Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Prynhawn da a chroeso, bawb, i’r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf fydd y cwestiynau i’r Prif Weinidog, ac mae’r cwestiwn cyntaf gan Sioned Williams. 

Mae ein gwasanaeth cenedlaethol, Cymru'n Gweithio, sy’n rhoi cyngor ac arweiniad ar yrfaoedd, yn cynnig siop un stop i unigolion. Maen nhw’n rhoi cyngor ac arweiniad diduedd, am ddim, ar yrfaoedd a chyflogadwyedd personol, ac maen nhw’n cyfeirio unigolion at y cymorth cyflogaeth a sgiliau perthnasol sydd ar gael ar draws Cymru.

Diolch. Yn ddiweddar, fe es i i academi cyflogadwyedd yn Aberafan, sy’n cael ei redeg gan Whitehead-Ross Education. Maen nhw’n darparu gwasanaethau cyflogadwyedd a hyfforddiant i bobl ledled Castell-nedd Port Talbot, ac roedd e’n wych gweld y rhaglenni oedd yno yn y gymuned, wedi’u teilwra’n enwedig ar gyfer y rhai, efallai, nad yw cyrsiau coleg mor addas iddyn nhw. Gyda chymorth cyllid fel rhaglenni Multiply a sgiliau digidol Llywodraeth San Steffan, maen nhw wedi gallu helpu 300 o bobl o ardal Port Talbot yn enwedig i ganfod gwaith. Ond mae yna gyhoeddiad wedi dod bod y cyllid wedi dod i ben a’r rhaglenni’n ansicr, ac mae hynny wedi arwain at orfod diswyddo chwe aelod o staff, pump ohonyn nhw yn y ganolfan yn Aberafan.

Mae cefnogaeth o’r math yma'n hanfodol, wrth gwrs, gan fod Cymru yn parhau i fod â'r gyfradd anweithgarwch economaidd uchaf o unrhyw ran o’r Deyrnas Gyfunol, yn ogystal â’r gyfradd gyflogaeth isaf. Ac, wrth gwrs, mae’n fwy hanfodol byth yn ardal Castell-nedd Port Talbot yn dilyn y colledion swyddi enbyd yn Tata Steel. Brif Weindiog, ers i raglen sgiliau cyflogadwyedd Llywodraeth Cymru ddod i ben ym mis Mawrth 2023, does dim rhaglen debyg wedi dod yn ei lle. Felly, pa waith sy’n cael ei wneud i ddatblygu rhaglen gyflogadwyedd genedlaethol newydd i dargedu pobl economaidd anweithgar sydd angen cymorth i fedru dychwelyd i’r gweithle?

Diolch yn fawr. Wel, os ydych chi’n sôn am bobl ifanc, wedyn mae gyda ni’r warant i bobl ifanc, sydd wedi cefnogi dros 45,000 o bobl ifanc. Os ydych chi’n sôn am oedolion, wrth gwrs mae rhaglenni fel Communities for Work—mae 6,000 o bobl wedi cael eu helpu. Hefyd, wrth gwrs, mae ReAct, sydd hefyd yn briodol ar gyfer yr ardal yna—4,700 o grantiau ar gyfer pobl hefyd. Ac, wrth gwrs, mae yna brentisiaethau—£144 miliwn yn cael ei wario ar brentisiaethau sydd yn cyfro pob oedran, ac rŷn ni ar darged i sicrhau bod 100,000 o bobl yn elwa o hynny.

Mae treth etifeddiant yn dreth sy’n cael ei rheoli gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Mae ffigurau Trysorlys ei Fawrhydi yn awgrymu na fydd y rhan fwyaf o ffermydd yn cael eu heffeithio gan y newidiadau sydd wedi cael eu cyhoeddi gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig.

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb.

Mae’r Prif Weinidog yn dweud bod yna disconnect rhwng ffigurau Llywodraeth y Deyrnas Unedig a rhai o’r ffigurau eraill sydd yma. Wel, dyw e ddim yn disconnect, mae'n gagendor eithriadol o fawr. Rhyw 500 o ffermydd y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn credu fydd yn cael eu heffeithio bob blwyddyn, ond mae yna waith dadansoddi annibynnol, trydydd parti wedi cael ei wneud sy’n dangos y bydd tri chwarter o’r holl ffermydd yn cael eu heffeithio gan y polisi yma, ar yr union adeg pan rydyn ni angen diogelwch a sicrwydd bwyd yn y wlad yma, ar yr union adeg pan fod eich Llywodraeth chi’n pwyso’n drymach nag erioed ar y sector i gyflawni pan fydd hi'n dod i daclo newid hinsawdd a gwyrdroi colli bioamrywiaeth, ac ar yr union adeg pan fod yna ansicrwydd yn y sector oherwydd cyflwyno y cynllun ffermio cynaliadwy, ac yn y blaen. Mae hwn yn creu poen meddwl a gofid i ffermwyr. Felly, nid dim ond mater economaidd yw hwn; mae hwn yn fater o iechyd meddwl pobl sydd yn deuluoedd fferm. Mae’n taflu cysgod trymach na TB hyd yn oed, os yw’r e-byst a’r negeseuon a’r sgyrsiau ffôn dwi’n eu cael yn adlewyrchiad o’r sefyllfa. Felly, a wnewch chi gydnabod, Brif Weinidog, fod hyn wedi creu gwewyr, ei fod wedi creu gofid meddwl eithriadol i deuluoedd fferm ar hyd a lled Cymru, ac ar sail hynny, nid dim ond y ddadl economaidd, mi ddylai Llywodraeth y Deyrnas Unedig gamu nôl?

