreig.

A gaf i ddiolch i Blaid Cymru am ddod â mater y Gymraeg fel ail iaith yn ôl i’r Siambr mor gyflym y tymor hwn? Mae gwelliant y Llywodraeth yn dangos bod yna gyfyngiadau, a gawn ni ddweud, ar eich perthynas glyd, wedi’r cyfan. Ond, gan ddod â fe nôl mor glou, mae’n dangos y gall rhai pethau gael eu gwneud yn gyflym, ac rydym yn cefnogi’n llwyr y pwynt bod Llywodraeth Cymru wedi gwastraffu amser ers adroddiad Sioned Davies. Am y rheswm hwnnw, byddai’n well gennym ni gefnogi’r cynnig heb welliant y Llywodraeth, os yn bosib, oherwydd ein bod yma i ddal y Llywodraeth i gyfrif ac atgoffa pobl Cymru bod pobl ifanc yn dal i gyrraedd a gadael ein system addysg heb fantais y gall y system ei rhoi iddynt, sef sgiliau iaith Gymraeg gwell.

Hefyd, byddai dileu pwynt 4 y cynnig yn gwrthod wynebu her ganolog, sef sgiliau’r gweithlu. Mae’n amhosib dweud unrhyw beth ystyrlon am ansawdd cymwysterau, neu symud ymlaen o’r gwahaniaeth rhwng iaith gyntaf ac ail iaith, oni bai eich bod yn wynebu’r ffaith bod rhaid i athrawon a gweithwyr addysg proffesiynol eraill gyflawni hyn, ac nid yw’r capasiti yno eto i wneud hynny.

Hoffwn ganolbwyntio ar y materion yma: ansawdd a gallu, a pham rydym ni wedi cyflwyno ein gwelliannau fel y maent mewn dadl am gymwysterau. Mae cyflwyno arholiadau yn 2020 neu’r flwyddyn wedyn yn golygu y byddai unrhyw un sy’n dechrau blwyddyn 7 eleni neu flwyddyn nesaf yn mynd i sefyll yr arholiadau hynny. Bydden nhw wedi cael y profiad o’r system gynradd cyfrwng Saesneg fel y mae nawr. Er gwaethaf y ffaith bod y Gymraeg wedi bod yn rhan orfodol o’r cwricwlwm ar gyfer pob oedran ers 1999, mae’n deg dweud y bydd llawer o blant yn cyrraedd drws eu hysgol uwchradd gyda chyn lleied o gyfarparu o ran sgiliau, dealltwriaeth a hyder i ddechrau gwersi Cymraeg ag y byddent â gwersi Ffrangeg. I rai, bydden nhw’n ei hystyried fel gwers arall am ieithoedd modern yn hytrach na siawns i ddatblygu rhan greiddiol o’u hunaniaeth a’u sgiliau bob dydd.

Felly, fy nghwestiwn ar ran y garfan hon o bobl ifanc yw: sut bydd y cwricwlwm newydd yn eu helpu nhw i gyflawni safon uwch yn y tri agwedd yna—uwch na’r rhai sydd wedi mynd o’r blaen? Ni fydd eu profiad o ysgol gynradd yn wahanol i’r rhai a aeth o’u blaen, ac mae’r profiad hwnnw, dawn unigol pobl ifanc a’r newid yn nisgwyliadau athrawon, rwy’n meddwl, yn ei gwneud yn afrealistig i ddisgwyl i’r garfan hon o blant sefyll yr un math o arholiad â’u cyfoedion sydd wedi dod i fyny drwy addysg cyfrwng Cymraeg.

Nid yw hynny, wrth gwrs, yn golygu na all cynnwys y cwrs ysgol uwchradd fod yn fwy heriol ac yn reddfol. Ond nid oes unrhyw bwynt cael cwrs mwy heriol ac uno i mewn i gontinwwm oni bai bod plant yn cyrraedd yr ysgolion uwchradd ar ôl llawer mwy o gyswllt â’r Gymraeg fel rhan annatod o’u profiad ysgol gynradd. Nid wyf am i ddisgyblion fethu arholiadau Cymraeg yn 2020 a 2021 oherwydd bod eu bywyd cynnar yn yr ysgol wedi methu â’u paratoi. Dyna pam na ddylai pwyntiau 4(b) ac 4(c) gael eu dileu o’r cynnig hwn—maen nhw’n berthnasol i’r sector cynradd hefyd.

Fy unig broblem gyda’r cynnig hwn yw yr amserlen. Os byddai newid sylfaenol i le’r Gymraeg yn ein hysgolion cynradd cyfrwng Saesneg yn cael ei gyflawni heddiw, ni fyddai’r plant hynny yn cymryd TGAU tan 2027. Nhw yw’r plant sydd gyda’r siawns o wneud yr un arholiad â’u cyfoedion o ysgolion Cymraeg.

Felly, beth sy’n mynd i ddigwydd i’r arholiad yn y cyfamser i amddiffyn ei enw da a’r safon a nifer y bobl sy’n ei basio? A ydym yn ystyried rhywbeth tebyg i TGAU gwyddoniaeth, gyda chwricwlwm ac arholiadau gwahaniaethol efallai? Nid wyf yn gwybod beth yw’r cynlluniau ar hyn. Ond, wrth gwrs, nid yw hwn yn nod hirdymor. Diben ein gwelliannau heddiw yw atgyfnerthu’r neges hon: i normaleiddio’r Gymraeg i bawb, i greu system addysg sy’n gallu gwneud hyn, ac arholiadau sy’n adlewyrchu hyn, mae’n rhaid i ni ddechrau cyn i blant fynd i’r ysgol. Rhaid cynnwys y gweithlu hwnnw dan bwyntiau 4(b) a 4(c).

Dim ond pwynt atgoffa oedd gwelliant 4. Rwy’n dod i ben yn y fan hon. Mae’r Gymraeg yn sgil yn y gweithle, yn sgil cyfathrebu ac yn rhan o’n ffordd o fyw. Nid yw’n dod i ben pan fo drws yr ysgol yn cau. Diolch yn fawr.

Thank you, Deputy Presiding Officer, and I move the amendments in the name of the Welsh Conservatives.

May I thank Plaid Cymru for bringing this matter of Welsh as a second language back to the Chamber so soon in the Assembly term? The Government amendment shows that there are constraints, might we say, on your cosy relationship after all. But, by bringing it back so quickly, it shows that some things can be done quickly, and we support entirely the point that the Welsh Government has wasted time since Sioned Davies’s report. For that reason, we would prefer to support the motion without the Government amendment, if possible, because we are here to hold the Government to account, and to remind the people of Wales that young people are still entering and leaving our education system without the advantage that the system can give them, namely better Welsh language skills.

Also, deleting point 4 of the motion would mean refusing to face the central challenge, which is workforce skills. It’s impossible to say anything meaningful about the quality of qualifications, or to move forward in terms of the difference between Welsh second language and first language, unless you face the fact that teachers and education professionals have to achieve this. The capacity isn’t there yet to do that.

I would like to focus on these matters of quality and ability, and why we have tabled our amendments, as they stand, to focus on qualifications. The introduction of exams in 2020 or the following year means that anyone starting in year 7 this year or next year would sit those exams. They would have had experience of the English-medium primary sector as it is now. Despite the fact that the Welsh language has been a compulsory part of the curriculum at all ages since 1999, it is fair to say that many children will reach their secondary schools with a lack of skills, understanding and confidence to start Welsh language classes, as they would be for French classes. For some, they would consider this as another lesson in modern languages, rather than an opportunity to develop a core part of their identity and everyday skills.

So, my question for this cohort of young people is: how will the new curriculum help them to achieve a higher level than what has been in existence in the past? Their experience in primary school will be no different to that of the previous cohort, and that experience, individual young people’s talents, and the change in teachers’ expectations, I think, will mean that it would be unrealistic to expect this cohort to sit the same exam as their peers who have grown up through the Welsh-medium system.

This doesn’t mean that the content of the course in secondary school for Welsh as a second language can’t be challenging. But there’s no point having that discussion about a more challenging course included in a continuum, unless children arrive at secondary school having had more contact with the Welsh language, and it being a core part of their experience in primary school. I don’t want pupils to fail their exams in 2020 or 2021 because their earlier years in school have failed to prepare them. That’s why points 4(b) and 4(c) shouldn’t be deleted from this motion—because they are relevant to the primary sector as well.

There’s one problem with this motion, which is the timetable. If fundamental change for the role of Welsh language in our English-medium schools was to be implemented today, then those children wouldn’t sit GCSEs until 2027. They are the ones who have the chance to be able to sit the same exams as their Welsh-medium peers.

So, what’s going to happen to the exam in the meantime to protect its reputation and the number of people who pass it? Are we considering steps similar to the science GCSE, with a differential curriculum and exams, perhaps? I don’t know what those plans are at present, but this is not a long-term aim. The aim of our amendments today is to strengthen the message that, in order to normalise the Welsh language for everyone, to create an education system that can do this, and exams that reflect this aim, we have to start before children go to school. We have to include that workforce within points 4(b) and 4(c).

That was just a point to remind, in point 4. I’m coming to an end here. The Welsh language is a skill in the workplace, it is a communication skill and is part of our way of life. It doesn’t end at school. Thank you.

Thank you for allowing me to contribute to this debate today. The issue of the Welsh language is an important one. I wonder whether it might have been better to spend a little more time on this issue than the half hour allocated. We’re doing Brexit again—it’s like groundhog day.

I agree with the principles supporting this motion, but I feel that it may well fall short of what it seeks to achieve. I will therefore be supporting the amendments put forward by the Welsh Government, though I support the first three points of Plaid Cymru’s motion. I’ve read carefully the letter that all Members have received from Qualifications Wales, and I’ve also followed the arguments advanced today by Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. In their letter, Qualifications Wales say:

‘substantial changes to qualifications must be managed carefully to allow sufficient time for teachers and learners to prepare; changes made too quickly are likely to pose risks to learners and ultimately to the success of any new qualifications.’

I don’t think that they’re suggesting 800 years, though, but I do think that it does reflect—if I’ve understood correctly—some of the realities that were identified by Suzy Davies, I think.

In my previous occupation, I designed, validated, monitored and delivered qualifications. My view, based on that experience, is that the key to success is to place the learner at the heart of the programme that you are creating; what are the learners’ needs, what are their motivations, what are their hopes for the future? I feel that point (a) of the motion has at its heart an aspiration for our language, but not necessarily for our learners. It’s a good aspiration and one that also raises a political question: why aren’t we further advanced than we are today? That’s a reasonable question to ask, and it should be asked and, indeed, answered by the Minister, but it’s not one that is helpful to the learners that we want to support, in my view. In practical terms, point 4(a) could do the opposite of what it seeks to achieve, which is to bridge the gap between aspiration and practical achievement.

I learned Welsh as a second language up to GCSE level, back when the option in English-medium schools was basically, ‘Take it or leave it’. I achieved an A grade but didn’t go on to take A-level Welsh because I still lacked the confidence to study further. That confidence I feel I still lack in Welsh. The very fact that I’m making this speech today in English demonstrates a longer-term failure that the Welsh Government has actually taken steps to address, and we are asking the question today: what more can we do? But there is a deep cultural issue that I’ve seen often in my community that requires any Government intervention to be fully thought through. To give you an example, when I hear Members speaking in this Chamber and I have to pick up the earphone, I feel frustrated that my knowledge of the language is not good enough and it’s a feeling that perhaps fluent Welsh speakers may not always appreciate in that context. Yet it is a classic barrier to learning that we’ve all experienced. When something is difficult, how do we motivate ourselves, how do we avoid giving up and rejecting something—in this case, the Welsh language—that is too tough to achieve?

A good teaching and learning strategy grapples with this challenge but it also takes time to develop, sometimes through trial and error. The motion recognises this in parts, and you could say that sections (b) and (c) perhaps do, but in setting a 2018 deadline for the design and development of the qualification, it limits the time that we have to consider appropriate assessment approaches. I don’t think that additional resources on their own, such as spending money on teacher training, are going to be enough. Time and cultural development are key issues as well.

As I’ve said, I support the principle of the motion but feel that we cannot realistically achieve the aim in point 4(a) before the necessary curriculum reforms are in place. For these reasons, I’ll be supporting the motion as amended by the Welsh Government, which itself commits to publishing a realistic timeline for change.

Diolch i chi am ganiatáu i mi gyfrannu at y ddadl hon heddiw. Mae’r iaith Gymraeg yn fater pwysig. Tybed a fyddai wedi bod yn well treulio ychydig mwy o amser ar y mater hwn na’r hanner awr a ddyrannwyd. Rydym yn trafod gadael yr UE eto—mae fel ‘groundhog day’.

Cytunaf â’r egwyddorion sy’n sail i’r cynnig hwn, ond teimlaf efallai na fydd yn llwyddo i gyflawni ei fwriad yn llawn. Felly, byddaf yn cefnogi’r gwelliannau a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, er fy mod yn cefnogi tri phwynt cyntaf cynnig Plaid Cymru. Rwyf wedi darllen y llythyr a dderbyniodd yr holl Aelodau gan Cymwysterau Cymru yn ofalus, ac rwyf hefyd wedi dilyn y dadleuon a gyflwynwyd heddiw gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg. Yn eu llythyr, dywed Cymwysterau Cymru:

‘wrth gyflwyno newidiadau sylweddol i gymwysterau rhaid sicrhau amser digonol i athrawon a dysgwyr i baratoi; gall newid cymwysterau yn frysiog greu anawsterau i athrawon ac i ddysgwyr a pheryglu llwyddiant unrhyw gymhwyster newydd.’

Nid wyf yn credu eu bod yn awgrymu 800 mlynedd, fodd bynnag, ond credaf ei fod yn adlewyrchu—os wyf wedi deall yn iawn—rhai o’r gwirioneddau a nodwyd gan Suzy Davies.

Yn fy ngalwedigaeth flaenorol, roeddwn yn cynllunio, dilysu, monitro a darparu cymwysterau. Yn fy marn i, ar sail y profiad hwnnw, yw mai’r allwedd i lwyddiant yw gosod y dysgwr yn ganolog i’r rhaglen rydych yn ei chreu; beth yw anghenion y dysgwyr, beth yw eu cymhellion, beth yw eu gobeithion ar gyfer y dyfodol? Teimlaf mai dyhead dros ein hiaith, ac nid o reidrwydd dros ein dysgwyr, sydd wrth wraidd pwynt (a) yn y cynnig. Mae’n ddyhead da sydd hefyd yn codi cwestiwn gwleidyddol: pam nad ydym wedi teithio’n bellach na lle’r ydym heddiw? Mae’n gwestiwn rhesymol i’w ofyn, a dylid ei ofyn i’r Gweinidog, ac yn wir, dylai’r Gweinidog ei ateb, ond nid yw’n gwestiwn sydd o gymorth i’r dysgwyr rydym eisiau eu cefnogi, yn fy marn i. Yn ymarferol, gallai pwynt 4(a) wneud y gwrthwyneb i’r hyn y mae’n ceisio ei gyflawni, sef pontio’r bwlch rhwng dyhead a chyflawniad ymarferol.

Dysgais y Gymraeg fel ail iaith hyd at lefel TGAU, yn ôl pan oedd ysgolion cyfrwng Saesneg, yn y bôn, yn rhoi dewis o dderbyn hynny neu beidio. Llwyddais gael gradd A, ond nid euthum ymlaen i astudio ar gyfer Safon Uwch yn y Gymraeg gan nad oedd yr hyder gennyf i astudio ymhellach. Rwy’n dal i deimlo nad yw’r hyder hwnnw gennyf o ran y Gymraeg. Mae’r ffaith fy mod yn rhoi’r araith hon heddiw yn Saesneg yn dangos methiant mwy hirdymor y mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau i fynd i’r afael ag ef, a gofynnwn y cwestiwn heddiw: beth yn rhagor y gallwn ei wneud? Ond mae yna fater diwylliannol dwfn rwyf wedi’i weld yn aml yn fy nghymuned sy’n galw am ystyried yn drwyadl unrhyw ymyrraeth gan y Llywodraeth. I roi enghraifft i chi, pan glywaf Aelodau yn siarad yn y Siambr hon ac mae’n rhaid i mi godi’r clustffonau, rwy’n teimlo’n rhwystredig nad yw fy nealltwriaeth o’r iaith yn ddigon da ac mae’n deimlad na fydd siaradwyr Cymraeg rhugl o bosibl yn ei werthfawrogi bob amser yn y cyd-destun hwnnw. Ac eto, mae’n rhwystr cyffredin i ddysgu rydym oll wedi’i wynebu. Pan fo rhywbeth yn anodd, sut rydym yn cymell ein hunain, sut rydym yn osgoi rhoi’r gorau iddi a gwrthod rywbeth—yn yr achos hwn, yr iaith Gymraeg—sy’n rhy anodd i’w gyflawni?

Mae strategaeth addysgu a dysgu dda yn mynd i’r afael â’r her hon, ond mae hefyd yn cymryd amser i ddatblygu, weithiau drwy brofi a methu. Mae’r cynnig yn cydnabod hyn mewn rhannau, a gallech ddweud bod adrannau (b) ac (c) efallai yn cydnabod hyn o bosibl, ond wrth nodi 2018 yn derfyn amser ar gyfer llunio a datblygu’r cymhwyster, mae’n cyfyngu ar yr amser sydd gennym i ystyried dulliau asesu priodol. Nid wyf yn credu y bydd adnoddau ychwanegol, megis gwario arian ar hyfforddiant athrawon, yn ddigon ar eu pen eu hunain. Mae amser a datblygiad diwylliannol yn faterion allweddol hefyd.

Fel y dywedais, rwy’n cefnogi egwyddor y cynnig, ond yn realistig, teimlaf na allwn gyflawni’r nod ym mhwynt 4(a) cyn cyflawni’r diwygiadau angenrheidiol i’r cwricwlwm. Am y rhesymau hyn, byddaf yn cefnogi’r cynnig fel y’i diwygiwyd gan Lywodraeth Cymru, sydd ei hun yn ymrwymo i gyhoeddi amserlen realistig ar gyfer newid.

Diolch yn fawr iawn. Rwy’n mynd i gyfeirio at rif 3 yn y cynnig, sef pwysigrwydd y gyfundrefn addysg yn ei chyfanrwydd, felly, er mwyn cyrraedd targed Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg, ac rwy’n mynd i drafod addysg cyfrwng Cymraeg yn hytrach na’r cymhwyster ail iaith fel y cyfryw. Rwyf yn nodi bod Llywodraeth Cymru, yn yr ymgynghoriad sy’n mynd ymlaen ar hyn o bryd ynglŷn â chynyddu i filiwn y siaradwyr Cymraeg, yn nodi fel hyn, o dan y pwynt ynglŷn ag addysg:

‘Mae angen cynnydd sylweddol yn nifer y bobl sy’n cael addysg Gymraeg ac sydd â sgiliau Cymraeg, am mai ond drwy alluogi rhagor o bobl i ddysgu Cymraeg y bydd modd cyrraedd miliwn o siaradwyr.’

Felly, yn amlwg, mae addysg yn allweddol i chi fel Llywodraeth hefyd yn y maes yma.

Heddiw, mae mwyafrif llethol y sawl sy’n siarad Cymraeg yn ei dysgu yn yr ysgol, tra bod mwyafrif llethol y sawl a anwyd yng nghanol y ganrif ddiwethaf a chyn hynny wedi bod yn dysgu’r Gymraeg gartref—gwybodaeth ydy hyn sy’n dod o adroddiad Comisiynydd y Gymraeg. Ac un o’r prif resymau am y newid yma ydy nad ydy trosglwyddiad iaith yn y cartref mor effeithiol heddiw ag yr oedd yn y gorffennol. Nid bod rhieni Cymraeg eu hiaith yn llai tebygol o drosglwyddo’r Gymraeg; nid dyna ydy’r broblem, ond bod yna llai o deuluoedd lle mae’r ddau riant yn siarad yr iaith. Felly, os ydym ni am gyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg, mae’n hanfodol bod nifer y plant mewn addysg cyfrwng Cymraeg yn cynyddu. Yn amlwg, mae addysg cyfrwng Cymraeg yn llawer mwy tebygol nag addysg cyfrwng Saesneg o gynhyrchu siaradwyr Cymraeg. Ond, yn anffodus, fel yr ydym ni wedi ei glywed yn barod, nid ydy’r ganran o blant mewn addysg cyfrwng Cymraeg yn cynyddu. Roedd canran yr ysgolion cyfrwng Cymraeg yn is yn 2014-15 nag yr oedd hi yn 2010-11. Ac nid ydy nifer y plant sy’n cael eu haddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yn ymddangos i fod yn cynyddu ryw lawer chwaith. Felly, mae’n hollol amlwg bod rhaid inni fod llawer iawn mwy uchelgeisiol.

Mae’n rhaid inni gael gwared ar yr anghysondeb yma sydd ar draws Cymru lle mae gennych chi sefyllfa lle, yng Nghaerdydd, allan o 124 o ysgolion yn yr awdurdod, dim ond 19 sydd yn rhai cyfrwng Cymraeg neu ddwy ffrwd. Ym Merthyr Tudful, allan o 28 o ysgolion yn yr awdurdod, dim ond tair sydd yn rhai cyfrwng Cymraeg neu ddwy ffrwd. Mewn gwrthwynebiad llwyr, yng Ngwynedd a Cheredigion, mae bron pob ysgol yn un cyfrwng Cymraeg neu’n ddwyieithog—cyfanswm o 167 o ysgolion.

Mae’r cynlluniau strategol addysg Gymraeg felly yn allweddol, a dyna pam yr oeddwn i’n codi’r cwestiwn yn gynharach efo Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol, achos nid oes yna ddim targedau yn y rheini ar hyn o bryd, ac felly nid oes modd eu dal nhw i gyfrif, ac felly, sut ydym ni’n mynd i symud ymlaen i wneud cynnydd sylweddol? Rydym ni’n gorfod cael targedau realistig ac amserlenni realistig. Nid fi sydd wedi dweud hynna, ond Alun Davies a ddywedodd hynna’r bore yma mewn pwyllgor, lle yr oeddwn i. Mae o’n cytuno, sydd yn wych.

Efallai y byddai’n ddefnyddiol mynd yn ôl at argymhellion a wnaeth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn y Cynulliad diwethaf—17 o argymhellion pwysig iawn sy’n cynnig ffordd ymlaen o ran addysg cyfrwng Cymraeg. Er enghraifft, rhif 13:

‘Dylai’r Gweinidog ddefnyddio’r pwerau sydd ar gael iddo o dan ddeddfwriaeth bresennol i ymyrryd pan fydd awdurdodau lleol yn methu â chyflawni eu Cynlluniau Strategol.’

Dim ond un argymhelliad ydy hwnnw; mae yna rai eraill da iawn yn y fan hyn.

Felly, yn sicr, mae angen codi’r gêm ym maes addysg cyfrwng Cymraeg, neu nid ydym ni byth yn mynd i gyrraedd at y targed clodwiw iawn o filiwn o siaradwyr. Mae yna lot fawr o waith i’w wneud yma, ac mae angen drilio reit i lawr er mwyn gwneud yn siŵr bod yna weithredu’n digwydd. Diolch.

Thank you very much. I’m going to refer to point 3 in the motion, which is on the importance of the education system in its entirety to reach the Welsh Government’s target of a million Welsh speakers. I’m going to discuss Welsh-medium education, rather than the Welsh second language qualification as such. I do note that the Welsh Government, in the ongoing consultation on increasing the number of Welsh speakers to a million, does note, under the point on education, that:

‘We need to see a significant increase in the number of people receiving Welsh-medium education and who have Welsh language skills, as it is only through enabling more people to learn Welsh that we will reach a million speakers.’

Clearly, education is crucial for you as a Government too in this area.

Today, the vast majority of Welsh speakers do learn the language at school, while the vast majority of those who were born in the middle of the last century and prior to that did learn the Welsh language at home. This is information emerging from the report published by the Welsh Language Commissioner. One of the main reasons for this change is that language transfer at home isn’t as effective now as it has been in the past. It is not that Welsh-speaking parents are less likely to transfer the language; that isn’t the problem. It is that there are fewer families in which both parents speak Welsh. Therefore, if we are to reach this target of a million Welsh speakers, it is crucial that the number of children in Welsh-medium education does increase. Clearly, Welsh-medium education is far more likely to produce Welsh speakers than English-medium education, but, unfortunately, as we have already heard, the percentage of children in Welsh-medium education isn’t increasing. The percentage of Welsh-medium schools was lower in 2014-15 than it was in 2010-11, and the numbers of children educated through the medium of Welsh doesn’t appear to be increasing much either. Therefore, it is clear that we have to be far more ambitious.

We must actually scrap this inconsistency that exists across Wales in which you have a situation where, in Cardiff, out of 124 schools in the authority, only 19 are Welsh-medium or dual-stream schools. In Merthyr Tydfil, out of 28 schools in the authority, only three are Welsh-medium or dual-stream schools. This is in stark contrast to Gwynedd and Ceredigion, where almost all schools are either Welsh medium or bilingual—a total of 167 schools.

The Welsh in education strategic plans are therefore crucially important, and that’s why I raised the question earlier with the Cabinet Secretary for local government, because there are no targets contained within those strategies; therefore, they cannot be held to account, and, therefore, how can we make real progress? We must have realistic targets and realistic timetables, and it’s not me saying that; it was Alun Davies who said that this morning at a committee where I was in attendance. He seems to be agreeing again now, which is excellent.

It may be useful to go back to the recommendations made by the Children, Young People and Education Committee in the previous Assembly—there were 17 very important recommendations that actually do provide a way forward in terms of Welsh-medium education. For example, No. 13:

‘The Minister should use the powers available to him under existing legislation to intervene where local authorities are failing to deliver their WESPs.’

That’s just one recommendation; there are many other excellent recommendations contained here.

So, certainly, we need to raise our game in terms of Welsh-medium education or we will never reach that very laudable target of a million Welsh speakers. There’s a huge amount of work to be done, and we need to drill right down in order to ensure that there is real action. Thank you.

I applaud the sentiments that Hefin David brought in his speech, and I feel very similar to him, because I had the misfortune, when I was in school, back in the 1960s, to be faced with an unpalatable choice at the age of 14: to carry on studying Welsh or to switch to German. I took the decision then to switch to German. The result is that I could make a very passable speech here in German, but, unfortunately, I could not do the same in Welsh. But I hope, by the end of my sojourn in this place I will have achieved reasonable fluency in the language.

UKIP will be supporting the Plaid Cymru motion today, and indeed the Conservative amendments, and we will oppose the Government amendment, because the Government amendment removes the sense of urgency from the motion, and that is what we now need. As Llyr Gruffydd said in his speech, it is the eleventh hour for the Welsh language, and although the 2011 census showed some encouraging signs in the age stratification tables, younger people being able to speak the language, and subsequent surveys in 2013, nevertheless these are self-selecting, and one can’t entirely trust those figures.

At the Eisteddfod this year, the archdruid said that, without the language, we have nothing. I didn’t quite agree with him if you take that literally, but I know what he meant, and I agree with his sentiments, because a language is a pedigree of a nation. It is what actually marks out the Welsh nation, and it is the essential spine of national sentiment in Wales. We’re fortunate in comparison with Ireland in that respect. It’s religion that has been the essence of their nationalism, but in Wales I think language is one of the principle features of it, and it’s one of which I approve. I approve of the aspiration of a million Welsh speakers by 2050, and I approve also of the appointment of the Minister to his position. As a robust and combative individual, he is the bulldozer of the administration, and if anybody can achieve this objective, it is him, and I wish him all success in that.

The big problem that we have in a world of globalisation, of course, is the growing dominance of English worldwide and the threat that that poses to all minority or smaller languages. That is the practical difficulty that we have to face in Wales, but what we must seek to achieve is that Welsh does become the language of the playground, of leisure and the home, because that is the way in which its preservation and advance will be obtained.

It’s a very short debate. I agree with Hefin David—it deserved a lot more than 30 minutes. I don’t want to take up too much time, but I just want to put on record that UKIP is fully behind the sentiments behind the motion for debate today, and I hope that we’ll have other opportunities to explore the things that the motion asks for on another occasion.

Rwy’n cymeradwyo’r teimladau a nododd Hefin David yn ei araith, a theimlaf yn debyg iawn iddo, oherwydd bûm yn ddigon anlwcus, pan oeddwn yn yr ysgol, yn ôl yn y 1960au, i wynebu dewis annymunol yn 14 oed: parhau i astudio’r Gymraeg neu newid i Almaeneg. Ar y pryd, penderfynais newid i Almaeneg. Y canlyniad yw y gallwn wneud araith weddol dderbyniol yma yn Almaeneg, ond yn anffodus, ni allwn wneud yr un peth yn Gymraeg. Ond erbyn diwedd fy nghyfnod yn y lle hwn gobeithiaf y byddaf yn medru’r iaith yn weddol rugl.

Bydd UKIP yn cefnogi cynnig Plaid Cymru heddiw, a gwelliannau’r Ceidwadwyr hefyd, a byddwn yn gwrthwynebu gwelliant y Llywodraeth, gan fod gwelliant y Llywodraeth yn cael gwared ar y teimlad o frys yn y cynnig, a dyna sydd ei angen arnom yn awr. Fel y dywedodd Llyr Gruffydd yn ei araith, mae’r unfed awr ar ddeg ar yr iaith Gymraeg, ac er bod cyfrifiad 2011 wedi dangos rhai arwyddion calonogol yn y tablau haeniad oedran, y bobl iau sy’n gallu siarad yr iaith, ac arolygon dilynol yn 2013, mae’r rhain yn hunan-ddetholus, ac ni ellir ymddiried yn llwyr yn y ffigurau hynny.

Yn yr Eisteddfod eleni, dywedodd yr archdderwydd na fyddai gennym unrhyw beth heb yr iaith. Nid oeddwn yn cytuno ag ef yn llwyr os cymerwch hynny’n llythrennol, ond gwn beth oedd yn ei olygu, a chytunaf â’i deimladau, gan fod iaith yn un o’r arwyddion o dras cenedl. Mewn gwirionedd, dyna sy’n gwneud y genedl Gymreig yn wahanol, ac mae’n asgwrn cefn hanfodol i ymdeimlad cenedlaethol yng Nghymru. Rydym yn ffodus yn hynny o beth o gymharu ag Iwerddon. Crefydd yw hanfod eu cenedlaetholdeb hwy wedi bod, ond yng Nghymru credaf fod yr iaith yn un o’i brif nodweddion, a chymeradwyaf hynny. Cymeradwyaf yr uchelgais i gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, a chymeradwyaf hefyd y cam i benodi’r Gweinidog i’w swydd. Fel unigolyn cadarn ac ymosodol, ef yw tarw dur y weinyddiaeth, ac os gall unrhyw un gyflawni’r amcan hwn, ef fydd hwnnw, ac rwy’n dymuno pob llwyddiant iddo.

Y broblem fawr sy’n ein hwynebu yng nghyd-destun globaleiddio, wrth gwrs, yw goruchafiaeth y Saesneg yn fyd-eang a bygythiad hynny i’r holl ieithoedd llai neu leiafrifol. Dyna’r anhawster ymarferol y mae’n rhaid i ni ei wynebu yng Nghymru, ond yr hyn sy’n rhaid i ni geisio ei sicrhau yw bod y Gymraeg yn dod yn iaith y buarth, yn iaith hamdden ac iaith y cartref, gan mai felly y mae sicrhau ei chadwraeth a’i chynnydd.

Mae’n ddadl fer iawn. Cytunaf â Hefin David—roedd yn haeddu llawer mwy na 30 munud. Nid wyf yn dymuno mynd â gormod o amser, ond rwyf am gofnodi bod UKIP yn llwyr gefnogi’r teimladau sy’n sail i’r cynnig a drafodir heddiw, a gobeithiaf y byddwn yn cael cyfleoedd eraill i archwilio’r pethau y gofynna’r cynnig amdanynt ar achlysur arall.

Thank you very much. I call on the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language, Alun Davies.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, Alun Davies.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Rwyf hefyd yn ychwanegu fy niolchiadau i Llyr a Phlaid Cymru am ffeindio’r amser i gynnal trafodaeth ar hyn y prynhawn yma. Mi fydd y Llywodraeth yn cefnogi’r gwelliannau i gyd y prynhawn yma, nid oherwydd yr ydym yn meddwl bod y rhain yn arafu’r ‘progress’ yr ydym yn ei weld, ond oherwydd ein bod ni eisiau pwysleisio ble mae yna gytundeb o gwmpas y Siambr y prynhawn yma. Rwy’n credu bod yna dipyn bach mwy o gytundeb nag efallai mae’r drafodaeth wedi ei adlewyrchu hyd yn hyn. Fe wnaf i drio y prynhawn yma, yn yr amser sydd gen i, bwysleisio ble mae’r cytundeb hynny.

Mae Sian Gwenllian a Suzy Davies wedi pwysleisio pwysigrwydd addysg yn y strategaeth newydd y byddwn ni yn ei lansio’r flwyddyn nesaf. Rwy’n cytuno â chi: mae addysg yn hanfodol o bwysig i gyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr. Mae Sian Gwenllian wedi gofyn a fuaswn i yn ymyrryd petai yna gynlluniau yn dod gerbron sydd ddim yn ddigonol. Yr ateb yw: mi fyddaf i yn ymyrryd. Rwyf wedi gwneud hynny yn gwbl glir yn y Siambr yma, ac mi fydd Kirsty Williams yn gwneud hynny yn glir gydag awdurdodau lleol wrth gyfarfod â nhw yfory. Rydym ni o ddifri pan rydym ni’n sôn am greu miliwn o siaradwyr Cymraeg yn ystod y blynyddoedd nesaf, ac rydym ni o ddifri amboutu sut yr ydym yn mynd i wneud hynny. A phan rwy’n dweud ‘o ddifri’, rwyf yn gwrando ar eiriau Hefin David, a’n gwrando ar beth roedd e’n dweud amboutu’r diwylliant yr ydym yn gweithio ynddo fe. Mae’n bwysig iawn cydnabod nad yw Cymru fel buasem ni i gyd yn licio ei gweld, ond y Gymru fel y mae hi heddiw. Mae hynny’n meddwl symud o ble rydym ni, gyda’r math o gyflymder yr ydym eisiau symud ynddo, a’r cyflymder y gallwn ei gael, gan dderbyn lle’r ydym ni heddiw.

Nid oes anghytundeb yn y Siambr yma amboutu adroddiad Sioned Davies. Nid oes anghytundeb. Nid oes anghytundeb yn fan hyn bod rhaid inni symud o sefyllfa ble nad yw Cymraeg ail iaith yn llwyddo i greu siaradwyr Cymraeg. Ac mae’n rhaid symud i gontinwwm o ddysgu Cymraeg, o’r blynyddoedd cynnar at ddiwedd y cyfnod yn yr ysgol.

Mae’n rhaid inni symud o le’r ydym ni, i ble rydym eisiau bod. Y drafodaeth rydym angen ei chael, rwy’n meddwl, yw sut rydym ni’n gwneud hynny, nid, efallai, yr amserlen, achos rydym i gyd yn gwybod—ac i ateb cwestiwn Llyr yn ei araith agoriadol—y byddwn yn symud at gwricwlwm newydd yn 2021, ac y byddwn ni yn symud i edrych ar y math o gymwysterau sydd gyda ni ar y pryd i edrych ar ba fath o gymwysterau fydd eu hangen arnom ni ar gyfer y dyfodol. So, mi fyddwn ni yn ystyried hynny yn 2021.

So, beth ydym ni’n gwneud rhwng heddiw a 2021? Rwy’n meddwl bod rhaid inni ddatblygu’r gweithlu i’n galluogi ni i sicrhau ein bod yn gallu ymestyn ac ehangu dysgu Cymraeg yn fwy dwfn nag yr ydym wedi gwneud yn y gorffennol. Mae’n rhaid inni sicrhau bod gennym yr adnoddau—yr adnoddau yn y gweithlu a’r adnoddau yn yr ysgolion i wneud hynny. Mae’n rhaid inni newid y cwricwlwm a newid y ffordd rydym wedi bod yn dysgu. Rydym yn newid y cwricwlwm, ac rwy’n credu bod y llythyr rydym i gyd wedi derbyn gan Qualifications Wales yn ein helpu ni gyda hynny, achos mae’n dangos ein bod ni yn newid, a’n newid y flwyddyn nesaf, sut mae’r Gymraeg yn mynd i gael ei dysgu.

Mae pob un ohonom ni—. Rwy’n gwerthfawrogi geiriau Hefin. Ces i’r un fath o ddewis ag yr oedd gan Neil Hamilton yn yr ysgol. Gadewais i’r ysgol heb air o Gymraeg—heb allu canu ‘Hen Wlad fy Nhadau’. Ni fydd yr un plentyn, gobeithio, yn gwneud hynny ar ôl i’r newidiadau yma ddod i rym. Felly, rydym ni wedi symud ac rydym yn symud. Rydym yn mynd i sicrhau bod yna dargedau realistig. Fe allem ni ddechrau dadlau nawr am beth sy’n realistig a beth sydd ddim yn realistig. Rwy’n derbyn hynny ac rwy’n edrych ymlaen at y drafodaeth. Ond rwyf eisiau bod yn hollol glir: ni fydd Cymraeg ail iaith yn rhan o’r cwricwlwm newydd. Mi fydd continwwm o ddysgu Cymraeg yn y cwricwlwm newydd. Cyn y byddwn yn symud at hynny, rwy’n gobeithio na fydd plant Cymru yn cael eu methu yn ystod y cyfnod hwnnw, oherwydd rydym yn mynd i bwysleisio siarad a defnyddio’r Gymraeg, nid jest dysgu mewn llyfrau ond siarad Cymraeg, defnyddio’r Gymraeg, teimlo’n hyderus i ddefnyddio’r Gymraeg, a rhoi cyfle i bobl loywi eu hiaith a sicrhau bod pobl a phlant yn gadael yr ysgol yn teimlo fel eu bod yn gallu defnyddio’r Gymraeg. Rydym yn mynd i fod yn gwneud hynny y flwyddyn nesaf.

Ni fydd yr enw, efallai, yn plesio pob tro. Mi fyddwn yn gofyn i’r rhai sy’n becso am y peth yma i edrych ar y cynnwys ac edrych ar y cwricwlwm. Pan fyddwn yn gwneud hynny, rwy’n credu y bydd tipyn bach yn fwy o gytundeb nag efallai y byddai rhai yn meddwl.

So, rwy’n gobeithio’r prynhawn yma—. Rwyf yn falch ein bod wedi cael y cyfle i drafod ac ystyried y peth prynhawn yma. Ac rwy’n gobeithio y cawn y cyfle i wneud hynny yn fuan eto. Ond, plîs, peidied neb â gadael y drafodaeth yma yn meddwl nad oes ymrwymiad gan y Llywodraeth yma i newid y ffordd y mae’r Gymraeg yn cael ei dysgu yn ysgolion Saesneg Cymru. Nid oes unrhyw ffordd ein bod ni’n mynd i adael i blant Cymru adael yr ysgol os nad ydyn nhw’n gallu siarad Cymraeg.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I also add my thanks to Llyr and to Plaid Cymru for finding the time to hold a discussion on this issue this afternoon. The Government will be supporting all of the amendments this afternoon, not because we think these slow down the progress that we are making, but because we want to emphasise where there is agreement around the Chamber this afternoon. I think that there is a great deal more agreement than the debate has perhaps reflected up till now. I will try to emphasise, in the time that I have, where that agreement lies.

Sian Gwenllian and Suzy Davies have emphasised the importance of education in the new strategy we will be launching next year. I agree with you that education is vitally important to reach the target of a million Welsh speakers. Sian Gwenllian has asked whether I would intervene if there were to be schemes that came before us that were insufficient. The answer is that I would intervene. I have made that entirely clear in the Chamber, and Kirsty Williams will be making that clear with the local authorities when they meet tomorrow. We are serious when we talk about creating a million Welsh speakers over the coming years, and we are serious about how we are going to achieve that. And when I say that we’re serious, I do listen to Hefin David’s words, and I listen to what he said about the culture that we’re working within. It’s very important to acknowledge that it’s not the Wales that we would all want to see, but Wales as it is today that we’re working with. That involves moving from where we are at present, with a kind of speed and progress that we want to make, and the speed that we can achieve, accepting where we are today.

There is no disagreement in this Chamber about Sioned Davies’s report. There’s no disagreement that we do have to move from a situation where Welsh as a second language is not succeeding to create Welsh speakers. And we have to move to a continuum of teaching Welsh from the early years to the end of the school period.

We have to move from where we are to where we want to be. The debate that we are having, I think, is how we achieve that, not, perhaps the timetable, because we all know—and to answer Llyr’s question in his opening speech—that we will be moving towards a new curriculum in 2021, and we will be moving towards looking at the kinds of qualifications that we have at that time to see what kind of qualifications we will need for the future. So, we will be considering those issues in 2021.

So, what do we do from today and until 2021? I think that we have to develop the workforce to enable us to ensure that we can expand the provision of teaching of the Welsh language for it to happen in more depth than it has in the past. We have to ensure that we have the resources in the workforce and in schools in order to achieve that. We have to change the curriculum and change the way that we have been teaching. We are changing the curriculum, and I do think that the letter that we have all received from Qualifications Wales does assist us with that, because it shows that we are changing, and changing next year, how Welsh is going to be taught.

All of us—. I do appreciate Hefin’s words, and I had the same kind of options and choices that faced Neil Hamilton. I left school with no Welsh—I wasn’t able to sing ‘Hen Wlad fy Nhadau’. No child, I hope, will face that kind of situation after the changes that we want to see coming into force. So, we have moved on this, and we are making progress. We are going to ensure that there are realistic targets. We could debate now what is realistic and what is unrealistic. I accept that, and I do look forward to that debate. But I do want to be entirely clear that Welsh as a second language will not be a part of the new curriculum. There will be a continuum of Welsh teaching in the new curriculum. Before we move towards that new regime, I do hope that the children of Wales won’t be failed over the interim period, because we are going to emphasise speaking and using the Welsh language, not just learning from books, but speaking Welsh, using the Welsh language, feeling confident to use the Welsh language, having opportunities for people to improve their Welsh to ensure that people and children leaving school feel that they are able to use the Welsh language. We are going to be doing that from next year onwards.

The name, perhaps, won’t please everyone at all times, but I would ask those who are concerned about these things to look at the content and to look at the curriculum. When we do that, I think that there will be more agreement than some might think.

So, I do hope this afternoon—. I am very pleased that we have had the opportunity to debate and consider this issue, and I do hope that we will have an opportunity to do that very soon again. But, please, let no-one leave this debate thinking that there isn’t a commitment by this Government to change the way that the Welsh language is being taught in English-medium schools in Wales. There’s no way that we are going to let the children of Wales leave school unable to speak Welsh.

Thank you. I’ll call Llyr Gruffydd to briefly reply to the debate.

Diolch. Galwaf ar Llyr Gruffydd i ymateb yn gryno i’r ddadl.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i bob Aelod sydd wedi cyfrannu, ac am y gefnogaeth, mewn gwirionedd, i’r bwriad. Y gwahaniaeth yw, wrth gwrs, sut rydym yn mynd ati, fel mae’r Gweinidog wedi dweud, a pha mor gyflym mae gwahanol elfennau’n dod at ei gilydd. Wrth gwrs, mae hynny yn ei gwneud hi’n hyd yn oed yn fwy poenus i feddwl bod yna dair blynedd wedi mynd a’n bod yn dal yn aros i’r Llywodraeth ddweud beth yw’r cynllun, a beth yw’r amserlen. Meddyliwch faint o adeiladu capasiti a fyddai wedi gallu digwydd yn y tair blynedd yna er mwyn dod â ni ychydig yn nes at y nod. Ond rwy’n derbyn yr hyn a ddywedodd y Gweinidog, ac rwy’n sicr y bydd yr angerdd yn ei lais, gobeithio, yn cael ei adlewyrchu yn y modd y bydd y Llywodraeth yma’n gweithredu.

Rwy’n clywed yr hyn y mae Hefin David yn ei ddweud, ac rwy’n diolch iddo fe am ei gyfraniad. Rwy’n meddwl ei fod yn gywir i ddweud efallai nad oes digon o ffocws wedi bod ar y dysgwr, efallai—o safbwynt y cynnig, ond yn ehangach hefyd. Ond, wrth gwrs, beth rwy’n ei weld yw adroddiad Robert Hill yn 2013 yn dweud mai dim ond mewn rhyw un ysgol o bob 10 y mae disgyblion yn gwneud cynnydd ardderchog wrth gaffael sgiliau Cymraeg ail iaith. Ac mi oedd hynny cyn adroddiad yr Athro Sioned Davies. Wel, mae’r gyfundrefn yna’n gadael y dysgwr i lawr, a dyna sy’n fy ngwneud i yn ddiamynedd, os liciwch chi, i weld y newid yma’n digwydd.

Rwy’n cytuno 100 y cant â Sian Gwenllian bod gan y cynlluniau strategol addysg Gymraeg lawer i’w hateb drosto fe, ac rwy’n falch i glywed bod y Gweinidog yn barod i ymyrryd. Wrth gwrs, beth rŷm ni ei eisiau yw dod i bwynt lle nad oes angen ymyrryd oherwydd bod y gwaith caib a rhaw wedi digwydd wrth iddyn nhw gael eu creu. Felly, edrychwn ni ymlaen at hynny. Fe allem ni fod tair blynedd yn nes i’r lan, ond nid ydym. Rwy’n clywed beth y mae’r Gweinidog yn ei ddweud, ac rwy’n gobeithio bod y ddadl yma heddiw o leiaf wedi sicrhau ein bod ni wedi cael yr ymrwymiadau yna tipyn bach yn gryfach nag, efallai, yn y gorffennol. Felly, diolch i bawb am eu cyfraniadau.

Thank you very much, Dirprwy Lywydd, and thank you to all the Members who have contributed to the debate. Thank you also for the support for the intention behind the motion—the difference is, of course, in how we go about this, as the Minister has said, and at what pace the various different elements are brought together. Of course, that makes it even more distressing to think that three years have passed and we’re still waiting for the Government to tell us what their plan is and what their timetable is. Just imagine how much capacity building could have happened in that three-year period in order to take us closer to our target. But I do accept what the Minister said, and I’m sure that the passion in his voice will be reflected in the way in which this Government will actually take action in this area.

I hear what Hefin David has to say, and I thank him for his contribution. I think he’s quite right in saying that perhaps there hasn’t been enough focus on the learner—in terms of the motion, but more broadly, too. But, of course, what I see is the Robert Hill report in 2013 stating that only in around one school in 10 do pupils make excellent progress in acquiring Welsh second language skills. And that was even before Professor Sioned Davies’s report. Well, that regime is letting learners down, and that’s what makes me impatient to see the change that we do need.

I agree 100 per cent with Sian Gwenllian that the Welsh in education strategic plans do have a lot to answer for, and I’m pleased to hear that the Minister would be willing to intervene. Of course, what we want is to get to a point where there is no need for intervention, because the legwork would have been done, as those plans are being drawn up. So, we look forward to getting to that point. We could be three years closer to our objective, but we are not. I hear the Minister’s comments, and I do hope that this debate will at least have ensured that we have had those commitments and that they have now been made a little more robustly than they have perhaps been in the past. So, thank you all for your contributions.

Thank you very much. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Thank you. Therefore, I’ll defer voting on this item until voting time.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Felly, byddaf yn gohirio’r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

8. 8. Dadl Plaid Cymru: Aelodaeth o’r Farchnad Sengl Ewropeaidd
8. 8. Plaid Cymru Debate: Membership of the European Single Market

Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies.

The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Paul Davies.

We’ll move on to the next item on our agenda, which is again a Plaid Cymru debate, on the membership of the European single market. I call on Adam Price to move the motion. Adam.

Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sef dadl arall gan Blaid Cymru, ar aelodaeth o farchnad sengl Ewrop. Galwaf ar Adam Price i gynnig y cynnig. Adam.

Cynnig NDM6096 Simon Thomas

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi pwysigrwydd aelodaeth lawn o farchnad sengl Ewropeaidd i economi Cymru.

Motion NDM6096 Simon Thomas

To propose that the National Assembly for Wales:

Notes the importance of full membership of the European single market to the Welsh economy.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Dirprwy Lywydd. This one-line motion has a very simple goal: it’s to bring some clarity to the current position in terms of the Government’s policy on Brexit. We’ve seen a policy that is confused, chaotic and completely lacking in any credibility. That obviously has incredibly detrimental consequences for the interests of the people of Wales as we face probably one of the biggest challenges that any of us have faced in our lifetime.

With the latest attempt by the First Minister, it’s not so much a case of a u-turn by the First Minister, but a pirouette every time he gets up on his feet. After the latest attempt to clarify, in the ‘Western Mail’, I was more confused than ever. Apparently, it doesn’t matter what we call it, so we can just make it up as we go along, which he frequently does. He, apparently, is in favour of access to the single market, not membership. Well, to quote the Institute for Fiscal Studies, access to the single market is a virtually meaningless concept. Every European country has access under World Trade Organization rules to the market et cetera, it’s the terms under which that access is provided. Single market membership, as the IFS has said, involves the elimination of barriers to trade in the way that no existing trade deal, customs union or free-trade agreement can offer.

It’s curious to me, and I don’t quite understand it, that the First Minister has aligned himself with the advocates of a hard Brexit—with UKIP and David Davis—against the First Minister of Scotland and the Mayor of London, both of whom are firmly for membership of the single market. He’s also, even more curiously, perhaps, aligned himself with Jeremy Corbyn, who has also come out against membership of the single market. This is what his rival, Owen Smith, said about that position, which is now shared by the Welsh Government:

‘Tens of thousands of Labour members and trade unionists will be worried to hear that Jeremy Corbyn appears to agree with David Davis that our membership of the Single Market is not worth fighting for.’

We’ve had this illusory concept, of course, of single market access without free movement presented as a policy, and yet, even in the last few days, we’ve heard the litany of voices—the people who will actually decide on the final Brexit deal—saying this is a geopolitical impossibility. Jean-Claude Juncker, the President of the Commission, has said so in the last few days; Guy Verhofstadt, the lead negotiator of the European Parliament, who will have a vote on the Brexit deal, has said that, if the UK wants access to the single market, it must accept freedom of movement. The Visegrád nations in central and eastern Europe—four of them—have said that they will veto any Brexit deal that will prevent freedom of movement for their citizens. The Taoiseach of Ireland has said the EU will not allow free access to its single market without reciprocal free movement. And the Prime Minister of Malta—who, by the way, will be the President of the European Union, chairing the Brexit discussions when they begin—said, ‘I don’t think there’s a situation where one can discuss access to the single market without freedom of movement.’

The reality of this, of course, is that the current position of the First Minister of Wales is incredibly detrimental to Wales. We’ve seen the Japanese Government make clear that Japanese businesses in the UK invested here in the belief that they would be able to trade with the rest of the EU on the same terms as anywhere else in Europe. We would lose access to Horizon 2020 and Erasmus if we are not members of the single market, of the European Economic Area. I can’t understand it.

The reason that the First Minister has said he adopts this position is because of freedom of movement. And, again, I find this really strange, because, as has been pointed out in the Chamber, on 24 June, the day after the result, the First Minister, quoted on ITV and Wales Online, quoted on Julie Morgan’s website, said that one of his red lines was that we retain freedom of movement of people. That was on 24 June, the day after. I asked the Cabinet Secretary for finance when the policy changed; an answer did not come. I went back and checked the original press release, and it is true that the statement on the Welsh Government website—the third of the six priorities does not mention freedom of movement, from 24 June. But, one of the wonders of being bilingual, I checked the Welsh language version, which does, actually, under the third point, curiously, mention freedom of movement. Is this a case of a retrospective policy development? You change your mind, and therefore you go back and change the policy and the press notice that was put out at the time.

The Government, I understand, has now confirmed that they did change the original version of that press notice, which did include a commitment to freedom of movement, and that they forgot to change the Welsh language version. Not only misleading, but misleading and inept as well. What a combination to have as a Government at this time. I asked the Cabinet Minister when the policy changed. Well, we now know exactly, with precision. Because the original press notice, in English as well, maintaining a commitment to freedom of movement, went out at 9.20 a.m. on 24 June, and it was corrected by 10.04 a.m. So, in those 44 minutes, we’re led to believe—. Presumably, there was a Cabinet meeting, was there? Presumably there was a discussion with the other members of the Labour group, and with the Liberal Democrat member of the Government. Policy on a fundamental matter wasn’t brought to this Assembly; it was changed by diktat in 44 minutes. No way to run a Government on anything, least of all on probably one of the most important challenges that our people face in this generation.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Un nod syml sydd i’r cynnig un llinell hwn: rhoi rhywfaint o eglurder i’r sefyllfa gyfredol o ran polisi’r Llywodraeth ar adael yr UE. Rydym wedi gweld polisi sy’n ddryslyd, yn anhrefnus ac yn gwbl wag o unrhyw hygrededd. Mae’n amlwg y bydd hynny’n arwain at ganlyniadau hynod o niweidiol i fuddiannau pobl Cymru wrth i ni wynebu un o’r heriau mwyaf y mae unrhyw un ohonom wedi eu hwynebu yn ystod ein bywydau.

Gyda’r ymgais ddiweddaraf gan y Prif Weinidog, nid yw’n gymaint o dro pedol ganddo ag o birwét bob tro y saif ar ei draed. Ar ôl yr ymgais ddiweddaraf i egluro, yn y ‘Western Mail’, roeddwn yn fwy dryslyd nag erioed. Ymddengys nad oes ots beth rydym yn ei alw, felly gallwn ddweud beth a fynnwn, fel y mae ef yn ei wneud yn aml. Mae’n debyg ei fod o blaid mynediad i’r farchnad sengl, ac nid aelodaeth. Wel, i ddyfynnu’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid, mae mynediad at y farchnad sengl yn gysyniad sydd bron â bod yn ddiystyr. Mae gan bob gwlad Ewropeaidd fynediad i’r farchnad ac ati o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd. Mae’n ymwneud â thelerau darparu’r mynediad hwnnw. Mae aelodaeth o’r farchnad sengl, fel y mae’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi’i ddweud, yn golygu dileu rhwystrau i fasnach mewn ffordd nad oes unrhyw gytundeb masnach, undeb tollau neu gytundeb masnach rydd presennol yn gallu ei chynnig.

Rwy’n ei chael hi’n rhyfedd, ac nid wyf yn deall yn iawn pam fod y Prif Weinidog wedi ochri â’r rhai sy’n cefnogi telerau llym wrth adael yr UE—gydag UKIP a David Davis—yn erbyn Prif Weinidog yr Alban a Maer Llundain, sy’n gadarn o blaid aelodaeth o’r farchnad sengl. Hyd yn oed yn fwy rhyfedd, efallai, mae’r Prif Weinidog hefyd wedi ochri â Jeremy Corbyn, sydd hefyd wedi dweud ei fod yn erbyn aelodaeth o’r farchnad sengl. Dyma oedd gan ei wrthwynebydd, Owen Smith, i’w ddweud am y farn honno, a rennir bellach gan Lywodraeth Cymru:

Bydd degau o filoedd o aelodau’r Blaid Lafur ac undebwyr llafur yn bryderus wrth glywed ei bod yn ymddangos bod Jeremy Corbyn yn cytuno â David Davis nad yw ein haelodaeth o’r Farchnad Sengl yn werth ymladd drosti.

Wrth gwrs, rydym wedi gweld y cysyniad ffug hwn o fynediad i’r farchnad sengl heb ryddid i symud yn cael ei gyflwyno fel polisi, ac eto, hyd yn oed yn yr ychydig ddyddiau diwethaf, rydym wedi clywed llu o leisiau—y bobl a fydd yn penderfynu mewn gwirionedd ar y cytundeb terfynol ar gyfer gadael yr UE—yn dweud bod hyn yn amhosibl o safbwynt geowleidyddol. Mae Jean-Claude Juncker, Llywydd y Comisiwn, wedi dweud hynny yn ystod y dyddiau diwethaf; mae Guy Verhofstadt, prif drafodwr Senedd Ewrop, a fydd â phleidlais ar y cytundeb gadael, wedi dweud y byddai’n rhaid i’r DU dderbyn rhyddid i symud os yw eisiau mynediad i’r farchnad sengl. Mae’r gwledydd Visegrád yng nghanolbarth a dwyrain Ewrop—pedair ohonynt—wedi dweud y byddant yn rhoi feto ar unrhyw gytundeb gadael a fydd yn atal rhyddid eu dinasyddion i symud. Mae Taoiseach Iwerddon wedi dweud na fydd yr UE yn caniatáu mynediad rhydd i’r farchnad sengl heb ryddid i symud ar y naill ochr a’r llall. A dywedodd Prif Weinidog Malta—a fydd, gyda llaw, yn Llywydd yr Undeb Ewropeaidd pan fydd y trafodaethau ynglŷn â gadael yr UE yn dechrau—nad yw’n credu bod yna unrhyw sefyllfa y gellir trafod mynediad i’r farchnad sengl heb ryddid i symud.

Realiti hyn, wrth gwrs, yw bod safbwynt presennol Prif Weinidog Cymru yn hynod o niweidiol i Gymru. Mae Llywodraeth Japan wedi dweud yn glir fod busnesau Japaneaidd yn y DU wedi buddsoddi yma gan gredu y byddent yn gallu masnachu â gweddill yr UE ar yr un telerau ag unrhyw le arall yn Ewrop. Os nad ydym yn aelodau o’r farchnad sengl, o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd, byddwn yn colli mynediad at Horizon 2020 ac Erasmus. Nid wyf yn ei ddeall.

Y rheswm pam mae’r Prif Weinidog wedi dweud ei fod yn mabwysiadu’r safbwynt hwn yw oherwydd rhyddid i symud. Ac unwaith eto, ystyriaf fod hyn yn rhyfedd iawn, oherwydd, fel y nodwyd yn y Siambr, ar 24 Mehefin, y diwrnod ar ôl y canlyniad, dywedodd y Prif Weinidog, ac fe’i dyfynnwyd ar ITV a Wales Online, ac ar wefan Julie Morgan, fod cadw rhyddid pobl i symud yn un o’i linellau coch. Roedd hynny ar 24 Mehefin, y diwrnod ar ôl y canlyniad. Gofynnais i Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid pa bryd y newidiodd y polisi; ni chefais ateb. Gwiriais y datganiad gwreiddiol i’r wasg, ac mae’n wir nad oedd y datganiad ar wefan Llywodraeth Cymru—nid oedd y trydydd o’r chwe blaenoriaeth ar 24 Mehefin yn crybwyll rhyddid i symud. Ond—un o ryfeddodau bod yn ddwyieithog—gwiriais y fersiwn Gymraeg, sy’n sôn am ryddid i symud o dan y trydydd pwynt mewn gwirionedd, yn rhyfedd iawn. A yw hyn yn achos o ddatblygu polisi’n ôl-weithredol? Rydych yn newid eich meddwl, ac felly’n mynd yn ôl ac yn newid y polisi a’r datganiad i’r wasg a gyhoeddwyd ar y pryd.

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae’r Llywodraeth yn awr wedi cadarnhau eu bod wedi newid y datganiad gwreiddiol i’r wasg, a oedd yn cynnwys ymrwymiad i ryddid i symud, a’u bod wedi anghofio newid y fersiwn Gymraeg. Yn ogystal â bod yn gamarweiniol, maent yn ddi-glem hefyd. Am gyfuniad i’w gael yn y Llywodraeth ar yr adeg hon. Gofynnais i Weinidog y Cabinet pryd y newidiodd y polisi. Wel, gwyddom yn union pryd bellach. Oherwydd aeth y datganiad gwreiddiol i’r wasg, yn Saesneg hefyd, a oedd yn cynnwys ymrwymiad i ryddid i symud, allan am 9.20 y bore ar 24 Mehefin, ac fe’i cywirwyd am 10.20 y bore. Felly, yn ystod y cyfnod hwnnw o 44 munud, cawn ein harwain i gredu—. Yn ôl pob tebyg, roedd yna gyfarfod Cabinet, onid oedd? Yn ôl pob tebyg cafwyd trafodaeth gydag aelodau eraill y grŵp Llafur, a chydag aelod y Democratiaid Rhyddfrydol o’r Llywodraeth. Ni chyflwynwyd polisi ar fater sylfaenol gerbron y Cynulliad hwn; cafodd ei newid drwy ddictad mewn 44 munud. Nid dyna’r ffordd i redeg Llywodraeth mewn perthynas ag unrhyw beth, yn enwedig yng nghyswllt un o’r heriau pwysicaf sy’n wynebu ein pobl yn y genhedlaeth hon, mae’n debyg.

Thank you very much. I have selected the amendment to the motion. I call on Mark Isherwood to move amendment 1 in the name of Paul Davies.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig. Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1 yn enw Paul Davies.

Gwelliant 1—Paul Davies

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

1. Yn nodi pa mor bwysig ydyw i economi Cymru gael mynediad i Farchnad Sengl yr UE.

2. Yn galw am eglurder o ran safbwynt Llywodraeth Cymru ynghylch caniatáu i bobl symud yn rhydd rhwng y DU a’r UE, ar ôl i’r DU adael yr UE.

3. Yn croesawu’r diddordeb mewn sefydlu cytundebau masnach newydd rhwng y DU a gwledydd eraill ar draws y byd.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau’r fargen orau i Gymru.

Amendment 1—Paul Davies

Delete all and replace with:

1. Notes the importance of access to the EU Single Market for the Welsh economy.

2. Calls for clarity on the Welsh Government’s position on the free movement of people between the UK and the EU, post the UK leaving the EU.

3. Welcomes the interest in establishing new trade agreements between the UK and other countries around the world.

4. Calls on the Welsh Government to work with the UK Government to ensure the best deal for Wales.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Amendment 1 moved.

I move amendment 1, noting the importance of access to the EU single market for the Welsh economy; calling for clarity on the Welsh Government’s position on the free movement of people between the UK and EU after the UK leaves the EU; welcoming the interest in establishing new trade agreements between the UK and other countries around the world; and calling on the Welsh Government to work with the UK Government to ensure the best deal for wales.

Carwyn Jones, as we’ve heard, appears to have dropped his commitment to retaining the free movement of people. His statement on 13 September called for continuing access to the single market for goods and services. But his statement on 24 June had gone further, when he said,

‘it is vital that the United Kingdom negotiates to retain access to the 500 million customers in the Single Market and that we retain free movement of people.’

Given EU insistence that full membership of the European single market requires free movement of goods, services and people, will this First Minister therefore confirm that he now seeks access rather than full membership?

As I noted last week, two months ago, the UK Secretary of State for Exiting the European Union announced that the UK already had 10 post-Brexit trade deals lined up. We were told that we would be at the back of the queue for a trade deal with the United States, but it now seems possible that there will be a UK-US deal before any EU-US deal. The same may be true of Canada, which is certainly more interested in a bilateral deal with London than endless arguments with continental protectionists. From Australia to Uruguay, countries are lining up to sign trade deals with the United Kingdom.

When Theresa May made her first visit to Wales as Prime Minister in July, she said that she wants the Welsh Government to be involved and engaged in Brexit negotiations. Clearly, we very much support that. So, let us together champion initiatives such as the Country Land and Business Association Cymru’s New Opportunities campaign to ensure that farming, the rural economy and the environment in Wales are treated as a priority as the UK prepares for Brexit. They’re optimistic and see significant potential to do things better, but to do this, they’re calling on Governments in Cardiff and Westminster to work together to prioritise agriculture and food exports in Brexit and trade negotiations, and improve protection for consumers and the environment, whilst reducing burdens on business.

When people voted to leave the EU on 23 June, they were voting for control. That means that what Britain does once we leave the EU is a matter for the British and Welsh people and the Parliaments and Governments they elect. This process is not about picking which bits of our membership of the EU we like and want to keep; it’s about forging a new role for ourselves in the world—a deal bespoke to us, not off the shelf. It won’t be a Swiss-style deal or a Norwegian-style deal, or any other country that you can think of; it will be a UK deal. Britain is a bold, outward-looking nation, or should I say ‘family of nations’? It’s the fifth largest economy in the world; it was the second-fastest-growing major economy in the world last year and it ranked in the top six countries in the world as a place to do business, with record employment and the deficit cut by almost two thirds since its peak in 2010. So, we can be confident about the fundamental strengths of the UK economy and optimistic about the role we will forge for the UK and Wales, building on our strength as a great union of trading nations in the future.

The United Kingdom will leave the European Union and we will build a new relationship with the European Union. That new relationship will include control over the movement of people from the EU into the UK, but also include the right deal for trade in goods and services. That is how to approach it. Theresa May told the United Nations General Assembly yesterday that we’re committed to giving the British people more control over the decisions that affect them as we leave the European Union. She also said that the UK did not vote to turn inwards when it backed Brexit, and that the UK would not walk away from our partners in the world. Amen to that.

Cynigiaf welliant 1, gan nodi pa mor bwysig yw cael mynediad i Farchnad Sengl yr UE i economi Cymru; gan alw am eglurder o ran safbwynt Llywodraeth Cymru ynghylch caniatáu i bobl symud yn rhydd rhwng y DU a’r UE ar ôl i’r DU adael yr UE; gan groesawu’r diddordeb mewn sefydlu cytundebau masnach newydd rhwng y DU a gwledydd eraill ar draws y byd; a chan alw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau’r fargen orau i Gymru.

Fel y clywsom, ymddengys bod Carwyn Jones wedi anghofio ei ymrwymiad i gadw’r rhyddid i bobl symud. Roedd ei ddatganiad ar 13 Medi yn galw am barhau mynediad i’r farchnad sengl i nwyddau a gwasanaethau. Ond roedd ei ddatganiad ar 24 Mehefin wedi mynd ymhellach, pan ddywedodd,

mae’n hanfodol i’r Deyrnas Unedig gynnal trafodaethau i gadw mynediad at y 500 miliwn o gwsmeriaid yn y Farchnad Sengl, a pharhau i ganiatáu i bobl symud yn rhydd.

O ystyried bod yr UE yn mynnu bod aelodaeth lawn o’r farchnad sengl Ewropeaidd yn galw am ryddid i symud nwyddau, gwasanaethau a phobl, a wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau, felly, ei fod bellach yn ceisio mynediad yn hytrach nag aelodaeth lawn?

Fel y nodais yr wythnos diwethaf, ddau fis yn ôl, cyhoeddodd Ysgrifennydd Gwladol y DU dros Adael yr Undeb Ewropeaidd fod gan y DU 10 o gytundebau masnach yn yr arfaeth eisoes ar gyfer y cyfnod wedi i Brydain adael yr UE. Dywedwyd wrthym y byddem yng nghefn y ciw am gytundeb masnach gyda’r Unol Daleithiau, ond ymddengys bellach ei bod yn bosibl y ceir cytundeb rhwng y DU ac UDA cyn y ceir cytundeb rhwng yr UE ac UDA. Mae’n bosibl fod yr un peth yn wir am Ganada, sy’n sicr â mwy o ddiddordeb mewn cytundeb dwyochrog â Llundain nag mewn dadleuon diddiwedd â diffyndollwyr cyfandirol. O Awstralia i Uruguay, mae gwledydd yn awyddus iawn i arwyddo cytundebau masnach â’r Deyrnas Unedig.

Pan ymwelodd Theresa May â Chymru am y tro cyntaf fel Prif Weinidog ym mis Gorffennaf, dywedodd ei bod am i Lywodraeth Cymru fod yn rhan o’r trafodaethau ynglŷn â gadael yr UE. Yn amlwg, rydym yn cefnogi hynny’n fawr. Felly, gadewch i ni ddod at ein gilydd i hyrwyddo mentrau megis ymgyrch New Opportunities Cymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad Cymru i sicrhau bod ffermio, yr economi wledig a’r amgylchedd yng Nghymru yn cael eu trin fel blaenoriaeth wrth i’r DU baratoi ar gyfer gadael yr UE. Maent yn optimistaidd ac yn gweld potensial sylweddol i wneud pethau’n well, ond er mwyn gwneud hyn, maent yn galw ar Lywodraethau Caerdydd a San Steffan i weithio gyda’i gilydd i flaenoriaethu amaethyddiaeth ac allforion bwyd mewn trafodaethau ar adael yr UE a thrafodaethau masnach, a gwella diogelwch i ddefnyddwyr a’r amgylchedd, gan leihau’r baich ar fusnesau.

Pan bleidleisiodd pobl i adael yr UE ar 23 Mehefin, roeddent yn pleidleisio dros reolaeth. Mae hynny’n golygu mai mater i bobl Prydain a Chymru, a’r Seneddau a’r Llywodraethau y maent yn eu hethol, yw’r hyn y mae Prydain yn ei wneud ar ôl i ni adael yr UE. Nid yw’r broses hon yn ymwneud â dewis pa rannau o’n haelodaeth o’r UE rydym yn eu hoffi ac yn awyddus i’w cadw; mae’n ymwneud â chreu rôl newydd i ni ein hunain yn y byd—cytundeb wedi’i lunio’n bwrpasol ar ein cyfer ni, nid cytundeb parod. Nid cytundeb fel un y Swistir neu gytundeb fel un Norwy fydd hwn, nac unrhyw wlad arall y gallwch feddwl amdani; bydd yn gytundeb ar gyfer y DU. Mae Prydain yn genedl feiddgar sy’n edrych tuag allan, neu a ddylwn ddweud ‘teulu o genhedloedd’? Mae’n bumed economi fwyaf yn y byd; yr economi fawr a dyfodd gyflymaf ond un drwy’r byd y llynedd, ac sydd ymysg y chwe gwlad orau yn y byd fel lle i wneud busnes, gyda chyflogaeth ar ei lefel uchaf a bron ddwy ran o dair o’r diffyg wedi ei dorri ers ei uchafbwynt yn 2010. Felly, gallwn fod yn hyderus ynglŷn â chryfderau sylfaenol economi’r DU ac yn optimistaidd am y rôl y byddwn yn ei chreu ar gyfer y DU a Chymru, gan adeiladu ar ein cryfder fel undeb gwych o genhedloedd sy’n masnachu yn y dyfodol.

Bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd a byddwn yn creu perthynas newydd â’r Undeb Ewropeaidd. Bydd y berthynas newydd honno yn cynnwys rheolaeth dros ryddid pobl i symud o’r UE i’r DU, ond bydd hefyd yn cynnwys y cytundeb cywir o ran masnachu nwyddau a gwasanaethau. Dyna sut i fynd ati. Dywedodd Theresa May wrth Gynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig ddoe ein bod wedi ymrwymo i roi mwy o reolaeth i bobl Prydain ar y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Dywedodd hefyd nad oedd y DU wedi pleidleisio’n fewnblyg wrth gefnogi’r syniad o adael yr UE, ac na fyddai’r DU yn troi cefn ar ein partneriaid yn y byd. Amen i hynny.

I think it’s worth just repeating that we didn’t want to leave the EU, but the majority of the people of Wales disagreed, and much as I sympathise with Simon Thomas’s motion for Plaid Cymru, noting the importance of membership of the European single market, which has been enormously important to the Welsh economy, the referendum result was clear. And the only way that we can be members of the European single market is by being members of the European Union. Therefore, we can’t support the motion. We do support Paul Davies’s amendment, because access to the single market is something that the First Minister has repeatedly said that we support—full and unfettered access.

But it’s rich of the Tories to ask the Welsh Government for clarity. We don’t have clarity form the UK Government. It’s they who have put us on the path of leaving the EU; it’s they who have failed to plan for what happens next. We didn’t want to leave. We warned of the economic consequences. It was the First Minister who warned that Wales would lose out if we were outside the single market. It was our Foreign Secretary, Boris Johnson, who promised we’d prosper outside of the EU. Now, it’s up to him and the PM to spell out how.

My concern is how we address the underlying disaffection that fuelled the vote to leave. In my view, the referendum was a cry of pain. Voters that I spoke to in Llanelli were fed up and thought they had nothing to lose. Since devolution, we’ve managed to stabilise Welsh economic performance but we’ve been swimming against the tide of an economic model that concentrates wealth in the south-east of England and relies on that to trickle down to other parts. That approach has failed. The vote to leave was as much a protest against that as it was a protest against the EU. We could use Brexit as a trigger, a spur, to develop a radical economic strategy that tackles that likely fallout from Brexit and which re-establishes Wales as a western furnace of innovation and industry.

The digital revolution is transforming the world we live in at a speed that has never before been witnessed. We must seize the opportunities presented or we will be left behind. We need to build on what we’ve got. Professor Karel Williams’s work on the foundational economy is forged on his study of his home town, Llanelli. They may not be glamorous sectors, but there’s much we can do with the everyday: food, energy and healthcare. These are sectors that have become dominated by large-scale privatised companies. Here’s where we need to take back control; not tear up trade rules that we rely on, but take back control of our local economy to benefit our communities and the four in 10 Welsh workers employed in these everyday sectors.

I listened with interest to Adam Price’s speech. The decision to leave the EU was the biggest shock in post-war foreign policy. It’s unsettled the markets. It’s no surprise it’s unsettled Governments. The First Minister is acutely aware that the case for Brexit was sold on extra money for the NHS and on the Australian-style points system. We didn’t support that, but despite that our voters did, and it would be wrong to ignore those lessons. We must give space to the UK Government to come up with their solutions. I share his scepticism that it’ll work. I share the scepticism. [Interruption.] I’m not sure if I have time to give way.

Credaf ei bod yn werth ailadrodd nad oeddem yn dymuno gadael yr UE, ond roedd y rhan fwyaf o bobl Cymru yn anghytuno, ac er fy mod yn cydymdeimlo’n fawr â chynnig Simon Thomas ar ran Plaid Cymru, gan nodi pwysigrwydd aelodaeth o’r farchnad sengl Ewropeaidd, sydd wedi bod yn hynod o bwysig i economi Cymru, roedd canlyniad y refferendwm yn glir. A’r unig ffordd y gallwn fod yn aelodau o’r farchnad sengl Ewropeaidd yw drwy fod yn aelodau o’r Undeb Ewropeaidd. Felly, ni allwn gefnogi’r cynnig. Rydym yn cefnogi gwelliant Paul Davies, gan fod mynediad at y farchnad sengl yn rhywbeth y mae’r Prif Weinidog wedi dweud dro ar ôl tro ein bod yn ei gefnogi—mynediad llawn a dilyffethair.

Ond mae’n eironig gweld y Torïaid yn gofyn i Lywodraeth Cymru am eglurder. Nid yw Llywodraeth y DU yn rhoi unrhyw eglurder i ni. Hwy sydd wedi ein rhoi ar y llwybr i adael yr UE; hwy sydd wedi methu cynllunio ar gyfer yr hyn a fydd yn digwydd nesaf. Nid oeddem eisiau gadael. Buom yn rhybuddio am y canlyniadau economaidd. Rhybuddiodd y Prif Weinidog y byddai Cymru ar ei cholled pe baem y tu allan i’r farchnad sengl. Cawsom addewidion gan ein Hysgrifennydd Tramor, Boris Johnson, y byddem yn ffynnu y tu allan i’r UE. Ei gyfrifoldeb ef a Phrif Weinidog y DU yn awr yw egluro’n union sut y gallwn wneud hynny.

Fy mhryder yw sut yr awn i’r afael â’r anfodlonrwydd sylfaenol a daniodd y bleidlais i adael. Yn fy marn i, bloedd o boen oedd y refferendwm. Roedd pleidleiswyr y siaradais â hwy yn Llanelli wedi cael llond bol ac yn meddwl nad oedd ganddynt unrhyw beth i’w golli. Ers datganoli, rydym wedi llwyddo i sefydlogi perfformiad economaidd Cymru ond rydym wedi bod yn nofio yn erbyn llif y model economaidd sy’n crynhoi cyfoeth yn ne-ddwyrain Lloegr ac yn dibynnu arno i ddiferu i lawr i rannau eraill. Mae’r dull hwnnw wedi methu. Roedd y bleidlais i adael yn brotest yn erbyn hynny lawn cymaint ag yr oedd yn brotest yn erbyn yr UE. Gallem ddefnyddio gadael yr UE fel sbardun i ddatblygu strategaeth economaidd radical sy’n mynd i’r afael â chanlyniadau tebygol gadael yr UE, ac sy’n ailsefydlu Cymru fel ffwrnais orllewinol o arloesedd a diwydiant.

Mae’r chwyldro digidol yn trawsnewid y byd rydym yn byw ynddo yn gyflymach nag erioed. Mae’n rhaid i ni fanteisio ar y cyfleoedd a gyflwynir neu byddwn yn cael ein gadael ar ôl. Mae angen i ni adeiladu ar yr hyn sydd gennym. Mae gwaith yr Athro Karel Williams ar yr economi sylfaenol wedi ei seilio ar ei astudiaeth o’i dref enedigol, Llanelli. Efallai nad ydynt yn sectorau deniadol, ond mae llawer y gallwn ei wneud gyda’r pethau bob dydd: bwyd, ynni a gofal iechyd. Mae cwmnïau mawr preifat yn dominyddu’r sectorau hyn bellach. Dyma ble mae angen i ni adfer rheolaeth; nid chwalu rheolau masnach y dibynnwn arnynt, ond adfer rheolaeth ar ein heconomi leol er lles ein cymunedau a’r pedwar o bob 10 o weithwyr Cymru a gyflogir yn y sectorau bob dydd hyn.

Gwrandewais â diddordeb ar araith Adam Price. Y penderfyniad i adael yr UE oedd y sioc fwyaf mewn polisi tramor ers y rhyfel. Mae wedi ansefydlogi’r marchnadoedd. Nid oes rhyfedd ei fod wedi ansefydlogi Llywodraethau. Mae’r Prif Weinidog yn ymwybodol iawn fod yr achos dros adael yr UE wedi cael ei werthu ar sail yr arian ychwanegol i’r GIG a system bwyntiau fel Awstralia. Nid oeddem yn cefnogi hynny, ond roedd ein pleidleiswyr yn ei gefnogi, ac ni ddylem anwybyddu’r gwersi hynny. Mae’n rhaid i ni roi lle i Lywodraeth y DU ddod o hyd i atebion. Rhannaf ei amheuaeth na fydd hynny’n gweithio. Rwy’n rhannu’r amheuaeth. [Torri ar draws.] Nid wyf yn siŵr a oes gennyf amser i ildio.

I share his scepticism, but let’s give them the space to prove that what they said they could deliver, they will deliver.

Rhannaf ei amheuaeth, ond gadewch i ni roi lle iddynt brofi y gallant gyflawni’r hyn yr oeddent yn dweud y gallent ei gyflawni.

It’s up to you if you want to take an intervention.

Eich dewis chi yw derbyn ymyriad ai peidio.

If I have time, I’m happy to.

Os oes gennyf amser, rwy’n hapus i dderbyn.

I thank the Member for Llanelli for giving way. Can he confirm, based on what he’s just said, which I think is very significant indeed, is it now Welsh Labour policy to support an Australian points system as immigration policy in the United Kingdom? [Interruption.] That’s why I’m asking for clarification.

Diolch i’r Aelod dros Lanelli am ildio. A all gadarnhau, yn seiliedig ar yr hyn y mae newydd ei ddweud, sy’n arwyddocaol iawn yn fy marn i, mai polisi Llafur Cymru bellach yw cefnogi system bwyntiau fel Awstralia yn bolisi mewnfudo yn y Deyrnas Unedig? [Torri ar draws.] Dyna pam rwy’n gofyn am eglurhad.

Well, I’m happy to clarify. Of course, that is not—not that I make up Welsh Labour policy. My point is that I’m trying to explain the First Minister’s position, which is that he’s acutely aware of the message our voters sent, in contrast to the message we gave them. They listened to the lies of the leave campaign that Brexit would deliver a different approach to immigration and extra money for the NHS. I share the scepticism that that will be delivered. But we cannot come out simply saying, ‘We’ve not heard that message and we support freedom of movement as currently constituted.’ Let’s give the UK Government space to come up with a deal, which they say they will. I doubt the deal is going to be feasible, which is why I think we may well return to this question. But it is not for us to fill in the gaps in their thinking. What I’m saying is, ‘Let’s focus on what motivated our voters to reject Europe.’ It’s said, ‘Never waste a crisis.’ So, let’s not waste this opportunity to rejig our economy, to refocus on what matters.

Wel, rwy’n hapus i egluro. Wrth gwrs, nid yw hynny—nid mai fi sy’n penderfynu ar bolisi Llafur Cymru. Fy mhwynt yw fy mod yn ceisio esbonio safbwynt y Prif Weinidog, sef ei fod yn ymwybodol iawn o’r neges a anfonodd ein pleidleiswyr, mewn cyferbyniad â’r neges a roesom iddynt hwy. Gwrandawsant ar gelwyddau’r ymgyrch dros adael y byddai gadael yr UE yn arwain at ymagwedd wahanol at fewnfudo ac arian ychwanegol ar gyfer y GIG. Rhannaf yr amheuaeth y caiff hynny ei gyflawni. Ond ni allwn ddweud yn syml, ‘Ni chlywsom y neges honno ac rydym yn cefnogi rhyddid i symud fel y mae wedi’i ffurfio ar hyn o bryd.’ Gadewch i ni roi lle i Lywodraeth y DU lunio cytundeb, fel y maent wedi dweud y byddant yn ei wneud. Rwy’n amau ​​y bydd y cytundeb yn ymarferol, a dyna pam y credaf efallai y byddwn yn dychwelyd at y cwestiwn hwn. Ond nid ein lle ni yw llenwi’r bylchau yn yr hyn y maent yn ei feddwl. Yr hyn rwy’n ei ddweud yw, ‘Dewch i ni ganolbwyntio ar y pethau a gymhellodd ein pleidleiswyr i wrthod Ewrop.’ Dywedir, ‘Peidiwch byth â gwastraffu argyfwng.’ Felly, gadewch i ni beidio â gwastraffu’r cyfle hwn i ailwampio ein heconomi, i ailffocysu ar yr hyn sy’n bwysig.

Well, yet again we see Plaid Cymru wanting to ignore the wishes of the Welsh electorate. Is this because Plaid Cymru does not believe the proletariat has the intelligence to make an informed decision? One of the key reasons we heard time after time on the doorstep was ‘No free movement of peoples.’ When will Plaid Cymru listen to the people?

Wel, unwaith eto rydym yn gweld Plaid Cymru eisiau anwybyddu dymuniadau etholwyr Cymru. A yw hyn oherwydd nad yw Plaid Cymru yn credu bod y proletariat yn ddigon deallus i wneud penderfyniad gwybodus? Un o’r rhesymau allweddol a glywsom dro ar ôl tro ar garreg y drws oedd ‘Dim rhyddid i bobl symud.’ Pa bryd y bydd Plaid Cymru yn gwrando ar y bobl?

[Inaudible.]—agree with you now, David. So, you know, celebrate a victory; they actually agree with UKIP policy.

[Anghlywadwy.]—cytuno â chi yn awr, David. Felly, wyddoch chi, dathlwch fuddugoliaeth; maent yn cytuno â pholisi UKIP.

Thank you. [Interruption.] By all means, but that does not cover the fact that you are ignoring the will of the Welsh people, which was given to you in a democratic vote.

Diolch. [Torri ar draws.] Ar bob cyfrif, ond nid yw hynny’n cydnabod y ffaith eich bod yn anwybyddu ewyllys y Cymry, a roddwyd i chi mewn pleidlais ddemocrataidd.

A very commendable brevity on the part of my honourable friend. [Laughter.] I’m not sure I shall be able to replicate it, but what one must do, I think, in all these debates on the single market is to keep matters in perspective. Exports to the EU amount to about—talking about the UK now—5 per cent of GDP and, of that 5 per cent, 65 per cent of the trade would be subject to a tariff level of 4 per cent of the maximum if we came to no agreement whatever with the EU. So, only about one third of that—1.5 per cent of GDP—would be subject to an average level of tariffs of about 15 per cent. We’re not talking about a game-changing set of figures here. Of course it would produce some transitional problems for some industries if there were no trade deal to be done with the EU, but it’s massively in the interests of the EU to come to a free-trade arrangement with us. The deficit in our trade with the EU this year will be approaching £100 billion a year.

If we just take the example of cars, the deficit in cars alone is £23 billion and, of that £23 billion, £20 billion is with Germany alone. We buy 820,000 cars from Germany in this country every year. Is it conceivable that the German Government is going to facilitate a situation where there is no successor trade deal with the UK? I just don’t believe it is possible. Germany is not just the motor of the European economy, because half of the economy of the EU are basket cases, largely because they’re in the eurozone, but the German economy is the motor of the European economy and, of course, it is also the engine house of political decision making in the European Union as well. Of course, Chancellor Merkel is now in very severe political difficulties in her own country because of her own failure to recognise the political problems that are caused by uncontrolled mass immigration, both into and within the EU. This is something that simply has to be recognised. I cannot understand the blinkered approach of Plaid Cymru and a few in the Labour Party as well who seem to think that mass immigration is not a problem. So, it is inconceivable in my view that the Government—any Government—following this referendum result, could possibly adopt a policy of full membership of the single market, because, as Simon Thomas pointed out, Lee Waters is in fantasy land if he thinks that you can be in the single market without having uncontrolled immigration. So, to be like Norway, a part of the single market, also implies that you have to have free movement of peoples within the EU and any countries that are in agreement with it.

So, I think that we’ve got to see that the real advantage of the options that the referendum gives us is not membership of the single market, but actually our freedom to trade with the rest of the world and to strike trade deals with other countries, as Mark Isherwood has pointed out. So, what this is all about is freedom for our Government to decide for ourselves the policy that is going to govern our own people and the laws that are made in this country so that our own politicians, who are answerable and accountable to the electorate at elections, are actually responsible for making those decisions.

So, this is a great opportunity. There are challenges, of course, but the challenges are minor compared with the opportunities and therefore I welcome the conversion of the First Minister to UKIP policy on migration and I hope that this will infect other parties as well and that the Labour Government here in Cardiff will see the massive opportunities that are open to Wales as a result of the decision of the people, which was forced upon them on 23 June.

Mae gallu fy nghyfaill anrhydeddus i fod yn gryno i’w ganmol yn wir. [Chwerthin.] Nid wyf yn sicr y byddaf yn gallu ei efelychu, ond yr hyn sy’n rhaid i rywun ei wneud, rwy’n meddwl, ym mhob un o’r dadleuon hyn ar y farchnad sengl yw cadw pethau mewn persbectif. Mae cyfanswm yr allforion i’r UE—gan siarad am y DU yn awr—oddeutu 5 y cant o’r cynnyrch domestig gros ac o’r 5 y cant hwnnw, byddai 65 y cant o’r fasnach yn ddarostyngedig i lefel tariff o 4 y cant o’r uchafswm pe na baem yn dod i unrhyw gytundeb o gwbl gyda’r UE. Felly, tua thraean o hynny’n unig—1.5 y cant o’r cynnyrch domestig gros—a fyddai’n ddarostyngedig i lefel gyfartalog o dariffau o tua 15 y cant. Nid ydym yn sôn am set o ffigurau sy’n newid popeth yma. Wrth gwrs, byddai’n creu problemau trosiannol i rai diwydiannau pe na bai cytundeb masnach yn cael ei wneud gyda’r UE, ond mae’n bendant iawn yn fanteisiol i’r UE ddod i drefniant masnach rydd gyda ni. Bydd y diffyg yn ein masnach â’r UE eleni yn agos at £100 biliwn y flwyddyn.

Os edrychwn ar geir er enghraifft, mae’r diffyg mewn ceir yn unig yn £23 biliwn ac o’r £23 biliwn hwnnw, mae £20 biliwn ohono gyda’r Almaen yn unig. Rydym yn prynu 820,000 o geir o’r Almaen yn y wlad hon bob blwyddyn. A yw’n debygol y bydd Llywodraeth yr Almaen yn hwyluso sefyllfa lle nad oes cytundeb masnach olynol gyda’r DU? Nid wyf yn credu ei bod yn bosibl. Mae’r Almaen nid yn unig yn injan i economi Ewrop, gan fod hanner economïau yr UE yn anobeithiol, yn bennaf oherwydd eu bod yn ardal yr ewro, ond economi’r Almaen yw injan economi Ewrop ac wrth gwrs, hi yw pwerdy penderfyniadau gwleidyddol yr Undeb Ewropeaidd yn ogystal. Wrth gwrs, mae’r Canghellor Merkel yn awr mewn trafferthion gwleidyddol difrifol iawn yn ei gwlad ei hun oherwydd ei methiant i gydnabod y problemau gwleidyddol a achosir gan fewnfudo torfol heb reolaeth, i mewn i’r UE ac o’i fewn. Yn syml iawn, mae hyn yn rhywbeth sy’n rhaid ei gydnabod. Ni allaf ddeall ymagwedd gibddall Plaid Cymru a rhai yn y Blaid Lafur hefyd sydd i’w gweld yn meddwl nad yw mewnfudo torfol yn broblem. Felly, mae’n annirnadwy yn fy marn i fod y Llywodraeth—unrhyw Lywodraeth—yn dilyn canlyniad y refferendwm, yn gallu mabwysiadu polisi o aelodaeth lawn o’r farchnad sengl mewn unrhyw fodd, oherwydd, fel y dywedodd Simon Thomas, mae Lee Waters yn byw mewn ffantasi os yw’n credu y gallwch fod yn y farchnad sengl heb gael mewnfudo heb reolaeth. Felly, mae bod fel Norwy, yn rhan o’r farchnad sengl, hefyd yn golygu bod rhaid i chi gael rhyddid i bobl symud o fewn yr UE ac unrhyw wledydd sydd â chytundeb â’r UE.

Felly, rwy’n meddwl bod rhaid i ni weld mai mantais go iawn yr opsiynau y mae’r refferendwm yn eu rhoi i ni yw ein rhyddid i fasnachu â gweddill y byd a tharo bargeinion masnach gyda gwledydd eraill, fel y mae Mark Isherwood wedi nodi, yn hytrach nag aelodaeth o’r farchnad sengl. Felly, mae hyn i gyd yn ymwneud â’r rhyddid i’n Llywodraeth benderfynu drosom ein hunain y polisi sy’n mynd i lywodraethu ein pobl ein hunain a’r deddfau sy’n cael eu gwneud yn y wlad hon fel bod ein gwleidyddion eu hunain, sy’n atebol i’r etholwyr mewn etholiadau, yn gyfrifol mewn gwirionedd am wneud y penderfyniadau hynny.

Felly, mae hwn yn gyfle gwych. Mae yna heriau, wrth gwrs, ond mae’r heriau’n fach o’u cymharu â’r cyfleoedd, ac felly rwy’n croesawu’r ffaith fod y Prif Weinidog wedi troi at bolisi UKIP ar ymfudo ac rwy’n gobeithio y bydd hyn yn heintio’r pleidiau eraill hefyd a bod Llywodraeth Lafur yma yng Nghaerdydd yn gweld y cyfleoedd enfawr sy’n agored i Gymru o ganlyniad i benderfyniad y bobl, a orfodwyd arnynt ar 23 Mehefin.

Thank you very much. I call the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, Ken Skates.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates.

Thank you, Deputy Presiding Officer, and can I thank Members for their contributions today and start by saying that, as a Government, we have been absolutely clear about the importance of full and unfettered access to the EU single market? This is a fundamental priority. We must have access, tariff-free, for goods and services to the EU single market with no technical barriers in place.

We have also been absolutely clear that Wales is open for business and have not wavered from this message since the vote to leave the EU was taken. The fundamentals that make Wales a great place to live, work and invest in remain. We are currently taking forward a significant and challenging piece of work to analyse a vast range of data and options to help inform Wales’s position.

These issues are not simple. The European advisory group meets next week and the Council for Economic Renewal also has a powerful contribution to make. Across the sectors, we are listening and, of course, we are listening here in this Chamber. We welcome contributions to the debate about our future interests. In due course, we will set out fuller details on our approach to the negotiations to ensure the best possible outcome for the people of Wales. What we shouldn’t do now is allow the discussion to become focused on terminology rather than substance. This is about protecting jobs and economic growth, which I think we should all agree on.

Our reason for opposing the motion is that, in our view, talking about full membership of the single market confuses rather than clarifies what we mean, since only member states are indisputably members of the single market and continuing EU membership is clearly incompatible with the referendum result. What other non-EU countries have—such as Norway, Iceland, Switzerland and others—are negotiated and variable agreements with the European Union. The stated intention of the UK Government is not to take an existing model off the shelf, but to negotiate a specific agreement that reflects the diverse interests of the United Kingdom as a whole. That’s the intention of the UK Government, and our aim is to ensure that Wales’s interests are fully represented and present in that negotiation.

So, in this debate, let’s focus on substance. Our headline economic goal is a straightforward one, and one that I’ve been crystal clear on since 23 June. We must continue to have full and unfettered access for goods and services to the EU single market. ‘Unfettered’ means without tariffs, quotas or technical barriers. I accept that Plaid Cymru have said on numerous occasions—for example, Steffan Lewis himself said it—if full membership of the single market is the best option for Wales, that is what the Welsh First Minister should advocate. I accept the position taken by Plaid Cymru, but I cannot agree with it for the simple reason that to be a member of EFTA is not to automatically be a member of the single market. Indeed, on their own website, let’s just see how they describe themselves. They say that EFTA is an international agreement that enables these three EFTA states to participate in the single market, not to be members of the single market. To be members of the single market means that you have voting rights, that you have decision-making rights—it means being a member of the EU. [Interruption.] Let’s just have some humility in this Chamber. You lost on 23 June. The vote was lost. We all lost—we lost together. Let’s accept that. The difference is I accept what the people of Wales said. Now, I think it’s rather a brave or bold decision that you’ve taken in your motion to ignore it.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac a gaf fi ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw a dechrau drwy ddweud ein bod, fel Llywodraeth, wedi bod yn hollol glir am bwysigrwydd mynediad llawn a dilyffethair i farchnad sengl yr UE? Mae hon yn flaenoriaeth sylfaenol. Mae’n rhaid i ni gael mynediad di-dariff i nwyddau a gwasanaethau i farchnad sengl yr UE heb unrhyw rwystrau technegol.

Rydym hefyd wedi bod yn hollol glir fod Cymru ar agor i fusnes ac nid ydym wedi gwyro oddi wrth y neges hon ers y bleidlais i adael yr UE. Mae’r hanfodion sy’n gwneud Cymru yn lle gwych i fyw, gweithio a buddsoddi yn parhau. Ar hyn o bryd rydym yn datblygu gwaith sylweddol a heriol ar ddadansoddi ystod eang o ddata ac opsiynau i helpu i lywio safbwynt Cymru.

Nid yw’r materion hyn yn syml. Mae’r grŵp ymgynghorol Ewropeaidd yn cyfarfod yr wythnos nesaf ac mae gan Gyngor Adnewyddu’r Economi gyfraniad pwerus i wneud. Ar draws y sectorau, rydym yn gwrando ac wrth gwrs, rydym yn gwrando yma yn y Siambr hon. Rydym yn croesawu cyfraniadau i’r ddadl am ein buddiannau yn y dyfodol. Maes o law, byddwn yn nodi manylion llawnach am ein dull o weithredu mewn perthynas â’r trafodaethau er mwyn sicrhau’r canlyniad gorau posibl i bobl Cymru. Yr hyn na ddylem ei wneud yn awr yw caniatáu i’r drafodaeth ganolbwyntio ar derminoleg yn hytrach na sylwedd. Mae hyn yn ymwneud â diogelu swyddi a thwf economaidd, ac rwy’n meddwl y dylem i gyd gytuno ar hynny.

Ein rheswm dros wrthwynebu’r cynnig yw ein bod o’r farn fod siarad am aelodaeth lawn o’r farchnad sengl yn drysu yn hytrach nag egluro’r hyn a olygwn, gan mai aelod-wladwriaethau’n unig sy’n aelodau diamheuol o’r farchnad sengl ac mae parhau aelodaeth o’r UE yn amlwg yn anghydnaws â chanlyniad y refferendwm. Yr hyn sydd gan wledydd eraill y tu allan i’r UE—fel Norwy, Gwlad yr Iâ, y Swistir ac eraill—yw cytundebau amrywiol ac wedi eu trafod â’r Undeb Ewropeaidd. Bwriad datganedig Llywodraeth y DU yw peidio â chymryd model sy’n bodoli eisoes oddi ar y silff, ond trafod cytundeb penodol sy’n adlewyrchu diddordebau amrywiol y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Dyna yw bwriad Llywodraeth y DU, a’n nod ni yw sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli’n llawn ac yn bresennol yn y trafodaethau hynny.