Diolch yn fawr. Fel dwi wedi dweud, mae treth etifeddiant yn dreth sy’n gyfrifoldeb i Lywodraeth y Deyrnas Unedig, ond beth dwi yn deall yw bod hwn wedi peri pryder i lot o bobl ar hyd a lled cefn gwlad Cymru. Yn sicr, dwi yn poeni am yr effaith mae hwn yn ei chael ar eu hiechyd meddwl nhw. Dwi’n falch i ddweud ein bod ni'n buddsoddi eithaf lot mewn iechyd meddwl i bobl sy’n byw yng nghefn gwlad ac ar ffermydd. Un o’r pethau dwi’n meddwl sy’n bwysig yw bod pobl yn nodi bod rhaglen Farming Connect gyda ni, sydd yn rhoi cyngor i ffermwyr ynglŷn â sut y gallan nhw gael succession plan, a byddwn i’n gobeithio y byddai pobl yn manteisio ar y cyfle hwnnw, jest i weld a chael gwell sicrwydd ynglŷn â ble maen nhw’n sefyll.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth. 

Diolch, Llywydd. Ie, dydd Gwener yma, mi fyddwn ni'n cofio pum mlynedd ers i'r Deyrnas Unedig adael yr Undeb Ewropeaidd. Yn ystod ymgyrch y refferendwm, mi oedd Plaid Cymru o'r farn bod cymunedau a busnesau Cymru yn elwa drwy sicrhau'r berthynas fasnachu agosaf posib efo'r Undeb Ewropeaidd, ac rydym ni'n dal o'r farn honno heddiw.

Diolch yn fawr, Hefin. Yr hyn sy’n allweddol i sicrhau dyfodol hirdymor yw cyflawni ein cynllun 10 mlynedd tuag at sefydlu gwasanaeth gofal cenedlaethol. Mae cam 1 ar y gweill. Rŷn ni wedi sefydlu ein swyddfa genedlaethol gofal a chymorth i arwain y datblygiadau hyn. Bydd ein cynlluniau hirdymor yn cefnogi ein gweithlu gwerthfawr i wella canlyniadau i bobl Cymru.

Diolch. Rŷn ni’n darparu sawl gwahanol fath o gefnogaeth i fusnesau ym Mhreseli Sir Benfro. Mae hyn yn cynnwys Busnes Cymru, gwasanaeth cymorth busnes dwyieithog Llywodraeth Cymru, sy’n cynnig pwynt cyswllt unigol i fusnesau ac entrepreneuriaid gael gwybodaeth, cyngor a chymorth busnes. Mae hyn yn cael ei gefnogi gan drefniadau rheoli perthnasoedd penodol, arloesi a chymorth allforio.

Diolch am eich ymateb, Brif Weinidog.

Mae ein strategaeth ni ar gyfer bwyd a diod yn cefnogi ein cynhyrchwyr yma yng Nghymru. Rŷn ni wedi creu enw da am ragoriaeth yn fyd-eang, ac mae gennym ni un o’r cadwyni cyflenwi mwyaf cynaliadwy yn y byd. Rŷn ni wedi rhagori ar ein mesur llwyddiant i dyfu’r sector ddwy flynedd yn gynt na’r disgwyl, gan gyflawni trosiant o £9.3 biliwn yn 2023.

Diolch am yr ateb, Brif Weinidog.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar Jane Hutt, y Trefnydd, i wneud y datganiad yna.

Diolch yn fawr, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae busnes drafft y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ar gael i Aelodau yn electronig. 

Diolch yn fawr am eich cwestiwn pwysig iawn, Paul Davies.

Trefnydd, mi fuaswn i'n hoffi gofyn am ddatganiad llafar, os gwelwch yn dda, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg, oherwydd heddiw eto mae yna drafod yn y wasg am gynlluniau Llywodraeth y Deyrnas Unedig i ddiwygio cynlluniau pensiynau er mwyn buddsoddi yn wahanol. Yn amlwg, mae yna oblygiadau o ran y diwygiadau yma i Gymru, ac mi hoffwn ddeall pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o hynny, a hefyd pa drafodaethau mae'r Llywodraeth yn eu cael efo Llywodraeth y Deyrnas Unedig o ran hyn.

Dwi hefyd eisiau codi'r mater efo chi o'r rhaglen a gafodd ei darlledu gan y BBC a oedd yn amlinellu o ran Patriotic Alternative. Dwi wedi cael nifer fawr o etholwyr yn cysylltu efo fi yn bryderus dros ben am y rhaglen yma a'r cynnwys, ac yn gofyn beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud. Oherwydd rydych chi wedi amlinellu eich cynlluniau gwrth-hiliaeth chi, ond yn amlwg dydy rhywbeth ddim yn gweithio pan rydyn ni'n gweld y math o agweddau yma'n lledaenu o fewn ein cymunedau ni. Felly, mi hoffwn wybod pa drafodaethau rydych chi yn eich rôl fel Trefnydd ond hefyd efo'r cyfrifoldebau sydd gennych chi yn eu cael gyda'r heddlu, a gofyn am gyfle i ni fel Senedd drafod hyn, a sicrhau bod y cynlluniau sydd ar waith yn rhai effeithiol. 

Diolch yn fawr am eich cwestiwn pwysig iawn hefyd—

Diolch i'r Trefnydd.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad gan y Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch ar lwfans cynhaliaeth addysg. Felly, y Gweinidog i wneud y datganiad—Vikki Howells.

Diolch am y datganiad, Weinidog. Mae'r cyhoeddiad heddiw yn newyddion da i fyfyrwyr sydd wedi'i gweld hi'n anodd ymdopi ag anawsterau costau byw, yn arbennig y gost o dalu am fwyd, prynu llyfrau a thrafnidiaeth, fel rŷch chi wedi sôn amdanyn nhw'n barod. Mae hyn yn gallu cael effaith ar allu myfyriwr i ddilyn llwybr addysg llawn amser a fyddai'n rhoi'r sgiliau a'r wybodaeth angenrheidiol iddyn nhw fydd yn cyfrannu i economi Cymru ac i'r gymdeithas yn fwy cyffredinol.

Hoffwn roi ar record fy niolch i bawb yn y Siambr a thu hwnt sydd wedi ymgyrchu o blaid y newid hwn i'r lwfans cynhaliaeth addysg yng Nghymru. Os caf i dalu teyrnged arbennig i fy nghyd-Aelod Luke Fletcher, sydd wedi ymgyrchu'n ddiflino ers 2021 ar y mater hwn, ac yn llwyddiannus, os cofiwch chi; fe wnaeth gyflwyno dadl Aelod ar hyn yn Chwefror 2023 a gafodd gefnogaeth drawsbleidiol, a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried cynnydd yn y lwfans yn unol â lefelau chwyddiant ac adolygiad o’r trothwyon. Ers hynny, rŷn ni wedi gweld y lwfans yn cynyddu i £40 yr wythnos—nid efallai yn inflation linked, fel y byddai llawer o bobl wedi dymuno, ond i’w groesawu serch hynny—ac, o’r diwedd, heddiw, y cyhoeddiad ynglŷn â newid y trothwyon er mwyn cynyddu'r nifer sy'n gymwys ar gyfer y lwfans.

Diolch yn fawr, Weinidog, am eich datganiad positif, ac am ymateb yn gadarnhaol i nifer o argymhellion yr adolygiad yn barod. Diolch yn fawr yn arbennig am gyfraniad Luke Fletcher, sy'n dangos yn ymarferol bwysigrwydd y taliad yma. 'Cyfle' oedd eich gair mawr chi, a gair mawr Luke. Mae Natasha Asghar wedi sôn yn barod ynglŷn â phresenoldeb. Mae'n bwysig rhoi cyfle i bawb, yn enwedig y rheini sy'n dioddef o heriau penodol. Dwi eisiau jest delio â'r rheini sy'n dioddef o afiechydon cronig, rheini sydd ag anawsterau dysgu ychwanegol, ac anableddau eraill—hynny efallai yn golygu eu bod nhw yn gorfod colli ysgol. Os nad ydyn nhw'n cyrraedd y trothwy presenoldeb, yna maen nhw'n colli'r taliad. Pa gamau ydych chi'n mynd i'w cymryd i sicrhau nad yw'r bobl yma'n cael eu colli, ddim yn syrthio rhwng y craciau, a bod eu hamgylchiadau nhw'n cael eu hystyried, fel eu bod nhw'n cael y cyfle yma hefyd? Diolch yn fawr.

Ac yn olaf, Sioned Williams.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe sonioch chi yn eich datganiad taw llwybr yw addysg, ac mae’n rhaid i fi ddweud fy mod i’n cytuno, ond mae e’n anwastad ac yn heriol i blant mewn tlodi. Dwi’n meddwl bod angen i ni weld y Llywodraeth yn cryfhau’r gefnogaeth sydd ar gael i'n pobl ifanc sy'n byw mewn tlodi er mwyn iddyn nhw gyrraedd y man lle y gallan nhw fanteisio ar y lwfans cynhaliaeth addysg a’r cyfleon yna sy’n dod yn sgil hynny.

Mewn ymateb i gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru, mae Oxfam Cymru yn dweud mai ychydig iawn o fuddsoddiad a fu i fynd i'r afael â'r ffactorau strwythurol sy'n sail i dlodi plant. A heb dargedau yn y strategaeth tlodi plant, rhaid i fi ddweud, does fawr o syndod. Ac o ran bod yn fwy hael na’r Alban, mae’n werth atgoffa pawb yn y Siambr bod trafnidiaeth am ddim i bobl ifanc yn yr Alban. Mae trafnidiaeth yn bwyta lot o’r lwfans cynhaliaeth addysg.

Oherwydd y cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru, wrth gwrs, mae yna brydau bwyd am ddim nawr mewn ysgolion cynradd a neb yn gorfod dysgu gyda bola gwag. Ond heb newid i’r trothwy incwm ar gyfer prydau bwyd am ddim yn ein hysgolion uwchradd, bydd plant sy'n dod o deuluoedd sy'n ddigon tlawd i fod yn gymwys ar gyfer credyd cynhwysol mewn perygl o fethu â chyrraedd eu llawn botensial.

Felly, ydych chi'n credu y dylai fod yna newid i'r trothwy incwm ar gyfer cymhwysedd prydau bwyd am ddim ar gyfer plant oedran uwchradd? Pa sgyrsiau ydych chi wedi eu cael o fewn yr adran addysg am hynny? Achos byddai hynny'n sicr yn gwneud y siwrnai, y llwybr addysgol, yn fwy cadarn a chyflawn i blant mewn tlodi.

Diolch i'r Gweinidog. 

Eitem 4 sydd nesaf: Rheoliadau Gwasanaethau Iechyd (Y Gyfundrefn Dethol Darparwyr) (Cymru) 2025, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol i wneud y cynnig—Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig i gymeradwyo Rheoliadau Gwasanaethau Iechyd (Y Gyfundrefn Dethol Darparwyr) (Cymru) 2025. Mae'r rheoliadau hyn yn cyflwyno cyfundrefn newydd, sef cyfundrefn dethol darparwyr Cymru ar gyfer caffael gwasanaethau iechyd yng Nghymru. Maen nhw'n cael eu gwneud gan ddefnyddio pwerau a roddwyd i Weinidogion Cymru gan Ddeddf Caffael y Gwasanaeth Iechyd (Cymru) 2024.

Mae'r rheoliadau yn sicrhau bod y gwasanaeth iechyd ac awdurdodau lleol yng Nghymru, pan fyddan nhw'n caffael gwasanaethau iechyd, yn gwneud hynny gyda hyblygrwydd a thryloywder. Mae'r rheoliadau yn cynnwys nifer o'r un prosesau allweddol ag sydd yn y gyfundrefn dethol darparwyr yn Lloegr, lle mae'r rheini o fantais i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru, ond mewn nifer o feysydd pwysig maen nhw'n wahanol er mwyn adlewyrchu sut mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithio yng Nghymru ac er mwyn cefnogi amcanion polisi 'Cymru Iachach'. 

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges. 

Dwi'n ddiolchgar iawn i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad yma, ond dwi eisiau dilyn trywydd cwestiwn gan Mike Hedges. 

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Dwi wedi clywed gwrthwynebiad, felly gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 5 heddiw yw dadl ar y strategaeth trais yn erbyn menywod, camdrin domestig a thrais rhywiol, a galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol i wneud y cynnig—Jane Hutt. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Prynhawn da i chi gyd. 