Felly, yn y ddadl hon, gadewch i ni ganolbwyntio ar sylwedd. Mae ein prif nod economaidd yn un syml, ac yn un rwyf wedi bod yn gwbl glir yn ei gylch ers 23 Mehefin. Rhaid i ni barhau i gael mynediad llawn a dilyffethair i nwyddau a gwasanaethau i farchnad sengl yr UE. Mae ‘dilyffethair’ yn golygu heb dariffau, cwotâu na rhwystrau technegol. Rwy’n derbyn bod Plaid Cymru wedi dweud droeon—er enghraifft, mae Steffan Lewis ei hun wedi ei ddweud—os mai aelodaeth lawn o’r farchnad sengl yw’r opsiwn gorau i Gymru, dyna beth y dylai Prif Weinidog Cymru ddadlau drosto. Rwy’n derbyn safbwynt Plaid Cymru, ond ni allaf gytuno ag ef am y rheswm syml nad yw bod yn aelod o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop yn golygu bod yn aelod o’r farchnad sengl yn awtomatig. Yn wir, gadewch i ni weld sut y maent yn disgrifio eu hunain ar eu gwefan eu hunain. Maent yn dweud mai cytundeb rhyngwladol yw Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop sy’n galluogi’r tair gwladwriaeth hon yng Nghymdeithas Masnach Rydd Ewrop i gymryd rhan yn y farchnad sengl, nid i fod yn aelodau o’r farchnad sengl. Mae bod yn aelodau o’r farchnad sengl yn golygu bod gennych hawliau pleidleisio, bod gennych hawl i wneud penderfyniadau—mae’n golygu bod yn aelod o’r UE. [Torri ar draws.] Gadewch i ni gael ychydig o ostyngeiddrwydd yn y Siambr hon. Fe golloch chi ar 23 Mehefin. Collwyd y bleidlais. Fe gollon ni i gyd—fe gollon ni gyda’n gilydd. Gadewch i ni dderbyn hynny. Y gwahaniaeth yw fy mod yn derbyn yr hyn a ddywedodd pobl Cymru. Nawr, rwy’n credu eich bod wedi gwneud penderfyniad dewr neu feiddgar yn eich cynnig i anwybyddu hynny.

He’s just telling us that membership of the single market doesn’t actually exist outside the EU. So, why was the former shadow Secretary of State for Wales, Owen Smith, saying that that is his policy? Was he making it up as well?

Mae’n dweud wrthym nad yw aelodaeth o’r farchnad sengl yn bodoli y tu allan i’r UE mewn gwirionedd. Felly, pam oedd cyn-Ysgrifennydd Gwladol yr Wrthblaid dros Gymru, Owen Smith, yn dweud mai dyna yw ei bolisi? A oedd yntau ond yn dweud hynny hefyd?

I can’t speak on behalf of Owen Smith, but the point that you’re making is that you would wish Wales, against the will of the people, to be a member of the European Union, when the result was very clear on 23 June. You cannot be a member of the single market without being a member of the European Union.

Ni allaf siarad ar ran Owen Smith, ond y pwynt rydych yn ei wneud yw y byddech yn dymuno i Gymru, yn erbyn ewyllys y bobl, i fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd, pan oedd y canlyniad yn glir iawn ar 23 Mehefin. Ni allwch fod yn aelod o’r farchnad sengl heb fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd.

Thank you, Cabinet Secretary. I’m very grateful to you for taking the intervention. You talked of humility just a little earlier. You surely do recognise that the Welsh Government’s position has changed since 24 June, when point 3 of the six points that were put forward by the Welsh Government talked of goods, services and people. I note that you haven’t once said ‘people’ today. I happen to agree with the points you’re making, but you have moved the position, and the Welsh Government’s position has changed.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n ddiolchgar iawn i chi am gymryd yr ymyriad. Fe sonioch am ostyngeiddrwydd ychydig yn gynharach. Mae’n rhaid eich bod yn cydnabod bod safbwynt Llywodraeth Cymru wedi newid ers 24 Mehefin, pan oedd pwynt 3 o’r chwe phwynt a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru yn sôn am nwyddau, gwasanaethau a phobl. Sylwaf nad ydych wedi dweud ‘pobl’ unwaith heddiw. Rwy’n digwydd cytuno â’r pwyntiau rydych yn eu gwneud, ond rydych wedi symud y safbwynt, ac mae safbwynt Llywodraeth Cymru wedi newid.

I will come to the point of people, but, just to remind you of what the First Minister said to you directly in response to a question yesterday, when you asked him this very same question about movement of people, he said:

‘Access to the single market for goods and services is the red line; the issue of free movement of people is something that will need to be examined and discussed as part of the negotiations.’

Because it is such a complex issue that we must analyse. What I’m concerned with is making sure that what we get out of that deal is in the best interests of people who live and work in Wales.

As I say, we want—[Interruption.] As I say, we want, very clearly, unfettered access to the single market so that Wales remains an attractive place for investors and exporters. We also want a robust settlement, clearly, to replace any lost European Union spending, and we want a secure farming sector.

Wales’s economy is in an incredibly strong position. We are outperforming all other parts of the UK in terms of driving down unemployment and, indeed, we’ve seen the sharpest decline in the rate of unemployment over the past 12 months. But we must build on our successes and develop economic priorities that deliver for everyone in Wales in every community of our country, as Lee Waters rightly said.

Now, returning to the point of free movement of people raised by the opposition Member, the leader of the Conservative party, first, let me be very clear about our view that EU citizens living and working in Wales are valued members of our society, and, as a consequence, they should certainly be able to remain here after the UK’s exit from the EU. Our economy, our culture, our public services and society have benefitted hugely from the contribution of EU citizens living in Wales. Let me be absolutely clear in my condemnation of any xenophobia whatsoever, or racism, directed at any members of the immigrant community, EU citizens or otherwise.

Migration featured as a very significant issue in the EU referendum debate, and the UK Government has signalled its intentions to introduce further controls. This is among the issues that we will discuss with the UK Government, with our devolved partners, and with our stakeholders. Migrants form an essential part of our economy and public services and we’re working to understand more, precisely, about what our future needs are. We do not want to see controls introduced that would harm job security or job creation for people who live in Wales, nor would we wish to see harm caused to Welsh public services. Let me state very clearly that we will not stand for any form of racism or bigotry in Wales. Members, I can assure you that, whilst we may well be listening to and responding to concerns about immigration, we will also stand firm against discrimination.

Dof at y pwynt ynglŷn â phobl, ond os caf eich atgoffa o’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog wrthych yn uniongyrchol mewn ymateb i gwestiwn ddoe, pan ofynnoch yr un cwestiwn iddo am symudiad pobl, fe ddywedodd:

‘Mynediad at y farchnad sengl ar gyfer nwyddau a gwasanaethau yw’r llinell goch; mae’r mater o symudiad rhydd pobl yn rhywbeth y bydd angen ei archwilio a’i drafod yn rhan o’r trafodaethau.’

Oherwydd mae’r mater sy’n rhaid i ni ei ddadansoddi yn gymhleth iawn. Yr hyn rwyf eisiau ei wneud yw sicrhau bod yr hyn a gawn o’r cytundeb er lles gorau’r bobl sy’n byw ac yn gweithio yng Nghymru.

Fel rwy’n dweud, rydym eisiau—[Torri ar draws.] Fel rwy’n dweud, mae’n amlwg iawn ein bod eisiau mynediad dilyffethair i’r farchnad sengl fel bod Cymru yn parhau i fod yn lle deniadol i fuddsoddwyr ac allforwyr. Rydym hefyd eisiau setliad cadarn, yn amlwg, i wneud iawn am unrhyw wariant a gollwyd o’r Undeb Ewropeaidd, ac rydym eisiau sector ffermio diogel.

Mae economi Cymru mewn sefyllfa hynod o gryf. Rydym yn perfformio’n well na rhannau eraill o’r DU o ran gostwng lefelau diweithdra ac yn wir, gwelsom y gostyngiad cyflymaf yn y gyfradd ddiweithdra dros y 12 mis diwethaf. Ond rhaid i ni adeiladu ar ein llwyddiannau a datblygu blaenoriaethau economaidd sy’n cyflawni dros bawb yng Nghymru ym mhob cymuned yn ein gwlad, fel y dywedodd Lee Waters yn gywir.

Nawr, gan ddychwelyd at y pwynt ynglŷn â rhyddid pobl i symud a grybwyllodd yr Aelod o’r wrthblaid, arweinydd y blaid Geidwadol, yn gyntaf, gadewch i mi fod yn glir iawn ynglŷn â’n safbwynt fod dinasyddion yr UE sy’n byw ac yn gweithio yng Nghymru yn aelodau a werthfawrogir o’n cymdeithas ac felly, yn sicr dylent allu aros yma ar ôl i’r DU adael yr UE. Mae ein heconomi, ein diwylliant, ein gwasanaethau cyhoeddus a’n cymdeithas wedi elwa’n aruthrol o gyfraniad dinasyddion yr UE sy’n byw yng Nghymru. Gadewch i mi gondemnio’n gwbl glir unrhyw senoffobia neu hiliaeth a anelir at aelodau o’r gymuned o fewnfudwyr, boed yn ddinasyddion yr UE neu fel arall.

Roedd ymfudo yn bwnc arwyddocaol iawn yn nadl refferendwm yr UE, ac mae Llywodraeth y DU wedi nodi ei bwriad i gyflwyno mesurau rheoli pellach. Mae hyn ymhlith y materion y byddwn yn eu trafod â Llywodraeth y DU, gyda’n partneriaid datganoledig a’n rhanddeiliaid. Mae ymfudwyr yn rhan hanfodol o’n heconomi a’n gwasanaethau cyhoeddus ac rydym yn gweithio i ddeall yn fwy manwl beth yw ein hanghenion ar gyfer y dyfodol. Nid ydym am weld rheolaethau’n cael eu cyflwyno a fyddai’n amharu ar ddiogelwch swyddi neu greu swyddi ar gyfer pobl sy’n byw yng Nghymru, ac ni fyddem yn dymuno gweld niwed yn cael ei achosi i wasanaethau cyhoeddus Cymru. Gadewch i mi ddatgan yn glir iawn na fyddwn yn goddef unrhyw fath o hiliaeth neu ragfarn yng Nghymru. Aelodau, gallaf eich sicrhau, er y byddwn efallai yn gwrando ar bryderon ynglŷn â mewnfudo, ac yn ymateb iddynt, byddwn hefyd yn sefyll yn gadarn yn erbyn gwahaniaethu.

Thank you very much. I call on Adam Price to reply to the debate briefly, thank you.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Adam Price i ymateb i’r ddadl yn fyr, diolch.

Well, I think that what we’ve just heard from the Minister must fill us all with a sense of despair. Because I realise there are different positions in this Chamber in terms of the best Brexit for Wales, and they’re held for legitimate and sincere reasons, but I think that most of us would agree that we need clarity and leadership from the Government that we’re currently lacking. Now we’re told that more detail—more detail—will appear at some point in terms of the Government policy.

We’ve heard the Minister claim that membership of the single market outside the EU doesn’t exist. It’s called the European Economic Area. It’s existed since 1992. It was created at the same time as the single European Act. You know—[Interruption.]—Yes, it is true that not every member of EFTA is in the EEA, but those that are in the EEA are members of the single market, and I tell you why, Lee Waters, it matters. It matters to some of the automotive component companies in your constituency, because, if you’re not members of the single market, what happens when you hit the border of the EU is all the components have to be tested in a mandatory fashion. That means 10 days’ delay. In the era of just-in-time production, that kills your supply chain in the automotive sector. That’s why membership of the single market is important.

And talk about humility: I just shared with Members of the Assembly the fact that not only has the Government changed its policy without telling us, they actually changed the original press release that the leader of the Welsh Conservatives was referring to. Why—to spare the blushes of the First Minister? I’m not sure if this is cockup or conspiracy, but it’s not acceptable for you to say one thing, then, when your opinion changes, or circumstances change, you change the press release and there’s not even an apology issued to Members of this place.

Wel, rwy’n meddwl bod yn rhaid bod yr hyn rydym newydd ei glywed gan y Gweinidog yn ein llenwi ni i gyd â theimlad o anobaith. Gan fy mod yn sylweddoli bod gwahanol safbwyntiau yn y Siambr hon o ran y ffordd orau i Gymru adael yr UE, a chânt eu harddel am resymau dilys a diffuant, ond rwy’n meddwl y byddai’r rhan fwyaf ohonom yn cytuno bod angen eglurder ac arweiniad gan y Llywodraeth, gan eu bod yn brin ar hyn o bryd. Nawr dywedir wrthym y bydd mwy o fanylder—mwy o fanylion—yn ymddangos ar ryw bwynt ynglŷn â pholisi’r Llywodraeth.

Rydym wedi clywed y Gweinidog yn honni nad yw aelodaeth o’r farchnad sengl tu allan i’r UE yn bodoli. Fe’i gelwir yn Ardal Economaidd Ewropeaidd. Mae wedi bodoli ers 1992. Cafodd ei chreu ar yr un pryd â’r Act Ewropeaidd gyfun. Wyddoch chi—[Torri ar draws.]—Ydy, mae’n wir nad yw pob aelod o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop yn yr Ardal Economaidd Ewropeaidd, ond mae’r rhai sydd yn yr Ardal Economaidd Ewropeaidd yn aelodau o’r farchnad sengl, ac fe ddywedaf wrthych pam ei fod o bwys, Lee Waters. Mae o bwys i rai o’r cwmnïau cydrannau modurol yn eich etholaeth, oherwydd, os nad ydych yn aelodau o’r farchnad sengl, yr hyn sy’n digwydd pan fyddwch yn cyrraedd ffin yr UE yw bod yn rhaid cynnal profion gorfodol ar yr holl gydrannau. Mae hynny’n golygu 10 diwrnod o oedi. Yn oes cynhyrchu mewn union bryd, mae hynny’n lladd eich cadwyn gyflenwi yn y sector modurol. Dyna pam y mae aelodaeth o’r farchnad sengl yn bwysig.

A siarad am ostyngeiddrwydd: rwyf newydd rannu gydag Aelodau’r Cynulliad y ffaith fod y Llywodraeth nid yn unig wedi newid ei pholisi heb ddweud wrthym, mewn gwirionedd maent wedi newid y datganiad i’r wasg gwreiddiol roedd arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cyfeirio ato. Pam- I arbed cywilydd i’r Prif Weinidog? Nid wyf yn siŵr ai llanast neu gynllwyn yw hyn, ond nid yw’n dderbyniol i chi ddweud un peth, ac yna, pan fydd eich barn yn newid, neu eich amgylchiadau’n newid, rydych yn newid y datganiad i’r wasg ac nid oes ymddiheuriad hyd yn oed yn cael ei roi i Aelodau’r lle hwn.

Thank you very much. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Thank you very much. Therefore, we will defer voting on this item until voting time.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch yn fawr iawn. Felly, byddwn yn gohirio’r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

9. 9. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Trafnidiaeth yng Ngogledd Cymru
9. 9. Welsh Conservatives Debate: Transport in North Wales

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

The following amendments have been selected: amendments 1 and 2 in the name of Simon Thomas.

We move on to our next item on the agenda, which is the Welsh Conservatives debate on transport in north Wales and I call on Mark Isherwood to move the motion—Mark.

Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar yr agenda, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar drafnidiaeth yng ngogledd Cymru a galwaf ar Mark Isherwood i gynnig y cynnig—Mark.

Cynnig NDM6093 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod pwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth yng ngogledd Cymru, a rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, a Chanolbarth Lloegr.

2. Yn credu bod y cynigion o fewn ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf yr Economi yng Ngogledd Cymru’ yn cynnig sail ar gyfer gwella perfformiad economaidd yng ngogledd Cymru.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

(a) cyhoeddi cynllun i wella ac uwchraddio cefnffordd yr A55 i fynd i’r afael â thrafferthion tagfeydd, risg o lifogydd, a diffyg llain galed mewn rhai ardaloedd;

(b) gweithio gyda Llywodraeth y DU a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru i sicrhau bod llinell gogledd Cymru yn cael ei huwchraddio;

(c) gweithio gyda rhanddeiliaid i sefydlu cynllun cerdyn teithio trafnidiaeth integredig ar gyfer gogledd Cymru;

(d) cyhoeddi cynllun busnes manwl ar gyfer datblygu Metro Gogledd Cymru.

Motion NDM6093 Paul Davies

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Recognises the importance of transport connections within north Wales, and between north Wales and the north west of England, and the Midlands.

2. Believes that the proposals contained within the ‘Growth Vision for the Economy of North Wales’ offers the basis for improving the economic performance of north Wales.

3. Calls upon the Welsh Government to:

(a) publish a plan to improve and upgrade the A55 trunk road to address problems with congestion, flood risk, and lack of hard shoulder in some areas;

(b) work with the UK Government and the North Wales Economic Ambition Board to deliver upgrades to the north Wales line;

(c) work with stakeholders to establish an integrated transport travel card scheme for north Wales;

(d) publish a detailed business plan for the development of the North Wales Metro.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Following publication by the North Wales Economic Ambition Board of a growth vision for the economy of north Wales and its submission to the UK and Welsh Governments, this motion is unashamedly about north Wales.

The vision is supported by the leaders and chief executives of all six unitary authorities within the region, the North Wales Business Club, Bangor University, Glyndŵr University, Coleg Cambria and Grŵp Llandrillo Menai college.

North Wales is a united region with a strong sense of identity, and the vision gives clear direction for future planning. It sets out shared aims and aspirations

‘for a confident, cohesive region with sustainable economic growth, capitalising on the success of high value economic sectors and its connection to the economies of the Northern Powerhouse and Ireland’.

Although we agree with Plaid Cymru’s amendment 1 about the importance of transport connections for the whole of Wales, it is not appropriate to this north Wales-specific debate. However, we will support Plaid Cymru’s amendment 2, which matches Welsh Conservative proposals for an integrated transport travel card for the whole of Wales, recognising that a north Wales-specific scheme would be a matter for north Wales under the devolved powers it is seeking. Our motion recognises the importance of transport connections within north Wales and between north Wales and the north-west of England and the English midlands, and believes that the proposals contained within the ‘Growth Vision for the Economy of North Wales’ offers the basis for improving the economic performance of north Wales.

The UK Government announced, in its March 2016 budget that it was opening

‘the door to a growth deal for north Wales’

and that it would, crucially, be looking for the next Welsh Government to devolve powers down and invest in the region as part of any future deal. The UK Government has also encouraged local partners to prioritise their proposals, which is precisely what this growth vision does when it calls for the devolution of powers by the Welsh Government over employment, taxes, skills and transport, stating that this would boost the economy, jobs and productivity, create at least 120,000 jobs and boost the value of the local economy from £12.8 billion to £20 billion by 2035.

As the vision states:

‘The region is prepared and ready to accept new responsibilities and powers on key decisions that affect the region…through a “Team North Wales” approach.’

Examples they provide include:

‘Integration of employment and skills programmes at the regional Level’,

including Welsh Government skills initiatives

‘to tackle worklessness in a much more meaningful and effective way’;

an asset-backed investment fund achieved if a local authority and Welsh Government public body assets ‘were pooled’;

‘Strategic land use planning…identifying the supply of land required for housing’

and economic growth

‘more regionally and strategically, as well as identifying strategic sites;’

‘A regional transport authority with the opportunity to prioritise schemes’

from across the region;

‘A business support and trade team’;

and, with business rates devolved to Wales,

‘New fiscal powers at the regional level’

particularly ‘Tax Increment Finance projects’ funded by additional business rates tax revenue gains ‘from economic development activities’.

Both north Wales and the UK Government, therefore, need to hear from the Welsh Government how it proposes to respond and take this forward. It is, therefore, concerning that when I called for a Welsh Government response to the north Wales growth vision here last week, the Welsh Government leader of the house stated and said that they awaited the UK Government’s response. Well, yes, we do need the UK Government’s response, but we need the Welsh Government’s response, I would argue, first, and north Wales needs to hear the Welsh Government response given their key calls are to the Welsh Government for internal devolution. The Welsh Government’s position, described yesterday, therefore, wasn’t good enough, and we hope to hear better today.

Welsh Conservative policy, outlined at the 2016 Welsh general election, would create a north Wales powerhouse. By working with local authorities, business groups and the voluntary sector, Welsh Conservatives would devolve key economic levers and deliver true devolution to north Wales, with powers devolved to a regional north Wales board, delivering economic growth levers to north Wales and letting businesses and people take control. These would include extra powers over business rates, planning and integrated transport via an independent body.

At a meeting in November 2012, attended by leaders and chief executives of local authorities and the business community in north Wales, and chaired by the then Secretary of State for Wales, David Jones, it was agreed that the North Wales Economic Ambition Board would build a business case for the electrification of the rail line from Holyhead to Crewe and develop actions and strategies for transport in north Wales.

The Growth Track 360 report was issued in May 2016 by the Mersey Dee Alliance, the Cheshire and Warrington Local Enterprise Partnership and the North Wales Economic Ambition Board, calling for substantial rail investment to enable growth in the cross-border economy of the north Wales and Mersey Dee region. Prior to this, the ‘Fast Track to Growth’ north Wales and Northern Powerhouse document noted that north Wales, the Mersey-Dee area in Cheshire and the M56 and A55 corridor form a regional economy worth £35 billion, and there are 1 million cross-border commutes per month between north Wales to and from north-west England. It added, however, that north Wales has the highest proportion of travel-to-work-by-car rates in the UK, and poor transport infrastructure is strangling economic growth; that although tourism is worth £1.8 billion to the north Wales economy, equivalent to 40,000 jobs, current rail services are a drag on the region’s competitiveness; and that freight from Ireland arrives at Holyhead by HGV roll-on/roll-off, and makes its onward journey along congested roads.

Gross value added, as we know, measures the value of the goods and services per head of population produced in an economy. Economic development has been devolved, in the hands of the Welsh Government, since 1999. According to the latest published figures, west Wales and the Valleys, including four north Wales counties—Anglesey, Gwynedd, Conwy and Denbighshire—has the lowest GVA of all UK sub-regions, at 64 per cent of the UK average. Anglesey has the lowest GVA amongst all UK local areas, at just 53.5 per cent of the UK average. Even GVA per head in Wrexham and Flintshire, which stood at 99.3 per cent of the UK average in 1999, has now fallen to just 86 per cent of the UK average. So, it is in this context that the North Wales Economic Ambition Board states:

‘The Vision complements the developing strategy for the Northern Powerhouse, is fully integrated with the Strategy Growth Bid submission of the Cheshire and Warrington Local Enterprise Partnership, and has the Growth Track 360 plan for rail investment at its core. By building an investment strategy around this outward-looking vision we can succeed in capitalising on the opportunities within the North Wales region whilst adding value to a connected and cumulative set of regional plans for Northern England and the wider UK economy.’

So, our motion calls on the Welsh Government to publish a plan to improve and upgrade the A55 trunk road. In respect of the A55, the ‘Growth Vision’ document calls for strategic projects, including the long-awaited Aston Hill improvement, the Flintshire bridge alternative route, congestion issues at Halkyn and Abergele, the A483/A55 junction at Chester business park, Holyhead port access and Menai crossing. A third Menai crossing has been on the agenda for more than a decade. A consultation commissioned by the Welsh Government in 2007 came up with eight options to ease traffic backlog on the Britannia bridge, yet no action has been taken since. So, guess what, jump forward to August 2016 and the Welsh Government announce that consultants are to be hired later this year to look at routes for a proposed new crossing to Anglesey. A cynic might say that it’s groundhog day all over again. North Wales cannot afford yet more apparent action as a smokescreen for doing nothing over nine years.

Our motion calls upon the Welsh Government to work with the UK Government on the North Wales Economic Ambition Board to deliver upgrades to the north Wales rail line. Alongside electrification, the ‘Growth Vision’ document calls for service frequency and speed improvements, network capacity improvements, rolling stock improvements and improved stations at Deeside, much of which is in the gift of the Welsh Government, rather than the UK Government.

About 30 per cent of the Welsh economy is in north-east Wales alone, and it cannot be acceptable that rail’s share for travel to work is just 1 per cent in Flintshire and 0.9 per cent in Wrexham, or that one in five applicants for work on the Deeside industrial park subsequently turned down interviews or job offers due to inaccessibility—now including my own son.

Following £10.7 million of UK Government investment, the Liverpool city region combined authority approved the full business case and release of additional funding for the delivery of the Halton curve scheme in April, offering new connections between Liverpool, Liverpool John Lennon Airport, Runcorn, Frodsham, Helsby and Chester, but connections with north Wales are only ‘in future’ because the Welsh Government is dragging its feet, as usual.

Yn dilyn cyhoeddi gweledigaeth ar gyfer twf gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ar gyfer economi gogledd Cymru a’i chyflwyno i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, mae’r cynnig hwn yn ddiedifar yn ymwneud â gogledd Cymru.

Cefnogir y weledigaeth gan arweinwyr a phrif weithredwyr y chwe awdurdod unedol yn y rhanbarth, Clwb Busnes Gogledd Cymru, Prifysgol Bangor, Prifysgol Glyndŵr, Coleg Cambria a choleg Grŵp Llandrillo Menai.

Mae Gogledd Cymru yn rhanbarth unedig gydag ymdeimlad cryf o hunaniaeth, ac mae’r weledigaeth yn rhoi cyfeiriad clir ar gyfer cynllunio yn y dyfodol. Mae’n nodi nodau a dyheadau a rennir

‘Rhanbarth hyderus, cydlynol sydd â thwf economaidd cynaliadwy, sy’n elwa i’r eithaf o lwyddiant sectorau economaidd gwerth uchel a’i gysylltiad ag economïau Pwerdy’r Gogledd ac Iwerddon’.

Er ein bod yn cytuno â gwelliant 1 Plaid Cymru am bwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth ar gyfer Cymru gyfan, nid yw’n briodol ar gyfer y ddadl hon sydd ar ogledd Cymru yn benodol. Fodd bynnag, byddwn yn cefnogi gwelliant 2 Plaid Cymru, sy’n cyfateb i gynigion y Ceidwadwyr Cymreig am gerdyn teithio ar drafnidiaeth integredig ar gyfer Cymru gyfan, gan gydnabod y byddai cynllun penodol i ogledd Cymru yn fater ar gyfer gogledd Cymru o dan y pwerau datganoledig y mae’n eu ceisio. Mae ein cynnig yn cydnabod pwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth yng ngogledd Cymru a rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr a chanolbarth Lloegr, ac mae’n credu bod y cynigion sydd wedi eu cynnwys yn ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf yr Economi yng Ngogledd Cymru’ yn cynnig sail ar gyfer gwella perfformiad economaidd gogledd Cymru.

Cyhoeddodd Llywodraeth y DU, yn ei chyllideb ym mis Mawrth 2016 ei bod yn agor

‘y drws i gynllun twf ar gyfer gogledd Cymru’

ac y byddai, yn hollbwysig, yn disgwyl i Lywodraeth nesaf Cymru ddatganoli pwerau i lawr a buddsoddi yn y rhanbarth fel rhan o unrhyw gytundeb yn y dyfodol. Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi annog partneriaid lleol i flaenoriaethu eu cynigion, sef yn union yr hyn y mae’r weledigaeth hon ar gyfer twf yn ei wneud wrth alw am ddatganoli pwerau gan Lywodraeth Cymru dros gyflogaeth, trethi, sgiliau a thrafnidiaeth, gan ddweud y byddai hyn yn hybu’r economi, swyddi a chynhyrchiant, yn creu o leiaf 120,000 o swyddi ac yn chwyddo gwerth yr economi leol o £12.8 biliwn i £20 biliwn erbyn 2035.

Fel y mae’r weledigaeth yn datgan:

‘Mae’r rhanbarth wedi’i baratoi ac yn barod i dderbyn cyfrifoldebau a phwerau newydd ar benderfyniadau allweddol sy’n effeithio arno... drwy ymagwedd "Tîm Gogledd Cymru”.’

Ymhlith yr enghreifftiau y maent yn eu darparu mae:

‘Integreiddio rhaglenni cyflogaeth a sgiliau ar y lefel ranbarthol’,

gan gynnwys mentrau sgiliau Llywodraeth Cymru

‘i fynd i’r afael â diweithdra mewn ffordd lawer mwy ystyrlon ac effeithiol’;

cronfa fuddsoddi wedi’i gwarantu gan asedau y gellid ei chyflawni pe bai asedau awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus Llywodraeth Cymru ‘yn cael eu pwlio’;

‘Cynllunio defnydd tir strategol... adnabod cyflenwad tir sydd ei angen ar gyfer twf tai’

a thwf economaidd

‘yn fwy rhanbarthol a strategol, ynghyd ag adnabod safleoedd strategol;’

‘Awdurdod trafnidiaeth rhanbarthol gyda’r cyfle i flaenoriaethu cynlluniau’

o bob rhan o’r rhanbarth;

‘Tîm cefnogi busnes a masnach’;

a chyda chyfraddau busnes wedi’u datganoli i Gymru,

‘Pwerau cyllidol newydd ar y lefel ranbarthol’

yn enwedig ‘prosiectau Cyllid Cynyddu Treth’ a ariannir drwy enillion refeniw treth ardrethi busnes ychwanegol ‘o weithgareddau datblygu’r economi’.

Felly, mae angen i ogledd Cymru a Llywodraeth y DU glywed gan Lywodraeth Cymru sut y mae’n bwriadu ymateb a symud hyn yn ei flaen. Mae’n destun pryder felly fod arweinydd y tŷ Llywodraeth Cymru, pan alwais am ymateb Llywodraeth Cymru i’r weledigaeth ar gyfer twf gogledd Cymru yma yr wythnos diwethaf, wedi dweud eu bod yn aros am ymateb Llywodraeth y DU. Wel, oes, mae angen ymateb Llywodraeth y DU, ond byddwn yn dadlau ein bod angen ymateb Llywodraeth Cymru yn gyntaf, ac mae gogledd Cymru angen clywed ymateb Llywodraeth Cymru o ystyried mai eu prif alwadau yw’r rhai ar Lywodraeth Cymru i ddatganoli’n fewnol. Nid oedd safbwynt Llywodraeth Cymru, fel y’i disgrifiwyd ddoe, yn ddigon da felly, ac rydym yn gobeithio clywed gwell heddiw.

Byddai polisi’r Ceidwadwyr Cymreig, a amlinellwyd yn etholiad cyffredinol Cymru 2016, yn creu pwerdy gogledd Cymru. Trwy weithio gydag awdurdodau lleol, grwpiau busnes a’r sector gwirfoddol, byddai’r Ceidwadwyr Cymreig yn datganoli ysgogwyr economaidd allweddol ac yn darparu gwir ddatganoli i ogledd Cymru, gan ddatganoli pwerau i fwrdd rhanbarthol gogledd Cymru, cyflwyno ysgogwyr twf economaidd i ogledd Cymru a gadael i fusnesau a phobl gymryd rheolaeth. Byddai’r rhain yn cynnwys pwerau ychwanegol dros ardrethi busnes, cynllunio a thrafnidiaeth integredig drwy gorff annibynnol.

Mewn cyfarfod ym mis Tachwedd 2012, a fynychwyd gan arweinwyr a phrif weithredwyr awdurdodau lleol a’r gymuned fusnes yng ngogledd Cymru, ac a gadeiriwyd gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd, David Jones, cytunwyd y byddai Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn datblygu achos busnes ar gyfer trydaneiddio’r rheilffordd o Gaergybi i Crewe ac yn datblygu camau gweithredu a strategaethau ar gyfer trafnidiaeth yng ngogledd Cymru.

Cyhoeddwyd adroddiad Growth Track 360 ym mis Mai 2016 gan Gynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy, Partneriaeth Leol Swydd Gaer a Warrington a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, i alw am fuddsoddi sylweddol yn y rheilffyrdd i alluogi twf yn economi trawsffiniol gogledd Cymru a rhanbarth Mersi a’r Ddyfrdwy. Cyn hyn, nododd dogfen gogledd Cymru a Phwerdy’r Gogledd, ‘Fast Track to Growth’ fod gogledd Cymru, ardal Mersi a’r Ddyfrdwy yn Swydd Gaer a choridor yr M56 a’r A55 yn ffurfio economi ranbarthol sy’n werth £35 biliwn, ac mae 1 filiwn o deithiau cymudo trawsffiniol rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr bob mis. Ychwanegodd, fodd bynnag, mai yng ngogledd Cymru y mae’r gyfran uchaf o bobl sy’n teithio i’r gwaith yn y car yn y DU, ac mae seilwaith trafnidiaeth gwael yn tagu twf economaidd; er bod twristiaeth yn werth £1.8 biliwn i economi gogledd Cymru, sy’n cyfateb i 40,000 o swyddi, mae’r gwasanaethau trên presennol yn llyffetheirio cystadleurwydd y rhanbarth; a bod trafnidiaeth cludo nwyddau o Iwerddon yn cyrraedd Caergybi ar gerbydau nwyddau trwm gyrru mewn ac allan, ac yn parhau eu taith ar hyd ffyrdd llawn tagfeydd.

Mae gwerth ychwanegol gros, fel y gwyddom, yn mesur gwerth y nwyddau a’r gwasanaethau fesul y pen o’r boblogaeth a gynhyrchir mewn economi. Mae datblygu economaidd wedi cael ei ddatganoli i ddwylo Llywodraeth Cymru ers 1999. Yn ôl y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd, gorllewin Cymru a’r Cymoedd, gan gynnwys pedair o siroedd gogledd Cymru—Ynys Môn Gwynedd, Conwy a Sir Ddinbych—sydd â’r gwerth ychwanegol gros isaf o holl is-ranbarthau’r DU, ar 64 y cant o gyfartaledd y DU. Ynys Môn sydd â’r gwerth ychwanegol gros isaf o bob ardal leol yn y DU, ar 53.5 y cant yn unig o gyfartaledd y DU. Mae hyd yn oed gwerth ychwanegol gros y pen yn Wrecsam a Sir y Fflint, a oedd yn 99.3 y cant o gyfartaledd y DU yn 1999, wedi gostwng bellach i 86 y cant yn unig o gyfartaledd y DU. Felly, yn y cyd-destun hwn y mae Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn datgan:

Mae’r Weledigaeth yn ategu’r strategaeth sy’n datblygu ar gyfer Pwerdy’r Gogledd, wedi’i hintegreiddio’n llawn â chyflwyniad Cais Strategaeth Twf Partneriaeth Menter Leol Swydd Gaer a Warrington, ac yn cynnwys cynllun Growth Track 360 ar gyfer buddsoddi yn y rheilffyrdd yn ganolog iddo. Trwy adeiladu strategaeth fuddsoddi o amgylch y weledigaeth hon sy’n edrych tuag allan gallwn lwyddo i fanteisio ar y cyfleoedd yn rhanbarth Gogledd Cymru gan ychwanegu gwerth i set gydgysylltiedig a chronnus o gynlluniau rhanbarthol ar gyfer Gogledd Lloegr ac economi ehangach y DU.

Felly, mae ein cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi cynllun i wella ac uwchraddio cefnffordd yr A55. O ran yr A55, mae’r ddogfen ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf’ yn galw am brosiectau strategol, gan gynnwys gwelliant hirddisgwyliedig Aston Hill, llwybr amgen pont Sir y Fflint, problemau tagfeydd yn Helygain ac Abergele, cyffordd yr A483/A55 ym mharc busnes Caer, y fynedfa i borthladd Caergybi a chroesiad y Fenai. Mae trydydd croesiad y Fenai wedi bod ar yr agenda ers mwy na degawd. Nododd ymgynghoriad a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2007 wyth opsiwn i leddfu ôl-groniad traffig ar bont Britannia, ond ni wnaed dim ers hynny. Felly, dyfalwch beth, neidiwch ymlaen i fis Awst 2016 ac mae Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi bod ymgynghorwyr i gael eu llogi yn ddiweddarach eleni i edrych ar lwybrau ar gyfer croesiad newydd arfaethedig i Ynys Môn. Gallai sinig ddweud ei bod yn ‘groundhog day’ unwaith eto. Ni all Gogledd Cymru fforddio rhagor o gamau gweithredu ymddangosiadol fel llen fwg i beidio â gwneud dim am naw mlynedd.

Mae ein cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU ar Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru er mwyn cyflwyno gwelliannau i reilffordd gogledd Cymru. Ochr yn ochr â thrydaneiddio, mae’r ddogfen ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf’ yn galw am wella amlder y gwasanaethau a chyflymder, gwelliannau i gynhwysedd y rhwydwaith, gwelliannau i’r stoc cerbydau a gwella gorsafoedd yng Nglannau Dyfrdwy, ac mae llawer o hyn yn nwylo Llywodraeth Cymru, yn hytrach na Llywodraeth y DU.

Mae tua 30 y cant o economi Cymru yng ngogledd-ddwyrain Cymru, ac ni all fod yn dderbyniol mai 1 y cant yn unig sy’n teithio i’r gwaith ar y rheilffyrdd yn Sir y Fflint a 0.9 y cant yn Wrecsam, neu fod un o bob pump o’r bobl sy’n ymgeisio am waith ym mharc diwydiannol Glannau Dyfrdwy wedi gwrthod cyfweliadau neu gynnig swyddi wedyn oherwydd anhygyrchedd—yn cynnwys fy mab hun bellach.

Yn dilyn buddsoddiad o £10.7 miliwn gan Lywodraeth y DU, cymeradwyodd awdurdod cyfunol dinas-ranbarth Lerpwl achos busnes llawn a chamau i ryddhau arian ychwanegol ar gyfer cyflawni cynllun troad Halton ym mis Ebrill, gan gynnig cysylltiadau newydd rhwng Lerpwl, Maes Awyr John Lennon Lerpwl, Runcorn, Frodsham, Helsby a Chaer, ond ‘yn y dyfodol’ yn unig y mae cysylltiadau â gogledd Cymru am fod Llywodraeth Cymru yn llusgo ei thraed fel arfer.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Presiding Officer took the Chair.

Our motion calls on the Welsh Government to publish a detailed business plan for the development of the north Wales metro, while the Welsh Government’s proposals remain vague and disconnected from the collaborative approach sought in the growth vision, which doesn’t even mention a north Wales metro. As the ‘Growth Vision’ document concludes, north Wales is well placed to receive a range of new responsibilities, and is confident that the negotiated powers that will be devolved to the region will have a positive impact, boosting productivity levels and improving the employment prospects of our residents—a vision supported by Plaid Cymru leaders, Labour leaders, independent leaders, cabinets with members of all parties, including my own, and the whole of the business community and third sector. So, it’s now over to the Welsh Government to deliver.

Mae ein cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi cynllun busnes manwl ar gyfer datblygu metro gogledd Cymru, er bod cynigion Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn amwys ac wedi’u datgysylltu oddi wrth y dull cydweithredol a geisir yn y weledigaeth ar gyfer twf nad yw hyd yn oed yn sôn am fetro gogledd Cymru. Fel y mae’r ddogfen ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf’ yn casglu, mae gogledd Cymru mewn sefyllfa dda i gael amrywiaeth o gyfrifoldebau newydd, ac mae’n hyderus y bydd y pwerau cyd-drafod a ddatganolir i’r rhanbarth yn cael effaith gadarnhaol, gan roi hwb i lefelau cynhyrchiant a gwella rhagolygon cyflogaeth ein trigolion—gweledigaeth a gefnogir gan arweinwyr Plaid Cymru, arweinwyr Llafur, arweinwyr annibynnol, cabinetau gydag aelodau o bob plaid, gan gynnwys fy mhlaid fy hun, a’r holl gymuned fusnes a’r trydydd sector. Felly, mater i Lywodraeth Cymru yn awr yw cyflawni hyn.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig, ac rwy’n galw ar Dai Lloyd i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas.

I have selected the two amendments to the motion, and I call on Dai Lloyd to move amendments 1 and 2 tabled in the name of Simon Thomas.

Gwelliant 1—Simon Thomas

Dileu pwynt 1 a rhoi yn ei le:

Yn cydnabod pwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth o fewn Cymru, a rhwng Cymru a gweddill y DU ac Ewrop.

Amendment 1—Simon Thomas

Delete point 1 and replace with:

Recognises the importance of transport connections within Wales, and between Wales and the rest of the UK and Europe.

Gwelliant 2—Simon Thomas

Dileu is-bwynt 3(c) a rhoi yn ei le:

‘cyflwyno cerdyn teithio clyfar ar gyfer Cymru gyfan er mwyn cysylltu pob cymuned drwy system drafnidiaeth integredig.’

Amendment 2—Simon Thomas

Delete sub-point 3(c) and replace with:

‘introduce a Welsh transport smart card for the whole of Wales to connect all communities through an integrated transport system.’

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Amendments 1 and 2 moved.

Diolch yn fawr, Lywydd, ac rwy’n falch o gymryd rhan yn y ddadl yma, fel cysgod Weinidog ar isadeiledd. Fel mae Mark wedi crybwyll eisoes, mae yna nifer o bethau yn fan hyn y gallwn ni i gyd gytuno â nhw. Yn sylfaenol, mae’r drafodaeth yma ynglŷn â thrafnidiaeth a phwysigrwydd hynny a’r dylanwad mae’n ei gael ar yr economi leol. Ni fuaswn i ddim yn anghytuno â hynna. Wrth gwrs, mae’n rhoi cyfle i fi ofyn ichi nodi, o’r ffordd rwy’n ynganu yn Gymraeg, fy mod yn wreiddiol yn dod o sir Feirionnydd ta beth, ac mae’r materion hyn yn dal yn agos at ein calonnau ni.

Nawr, wrth gwrs, mae yna nifer o gyfleoedd er mwyn hybu gweithgaredd trawsffiniol rhwng y gogledd a Lloegr, ac wrth gwrs, mewn cenedl sydd yn aeddfed, nid ydym ni’n meindio siarad am weithio trawsffiniol, a hyd yn oed hybu’r gweithgaredd trawsffiniol yna er mwyn hybu economi ranbarthol y gogledd. Ond, ni ddylai’r holl sôn yna am hybu gweithgaredd trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr ddim amharu, na bod ar draul, adeiladu economi annibynnol hefyd yng Nghymru ynddi ei hun wrth wella cysylltiadau yma yng Nghymru rhwng ein gwahanol cymunedau ni a datblygu ein hisadeiledd trafnidiaeth mewnol ni ein hunain, a dyna ydy sail y gwelliannau sydd gerbron. Achos mae yna un Llywodraeth ar ôl y llall ar raddfa yn Llundain, a hefyd yma yng Nghymru, wedi canolbwyntio gormod, rwy’n credu, ar ddefnyddio dinasoedd mawr i yrru twf economaidd, gan obeithio am obaith rhaeadru i ardaloedd megis gogledd Cymru. Nid ydy hynny wedi digwydd. Gobeithio bod pethau yn ‘trickle-o’ i lawr—nid ydy o ddim wedi digwydd, ac mae’n agwedd gyfan gwbl anghywir, wrth gwrs.

Wrth gwrs, mae yna sôn yn y cynnig am adroddiad Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, sy’n credu bod gweithio ar lefel ranbarthol yn allweddol i ddatgloi potensial ardal y gogledd. Ac, wrth gwrs, mi fuaswn i’n cytuno 100 y cant â hynna, ac wrth gwrs, dyna pam yr ydym ni fel plaid, wrth gytuno â’r cysyniad yna, wedi lansio ein polisi ni yn ein rhaglen wrthblaid a fuasai’n sefydlu asiantaethau datblygu rhanbarthol er mwyn datgloi potensial economaidd, gyda pholisïau economaidd rhanbarthol. Ie, cytuno yn gryf iawn â hynna.

Ond, jest i droi, yn yr amser sydd gyda fi ar ôl, i sôn yn benodol am drafnidiaeth a sôn am ein gwelliannau ni. Mae’r cyntaf yn cydnabod pwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth o fewn Cymru a rhwng Cymru a gweddill Prydain ac Ewrop, yn ogystal â sôn am yr angen i gyflwyno un cerdyn trafnidiaeth i Gymru i gysylltu ein holl gymunedau mewn system drafnidiaeth integredig. Rwy’n falch o’r gefnogaeth i’r dyhead yna, ond ar draws gwlad—ac yr ydym ni i gyd wedi bod yn ymgyrchu am nifer o flynyddoedd—un o’r cwestiynau sylfaenol sydd wastad yn cael eu gofyn ydy: pam mae hi’n cymryd mor hir i fynd o’r de i’r gogledd, neu i fynd o’r gogledd i’r de yma yng Nghymru? Ac mae’r cwestiwn yn dal heb gael ei ateb. Mae’n cymryd tair i bedair awr. Rŷch chi’n gwybod, pan fo gyda chi gyfarfod yn y gogledd—neu os ydw i’n mynd i weld teulu yn y gogledd—rŷch chi’n gwybod mae hi’n mynd i gymryd y dydd cyfan, ac mae’n rhaid ichi fod yn cynllunio ymlaen llaw, ac mae wastad yn teimlo yn bell iawn i ffwrdd. Nid dyna’r modd i ddatblygu gwlad ac undod cenedl. Mae’n rhaid inni ddod yn nes at ein gilydd—

Thank you very much, Presiding Officer. I am very pleased to take part in this debate as the shadow Minister for infrastructure. As Mark has already mentioned, there are a number of things that we can all agree on. Fundamentally, this discussion is on transport and the importance of that and the influence that it has on the local economy. I wouldn’t disagree with that. Of course, it gives me an opportunity, as you will note from the way that I pronounce in Welsh, to tell you that I originally come from Merionethshire, and so these matters are very close to my heart.

But, there are a number of opportunities to promote cross-border activities between north Wales and England. In a nation that is a mature one, we don’t mind talking about cross-border working and even promoting that cross-border activity to promote the regional economy in north Wales. But, all of that talk about promoting cross-border activity between Wales and England should not impair on constructing an independent economy in Wales, in and of itself, and improving links within Wales between our different communities, and developing our own internal transport infrastructure. That’s the basis of the amendments that are before you. Because one Government after another in London, and here in Wales, have focused too much, I believe, on using large cities to drive economic growth in the hope for a cascade effect on areas such as north Wales, with the hope that things trickle down. That hasn’t happened, and the attitude is an incorrect one.

So, there is mention made in the motion of the report of the North Wales Economic Ambition Board, which believes that working on a regional basis is a crucial part of unlocking the potential of the north Wales area. I would agree with that 100 per cent. That’s why we as a party, in agreeing with that concept, have launched our policy in our opposition programme, which would establish regional development agencies to unlock economic potential, with economic policies on a regional basis. I agree very much with that.

In the time that I have remaining, I wish to talk specifically about transport and about our amendments. The first recognises the importance of transport connections within Wales and between Wales and the rest of the UK and Europe, as well as talking about the need to introduce one transport smartcard for the whole of Wales to connect all of our communities in an integrated transport system. I’m very pleased with the support for that ambition. Across the nation, we have all been campaigning for a number of years, and one of the fundamental questions that we are always asked is: why does it take so long to go from south to north Wales or from north to south Wales? The question remains unanswered. It takes three to four hours. You know that, when you have a meeting in north Wales—or when I visit family in north Wales—it is going to take the whole day, and you have to plan ahead. It always feels very far away. That’s not the way to develop a nation, and the unity of a nation. We have to come closer together—

Thank you for giving way, Dai. I fully agree with you on the benefits of developing a smartcard-integrated system. Would you agree with me it would be a start to get reliable, fully-integrated timetabling, so that, at the touch of a button, you’d be able to see exactly where those services are going to and from?

Diolch i chi am ildio, Dai. Cytunaf yn llwyr â chi am fanteision datblygu system cerdyn clyfar integredig. A fyddech yn cytuno y byddai cael amserlenni dibynadwy cwbl integredig yn ddechrau, fel y gallech, drwy bwyso botwm yn unig, weld yn union i ble mae’r gwasanaethau hynny’n mynd?

Buaswn i’n cytuno 100 y cant, a hefyd, pan mae yna fws neu drên yn dweud ei fod e’n mynd i droi i fyny ar ba bynnag amser, ei fod e’n troi i fyny ar yr amser hynny. Mae’n rhaid inni gael gwasanaeth dibynadwy hefyd.

Ond, wrth gwrs, mae’n rhaid inni wneud rhywbeth ynglŷn â’r pellter yma o’r gogledd i’r de pan na ddylai fe ddim bod. Mae gwledydd eraill â her fwy sylweddol na sydd gyda ni i glymu gogledd a de y wlad efo’i gilydd wedi llwyddo i wneud hynny yn nhermau trafnidiaeth, ac eto nid ydym ni’n gallu ei wneud e. Ydy, mae’n bwysig i’n huno ni fel cenedl, ac mae’n bwysig i dwf yr economi yn rhanbarthol a hefyd yn genedlaethol ein bod ni’n gallu gwella ein cysylltiadau. Ond yn nhermau bod yn y Senedd yma ac yn siarad am unrhyw ranbarth o Gymru, rydym ni’n sôn am yr angen i dyfu’r lle hwn i arwain cenedl unedig Gymreig yma yng Nghymru. Mae hynny’n dechrau, yn y bôn, â phethau syml fel ein gallu i gyrraedd y gogledd yn eithaf cyflym, fel nad ydyw i’w weld fel petai yn bell i ffwrdd, a bod pobl sydd yn byw yn y gogledd ddim yn credu bod y de hefyd yn bell i ffwrdd, a ddim eisiau dod yma, a’i fod yn llawer haws mynd dros y ffin a cholli allan ar beth mae gweddill y genedl yn ei gynnig iddyn nhw.

Yn y diwedd, rydym yn sôn am drafnidiaeth, ond rydym ni hefyd yn sôn am yr angen gwirioneddol i dyfu cenedl. Yn y bôn, fel yr hen air,

‘Cawsom wlad i’w chadw, / darn o dir yn dyst / ein bod wedi mynnu byw.’

Diolch yn fawr.

I agree with that 100 per cent, and when there is a bus or train that says it’s going turn up at a particular time, that it does turn up at that time. We do have to have a dependable service as well.

But, of course, we have to do something about this distance between the north and south, when it shouldn’t really exist. In other nations facing a more significant challenge than we face in drawing together the north and south parts of our nation they have done that in terms of transport, and yet we have failed to do so. Yes, it is important for our unity as a nation, and it’s important for the growth of the economy, regionally and nationally, that we can improve our transport links. In terms of being in this Senedd and in talking about any region of Wales, we are talking about the need to grow this place as a place to lead a united Welsh nation here in Wales. That starts with simple things such as us being able to reach north Wales relatively quickly, so that it doesn’t seem far away, and so that people living in north Wales don’t feel that the south is far away, and might not want to come here, and that it’s much easier for them to cross the border and miss out on what the rest of the nation can offer.

In the end, we are talking about transport, but we are also talking about the genuine need to grow as a nation, because, ultimately,

we had a nation to keep and maintain—a piece of land that bore witness to the fact that we insisted on living.

Thank you.

As Chair of the newly elected cross-party group on cross-border issues I would like to focus my contribution and remarks today on the challenges and opportunities of cross-border collaboration and the necessity for improved connectivity between north Wales and the emerging Northern Powerhouse in north England. Through cementing north Wales as an important part of this new economic region, we have, I think, the potential for seeing significant growth in north Wales and rebalancing the Welsh economy away from an over-reliance on Cardiff and south Wales.

I don’t attempt to take away or disagree with the comments made by Dai Lloyd at all in regard to better north-south links, but, Presiding Officer, cross-border movement is a routine fact, I think, for people living in many parts of Wales. In north Wales it’s absolutely crucial to the north Wales economy; a combined economy along the M56 and A55 corridor is worth £31 billion—that’s according to a Hansard report. The fact of the matter is that, rather than looking south to Cardiff, the people and businesses of mid and north Wales tend to look towards Liverpool, Manchester and the midlands, and, as a result, the border should not be an economic barrier. I know the Minister will surely agree with me on that point, living in the part of Wales that he does as well.

But the north Wales economy will undoubtedly continue to benefit heavily from the prosperity and growth in the north of England, offering employment and business opportunities for people in the north Wales region. This close economic alignment makes it increasingly important to ensure that cross-border collaboration takes place on the delivery of infrastructure projects. Now, many people living near the north of the border commute across the border each day. I note from some research that 85 per cent of these routes going across the border take place by road. So, I think this can partly be attributed to our poor and slow and often unreliable train services, so transport infrastructure must be able to adequately facilitate the cross-border flow of people, and goods for that matter as well, if people in north Wales are to alter their transport habits.

Now, it’s right, I think, that the Welsh Government works to strengthen the transport infrastructure surrounding the A55 corridor to ensure that communities can connect with the industry and investment opportunities in the north of England, which will, in turn, boost the social and economic prosperity and growth in north Wales. Furthermore, the transport network in northern England is currently benefitting from a series of UK Government investments, and these improvements in the English transport network will have considerable benefits, I think, for people living in north Wales. So, the Welsh Government has to, of course, engage effectively with those developments.

In my view and experience, as somebody who lives and represents a cross-border constituency myself, or a constituency on the border, the Welsh Government and UK Government must go further in building stronger relationships with each other. I would be interested to hear the Cabinet Secretary’s views on how he’s strengthened this relationship following concerns raised by the previous Enterprise and Business Committee that the Welsh Government’s relationship with Transport for the North does not resemble the close working relationship that Transport Scotland has with the body as well. I hope the Minister would comment on that.

I would say as well that I have recently written, Cabinet Secretary, to two of your officials to ask them whether they would attend the cross-party group on cross-border issues to understand some of the challenges of working cross-border. I haven’t had a reply yet; it’s only been a week or so. But I’d be grateful if you could indicate your willingness for them to attend that cross-party group, if that’s acceptable, Cabinet Secretary.

In conclusion, Presiding Officer, north Wales has an ambitious business community and infrastructure improvements are needed to help achieve the ambition set out by the north Wales economic ambition board. The programme for government, yesterday outlined by the First Minister, had very little meat on the bones beyond a loose commitment to developing a north Wales metro system. But I hope that the Cabinet Secretary will use the opportunity in his response to our debate today to flesh out some of his plans.

Fel Cadeirydd y grŵp trawsbleidiol sydd newydd ei ethol ar faterion trawsffiniol hoffwn ganolbwyntio fy nghyfraniad a fy sylwadau heddiw ar heriau a chyfleoedd cydweithio trawsffiniol a’r angen am well cysylltedd rhwng gogledd Cymru a Phwerdy’r Gogledd sy’n datblygu yng ngogledd Lloegr. Trwy gadarnhau bod gogledd Cymru yn rhan bwysig o’r rhanbarth economaidd newydd hwn, mae gennym botensial, rwy’n credu, i weld twf sylweddol yng ngogledd Cymru ac ail-gydbwyso economi Cymru rhag gorddibyniaeth ar Gaerdydd a de Cymru.

Nid wyf yn ceisio bychanu neu anghytuno â’r sylwadau a wnaeth Dai Lloyd mewn perthynas â gwell cysylltiadau rhwng y gogledd a’r de ond, Lywydd, mae symudiadau trawsffiniol yn ffaith reolaidd, rwy’n meddwl, i bobl sy’n byw mewn llawer o rannau o Gymru. Yng ngogledd Cymru, mae’n hollol hanfodol i economi gogledd Cymru; ceir economi gyfunol ar hyd coridor yr M56 a’r A55 sy’n werth £31 biliwn—yn ôl adroddiad Hansard. Yn hytrach nag edrych i’r de tuag at Gaerdydd, y ffaith amdani yw bod pobl a busnesau canolbarth a gogledd Cymru yn tueddu i edrych tuag at Lerpwl, Manceinion a chanolbarth Lloegr, ac o ganlyniad, ni ddylai’r ffin fod yn rhwystr economaidd. Rwy’n gwybod y bydd y Gweinidog yn sicr yn cytuno â mi ar y pwynt hwnnw, gan ei fod yn byw lle mae’n byw yng Nghymru hefyd.

Ond bydd economi gogledd Cymru heb os yn parhau i elwa’n drwm o’r ffyniant a’r twf yng ngogledd Lloegr, gan gynnig cyfleoedd cyflogaeth a busnes i bobl yn rhanbarth gogledd Cymru. Mae’r aliniad economaidd agos yn golygu ei bod yn fwyfwy pwysig sicrhau bod cydweithredu trawsffiniol yn digwydd ar gyflawni prosiectau seilwaith. Nawr, mae llawer o bobl sy’n byw ger y ffin yn y gogledd yn cymudo ar draws y ffin bob dydd. Nodaf o waith ymchwil fod 85 y cant o’r teithiau trawsffiniol hyn yn digwydd ar hyd y ffyrdd. Felly, rwy’n meddwl y gellir priodoli hyn yn rhannol i’n gwasanaethau trên araf a gwael, ac annibynadwy yn aml, felly rhaid i seilwaith trafnidiaeth allu hwyluso llif pobl ar draws y ffin yn ddigonol, a nwyddau o ran hynny hefyd, os yw pobl yng ngogledd Cymru yn mynd i newid eu harferion teithio.

Nawr, mae’n iawn, rwy’n credu, fod Llywodraeth Cymru yn gweithio i gryfhau’r seilwaith trafnidiaeth o amgylch coridor yr A55 er mwyn sicrhau y gall cymunedau gysylltu â’r diwydiant a chyfleoedd buddsoddi yng ngogledd Lloegr, a fydd, yn eu tro, yn rhoi hwb i ffyniant a thwf cymdeithasol ac economaidd yng ngogledd Cymru. Ar ben hynny, mae’r rhwydwaith trafnidiaeth yng ngogledd Lloegr ar hyn o bryd yn elwa o gyfres o fuddsoddiadau Llywodraeth y DU, a bydd y gwelliannau hyn yn y rhwydwaith trafnidiaeth yn Lloegr yn sicrhau manteision sylweddol, rwy’n meddwl, i bobl sy’n byw yng ngogledd Cymru. Felly wrth gwrs, mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru ymgysylltu’n effeithiol â’r datblygiadau hynny.

Yn fy marn a fy mhrofiad i, fel rhywun sy’n byw ac yn cynrychioli etholaeth drawsffiniol fy hun, neu etholaeth ar y ffin, rhaid i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru fynd ymhellach i adeiladu perthynas gryfach gyda’i gilydd. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed barn Ysgrifennydd y Cabinet ar sut y mae wedi cryfhau’r berthynas hon yn dilyn pryderon a nodwyd gan y Pwyllgor Menter a Busnes blaenorol nad yw perthynas Llywodraeth Cymru gyda Transport for the North yn debyg i’r berthynas waith agos sydd rhwng Transport Scotland a’r corff hefyd. Rwy’n gobeithio y byddai’r Gweinidog yn gwneud sylwadau ar hynny.

Carwn ddweud yn ogystal fy mod wedi ysgrifennu yn ddiweddar, Ysgrifennydd y Cabinet, at ddau o’ch swyddogion i ofyn iddynt a fyddent yn mynychu’r grŵp trawsbleidiol ar faterion trawsffiniol er mwyn deall rhai o heriau gweithio’n drawsffiniol. Nid wyf wedi cael ateb eto; dim ond wythnos neu ddwy sydd ers hynny. Ond byddwn yn ddiolchgar pe gallech nodi eich parodrwydd iddynt fynychu’r grŵp trawsbleidiol, os yw hynny’n dderbyniol, Ysgrifennydd y Cabinet.

I gloi, Lywydd, mae gan ogledd Cymru gymuned fusnes uchelgeisiol ac mae angen gwelliannau seilwaith er mwyn helpu i gyflawni’r uchelgais a nodir gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru. Ychydig iawn o gig oedd ar asgwrn y rhaglen lywodraethu a amlinellwyd ddoe gan y Prif Weinidog, y tu hwnt i ymrwymiad llac i ddatblygu system metro gogledd Cymru. Ond rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn defnyddio’r cyfle yn ei ymateb i’n dadl heddiw i roi cnawd ar esgyrn rhai o’i gynlluniau.

As a proud north Walian—I’m not sure I’ve ever mentioned that here before—I welcome today’s debate and the chance to be able to contribute. As others have said, north Wales is not simply, literally, physically connected to our near neighbours in the north-west of England, we’re also economically connected, too. Upgrades and investment in our region’s transport infrastructure is a key part of any strategy to grow and enhance our economy and ultimately to unlock the economic potential of north Wales.

The Welsh Labour north Wales manifesto outlined a vision to link our region in a more strategic way and to assist in delivering stronger economic growth for the area. The manifesto said—don’t worry, I’m not going to read it out verbatim now—that within 100 days of a new Welsh Labour Government, we would convene a summit of leaders from the Mersey Dee area and the Northern Powerhouse to establish a route map on how best to create a dynamic economy that benefits both sides of the border. And I look forward to seeing the progression of the route map to our economic prosperity.

And on the topic of routes—or roads, more to the point—as he said, and as other speakers before me have said, upgrades to roads like the A55 and the A494 are a crucial part of enabling this dynamic economy. We know that the east-west link, and vice versa, is a key route for travel to and from work in the area. Looking more to public transport, I understand that a rail taskforce was established to seek solutions to those well-known and well-rehearsed problems and challenges we face in north Wales, whether that be with regard to infrastructure or to the services themselves. I’d ask the Cabinet Secretary today, if this taskforce is fully operational, if we could have an update on its progress.

In addition, as a consequence of the ongoing long-term fragmentation of bus services, bus connections can often be challenging, to say the least. Constituents I speak to—many constituents don’t necessarily have a problem with having to take two buses, what they do have a problem with is when the bus that they’re arriving on arrives 10 minutes after the next bus they wanted to get on. So, we also need to look at better connections, not between bus services, but also links to those train services in the region as well. So, I’d urge that this is also addressed as part of an overarching transport and economic strategy for north Wales. Diolch.

Fel gogleddwr balch—nid wyf yn siŵr a grybwyllais i hynny yma erioed o’r blaen—croesawaf y ddadl heddiw a’r cyfle i allu cyfrannu. Fel y mae eraill wedi dweud, nid cysylltiad ffisegol llythrennol yn unig sydd gan ogledd Cymru â’n cymdogion agos yng ngogledd-orllewin Lloegr, rydym wedi ein cysylltu yn economaidd hefyd. Mae uwchraddio a buddsoddi yn seilwaith trafnidiaeth ein rhanbarth yn rhan allweddol o unrhyw strategaeth i dyfu a gwella ein heconomi ac yn y pendraw i ddatgloi potensial economaidd gogledd Cymru.

Amlinellodd maniffesto Llafur Cymru ar gyfer gogledd Cymru weledigaeth i gysylltu ein rhanbarth mewn dull mwy strategol ac i gynorthwyo i sicrhau twf economaidd cryfach ar gyfer yr ardal. Roedd y maniffesto’n dweud—peidiwch â phoeni, nid wyf yn mynd i’w ddarllen air am air yn awr—y byddem, o fewn 100 diwrnod i ffurfio Llywodraeth Lafur Cymru newydd, yn cynnal uwchgynhadledd o arweinwyr o ardal Mersi a’r Ddyfrdwy a Phwerdy’r Gogledd i fapio’r ffordd orau o greu economi ddynamig sydd o fudd i ddwy ochr y ffin. Ac edrychaf ymlaen at weld y cynnydd a wneir ar fapio’r llwybr er mwyn ein ffyniant economaidd.

Ac ar bwnc llwybrau—neu ffyrdd, yn agosach ati—fel y dywedodd ef, ac fel y dywedodd siaradwyr eraill blaenorol, mae uwchraddio ffyrdd fel yr A55 a’r A494 yn rhan hanfodol o alluogi’r economi ddynamig hon. Gwyddom fod y cyswllt o’r dwyrain i’r gorllewin, ac fel arall, yn llwybr allweddol ar gyfer teithio i ac o’r gwaith yn yr ardal. Gan edrych yn agosach ar drafnidiaeth gyhoeddus, deallaf fod tasglu ar reilffyrdd wedi ei sefydlu i chwilio am atebion i’r problemau a’r heriau cyfarwydd a glywyd droeon sy’n ein hwynebu yng ngogledd Cymru, boed hynny o ran seilwaith neu’r gwasanaethau eu hunain. Hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet heddiw, a yw’r tasglu hwn yn gwbl weithredol, ac a allem gael y wybodaeth ddiweddaraf am ei gynnydd.

Yn ogystal, o ganlyniad i ddarnio gwasanaethau bws yn gyson a pharhaus, gall cysylltiadau bws fod yn heriol, a dweud y lleiaf. Mae etholwyr rwy’n siarad â hwy—nid yw etholwyr o reidrwydd yn ei gweld hi’n broblem gorfod mynd ar ddau fws, mae’n broblem pan fo’r bws y maent yn teithio arno yn cyrraedd 10 munud ar ôl i’r bws roeddent am fynd arno nesaf adael. Felly, mae angen i ni edrych hefyd ar gysylltiadau gwell, nid rhwng gwasanaethau bws, ond cysylltiadau â gwasanaethau trên yn y rhanbarth hefyd. Felly, byddwn yn annog rhoi sylw i hyn hefyd fel rhan o strategaeth gyffredinol ar gyfer trafnidiaeth a’r economi yng ngogledd Cymru. Diolch.

Of course, many of the promises prior to devolution and one of the core tenets of devolution was to shorten the divide between north and south Wales. Indeed, the 1999 Welsh Labour manifesto stated:

‘We believe that improved north/south links essential to the future economic, social and cultural cohesion of Wales.’

And it promised to address the need, then, for improved road links and to introduce a new, faster rail service. Their coalition partners, the Lib Dems, promised the improvement of the quality of the strategic north-south road network. And the Plaid Cymru manifesto of the same year featured as a key objective the improvement of links within Wales and between north and south, promising a fast rail service from the north-west to Cardiff as an urgent priority, along with

‘a decent “figure-of-eight” road network giving north-south links to the four corners of Wales and connections with the main east-west routes such as the A40, the A55 and the M4.’

Here we are, 17 years on—17 years of broken promises from Labour, Plaid Cymru and the Lib Dems. The Wales Audit Office has recently criticised the Welsh Government for not doing enough to evaluate the benefits of its investment in Welsh railways. Arriva Trains Wales has the oldest rolling stock in the UK, with each train on average 27 years old, and the Cardiff-Anglesey air-link subsidy has now risen 27 per cent again in a year, costing taxpayers over £1 million annually. And whilst the Welsh Government has reduced spending on motorways, trunk roads, rail and air combined in its 2016-17 budget by 1.7 per cent, the UK Government has increased its transport budget by 3.6 per cent, and the Scottish Government has increased spending on motorways, trunk roads and rail services by 4.6 per cent.

Now, in 2016, Labour promised to unlock the potential for north Wales through the development of a north Wales metro system, and to deliver upgrades of the A55, yet there remains no detail, no plan and no vision whatsoever in the current programme for government for this. Meanwhile, the UK Conservative Government are actively exploring the electrification of the north Wales line, whilst continuing their £70 billion investment into UK transport to include the £10.7 million investment for the Halton Curve, trebling the annual investment in roads, and committing £300 million earlier this year for major projects, such as high speed 3 and the Trans-Pennine tunnel. Furthermore, they have also awarded the Welsh Government £900 million in borrowing powers, to be used over five years, to deliver much-needed improvements to infrastructure, including the A55. Yet, so far, the Welsh Labour Government has failed to utilise these powers to bring about any improvements in the North Wales region.

Llywydd, BBC Wales recently ran an article about north to south Wales travel, entitled ‘A jigsaw piece missing’. For those of us—and I mean myself as an Assembly Member travelling weekly, people wanting to do business here in the capital, and visitors to the home of devolution, here in Cardiff Bay—who undertake, or try to, this journey on a regular basis, we might just argue that there is more than one piece missing.

North Wales has the assets, it has the people and it has the entrepreneurship, businesses and ideas. It’s the Welsh Government that must recognise now that it does hold responsibility far wider than the Cardiff Bay bubble, and that it must take real action, using the borrowing powers from the UK Government to improve and upgrade transport links within, to and from our glorious north Wales.

Wrth gwrs, roedd llawer o’r addewidion cyn datganoli ac un o ddaliadau craidd datganoli yn ymwneud â lleihau’r rhaniad rhwng gogledd a de Cymru. Yn wir, roedd maniffesto Llafur Cymru ar gyfer 1999 yn dweud hyn:

Rydym yn credu bod gwella cysylltiadau gogledd/de yn hanfodol i gydlyniad economaidd, cymdeithasol a diwylliannol Cymru yn y dyfodol.

Ac roedd yn addo mynd i’r afael â’r angen, y pryd hwnnw, am wella cysylltiadau ffyrdd a chyflwyno gwasanaeth trên newydd, cyflymach. Roedd eu partneriaid yn y glymblaid, y Democratiaid Rhyddfrydol, yn addo gwella ansawdd y rhwydwaith ffyrdd strategol rhwng y gogledd a’r de. Ac roedd maniffesto Plaid Cymru yr un flwyddyn yn nodi gwella cysylltiadau yng Nghymru rhwng y gogledd a’r de fel amcan allweddol, gan addo gwasanaeth trên cyflym o’r gogledd-orllewin i Gaerdydd fel blaenoriaeth frys, ynghyd â

rhwydwaith ffyrdd gweddus "ffigur wyth" i roi cysylltiadau gogledd-de i bob cwr o Gymru a chysylltiadau â’r prif lwybrau o’r dwyrain i’r gorllewin, megis yr A40, yr A55 a’r M4.

Dyma ni, 17 mlynedd yn ddiweddarach—17 mlynedd o addewidion wedi eu torri gan Lafur, Plaid Cymru a’r Democratiaid Rhyddfrydol. Yn ddiweddar, mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi beirniadu Llywodraeth Cymru am beidio â gwneud digon i werthuso manteision ei buddsoddiad yn rheilffyrdd Cymru. Trenau Arriva Cymru sydd â’r cerbydau hynaf yn y DU, gyda phob trên yn 27 mlwydd oed ar gyfartaledd, ac mae’r cymhorthdal ​​i gyswllt awyr rhwng Caerdydd ac Ynys Môn bellach wedi codi 27 y cant eto mewn blwyddyn, gan gostio mwy na £1 filiwn bob blwyddyn i’r trethdalwyr. Ac wrth i Lywodraeth Cymru dorri 1.7 y cant oddi ar ei gwariant ar draffyrdd, cefnffyrdd, rheilffyrdd a theithiau awyr yn gyfunol yn ei chyllideb ar gyfer 2016-17, mae Llywodraeth y DU wedi cynyddu ei chyllideb ar drafnidiaeth 3.6 y cant, a gwelwyd cynnydd o 4.6 y cant yng ngwariant Llywodraeth yr Alban ar draffyrdd, cefnffyrdd a gwasanaethau trên.

Nawr, yn 2016, addawodd Llafur ryddhau potensial gogledd Cymru drwy ddatblygu system metro gogledd Cymru, ac uwchraddio’r A55, ac eto nid oes unrhyw fanylder, na chynllun na gweledigaeth o gwbl o hyd yn y rhaglen lywodraethu gyfredol. Yn y cyfamser, mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn mynd ati i archwilio’r gwaith o drydaneiddio rheilffordd y gogledd, gan barhau ei buddsoddiad o £70 biliwn yn nhrafnidiaeth y DU i gynnwys y buddsoddiad o £10.7 miliwn yn nhroad Halton, treblu’r buddsoddiad blynyddol yn y ffyrdd, ac ymrwymo £300 miliwn yn gynharach eleni ar gyfer prosiectau mawr, megis rheilffordd ‘cyflym 3’ a’r twnnel ar draws y Pennines. Ar ben hynny, maent hefyd wedi rhoi £900 miliwn mewn pwerau benthyca i Lywodraeth Cymru, i’w ddefnyddio dros gyfnod o bum mlynedd, i gyflwyno gwelliannau mawr eu hangen i’r seilwaith, gan gynnwys yr A55. Eto i gyd, hyd yn hyn, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi methu defnyddio’r pwerau hyn i sicrhau unrhyw welliannau yn rhanbarth Gogledd Cymru.

Lywydd, yn ddiweddar roedd gan BBC Wales erthygl ar deithio o ogledd Cymru i’r de, o’r enw ‘A jigsaw piece missing’. I’r rhai ohonom—ac rwy’n golygu fi fy hun fel Aelod Cynulliad sy’n teithio bob wythnos, pobl sydd am wneud busnes yma yn y brifddinas, a rhai sy’n ymweld â chartref datganoli yma ym Mae Caerdydd—sy’n gwneud, neu’n ceisio gwneud, y daith hon yn rheolaidd, efallai y byddem yn dadlau bod mwy nag un darn ar goll.

Mae gan ardal gogledd Cymru asedau, mae ganddi bobl ac mae ganddi entrepreneuriaeth, busnesau a syniadau. Mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru gydnabod yn awr fod ganddi gyfrifoldeb am ardal lawer ehangach na swigen Bae Caerdydd, a bod yn rhaid iddi roi camau go iawn ar waith, gan ddefnyddio’r pwerau benthyca gan Lywodraeth y DU i wella ac uwchraddio cysylltiadau trafnidiaeth o fewn, i ac o ardal ogoneddus gogledd Cymru.

Some years ago, it was decided that there should be an additional junction at Broughton off the A55 to serve Airbus and the newly built retail park. The new junction, in conjunction with the old one, results in the traffic being taken off the A55 at the top of Broughton village and then through the village. There’s no way to travel west from the retail park at Broughton and Airbus without going through the village. The poor planning of that junction is now causing real congestion in and around Broughton. Looking along the A55, you’ll see other examples of very, very poor planning: placing roundabouts at Penmaenmawr and other places was, as far as I’m concerned, just daft. It resulted in creating a point at which there’s an increased risk of accidents and congestion, which is now necessitating their removal.

The motion mentions that there’s a lack of hard shoulder in places. I struggle to think, actually, of a stretch along the A55 that does actually have a proper hard shoulder. Most of it doesn’t, meaning that broken-down vehicles have nowhere to go. The volume of wagons on the A55 essentially reduces the A55 to a single carriageway. The lack of forward planning at the Britannia bridge at Anglesey resulted in a dual carriageway either side of the bridge, but the bridge has a single carriageway, causing congestion on both sides. These and many other issues have been well known to the people of north Wales and those who visit there for many, many years. It’s high time that we heard some solid plans and concrete proposals from the Welsh Government as to precisely what improvements are going to be made to the A55 and when they’re going to be actually made. Thank you.

Rai blynyddoedd yn ôl, penderfynwyd y dylid cael cyffordd ychwanegol ym Mrychdyn oddi ar yr A55 i wasanaethu Airbus a’r parc manwerthu oedd newydd ei adeiladu. Mae’r gyffordd newydd, ar y cyd â’r hen un, yn arwain at dynnu traffig oddi ar yr A55 ym mhen uchaf pentref Brychdyn ac yna drwy’r pentref. Nid oes ffordd o deithio i’r gorllewin o’r parc manwerthu ym Mrychdyn ac Airbus heb fynd drwy’r pentref. Mae cynllun gwael y gyffordd honno bellach yn achosi tagfeydd go iawn ym Mrychdyn a’r cylch. Wrth edrych ar hyd yr A55, fe welwch enghreifftiau eraill o gynllunio eithriadol o wael: roedd gosod cylchfannau ym Mhenmaenmawr a mannau eraill yn hurt yn fy marn i. Arweiniodd at greu pwynt lle mae mwy o risg o ddamweiniau a thagfeydd, sydd bellach yn golygu bod angen cael gwared arnynt.

Mae’r cynnig yn crybwyll bod yna ddiffyg llain galed mewn mannau. Mewn gwirionedd, rwy’n ei chael hi’n anodd meddwl am ddarn o’r A55 sydd â llain galed briodol. Nid oes llain galed ar y rhan fwyaf ohoni, sy’n golygu bod cerbydau sy’n torri i lawr heb unrhyw le i fynd. Mae nifer y wagenni ar yr A55 yn ei gwneud yn ffordd unffrwd i bob pwrpas. Arweiniodd diffyg blaengynllunio ar bont Britannia ar Ynys Môn at ffordd ddeuol bob ochr i’r bont, er mai ffordd unffrwd sydd ar y bont, gan achosi tagfeydd ar y ddwy ochr. Mae’r rhain a llawer o faterion eraill wedi bod yn gyfarwydd i bobl gogledd Cymru a’r rhai sy’n ymweld â’r ardal ers blynyddoedd lawer. Mae’n hen bryd i ni glywed rhai cynlluniau cadarn a chynigion pendant gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â pha welliannau’n union sy’n mynd i gael eu gwneud i’r A55 a pha bryd y cânt eu gwneud mewn gwirionedd. Diolch.

I’m pleased to contribute to this Welsh Conservatives debate on transport connections within north Wales today. Many of the points I was going to make have been made, so I won’t go over old ground. I would say, unlike Hannah Blythyn, I have the disadvantage of not being a proud north Wales Member—I’m a proud south Wales Member—and nor do I have some of the more detailed local knowledge that Michelle Brown just expressed. So, I will be a little more general in my comments.

I would say, however, that I do think that, having been in this Chamber now for nine getting on 10 years, we’ve had many debates about north Wales and I do feel that too often the people of the north do feel left out, left behind, excluded, however you want to put it—isolated maybe—from this Assembly and the decisions that are often taken here. That may be a question of perception and it may not be the right view, but it is too often the view of people in the north, and we have to do what we can to bridge that gap. As I say, I say that as a south Wales AM, who lives just up the road and finds it pretty straightforward to get home, whether that be by road, rail, bus, car—whatever the means of transport might be.

So, too often north Wales feels left out. We need to make sure that they feel that the Welsh Government is looking out for them, and that’s why bringing on major projects such as the A55 improvements that have been mentioned and future electrification of the north Wales main line are so important.

You cannot deny that a large chunk of the population do live in the south-west and the south-east, and south Wales AMs will always—I see David Rowlands nodding—make the case for infrastructure spend to be spent here, and of course we need improvements to the M4, of course we need electrification of the south Wales main line, but the north needs to feel included and needs to feel that projects are being advanced there. As Mark Isherwood said, we need to capitalise on the opportunities of the north, and there are opportunities there and growing opportunities. We need to link the north into the north of England powerhouse as that develops, and perhaps develop our own north Wales powerhouse as well.

Transport improvements are, of course, key to this, and I completely agree with the comments made by Dr Dai Lloyd earlier, and the concept, as I said in intervention, of a single integrated ticketing system across north Wales is a great one. It’s one that we’ve got in our motion, and it’s one that Plaid Cymru and other parties clearly agree with. The problem is, to coin a phrase from the previous report of the Enterprise and Business Committee from the last Assembly, it is a devilishly difficult thing to achieve. So, yes, let’s have it as an ambition, but let’s not put all our eggs in that basket in the short term. Let’s work on developing things that are immediately easier to do, such as better timetabling and better reliability of the services we have. But, yes, you’re quite right, Dai: let’s make sure that over the medium and longer term, we do have it as an ambition to connect the north and the south and mid Wales, and to make it easy to go online and book your ticket from here to Ynys Môn—as easy as we can make it.

A north Wales metro: well, that’s part of this. It’s still clearly some way off and it’s understandable at the moment that the focus of the Welsh Government is on the south Wales metro. I understand that the transport infrastructure Cabinet Secretary—let’s get the terminology right—can’t do everything at once—you’re not Superman yet, Ken, so you have to prioritise—but that does not mean that we can’t start developing a business plan at this point for a north Wales metro. I think that the people of the north would look to that as a sign that this Assembly does have the interests of the north at heart.

Finally, Presiding Officer, it is important that we develop those east-west links and the Cabinet Secretary for transport and infrastructure has made these points over the summer. Yes, we all want to develop the links between the north and the south, but being realistic, many of those vital economic links are, and for the immediate future will be, east-west. In the south, they’ll be across to Bristol and London. In the north, they’re going to be to the major cities of the north, particularly as that Northern Powerhouse develops. So, let’s not take our eye off the ball on this. I ask you, Cabinet Secretary, to take this motion in the spirit that it was meant. As I said, you can’t do everything at once, but can we have a little bit more focus on the economy of north Wales, on developing those vital transport links, capitalising on the opportunities that north Wales does provide us? Let’s look to a future Wales where the north and the south can play an equal part in developing the Welsh economy, and the population of the whole of Wales feels included.

Rwy’n falch o gyfrannu at y ddadl hon gan y Ceidwadwyr Cymreig ar gysylltiadau trafnidiaeth yng ngogledd Cymru heddiw. Mae llawer o’r pwyntiau roeddwn yn mynd i’w gwneud eisoes wedi cael eu gwneud, felly nid wyf am fynd dros hen dir. Yn wahanol i Hannah Blythyn, byddwn yn dweud fy mod o dan anfantais nad wyf Aelod balch dros ogledd Cymru—rwy’n Aelod balch dros dde Cymru—ac nid oes gennyf y wybodaeth leol fwy manwl y mae Michelle Brown newydd ei mynegi. Felly, bydd fy sylwadau ychydig yn fwy cyffredinol.

Fe fyddwn yn dweud, fodd bynnag, fy mod yn credu, ar ôl bod yn y Siambr hon bellach ers bron i 10 mlynedd, ein bod wedi cael nifer o ddadleuon am ogledd Cymru ac rwy’n teimlo bod pobl y gogledd yn rhy aml yn teimlo eu bod yn cael eu hanghofio, eu gadael ar ôl, eu heithrio, sut bynnag rydych am ei roi—wedi eu hynysu efallai—oddi wrth y Cynulliad hwn a’r penderfyniadau sy’n aml yn cael eu gwneud yma. Gallai hwnnw fod yn fater o ganfyddiad ac efallai nad yw’n farn gywir, ond yn rhy aml dyna yw barn pobl yn y gogledd, ac mae’n rhaid i ni wneud yr hyn a allwn i gau’r bwlch hwnnw. Fel y dywedais, rwy’n dweud fel AC o dde Cymru sy’n byw ychydig i fyny’r ffordd ac yn ei chael yn eithaf hawdd cyrraedd adref, boed ar y ffordd, ar y trên neu ar fws—pa fath bynnag o drafnidiaeth ydyw.

Felly, yn rhy aml, mae gogledd Cymru yn teimlo eu bod yn cael eu hesgeuluso. Mae angen i ni wneud yn siwr eu bod yn teimlo bod Llywodraeth Cymru yn gofalu amdanynt, a dyna pam y mae hi mor bwysig datblygu’r prosiectau mawr megis gwelliannau’r A55 sydd wedi cael eu crybwyll a thrydaneiddio prif reilffordd gogledd Cymru yn y dyfodol.

Ni allwch wadu bod cyfran fawr o’r boblogaeth yn byw yn y de-orllewin a’r de-ddwyrain, a bydd ACau de Cymru bob amser—rwy’n gweld David Rowlands yn nodio—yn cyflwyno’r achos dros wario’r gwariant seilwaith yma, ac wrth gwrs mae angen gwelliannau i’r M4, wrth gwrs, rydym angen trydaneiddio prif reilffordd de Cymru, ond mae angen i’r gogledd deimlo eu bod yn cael eu cynnwys a bod prosiectau’n cael eu datblygu yno. Fel y dywedodd Mark Isherwood, mae angen i ni fanteisio ar gyfleoedd y gogledd, ac mae cyfleoedd yno a chyfleoedd sy’n tyfu. Mae angen i ni gysylltu’r gogledd â phwerdy gogledd Lloegr wrth iddo ddatblygu, a datblygu ein pwerdy gogledd Cymru ein hunain hefyd o bosibl.

Mae gwelliannau trafnidiaeth, wrth gwrs, yn allweddol i hyn, ac rwy’n cytuno’n llwyr â’r sylwadau a wnaeth Dr Dai Lloyd yn gynharach, ac mae’r cysyniad, fel y dywedais wrth ymyrryd, o system docynnau integredig sengl ar draws gogledd Cymru yn un gwych. Mae’n un sydd gennym yn ein cynnig, ac mae’n un y mae Plaid Cymru a phleidiau eraill yn amlwg yn cytuno yn ei gylch. Y broblem yw, os goddefir yr ymadrodd o adroddiad blaenorol y Pwyllgor Menter a Busnes yn y Cynulliad diwethaf, mae’n beth cythreulig o anodd i’w gyflawni. Felly iawn, gadewch i ni ei gael fel uchelgais, ond gadewch i ni beidio â rhoi ein hwyau i gyd yn y fasged honno yn y tymor byr. Gadewch i ni weithio ar ddatblygu pethau sy’n haws eu gwneud ar unwaith, megis gwella amserlennu a dibynadwyedd y gwasanaethau sydd gennym. Ond iawn, rydych yn llygad eich lle, Dai: gadewch i ni wneud yn siŵr yn y tymor canolig a’r tymor hwy mai ein huchelgais yw cysylltu’r gogledd a’r de a chanolbarth Cymru, a’i gwneud yn hawdd i fynd ar-lein ac archebu eich tocyn oddi yma i Ynys Môn—mor hawdd ag y gallwn ei wneud.

Metro gogledd Cymru: wel, mae’n rhan o hyn. Mae’n dal i fod yn bell i ffwrdd, mae’n amlwg, ac mae’n ddealladwy ar hyn o bryd fod ffocws Llywodraeth Cymru ar fetro de Cymru. Deallaf fod Ysgrifennydd y Cabinet dros y seilwaith trafnidiaeth—gadewch i ni gael y derminoleg yn gywir—yn methu gwneud popeth ar unwaith—nid chi yw Superman eto, Ken, felly rhaid i chi flaenoriaethu—ond nid yw hynny’n golygu na allwn ddechrau datblygu cynllun busnes ar y pwynt hwn ar gyfer metro gogledd Cymru. Credaf y byddai pobl y gogledd yn edrych ar hynny fel arwydd fod buddiannau’r gogledd yn bwysig i’r Cynulliad hwn.

Yn olaf, Lywydd, mae’n bwysig ein bod yn datblygu’r cysylltiadau hynny rhwng y dwyrain a’r gorllewin ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth a’r seilwaith wedi gwneud y pwyntiau hyn dros yr haf. Ydym, rydym i gyd yn awyddus i ddatblygu’r cysylltiadau rhwng y gogledd a’r de, ond i fod yn realistig, mae llawer o’r cysylltiadau economaidd hanfodol hynny, ac fe fyddant yn y dyfodol agos, rhwng y dwyrain a’r gorllewin. Yn y de, byddant yn croesi i Fryste a Llundain. Yn y gogledd, byddant yn mynd i ddinasoedd mawr y gogledd, yn enwedig wrth i Bwerdy’r Gogledd ddatblygu. Felly, gadewch i ni beidio â thynnu ein llygaid oddi ar y bêl yn y mater hwn. Gofynnaf i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, ystyried y cynnig hwn yn yr ysbryd y’i cyflwynwyd. Fel y dywedais, ni allwch wneud popeth ar unwaith, ond a allwn gael ychydig bach mwy o ffocws ar economi gogledd Cymru, ar ddatblygu’r cysylltiadau trafnidiaeth hanfodol hynny, a manteisio ar y cyfleoedd y mae gogledd Cymru yn eu rhoi i ni? Gadewch i ni edrych at Gymru yn y dyfodol lle gall y gogledd a’r de chwarae rhan gyfartal yn datblygu economi Cymru, a lle bydd poblogaeth Cymru gyfan yn teimlo eu bod wedi eu cynnwys.

Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith i ymateb i’r ddadl. Ken Skates.

I call on the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure to respond to the debate. Ken Skates.

Thank you, Presiding Officer. I’d like to thank all Members for their contributions today. I realise that, from some opposition Members, there was a little cynicism; I will forgive them for that and say that, generally, I think we are all on the same page insofar as the need to grow our economy in north Wales is concerned.

Creating a strong internal economy within Wales and growing the cross-border economy from north Wales across into the north-west of England is not mutually exclusive, but in my view, complementary. I made it clear that I see north Wales playing a full and active role in the Northern Powerhouse and creating an arc of economic activity that stretches from Holyhead to Manchester and beyond.

In answer to Hannah Blythyn’s question, I did indeed start the summer within the first 100 days of this Government with a summit in north Wales, with key cross-border stakeholders. That took place, as I say, within the first 100 days and it resulted in an agreement on a coherent regional vision, which aligns with the flagship Northern Powerhouse plan, and which will also contribute towards the potential growth deal, as it is developed.

But there is already a great deal happening here. We’re taking forward major road improvements, including a business case for the Menai third crossing; for the construction of the Caernarfon bypass; for the river Dee bridge; and, of course, we’re also assessing options to tackle congestion on the A494-A55 Deeside corridor. While funding of investment in rail infrastructure is reserved, we have used our powers to invest in rail enhancements on the Cambrian line and the network between Saltney and Wrexham.

The Member referred in his motion to ‘A Growth Vision for the Economy of North Wales’. This document was submitted to both Welsh and UK Ministers in August by local authorities and it outlines an agreed strategic direction for the north Wales economy. I received the document, as did the Cabinet Secretary for Finance and Local Government and the Chief Secretary to the Treasury. It’s an important document, and, allied to other good pieces of work, such as the Growth Track 360 report, it gives us a strong basis on which to work with the UK Government and stakeholders in north Wales to take forward economic priorities for the region.

But to progress discussion on a specific jointly funded growth deal, we await a formal announcement from the UK Government that they will open negotiations, and I sincerely hope that they do so. It’s an exciting piece of work that could—could—dovetail perfectly with a potential growth deal for the Cheshire and Warrington local enterprise partnership, as the Member identified.

I’d like to put on record my thanks to AMs across the Chamber and to MPs, including the Secretary of State and other Ministers in the Wales Office, for supporting a dynamic, cross-border growth bid and the creation of a stronger economy in north Wales.

Russell George and Nick Ramsay both made very compelling cases for pursuing investment in cross-border infrastructure, and it would be hard to disagree with either. Russell George also talked about rebalancing the economy across Wales. I fully concur and for that reason, I decided that the headquarters for Transport for Wales should be based in the Valleys, and it’s the same reason why I believe that the headquarters for the development bank in Wales should be headquartered in north Wales.

It’s also my view that we have to build a stronger relationship, as the Member rightly identified, with Transport for the North. In answer to Hannah Blythyn, I attended the latest meeting of the rail taskforce, earlier this week, brilliantly chaired by the leader of Cheshire West and Chester Council, Samantha Dixon, where we spoke about the need to ensure that there is better communication between partners and across borders. I would gladly attend the cross-party group on cross-border activity, and I’d say that, in terms of making sure that we create strong, economic ties across borders, it’s my vision that we create three arcs of prosperity and economic activity: one, as I say, that stems from Holyhead across to Manchester; another that crosses from the coast of Wales through mid Wales and into the midlands; and a third that goes from south-west Wales right along the M4 and into the south-west—

Diolch i chi, Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r holl Aelodau am eu cyfraniadau heddiw. Rwy’n sylweddoli bod peth sinigiaeth i’w deimlo gan rai o Aelodau’r gwrthbleidiau; rwy’n maddau iddynt am hynny a dweud, yn gyffredinol, fy mod yn credu ein bod i gyd yn gytûn i’r graddau fod angen tyfu ein heconomi yng ngogledd Cymru.

Nid yw creu economi fewnol gref yng Nghymru a thyfu economi drawsffiniol o ogledd Cymru drosodd i ogledd-orllewin Lloegr yn annibynnol ar ei gilydd, ond yn fy marn i, maent yn ategu ei gilydd. Fe’i gwneuthum yn glir fy mod yn gweld gogledd Cymru yn chwarae rhan lawn a gweithredol yn y Pwerdy Gogleddol ac yn creu bwa o weithgaredd economaidd sy’n ymestyn o Gaergybi i Fanceinion a thu hwnt.

I ateb cwestiwn Hannah Blythyn, yn wir fe ddechreuais yr haf o fewn 100 diwrnod cyntaf y Llywodraeth hon gydag uwchgynhadledd yng ngogledd Cymru, gyda rhanddeiliaid trawsffiniol allweddol. Cynhaliwyd honno, fel y dywedais, o fewn y 100 diwrnod cyntaf ac arweiniodd at gytundeb ar weledigaeth ranbarthol gydlynol, sy’n alinio â chynllun blaenllaw Pwerdy’r Gogledd, ac a fydd hefyd yn cyfrannu tuag at y cytundeb twf posibl wrth iddo gael ei ddatblygu.

Ond eisoes mae llawer iawn yn digwydd yma. Rydym yn symud ymlaen ar welliannau mawr i ffyrdd, gan gynnwys achos busnes dros drydydd croesiad i’r Fenai; adeiladu ffordd osgoi Caernarfon; pont Afon Dyfrdwy; ac wrth gwrs, rydym hefyd yn asesu opsiynau i fynd i’r afael â thagfeydd ar goridor yr A494-A55 yng Nglannau Dyfrdwy. Er bod cyllido buddsoddiad yn y seilwaith rheilffyrdd yn fater wedi’i gadw’n ôl, rydym wedi defnyddio ein pwerau i fuddsoddi mewn gwelliannau ar reilffordd y Cambrian a’r rhwydwaith rhwng Saltney a Wrecsam.

Cyfeiriodd yr Aelod yn ei gynnig at y ddogfen ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf yr Economi yng Ngogledd Cymru’. Cyflwynwyd y ddogfen i Weinidogion Cymru a Gweinidogion y DU ym mis Awst gan awdurdodau lleol ac mae’n amlinellu cyfeiriad strategol wedi’i gytuno ar gyfer economi gogledd Cymru. Derbyniais y ddogfen, fel y gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol a Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys. Mae’n ddogfen bwysig, ac ynghyd ag enghreifftiau eraill o waith da, megis yr adroddiad Growth Track 360, mae’n rhoi sylfaen gadarn i ni allu gweithio gyda Llywodraeth y DU a rhanddeiliaid yng ngogledd Cymru i ddatblygu blaenoriaethau economaidd ar gyfer y rhanbarth.

Ond er mwyn datblygu trafodaeth ar gytundeb dwf penodol a ariennir ar y cyd, rydym yn aros am gyhoeddiad ffurfiol gan Lywodraeth y DU y byddant yn agor trafodaethau, ac rwy’n mawr obeithio y byddant yn gwneud hynny. Mae’n waith cyffrous a allai—a allai—gydweddu’n berffaith â chytundeb twf posibl ar gyfer partneriaeth menter leol Swydd Gaer a Warrington, fel y nododd yr Aelod.

Hoffwn gofnodi fy niolch i ACau ar draws y Siambr ac i ASau, gan gynnwys yr Ysgrifennydd Gwladol a Gweinidogion eraill yn Swyddfa Cymru, am gefnogi cais twf trawsffiniol dynamig a chreu economi gryfach yng ngogledd Cymru.

Cyflwynodd Russell George a Nick Ramsay achosion grymus iawn dros fynd ar drywydd buddsoddiad mewn seilwaith trawsffiniol, a byddai’n anodd anghytuno gyda’r naill neu’r llall. Siaradodd Russell George hefyd am ail-gydbwyso’r economi ar draws Cymru. Rwy’n cytuno’n llwyr ac am y rheswm hwnnw, penderfynais y dylid lleoli pencadlys Trafnidiaeth Cymru yn y Cymoedd, sef yr un rheswm pam rwy’n credu y dylai pencadlys banc datblygu yng Nghymru fod yng ngogledd Cymru.

Yn fy marn i hefyd, rhaid i ni adeiladu perthynas gryfach, fel y nododd yr Aelod yn gywir, gyda Transport for the North. Mewn ateb i Hannah Blythyn, mynychais gyfarfod diweddaraf y tasglu ar reilffyrdd, yn gynharach yr wythnos hon, dan gadeiryddiaeth wych arweinydd Cyngor Gorllewin Swydd Gaer a Chaer, Samantha Dixon, lle buom yn siarad am yr angen i sicrhau bod gwell cyfathrebu rhwng partneriaid ac ar draws ffiniau. Byddwn yn falch o fynychu’r grŵp trawsbleidiol ar weithgarwch trawsffiniol, ac o ran sicrhau ein bod yn creu cysylltiadau economaidd cryf ar draws ffiniau, byddwn yn dweud mai fy ngweledigaeth i yw ein bod yn creu tri bwa o ffyniant a gweithgarwch economaidd: un, fel y dywedais, sy’n deillio o Gaergybi drosodd i Fanceinion; un arall sy’n croesi o arfordir Cymru drwy ganolbarth Cymru ac i ganolbarth Lloegr; a thrydydd bwa sy’n mynd o dde-orllewin Cymru ar hyd yr M4 ac i dde-orllewin Lloegr—

Mark Isherwood a gododd—

Mark Isherwood rose—

How do you respond—maybe you’re going to get to this, but you haven’t mentioned it yet—to the central tenet of the north Wales growth vision document, which is the call for responsibility for some economic and growth levers to be internally devolved to the board?