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Galwaf ar Sioned Williams i gynnig gwelliannau 1, 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi'n symud y gwelliannau.

Rydyn ni'n cynnal y ddadl hon mewn cyd-destun sy'n brawychu llawer ohonom ni sydd yn ymgyrchu ers degawdau dros hawliau merched—dros hawl pob merch i fyw ei bywyd yn rhydd o ofn a thrais a chamdriniaeth o bob math. Er gwaethaf y strategaeth, er gwaethaf yr ymdrechion diddiwedd a diffuant dros y 10 mlynedd diwethaf, dydy Cymru ddim yn lle diogel i ferched. Dydy hynny ddim yn or-ddweud, a dwi am ei ddweud o eto: dydy Cymru ddim yn le diogel i ferched.

Mae camdriniaeth ac aflonyddu i'w canfod ym mhob rhan o'n bywydau ni: ar y stryd, wrth gymdeithasu, yn ein cartrefi ac yn ein llefydd gwaith. Mae casineb yn erbyn merched ar gynnydd efo ailethol Trump, twf yr asgell dde eithafol, a dylanwadwyr fel Andrew Tate yn gwthio cynnwys mysoginistaidd a threisgar ar-lein. Ac mae'r ystadegau yn dangos yn glir bod trais a chamdriniaeth ar sail rhywedd ar gynnydd, efo'r ystadegau o'r gogledd yn fater o bryder anferth—yr ystadegau rydyn ni wedi'u clywed y prynhawn yma. Mae hyn oll yn arwydd clir o bŵer systemig dynion dros ferched ym mhob agwedd o fywyd. 

Mae'r gwelliannau yr oedd Sioned Williams yn eu trafod yn hollbwysig. Mae cynaliadwyedd y gwasanaethau arbenigol dan fygythiad, ac mae'n rhaid inni weithredu er mwyn cefnogi'r rheini'n llawn a chreu model ariannol gwydn a chadarn. 

Dwi eisiau troi at ddwy agwedd benodol. Rydyn ni'n gwybod bod yna argyfwng tai yng Nghymru, gyda digartrefedd ar ei uchaf, rhestrau aros hir am dai cymdeithasol, rhenti uchel yn y sector preifat a chyflwr tai gwael. Mae merched a phlant sy'n ffoi camdriniaeth yn y cartref yn cael eu dal yng nghanol yr argyfwng yma, yn gaeth i lety dros dro amhriodol, ac mae'r niferoedd ar gynnydd. Mae angen gweithredu cydlynus ar draws y Llywodraeth. Felly, fe wnaf i gymryd y cyfle y prynhawn yma i ofyn, Ysgrifennydd Cabinet, a fedrwch chi amlinellu sut bydd eich strategaeth bresennol, a strategaethau i'r dyfodol, yn delio yn benodol efo'r angen am gartrefi diogel ar gyfer mamau a'u plant sy'n ffoi rhag trais a chamdriniaeth. 

Mae gan eich strategaeth chwe amcan, ond does yna ddim un yn benodol am ddysgu a gwrando ar lais y dioddefwyr. Er bod newid yn digwydd mewn rhai gweithleoedd o'r diwedd, mae angen i brosesau gydnabod hawl dioddefwyr i gofnodi camdriniaeth mewn ffordd sy'n diogelu eu hawl i breifatrwydd a chyfrinachedd. Oherwydd bod y pŵer yn aml yn gorwedd efo'r dynion yn hierarchaeth y gweithlu, dydy hi ddim bod tro yn hawdd i adrodd a chwyno am gamdriniaeth. Felly, hoffwn i glywed gan yr Ysgrifennydd Cabinet am unrhyw waith newydd sy'n digwydd ar hyn fel rhan o'r ffrwd gwaith newydd sydd gennych chi, sef camdriniaeth yn y gweithle. Diolch.

A galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Dwi wedi clywed gwrthwynebiad, felly gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

A dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio. Bydd y bleidlais gyntaf heddiw ar eitem 4, rheoliadau gwasanaethau iechyd, a galwaf am bleidlais ar y cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, naw yn ymatal, dau yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.

Pleidleisiwn nesaf ar eitem 5, dadl ar y strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Galwaf yn gyntaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 wedi'i wrthod.

Galwaf nesaf am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi'i wrthod.

Nesaf, galwaf am bleidlais ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 49, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi'i dderbyn.

Galwaf am bleidlais nawr ar y cynnig wedi'i ddiwygio.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 49, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i ddiwygio wedi'i dderbyn.

Ac mae hynny'n cloi'r rownd hon o bleidleisio. Bydd egwyl fer nawr cyn dechrau trafodion Cyfnod 3. Caiff y gloch ei chanu pum munud cyn inni ailymgynnull. Byddwn yn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon, os gwelwch yn dda.

Rydym ni'n barod i ddechrau ar Gyfnod 3 o Fil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Cymru). 

Grŵp 1 fydd y grŵp cyntaf o welliannau sy'n ymwneud ag ystyr y term 'gwasanaeth cartref plant' a'r defnydd ohono. Gwelliant 2 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant. Dawn Bowden.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? Does dim gwrthwynebiad. Mae gwelliant 2 wedi'i dderbyn.

Felly, gwelliant 3.

Diolch. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, does dim gwrthwynebiad i welliant 3, felly mae gwelliant 3 yn cael ei dderbyn.

Gwelliant—.

Felly, gwelliant 4. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 4 hefyd wedi'i dderbyn.

Mae'r ail grŵp o welliannau nawr. Gwelliant 5 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Y Gweinidog, eto, sy'n cynnig y prif welliant ac yn siarad i'r grŵp. Dawn Bowden.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes; felly, mae gwelliant 5 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 6—

Mae gwelliant 6 wedi'i symud. Felly, a oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 6? Nac oes; felly, mae gwelliant 6 wedi ei dderbyn hefyd.

Grŵp 3 fydd nesaf. Y grŵp yma yw'r grŵp ar eiriolaeth a chymorth, a gwelliant 77 yw'r prif welliant yn y grŵp. Rwy'n galw ar Mabon ap Gwynfor i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd, ac rwy'n cynnig y gwelliant yn ffurfiol. Dwi am ddechrau drwy nodi pa mor falch ydym ni fel plaid o weld y Bil yma yn cyrraedd y pwynt hwn. Mae’n cyflawni un o ymrwymiadau allweddol ein cytundeb cydweithio â'r Llywodraeth, sef dileu'r elw a wneir yn y sector gofal plant a symud tuag at model dielw ar draws Cymru.  

Mae'r angen am ddiwygio yn y maes hwn wedi bod yn amlwg ers blynyddoedd, ac fe’i hamlygwyd yn glir yn adroddiad y CMA yn ôl yn 2022. Rydyn ni, ar y meinciau yma, wedi pwysleisio'n gyson oblygiadau niweidiol y ffaith bod cymaint o ddarpariaeth ac ansawdd y gwasanaethau hanfodol hyn mor ddibynnol ar rymoedd y farchnad.

Mae’n rhaid bod pob Aelod yma yn derbyn mai profiad y plant ddylai fod flaenaf yn ein hystyriaethau drwy gydol y broses ddeddfwriaethol gymhleth a phellgyrhaeddol hon. Dyma oedd pam y gwnaethom ni wthio am Fil o’r fath—oherwydd y dystiolaeth glir a fynegwyd gan blant oedd â phrofiad byw am yr angen am newid.

Pwrpas ein gwelliannau yn y grŵp yma felly ydy mynd i’r afael â’r ffaith bod rhy ychydig o blant sy’n byw mewn gofal preswyl yng Nghymru yn parhau i fod yn ymwybodol o’u hawliau i wasanaethau eiriolaeth annibynnol. Mae plant sydd yn y sefyllfa yma yn aml yn fregus a gydag anghenion dyrys, sydd yn arbennig o amlwg os ydyn nhw wedi’u lleoli bellteroedd o'u hawdurdod cartref. Mae eiriolaeth ymweliadau preswyl annibynnol yn allweddol i fynd i’r afael â hyn. Un o brif fanteision eiriolaeth ymweliadau preswyl annibynnol ydy bod gan eiriolwyr ddealltwriaeth gyffredinol o'r cartref cyfan a'r gofal y mae plant yn ei dderbyn. Gall hyn helpu i nodi sefyllfaoedd lle gallai fod yna gam-drin neu niwed systematig.

Fel y saif pethau, nid yw mynediad at eiriolaeth ymweliadau preswyl annibynnol yn gyfartal ledled Cymru, yn enwedig ymysg y darparwyr annibynnol presennol. Yn ôl adroddiad 2019, ‘O’r Golwg—Allan o Hawliau? Darparu Eiriolaeth Broffesiynol Annibynnol mewn Cartrefi Plant yng Nghymru’, dim ond rhwng 5 a 10 y cant o gartrefi annibynnol oedd gyda threfniadau ar gyfer ymweliadau eiriolaeth preswyl, gyda diffyg crebwyll amlwg yn y sector o ran hawliau statudol plant i gael eiriolwr.

Yn dilyn yr adroddiad hwn, yn 2023, fe argymhellodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i Lywodraeth Cymru y dylid diwygio’r rheoliadau ac arolygu Deddf Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 i sicrhau bod darpariaeth eiriolaeth ymwelwyr preswyl yn ofyniad penodol er mwyn cofrestru fel darparwr cartref gofal plant yng Nghymru. Yn anffodus, fe wrthododd Llywodraeth Cymru yr argymhelliad yma, er gwaethaf y pwyllgor yn ailadrodd yr achos yma mewn llythyr i gadeirydd dros dro y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yng Ngorffennaf 2024.

Mae sicrhau bod gan blant mewn gofal ffordd i rannu eu barn, eu dymuniadau a’u teimladau yn hanfodol er mwyn sicrhau nad yw'r Bil yn effeithio arnynt yn negyddol, ac os y bydd o, yna bydd eiriolaeth ymweliadau preswyl yn creu llwybr er mwyn i’w pryderon gael gwrandawiad ar bob cam o’r cyfnod pontio. Bydd eiriolaeth ymweliadau preswyl yn arbennig o fanteisiol yn hyn o beth oherwydd dealltwriaeth eiriolwyr o ddeinameg y cartref cyfan, y staff a’r plant sy’n byw yno. Rydym ni felly wedi cyflwyno’r gwelliannau yma er mwyn cydnabod y pwysigrwydd o barchu llais y plant trwy gydol y broses o drawsnewid darpariaeth gofal yn y sector.

Yn ystod Cyfnod 2, fe wnaeth y Gweinidog a’r Llywodraeth wrthod ein gwelliannau ar y sail bod gan lywodraeth leol gyfrifoldeb statudol eisoes i ddarparu gwasanaethau o’r fath. Tra fy mod i'n cydnabod yr angen i beidio â dyblygu cyfrifoldebau statudol yn ddiangen, y gwirionedd yw nad yw’r gyfraith fel y mae’n ymddangos ar hyn o bryd yn sicrhau darpariaeth ddigonol o wasanaethau eirioli yn ymarferol, fel mae’r ystadegau soniais amdanynt ynghynt yn tystio.

Dwi’n poeni hefyd na wnaeth ymateb y Gweinidog yn ystod Cyfnod 2 adlewyrchu ar y pwynt penodol a godwyd gan y pwyllgor plant o’r angen am newidiadau i’r Ddeddf gofal cymdeithasol 2016, sydd â chefnogaeth eang gan fudiadau ac elusennau perthnasol yn y sector. Rydyn ni wedi penderfynu felly ailgyflwyno’r gwelliant yma ar gyfer Cyfnod 3, gyda’r gobaith y bydd y Llywodraeth yn barod i ymgysylltu yn fwy adeiladol ar y mater yma. Rydyn ni hefyd wedi ceisio adlewyrchu pryderon y Gweinidog ynglŷn â dyblygu cyfrifoldebau statudol, gan ychwanegu cymal i greu’r eglurder bod y gwelliant yn ymwneud ag eiriolaeth ymweliadau preswyl ar gyfer y cartref cyfan, ac na ddylai hyn gael ei drysu â’r cynnig cyfreithiol sydd eisoes ar y llyfr statud. Diolch.