Sut rydych yn ymateb—efallai eich bod yn mynd i ddod at hyn, ond nid ydych wedi sôn amdano eto—i egwyddor ganolog y ddogfen ar weledigaeth ar gyfer twf i ogledd Cymru, sef y galw am ddatganoli cyfrifoldeb dros rai o’r ysgogwyr ar gyfer yr economi a thwf yn fewnol i’r bwrdd?

Yes, absolutely. The Member may or may not be aware that we put it our manifesto, the Welsh Labour manifesto. We actually said that we would be looking and ensuring that there is responsibility devolved to regions such as north Wales, but what we need to have is the clear go-ahead for the growth deal, because if there isn’t to be a growth deal, then we will have to look at other means of devolving responsibility and of generating economic growth in that area.

I can share with Members that I will be meeting, in the coming months, with Lord O’Neill to discuss the growth deal and to discuss other matters, and I will keep Members informed of progress. But I’ve also decided, because I think it would be valuable, to meet with the former Chancellor of the Exchequer, George Osborne, because I’ve said on a number of occasions my fear at his leaving the Treasury is that the Northern Powerhouse project could stall. For that reason, I think, in spite of the many differences that I may have with him over the economy and society in general, he could be an ally of north Wales in pursuing the Northern Powerhouse agenda.

Turning to point 3 of the motion, I would firstly like to clarify that we have already published our plans for improvements to the A55. They are in the form of the national transport finance plan, and it was published in July 2015. We’ve already invested significantly in key routes across north Wales, including, on the A55, a programme of improvements to increase resilience, including hardened verges as well as emergency crossovers and, of course, a £42 million programme of work to bring the A55 tunnels up to standard.

I note what the Member said about Broughton and the need to address concerns around the interchange and the junction, which currently means that traffic from the A55 in an eastern direction has to go through the village. It’s something that my officials are discussing with councillors and officials of Flintshire County Council. We are also investing around £32 million to upgrade junctions 15 and 16 on the A55 to improve safety and journey time reliability. An advanced drainage works contract is being accelerated now, and that will be operating between junctions 12 and 13 of the A55 to, again, help to reduce flood risk and improve, therefore, traffic flow.

I’ve already stated that the summit took place in July, well ahead of the 100-day deadline, that the rail taskforce met just this week and I published a five-point plan. In response to the question about the bus network, I published a five-point action plan just last week, which I think is being recognised around the UK as something that the UK Government should follow. I must say that when we do have regulation, I do not believe that we should use those powers to simply evolve a deregulated network, but we should have major change in the way that our bus network operates.

I’ll move on to rail, and I think it’s absolutely essential that the economic case for investment in electrification in control period 6 is acknowledged, and I would urge the UK Government to support this. The Member is right in saying that 12 million journeys take place across the north Wales and north-west border every year and only 1 per cent of those journeys is undertaken on a train. As we plan the next stages of the rail enhancement needs in north Wales and the Mersey-Dee area, we also need to push the UK Government to ensure that a fair share of its investment to improve connectivity within and between north Wales and other regions is realised, because, quite frankly, traditionally, Network Rail investment has been far below what we would have received had it been Barnettised for Wales.

Again, in response to the questions raised by Hannah Blythyn, the Member for Delyn, the integration of public transport services, including multimodal and multi-operator ticketing arrangements, will be the underlying principle of the north-east Wales metro. I’ll be pursuing that when better considering rail and bus services. We’re also developing proposals in the Conwy valley that will integrate bus and rail services with shared ticketing arrangements, better service coverage and reduced bus subsidy level.

To maximise the opportunities of cross-border connectivity, metro north-east will spread north and east into north England and the midlands to create a reliable, efficient and quality integrated transport network across the sub-region and beyond. Delivery of an outline business case for north Wales transport modernisation and metro north-east, setting out preferred solutions for modernising transport across the region, is an early priority. I look forward to being able to share details with Members before Christmas. The reason that that did not appear in Growth Track 360 is because Growth Track 360 was prepared ahead of the Welsh Labour manifesto where the metro was first published.

Mark Isherwood rightly identified many challenges for people who are trying to access work, but simply cannot get into work because of the lack of availability of buses or trains or because they cost too much. For that reason—and he identified Deeside Industrial Park—we are looking, as a priority project for metro north-east, at the availability of new stations within Deeside Industrial Park and upgrades to Shotton as well.

I hope that Members will join me in preparing the case for a stronger economy and a better transport network across north Wales that recognises the reality that many, many people on a daily basis cross the border but wish to live or work in north Wales.

Ie, yn hollol. Efallai fod yr Aelod yn ymwybodol ein bod wedi ei roi yn ein maniffesto, maniffesto Llafur Cymru. Mewn gwirionedd fe ddywedon ni y byddem yn ystyried ac yn sicrhau bod cyfrifoldeb yn cael ei ddatganoli i ranbarthau megis gogledd Cymru, ond yr hyn y mae angen i ni ei gael yw penderfyniad clir i fwrw ymlaen â’r cytundeb twf, oherwydd os nad oes cytundeb twf yn mynd i fod, yna bydd yn rhaid i ni edrych ar ffyrdd eraill o ddatganoli cyfrifoldeb a chreu twf economaidd yn yr ardal honno.

Gallaf rannu gyda’r Aelodau y byddaf yn cyfarfod, yn ystod y misoedd nesaf, gyda’r Arglwydd O’Neill i drafod y cytundeb twf ac i drafod materion eraill, a byddaf yn rhoi gwybod i’r Aelodau am y cynnydd. Ond rwyf hefyd wedi penderfynu cyfarfod â chyn-Ganghellor y Trysorlys, George Osborne, oherwydd credaf y byddai’n werth gwneud hynny, am fy mod wedi dweud ar sawl achlysur fod arnaf ofn y bydd y ffaith ei fod wedi gadael y Trysorlys yn golygu y gallai prosiect Pwerdy’r Gogledd gael ei ohirio. Am y rheswm hwnnw, rwy’n meddwl, er gwaethaf y gwahaniaethau lawer a allai fod rhyngom ar yr economi a chymdeithas yn gyffredinol, gallai fod yn gynghreiriad i ogledd Cymru wrth fynd ar drywydd agenda Pwerdy’r Gogledd.

Gan droi at bwynt 3 y cynnig, hoffwn egluro yn gyntaf ein bod eisoes wedi cyhoeddi ein cynlluniau ar gyfer gwelliannau i’r A55 ar ffurf y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, ac fe’i cyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2015. Rydym eisoes wedi buddsoddi’n sylweddol mewn llwybrau allweddol ar draws gogledd Cymru, gan gynnwys rhaglen o welliannau i gynyddu cydnerthedd yr A55, yn cynnwys gosod lleiniau caled yn ogystal â lonydd gwrthlif mewn argyfwng ac wrth gwrs, rhaglen waith sy’n werth £42 miliwn i wella safon twneli’r A55.

Nodaf yr hyn a ddywedodd yr Aelod am Frychdyn a’r angen i fynd i’r afael â phryderon ynglŷn â’r gyfnewidfa a’r gyffordd, sydd ar hyn o bryd yn golygu bod traffig o’r A55 i gyfeiriad y dwyrain yn gorfod mynd drwy’r pentref. Mae’n rhywbeth y mae fy swyddogion yn ei drafod gyda chynghorwyr a swyddogion Cyngor Sir y Fflint. Rydym hefyd yn buddsoddi tua £32 miliwn i uwchraddio cyffyrdd 15 a 16 ar yr A55 i wella diogelwch a dibynadwyedd amseroedd teithio. Mae contract gwaith draenio datblygedig yn cael ei gyflymu yn awr, a bydd yn gweithredu rhwng cyffyrdd 12 a 13 o’r A55 i helpu, unwaith eto, i leihau’r perygl o lifogydd a gwella llif y traffig yn sgil hynny.

Rwyf eisoes wedi datgan bod yr uwchgynhadledd wedi’i chynnal ym mis Gorffennaf, ymhell cyn y terfyn 100 diwrnod, fod y tasglu ar reilffyrdd wedi cyfarfod yr wythnos hon, a fy mod wedi cyhoeddi cynllun pum pwynt. Mewn ymateb i’r cwestiwn am y rhwydwaith bysiau, cyhoeddais gynllun gweithredu pum pwynt mor ddiweddar â’r wythnos diwethaf, ac rwy’n meddwl ei fod yn cael ei gydnabod ledled y DU fel rhywbeth y dylai Llywodraeth y DU ei ddilyn. Mae’n rhaid i mi ddweud pan fydd rheoleiddio’n digwydd, credaf y dylem ddefnyddio’r pwerau hynny i wneud mwy na datblygu rhwydwaith wedi ei ddadreoleiddio, ond dylem gael newid mawr yn y ffordd y mae ein rhwydwaith bysiau’n gweithredu.

Symudaf ymlaen at y rheilffyrdd, ac rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn cydnabod yr achos economaidd dros fuddsoddi mewn trydaneiddio yn ystod cyfnod rheoli 6, a byddwn yn annog Llywodraeth y DU i gefnogi hyn. Mae’r Aelod yn iawn i ddweud bod 12 miliwn o deithiau yn digwydd ar draws gogledd Cymru a ffin gogledd-orllewin Lloegr bob blwyddyn a dim ond 1 y cant o’r teithiau hynny a wneir ar drên. Wrth i ni gynllunio camau nesaf yr anghenion gwella rheilffyrdd yng ngogledd Cymru ac ardal Mersi a’r Ddyfrdwy, mae angen i ni wthio Llywodraeth y DU hefyd i sicrhau bod cyfran deg o’i buddsoddiad i wella cysylltedd o fewn gogledd Cymru a rhwng gogledd Cymru a rhanbarthau eraill yn cael ei wireddu, oherwydd, a bod yn onest, yn draddodiadol, mae buddsoddiad Network Rail wedi bod yn llawer is na’r hyn y byddem wedi ei gael pe bai wedi dod drwy fformiwla Barnett i Gymru.

Eto, mewn ymateb i’r cwestiynau a ofynnwyd gan Hannah Blythyn, yr Aelod dros Delyn, integreiddio gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus, gan gynnwys trefniadau tocynnau amlfoddol ac amlweithredwr, fydd egwyddor sylfaenol metro gogledd-ddwyrain Cymru. Byddaf yn mynd ar drywydd hynny wrth roi mwy o ystyriaeth i wasanaethau trên a bws. Rydym hefyd yn datblygu argymhellion yn nyffryn Conwy a fydd yn integreiddio gwasanaethau bws a thrên gyda threfniadau ar y cyd ar gyfer tocynnau, gwasanaethau gwell a lefel is o gymhorthdal ​​bysiau.

Er mwyn gwneud y gorau o’r cyfleoedd ar gyfer cysylltedd trawsffiniol, bydd metro gogledd-ddwyrain yn ymestyn i’r gogledd ac i’r dwyrain i mewn i ogledd a chanolbarth Lloegr er mwyn creu rhwydwaith trafnidiaeth dibynadwy, effeithlon ac integredig o ansawdd da ar draws yr is-ranbarth a thu hwnt. Mae cyflwyno achos busnes amlinellol ar gyfer moderneiddio trafnidiaeth gogledd Cymru a metro’r gogledd-ddwyrain, gan nodi atebion a ffafrir ar gyfer moderneiddio trafnidiaeth ar draws y rhanbarth, yn flaenoriaeth gynnar. Rwy’n edrych ymlaen at allu rhannu manylion gyda’r Aelodau cyn y Nadolig. Y rheswm nad oedd yn ymddangos yn Growth Track 360 oedd am fod Growth Track 360 wedi ei baratoi cyn maniffesto Llafur Cymru lle cyhoeddwyd y metro yn gyntaf.

Roedd Mark Isherwood yn gywir i nodi’r nifer o heriau i bobl sy’n ceisio cael gwaith, ond yn methu am nad oes digon o wasanaethau bysiau neu drenau ar gael neu am eu bod yn costio gormod. Am y rheswm hwnnw—a thynnodd sylw at Barc Diwydiannol Glannau Dyfrdwy—fel prosiect â blaenoriaeth ar gyfer metro’r gogledd-ddwyrain, rydym yn edrych ar argaeledd gorsafoedd newydd ym Mharc Diwydiannol Glannau Dyfrdwy a gwaith uwchraddio i Shotton hefyd.

Rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau’n ymuno â mi i baratoi’r achos dros economi gryfach a rhwydwaith trafnidiaeth gwell ar draws gogledd Cymru sy’n cydnabod y realiti fod llawer iawn o bobl yn croesi’r ffin yn ddyddiol ond yn dymuno byw neu weithio yng ngogledd Cymru.

Rwy’n galw ar Darren Millar i ymateb i’r ddadl.

I call on Darren Millar to reply to the debate.

Diolch, Lywydd, and thank you to everyone who has participated in this debate today. I’m very pleased to hear some of the announcements that have been made by the Cabinet Secretary this afternoon in terms of a little bit more information about some of the proposed improvements to the A55, and, indeed, an update on where things are at with the metro. We look forward to receiving further information, of course, before Christmas. We’ll hold you to account for that statement now. I’m a little bit disappointed, though, that he seems now to be tying the devolution of powers and responsibility to north Wales to funding coming with a growth deal. The reality is I’ve just checked your manifesto online and there’s absolutely nothing in there about having to wait for a growth deal before any further powers are devolved to those authorities in the north. I think it is incumbent upon you as a Government, collectively—all of you as Cabinet Ministers, and the First Minister—to think about where those levers are best placed. Because the people of north Wales have come together, the stakeholders have produced what is an exciting vision for the region, which I really do believe will lead to significant investment and significant growth in the economy if they are allowed to simply get on with it, but having sticky hands with powers in Cardiff Bay isn’t going to change that situation.

Diolch, Lywydd, a diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon heddiw. Rwy’n falch iawn o glywed rhai o’r cyhoeddiadau a wnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet y prynhawn yma o ran ychydig mwy o wybodaeth am rai o’r gwelliannau arfaethedig i’r A55, ac yn wir, y wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â ble mae pethau arni gyda’r metro. Rydym yn edrych ymlaen at gael rhagor o wybodaeth, wrth gwrs, cyn y Nadolig. Byddwn yn eich dwyn i gyfrif am y datganiad hwnnw yn awr. Rwy’n siomedig braidd, fodd bynnag, ei fod i’w weld bellach yn clymu datganoli pwerau a chyfrifoldeb i ogledd Cymru wrth gyllid sydd i ddod gyda chytundeb twf. Y realiti yw fy mod newydd edrych ar eich maniffesto ar-lein ac nid oes dim ynddo o gwbl am orfod aros am gytundeb twf cyn y datganolir unrhyw bwerau pellach i’r awdurdodau yn y gogledd. Credaf ei bod yn ddyletswydd arnoch fel Llywodraeth, ar y cyd—pawb ohonoch fel Gweinidogion Cabinet, a’r Prif Weinidog—i feddwl ynglŷn â’r lle gorau i roi’r ysgogwyr hynny. Oherwydd mae pobl gogledd Cymru wedi dod at ei gilydd, mae’r rhanddeiliaid wedi cynhyrchu yr hyn sy’n weledigaeth gyffrous ar gyfer y rhanbarth, ac rwy’n credu’n wirioneddol y bydd yn arwain at fuddsoddiad sylweddol a thwf sylweddol yn yr economi os cânt fwrw ymlaen â hyn, ond nid yw bod â dwylo gludiog gyda phwerau ym Mae Caerdydd yn mynd i newid y sefyllfa honno.

But surely the Member would also recognise that what businesses are telling us, what people are telling us, is that the UK and Welsh Governments should work together in the interests of the people of north Wales, and it would be far better to integrate our policies with UK Government policies where economic growth is concerned. That means that we should seek to dovetail our approach to devolution of any power with what a UK Government initiative, such as the growth deal, would seek to achieve.

Ond ‘does bosibl na fyddai’r Aelod hefyd yn cydnabod mai’r hyn y mae busnesau yn ei ddweud wrthym, yr hyn y mae pobl yn ei ddweud wrthym, yw y dylai Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru gydweithio er budd pobl gogledd Cymru, a byddai’n llawer gwell integreiddio ein polisïau â pholisïau Llywodraeth y DU o ran twf economaidd. Mae hynny’n golygu y dylem geisio plethu ein dull o ddatganoli unrhyw bŵer â’r hyn y byddai menter gan Lywodraeth y DU, megis y cytundeb twf, yn ceisio ei gyflawni.

Of course it’s important that Governments work together, from Cardiff Bay to Westminster and London, and indeed local government and town halls working with you too. But, at the end of the day, it’s those stakeholders in north Wales—the local authorities, the North Wales Economic Ambition Board, the universities, the further education sector, the third sector and everybody around that table—that’s produced a plan that they believe is achievable and can be implemented if more powers are devolved to the region. So, I do think that you need to give serious consideration to that, not just reject it and try and pass the buck to the UK Government. At the end of the day, the UK Government’s making significant progress in devolving powers to regions. We’ve all seen what’s been going on across England with the local enterprise partnerships, which, of course, are given significant economic powers over their local economies in order to bring improvements. I’m pleased that you recognise the importance of working with the Cheshire and Warrington Local Enterprise Partnership, in particular, in terms of bringing them on-board to subscribe to a vision for the north Wales economy. Their input, of course, is very, very important.

In terms of the rail infrastructure, of course we would all like to see electrification of that north Wales line. It’s important that the UK Government work with the Welsh Government and others to look at the business case for that and to work it up. But, of course, it’s also important that the local authorities and others in north Wales do everything that they can in order to shout up the cause and sing it from the rooftops, really, about the possibilities that that could create within the region. Those cross-border connectivities are extremely important to the region. We know that the east-west economy is far more important to north Wales than the north-south economy. I take on board what you’re saying, Dai. I know you’d love to draw a slate curtain across the border, but, at the end of the day, it’s incredibly important that north Wales has access to what is north Wales’s biggest market, which is the north-west of England. It’s exactly the same for mid Wales with parts of the Midlands, as Russell George quite rightly said. [Interruption.] So, you’ve heard from—

Wrth gwrs, mae’n bwysig fod Llywodraethau yn gweithio gyda’i gilydd, o Fae Caerdydd i San Steffan a Llundain, a llywodraeth leol a neuaddau tref, yn wir, yn gweithio gyda chi hefyd. Ond yn y pen draw, y rhanddeiliaid yng ngogledd Cymru—yr awdurdodau lleol, Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, y prifysgolion, y sector addysg bellach, y trydydd sector a phawb o gwmpas y bwrdd—sydd wedi cynhyrchu cynllun y credant fod modd ei gyflawni a’i roi ar waith pe bai mwy o bwerau yn cael eu datganoli i’r rhanbarth. Felly, rwy’n meddwl bod angen i chi roi ystyriaeth ddifrifol i hynny, nid ei wrthod a cheisio taflu’r baich ar Lywodraeth y DU. Yn y pen draw, mae Llywodraeth y DU yn gwneud cynnydd sylweddol wrth ddatganoli pwerau i ranbarthau. Rydym oll wedi gweld beth sydd wedi bod yn digwydd ledled Lloegr gyda’r partneriaethau menter lleol, sydd, wrth gwrs, yn cael pwerau economaidd sylweddol dros eu heconomïau lleol er mwyn creu gwelliannau. Rwy’n falch eich bod yn cydnabod pwysigrwydd gweithio gyda Phartneriaeth Menter Leol Swydd Gaer a Warrington yn arbennig, o ran eu cynnwys er mwyn cefnogi gweledigaeth ar gyfer economi gogledd Cymru. Mae eu mewnbwn, wrth gwrs, yn bwysig tu hwnt.

O ran y seilwaith rheilffyrdd, wrth gwrs byddem i gyd yn hoffi gweld rheilffordd gogledd Cymru yn cael ei thrydaneiddio. Mae’n bwysig i Lywodraeth y DU weithio gyda Llywodraeth Cymru ac eraill i edrych ar yr achos busnes dros hynny a’i ddatblygu. Ond wrth gwrs, mae hefyd yn bwysig i’r awdurdodau lleol ac eraill yng ngogledd Cymru wneud popeth yn eu gallu i hyrwyddo’r achos a gweiddi o doeau’r tai, mewn gwirionedd, am y posibiliadau y gallai hynny eu creu yn y rhanbarth. Mae rhai o’r cysylltiadau trawsffiniol hynny’n hynod o bwysig i’r rhanbarth. Gwyddom fod yr economi dwyrain-gorllewin yn llawer pwysicach i ogledd Cymru nag economi gogledd-de. Rwy’n derbyn yr hyn rydych yn ei ddweud, Dai. Rwy’n gwybod y byddech wrth eich bodd yn tynnu llen o lechen ar draws y ffin, ond yn y pen draw, mae’n hynod o bwysig fod gogledd Cymru yn cael mynediad at farchnad fwyaf gogledd Cymru, sef gogledd-orllewin Lloegr. Mae’n union yr un fath i ganolbarth Cymru gyda rhannau o Ganolbarth Lloegr, fel y dywedodd Russell George yn gwbl gywir. [Torri ar draws.] Felly, rydych chi wedi clywed gan—

Yr Arglwydd Elis-Thomas a gododd—

Lord Elis-Thomas rose—

I’m sorry to intervene, because I haven’t followed all of the debate—I’m sure it’s out of order for me even to stand up—but why do we keep referring to borders? There hasn’t been a border between England and Wales for 1,500 years, to my knowledge.

Mae’n ddrwg gennyf ymyrryd, gan nad wyf wedi dilyn y ddadl i gyd—rwy’n siŵr ei bod yn annerbyniol i mi sefyll hyd yn oed—ond pam rydym yn cyfeirio at ffiniau o hyd? Ni fu ffin rhwng Cymru a Lloegr ers 1,500 o flynyddoedd, hyd y gwn i.

And long may that situation continue—long may that situation continue. But, of course, there are administrative borders, and, of course, many members of your group would like those borders to be more important, shall we say, in economic terms than they currently are.

But it is important that we give north Wales the opportunity to grow, that we devolve the powers, that we make the finance available. I’m very pleased to hear that you’re going to ensure that the development bank is based in north Wales. As I said earlier on during questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, there must be a fair share of investment from that development bank into the region. And I’d just ask, Minister, that you do consider the plan that’s on the table from the North Wales Economic Ambition Board, and the other stakeholders that have contributed to shape that, because that, I believe, holds the key to unlocking the potential of north Wales, and we, certainly on these benches, will be supporting that vision for the region every step of the way.

A hir y parhaed y sefyllfa honno—hir y parhaed y sefyllfa honno. Ond wrth gwrs, mae yna ffiniau gweinyddol, ac wrth gwrs, byddai llawer o aelodau o’ch grŵp yn hoffi i’r ffiniau hynny fod yn fwy pwysig, gawn ni ddweud, mewn termau economaidd nag y maent ar hyn o bryd.

Ond mae’n bwysig ein bod yn rhoi cyfle i ogledd Cymru dyfu, ein bod yn datganoli’r pwerau, ein bod yn sicrhau bod cyllid ar gael. Rwy’n falch iawn o glywed eich bod yn mynd i sicrhau bod y banc datblygu yn cael ei leoli yn y gogledd. Fel y dywedais yn gynharach yn ystod cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, rhaid cael cyfran deg o fuddsoddiad gan y banc datblygu yn y rhanbarth. A charwn ofyn i chi, Weinidog, ystyried y cynllun sydd ar y bwrdd gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, a’r rhanddeiliaid eraill a gyfrannodd at ei lunio, gan mai hwnnw, yn fy marn i, sydd â’r allwedd i ryddhau potensial gogledd Cymru, a byddwn ni, ar y meinciau hyn yn sicr, yn cefnogi’r weledigaeth honno ar gyfer y rhanbarth bob cam o’r ffordd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig heb ei ddiwygio yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? No. Therefore, the motion without amendment is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

10. 10. Dadl UKIP Cymru: Ysgolion Gramadeg
10. 10. UKIP Wales Debate: Grammar Schools

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2, 3, 4, 5 a 6 yn enw Paul Davies.

The following amendments have been selected: amendments 1, 2, 3, 4, 5 and 6 in the name of Paul Davies.

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Gyfunol ar ysgolion gramadeg, ac rwy’n galw ar Michelle Brown i wneud y cynnig.

The next item on the agenda is the United Kingdom Independence Party debate on grammar schools. I call on Michelle Brown to move the motion.

Cynnig NDM6094 Neil Hamilton

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod rôl bwysig ysgolion gramadeg o ran hyrwyddo symudedd cymdeithasol a rhoi cyfle i blant o gefndiroedd tlawd gael mynediad at addysg o’r radd flaenaf.

2. Yn nodi bod llai o symudedd cymdeithasol wedi mynd law yn llaw â llai o lefydd mewn ysgolion gramadeg.

3. Yn credu mewn amrywiaeth mewn addysg uwchradd, sy’n rhoi hawl i blant gael addysg ramadeg os yw rhieni’n dymuno hynny, ac yn cefnogi statws uwch ar gyfer addysg dechnegol a galwedigaethol ac ailgyflwyno ysgolion gramadeg yng Nghymru i greu system addysgol sy’n rhoi’r cyfle gorau i blant o bob gallu.

Motion NDM6094 Neil Hamilton

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Acknowledges the important role played by grammar schools in promoting social mobility and giving children from poorer backgrounds access to a first class education.

2. Notes that a reduction in social mobility has gone hand in hand with a cut in grammar school places.

3. Believes in diversity in secondary education, which gives children the right to a grammar school education if parents so desire, and supports enhanced status for technical and vocational education and the re-introduction of grammar schools in Wales to produce an educational system which provides the best opportunities for children of all abilities.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Presiding Officer. Who could have predicted 20 years ago that team GB would go on to win 27 gold medals in the Olympics? Probably no-one in the Labour Party. Why? Because the name ‘Labour’ has become synonymous with failure, and because they lack ambition for their own country and people. Instead, they choose to do down the people who have entrusted them with power. In the same way that this Labour Government choose not to bid for the Commonwealth Games, it appears they are also happy to stand in the way of future generations benefiting from an education system that many of them themselves have benefited from. Bit by bit, the ladder is being pulled up from young people. First it was the effective abolition of grammar schools, which, for many young people, especially those from working class families, offered the only hope of a solid career and a good future. Then there was the introduction of tuition fees, which has saddled generations of young people with debt, simply as a punishment for academic success. It is time this Labour Government followed the lead of the UK Government and introduced legislation in this Chamber to allow local authorities to offer a more diverse mix of educational options according to the needs of the area and the desires of the parents. I therefore use this opportunity to call on the Government to do so. To continue to do otherwise disadvantages young people, especially from working-class backgrounds, who will never have the opportunity to attend a top-quality school, while those children born to parents with money can benefit from a private education.

Diolch i chi, Lywydd. Pwy allai fod wedi rhagweld 20 mlynedd yn ôl y byddai tîm Prydain yn mynd yn ei flaen i ennill 27 o fedalau aur yn y Gemau Olympaidd? Neb yn y Blaid Lafur yn ôl pob tebyg. Pam? Oherwydd bod yr enw ‘Llafur’ wedi dod yn gyfystyr â methiant, ac oherwydd nad oes ganddynt uchelgais dros eu gwlad a’u pobl eu hunain. Yn hytrach, maent yn dewis bychanu’r bobl sydd wedi ymddiried pŵer iddynt. Yn yr un modd ag y mae’r Llywodraeth Lafur hon yn dewis peidio â gwneud cais am Gemau’r Gymanwlad, mae’n ymddangos eu bod hefyd yn hapus i rwystro cenedlaethau’r dyfodol rhag elwa ar system addysg y mae llawer ohonynt eu hunain wedi elwa arni. Fesul tipyn, mae’r ysgol yn cael ei chodi o afael pobl ifanc. Yn gyntaf cafodd ysgolion gramadeg eu diddymu i bob pwrpas, ysgolion a oedd, i lawer o bobl ifanc, yn enwedig pobl ifanc o deuluoedd dosbarth gweithiol, yn cynnig yr unig obaith o gael gyrfa gadarn a dyfodol da. Yna cyflwynwyd ffioedd dysgu, sydd wedi gosod dyled yn faich ar genedlaethau o bobl ifanc, fel cosb am lwyddiant academaidd. Mae’n bryd i’r Llywodraeth Lafur hon ddilyn arweiniad Llywodraeth y DU a chyflwyno deddfwriaeth yn y Siambr hon i ganiatáu i awdurdodau lleol gynnig cymysgedd mwy amrywiol o ddewisiadau addysgol yn ôl anghenion yr ardal a dymuniadau rhieni. Felly, rwy’n defnyddio’r cyfle hwn i alw ar y Llywodraeth i wneud hynny. Mae parhau i wneud fel arall yn peri anfanteision i bobl ifanc, yn enwedig o gefndiroedd dosbarth gweithiol, na fyddant byth yn cael cyfle i fynychu ysgol o’r ansawdd gorau, tra bydd plant a aned i rieni ariannog yn elwa ar addysg breifat.

Will you take an intervention?

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Will you take an intervention?

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

No.

I also call upon my Conservative colleagues to join me in applying pressure on the Government to improve the prospects of future generations of young people throughout Wales, regardless of their financial background.

To those who believe grammar schools are a relic of some sepia-tinted bygone era, I would offer one word: PISA. This December, the latest PISA results will be published, and there are early signs in the corridors of this place that the Welsh Government is already preparing its excuses. Since 2007, Wales has slipped down the PISA rankings. As more countries have joined, Wales has slumped from twenty-second in science to joint thirty-sixth, dropped 10 places in maths, and fallen from twenty-ninth in reading to forty-first. What surprises will PISA bring this time? In 2012, Wales performed worse on average in science, maths and English than did England, Northern Ireland and Scotland. At the time, Welsh Liberal Democrat leader, Kirsty Williams, tweeted:

‘Really sad and angry that 14 years of Welsh Labour Education Policy has led us to these #PISA results.’

Now, as education Secretary, will Kirsty Williams stand firm behind this statement and drive forward a policy that delivers real change?

The time has come for a bold new vision for education in Wales, and at the centre of this vision should be the principle of diversity—diversity of teaching styles, school aims and priorities. In 2006, according to the National Grammar Schools Association, pupils in England’s 164 grammar schools produced more than half the total number of A-grade A-levels in the more robust A-level subjects than those produced by in up to 2,000 comprehensive schools. It is clear that selective state schools produced some of the best performances in examinations, based on league tables. From this experience—[Interruption.] From this experience, as the UK Government’s most senior civil servant responsible for education quality, the previous chief inspector of schools, Chris Woodhead, states, unequivocally,

‘grammar schools have contributed more to social mobility than any other institution this country has known’.

In his statement Chris Woodhead went further and said abolishing grammar schools may also be seen as attempting to impose a one-size-fits-all education system on an area.

Thankfully for children in England, the Government have heeded the advice of the experts and backtracked on the earlier catastrophic decision to prevent the establishment of new grammar schools. But what about Wales? Will the Government—[Interruption.] Will the Government put political dogma to one side and place young people ahead of ideology? Will you do that? When the PISA results were last published the First Minister was quoted as saying to all three opposition parties, ‘If you don’t like it, what would you change?’ So, to Carwyn Jones, on behalf of the disenfranchised and passed-over schoolchildren everywhere, I say, ‘choice’.

Grammar schools provide an opportunity for students from low-income families to escape poverty and gain a high standard of education without recourse to the fee-paying sector.

Na wnaf.

Rwyf hefyd yn galw ar fy nghyd-Aelodau Ceidwadol i ymuno â mi i roi pwysau ar y Llywodraeth i wella rhagolygon cenedlaethau o bobl ifanc yn y dyfodol ledled Cymru, waeth beth fo’u cefndir ariannol.

I’r rhai sy’n credu bod ysgolion gramadeg yn grair o ryw oes sepia o’r gorffennol, rwy’n cynnig un gair: PISA. Y mis Rhagfyr hwn, cyhoeddir y canlyniadau PISA diweddaraf, ac mae arwyddion cynnar yng nghoridorau’r lle hwn fod Llywodraeth Cymru eisoes yn paratoi ei hesgusodion. Ers 2007, mae Cymru wedi llithro i lawr y safleoedd PISA. Wrth i fwy o wledydd ymuno, mae Cymru wedi disgyn o safle 22 mewn gwyddoniaeth i rannu safle 36, mae wedi disgyn 10 safle mewn mathemateg, ac wedi disgyn o safle 29 mewn darllen i safle 41. Pa syndod annisgwyl a ddaw gyda PISA y tro hwn? Yn 2012, perfformiodd Cymru yn waeth ar gyfartaledd mewn gwyddoniaeth, mathemateg a Saesneg na Lloegr, Gogledd Iwerddon a’r Alban. Ar y pryd, trydarodd arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, Kirsty Williams:

Yn drist ac yn ddig fod 14 mlynedd o Bolisi Addysg Llafur Cymru wedi ein harwain at y canlyniadau #PISA hyn.

Nawr, fel Ysgrifennydd addysg, a fydd Kirsty Williams yn sefyll yn gadarn y tu ôl i’r datganiad hwn ac yn bwrw ymlaen â pholisi sy’n sicrhau newid go iawn?

Mae’r amser wedi dod am weledigaeth newydd feiddgar ar gyfer addysg yng Nghymru, a dylai egwyddor amrywiaeth fod yn ganolog i’r weledigaeth hon—amrywiaeth o arddulliau addysgu, amcanion a blaenoriaethau ysgol. Yn 2006, yn ôl Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolion Gramadeg, cynhyrchodd disgyblion yn yr 164 o ysgolion gramadeg yn Lloegr fwy na hanner cyfanswm y graddau A Safon Uwch yn y pynciau Safon Uwch mwy cadarn na’r hyn a gynhyrchwyd mewn hyd at 2,000 o ysgolion cyfun. Mae’n amlwg fod ysgolion gwladol detholus wedi cynhyrchu rhai o’r perfformiadau gorau mewn arholiadau, yn seiliedig ar dablau cynghrair. O’r profiad hwn—[Torri ar draws.] O’r profiad hwn, fel y mae gwas sifil uchaf Llywodraeth y DU sy’n gyfrifol am ansawdd addysg, y prif arolygydd ysgolion blaenorol, Chris Woodhead, yn datgan yn ddiamwys,

mae ysgolion gramadeg wedi cyfrannu mwy at symudedd cymdeithasol nag unrhyw sefydliad arall y mae’r wlad hon wedi ei adnabod erioed.

Yn ei ddatganiad aeth Chris Woodhead ymhellach a dweud efallai y gellid gweld diddymu ysgolion gramadeg hefyd fel ceisio gosod un system addysg sy’n addas i bawb mewn ardal.

Yn ffodus i blant yn Lloegr, mae’r Llywodraeth wedi gwrando ar gyngor yr arbenigwyr ac wedi ailfeddwl ynglŷn â’r penderfyniad trychinebus cynharach i atal sefydlu ysgolion gramadeg newydd. Ond beth am Gymru? A fydd y Llywodraeth—[Torri ar draws.] A fydd y Llywodraeth yn rhoi dogma gwleidyddol o’r neilltu ac yn gosod pobl ifanc o flaen ideoleg? A wnewch chi hynny? Pan gyhoeddwyd y canlyniadau PISA ddiwethaf, dyfynnwyd y Prif Weinidog yn dweud wrth bob un o’r tair gwrthblaid, ‘Os nad ydych yn ei hoffi, beth fyddech chi’n ei newid?’ Felly, wrth Carwyn Jones, ar ran y plant ysgol sydd wedi’u difreinio a’u hanghofio ym mhob man, rwy’n dweud, ‘dewis’.

Mae ysgolion gramadeg yn rhoi cyfle i fyfyrwyr o deuluoedd incwm isel ddianc o afael tlodi a chael addysg o safon heb orfod troi at y sector sy’n talu ffioedd.

Will the Member take an intervention?

A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?

No.

Oxbridge intake from state schools has decreased since grammar schools were largely abolished and studies have shown social mobility has decreased. [Interruption.] Listen again: social mobility has decreased since the abolition of grammar schools. If you don’t care about working-class kids, carry on with your policy. To those who say grammar schools are for the elite, we say, ‘Yes, they’re for the academically elite, not the financial elite’. In the same way that grammar schools are, for those academically bright children, an opportunity, we should be developing vocational colleges to offer children who have other aspirations the right opportunities.

Ms Williams’s predecessor, Mr Lewis, previously admitted there could be questions about us taking our eye off the ball in the mid-2000s around the basics in education. He still, nevertheless, insisted Welsh Ministers took heed of previous poor PISA readings in 2009 and instituted one of the most radical and ambitious reform programmes that Welsh education has ever seen. The reality is, though, that there was nothing radical about these reforms. This Government continues to tinker around the edges, akin to rearranging the deckchairs on the Titanic. The idea that another mild policy initiative or bureaucratic reorganisation could achieve the scale of change necessary is a complete nonsense. We need better education for all, but achieving that requires bold steps. As the former chief inspector of schools makes clear, one size does not fit all—it’s still relevant. And the idea that children should be disadvantaged for political reasons is morally wrong and indefensible. Young people need their Government to represent their interests and fight for their future. Denying them choice deprives them of opportunity.

The UK Government’s announcement that they have adopted UKIP policy is welcome, but now, here in this Chamber, we need to work together to create a system that works for all. We need to give local people a chance to have a say over what school systems work in their area for their children. We call on this Chamber to support this motion and on the Welsh Government to introduce legislation to allow local people, where practicable and desirable, to create new grammar schools. Thank you.

Na wnaf.

Mae nifer y myfyrwyr y mae Rhydychen a Chaergrawnt yn eu derbyn o ysgolion gwladol wedi gostwng ers diddymu ysgolion gramadeg i raddau helaeth ac mae astudiaethau wedi dangos bod symudedd cymdeithasol wedi lleihau. [Torri ar draws.] Gwrandewch eto: mae symudedd cymdeithasol wedi lleihau ers diddymu ysgolion gramadeg. Os nad ydych yn malio am blant dosbarth gweithiol, parhewch â’ch polisi. I’r rhai sy’n dweud mai ar gyfer yr elît y mae ysgolion gramadeg, rydym yn dweud, ‘Ie, maent ar gyfer yr elît academaidd, nid yr elît ariannol’. Yn yr un ffordd ag y mae ysgolion gramadeg yn gyfle i’r plant sy’n alluog yn academaidd, dylem ddatblygu colegau galwedigaethol i gynnig y cyfleoedd iawn i blant sydd â dyheadau gwahanol.

Cyfaddefodd rhagflaenydd Ms Williams, Mr Lewis, yn flaenorol y gallai fod cwestiynau ynglŷn â’r ffaith ein bod wedi tynnu ein llygaid oddi ar y bêl yng nghanol y 2000au mewn perthynas â’r pethau sylfaenol mewn addysg. Serch hynny, roedd yn dal i fynnu bod Gweinidogion Cymru yn cymryd sylw o’r sgoriau PISA gwael blaenorol yn 2009 a sefydlodd un o’r rhaglenni diwygio mwyaf radical ac uchelgeisiol a welodd y byd addysg yng Nghymru erioed. Ond y gwir amdani yw nad oedd unrhyw beth yn radical am y diwygiadau hyn. Mae’r Llywodraeth hon yn parhau i dincran â’r ymylon, yn debyg i aildrefnu’r cadeiriau haul ar y Titanic. Mae’r syniad y gallai menter polisi ysgafn arall neu ad-drefnu biwrocrataidd gyflawni newid o’r maint sydd ei angen yn nonsens llwyr. Mae arnom angen gwell addysg i bawb, ond mae cyflawni hynny’n galw am gamau beiddgar. Fel y mae’r cyn-brif arolygydd ysgolion yn ei gwneud yn glir, nid yw un ateb yn addas i bawb—mae’n dal i fod yn berthnasol. Ac mae’r syniad y dylai plant fod o dan anfantais am resymau gwleidyddol yn foesol anghywir ac ni ellir ei amddiffyn. Mae pobl ifanc angen i’w Llywodraeth gynrychioli eu buddiannau ac ymladd dros eu dyfodol. Mae eu hamddifadu o ddewis yn eu hamddifadu o gyfle.

Mae cyhoeddiad Llywodraeth y DU ei bod wedi mabwysiadu polisi UKIP i’w groesawu, ond yn awr, yma yn y Siambr hon, mae angen i ni weithio gyda’n gilydd i greu system sy’n gweithio i bawb. Mae angen i ni roi cyfle i bobl leol ddweud eu barn ynglŷn â pha systemau ysgol sy’n gweithio yn eu hardal ar gyfer eu plant. Rydym yn galw ar y Siambr hon i gefnogi’r cynnig hwn ac ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno deddfwriaeth i ganiatáu i bobl leol, lle bo hynny’n ymarferol ac yn ddymunol, i greu ysgolion gramadeg newydd. Diolch.

Rwyf wedi dethol y chwe gwelliant i’r cynnig ac rydw i’n galw ar Darren Millar i gynnig y chwech gwelliant a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Darren Millar.

I have selected the six amendments to the motion. I call on Darren Millar to move the six amendments tabled in the name of Paul Davies. Darren Millar.

Gwelliant 1—Paul Davies

Dileu pwynt 1 a rhoi yn ei le:

Yn credu nad yw dethol yn y system addysg yn briodol i ysgolion yng Nghymru.

Amendment 1—Paul Davies

Delete point 1 and replace with:

Is not persuaded that selection in the education system is appropriate for schools in Wales.

Gwelliant 2—Paul Davies

Dileu pwynt 2 a rhoi yn ei le:

Yn credu mai ymestyn dewisiadau rhieni a disgyblion yw’r ffordd orau o wella safonau yn ein hysgolion.

Amendment 2—Paul Davies

Delete point 2 and replace with:

Believes that extending parental and pupil choice is the best way to improve standards in our schools.

Gwelliant 3—Paul Davies

Ym mhwynt 3, dileu:

‘sy’n rhoi hawl i blant gael addysg ramadeg os yw rhieni’n dymuno hynny’.

Amendment 3—Paul Davies

In point 3, delete:

‘which gives children the right to a grammar school education if parents so desire’.

Gwelliant 4—Paul Davies

Ym mhwynt 3, dileu:

‘ac ailgyflwyno ysgolion gramadeg’.

Amendment 4—Paul Davies

In point 3, delete:

‘and the re-introduction of grammar schools’.

Gwelliant 5—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu bod miloedd o blant bob blwyddyn yng Nghymru yn cael eu gwrthod o’r ysgolion y byddai orau ganddynt hwy a’u rheini am fod ysgolion da, llwyddiannus yn llawn.

Amendment 5—Paul Davies

Add as new point at end of motion:

Regrets that every year in Wales thousands of pupils are turned away from schools that they and their parents prefer because good, successful schools are full.

Gwelliant 6—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ryddhau ysgolion o reolaeth awdurdodau lleol a galluogi ysgolion poblogaidd i ehangu er mwyn galluogi rhagor o ddisgyblion i gael mynediad i’r ysgolion y maent hwy a’u rhieni yn eu dewis.

Amendment 6—Paul Davies

Add as new point at end of motion:

Calls upon the Welsh Government to free schools up from local authority control and enable popular schools to expand to enable more pupils to access schools that they and their parents choose.

Cynigiwyd gwelliannau 1, 2, 3, 4, 5 a 6.

Amendments 1, 2, 3, 4, 5 and 6 moved.

Diolch, Lywydd. I move all the amendments tabled in the name of my colleague, Paul Davies AM. I have to say that, unfortunately, we will not be supporting the UKIP motion this afternoon because the Welsh Conservatives, frankly, recognise that Wales is different to England. We believe that the education landscape is different, and, as a result of that, we are not currently persuaded—[Interruption.] We are not currently persuaded that selection in our education system is the right way forward for schools here. Instead, we believe that the education system should be one that thrives on choice—pupil choice, learner choice, and, indeed, parental choice—and one thing that is absolutely woeful at the moment is that many people are denied the choice of school that they want to attend. There are hundreds of pupils, each year in some schools, who are turned away from those schools simply because there are insufficient numbers of places in them. There are barriers at the moment to those schools being allowed to create more places to accommodate the pupils who want to attend those schools. That is wrong. We want to see the Welsh Government take action to remove those barriers so that good, successful schools can thrive, so that they can grow where there is demand for places within them.

Now, we recognise that the Welsh Government has a surplus places policy here in Wales, which is causing local authorities to look at the provision within their areas in order to try and address some of these problems. But, unfortunately, the pace of change in terms of being able to provide for the demand for extra places in successful schools is not currently being met. We want to see an acceleration of the ability of those schools to expand. I hope very much that the Cabinet Secretary will be charitable in her response to our contribution to this debate this afternoon because, like her, I want to see the schools of Wales being amongst the best in the world. I really do believe that we have some schools that are amongst the best in the world on our doorsteps. But, unfortunately, not every school is a great school in Wales. We have to accept that that is a fact and we need to ensure that we have all schools raising their game so that every young person gets the best possible chance in life that their school can prepare them for.

Now, I’m a politician who’ll never say never to any idea. If there is a time in the future where the evidence suggests that social mobility is enhanced by grammar schools or by selection in the system, then I’ll be prepared to look at that. But, at the moment, we’re not persuaded that the evidence is there.

I’ve looked interestingly at the situation in Northern Ireland where, of course, there are more grammar schools within the state system. Their performance in terms of GCSE and A-level attainment is very, very good. But, of course, the other big difference in Northern Ireland is that there are a huge number of faith schools. So, what is it about Northern Ireland that makes the difference in terms of educational attainment and school performance? No one can really put their finger on the button and say it’s absolutely down to grammar schools. I don’t believe that it’s just about selection either. So, I want to see more evidence about this.

I’m not persuaded that the situation in Wales merits a switch to selection in our education system. But, I do believe that the best driver of improved performance in schools is catering for parental choice and extending more parental and pupil choice in its entirety. I wonder, Minister, whether today, in response to this debate, you’ll be able to tell us what your plans are to allow good, successful schools, where there’s extra demand, to expand. I think it’s wrong that many thousands of children each year are not getting access to the schools that they want to be able to attend.

Diolch, Lywydd. Rwy’n cynnig yr holl welliannau a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Paul Davies AC. Mae’n rhaid i mi ddweud, yn anffodus, na fyddwn yn cefnogi cynnig UKIP y prynhawn yma am fod y Ceidwadwyr Cymreig, a dweud y gwir, yn cydnabod bod Cymru yn wahanol i Loegr. Rydym yn credu bod y dirwedd addysg yn wahanol, ac o ganlyniad i hynny, nid ydym yn argyhoeddedig ar hyn o bryd—[Torri ar draws.] Nid ydym yn argyhoeddedig ar hyn o bryd mai cynnwys dethol yn ein system addysg yw’r ffordd gywir ymlaen i ysgolion yma. Yn lle hynny, credwn y dylai’r system addysg fod yn un sy’n ffynnu ar ddewis—dewis disgyblion, dewis dysgwyr, ac yn wir, dewis rhieni—ac un peth sy’n gwbl druenus ar hyn o bryd yw bod llawer o bobl yn cael eu hamddifadu o’r gallu i ddewis yr ysgol y maent am ei mynychu. Bob blwyddyn mewn rhai ysgolion, caiff cannoedd o ddisgyblion eu gwrthod gan yr ysgolion hynny yn syml am nad oes digon o leoedd ynddynt. Mae yna rwystrau ar hyn o bryd sy’n atal yr ysgolion hynny rhag cael creu mwy o lefydd ar gyfer y disgyblion sydd eisiau mynychu’r ysgolion hynny. Mae hynny’n anghywir. Rydym am weld Llywodraeth Cymru yn rhoi camau ar waith i gael gwared ar y rhwystrau hynny er mwyn i ysgolion da a llwyddiannus allu ffynnu, a thyfu lle mae galw am leoedd ynddynt.

Nawr, rydym yn cydnabod bod gan Lywodraeth Cymru bolisi lleoedd gwag yma yng Nghymru, sy’n peri i awdurdodau lleol edrych ar y ddarpariaeth yn eu hardaloedd er mwyn ceisio mynd i’r afael â rhai o’r problemau hyn. Ond yn anffodus, mae cyflymder y newid o ran gallu darparu ar gyfer y galw am leoedd ychwanegol mewn ysgolion llwyddiannus yn golygu na ellir diwallu’r galw hwnnw ar hyn o bryd. Rydym am weld gallu ysgolion o’r fath i ehangu yn cyflymu. Rwy’n gobeithio’n fawr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn garedig yn ei hymateb i’n cyfraniad i’r ddadl hon y prynhawn yma oherwydd, fel hi, rwyf am weld ysgolion Cymru ymysg y gorau yn y byd. Rwy’n credu’n wirioneddol fod gennym rai ysgolion sydd ymhlith y gorau yn y byd ar garreg ein drws. Ond yn anffodus, nid yw pob ysgol yn ysgol wych yng Nghymru. Mae’n rhaid i ni dderbyn y ffaith honno ac mae angen i ni sicrhau bod pob ysgol yn gwella er mwyn i bob person ifanc gael y cyfle gorau posibl mewn bywyd y gall eu hysgol eu paratoi ar eu cyfer.