Y Gweinidog, Dawn Bowden.

Mabon ap Gwynfor i ymateb. 

Dim byd pellach i'w ddweud. 

Dim byd i'w ddweud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 77? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly gymrwn ni bleidlais ar welliant 77. Felly, agor y bleidlais ar welliant 77. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Mae gwelliant 77 wedi ei wrthod.

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 4 sy'n ymwneud ag 'endid er elw rhesymol'. Gwelliant 42 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar James Evans i gynnig y prif welliant. James Evans. 

Dwi'n llawn cydnabod bwriad da y gwelliannau yma i sicrhau nad yw capasiti'r sector yn cael ei gyfyngu'n ormodol gan delerau'r Bil. Mae hefyd yn bwysig ein bod ni yn parhau i bwysleisio na ddylai pasio deddfwriaeth o'r fath gael ei ddehongli fel beirniadaeth gyffredinol o ddarparwyr annibynnol presennol, gan fod llawer ohonynt ar draws Cymru yn gweithredu i safonau uchel eisoes. Ac felly, fe ddylai pob ymdrech gael ei wneud i'w hannog a'u cefnogi i newid i'r model gweithredu newydd dros y cyfnod pontio sydd i ddod. 

Fodd bynnag, yn ein barn ni, mi fyddai'r gwelliannau yma yn tanseilio bwriad sylfaenol y ddeddfwriaeth i ddileu elw o'r sector, sef un o'r blaenoriaethau pennaf yn ystod ein cytundeb cydweithio gyda'r Llywodraeth. Mae o hefyd yn werth pwysleisio nad oes diffiniad clir o beth a olygir gan 'endid elwa rhesymol', a bydd y diffyg eglurder yma yn debygol iawn o greu cymhlethdodau ymhellach ymlaen, gan lyncu adnoddau cyhoeddus yn ddiangen. 

Yn ein barn ni, felly, mae'r mesurau sydd eisoes yn y Bil i symud tuag at fodel di-elw heb eithriadau yn eglur ac yn gyson, gan gynnig datrysiad blaengar i’r achos a amlygir gan adroddiad y CMA dros ddiwygio yn y sector. Am y rhesymau yma, felly, dwi’n annog Aelodau i wrthod y gwelliannau yn y grŵp hwn.

Y Gweinidog, Dawn Bowden.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 42? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 42. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 42 wedi'i wrthod.

Gwelliant 43.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 43? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 43, yn enw James Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 43 wedi'i wrthod.

Gwelliant 44, James Evans.

Mae'n cael ei symud. Os na fydd gwelliant 44 yn cael ei dderbyn, bydd gwelliant 45 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 44? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 44. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Mae gwelliant 44 wedi ei wrthod. Mae gwelliant 45 yn methu.

Felly, gwelliant 78 sydd nesaf. Mabon ap Gwynfor, ydy e'n cael ei symud?

Symud.

Os gwrthodir gwelliant 78, bydd gwelliant 88 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 78? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 78, yn enw Mabon ap Gwynfor. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Mae gwelliant 78 wedi ei wrthod.

Gwelliant 7 sydd nesaf.

Ydy, mae gwelliant 7 wedi ei symud. A oes gwrthwynebiad i welliant 7? Nac oes. Felly, mae gwelliant 7 wedi ei gymeradwyo.

Gwelliant 8—

Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 8 wedi ei dderbyn.

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 5. Mae'r pumed grŵp yn ymwneud â'r gofrestr o ddarparwyr gwasanaethau presennol. Gwelliant 9 yw'r prif welliant. Rwy'n galw ar y Gweinidog i gyflwyno'r gwelliant yma ac i siarad i'r grŵp—Dawn Bowden.

Does gen i ddim siaradwyr ar y grŵp yma. Felly, wrth gymryd nad yw'r Gweinidog eisiau dweud mwy, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9. A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 9 wedi ei dderbyn.

Ydy gwelliant 10 yn cael ei symud, Gweinidog?

Ydy, mae gwelliant 10 wedi ei symud. A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 10 wedi ei dderbyn. 

Gwelliant 11, Gweinidog. Ydy e'n cael ei symud? 

A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 11? Nac oes.

Gwelliant 12. Ydy e'n cael ei symud, Gweinidog? 

Ydy. Felly, a oes gwrthwynebiad i welliant 12? Nac oes. Felly, mae gwelliant 12 yn cael ei dderbyn. 

Grŵp 6 sydd nesaf. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â'r trefniadau trosiannol ar gyfer darparwyr gwasanaethau presennol. Gwelliant 79 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, ac mae Mabon ap Gwynfor yn cynnig y gwelliant yma. Mabon. 

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a dwi'n cynnig yn ffurfiol. Ar y dechrau, dwi am ddatgan diddordeb gan fod fy ngwraig yn gweithio i elusen yn y sector, er nad ydy hi'n uniongyrchol yn gweithio yn y maes yma. 

Pwrpas ein gwelliannau ni yn y grŵp yma ydy sicrhau na all yr amodau y caiff Gweinidogion Cymru eu gosod ar ddarparwyr gwasanaethau effeithio ar allu’r darparwyr gwasanaethau hynny i gynnig gwasanaethau cartref gofal neu wasanaethau maethu i blant sydd yn eu gofal pan fydd y cyfnod trosiannol yn dechrau. Yn syml, bydd hyn yn creu mwy o sicrwydd na fydd unrhyw darfu ar ddarpariaeth ac ansawdd gwasanaethau o ganlyniad i’r newid yma.  

Mae adran 4 o’r Bil yn esbonio’r amgylchiadau a fydd yn berthnasol i ddarparwyr sydd yn newid i statws dielw yn ystod y cyfnod pontio, sy’n cynnwys y cymal canlynol:

Mae’r memorandwm esboniadol hefyd yn dweud:

Fel y mae’r ddeddfwriaeth wedi’i drafftio, nid yw'n hollol glir beth a olygir gan

neu

Mae hyn yn golygu os yw darparwr yn y sector breifat sy’n newid i fod yn ddarparwr dielw yn ddarostyngedig i amodau adran 4, mae risg y bydd yr amodau yma yn atal y darparwr rhag parhau i ddarparu ei wasanaethau i blant yn ei ofal yn ystod y cyfnod pontio.

Gall hyn fod oherwydd bod y darparwr yn darparu'r math o wasanaeth plant cyfyngedig a gaiff ei gyfyngu gan amodau adran 4, neu oherwydd y bydd y darparwr yn cael ei gyfyngu rhag gofalu am y plant yn ei ofal, gan eu bod yn cyd-fynd â’r disgrifiad o blant sy’n derbyn gofal a fydd yn cael ei gyfyngu gan amodau adran 4.

Yn ystod Cyfnod 2, fe gadarnhaodd y Gweinidog nad bwriad adran 4 yw effeithio ar leoliadau a wnaed cyn dechrau’r cyfnod, a byddai’r rhain yn parhau heb eu hamharu. Mae hyn i’w groesawu, ond rhaid gwneud mwy i wneud hynny mor glir â phosibl ar wyneb y Bil, a dyna pam rydym ni wedi ail-gyflwyno’r gwelliant hwn.

Fe ddywedodd y Gweinidog hefyd yn ei hymateb mai

‘bwriad y rheoliadau o dan adran 3(1) yw cyfyngu lleoliadau gan awdurdod lleol yn Lloegr i wasanaeth er elw i amgylchiadau penodol.’

Fodd bynnag, yn ôl y Bil yn ei eiriad presennol, byddai’r amodau yma yn effeithio ar ddarparwyr yng Nghymru. Mae adran 3(1) adran 4 o’r Bil yn nodi y caiff Gweinidogion Cymru osod amodau

‘ar ddarparwr gwasanaeth y mae paragraff 2 yn gymwys iddo’,

sef darparwyr gwasanaethau yng Nghymru, y darparwyr gwasanaethau sy’n trosglwyddo i fod yn ddarparwr gwasanaeth dielw a’r sawl sy’n gwneud hynny yn ystod y cyfnod trosiannol. Mae hyn yn golygu ei bod yn enwedig o bwysig fod eglurder yn cael ei ddarparu ar wyneb y Bil na fydd darpariaethau adran 3(1), sef adran 4 o’r Bil, yn amharu ar y gofal a’r cymorth a ddarperir gan ddarparwyr sydd â phlant yn eu gofal yn ystod y cyfnod pontio.

Yn olaf, dyma’r drafodaeth sylweddol olaf sydd am fod ar y Bil yma, Bil, o’i basio i ddeddfwriaeth, fydd yn drawsnewidiol i lawer iawn, ac, fel y gallwch chi werthfawrogi, mae nifer yn ddiamynedd i’w weld yn cael ei basio ac yn gweithredu. Felly dwi am wahodd y Gweinidog i osod ar record nad bwriad y gwelliannau yma am y cyfnod trosiannol ydy i gicio’r newidiadau i’r gwellt hir, nad gwanhau'r cynnig ydy’r bwriad, ond yn hytrach i sicrhau bod gennym ni system sydd yn rhoi anghenion a dyheadau plant a phobl ifanc yn flaenaf, a bod yr egwyddor greiddiol yn parhau, sef na fydd cwmnïau yn elwa ar draul plant yng Nghymru. Diolch.

Y Gweinidog, Dawn Bowden.

Mabon ap Gwynfor i ymateb.

Diolch yn fawr iawn. Diolch i’r Gweinidog am y cydweithio sydd wedi bod ar y gwelliannau yma; rwyf yn ddiolchgar iawn am y gwaith sydd wedi bod. Dim ond i ddweud ein bod ni yn gresynu nad ydy’n gwelliannau ni wedi cael eu derbyn. Dŷn ni’n meddwl bod y geiriad rydym ni wedi ei roi i mewn yn llenwi’r gwagle yna ac yn cywiro ychydig o ofidiau’r Llywodraeth, ond yn amlwg nid ydyn ni wedi llwyddo i argyhoeddi hyd yma. Felly, dwi wedi dweud digon o eiriau ac mi awn ni ymlaen i’r bleidlais.

Y cwestiwn felly yw: a ddylid derbyn gwelliant 79? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 79. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatab, 25 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 79 wedi ei wrthod.

Gwelliant 80. Yn cael ei symud, Mabon ap Gwynfor?

Symud.

Ydy. Agor y bleidlais ar welliant 80. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, gwelliant 80 wedi ei wrthod.

Gwelliant 13. Ydy e'n cael ei symud, Gweinidog?

Ydy, mae'n cael ei symud. A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes; does yna ddim gwrthwynebiad i hynny. Gwelliant 13 yn cael ei basio.

Gwelliant 14. Yn cael ei symud?

Ydy. Oes gwrthwynebiad i welliant 14? Nac oes. Felly, y gwelliant yna'n cael ei gymeradwyo.

Gwelliant 15. Yn cael ei symud?

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad i welliant 15? Nac oes. Felly, mae'n cael ei gymeradwyo.

Gwelliant 16. Yn cael ei symud, Gweinidog?

Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y gwelliant yma? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Y gwelliant wedi ei dderbyn.

Gwelliant 17. Yn cael ei symud?

Ydy, mae e. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 17? Nac oes. Felly, mae'r gwelliant wedi ei dderbyn. 

Gwelliant 18. Yn cael ei symud, Gweinidog?

Ydy, mae e. A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Mae gwelliant 18 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 19, Gweinidog. Yn cael ei symud?

Ydy. A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, gwelliant 19 wedi'i basio. 

Gwelliant 20, Gweinidog.

Ydy, mae'n cael ei symud. Unrhyw wrthwynebiad fan hyn? Nac oes; does yna ddim gwrthwynebiad. Gwelliant 20 yn cael ei dderbyn.

Gwelliant 21, Gweinidog. Yn cael ei symud?

Ydy, mae. A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae wedi ei dderbyn.

Gwelliant 22, Gweinidog. Yn cael ei symud?

Ydy. A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, derbyn gwelliant 22 hefyd.