Nawr, rwy’n wleidydd na fydd byth yn dweud ‘byth’ wrth unrhyw syniad. Os daw adeg yn y dyfodol pan fo’r dystiolaeth yn awgrymu bod symudedd cymdeithasol yn gwella drwy gael ysgolion gramadeg neu drwy ddethol yn y system, yna byddaf yn barod i edrych ar hynny. Ond ar hyn o bryd, nid ydym yn argyhoeddedig fod y dystiolaeth yno.

Rwyf wedi edrych gyda diddordeb ar y sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon lle mae mwy o ysgolion gramadeg yn y system wladol wrth gwrs. Mae eu perfformiad o ran cyrhaeddiad TGAU a Safon Uwch yn hynod o dda. Ond wrth gwrs, y gwahaniaeth mawr arall yng Ngogledd Iwerddon yw bod yna nifer fawr o ysgolion ffydd. Felly, beth sy’n arbennig am Ogledd Iwerddon sy’n gwneud y gwahaniaeth i gyrhaeddiad addysgol a pherfformiad ysgolion? Ni all unrhyw un roi ei ys ar y peth mewn gwirionedd a dweud mai ysgolion gramadeg yw’r rheswm. Nid wyf yn credu ei fod yn ymwneud â dethol yn unig chwaith. Felly, rwyf am weld rhagor o dystiolaeth ar hyn.

Nid wyf yn argyhoeddedig fod y sefyllfa yng Nghymru yn galw am newid i gynnwys dethol yn ein system addysg. Ond rwy’n credu mai’r ysgogiad gorau i wella perfformiad mewn ysgolion yw darparu ar gyfer dewis rhieni a chynnig mwy o ddewis i rieni a disgyblion yn gyffredinol. Tybed, Weinidog, mewn ymateb i’r ddadl hon heddiw, a allwch ddweud wrthym beth yw eich cynlluniau i ganiatáu i ysgolion da a llwyddiannus, lle mae galw ychwanegol, i ehangu. Nid wyf yn credu ei bod hi’n iawn nad yw miloedd o blant bob blwyddyn yn cael mynd i’r ysgolion y maent eisiau ei mynychu.

At the risk of offending certain AMs with regard to anecdotal evidence—I see that Lee Waters has just left the Chamber—I would like to say that I may indeed be the only AM present who actually experienced both a secondary modern and a grammar school education, in that I first attended—[Interruption.] I’ll give a pass to my colleague there, who may also have done that. I first attended the former before going on to the latter. I say that because there was also an ability to go from the latter to the former. So, perhaps I have a unique insight into this debate. I can assure this Chamber that, during my time in the secondary modern school, I was taught that I was to be a productive and valued member of society and, indeed, if I obtained my apprenticeship, the world was my oyster.

So, failure of an exam at 11 years old was not the ghastly spectre that some commentators seek to portray, with poor souls being condemned to the dustbin of humanity. Indeed, any pupils who showed distinct academic qualities were transferred to the grammar school as a matter of course.

Gan fentro pechu rhai ACau mewn perthynas â thystiolaeth anecdotaidd—gwelaf fod Lee Waters newydd adael y Siambr—hoffwn ddweud efallai’n wir mai fi yw’r unig AC sy’n bresennol a brofodd addysg mewn ysgol uwchradd fodern ac mewn ysgol ramadeg, gan fy mod yn gyntaf wedi mynychu—[Torri ar draws.] Fe wnaf eithriad o fy nghyd-Aelod yn y fan honno, sydd hefyd wedi gwneud hynny o bosibl. Mynychais y gyntaf cyn mynd ymlaen i’r ail. Dywedaf hynny oherwydd roedd modd mynd o ysgol ramadeg i ysgol uwchradd fodern hefyd. Felly, efallai fod gennyf olwg unigryw ar y ddadl hon. Gallaf sicrhau’r Siambr hon fy mod, yn ystod fy amser yn yr ysgol uwchradd fodern, wedi cael fy nysgu fy mod i fod yn aelod cynhyrchiol a gwerthfawr o’r gymdeithas ac yn wir, pe bawn yn cael fy mhrentisiaeth, gallwn wneud beth bynnag y dymunwn ei wneud.

Felly, nid oedd methu arholiad yn 11 oed yn brofiad erchyll fel y mae rhai sylwebyddion yn ceisio ei ddisgrifio, gyda thrueiniaid yn cael eu condemnio i fin sbwriel y ddynoliaeth. Yn wir, câi unrhyw ddisgyblion a ddangosai rinweddau academaidd penodol eu trosglwyddo i ysgol ramadeg fel mater o drefn.

What I’d like to do, and I recognise that you’ve had your experiences, is ask you: when you were in the secondary school and they were setting you up with apprenticeships, which I wholeheartedly support, were they actually encouraging you also to become the teachers of those apprenticeships?

Yr hyn yr hoffwn ei wneud, ac rwy’n cydnabod eich bod wedi cael eich profiadau, yw gofyn i chi: pan oeddech yn yr ysgol uwchradd ac roeddent yn sefydlu prentisiaethau ar eich cyfer, ac rwy’n llwyr gefnogi hynny, a oeddent mewn gwirionedd yn eich annog chi hefyd i ddod yn athrawon y prentisiaethau hynny?

Absolutely. This was all about your abilities, and taking each and every pupil by his distinct abilities.

The advent, unfortunately, of comprehensive schools with as many as 1,500 pupils has seen an abandonment of those pupils who are given practical skills rather than academic. Apart from an over-concentration of IT education, practical subjects have all but disappeared from the school curriculum. This has the inevitable result of a huge deficit in skilled electricians, plumbers, toolmakers, et cetera, which we have experienced over the last few years, together with a whole generation of disenchanted youngsters who believe that their worth to society is negligible. By separating the truly academic pupils from those with more practical skills, we can concentrate on bringing out the potential of every pupil, irrespective of their academic abilities. There should, of course, be a transfer of pupils, as in my day, but perhaps on an expanded format. An examination at around 11 years of age should not be seen as a system of segregating the achievers from the non-achievers, but simply a method of identifying individual pupils’ abilities, preferences and proclivities.

Yn bendant. Roedd hyn i gyd yn ymwneud â’ch galluoedd, a chymryd pob disgybl yn ôl ei alluoedd gwahanol.

Yn anffodus, mae dyfodiad ysgolion cyfun gyda chynifer â 1,500 o ddisgyblion wedi golygu bod y disgyblion sy’n meithrin sgiliau ymarferol yn hytrach nag academaidd yn cael eu gadael ar ôl. Ar wahân i ormodedd o addysg Technoleg Gwybodaeth, mae pynciau ymarferol wedi diflannu o gwricwlwm yr ysgol. Canlyniad anochel hyn yw prinder enfawr o drydanwyr medrus, plymwyr medrus, gwneuthurwyr offer medrus, ac yn y blaen, fel y profwyd yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ynghyd â chenhedlaeth gyfan o bobl ifanc wedi’u dadrithio sy’n credu nad ydynt o fawr o werth i gymdeithas. Trwy wahanu’r disgyblion gwirioneddol academaidd oddi wrth y rhai sydd â sgiliau mwy ymarferol, gallwn ganolbwyntio ar amlygu potensial pob disgybl, waeth beth yw eu galluoedd academaidd. Wrth gwrs, dylid trosglwyddo disgyblion, fel pan oeddwn i’n ifanc, ond ar fformat estynedig o bosibl. Ni ddylai arholiad oddeutu 11 oed gael ei weld fel system o wahanu’r cyflawnwyr oddi wrth y rhai nad ydynt yn cyflawni, ond yn ddull syml o nodi galluoedd, dewisiadau a thueddiadau disgyblion unigol.

The UK Independence Party are notoriously allergic to facts and expert opinion. So, let’s give UKIP a few facts on grammar schools. Firstly, grammar schools do not promote social mobility. They didn’t in the 1950s and they don’t now. The Institute of Education has shown that social division, as measured by wages, is greater in selective areas of England than in comprehensive areas. Simply put, grammar schools entrench social division.

Secondly, grammar schools do not give kids from poorer backgrounds access to a first-class education, because those kids simply don’t get into grammar schools in the first place. Only 2.6 per cent of free-school-meal pupils in England make it through the door of a grammar school. That’s compared with about 15 per cent in comprehensives. It was true in the 1950s and it’s true today.

Thirdly, there was no golden age of grammar school education that we could return to, even if we wanted. In 1959, the heyday of selective education, when grammar schools educated the brightest 20 per cent, nearly 40 per cent of grammar school pupils failed to get more than three O-levels. Only 0.3 per cent of working-class kids managed to get two A-levels—0.3 per cent. Any school in Wales turning out results like that would be put in special measures pretty quickly. There was no golden age. Grammar schools trampled on the life chances of poorer kids in the 1950s and they trample on them now. That’s why we don’t want them in Wales. But, as I said, UKIP don’t do facts, do they? So, let’s ask them a few questions instead.

The first question: who will decide which school in an area becomes the new grammar? On what criteria will that decision be based? Your motion makes it sound as if all those that want to can convert to a grammar school. ‘Give children the right to a grammar school’, you say. You do realise grammar schools work precisely by denying that right to the majority, don’t you?

The second question: when that decision is made, what will you say to all the governors, teachers, parents and pupils of all the other schools in the area in order to convince them that their school would be better off as a secondary modern? And don’t give us the snake oil about the enhanced status of technical and vocational education—a secondary modern is what they will be.

The third question: how does UKIP intend to shoehorn the Welsh-medium sector into this new system that they want to import from England? In many places, Welsh-medium schools are fewer and farther between. How far will UKIP expect kids to travel each day to access a Welsh-medium grammar? Will it be 20 miles, 50 miles, more? The truth is you haven’t given Welsh-medium education a single thought.

The fourth question: how do you propose to impose this imported system on local authorities who have tertiary systems? Are you proposing the sidelining of our FE colleges? How much is it going to cost to reverse those carefully planned reforms in those areas?

It’s depressing to stand here today and make counter arguments to a zombie schools policy that should have been long dead and buried by now. But if we have to fight for the future of our children to be protected from UKIP’s policies beyond the grave, then we will. Welsh Labour remains committed to a twenty-first century schools policy which is grounded in facts and evidence. We seek to learn from the best. The best-performing schools system in Britain is not found in the selective system of the county of Kent; you find it in Scotland, where there is not a single grammar school. Consistently, the best-performing system in Europe and the world is found in Finland—100 per cent comprehensive.

The policies that will lift our schools system are not to be found through time travelling to the past. They are with us now: promoting excellence through our consortia and through Schools Challenge Cymru, raising the expectations of teachers through the new deal, addressing the gap between the least well-off and the rest through the pupil deprivation grant and Flying Start. We demand and are working for a system that delivers greater rigour and better standards for all, not just a few, because every child deserves that. UKIP can say what they say in this motion only because of one thing: it’s because they believe this—that only some are deserving; only some schools, only some teachers, only some children, and for the rest a secondary modern will suffice. We have all seen how UKIP’s evidence-free rhetoric can damage the consensual work of decades. It’s time for everyone who cares about social cohesion and social justice to make a stand—reject this vacuous motion.

Mae Plaid Annibyniaeth y DU yn enwog am eu halergedd i ffeithiau a barn arbenigol. Felly, gadewch i ni roi ychydig o ffeithiau i UKIP am ysgolion gramadeg. Yn gyntaf, nid yw ysgolion gramadeg yn hyrwyddo symudedd cymdeithasol. Nid oeddent yn gwneud hynny yn y 1950au ac nid ydynt yn gwneud hynny yn awr. Mae’r Athrofa Addysg wedi dangos bod rhaniad cymdeithasol, wedi’i fesur yn ôl cyflogau, yn fwy mewn ardaloedd o Loegr sy’n dethol eu disgyblion nag yn yr ardaloedd sy’n cynnwys ysgolion cyfun. Yn syml, mae ysgolion gramadeg yn cadarnhau rhaniad cymdeithasol.

Yn ail, nid yw ysgolion gramadeg yn rhoi mynediad i blant o gefndiroedd tlotach at addysg o’r radd flaenaf, gan nad yw’r plant hynny’n mynd i ysgolion gramadeg yn y lle cyntaf. Dim ond 2.6 y cant o ddisgyblion sy’n cael prydau ysgol am ddim yn Lloegr sy’n cyrraedd ysgolion gramadeg. Mae hynny o gymharu â thua 15 y cant mewn ysgolion cyfun. Roedd yn wir yn y 1950au ac mae’n wir heddiw.

Yn drydydd, ni fu erioed yn oes aur ar addysg ysgolion gramadeg y gallem ddychwelyd ati, hyd yn oed pe baem eisiau gwneud hynny. Yn 1959, ar anterth addysg ddetholus, pan oedd ysgolion gramadeg yn addysgu’r 20 y cant mwyaf disglair, methodd bron i 40 y cant o ddisgyblion ysgolion gramadeg gael mwy na thri lefel O. Dim ond 0.3 y cant o blant dosbarth gweithiol a lwyddodd i gael dau lefel A—0.3 y cant. Byddai unrhyw ysgol yng Nghymru a fyddai’n cynhyrchu canlyniadau o’r fath yn dod yn destun mesurau arbennig yn go gyflym. Ni fu unrhyw oes aur. Roedd ysgolion gramadeg yn sathru ar gyfleoedd bywyd plant tlotach yn y 1950au ac maent yn sathru arnynt yn awr. Dyna pam nad ydym eu heisiau yng Nghymru. Ond fel y dywedais, nid yw UKIP yn ymwneud â ffeithiau, nac ydyw? Felly, gadewch i ni ofyn ychydig o gwestiynau iddynt yn lle hynny.

Y cwestiwn cyntaf: pwy fydd yn penderfynu pa ysgol mewn ardal sy’n dod yn ysgol ramadeg newydd? Ar ba feini prawf y seilir y penderfyniad hwnnw? Mae eich cynnig yn gwneud iddo swnio fel pe bai pawb sydd eisiau newid i ysgol ramadeg yn cael gwneud hynny. Rydych yn dweud ‘Rhowch hawl i blant fynd i ysgol ramadeg’. Rydych yn sylweddoli mai’r ffordd y mae ysgolion gramadeg yn gweithio yw drwy amddifadu’r hawl honno i’r mwyafrif, onid ydych?

Yr ail gwestiwn: pan wneir y penderfyniad, beth a ddywedwch wrth holl lywodraethwyr, athrawon, rhieni a disgyblion yr holl ysgolion eraill yn yr ardal er mwyn eu darbwyllo y byddai eu hysgol yn well fel ysgol uwchradd fodern? A pheidiwch â thaflu llwch i’n llygaid ynglŷn â statws uwch addysg dechnegol a galwedigaethol—ysgol uwchradd fodern fydd hi.

Y trydydd cwestiwn: sut y mae UKIP yn bwriadu gwasgu’r sector cyfrwng Cymraeg yn rhan o’r system newydd y maent am ei mewnforio o Loegr? Mewn llawer o lefydd, mae llai o ysgolion cyfrwng Cymraeg ac maent yn fwy gwasgaredig. Pa mor bell fydd UKIP yn disgwyl i blant deithio bob dydd i gael mynd i ysgol ramadeg cyfrwng Cymraeg? 20 milltir, 50 milltir, mwy? Y gwir yw nad ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i addysg Gymraeg.

Y pedwerydd cwestiwn: sut ydych chi’n argymell gorfodi’r system hon a fewnforiwyd ar awdurdodau lleol sydd â systemau trydyddol? A ydych yn cynnig y dylid gwthio ein colegau addysg bellach i’r cyrion? Faint y mae’n mynd i gostio i wrthdroi’r diwygiadau a gynlluniwyd yn ofalus yn yr ardaloedd hynny?

Mae’n ddigalon sefyll yma heddiw a chynnig gwrthddadleuon i bolisi ysgolion sombi a ddylai fod wedi marw a bod wedi’i gladdu ers amser maith bellach. Ond os oes rhaid i ni ymladd dros ddiogelu dyfodol ein plant rhag polisïau tu hwnt i’r bedd UKIP, yna fe wnawn ni hynny. Mae Llafur Cymru yn parhau’n ymrwymedig i bolisi ysgolion yr unfed ganrif ar hugain wedi ei seilio ar ffeithiau a thystiolaeth. Rydym yn ceisio dysgu gan y goreuon. Nid yw’r system ysgolion sy’n perfformio orau ym Mhrydain yn rhan o system ddetholus Caint; fe gewch hyd iddi yn yr Alban, heb yr un ysgol ramadeg yn perthyn iddi. Yn gyson, mae’r system sy’n perfformio orau yn Ewrop ac yn y byd i’w gweld yn y Ffindir—system gyfun gant y cant.

Nid yw’r polisïau a fydd yn gwella ein system ysgolion i’w cael drwy deithio drwy amser i’r gorffennol. Maent gennym yn awr: yn hyrwyddo rhagoriaeth drwy ein consortia a thrwy Her Ysgolion Cymru, yn codi disgwyliadau athrawon drwy’r cytundeb newydd, yn mynd i’r afael â’r bwlch rhwng y lleiaf ariannog a’r gweddill drwy’r grant amddifadedd disgyblion a Dechrau’n Deg. Rydym yn galw am, ac yn gweithio tuag at system sy’n cyflawni mwy o drylwyredd a safonau gwell i bawb, nid i rai yn unig, oherwydd mae pob plentyn yn haeddu hynny. Gall UKIP ddweud yr hyn y maent yn ei ddweud yn y cynnig hwn oherwydd un peth yn unig: oherwydd eu bod yn credu hyn—mae rhai yn unig sy’n haeddu; rhai ysgolion yn unig, rhai athrawon yn unig, rhai plant yn unig, ac i’r gweddill, bydd ysgol uwchradd fodern yn gwneud y tro. Rydym oll wedi gweld sut y gall rhethreg ddi-dystiolaeth UKIP niweidio gwaith cydsyniol dros ddegawdau. Mae’n bryd i bawb sy’n poeni am gydlyniant cymdeithasol a chyfiawnder cymdeithasol wneud safiad—a gwrthod y cynnig gwag hwn.

I applaud the contribution of the Chair of the education committee. She’s perfectly right to underline the fact that the proponents of grammar schools for reasons of enhanced social mobility seem to be stubbornly resistant to the facts. You seem obsessed with the situation in England. Let’s look at the facts in England, because there less than 3 per cent of all pupils who go into grammar schools are entitled to free school meals against the average of 18 per cent in other schools in the areas where they’re located. In Kent, where we have the greatest concentration of grammar schools, they reported that just 2.8 per cent of pupils attending grammar schools were eligible for free school meals, compared to 13.4 per cent in non-selective Kent secondary schools. Socio-economically disadvantaged students who are eligible for free school meals or who live in poor neighbourhoods are much less likely to enrol in grammar schools, even if they score highly on key stage 2 tests. Those are the statistics from Kent.

I have to say, you know, that all the top education systems in the world are comprehensive. We heard of Finland in the previous contribution—Korea, Canada and others. We no longer live in a world where it makes sense for just 20 per cent of the population to have access to high-quality academic education. The Social Mobility and Child Poverty Commission report from last year concludes that income inequality in the UK between different social class groups has increased significantly since 1979, but it concludes that those are based on three common social and economic drivers: firstly, structural changes in the jobs market; secondly, the enduring and increasing impact of background on adult outcomes; and thirdly, an unequal access to higher education and professional jobs—no mention at all of the cut in grammar schools as a factor. Indeed, the report goes on to say that the old 11-plus created a social divide at the end of primary school. It was rightly criticised for the advantages it conferred on some children over others.

I have to say that I am surprised that the Tories, at a UK level particularly, are aping UKIP on this particular issue, and they have no mandate, clearly. David Cameron categorically ruled it out when he was Prime Minister. He said that it isn’t a good idea, it isn’t a sellable idea and it isn’t the right idea. But that means that I’m even more confused now by the Welsh Conservative attitude, because we have an education spokesperson who a matter of days ago was saying we shouldn’t rule it out. The previous education spokesperson said that grammar schools should be introduced in Wales when David Cameron was actually ruling them out. Now Theresa May is ruling them in, and you’re bringing forward amendments contradicting your own party policy. I mean, you couldn’t make it up.

Rwy’n cymeradwyo cyfraniad Cadeirydd y pwyllgor addysg. Mae hi’n berffaith iawn i danlinellu’r ffaith fod y rhai sydd o blaid ysgolion gramadeg am resymau’n ymwneud â gwella symudedd cymdeithasol i’w gweld yn gyndyn iawn i dderbyn y ffeithiau. Mae’n ymddangos bod gennych obsesiwn â’r sefyllfa yn Lloegr. Gadewch i ni edrych ar y ffeithiau yn Lloegr, oherwydd llai na 3 y cant o’r holl ddisgyblion sy’n mynd i ysgolion gramadeg sydd â hawl i gael prydau ysgol am ddim o gymharu â chyfartaledd o 18 y cant mewn ysgolion eraill yn yr ardaloedd lle maent wedi eu lleoli. Yng Nghaint, lle mae gennym y crynodiad mwyaf o ysgolion gramadeg, cofnodwyd mai 2.8 y cant yn unig o’r disgyblion a fynychai ysgolion gramadeg a oedd yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim, o’i gymharu â 13.4 y cant yn ysgolion uwchradd annetholiadol Caint. Mae myfyrwyr difreintiedig yn economaidd- gymdeithasol sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim neu sy’n byw mewn cymdogaethau tlawd yn llawer llai tebygol o gofrestru mewn ysgolion gramadeg, hyd yn oed os ydynt yn sgorio’n uchel ym mhrofion cyfnod allweddol 2. Dyna’r ystadegau o Gaint.

Rhaid i mi ddweud, wyddoch chi, fod yr holl systemau addysg gorau yn y byd yn rhai cyfun. Clywsom am y Ffindir yn y cyfraniad blaenorol—Korea, Canada ac eraill. Nid ydym bellach yn byw mewn byd lle mae’n gwneud synnwyr i 20 y cant yn unig o’r boblogaeth gael addysg academaidd o safon uchel. Y llynedd, daeth adroddiad y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol a Thlodi Plant i’r casgliad fod anghydraddoldeb incwm yn y Deyrnas Unedig rhwng gwahanol grwpiau dosbarth cymdeithasol wedi cynyddu’n sylweddol ers 1979, ond daw i’r casgliad eu bod wedi eu seilio ar dri ysgogwr cymdeithasol ac economaidd cyffredin: yn gyntaf, newidiadau strwythurol yn y farchnad swyddi; yn ail, effaith barhaus a chynyddol cefndir ar ganlyniadau i oedolion; ac yn drydydd, mynediad anghyfartal at addysg uwch a swyddi proffesiynol—dim sôn o gwbl am y toriad yn nifer yr ysgolion gramadeg fel ffactor. Yn wir, mae’r adroddiad yn mynd rhagddo i ddweud bod yr hen ‘11-plus’ wedi creu rhaniad cymdeithasol ar ddiwedd yr ysgol gynradd. Fe’i beirniadwyd yn haeddiannol am y manteision a gynigiai i rai plant yn hytrach nag i eraill.

Mae’n rhaid i mi ddweud fy mod wedi synnu bod y Torïaid, ar lefel y DU yn arbennig, yn efelychu UKIP ar y mater penodol hwn, ac nid oes ganddynt unrhyw fandad, mae’n amlwg. Fe’i diystyrwyd yn bendant gan David Cameron pan oedd yn Brif Weinidog. Dywedodd nad yw’n syniad da, nid yw’n syniad y gellir ei werthu ac nid yw’n syniad cywir. Ond mae hynny’n golygu fy mod hyd yn oed wedi fy nrysu’n fwy byth yn awr gan agwedd y Ceidwadwyr Cymreig, gan fod gennym lefarydd addysg a oedd yn dweud ychydig o ddyddiau yn ôl na ddylem ei ddiystyru. Roedd y llefarydd addysg blaenorol yn dweud y dylid cyflwyno ysgolion gramadeg yng Nghymru pan oedd David Cameron yn eu diystyru mewn gwirionedd. Yn awr mae Theresa May yn eu hystyried, ac rydych yn cyflwyno gwelliannau sy’n mynd yn groes i bolisi eich plaid eich hun. O ddifrif, ni allech greu’r fath beth.

There’s a thing called devolution; perhaps you haven’t recognised it. We have different policies in Wales than what our party has in England, because our education system’s different; Wales has different needs. Now, what I did say the other day is that we should never say never and never completely shut the door on any ideas. We’re not prepared to do that. You appear to be able to forecast what the future might have to say in terms of evidence, but, frankly, stop ranting on about England; tell us what your policy is on these things here in Wales.

Mae yna beth a elwir yn ddatganoli; efallai nad ydych wedi sylwi arno. Mae gennym bolisïau gwahanol yng Nghymru i’r hyn sydd gan eich plaid yn Lloegr, am fod ein system addysg yn wahanol; mae gan Gymru anghenion gwahanol. Nawr, yr hyn a ddywedais y diwrnod o’r blaen oedd na ddylem byth ddweud ‘byth’ a chau’r drws yn llwyr ar unrhyw syniadau. Nid ydym yn barod i wneud hynny. Mae’n ymddangos eich bod chi’n gallu rhagweld beth y gallai fod gan y dyfodol i’w ddweud o ran tystiolaeth, ond a bod yn onest, rhowch y gorau i refru am Loegr; dywedwch wrthym beth yw eich polisi chi ar y pethau hyn yma yng Nghymru.

We can forget the 11-plus exam, we’ve got 11-plus different attitudes towards grammar schools just on these Conservative benches here, right. You know, you can call yourselves an opposition party—you’re an imitation party, I have to say, aping and imitating UKIP on too many policies as far as I’m concerned. Let’s be clear on this one, right. Research shows that, where there are grammar schools today, access to them is limited to the most well off. And attainment for those who fail to get into grammar schools is below the national average. They encourage educational inequalities and that’s why Plaid Cymru wants to ensure that all children have access to the same opportunities, no matter what their background, and that’s why Plaid Cymru will be voting against the proposal this afternoon.

Gallwn anghofio am arholiad yr ‘11-plus’, mae gennym ‘11 a mwy’ o agweddau gwahanol tuag at ysgolion gramadeg ar y meinciau Ceidwadol hyn yma’n unig, iawn. Wyddoch chi, gallwch alw eich hun yn blaid yr wrthblaid—plaid ddynwaredol ydych chi, rhaid i mi ddweud, yn efelychu a dynwared UKIP ar ormod o bolisïau yn fy marn i. Gadewch i ni fod yn glir ar hyn, iawn. Lle ceir ysgolion gramadeg heddiw, dengys ymchwil fod mynediad atynt yn gyfyngedig i’r rhai mwyaf cefnog. Ac mae cyrhaeddiad y rhai sy’n methu mynd i mewn i ysgolion gramadeg yn is na’r cyfartaledd cenedlaethol. Maent yn annog anghydraddoldebau addysgol a dyna pam y mae Plaid Cymru eisiau sicrhau bod pob plentyn yn cael mynediad at yr un cyfleoedd, waeth beth yw eu cefndir, a dyna pam y bydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn y cynnig y prynhawn yma.

When I first entered teacher training college, the education landscape was very different to that we see today. The academically inclined did go to grammar schools, but those who were more suited to a vocation went to a secondary modern school. State grammar schools were educating hundreds of thousands of pupils, offering a free education comparable to that of fee-paying schools. Unfortunately, those who were ideologically opposed to any form of selection launched a campaign to destroy every grammar school in the country and introduced the comprehensive system. The comprehensive system put an end to academic selection and forced all pupils to go to their local school, even if that meant larger class sizes and inferior education. Under the comprehensive system, we have seen a levelling down, I feel, of pupil attainment. Larger class sizes have meant that there is less one-to-one contact between teacher and pupil, and in many instances, the role of the teacher has been reduced to that of a facilitator rather than an instructor.

Study after study has shown the social engineering project that is the comprehensive system is failing. We have had an accelerating decline in standards and we are falling behind our peers in international league tables.

Pan euthum i goleg hyfforddi athrawon gyntaf, roedd y dirwedd addysg yn wahanol iawn i’r hyn a welwn heddiw. Roedd y rhai â thueddiad academaidd yn mynd i ysgolion gramadeg, ond roedd y rhai a oedd yn tueddu mwy at alwedigaeth yn mynd i ysgol uwchradd fodern. Roedd ysgolion gramadeg gwladol yn addysgu cannoedd o filoedd o ddisgyblion, ac yn cynnig addysg am ddim y gellid ei chymharu ag addysg ysgolion a oedd yn codi ffioedd. Yn anffodus, lansiwyd ymgyrch gan y rhai oedd â gwrthwynebiad ideolegol i unrhyw fath o ddethol i ddinistrio pob ysgol ramadeg yn y wlad a chyflwyno’r system gyfun. Rhoddodd y system gyfun ddiwedd ar ddethol academaidd a gorfodi pob disgybl i fynd i’w hysgol leol, hyd yn oed os oedd hynny’n golygu dosbarthiadau mwy o faint ac addysg israddol. O dan y system gyfun, rydym wedi gweld cyrhaeddiad disgyblion yn gostwng, rwy’n teimlo. Mae dosbarthiadau mwy o faint wedi golygu bod llai o gyswllt un i un rhwng athro a disgybl, ac mewn llawer o achosion, mae rôl yr athro wedi cael ei chyfyngu i rôl hwylusydd yn hytrach na hyfforddwr.

Mae un astudiaeth ar ôl y llall wedi dangos bod prosiect peirianneg gymdeithasol y system gyfun yn methu. Rydym wedi gweld y gostyngiad yn y safonau’n cyflymu ac rydym yn disgyn ar ôl ein cymheiriaid yn y tablau cynghrair rhyngwladol.

No, sorry, Llyr, I won’t.

The demand for grammar schools in those few pockets where they still exist has skyrocketed. So, we are not looking at what people want again, we’re looking at imposing something that they may not want. Unfortunately, those grammar schools only exist in the wealthier parts of southern England and, together with rising house prices, this has seen fewer and fewer pupils from poorer backgrounds attending grammar schools.

This has been seized upon and taken as evidence that grammar schools limit social mobility and should therefore be opposed. Excellent education shouldn’t be the proviso of the rich—those who can afford to pay for private education or move to an area with excellent schools. Excellent education should be available to all and should challenge our brightest children as well. Excellent education is the true path to social mobility.

This is what the UKIP motion before you today proposes. We want to see the reintroduction of grammar schools in Wales to produce an education system that provides the best opportunities for children of all abilities and from all backgrounds. Why should children from poorer backgrounds be denied a first-class education? Why should children who are not academically gifted be denied a top-class education, which is focused on technical and vocational subjects? And why should politics continue to hamper our children’s future?

If we were really committed to removing privilege, we would have abolished private education rather than waging a war on grammar schools. But, given that many politicians went to private school, this was never going to happen. Grammar schools will offer parents a choice: a choice to send their children to a school that offers an education on a par with that of the private sector; a choice to send their children to a school that will challenge them and maximise their potential; and a choice to send their children to a school that doesn’t care about their social background, but offers them social mobility.

I urge Members to support our motion, but I would like to say I am not a person who went to a grammar school. I failed the 11-plus, but it doesn’t hold you back, because you go to a secondary modern school and then there’s something in between that I went to: Y Pant School. It offered me the same opportunities as a grammar school, educationally. If you really want to pursue education, you can bring that to the attention of teachers. But on coming out of teacher training college, it was extremely disheartening to see that, all of a sudden, you didn’t know who pupils were—you had a photograph in front of you to remind you of them. That’s not conducive to learning. That’s not conducive to the vulnerable in society—

Na, mae’n ddrwg gennyf, Llyr, ni wnaf.

Mae’r galw am ysgolion gramadeg yn yr ychydig bocedi lle maent yn dal i fodoli wedi saethu i’r entrychion. Felly, unwaith eto, nid ydym yn edrych ar yr hyn y mae pobl ei eisiau, rydym yn edrych ar orfodi rhywbeth nad ydynt ei eisiau o bosibl. Yn anffodus, nid yw’r ysgolion gramadeg hyn ond yn bodoli yn y rhannau cyfoethocach o dde Lloegr ac yn ogystal â phrisiau tai yn codi, mae hynny wedi golygu bod llai a llai o ddisgyblion o gefndiroedd tlotach yn mynychu ysgolion gramadeg.

Bachwyd ar hyn ac fe’i hystyriwyd yn dystiolaeth fod ysgolion gramadeg yn cyfyngu ar symudedd cymdeithasol ac felly y dylid ei wrthwynebu. Ni ddylid cyfyngu addysg ragorol i’r cyfoethog yn unig—y rhai sy’n gallu fforddio talu am addysg breifat neu symud i ardal gydag ysgolion rhagorol. Dylai addysg ragorol fod ar gael i bawb a dylai herio ein plant mwyaf disglair yn ogystal. Addysg ragorol yw’r llwybr go iawn at symudedd cymdeithasol.

Dyma beth y mae cynnig UKIP ger eich bron heddiw yn ei argymell. Rydym am weld ysgolion gramadeg yn cael eu hailgyflwyno yng Nghymru i gynhyrchu system addysg sy’n cynnig y cyfleoedd gorau i blant o bob gallu ac o bob cefndir. Pam y dylai plant o gefndiroedd tlotach gael eu hamddifadu o addysg o’r radd flaenaf? Pam y dylai plant nad ydynt yn alluog yn academaidd gael eu hamddifadu o addysg o’r radd flaenaf, sy’n canolbwyntio ar bynciau technegol a galwedigaethol? A pham y dylai gwleidyddiaeth barhau i lesteirio dyfodol ein plant?

Pe baem yn gwbl ymrwymedig i gael gwared ar fraint, byddem wedi diddymu addysg breifat yn hytrach na mynd i ryfel yn erbyn ysgolion gramadeg. Ond o gofio bod llawer o wleidyddion wedi bod mewn ysgol breifat, nid oedd hynny byth yn mynd i ddigwydd. Bydd ysgolion gramadeg yn cynnig dewis i rieni: dewis i anfon eu plant i ysgol sy’n cynnig addysg gyfartal i’r hyn a geir yn y sector preifat; dewis i anfon eu plant i ysgol a fydd yn eu herio ac yn hyrwyddo’u potensial i’r eithaf; a dewis i anfon eu plant i ysgol nad yw’n poeni am eu cefndir cymdeithasol, ond sy’n cynnig symudedd cymdeithasol iddynt.

Anogaf yr Aelodau i gefnogi ein cynnig, ond hoffwn ddweud nad wyf i’n berson a aeth i ysgol ramadeg. Methais yr ‘11-plus’, ond nid yw’n eich dal yn ôl, am eich bod yn mynd i ysgol uwchradd fodern a rhywbeth yn y canol a fynychais i: Ysgol y Pant. Roedd yn cynnig yr un cyfleoedd i mi ag ysgol ramadeg, yn addysgol. Os ydych o ddifrif eisiau mynd ar drywydd addysg, gallwch ddod â hynny i sylw’r athrawon. Ond wrth ddod allan o goleg hyfforddi athrawon, digalon iawn oedd gweld yn sydyn nad oeddech yn gwybod pwy oedd y disgyblion—roedd gennych lun o’ch blaen i’ch atgoffa pwy oeddent. Nid yw hynny’n ffafrio dysgu. Nid yw hynny’n ffafrio’r bregus mewn cymdeithas—

I thank you for taking the intervention. You went to have teacher training, I did teacher training, and believe you me, I knew every single pupil I taught. I didn’t need photographs—

Diolch i chi am gymryd yr ymyriad. Aethoch yn eich blaen i gael hyfforddiant athrawon, cefais innau hyfforddiant athrawon, a chredwch fi, roeddwn yn adnabod pob un o’r disgyblion y bûm yn eu dysgu. Nid oedd angen lluniau arnaf—

In comprehensive schools. I went to a comprehensive—

Mewn ysgolion cyfun. Fe euthum i ysgol gyfun—

I taught in a comprehensive, I knew the pupils and, what’s more, the education they received was second to none. It’s not about grammar school education, it’s about the delivery of education.

Roeddwn yn dysgu mewn ysgol gyfun, roeddwn yn adnabod y disgyblion ac yn fwy na hynny, roedd yr addysg a gawsant cystal â’r un. Nid yw’n ymwneud ag addysg ysgol ramadeg, mae’n ymwneud â’r modd y caiff addysg ei darparu.

I totally disagree with you on that point. I think that smaller class sizes and smaller schools—you help the most vulnerable in those schools, but you lose them in the comprehensive system. Thank you.

Rwy’n anghytuno’n llwyr â chi ar y pwynt hwnnw. Credaf fod dosbarthiadau llai ac ysgolion llai—rydych yn helpu’r mwyaf bregus yn yr ysgolion hynny, ond rydych yn eu colli yn y system gyfun. Diolch.

This motion truly does go to the heart of what UKIP is really about, which is selection and segregation. Circular 10/65 is an important landmark that shaped education in this country in the second half of the twentieth century. Fifty-one years later, it still stands as one of the defining progressive achievements of the radical 1964-1970 Wilson Labour Government, and we will talk about a few experts and a few people who have got merit in my speech. Anthony Crosland was the education Secretary who sent an important memorandum to local authorities. The document instructed local officials to commence converting grammar schools into comprehensives. Anthony Crosland was a giant of the Labour movement and was unashamed in his determination to abolish regressive and retrospective grammar schools, and I share Crosland’s viewpoint. I am very proud to rise in this debate to oppose this UKIP motion that seems to have been dusted down from the Conservative Party HQ cupboards from the 1950s, although I take it they don’t actually agree.

It is important to remind us of the text of this memorandum, one of the most beautiful, I think, ever written, and it goes like this:

‘It is the Government’s declared objective to end selection at eleven plus and to eliminate separatism in secondary education. The Government’s policy has been endorsed by the House of Commons in a motion passed on 21 January 1965’.

And this is important:

‘this House, conscious of the need to raise educational standards at all levels, and regretting that the realisation of this objective is impeded by the separation of children into different types of secondary schools, notes with approval the efforts of local authorities to reorganise secondary education on comprehensive lines which will preserve all that is valuable in grammar school education for those children who now receive it and make it available to more children; recognises that the method and timing of such reorganisation should vary to meet local needs; and believes that the time is now ripe for a declaration of national policy.’

The need to, as the memo says,

‘raise educational standards at all levels’

is as vital today as it was 51 years ago and as has been pointed out by other Members in this Chamber. It is absolutely lamentable that members of UKIP in the National Assembly for Wales not only want to banish their national leader in Wales, the newly independent AM, Nathan Gill, they want to banish the children of Wales back over half a century to an era of short trousers, class divides and a world of limited opportunities.

Who was responsible for replacing this circular? Let me guess: one Margaret Thatcher, on a par with Theresa May, who currently still supports that, when she became education Secretary in 1970, and this is contextually important. You have all you need to know when UKIP are cheerleading for Margaret Thatcher, and they have the cheek to portray themselves as the heirs to Labour in the south Wales Valleys. Post Brexit, they have nothing to offer the people of Wales but Tory policies and the notion of a Maggie Thatcher airport, but I digress. As President Obama once famously said, you can put lipstick on a pig, but it’s still a pig.

We all know of independents who sit on councils who are too afraid to run under the banner of the Tories. Now, we have UKIP Wales—a home for reject Tory politicians whose leader in Wales sits as an independent—with the Tories, their friends, in the Chamber, opposite. So, what is inspiring—[Interruption.] I didn’t catch that. What is inspiring this regressive flight of fancy from the UK Prime Minister? Let’s ask a serious, serious question. What is inspiring her now that UKIP members are up with her?

It’s certainly not a popular desire amongst the people. Only one in three people in England thinks that the UK Government is right to increase the number of grammar schools and select more pupils by academic ability. We have heard here this afternoon why, because as far as education pedagogy goes, it is outdated, it is regressive and it does not work. Let us look to Finland for answers; let us not look across the border to England. If you respect and understand, there’s a YouGov poll for ‘The Times’, and it says that the policy was backed—which is to get rid of grammar schools—by a mere 34 per cent of those polled, with the remainder not signing up to it.

So, social segregation by education is varied. It’s only those in denial who remain. They’re sort of trying to exhume the corpse, like a desperate Heathcliff raging for his Catherine in ‘Wuthering Heights’, although the Member for Mid and West Wales is an unlikely Byronic hero.

So, what are the views of the education experts? I said I’d speak to those. On this issue, the proposer, Theresa May, has managed to actually unite, in opposition, former Labour and Conservative education Secretaries, the teaching unions and the parliamentary Labour Party. So, Prime Minister May was actually unable to quote during Prime Minister’s question time last week a single expert who backed the extension of grammar schools. Let’s take a look at the esteemed and lauded, then, Sir Michael Wilshaw, head of England’s education watchdog, Office for Standards in Education, Children’s Services and Skills. Sir Michael has stated that the selective model of schooling is, and I quote, ‘a profoundly retrograde step’. This is the head of England’s watchdog.

Mae’r cynnig hwn yn mynd at wraidd yr hyn y mae UKIP yn ei wneud mewn gwirionedd, sef dethol a gwahanu. Mae Cylchlythyr 10/65 yn drobwynt pwysig a roddodd siâp i addysg yn y wlad hon yn ystod ail hanner yr ugeinfed ganrif. Hanner cant ac un o flynyddoedd yn ddiweddarach, mae’n dal i fod yn un o lwyddiannau blaengar diffiniol Llywodraeth Lafur radical Wilson 1964-1970, a byddwn yn sôn am ychydig o arbenigwyr ac ychydig o bobl deilwng yn fy araith. Anthony Crosland oedd yr Ysgrifennydd Addysg a anfonodd femorandwm pwysig at yr awdurdodau lleol. Roedd y ddogfen yn cyfarwyddo swyddogion lleol i ddechrau newid ysgolion gramadeg yn ysgolion cyfun. Roedd Anthony Crosland yn gawr yn y mudiad Llafur ac yn gyfan gwbl benderfynnol o ddiddymu ysgolion gramadeg anflaengar ac ôl-syllol, ac rwy’n rhannu safbwynt Crosland. Rwy’n falch iawn o godi yn y ddadl hon i wrthwynebu’r cynnig hwn gan UKIP sydd i’w weld fel pe bai wedi ei estyn o gypyrddau llychlyd Pencadlys y Blaid Geidwadol yn y 1950au, er fy mod yn deall nad ydynt hwy mewn gwirionedd yn cytuno.

Mae’n bwysig i ni atgoffa ein hunain am destun y memorandwm hwn, un o’r rhai prydferthaf a ysgrifennwyd erioed yn fy marn i, ac mae’n dweud fel hyn:

Amcan datganedig y Llywodraeth yw rhoi diwedd ar ddethol drwy arholiad yn 11 oed a dileu ymwahaniaeth mewn addysg uwchradd. Cymeradwywyd polisi’r Llywodraeth gan Dŷ’r Cyffredin mewn cynnig a basiwyd ar 21 Ionawr 1965.

Ac mae hyn yn bwysig:

o fod yn ymwybodol o’r angen i godi safonau addysg ar bob lefel, ac o fod yn gresynu bod gwireddu’r amcan hwn yn cael ei rwystro gan wahanu plant i wahanol fathau o ysgolion uwchradd, noda’r Tŷ hwn gyda chymeradwyaeth ymdrechion awdurdodau lleol i ad-drefnu addysg uwchradd ar batrwm cyfun a fydd yn diogelu popeth sy’n werthfawr mewn addysg ysgol ramadeg i’r plant sy’n ei chael ar hyn o bryd ac yn sicrhau ei bod ar gael i fwy o blant; mae’n cydnabod y dylai dull ac amseriad ad-drefnu o’r fath amrywio yn ôl anghenion lleol; ac mae’n credu ei bod bellach yn bryd cael datganiad o bolisi cenedlaethol.

Mae’r angen, fel y mae’r memorandwm yn dweud,

i godi safonau addysgol ar bob lefel

mor allweddol heddiw ag yr oedd 51 mlynedd yn ôl ac fel y nododd Aelodau eraill yn y Siambr hon. Mae’n gwbl druenus fod aelodau o UKIP yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, nid yn unig yn dymuno cael gwared ar eu harweinydd cenedlaethol yng Nghymru, yr AC annibynnol newydd, Nathan Gill, ond maent hefyd yn awyddus i yrru plant Cymru yn ôl dros hanner canrif i oes y trowsus byr, rhaniadau dosbarth a byd o gyfleoedd cyfyngedig.

Pwy oedd yn gyfrifol am ddisodli’r cylchlythyr hwn? Gadewch i mi ddyfalu: un o’r enw Margaret Thatcher, yn debyg i Theresa May sydd ar hyn o bryd yn dal i gefnogi hynny, pan ddaeth yn Ysgrifennydd addysg yn 1970, ac mae hyn yn bwysig yn y cyd-destun. Mae gennych y cyfan sydd angen i chi ei wybod pan fydd UKIP yn canu clodydd Margaret Thatcher, ac mae ganddynt yr wyneb i bortreadu eu hunain fel etifeddion Llafur yng Nghymoedd de Cymru. Ar ôl y penderfyniad i adael yr UE, nid oes ganddynt ddim i’w gynnig i bobl Cymru ond polisïau Torïaidd a’r syniad o faes awyr Maggie Thatcher, ond rwy’n crwydro. Fel y dywedodd yr Arlywydd Obama yn gofiadwy unwaith, gallwch roi minlliw ar wyneb mochyn, ond mochyn fydd e o hyd.

Rydym i gyd yn gwybod am gynghorwyr annibynnol ar gynghorau sy’n rhy ofnus i sefyll dan faner y Torïaid. Nawr, mae gennym UKIP Cymru—cartref i wleidyddion a wrthodwyd gan y Torïaid gyda’u harweinydd yng Nghymru yn Aelod annibynnol—gyda’r Torïaid, eu cyfeillion, yn y Siambr, gyferbyn. Felly, beth sy’n ysbrydoli—[Torri ar draws.] Ni chlywais hynny. Beth sy’n ysbrydoli’r chwiw anflaengar hon gan Brif Weinidog y DU? Gadewch i ni ofyn cwestiwn difrifol iawn. Beth sy’n ei hysbrydoli yn awr gydag aelodau UKIP ar ei hochr?

Yn sicr nid yw’n awydd poblogaidd ymysg y bobl. Un o bob tri o bobl Lloegr yn unig sy’n credu bod Llywodraeth y DU yn iawn i gynyddu nifer yr ysgolion gramadeg a dethol mwy o ddisgyblion ar sail gallu academaidd. Rydym wedi clywed pam yn y fan hon y prynhawn yma, oherwydd o ran addysgeg, mae’n hen ffasiwn, mae’n anflaengar ac nid yw’n gweithio. Gadewch i ni edrych ar y Ffindir am atebion; gadewch i ni beidio ag edrych ar draws y ffin ar Loegr. Os ydych yn parchu ac yn deall, mae yna bôl piniwn YouGov ar gyfer ‘The Times’ sy’n dweud mai 34 y cant yn unig o’r rhai a holwyd a gefnogai’r polisi—sef cael gwared ar ysgolion gramadeg—ac nid oedd y gweddill yn ei gefnogi.

Felly, mae gwahanu cymdeithasol drwy addysg yn amrywio. Y rhai sy’n parhau i wadu yn unig sydd ar ôl. Maent yn rhyw lun o geisio datgladdu’r corff, fel Heathcliff anobeithiol yn rhefru am ei Catherine yn ‘Wuthering Heights’, er bod yr Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru yn arwr Byronaidd annhebygol.

Felly, beth yw barn yr arbenigwyr addysg? Dywedais y byddwn yn siarad am y rheini. Ar y mater hwn, mewn gwirionedd fe lwyddodd y cynigydd, Theresa May, i uno’r cyn-Ysgrifenyddion addysg Llafur a Cheidwadol, yr undebau addysgu a’r Blaid Lafur seneddol yn eu gwrthwynebiad. Felly, yn ystod y cwestiynau i’r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, ni allodd y Prif Weinidog May ddyfynnu un arbenigwr sy’n cefnogi camau i ymestyn ysgolion gramadeg. Gadewch i ni edrych ar Syr Michael Wilshaw felly, pennaeth mawr ei barch a’i glod y corff gwarchod addysg yn Lloegr, y Swyddfa Safonau mewn Addysg, Gwasanaethau Plant a Sgiliau. Mae Syr Michael wedi datgan bod y model addysg ddetholus, a dyfynnaf, ‘yn gam mawr yn ôl’. Pennaeth y corff gwarchod yn Lloegr yw hwn.

I’m sorry, I won’t. And further, that its record of admitting children from non-middle-class backgrounds was ‘pretty woeful’. We’ve heard those words already—pretty woeful. I know that the members of UKIP would like us to live in Michael Gove’s world and his parallel universe. That former Tory education Secretary declared earlier this year,

‘I think people in this country have had enough of experts.’

Well, let me tell this Chamber that the people of Wales who are passionate about the well-being of education for future generations still believe in experts, and, in particular, they believe in educational experts and they believe in headteachers. So, when the head of Ofsted in England tells a gathering of London councils’ education summit—

Mae’n ddrwg gennyf, ni wnaf. Ac ymhellach, fod ei hanes o dderbyn plant o gefndiroedd heb fod yn ddosbarth canol ‘yn eithaf truenus’. Rydym wedi clywed y geiriau hynny eisoes—eithaf truenus. Gwn y byddai aelodau UKIP yn hoffi pe baem yn byw ym myd Michael Gove a’i fydysawd cyfochrog. Datganodd y cyn-Ysgrifennydd Addysg Torïaidd hwnnw’n gynharach eleni,

Rwy’n credu bod pobl yn y wlad hon wedi cael digon ar arbenigwyr.

Wel, gadewch i mi ddweud wrth y Siambr hon fod pobl Cymru sy’n frwd ynghylch lles addysg ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol yn dal i gredu mewn arbenigwyr, ac yn benodol, maent yn credu mewn arbenigwyr addysgol ac maent yn credu mewn penaethiaid. Felly, pan fydd pennaeth Ofsted yn Lloegr yn dweud wrth uwchgynhadledd addysg i gynghorau Llundain—

You do need to bring your contribution to a close now.

Mae angen i chi ddod â’ch cyfraniad i ben yn awr.

Okay. The question that I would put to those clamouring for a return to selection is: do you really want to segregate the pupils of Wales? The answer is clear: you wish to segregate and separate the children of Wales. I strongly oppose this motion.

Iawn. Y cwestiwn y byddwn yn ei ofyn i’r rhai sy’n crochlefain am gael dychwelyd at system ddethol yw: a ydych chi wir eisiau gwahanu disgyblion Cymru? Mae’r ateb yn glir: rydych yn dymuno rhannu a gwahanu plant Cymru. Rwy’n gwrthwynebu’r cynnig hwn yn gryf.

Some interesting turns of phrase then. I think the Labour Party did abolish grammar schools when the Labour Party was a Labour Party. I’m not sure what it is now. In terms of the debate, grammar schools are clearly a bad idea. They’re divisive; you write people off at the age of 11. The evidence is there that the system didn’t work, but that’s not to say that what we have today is working. I think it was the First Minister who said in the last term that the Government had taken its eye off the ball. I would agree with that because I think the education that many of our children get now just isn’t good enough. The buildings are not in good enough condition, there are too many cuts, there are too many redundancies, out-of-classroom activities are limited—and I speak as a teacher with 23 years’ experience. The biggest problem in education is the market, which was introduced by the Conservatives and continued by the Labour Party. If you look at the market of qualifications, they simply don’t work. What we need are some gold standards that everybody can aspire to, because, at the minute, there’s a plethora of qualifications and some private companies making a shedful of money on that.

I look at the target-driven culture—[Interruption.] I’m not giving way. The target-driven culture is a bad thing. It’s a deprofessionalisation of teaching, and I think that’s common across the board.

Just some ideas, really. If you look at Estyn, I think the value is questionable. I think we’d be far better off having very experienced teachers on sabbaticals inspecting, but more in a mentoring sense, rather than trying to catch people out. I think the whole—

Rhai troeon ymadrodd diddorol yn y fan honno. Rwy’n credu bod y Blaid Lafur wedi diddymu ysgolion gramadeg pan oedd y Blaid Lafur yn Blaid Lafur. Nid wyf yn siŵr beth yw hi bellach. O ran y ddadl, mae ysgolion gramadeg yn amlwg yn syniad gwael. Maent yn ymrannol; rydych yn diystyru pobl yn 11 oed. Mae’r dystiolaeth yno nad oedd y system yn gweithio, ond nid yw hynny’n golygu bod yr hyn sydd gennym heddiw yn gweithio. Rwy’n credu mai’r Prif Weinidog a ddywedodd yn ystod y tymor diwethaf fod y Llywodraeth wedi tynnu ei llygad oddi ar y bêl. Byddwn yn cytuno â hynny oherwydd rwy’n credu nad yw’r addysg y mae llawer o’n plant yn ei chael yn awr yn ddigon da. Nid yw’r adeiladau mewn cyflwr digon da, mae gormod o doriadau, mae gormod o ddileu swyddi, mae gweithgareddau y tu allan i’r ystafell ddosbarth yn gyfyngedig—ac rwy’n siarad fel athro gyda 23 mlynedd o brofiad. Y broblem fwyaf ym maes addysg yw’r farchnad, a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr ac a barhawyd gan y Blaid Lafur. Os edrychwch ar y farchnad gymwysterau, nid ydynt yn gweithio. Yr hyn rydym ei angen yw safonau aur y gall pawb anelu atynt, oherwydd, ar y funud, ceir llu o gymwysterau ac mae rhai cwmnïau preifat yn gwneud llond sach o arian ar hynny.

Rwy’n edrych ar y diwylliant sy’n cael ei ysgogi gan dargedau—[Torri ar draws.] Nid wyf am ildio. Mae’r diwylliant a ysgogir gan dargedau yn beth gwael. Mae’n dadbroffesiynoli addysgu, ac rwy’n credu bod hynny’n gyffredin ym mhob man.

Rhai syniadau’n unig, a dweud y gwir. Os edrychwch ar Estyn, rwy’n meddwl bod y gwerth yn amheus. Rwy’n credu y byddai’n llawer gwell i ni gael athrawon profiadol iawn ar gyfnodau sabothol i arolygu, ond mewn modd sy’n debycach i fentora, yn hytrach na cheisio dal pobl ar eu bai. Rwy’n meddwl bod yr holl—

No, I won’t. No. The whole thing about education in Wales is that, for me, it’s too politicised, and I think what I would like to see, really, is an all-party commission for education that is looking 20 years ahead, because everything in Wales today is very, very short term. If you look at Finland—. Well, the education Secretary is shaking her head; I don’t know why. Everything is short term. If you look at Finland, they’ve got class sizes of 15. So, if you’re going to introduce smaller class sizes, in essence, great, but by one or two? You know, what is the point? I think the expenditure there needs to be questioned, because, if you’re going to reduce class sizes by a dozen, fantastic; let’s get on with it, let’s be radical.

Modern languages: we’ve got a great opportunity in Wales to bring everybody up bilingually from the age of three onwards. Why not? Every child should learn Welsh from the age of three. They should learn a European language as well—Spanish, French. When they get to the age of, maybe, teen years, why not learn a language from an emerging economy? They do it in Holland; why can’t we do it here? But, to get the skills needed, again, you need, roughly, I’d say, a 20-year plan.

I’ll draw my remarks to a close now, but I just want to say one thing, because everybody is talking about education. I’ve heard it all round the Chamber, including from me, but I’ll pose a question rather than answer. And the question is: what we actually want from our education system? Until we know that—. And I don’t just mean higher standards and, you know, political rhetoric. What do we actually want in terms of education? What do we want from those children coming out the other end? And until we answer that question, until we know exactly what we want and where we’re going, I don’t think we’re going to be successful.

Na, ni wnaf. Na wnaf. Yr holl beth am addysg yng Nghymru yw ei fod, i mi, yn rhy wleidyddol, ac rwy’n meddwl mai’r hyn yr hoffwn ei weld, mewn gwirionedd, yw comisiwn hollbleidiol ar addysg sy’n edrych 20 mlynedd i’r dyfodol, gan fod popeth yng Nghymru heddiw yn fyrdymor tu hwnt. Os edrychwch ar y Ffindir—. Wel, mae’r Ysgrifennydd addysg yn ysgwyd ei phen; nid wyf yn gwybod pam. Mae popeth yn fyrdymor. Os edrychwch ar y Ffindir, mae ganddynt ddosbarthiadau o 15. Felly, os ydych yn mynd i gyflwyno dosbarthiadau llai o faint, yn y bôn, gwych, ond o un neu ddau? Wyddoch chi, beth yw’r pwynt? Rwy’n meddwl bod angen cwestiynu’r gwariant yno, oherwydd, os ydych yn mynd i leihau maint dosbarthiadau o ddwsin, bendigedig; gadewch i ni fwrw ymlaen â hynny, gadewch i ni fod yn radical.

Ieithoedd modern: mae gennym gyfle gwych yng Nghymru i fagu pawb yn ddwyieithog o dair oed ymlaen. Pam ddim? Dylai pob plentyn ddysgu Cymraeg o dair oed ymlaen. Dylent ddysgu iaith Ewropeaidd hefyd—Sbaeneg, Ffrangeg. Pan gyrhaeddant flynyddoedd yr arddegau efallai, beth am ddysgu iaith economi sy’n datblygu? Maent yn ei wneud yn yr Iseldiroedd; pam na allwn ei wneud yma? Ond er mwyn cael y sgiliau sydd eu hangen, unwaith eto, byddwn yn dweud bod angen i chi gael cynllun 20 mlynedd, yn fras.

Dof â fy sylwadau i ben yn awr, ond rwyf am ddweud un peth, gan fod pawb yn sôn am addysg. Rwyf wedi clywed hyn o bob rhan o’r Siambr, gan gynnwys gennyf fi, ond rwyf am ofyn cwestiwn yn hytrach na rhoi ateb. A’r cwestiwn yw: beth rydym ei eisiau o’n system addysg mewn gwirionedd? Hyd nes y byddwn yn gwybod hynny—. Ac nid wyf yn golygu safonau uwch yn unig, a rhethreg wleidyddol. Beth rydym ei eisiau o ran addysg mewn gwirionedd? Beth rydym ei eisiau gan y plant sy’n dod allan ar y pen arall? A hyd nes yr atebwn y cwestiwn hwnnw, hyd nes y byddwn yn gwybod yn union beth rydym ei eisiau a lle rydym yn mynd, nid wyf yn credu ein bod yn mynd i fod yn llwyddiannus.

Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i gyfrannu i’r ddadl. Kirsty Williams.

I call on the Cabinet Secretary for Education to contribute to the debate. Kirsty Williams.

Thank you very much, Presiding Officer. I have listened with interest and, at times, despair to all that has been said this afternoon. Now, whilst undoubtedly the motion is in order, this is a debate that we should not be having. The debate should not be whether we should reintroduce grammar schools in Wales—part of an outmoded, divisive system of education that was abandoned in our country nearly 50 years ago. The debate should be on how we make sure that all—and I mean all—of our children have a first-class education. My focus is on improving education in all of our classrooms, in all of our schools, for all of our pupils. And, frankly, I am less than interested in structures. That is not my priority. It is the quality of education that makes a difference to young people’s lives, and not what type of school they go to. And I certainly, Presiding Officer, don’t think that looking backwards to a highly rose-tinted past is in Wales’s best interests.

The motion proposed by Michelle Brown flies in the face of international evidence. Two weeks ago, I visited the Organisation of Economic Co-operation and Development—the OECD. I met with world-leading experts such as Andreas Schleicher, and the international evidence from the OECD is clear: selection in schools systems is not—and I repeat, not—linked to improving scores. And neither is it linked to increasing social mobility. This has been reinforced by evidence from the Sutton Trust that has already been referred to today by Lynne Neagle, the Chair of the education committee, and Llyr Huws Gruffydd. They found that less than 3 per cent of grammar school children were on free school meals, compared with 20 per cent across the rest of the country. And even the current OFSTED chief has held his head in despair at proposals across the border and has said that they do nothing—and I repeat, grammar schools do nothing—to improve social mobility.

Presiding Officer, when the OECD undertook their review of education in Wales in 2013, they did not pull any punches. They were very clear and very direct about the challenges facing our education system, and they are challenges that I am up for tackling. They identified very clearly what needed to change, but they also identified that our comprehensive system here in Wales is one of our strengths. Why would we want to change that? That is why I will support Paul Davies’s first amendment to the motion here this afternoon. But, just like Llyr Huws Gruffydd, I am slightly confused, because it was only a fortnight ago that the Tory education spokesperson was saying that there was plenty of evidence to support grammar schools in terms of social mobility, and, I quote,

‘Parents and young people should not be denied the opportunity to choose a grammar school’.

Now, I am putting that down to a very enthusiastic press officer who maybe got the line out before Darren had seen it. [Interruption.] But I welcome very much indeed today the very clear statement that the Conservatives will not support a return to selective education.

Our drive to improve standards is evidence based, from the curriculum reform—. And I would say to Mr McEvoy, if you want to know what this Welsh Government wants out of its education system, then read Donaldson. It is quite clear—quite clear. From curriculum reform to improving pedagogical practices, that’s what we are about, and I am keen to ensure that we are making the right progress. That is why, when I did meet the OECD, I asked them to return to Wales and advise me on whether we do have the right strategies in place to respond to their review published in 2014, and they will be doing that this very autumn.

I am serious about learning from the best around the world in the interests of Wales, and that is why I do oppose Paul Davies’s second amendment to the motion. Our policies are about raising standards in all of our schools, so that every child, no matter where they live, has the best possible learning experience. [Interruption.] No, Darren.

Parental choice shouldn’t just be about who can clamour the loudest to get into the best schools. Every school in Wales should be outstanding, and the OECD again, Darren, recognises that high-performing schools systems have at their heart systems of co-operation, and not the competition that is implicit in your amendment.

I do, however, support Paul Davies’s third and fourth amendments this afternoon. It is right that secondary education should be diverse. It is right that secondary education should have a rich academic and vocational offer. It’s right that we should have an education that provides the best opportunities for all young people.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rwyf wedi gwrando gyda diddordeb, ac anobaith ar adegau, ar bopeth sydd wedi cael ei ddweud y prynhawn yma. Nawr, er bod y cynnig mewn trefn yn ddi-os, mae hon yn ddadl na ddylem fod yn ei chael. Nid a ddylem ailgyflwyno ysgolion gramadeg yng Nghymru ddylai’r cynnig fod—ysgolion sy’n rhan o system addysg hen ffasiwn, ymrannol y rhoddwyd y gorau iddi yn ein gwlad bron i 50 mlynedd yn ôl. Dylai’r drafodaeth ymwneud â sut rydym yn gwneud yn siŵr fod pob un—ac rwy’n golygu pob un—o’n plant yn cael addysg o’r radd flaenaf. Mae fy ffocws ar wella addysg ym mhob un o’n hystafelloedd dosbarth, ym mhob un o’n hysgolion, ac i bob un o’n disgyblion. Ac a dweud y gwir, nid oes gennyf fawr o ddiddordeb mewn strwythurau. Nid dyna fy mlaenoriaeth. Ansawdd yr addysg sy’n gwneud gwahaniaeth i fywydau pobl ifanc, nid pa fath o ysgol y maent yn ei mynychu. Ac yn sicr, Lywydd, nid wyf yn meddwl bod edrych yn ôl at orffennol euraid yn fuddiol iawn i Gymru.

Mae’r cynnig a gynigiwyd gan Michelle Brown yn mynd yn groes i dystiolaeth ryngwladol. Bythefnos yn ôl, ymwelais â’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—yr OECD. Cyfarfûm ag arbenigwyr sy’n arwain y byd fel Andreas Schleicher, ac mae’r dystiolaeth ryngwladol o’r OECD yn glir: nid oes cyswllt o gwbl rhwng dethol disgyblion mewn systemau ysgolion a gwella sgoriau. Ac nid oes cyswllt rhwng hynny ychwaith a chynyddu symudedd cymdeithasol. Cadarnhawyd hyn gan dystiolaeth gan Ymddiriedolaeth Sutton y mae Lynne Neagle, Cadeirydd y pwyllgor addysg, a Llyr Huws Gruffydd eisoes wedi cyfeirio ati heddiw. Gwelsant fod llai na 3 y cant o blant ysgolion gramadeg yn cael prydau ysgol am ddim, o gymharu â 20 y cant ar draws gweddill y wlad. Ac mae pennaeth presennol OFSTED hyd yn oed wedi dal ei ben mewn anobaith ynglŷn â’r argymhellion ar draws y ffin ac wedi dweud nad ydynt yn gwneud dim—ac rwy’n ailadrodd, nid yw ysgolion gramadeg yn gwneud dim—i wella symudedd cymdeithasol.

Lywydd, pan gynhaliodd yr OECD eu hadolygiad o addysg yng Nghymru yn 2013, nid oeddent yn dal unrhyw beth yn ôl. Roeddent yn glir ac yn ddiamwys iawn ynglŷn â’r heriau sy’n wynebu ein system addysg, ac maent yn heriau rwy’n barod i’w hwynebu. Roeddent yn nodi’n glir iawn beth oedd angen ei newid, ond roeddent hefyd yn nodi bod ein system gyfun yma yng Nghymru yn un o’n cryfderau. Pam y byddem eisiau newid hynny? Dyna pam y byddaf yn cefnogi gwelliant cyntaf Paul Davies i’r cynnig yma y prynhawn yma. Ond, yn union fel Llyr Huws Gruffydd, rwy’n ddryslyd braidd, gan mai bythefnos yn ôl yn unig y dywedodd llefarydd addysg y Torïaid fod digon o dystiolaeth i gefnogi ysgolion gramadeg ar sail symudedd cymdeithasol, a dyfynnaf,

Ni ddylai rhieni a phobl ifanc gael eu hamddifadu o’r cyfle i ddewis ysgol ramadeg.

Nawr, rwy’n rhoi’r bai am hynny efallai ar swyddog y wasg brwdfrydig iawn a ryddhaodd y datganiad cyn i Darren ei weld. [Torri ar draws.] Ond rwy’n croesawu’n fawr iawn yn wir heddiw y datganiad clir iawn na fydd y Ceidwadwyr yn cefnogi dychwelyd at addysg ddetholus.

Mae ein hymgyrch i wella safonau yn seiliedig ar dystiolaeth, o ddiwygio’r cwricwlwm—. A byddwn yn dweud wrth Mr McEvoy, os ydych am wybod beth y mae’r Llywodraeth hon ei eisiau o’i system addysg, yna darllenwch Donaldson. Mae’n gwbl glir—yn glir iawn. O ddiwygio’r cwricwlwm i wella arferion addysgeg, dyna rydym yn ei wneud, ac rwy’n awyddus i sicrhau ein bod yn gwneud y cynnydd cywir. Dyna pam y gofynnais i’r OECD, pan gyfarfûm â hwy, ddychwelyd i Gymru i roi cyngor i mi ar ba un a oes gennym strategaethau cywir ar waith i ymateb i’w hadolygiad a gyhoeddwyd yn 2014, a byddant yn gwneud hynny yr hydref hwn.

Rwyf o ddifrif ynglŷn â dysgu gan y gorau ym mhob cwr o’r byd er lles Cymru, a dyna pam rwy’n gwrthwynebu ail welliant Paul Davies i’r cynnig. Mae ein polisïau’n ymwneud â chodi safonau yn ein holl ysgolion, fel bod pob plentyn, waeth ble mae’n byw, yn cael y profiad dysgu gorau posibl. [Torri ar draws.] Na, Darren.

Ni ddylai dewis i rieni ymwneud yn unig â phwy sy’n gallu gweiddi uchaf am gael mynd i’r ysgolion gorau. Dylai pob ysgol yng Nghymru fod yn rhagorol, ac mae’r OECD eto, Darren, yn cydnabod bod systemau ysgolion sy’n perfformio’n dda â systemau cydweithredu yn ganolog iddynt, ac nid y gystadleuaeth sydd ymhlyg yn eich gwelliant.

Fodd bynnag, rwy’n cefnogi trydydd a phedwerydd gwelliant Paul Davies y prynhawn yma. Mae’n iawn y dylai addysg uwchradd fod yn amrywiol. Mae’n iawn y dylai addysg uwchradd feddu ar gynnig academaidd a galwedigaethol cyfoethog. Mae’n iawn y dylem gael addysg sy’n darparu’r cyfleoedd gorau i bob person ifanc.

If I could make some progress, please. As well as focusing on quality of teaching and learning, Wales actually has a very positive story to tell on the vocational offer. For some years we’ve had a very strong policy in the 14-19 learning pathway, which provides learners with a broad-based curriculum. I’ll give way.

Os caf wneud rhywfaint o gynnydd, os gwelwch yn dda. Yn ogystal â chanolbwyntio ar ansawdd addysgu a dysgu, mewn gwirionedd mae gan Gymru stori gadarnhaol iawn i’w hadrodd ar y cynnig galwedigaethol. Ers rhai blynyddoedd rydym wedi bod â pholisi cryf iawn ar gyfer y llwybr dysgu 14-19, sy’n darparu cwricwlwm eang i ddysgwyr. Fe ildiaf.

Thank you. If the comprehensive system has been so wonderful, and has worked so well, why are we now talking—? Every time I hear anybody talking about education in this Chamber, it’s to change things, to alter things; that things have to be done better. Why is it now, after 50 years of the comprehensive system, you are suddenly waking up to the fact that vocational and academic qualifications are two different things, and there are different pupils who have to be used on those two different academic abilities?

Diolch. Os yw’r system gyfun wedi bod mor wych, ac wedi gweithio mor dda, pam rydym yn siarad yn awr—? Bob tro y byddaf yn clywed unrhyw un yn siarad am addysg yn y Siambr hon, mae’n ymwneud â newid pethau, addasu pethau; fod yn rhaid gwneud pethau’n well. Pam eich bod yn sydyn yn awr, ar ôl 50 mlynedd o system gyfun, yn dihuno i’r ffaith fod cymwysterau galwedigaethol ac academaidd yn ddau beth gwahanol, a bod yna wahanol ddisgyblion sy’n rhaid eu defnyddio o ran y ddau allu academaidd gwahanol hynny?

And those pupils have access to a broad-based curriculum in our schools at the moment. But I for one am not prepared to rest on my laurels, Mr Rowlands. I want even better schools in Wales—for my kids, and for all the children of this country. We’ve got some great examples of schools collaborating with FE colleges, which, as Lynne Neagle says, seems to be completely forgotten in the diatribe that we’ve had from UKIP this afternoon. We have engineering and manufacturing being offered at Coleg Menai. Cardiff and Vale College is working really closely with the capital city’s local authority to deliver vocational courses in the east of the city. Bridgend College offers twilight courses for all learners between 14 and 19, and they’re helping to deliver A-levels on behalf of Pencoed Comprehensive. We have really strong relationships, and I want to see those developed.

Turning to Paul Davies’s fifth amendment, I emphasise that we again are working hard to raise standards in all schools. We have an ambitious reform programme. We’re working with international experts and engaging in key OECD projects, such as the international early learning schools and schools as learning organisations, and assessing progress in creative and critical thinking. And we’re working with the teaching profession. I want every school to be outstanding and no pupil and no school left behind.

Paul Davies’s sixth amendment calls for the introduction of free schools and academies, and I believe that’s just another form of selection. I strongly oppose this policy. I’m committed to a comprehensive education system that serves every learner in Wales. Again, I will reiterate, that we have to follow the evidence. There simply isn’t any evidence that free schools or academies are a panacea to raising standards. The Policy Exchange 2015 report states that the claims of free schools pushing up standards is simply not backed up by evidence, and a House of Commons education committee report stated that there was no convincing evidence of the impact on attainment. Indeed, the committee recommended that the UK Government should stop exaggerating the success of these schools.

The best of Wales is a tradition of self-improvement, democratising knowledge and educational leadership. Our education reforms takes inspiration from those values. The next few years are crucial in achieving the ambitions that are shared and demanded across Wales: introducing a new curriculum made in Wales, but shaped by the best from around the world; one that will ensure our young people are able to lead fulfilling, personal, civic and professional lives in a modern democracy.

I want every parent to be confident that their child goes to a school that helps them grow as capable, healthy and well-rounded citizens. To achieve this, teachers must be supported to be the best that they can be, raising the standard of the profession as a whole. Teachers share an individual, professional and national mission to help our children succeed. Working closely with the profession, we will raise teaching standards and opportunities for development. I, Presiding Officer, will not be diverted from this course and neither will this Government. I’m afraid that this call for grammar schools is nothing more than a diversion.

Ac mae’r disgyblion hynny yn gwneud defnydd o gwricwlwm eang yn ein hysgolion ar hyn o bryd. Ond nid wyf fi, yn bendant, yn barod i orffwys ar fy rhwyfau, Mr Rowlands. Rwyf eisiau ysgolion sydd hyd yn oed yn well yng Nghymru—ar gyfer fy mhlant, ac ar gyfer holl blant y wlad hon. Mae gennym rai enghreifftiau gwych o ysgolion yn cydweithio â cholegau addysg bellach, sydd, fel y dywed Lynne Neagle, i’w gweld wedi eu hanghofio’n llwyr yn y geiriau hallt a gawsom gan UKIP y prynhawn yma. Mae gennym beirianneg a gweithgynhyrchu yn cael eu cynnig yng Ngholeg Menai. Mae Coleg Caerdydd a’r Fro yn gweithio’n agos iawn gydag awdurdod lleol y brifddinas i gyflwyno cyrsiau galwedigaethol yn nwyrain y ddinas. Mae Coleg Penybont yn cynnig cyrsiau gyda’r hwyr ar gyfer pob dysgwr rhwng 14 a 19 oed, ac maent yn helpu i gyflwyno’r Safon Uwch ar ran Ysgol Gyfun Pencoed. Mae gennym gysylltiadau cryf iawn, ac rwyf am weld y rheini’n cael eu datblygu.

Gan droi at bumed gwelliant Paul Davies, rwy’n pwysleisio ein bod unwaith eto yn gweithio’n galed i godi safonau ym mhob ysgol. Mae gennym raglen ddiwygio uchelgeisiol. Rydym yn gweithio gydag arbenigwyr rhyngwladol ac yn cymryd rhan mewn prosiectau OECD allweddol, megis yr ysgolion dysgu cynnar rhyngwladol ac ysgolion fel sefydliadau dysgu, ac asesu cynnydd mewn meddwl yn greadigol ac yn feirniadol. Ac rydym yn gweithio gyda’r proffesiwn addysgu. Rwyf am i bob ysgol fod yn rhagorol ac nid oes unrhyw ddisgybl nac unrhyw ysgol yn cael eu gadael ar ôl.

Mae chweched gwelliant Paul Davies yn galw am gyflwyno ysgolion rhydd ac academïau ac rwy’n credu mai ffurf arall ar ddethol yw hynny. Rwy’n gwrthwynebu’r polisi hwn yn gryf. Rwyf wedi ymrwymo i system addysg gyfun sy’n gwasanaethu pob dysgwr yng Nghymru. Unwaith eto, rwy’n ailadrodd bod yn rhaid i ni ddilyn y dystiolaeth. Yn syml iawn, nid oes unrhyw dystiolaeth fod ysgolion rhydd neu academïau yn ateb i bob problem mewn perthynas â chodi safonau. Mae adroddiad y Gyfnewidfa Bolisi yn 2015 yn datgan na cheir tystiolaeth i gefnogi’r honiadau fod ysgolion rhydd yn codi safonau, a dywedodd adroddiad gan bwyllgor addysg Tŷ’r Cyffredin nad oedd unrhyw dystiolaeth argyhoeddiadol o’r effaith ar gyrhaeddiad. Yn wir, argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth y DU roi’r gorau i orliwio llwyddiant yr ysgolion hyn.

Mae’r gorau a geir yng Nghymru yn cynnwys traddodiad o hunan-wella, gwybodaeth sy’n democrateiddio ac arweinyddiaeth addysgol. Mae ein diwygiadau addysg wedi eu hysbrydoli gan y gwerthoedd hynny. Mae’r ychydig flynyddoedd nesaf yn allweddol er mwyn cyflawni’r uchelgeisiau sy’n cael eu rhannu a’u mynnu ar draws Cymru: cyflwyno cwricwlwm newydd a wnaed yng Nghymru, ond wedi ei siapio gan y gorau o bedwar ban byd; un a fydd yn sicrhau bod ein pobl ifanc yn gallu byw bywydau boddhaus, yn bersonol, yn ddinesig ac yn broffesiynol mewn democratiaeth fodern.

Rwyf am i bob rhiant fod yn hyderus fod eu plentyn yn mynd i ysgol sy’n eu helpu i dyfu fel dinasyddion galluog, iach a chyflawn. Er mwyn cyflawni hyn, rhaid i athrawon gael eu cynorthwyo i fod y gorau y gallant fod, gan godi safon y proffesiwn yn ei gyfanrwydd. Mae athrawon yn rhannu cenhadaeth fel unigolion, yn broffesiynol ac yn genedlaethol i helpu ein plant i lwyddo. Gan weithio’n agos gyda’r proffesiwn, byddwn yn gwella safonau addysgu a chyfleoedd ar gyfer datblygu. Nid wyf fi, Lywydd, yn mynd i gael fy nargyfeirio oddi ar y llwybr hwn ac ni fydd y Llywodraeth hon. Rwy’n ofni nad yw’r alwad hon am ysgolion gramadeg yn ddim mwy na dargyfeiriad.

Rwy’n galw ar Neil Hamilton i ymateb i’r ddadl.

I call on Neil Hamilton to reply to the debate.

We’ve had, I think we can all agree, a spirited and entertaining debate. I’m disappointed that Rhianon Passmore doesn’t see me as a Byronic hero, but that of course is only today. If she’d known me 40 years ago, she might have come to a different conclusion. But, I’m very happy to swap nineteenth-century literary allusions with her: she has reminded me, from the passion with which she delivered her speech today, of a character in ‘A Tale of Two Cities’, Madame Defarge, the tricoteuse who sat at the bottom of the guillotine and who sent in coded messages to the committee of public safety by the speed of her knitting to identify those who were to be condemned to the guillotine. So, it shows at least that she has had a decent education that she understands the point of my barb.

But, we started the debate with the entertaining spectacle of my friend, Darren Millar, standing on his head. It is difficult to see why the Conservative Party in Wales should differ so markedly in its policy on education from the new regime in England, because Theresa May has justified the change in policy fundamentally on the basis of parental choice. That is something that I think ought not to be denied to the people of Wales. About seven in 10 Britons, according to the UK Government’s press release, want to see the ban on new grammar schools lifted and eight in 10 believe that grammar schools can boost social mobility when undecided voters are removed from the mix.

Of course, we have had from various contributors to the debate—Llyr Gruffydd and Lynne Neagle; both of whom I greatly respect as parliamentarians—we have had from them various allegations that the system of grammar schools is to be condemned because they deny the children of relatively poor parents access, and that is true in England because there are only 163 of them left. In England, what you get is selection by wealth rather than selection by ability, because people move into the catchment areas of the best schools. That is something that cannot be supported. Of course, we don’t have that problem in Wales because we don’t have grammar schools. But, that also means that we have a system that is one size fits all.

We’ve had, from Lynne Neagle and from Rhianon Passmore, a blast from the past about the enforcement of comprehensivisation. Anthony Crosland was mentioned by Rhianon and, of course, he was famous for his declaration that he wouldn’t be satisfied until he had destroyed every effing grammar school in the country. His policy was one of enforcement and the removal of choice from parents. That’s not something that I think, in the modern world, we ought to support.

We’re not proposing in this motion to go back to the situation as it was in the 1950s and 1960s. I went to a grammar school, the Amman Valley Grammar School, in the 1960s and it was a world of grammar schools and secondary moderns. David Rowlands and Caroline Jones showed that maybe it wasn’t quite as inflexible in their areas as it might have been in others. All that this motion is doing, it’s not a call to go back to grammar schools and secondary moderns as they were, but to introduce a much more flexible structure to the education system, like, for example, in Germany, where you’ve got four different types of secondary school, according, basically, to ability or whether you want a more academic or technical and vocational education. That’s what it’s all about. It’s not about dividing children at the age of 11 into sheep and goats; we want a system of flexibility because children develop at different speeds at different ages, of course. The big problem with the grammar and secondary modern system in my day was that it didn’t have enough flexibility, and the secondary modern schools were indeed the cinderella of the education system. Nobody is asking to go back to that. What we want is an upgraded and modernised version of the system of parental choice, which, in other countries, is uncontroversial.

The big problem with Kirsty Williams’s approach to education is that she insists on having a straitjacket in the education system, whereby even if you live within the catchment area of a school that does not provide children with a decent education, they’re forced to accept that outcome and they can’t move between them. What this motion tries to do—and some of the Conservative amendments we approve of—. What this motion attempts to do is to say that it’s parents, ultimately, who should be the drivers of education policy, rather than politicians and bureaucrats. That, in a modern and democratic world—[Interruption.] Well, I’m not sure we’ve got time to do that. We have, have we?

Rwy’n credu y gallwn i gyd gytuno ein bod wedi cael dadl ysbrydoledig a difyr. Rwy’n siomedig nad yw Rhianon Passmore yn fy ngweld fel arwr Byronaidd, ond heddiw’n unig yw hynny. Pe bai wedi fy adnabod 40 mlynedd yn ôl, gallai fod wedi dod i gasgliad gwahanol. Ond rwy’n hapus iawn i gyfnewid cyfeiriadau llenyddol o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg gyda hi: mae hi wedi fy atgoffa, gyda’r angerdd y cyflwynodd ei haraith heddiw, am gymeriad yn ‘A Tale of Two Cities’, sef Madame Defarge, y weuwraig a eisteddai wrth waelod y gilotîn ac a anfonai negeseuon cod at bwyllgor diogelwch y cyhoedd yn ôl cyflymder ei gweu i nodi’r rhai a oedd i’w condemnio i’r gilotîn. Felly, mae’n dangos o leiaf ei bod hi wedi cael addysg weddus gan ei bod yn deall pwynt fy sylw bachog.

Ond dechreuasom y ddadl gyda’r darlun difyr o fy ffrind, Darren Millar, yn sefyll ar ei ben. Mae’n anodd gweld pam y dylai’r Blaid Geidwadol yng Nghymru fod mor amlwg o wahanol yn ei pholisi ar addysg i’r drefn newydd yn Lloegr, gan fod Theresa May wedi cyfiawnhau’r newid yn y polisi yn sylfaenol ar sail dewis i rieni. Mae hynny’n rhywbeth rwy’n credu na ddylid amddifadu pobl Cymru ohono. Mae tua saith o bob 10 o Brydeinwyr, yn ôl datganiad i’r wasg Llywodraeth y DU, am weld y gwaharddiad ar ysgolion gramadeg newydd yn cael ei godi ac mae wyth o bob 10 yn credu y gall ysgolion gramadeg hybu symudedd cymdeithasol pan gaiff pleidleiswyr sydd heb benderfynu eu heithrio.

Wrth gwrs, rydym wedi cael gan wahanol gyfranwyr i’r ddadl—Llyr Gruffydd a Lynne Neagle; rwy’n parchu’r ddau ohonynt yn fawr fel seneddwyr—cawsom ganddynt amrywiol honiadau fod system yr ysgolion gramadeg i’w chondemnio am eu bod yn gwadu mynediad i blant rhieni cymharol dlawd, ac mae hynny’n wir yn Lloegr gan mai dim ond 163 ohonynt sydd ar ôl. Yn Lloegr, yr hyn a gewch yw dethol ar sail cyfoeth yn hytrach na dethol ar sail gallu, oherwydd bod pobl yn symud i ddalgylchoedd yr ysgolion gorau. Mae hynny’n rhywbeth na ellir ei gefnogi. Wrth gwrs, nid oes gennym broblem o’r fath yng Nghymru oherwydd nid oes gennym ysgolion gramadeg. Ond mae hynny hefyd yn golygu bod gennym system sy’n un ateb i bawb.

Gan Lynne Neagle a Rhianon Passmore, cawsom olwg ar y gorffennol ynghylch gorfodi system gyfun. Cafodd Anthony Crosland ei grybwyll gan Rhianon ac wrth gwrs, roedd yn enwog am ei ddatganiad na fyddai’n fodlon hyd nes ei fod wedi dinistrio pob effing ysgol ramadeg yn y wlad. Polisi o orfodaeth oedd ganddo a chael gwared ar ddewis rhieni. Nid wyf yn meddwl fod hynny’n rhywbeth y dylem ei gefnogi yn y byd modern.

Yn y cynnig hwn nid ydym yn argymell y dylem ddychwelyd at y sefyllfa fel yr oedd yn y 1950au a’r 1960au. Euthum i ysgol ramadeg, Ysgol Ramadeg Dyffryn Aman, yn y 1960au ac roedd yn fyd o ysgolion gramadeg ac ysgolion uwchradd modern. Dangosodd David Rowlands a Caroline Jones efallai nad oedd lawn mor anhyblyg yn eu hardaloedd ag y gallai fod wedi bod mewn mannau eraill. Y cyfan y mae’r cynnig hwn yn ei wneud, nid yw’n alwad i ddychwelyd at ysgolion gramadeg ac ysgolion uwchradd modern fel yr oeddent, ond yn hytrach i gyflwyno strwythur llawer mwy hyblyg i’r system addysg, fel yn yr Almaen, er enghraifft, lle mae gennych bedwar math gwahanol o ysgol uwchradd, yn seiliedig, yn y bôn, ar allu neu a ydych am gael addysg fwy academaidd neu dechnegol a galwedigaethol. Ymwneud â hynny y mae’r cyfan. Nid yw’n ymwneud â rhannu’r plant yn 11 oed yn ddefaid a geifr; rydym am gael system hyblyg gan fod plant yn datblygu ar gyflymder gwahanol ar oedrannau gwahanol, wrth gwrs. Y broblem fawr gyda’r system ysgolion gramadeg ac ysgolion uwchradd modern yn fy nydd oedd nad oedd ganddynt ddigon o hyblygrwydd, ac mae’n wir mai’r ysgolion uwchradd modern oedd sinderela’r system addysg. Nid oes neb yn gofyn am gael dychwelyd at hynny. Yr hyn rydym ei eisiau yw fersiwn wedi ei huwchraddio a’i moderneiddio o’r system ddewis i rieni, nad yw’n ddadleuol mewn gwledydd eraill.

Y broblem fawr gydag agwedd Kirsty Williams at addysg yw ei bod hi’n mynnu cynnwys cyfyngiad yn y system addysg sy’n golygu, hyd yn oed os ydych yn byw yn nalgylch ysgol nad yw’n cynnig addysg weddus i blant, eich bod yn cael eich gorfodi i dderbyn y canlyniad hwnnw ac ni allwch symud o un i’r llall. Yr hyn y mae’r cynnig hwn yn ceisio ei wneud—a rhai o welliannau’r Ceidwadwyr rydym yn eu cymeradwyo—. Yr hyn y mae’r cynnig hwn yn ceisio ei wneud yw dweud mai rhieni, yn y pen draw, a ddylai ysgogi polisi addysg, yn hytrach na gwleidyddion a biwrocratiaid. Mae hynny, mewn byd modern a democrataidd—[Torri ar draws.] Wel, nid wyf yn siŵr fod gennym amser i wneud hynny. Mae gennym, oes?

Could you clarify your position through this motion in terms of Welsh-medium grammar schools?

A allech egluro eich safbwynt drwy’r cynnig hwn mewn perthynas ag ysgolion gramadeg cyfrwng Cymraeg?

Well, there is a problem, obviously, with Welsh-medium schools—[Interruption.] Of course there is, simply because, at the moment, and this goes back to the earlier debate that we had on the Welsh language—maybe, in certain parts of Wales, it wouldn’t be such a problem, but, in other parts of Wales it certainly would, being able to provide this provision. So, ultimately, it can’t be the same kind of choice that you have in the private sector, such as that Kirsty Williams enjoyed, where parents have absolute freedom of choice to send their children to wherever they want.

Wel, mae problem, yn amlwg, gydag ysgolion cyfrwng Cymraeg—[Torri ar draws.] Wrth gwrs bod, yn syml oherwydd, ar hyn o bryd, ac mae hyn yn mynd yn ôl at y ddadl gynharach a gawsom ar yr iaith Gymraeg—efallai, mewn rhai rhannau o Gymru, na fyddai’n gymaint o broblem, ond mewn rhannau eraill o Gymru, mae’n sicr y byddai, gallu darparu’r ddarpariaeth hon. Felly, yn y pen draw, ni all fod yr un math o ddewis â sydd gennych yn y sector preifat, fel y mwynhaodd Kirsty Williams, lle mae gan rieni ryddid llwyr i ddewis anfon eu plant i ble bynnag y maent yn dymuno.

Mr Hamilton, I read with interest your comments on my parents’ choice. I think it’s very remiss of you to attack my parents, who are no longer alive and therefore can’t answer for their decisions. Surely, what would be much more relevant, Mr Hamilton, are the choices that I’ve made for my children, and I’m very proud that they attend comprehensive schools in my constituency.

Mr Hamilton, darllenais gyda diddordeb eich sylwadau ar ddewis fy rhieni. Rwy’n credu eich bod ar fai yn ymosod ar fy rhieni, nad ydynt bellach yn fyw ac felly’n methu ateb dros eu penderfyniadau. Yn sicr, yr hyn a fyddai’n llawer mwy perthnasol, Mr Hamilton, yw’r dewisiadau rwyf fi wedi eu gwneud ar gyfer fy mhlant, ac rwy’n falch iawn eu bod yn mynychu ysgolion cyfun yn fy etholaeth.

Kirsty Williams miss-takes the purport of my comment. I was in no way attacking her parents—I applaud them, actually, for the choices that they made. It obviously worked. But what I want to say is that all parents ought to have that kind of choice. They are the ones who should decide for themselves, as she does for her children, the kind of education that she wants for them. That’s what this is all about. Of course, we can’t replicate that in a state education system. There has to be some kind of administrative decision-taking system, but we ought to maximise the ability of parents to be the real drivers of the way the system works. It’s taxpayers’ money that provides the education system. Ultimately, taxpayers ought to have a bigger say in the system of decision making and the policies that are carried out.

So, this is, perhaps, the first of many debates that we shall have on education. Many caricatures of UKIP’s opinions have been given today by a variety of Members, but we’ll have the opportunity, perhaps, to allow the scales to fall from their eyes by greater experience of us in future debates. So, I shall regard this as merely an exploratory debate on the subject, and I hope that we’ll be able to explore further highways and byways in due course. But, ultimately, this is all about parental choice and maximising the freedom of parents to decide for themselves what policies in education are best for their children, and the outcomes that flow from that, I think, unambiguously will be an improvement on the current system.

Mae Kirsty Williams yn camgymryd bwriad fy sylw. Nid oeddwn yn ymosod ar ei rhieni mewn unrhyw fodd—rwy’n eu canmol, mewn gwirionedd, am y dewisiadau a wnaethant. Mae’n amlwg eu bod wedi gweithio. Ond yr hyn rwyf am ei ddweud yw y dylai pob rhiant gael y math hwnnw o ddewis. Hwy yw’r rhai a ddylai benderfynu drostynt eu hunain, fel y mae hi’n ei wneud dros ei phlant, ynglŷn â’r math o addysg y mae hi ei eisiau iddynt. Ymwneud â hynny y mae hyn i gyd. Wrth gwrs, ni allwn ailadrodd hynny mewn system addysg wladol. Rhaid cael rhyw fath o system benderfynu weinyddol, ond dylem wneud y gorau o allu rhieni i fod yn ysgogwyr go iawn y ffordd y mae’r system yn gweithio. Arian y trethdalwyr sy’n darparu’r system addysg. Yn y pen draw, dylai trethdalwyr gael mwy o lais yn y system o wneud penderfyniadau a’r polisïau sy’n cael eu cyflawni.

Felly, efallai mai’r gyntaf o lawer o ddadleuon y byddwn yn eu cael ar addysg yw hon. Mae amryw o’r Aelodau heddiw wedi gwatwar safbwyntiau UKIP, ond fe gawn gyfle efallai i ganiatáu i’r cen syrthio oddi ar eu llygaid drwy gael mwy o brofiad ohonom mewn dadleuon yn y dyfodol. Felly, byddaf yn ystyried hon yn ddadl archwiliadol ar y pwnc yn unig, ac rwy’n gobeithio y gallwn archwilio priffyrdd a chilffyrdd pellach maes o law. Ond yn y pen draw, mae hyn yn ymwneud â dewis i rieni a sicrhau cymaint â phosibl o ryddid i rieni benderfynu drostynt eu hunain pa bolisïau mewn addysg sydd orau ar gyfer eu plant, a bydd y canlyniadau sy’n deillio o hynny, rwy’n meddwl, yn bendant yn welliant ar y system bresennol.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer all voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Cytunwyd y dylid cynnal y cyfnod pleidleisio cyn y ddadl fer. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i mi ganu’r gloch, rwy’n symud yn syth i’r cyfnod pleidleisio.

It was agreed that voting time should take place before the short debate. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to voting time.

11. 11. Cyfnod Pleidleisio
11. 11. Voting Time

Fe wnawn ni yn gyntaf bleidleisio ar ddadl Plaid Cymru. Felly, rydw i’n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Dau ddeg dau o blaid, un yn ymatal, a 24 yn erbyn. Mae’r cynnig felly wedi’i wrthod.

We will first of all vote on the Plaid Cymru debate. I call for a vote on the motion tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. Close the vote. For 22, one abstention, and 24 against. The motion is therefore not agreed.

Gwrthodwyd y cynnig: O blaid 22, Yn erbyn 24, Ymatal 1.

Motion not agreed: For 22, Against 24, Abstain 1.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6095.

Result of the vote on motion NDM6095.

Rydw i’n galw felly am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Dau ddeg pedwar o blaid, 12 yn ymatal ac 11 yn erbyn. Mae’r gwelliant felly wedi ei dderbyn.

I therefore call for a vote on amendment 1 tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. For 24, 12 abstentions and 11 against. Therefore, the amendment is agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 24, Yn erbyn 11, Ymatal 12.

Amendment agreed: For 24, Against 11, Abstain 12.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6095.

Result of the vote on amendment 1 to motion NDM6095.

Gwelliant 2. Galwaf am bleidlais ar welliant 2 yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg saith o blaid, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Mae’r gwelliant felly wedi ei dderbyn.

Amendment 2. I call for a vote on amendment 2 in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 46, no abstentions, no-one against. The amendment is therefore agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 47, Yn erbyn 0, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 47, Against 0, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 2 i gynnig NDM6095.

Result of the vote on amendment 2 to motion NDM6095.

Gwelliant 3. Galwaf am bleidlais ar welliant 3 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies, ac rydw i’n agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg saith o blaid, dim yn ymatal, a neb yn erbyn. Ac felly mae’r gwelliant wedi ei dderbyn.

Amendment 3. I call for a vote on amendment 3 tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 47, no abstentions, and no-one against. And therefore the amendment is agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 47, Yn erbyn 0, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 47, Against 0, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 3 i gynnig NDM6095.

Result of the vote on amendment 3 to motion NDM6095.

Rydw i’n galw yn awr am bleidlais ar welliant 4 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg saith o blaid, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Mae’r gwelliant wedi ei dderbyn.

I now call for a vote on amendment 4 tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 47, no abstentions, no-one against. The amendment is therefore agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 47, Yn erbyn 0, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 47, Against 0, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 4 i gynnig NDM6095.

Result of the vote on amendment 4 to motion NDM6095.

Rwy’n galw yn awr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

I now call for a vote on the motion as amended.

Cynnig NDM6095 fel y’i diwygiwyd.

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi ei bod yn dair blynedd ers cyhoeddi adroddiad Yr Athro Sioned Davies a argymhellodd ddileu ‘Cymraeg ail iaith’ a sefydlu un continwwm dysgu’r Gymraeg yn ei le.

2. Yn nodi bod llythyr y Prif Weinidog o fis Rhagfyr 2015 yn datgan ei fod ‘o’r farn bod y cysyniad "Cymraeg fel ail iaith" yn creu gwahaniaeth artiffisial, ac nid ydym o’r farn bod hyn yn cynnig sylfaen ddefnyddiol ar gyfer llunio polisïau at y dyfodol’.

3. Yn nodi pwysigrwydd y gyfundrefn addysg er mwyn cyrraedd targed Llywodraeth Cymru o filiwn o siaradwyr Cymraeg.

4. Yn nodi:

a) bod addysg yng Nghymru yn cael ei diwygio, bod Cymwysterau Cymru yn cryfhau TGAU Cymraeg Ail Iaith fel mesur dros dro, ac o 2021 y bydd y cwricwlwm newydd yn dileu’r gwahaniaeth rhwng Cymraeg a Chymraeg Ail Iaith; a

b) y bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi cynlluniau ac amserlenni ar gyfer newidiadau yn y cwricwlwm a’r broses asesu ar gyfer Cymraeg mewn ysgolion.

5. Yn nodi pwysigrwydd meithrin sgiliau iaith Gymraeg mewn cylchoedd chwarae cyn ysgol.

6. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wella’r dull o feithrin sgiliau iaith Gymraeg ym mhob lleoliad Dechrau’n Deg.

7. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi ei chynlluniau ar gyfer meithrin sgiliau iaith Gymraeg mewn cyrsiau galwedigaethol ac astudiaethau mewn lleoliadau dysgu yn y gymuned.

Motion NDM6095 as amended.

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes that it is three years since the publication of Professor Sioned Davies’s report, that recommended the removal of ‘Welsh second language’ and establishing one Welsh language learning continuum in its place.

2. Notes that the First Minister’s letter of December 2015 states his opinion that the concept of ‘Welsh as a second language’ creates an artificial difference, and we are not of the view that it offers a useful basis for making policies for the future.

3. Notes the importance of the education system in order to reach the Welsh Government’s target of one million Welsh speakers.

4. Notes that:

a) Education in Wales is being reformed, Qualifications Wales is strengthening the Welsh Second Language GCSE as an interim measure, and from 2021 the new curriculum will remove the distinction between Welsh and Welsh Second Language; and

b) The Welsh Government will publish plans and timelines for curriculum and assessment change for Welsh in schools.

5. Notes the importance of Welsh language skills development in pre-school playgroups.

6. Calls upon the Welsh Government to improve Welsh language skills development in all Flying Start settings.

7. Calls upon the Welsh Government to set out its plans for developing Welsh language skills within vocational courses and studies undertaken in community learning settings.

Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 46, un yn ymatal a neb yn erbyn. Felly, mae’r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn.

Open the vote. Close the vote. For 46, one abstention and none against. Therefore, the motion as amended is agreed.

Derbyniwyd cynnig NDM6095 fel y’i diwygiwyd: O blaid 46, Yn erbyn 0, Ymatal 1.

Motion NDM6095 as amended agreed: For 46, Against 0, Abstain 1.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6095 fel y’i diwygiwyd.

Result of the vote on motion NDM6095 as amended.

Y bleidlais nesaf yw ar ddadl Plaid Cymru ar aelodaeth o’r farchnad sengl. Rydw i’n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Saith o blaid, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae’r cynnig wedi ei wrthod.

The next vote is on the Plaid Cymru debate on membership of the European single market. I call for a vote on the motion tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. Close the vote. For seven, no abstentions, 40 against. Therefore, the motion is not agreed.

Gwrthodwyd y cynnig: O blaid 7, Yn erbyn 40, Ymatal 0.

Motion not agreed: For 7, Against 40, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6096.

Result of the vote on motion NDM6096.

Rydw i’n symud at welliant 1 ac rydw i’n galw am bleidlais ar welliant 1 yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg un o blaid, neb yn ymatal, chwech yn erbyn. Ac felly mae’r gwelliant wedi ei dderbyn.

I therefore move to amendment 1 and I call for a vote on amendment 1 tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 41, no abstentions, six against. And therefore the amendment is agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 41, Yn erbyn 0, Ymatal 6.

Amendment agreed: For 41, Against 0, Abstain 6.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6096.

Result of the vote on amendment 1 to motion NDM6096.

Rydw i’n galw yn awr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

I now call for a vote on the motion as amended.

Cynnig NDM6096 fel y’i diwygiwyd.

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi pa mor bwysig ydyw i economi Cymru gael mynediad i Farchnad Sengl yr UE.

2. Yn galw am eglurder o ran safbwynt Llywodraeth Cymru ynghylch caniatáu i bobl symud yn rhydd rhwng y DU a’r UE, ar ôl i’r DU adael yr UE.

3. Yn croesawu’r diddordeb mewn sefydlu cytundebau masnach newydd rhwng y DU a gwledydd eraill ar draws y byd.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau’r fargen orau i Gymru.

Motion NDM6096 as amended.

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes the importance of access to the EU Single Market for the Welsh economy.

2. Calls for clarity on the Welsh Government’s position on the free movement of people between the UK and the EU, post the UK leaving the EU.

3. Welcomes the interest in establishing new trade agreements between the UK and other countries around the world.

4. Calls on the Welsh Government to work with the UK Government to ensure the best deal for Wales.

Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg o blaid, neb yn ymatal, saith yn erbyn. Ac felly mae’r cynnig fel y’i diwygiwyd wedi ei dderbyn.

Open the vote. Close the vote. For 40, no abstentions, seven against. And therefore the motion as amended is agreed.

Derbyniwyd cynnig NDM6096 fel y’i diwygiwyd: O blaid 46, Yn erbyn 0, Ymatal 1.

Motion NDM6096 as amended agreed: For 46, Against 0, Abstain 1.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6096 fel y’i diwygiwyd.

Result of the vote on motion NDM6096 as amended.

Rydw i’n symud yn awr at bleidlais ar ddadl UKIP ar ysgolion gramadeg, ac rydw i’n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Neil Hamilton. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Chwech o blaid, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae’r cynnig wedi ei wrthod.

I now move to a vote on the UKIP debate on grammar schools, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Neil Hamilton. Open the vote. Close the vote. For 6, no abstentions, 41 against. The motion is therefore not agreed.

Gwrthodwyd y cynnig: O blaid 6, Yn erbyn 41, Ymatal 0.

Motion not agreed: For 6, Against 41, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6094.

Result of the vote on motion NDM6094.

Rydw i’n galw am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg un o blaid, neb yn ymatal, chwech yn erbyn. Felly, mae’r gwelliant wedi ei dderbyn.

I call for a vote on amendment 1 tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 41, no abstentions, six against. Therefore, the amendment is agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 41, Yn erbyn 6, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 41, Against 6, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6094.

Result of the vote on amendment 1 to motion NDM6094.

Rydw i’n galw am bleidlais ar welliant 2 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 10, neb yn ymatal, a 37 yn erbyn. Ac felly mae’r gwelliant wedi ei wrthod.

I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 10, no abstentions, and 37 against. And therefore the amendment falls.

Gwrthodwyd y gwelliant: O blaid 10, Yn erbyn 37, Ymatal 0.

Amendment not agreed: For 10, Against 37, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 2 i gynnig NDM6094.

Result of the vote on amendment 2 to motion NDM6094.

Rydw i’n galw am bleidlais ar welliant 3 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 41, neb yn ymatal, chwech yn erbyn. Ac felly mae’r gwelliant wedi ei dderbyn.

I now call for a vote on amendment 3, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 41, no abstentions, six against. And therefore the amendment is agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 41, Yn erbyn 6, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 41, Against 6, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 3 i gynnig NDM6094.

Result of the vote on amendment 3 to motion NDM6094.

Galw am bleidlais ar welliant 4 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Pedwar deg un o blaid, neb yn ymatal, chwech yn erbyn. Mae’r gwelliant, felly, wedi ei dderbyn.

I now call for a vote on amendment 4, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 41, no abstentions, six against. The amendment is therefore agreed.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 41, Yn erbyn 6, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 41, Against 6, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 4 i gynnig NDM6094.

Result of the vote on amendment 4 to motion NDM6094.

Galw am bleidlais ar welliant 5 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Un ar ddeg o blaid, neb yn ymatal a 36 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 5 wedi ei wrthod.

I call for a vote on amendment 5, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 11, no abstentions, 36 against. And therefore amendment 5 is not agreed.

Gwrthodwyd y gwelliant: O blaid 11, Yn erbyn 36, Ymatal 0.

Amendment not agreed: For 11, Against 36, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 5 i gynnig NDM6094.

Result of the vote on amendment 5 to motion NDM6094.

Galw am bleidlais ar welliant 6 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Un ar ddeg o blaid, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Mae gwelliant 6, felly, wedi ei wrthod.

I call for a vote on amendment 6, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For 11, no abstentions, 36 against. Therefore amendment 6 is not agreed.

Gwrthodwyd y gwelliant: O blaid 11, Yn erbyn 36, Ymatal 0.

Amendment not agreed: For 11, Against 36, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 6 i gynnig NDM6094.

Result of the vote on amendment 6 to motion NDM6094.

Galw nawr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

I now call for a vote on the motion as amended.

Cynnig NDM6094 fel y’i diwygiwyd:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn credu nad yw dethol yn y system addysg yn briodol i ysgolion yng Nghymru.

2. Yn nodi bod llai o symudedd cymdeithasol wedi mynd law yn llaw â llai o lefydd mewn ysgolion gramadeg.

3. Yn credu mewn amrywiaeth mewn addysg uwchradd, ac yn cefnogi statws uwch ar gyfer addysg dechnegol a galwedigaethol yng Nghymru i greu system addysgol sy’n rhoi’r cyfle gorau i blant o bob gallu.

Motion NDM6094 as amended:

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Is not persuaded that selection in the education system is appropriate for schools in Wales.

2. Notes that a reduction in social mobility has gone hand in hand with a cut in grammar school places.

3. Believes in diversity in secondary education, and supports enhanced status for technical and vocational education in Wales to produce an educational system which provides the best opportunities for children of all abilities.

Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. Deg o blaid, neb yn ymatal, 36 yn erbyn ac mae’r cynnig fel y’i diwygiwyd felly wedi ei wrthod.

Open the vote. Close the vote. In favour 10, no abstentions, 36 against and therefore the motion as amended is not agreed.

Gwrthodwyd cynnig NDM6094 fel y’i diwygiwyd: O blaid 10, Yn erbyn 36, Ymatal 0.

Motion NDM6094 as amended not agreed: For 10, Against 36, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6094 fel y’i diwygiwyd.

Result of the vote on motion NDM6094 as amended.

Gan nad yw’r Cynulliad wedi derbyn y cynnig heb ei ddiwygio nac wedi derbyn y gwelliannau a gyflwynwyd i’r cynnig, caiff y cynnig, felly, ei wrthod.

As the Assembly has not agreed the motion without amendment and has not agreed the amendments tabled to the motion, the motion is therefore not agreed.

12. 12. Dadl Fer: Rhyddhau Potensial Naturiol Plant—Rôl Addysg Awyr Agored yn y Broses Ddysgu
12. 12. Short Debate: Unlocking Children's Natural Potential—The Role of Outdoor Education in the Learning Process

Rŷm ni’n symud ymlaen i’r eitem nesaf ar yr agenda, sef y ddadl fer. Rydw i’n galw, felly, ar Vikki Howells i gyflwyno’r Ddeddf—y Ddeddf—i gyflwyno’r ddadl yn ei henw hi ar ryddhau potensial naturiol plant a rôl addysg awyr agored yn y broses ddysgu. Os gwnaeth Aelodau’r Cynulliad adael—. Mae’r Cynulliad yn dal mewn sesiwn.

If I can ask Members of the Assembly if they’re leaving to do so quietly and respectfully. And I ask Vikki Howells to introduce her debate.

We now move to our next item, which is the short debate. I therefore call Vikki Howells to speak on the topic that she has chosen on unlocking children’s natural potential and the role of outdoor education in the learning process. If Members who are leaving the Chamber—. The Assembly is still in session.

Os caf ofyn i Aelodau’r Cynulliad os ydynt yn gadael i wneud hynny’n dawel ac yn barchus. A gofynnaf i Vikki Howells gyflwyno ei dadl.

Diolch, Lywydd. Many colleagues here in this Chamber will be aware that, until March of this year, I was a full-time practising teacher. I certainly enjoyed my 16 years in the classroom, but my best memories of the job are the times spent outside of the classroom. By this, I’m not referring to the supposedly long holidays teachers receive, which, I can confirm, incidentally, are filled with marking, planning and numerous other roles, but to the times I spent with my classes engaging in learning opportunities outside of the confines of four walls. This will be the focus of my short debate today.

I would like to thank the Members’ Research Service and Marc Withers of Ignite Up for their help in suggesting resources I could draw on for my contribution. I’m also glad to offer Rhianon Passmore and Julie Morgan a minute each of my speaking time.

It has long been recognised that time spent outside the classroom can be highly beneficial to pupils’ learning. From my own experiences of teaching history and geography in a secondary school, I always found there was something truly magical about learning that took place outside of the classroom, whether that was a hands-on investigation of a castle, a competitive, team-based geocaching lesson, a field trip to a river where pupils would actually get in the water and measure the width, depth and water flow, or even a simple half-hour out in the school grounds investigating microclimates by measuring wind speed, temperature and so on.

Diolch, Lywydd. Bydd llawer o gyd-Aelodau yma yn y Siambr yn ymwybodol fy mod, tan fis Mawrth eleni, yn athrawes amser llawn. Yn sicr, fe fwynheais fy 16 mlynedd yn yr ystafell ddosbarth, ond fy atgofion gorau o’r swydd oedd yr amser a dreuliwyd y tu allan i’r ystafell ddosbarth. Wrth ddweud hyn, nid cyfeirio rwyf at y gwyliau hir honedig y mae athrawon yn ei gael, sydd gyda llaw, gallaf gadarnhau, yn cael ei lenwi â marcio, cynllunio a nifer o rolau eraill, ond at yr adegau a dreuliais gyda fy nosbarthiadau yn cymryd rhan mewn cyfleoedd dysgu y tu allan i gyfyngiadau’r pedair wal. Dyma fydd ffocws fy nadl fer heddiw.

Hoffwn ddiolch i Wasanaeth Ymchwil yr Aelodau a Marc Withers o Ignite Up am eu help yn awgrymu adnoddau y gallwn eu defnyddio yn fy nghyfraniad. Rwyf hefyd yn falch i gynnig munud yr un o fy amser siarad i Rhianon Passmore a Julie Morgan.

Mae wedi cael ei hen gydnabod bod amser sy’n cael ei dreulio y tu allan i’r ystafell ddosbarth yn gallu bod yn fuddiol iawn i addysg disgyblion. O fy mhrofiadau fy hun o ddysgu hanes a daearyddiaeth mewn ysgol uwchradd, gwelais fod yna bob amser rywbeth gwirioneddol hudolus am ddysgu a ddigwyddai y tu allan i’r ystafell ddosbarth, boed yn ymchwilio castell yn ymarferol, yn wers geogelcio gystadleuol i dimau, yn daith maes at afon lle byddai disgyblion yn mynd i mewn i’r dŵr a mesur lled, dyfnder a llif dŵr, neu hanner awr fach hyd yn oed allan ar dir yr ysgol yn ymchwilio i ficrohinsoddau trwy fesur cyflymder gwynt, tymheredd ac yn y blaen.

Daeth Joyce Watson i’r Gadair.

Joyce Watson took the Chair.

Natural Resources Wales, in their evidence to the Children, Young People and Education Committee inquiry into their priorities for this Assembly term, succinctly list the benefits to a young person’s education from this contact with the great outdoors. I won’t repeat the list, but I do want to mention some examples that reinforce my own understanding of the benefits that this type of learning brings. Outdoor education creates memorable experiences, develops leadership, communication, confidence and teamwork through experiential learning. It broadens horizons of students, empowers those who may do better in less formal learning environments and enables the development and embedding of a range of vital learning and practical skills.

It also promotes health and well-being, both in terms of physical activity and in terms of the benefits to mental health that these experiences can garner. When we look at areas such as my own constituency, Cynon Valley, with high levels of obesity, mental health issues and smoking, we see the benefits that the promotion of greater contact with the outdoors could bring. Indeed, these health benefits may operate on an even more fundamental basis. US academics Drs Finlay and Arrietta recently wrote in the ‘Wall Street Journal’ about the generation of children shielded from the microbial exposure that is essential for the development of a healthy immune system. If we prevent our children playing and learning outdoors, their education and health may suffer.

This can also generate disconnection from nature, with serious consequences for our approach to the natural world around us. Eleven to 15-year-olds spend half of their waking lives in front of some screen or other, impacting on their ability to connect with the natural world. In addition, recent studies have shown that three quarters of children in the UK spend less time outdoors than prison inmates. Naturalist Stephen Moss has talked about a ‘nature-deficit disorder’. Research from the RSPB showed that just 13 per cent of Welsh children considered themselves to have a close connection to the natural world. That’s lower than Scotland, Northern Ireland, or, indeed, London. This statistic is perhaps even more shocking when we consider the unique proximity that all of Wales’s urban areas have to our rural landscape.

Outdoor learning promotes environmental understanding and responsibility, and is key to creating citizens who are committed to principles of sustainability, and those are the citizens that we need in the twenty-first century world if we are to meet the environmental challenges that lie before us. Teachers and formal schooling have an important role to play in achieving this, and school inspectorates in England and Northern Ireland have challenged schools to ensure pupils can access out-of-class learning both for the benefits to learners and for the environmental sensitivity it fosters.

But we must do more to change habits, opportunities and lifestyles than just hope that schools can fill the gaps by adding outdoor learning to the occasional lesson. I believe we can draw important lessons from outstanding practice in other countries. Some of these countries have been promoting outdoor education in a consistent way for a lot longer. For example, the Swedish Outdoor Association set up Skogsmulle schools that provided five to six-year-olds with outdoor education on the weekends. By the time of their half-century in 2007, one in five Swedish children—that’s some 2 million children—had, in fact, attended a Skogsmulle school. Children in Sweden spend part of every school day outdoors, regardless of the weather, and the Skogsmulle approach led to the foundation of in-rain-or-shine preschools, where the institution is based entirely on the concept of outdoors education. Researchers found that children who attended these schools can concentrate twice as well as their peers and have better motor skills and more advanced well-being.

The ethos and model of Skogsmulle spread much further afield to other European countries, but also to South Korea and Lebanon. Indeed, there are over 2,000 Skogsmulle teachers in Japan alone. I firmly believe that the Welsh Government has worked to rectify this and more fundamentally integrate outdoor learning into the way we teach our children. Active, experiential learning is key to our groundbreaking foundation phase and underpins several of the phase’s statutory areas of learning. Many schools in Wales now benefit from outdoor classroom areas as a result of the Welsh Government’s drive. These can be used to provide outdoor activities that include first-hand experience of solving real-life problems and learning about conservation and sustainability.

This approach is already bearing fruit as the foundation phase is leading to reductions in the attainment gap between pupils eligible for free school meals and those who are not, suggesting some of the vitally important ways in which outdoor education can help unlock our children’s potential. Similarly, Professor Donaldson has spoken of the immense value that outdoor education can play in the learning process. I would suggest that we will not succeed in achieving the four purposes he sets out for the curriculum in Wales without the development of significant opportunities for worthwhile outdoor activities and learning.

I would also suggest that there are possibilities to do something creative to achieve this transformation, in the south Wales Valleys in particular. I mentioned the health challenges earlier. People who are not from the Valleys may well have an inaccurate perception of grim, post-industrial landscapes. But, in reality, the renaissance of the natural environment throughout the area provides countless opportunities, as recognised, for example, by a recent NRW paper exploring opportunities for managing the Rhondda’s natural resources.

Dare Valley Country Park, one of the jewels in the crown of Cynon Valley, is home to the Ladybird nature-based parent and toddler group that has imbibed from the Scandinavian model and also learned from positive outcomes of similar groups in Scotland. This initiative has further led to local employment and economic opportunities within my constituency. The venture has been so successful that the team behind it are now on course to open Wales’s first nature-based kindergarten for children aged two to five at the Dare Valley Country Park next spring. Ninety per cent of classes will be in the outdoors, and the organisers believe that children who attend will be healthier, have improved well-being, develop better skills and possess a keener understanding of the natural world. The work being done at Dare Valley Country Park has gained international attention. So much so that the venue has now been chosen to provide the setting for the 2017 international Skogsmulle symposia, bringing together outdoor educators from around the globe.

I’m immensely proud that an education provider within my own constituency is leading the way with regard to the provision of outdoor education in Wales. There is no doubt about the wide array of benefits that outdoor education brings. It improves concentration, assists with cognitive learning, enhances social skills, allows children to connect with the beautiful natural surroundings we have on offer and, most importantly, it helps unlock our children’s potential. Thank you.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru, yn eu tystiolaeth i ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i’w blaenoriaethau ar gyfer tymor y Cynulliad hwn, yn rhestru’n gryno y manteision i addysg person ifanc o gyswllt o’r fath â’r awyr agored. Nid wyf am ailadrodd y rhestr, ond rwyf am sôn am rai enghreifftiau sy’n atgyfnerthu fy nealltwriaeth hun o fanteision y math hwn o ddysgu. Mae addysg awyr agored yn creu profiadau cofiadwy, yn datblygu arweinyddiaeth, cyfathrebu, hyder a gwaith tîm drwy ddysgu drwy brofiad. Mae’n ehangu gorwelion myfyrwyr, yn grymuso rhai a all wneud yn well mewn amgylcheddau dysgu llai ffurfiol ac yn ei gwneud hi’n bosibl datblygu ac ymgorffori ystod o sgiliau dysgu hanfodol ac ymarferol.

Mae hefyd yn hyrwyddo iechyd a lles, a hynny o ran gweithgarwch corfforol ac o ran y manteision i iechyd meddwl y gall y profiadau hyn eu rhoi. Pan edrychwn ar ardaloedd megis fy etholaeth fy hun, Cwm Cynon, gyda lefelau uchel o ordewdra, problemau iechyd meddwl ac ysmygu, gwelwn y manteision y gallai hyrwyddo mwy o gyswllt â’r awyr agored eu creu. Yn wir, efallai fod y manteision hyn i iechyd yn gweithredu ar sail hyd yn oed yn fwy sylfaenol. Ysgrifennodd academyddion yn yr Unol Daleithiau, Dr Finlay a Dr Arrietta yn ddiweddar yn y ‘Wall Street Journal’ am y genhedlaeth o blant a warchodwyd rhag cysylltiad microbaidd sy’n hanfodol ar gyfer datblygu system imiwnedd iach. Os rhwystrwn ein plant rhag chwarae a dysgu yn yr awyr agored, gall eu haddysg a’u hiechyd ddioddef.

Gall hyn hefyd greu datgysylltiad oddi wrth fyd natur, gyda chanlyniadau difrifol o ran ein hymagwedd tuag at y byd naturiol o’n cwmpas. Mae plant rhwng 11 oed a 15 oed yn treulio hanner eu bywydau effro o flaen rhyw sgrin neu’i gilydd, gan effeithio ar eu gallu i gysylltu â’r byd naturiol. Yn ogystal, mae astudiaethau diweddar wedi dangos bod tri chwarter y plant yn y DU yn treulio llai o amser yn yr awyr agored na charcharorion mewn carchardai. Mae’r naturiaethwr Stephen Moss wedi siarad am ‘anhwylder diffyg natur’. Dangosodd ymchwil gan yr RSPB mai 13 y cant yn unig o blant Cymru sy’n ystyried bod ganddynt gysylltiad agos â byd natur. Mae’n is na’r Alban, Gogledd Iwerddon, a Llundain yn wir. Efallai fod yr ystadegyn yn fwy brawychus byth pan ystyriwn agosrwydd unigryw holl ardaloedd trefol Cymru â’n tirwedd wledig.

Mae dysgu yn yr awyr agored yn hyrwyddo dealltwriaeth a chyfrifoldeb amgylcheddol, ac mae’n allweddol er mwyn creu dinasyddion sydd wedi ymrwymo i egwyddorion cynaliadwyedd, a’r rheini yw’r dinasyddion sydd eu hangen arnom yn y byd yn yr unfed ganrif ar hugain er mwyn goresgyn yr heriau amgylcheddol sydd o’n blaenau. Mae gan athrawon ac addysg ffurfiol rôl bwysig i’w chwarae yn cyflawni hyn, ac mae arolygiaethau ysgol yn Lloegr a Gogledd Iwerddon wedi herio ysgolion i sicrhau bod disgyblion yn cael dysgu y tu allan i’r ystafell ddosbarth oherwydd y manteision i ddysgwyr ac oherwydd y sensitifrwydd amgylcheddol y mae’n ei feithrin.

Ond rhaid i ni wneud mwy i newid arferion, cyfleoedd a ffyrdd o fyw na gobeithio’n unig y gall ysgolion lenwi’r bylchau drwy ychwanegu dysgu yn yr awyr agored at y wers achlysurol. Rwy’n credu y gallwn ddysgu gwersi pwysig o arfer rhagorol mewn gwledydd eraill. Mae rhai o’r gwledydd hyn wedi bod yn hyrwyddo addysg awyr agored yn gyson ers llawer hirach. Er enghraifft, sefydlodd Cymdeithas Awyr Agored Sweden ysgolion Skogsmulle a ddarparai addysg awyr agored ar y penwythnosau i blant 5-6 oed. Erbyn eu hanner canrif yn 2007, roedd un o bob pump o blant Sweden—tua 2 filiwn o blant—wedi mynychu ysgolion Skogsmulle mewn gwirionedd. Mae plant yn Sweden yn treulio rhan o bob diwrnod ysgol yn yr awyr agored, waeth beth fo’r tywydd, ac arweiniodd dull Skogsmulle at sefydlu cyn ysgolion mewn-glaw-neu-hindda, lle mae’r sefydliad yn gwbl seiliedig ar y cysyniad o addysg yn yr awyr agored. Canfu ymchwilwyr fod y plant a fynychai’r ysgolion hyn yn gallu canolbwyntio ddwywaith cystal â’u cyfoedion, eu bod yn meddu ar sgiliau echddygol gwell a bod eu lles yn fwy datblygedig.

Lledaenodd ethos a model Skogsmulle yn llawer pellach i wledydd eraill yn Ewrop, ond hefyd i Dde Korea a Libanus. Yn wir, ceir dros 2,000 o athrawon Skogsmulle yn Japan yn unig. Credaf yn gryf fod Llywodraeth Cymru wedi gweithio i gywiro hyn ac wedi integreiddio dysgu yn yr awyr agored yn fwy sylfaenol yn y ffordd rydym yn addysgu ein plant. Mae dysgu gweithredol trwy brofiad yn allweddol i’n cyfnod sylfaen arloesol ac yn sail i nifer o feysydd dysgu statudol y cyfnod. Mae llawer o ysgolion yng Nghymru bellach yn elwa o ystafelloedd dosbarth awyr agored o ganlyniad i ymgyrch Llywodraeth Cymru. Gellir defnyddio’r rhain i ddarparu gweithgareddau awyr agored sy’n cynnwys profiad ymarferol o ddatrys problemau go iawn a dysgu am gadwraeth a chynaliadwyedd.

Mae’r dull hwn eisoes yn dwyn ffrwyth wrth i’r cyfnod sylfaen arwain at leihad yn y bwlch cyrhaeddiad rhwng disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’r rhai nad ydynt yn gymwys, gan awgrymu rhai o’r ffyrdd hanfodol bwysig y gall addysg awyr agored helpu i ryddhau potensial ein plant. Yn yr un modd, mae’r Athro Donaldson wedi siarad am y gwerth aruthrol sydd i addysg awyr agored yn y broses ddysgu. Byddwn yn awgrymu na lwyddwn i gyflawni’r pedwar diben y mae’n eu nodi ar gyfer y cwricwlwm yng Nghymru heb ddatblygu cyfleoedd sylweddol ar gyfer gweithgareddau a dysgu awyr agored gwerth chweil.

Byddwn hefyd yn awgrymu bod yna bosibiliadau i wneud rhywbeth creadigol i gyflawni’r trawsnewid hwn, yng Nghymoedd de Cymru yn enwedig. Soniais am yr heriau i iechyd yn gynharach. Mae’n bosibl iawn fod canfyddiad anghywir gan bobl nad ydynt yn dod o’r Cymoedd o dirweddau llwm, ôl-ddiwydiannol. Ond mewn gwirionedd, mae dadeni’r amgylchedd naturiol drwy’r ardal yn darparu cyfleoedd di-ri, fel y mae papur diweddar gan Cyfoeth Naturiol Cymru, er enghraifft, yn archwilio cyfleoedd ar gyfer rheoli adnoddau naturiol y Rhondda, yn ei gydnabod.

Mae Parc Gwledig Cwm Dâr, un o drysorau Cwm Cynon, yn gartref i grŵp natur Ladybird i rieni a phlant bach, cynllun sydd wedi pwyso ar y model Sgandinafaidd a hefyd wedi dysgu o ganlyniadau cadarnhaol grwpiau tebyg yn yr Alban. Mae’r fenter hon wedi arwain ymhellach at gyflogaeth a chyfleoedd economaidd lleol yn fy etholaeth. Mae’r fenter wedi bod mor llwyddiannus fel bod y tîm sy’n gyfrifol amdani bellach ar y ffordd i agor ysgol feithrin gyntaf Cymru yn seiliedig ar natur i blant rhwng dwy a phump oed ym Mharc Gwledig Cwm Dâr y gwanwyn nesaf. Bydd 90 y cant o’r dosbarthiadau yn rhai awyr agored, ac mae’r trefnwyr yn credu y bydd y plant sy’n mynychu yn iachach, yn well o ran eu lles, yn datblygu sgiliau gwell ac yn meddu ar ddealltwriaeth graffach o fyd natur. Mae’r gwaith sy’n cael ei wneud ym Mharc Gwledig Cwm Dâr wedi cael sylw rhyngwladol—cymaint felly fel bod y lle bellach wedi ei ddewis fel lleoliad ar gyfer symposia Skogsmulle rhyngwladol 2017, gan ddod ag addysgwyr awyr agored o bob cwr o’r byd at ei gilydd.

Rwy’n hynod falch fod darparwr addysg yn fy etholaeth fy hun yn arwain y ffordd o ran darparu addysg awyr agored yng Nghymru. Nid oes amheuaeth am yr amrywiaeth eang o fanteision y mae addysg awyr agored yn eu creu. Mae’n gwella’r gallu i ganolbwyntio, yn cynorthwyo gyda dysgu gwybyddol, yn gwella sgiliau cymdeithasol, yn galluogi plant i gysylltu â’r amgylchedd naturiol hardd sydd gennym i’w gynnig ac yn bwysicaf oll, mae’n helpu i ryddhau potensial ein plant. Diolch.

I call on Julie Morgan to make her contribution.

Galwaf ar Julie Morgan i wneud ei chyfraniad.

Thank you very much, acting Presiding Officer. I’d like to congratulate Vikki Howells on choosing such a vitally important subject for this debate. I just wanted to refer to a visit I made to Denmark some years ago, with a delegation, looking at education provision. I visited a preschool, such as she referred to in Sweden, I think, for two and three-year-olds. The two and three-year-olds were playing outside in the snow. It was bitterly cold. They were crawling on a great tree that had fallen over, it was an old, sort of, rotten tree, and they were scrambling all over it and they had bright red jumpsuits that covered them all over and they were having an absolutely wonderful time. I really felt, when I saw those children, that probably for the same aged children at home we’d probably have them in over-heated rooms, carefully cosseted, at that time.

So, that’s why I think it’s so good—and I’m glad that Vikki Howells has mentioned this—that we are making such progress in the foundation phase, making sure that there are outdoor classrooms and that there are opportunities for children to connect with nature at a very, very early age. And I also want to applaud the forest school movement and the fact that children have all the great excitement at being able to light fires and to be out in natural surroundings, and I hope that this is something that Wales will be able to take further and that the education Cabinet Secretary will be able to even further extend the opportunities for outdoor activities. So, thank you very much.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd dros dro. Hoffwn longyfarch Vikki Howells ar ddewis pwnc mor hanfodol bwysig ar gyfer y ddadl hon. Roeddwn am gyfeirio at fy ymweliad â Denmarc rai blynyddoedd yn ôl, gyda dirprwyaeth i edrych ar y ddarpariaeth addysg. Ymwelais â chyn ysgol fel y cyfeiriodd hi, yn Sweden, rwy’n meddwl, ar gyfer plant dwy a thair oed. Roedd y plant dwy a thair oed yn chwarae y tu allan yn yr eira. Roedd hi’n ofnadwy o oer. Roeddent yn cropian ar goeden fawr a oedd wedi cwympo, rhyw fath o hen goeden wedi pydru, ac roeddent yn sgrialu drosti ac roedd ganddynt siwtiau undarn coch llachar i orchuddio pob rhan ohonynt ac roeddent yn cael amser hollol wych. Pan welais y plant hynny, roeddwn yn teimlo o ddifrif y byddem gartref, yn ôl pob tebyg, wedi maldodi plant yr un oed yn ofalus mewn ystafelloedd wedi eu gorgynhesu, ar yr adeg honno.

Felly, dyna pam rwy’n meddwl ei bod mor dda—ac rwy’n falch fod Vikki Howells wedi crybwyll hyn—ein bod yn gwneud cynnydd o’r fath yn y cyfnod sylfaen, gan wneud yn siŵr fod yna ystafelloedd dosbarth awyr agored a bod cyfleoedd i blant gysylltu â natur ar oedran cynnar iawn. Ac rwyf hefyd yn awyddus i ganmol y mudiad ysgolion coedwig a’r ffaith fod plant yn cael yr holl gyffro mawr wrth allu cynnau tanau a bod allan mewn amgylchedd naturiol, ac rwy’n gobeithio bod hyn yn rhywbeth y bydd Cymru yn gallu ei ddatblygu ac y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg yn gallu ymestyn y cyfleoedd hyd yn oed ymhellach ar gyfer gweithgareddau awyr agored. Felly, diolch yn fawr iawn i chi.

I now call on Rhianon Passmore to make her contribution.

Galwaf yn awr ar Rhianon Passmore i wneud ei chyfraniad.

Thank you—I won’t say ‘Llywydd’—Deputy Presiding—?

Diolch i chi—ni ddywedaf ‘Llywydd’—Ddirprwy Lywydd—?

Acting—okay, thank you. Firstly, I’d also like to thank you, Vikki. As a former teacher, I’m grateful to the Member for Cynon Valley for raising this important issue, and I fully support the Welsh Government’s commitment to promoting outdoor education throughout the foundation phase. In my constituency, it’s amazing facilities such as the Cwmcarn Forest Drive and Ynys Hywel Outdoor Activity Centre that enable school groups to explore the natural environment around their schools and homes, and we’re very fortunate in south-east Wales to have access to the fantastic woodland areas of the Valleys, in which children and young people can learn about nature and encounter wildlife.

Outdoor education is essential in ensuring that children and young people from all backgrounds, as Vikki has said, can benefit physically and emotionally from being outdoors, and it is vital that we continue to recognise the role of outdoor education in aiding children’s ability, as has been said in terms of forest schools, to focus and develop inside the classroom. It is essential that, with the innovative foundation phase that we’ve actually led on, and now the increased PDG, and Donaldson access has been referenced, we have a wider push to access experiential learning, as has been mentioned. This is an important plank, in my view, of Welsh Labour Government’s enriched curriculum, and I thank Vikki Howells again for raising this as a topic, and I know it’s a matter that Wales will continue to champion. Thank you.

Dro dro—iawn, diolch. Yn gyntaf, hoffwn innau hefyd ddiolch i chi, Vikki. Fel cyn athrawes, rwy’n ddiolchgar i’r Aelod dros Gwm Cynon am godi’r mater pwysig hwn, ac rwy’n llwyr gefnogi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i hyrwyddo addysg awyr agored drwy gydol y cyfnod sylfaen. Yn fy etholaeth i, cyfleusterau rhyfeddol megis Ffordd Goedwig Cwmcarn a Chanolfan Gweithgareddau Awyr Agored Ynys Hywel sy’n galluogi grwpiau ysgol i archwilio’r amgylchedd naturiol o amgylch eu hysgolion a’u cartrefi, ac rydym yn ffodus iawn yn ne-ddwyrain Cymru i gael mynediad i ardaloedd coediog gwych y Cymoedd, lle gall plant a phobl ifanc ddysgu am natur a dod i gysylltiad â bywyd gwyllt.

Mae addysg awyr agored yn hanfodol i sicrhau bod plant a phobl ifanc o bob cefndir, fel y dywedodd Vikki, yn gallu elwa’n gorfforol ac yn emosiynol o fod yn yr awyr agored, ac mae’n hanfodol ein bod yn parhau i gydnabod rôl addysg awyr agored yn cynorthwyo gallu plant, fel y dywedwyd mewn perthynas ag ysgolion coedwig, i ganolbwyntio ac i ddatblygu yn yr ystafell ddosbarth. Gyda’r cyfnod sylfaen arloesol rydym wedi arwain arno mewn gwirionedd, a’r cynnydd yn y grant amddifadedd disgyblion yn awr, a mynediad Donaldson fel y soniwyd, mae’n hanfodol ein bod yn gwthio’n ehangach i wneud defnydd o ddysgu trwy brofiad, fel y soniwyd. Mae hon yn elfen bwysig, yn fy marn i, o gwricwlwm wedi’i gyfoethogi Llywodraeth Lafur Cymru, a diolch i Vikki Howells unwaith eto am dynnu sylw at y pwnc, ac rwy’n gwybod ei fod yn fater y bydd Cymru’n parhau i’w hyrwyddo. Diolch.

Thank you. I’d now like to call on the Cabinet Secretary for Education to reply to the debate—Kirsty Williams.

Diolch. Hoffwn alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i ymateb i’r ddadl—Kirsty Williams.

Thank you very much, acting Presiding Officer. Could I begin by thanking Vikki, Julie and Rhianon for the contribution to this important debate this afternoon? I’m very pleased to have this opportunity to reinforce our commitment to the importance and the unique value of outdoor learning for children and young people the length and breadth of Wales. The evidence, as Vikki has said, is clear: outdoor learning has major benefits in helping children to understand how things work, and using a variety of indoor and outdoor activities helps them to develop different ways to solve problems. That is why the foundation phase for our three to seven-year-olds places such a strong emphasis on experiential learning. Learning by doing is at the heart of our foundation phase approach, and great importance is placed on using the outdoors to extend learning beyond the classroom boundaries.

Professor Donaldson highlighted in ‘Successful Futures’ the importance of learning beyond classroom boundaries for learners of all ages. He makes a clear case that learners need to understand the relevance of what they learn and to be able to make connections with the world beyond the school gates. Schools and nurseries need to encourage children to make sense of the world around them. We know that if children are stimulated and inspired, and enjoy a varied set of experiences, then their learning and their development will be enhanced, and I’m very proud that we have a curriculum with that focus.

Outdoor learning remains an important part of our school and teaches everyday teaching and learning experiences. Activities that I’ve seen recently in schools included mud kitchens, nature trails, forest classrooms, construction sites—they all consolidate children’s learning and allow teachers and parents to support their understanding of the world around them. And Estyn has urged schools in Wales to take greater advantage of the benefits of teaching young children outdoors, most notably in the sciences.

Estyn emphasises that the outdoor learning experience generally improved children’s well-being, it improved their behaviour, their physical development, knowledge and understanding of the world and stated that children under five learn better and develop quicker with outdoor lessons. Only last week, I experienced a teacher teaching grammar to children in the playground as they ran around, identifying certain types of word that had been laid on coloured pieces of paper. They were learning really, really quickly. In fact, they didn’t realise they were learning at all; they were just really enjoying being in school for that lesson. So, it is this ambition that these approaches to experiential and outdoor learning are used throughout the school and in the delivery of the curriculum. Children and young people should have opportunities to learn from expertise and experience from outside of their schools.

Welsh Government published its guidance on outdoor learning, ‘First Steps Outdoors’, and additional guidance, ‘Further Steps Outdoors’, in 2014. I will shortly be publishing and putting in place an action plan that will focus on the consistency of delivery of the foundation phase across Wales, including attitudes and approaches to outdoor learning. One such way in which we can provide outdoor learning experience is through the forest school approach that Julie Morgan referenced, which involves the regular use of a woodland or other outdoor area as a learning resource. There is a history of outdoor nurseries, as we’ve also heard, in other countries such as Sweden, which has led to the forest school movement here in the UK and elsewhere. It is indeed encouraging to see that Wales’s first nature kindergarten will open next year in woods in Rhondda Cynon Taf, and it will cater for up to 30 children aged 2 to 5, spending the majority of their time learning outdoors. This will be, as Vikki said, the UK’s first Skogsmulle-inspired kindergarten. A Swedish early years philosophy based on the benefits of learning outside, it’s already embedded itself, as Vikki said, in countries such as Sweden, Denmark, Norway, Germany and Japan. It’ll be great to have one here in Wales.

As Julie said, the experience of those children is such a positive thing, and it reminds me of the saying that my grandma used to have: that a little bit of dirt never hurt anyone, and there was no such thing as bad weather, just really poor clothes choices. The benefits of outdoor learning for children are clear. It enhances their physical and motor skills as well as their social and cognitive ones, and improves their general health and physical fitness, something that we cannot ignore in our country. I am committed to promoting the benefits and increased use of outdoor learning, which we know can help ensure that the children and young people of Wales are confident, healthy, and above all, ambitious learners. Thank you.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd dros dro. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i Vikki, Julie a Rhianon am y cyfraniad i’r ddadl bwysig hon y prynhawn yma? Rwy’n falch iawn o gael y cyfle hwn i gadarnhau ein hymrwymiad i bwysigrwydd a gwerth unigryw dysgu yn yr awyr agored i blant a phobl ifanc ar hyd a lled Cymru. Mae’r dystiolaeth, fel y dywedodd Vikki, yn glir: mae manteision mawr i ddysgu yn yr awyr agored yn helpu plant i ddeall sut y mae pethau’n gweithio, ac mae defnyddio amrywiaeth o weithgareddau dan do ac awyr agored yn eu helpu i ddatblygu ffyrdd gwahanol o ddatrys problemau. Dyna pam y mae’r cyfnod sylfaen i’n plant tair i saith oed yn rhoi pwyslais mor gryf ar ddysgu trwy brofiad. Mae dysgu trwy wneud yn ganolog i’n dull ar gyfer y cyfnod sylfaen, a rhoddir pwys mawr ar ddefnyddio’r awyr agored i ymestyn dysgu y tu hwnt i ffiniau’r ystafell ddosbarth.

Yn ‘Dyfodol Llwyddiannus’ tynnodd yr Athro Donaldson sylw at bwysigrwydd dysgu tu hwnt i ffiniau’r ystafell ddosbarth ar gyfer dysgwyr o bob oed. Mae’n cyflwyno achos clir fod angen i ddysgwyr ddeall perthnasedd yr hyn y maent yn ei ddysgu a gallu gwneud cysylltiadau gyda’r byd y tu hwnt i giatiau’r ysgol. Mae angen i ysgolion ac ysgolion meithrin annog plant i wneud synnwyr o’r byd o’u cwmpas. Os yw plant yn cael eu hysgogi a’u hysbrydoli, ac yn mwynhau set amrywiol o brofiadau, gwyddom fod eu dysgu a’u datblygiad yn gwella, ac rwy’n falch iawn fod gennym gwricwlwm gyda’r ffocws hwnnw.

Mae dysgu yn yr awyr agored yn parhau i fod yn rhan bwysig o’n hysgol ac yn dysgu profiadau dysgu ac addysgu bob dydd. Roedd y gweithgareddau a welais yn ddiweddar mewn ysgolion yn cynnwys ceginau llaid, llwybrau natur, ystafelloedd dosbarth y goedwig, safleoedd adeiladu—maent i gyd yn atgyfnerthu dysgu’r plant ac yn caniatáu i athrawon a rhieni gefnogi eu dealltwriaeth o’r byd o’u cwmpas. Ac mae Estyn wedi annog ysgolion yng Nghymru i fanteisio mwy ar fanteision dysgu plant ifanc yn yr awyr agored, yn fwyaf nodedig yn y gwyddorau.

Mae Estyn yn pwysleisio bod y profiad dysgu yn yr awyr agored wedi gwella lles plant yn gyffredinol, ei fod wedi gwella eu hymddygiad, eu datblygiad corfforol, eu gwybodaeth am y byd a’u dealltwriaeth ohono a dywedodd fod plant dan bump oed yn dysgu’n well ac yn datblygu’n gyflymach gyda gwersi yn yr awyr agored. Mor ddiweddar â’r wythnos diwethaf, gwelais athro’n dysgu gramadeg i blant ar fuarth yr ysgol wrth iddynt redeg o gwmpas, gan nodi rhai mathau o eiriau ar ddarnau o bapur lliw. Roeddent yn dysgu’n gyflym tu hwnt. Mewn gwirionedd, nid oeddent yn sylweddoli eu bod yn dysgu o gwbl; roeddent yn mwynhau bod yn yr ysgol ar gyfer y wers honno. Felly, dyma’r uchelgais, fod y dulliau hyn o ddysgu trwy brofiad a dysgu yn yr awyr agored yn cael eu defnyddio ar draws yr ysgol ac wrth gyflwyno’r cwricwlwm. Dylai plant a phobl ifanc gael cyfleoedd i ddysgu o arbenigedd a phrofiad o’r tu allan i’w hysgolion.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei chanllawiau ar ddysgu yn yr awyr agored, ‘Y camau cyntaf yn yr awyr agored’, a chanllawiau ychwanegol, ‘Rhagor o gamau yn yr awyr agored’, yn 2014. Yn fuan byddaf yn cyhoeddi cynllun gweithredu ac yn ei roi ar waith ar gyfer canolbwyntio ar gysondeb cyflwyno’r cyfnod sylfaen ledled Cymru, gan gynnwys agweddau at, a dulliau o ddysgu yn yr awyr agored. Un ffordd y gallwn gynnig profiad dysgu yn yr awyr agored yw drwy ddull ysgolion coedwig fel y soniodd Julie Morgan, sy’n cynnwys defnydd rheolaidd o goetir neu fan awyr agored arall fel adnodd dysgu. Ceir hanes o ysgolion meithrin yn yr awyr agored, fel y clywsom hefyd, mewn gwledydd eraill megis Sweden, sydd wedi arwain at y mudiad ysgolion coedwig yma yn y DU ac mewn mannau eraill. Mae’n galonogol iawn gweld y bydd ysgol feithrin natur gyntaf Cymru yn agor y flwyddyn nesaf mewn coedwig yn Rhondda Cynon Taf, a bydd yn darparu ar gyfer hyd at 30 o blant 2 i 5 oed, a fydd yn treulio’r rhan fwyaf o’u hamser yn dysgu yn yr awyr agored. Fel y dywedodd Vikki, dyma fydd ysgol feithrin gyntaf y DU wedi’i hysbrydoli gan Skogsmulle. Mae’r athroniaeth hon o Sweden ar gyfer y blynyddoedd cynnar sy’n seiliedig ar fanteision dysgu yn yr awyr agored eisoes wedi ymwreiddio, fel y dywedodd Vikki, mewn gwledydd fel Sweden, Denmarc, Norwy, yr Almaen a Japan. Bydd yn wych cael un yma yng Nghymru.

Fel y dywedodd Julie, mae profiad y plant hynny’n beth mor gadarnhaol, ac mae’n fy atgoffa o ddywediad a oedd gan fy nain: nad oedd ychydig o faw erioed wedi brifo neb, ac nad oedd y fath beth â thywydd gwael, dim ond dewis gwirioneddol wael o ddillad. Mae manteision dysgu yn yr awyr agored i blant yn glir. Mae’n gwella eu sgiliau corfforol a’u sgiliau echddygol yn ogystal â’u sgiliau cymdeithasol a gwybyddol, ac yn gwella eu hiechyd cyffredinol a’u ffitrwydd corfforol, rhywbeth na allwn ei anwybyddu yn ein gwlad. Rwyf wedi ymrwymo i hyrwyddo manteision a defnydd cynyddol o ddysgu yn yr awyr agored, y gwyddom ei fod yn gallu helpu i sicrhau bod plant a phobl ifanc Cymru yn hyderus, yn iach, ac yn anad dim, yn ddysgwyr uchelgeisiol. Diolch.

That brings today’s proceedings to a close.

Dyna ddiwedd y trafodion am heddiw.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:17.

The meeting ended at 18:17