Grŵp 7 fydd nesaf. Y grŵp yma yw'r grŵp sy'n ymwneud â goruchwyliaeth a chymorth ar gyfer y cyfnod trosiannol. Gwelliant 46 yw'r prif welliant. James Evans sy'n cynnig gwelliant 46 ac yn siarad i'r grŵp.

Y Gweinidog, Dawn Bowden.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 44? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 46—sori, gwelliant 46—yn enw James Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 46 wedi'i wrthod.

Gwelliant 47—

Mae'n cael ei symud, ydy. Diolch. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 47? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 47 yn enw James Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 47 wedi'i wrthod.

Ydy gwelliant 48 yn cael ei symud?

Symud.

Diolch. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 48? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe wnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 48. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn, mae gwelliant 48 wedi'i wrthod.

Gwelliant 23, Gweinidog. Ydy e'n cael ei symud?

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 23? Nac oes, felly mae gwelliant 23 wedi'i dderbyn.

Ydy gwelliant 24 yn cael ei symud? 

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 24? Nac oes, felly mae e wedi'i basio.

Grŵp 8, felly, yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r wythfed grŵp yma yn ymwneud â lleoliadau y tu allan i’r ardal. Gwelliant 49 yw'r prif welliant yn y grŵp. James Evans sy'n cynnig gwelliant 49.

Mabon ap Gwynfor.

Diolch, Llywydd. Dwi'n hapus i gyflwyno gwelliannau 81 ac 82, yn ogystal â 49, 50, 51 a 52 ar y cyd â'r Aelod dros Frycheiniog a Sir Faesyfed, er mwyn cyflawni'r nod o atal plant rhag cael eu lleoli yn bell o'u hawdurdod lleol yn ddiangen.

Un o'r elfennau mwyaf niweidiol o'r system bresennol ydy bod bron i draean o'r holl blant sy'n byw mewn gofal yng Nghymru yn cael eu lleoli y tu allan i'w hawdurdod lleol, tra bod 7 y cant yn ychwanegol yn cael eu lleoli y tu allan i Gymru yn gyfan gwbl. Mae’r dystiolaeth yn glir: gall lleoli plant mewn cartrefi y tu allan i’w hawdurdod lleol, ymhell o’u cymunedau a'u rhwydweithiau cymorth, gynyddu eu risg o niwed a chamfanteisio. Dim ond mewn amgylchiadau lle mae yna dystiolaeth glir o les i’r plentyn y dylai lleoliadau o’r fath gael eu hystyried felly.

Mae angen i’r Bil yma ddarparu eglurder clir ar y mater hwn, ond ar hyn o bryd nid yw hyn yn amlwg o’r iaith arfaethedig yn adran 10 sy’n diwygio adran 75 o Ddeddf 2014. Mae yna risg, felly, o awdurdodau lleol yn dehongli’r adran yma yn wahanol, gan arwain at blant yn cael eu lleoli y tu allan i’w hardaloedd lleol yn ddiangen, ac anghysondeb o ran gweithredu ar draws Cymru. Drwy gyfeirio yn benodol yn y Bil at 'awdurdodau lleol cyfagos', bydd mwy o eglurder ynghylch ble mae'n briodol symud plentyn iddo.

Yn ystod Cyfnod 2, fe wnaeth y Gweinidog sôn am y canlyniadau anfwriadol a fyddai’n deillio o welliant o’r fath, gan ddefnyddio’r enghraifft o blentyn yn cael ei symud o Ferthyr i ogledd Powys o dan y diffiniad 'awdurdod lleol cyfagos', yn hytrach nag i Flaenau Gwent, sydd ddim, yn dechnegol, yn syrthio o dan y categori yma. Mae cyfreithwyr y Senedd hefyd wedi nodi’r risg posibl fod rheoliadau gor-gyfyng ar y mater yn medru tanseilio’r bwriad o sicrhau bod dymuniadau'r plant yn cael eu hystyried yn llawn yng nghyd-destun penderfyniadau ar leoliadau.

Rydym ni'n cydnabod yn llwyr y pryderon yma ac, wedi adlewyrchu ar hyn ymhellach, rydym ni wedi sicrhau bod y gwelliannau yn galluogi amgylchiadau arbennig er mwyn caniatáu sefyllfaoedd lle mae cartref llawer mwy addas ar gyfer anghenion plentyn neu berson ifanc, ond nad yw’n eistedd o fewn awdurdod lleol cyfagos. Mae’r angen i farn, dymuniadau a theimladau'r plentyn neu berson ifanc priodol gael eu hystyried yn ystod penderfyniadau o’r fath hefyd wedi ei gyfeirio ato yn fwy eglur yn y gwelliannau yma.

Felly, dwi'n eich annog chi i gefnogi'r gwelliannau.

Y Gweinidog, Dawn Bowden.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 49? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu. [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gawn ni bleidlais ar welliant 49. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 49 wedi ei wrthod.

Gwelliant 25. Ydy e'n cael ei symud, Weinidog?

Ydy, mae e. Felly, oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 25? Nac oes. Mae gwelliant 25 yn cael ei gymeradwyo.

Gwelliant 26. Ydy e'n cael ei symud?

Ydy. A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 26 yn cael ei dderbyn.

Gwelliant 27. Weinidog, ydy e'n cael ei symud?

Ydy. Felly, a oes gwrthwynebiad? Nac oes. Mae gwelliant 27 yn cael ei dderbyn.

Gwelliant 51. Ydy e'n cael ei symud, James Evans?

Symud.

Os gwrthodir gwelliannau 51 a 50, bydd gwelliant 52 yn methu hefyd. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 51? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Felly, fe gawn ni bleidlais ar welliant 51, yn enw James Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 51 wedi ei wrthod.

Gwelliant 50. James Evans, ydy e'n cael ei symud?

Ydy, mae e'n cael ei symud. Os bydd gwelliant 50 yn cael ei wrthod, bydd gwelliant 52 yn methu hefyd. A oes gwrthwynebiad i welliant 50? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebaid. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 50, yn enw James Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Mae gwelliant 50 wedi ei wrthod.

Gwelliant 81 sydd nesaf. Ydy e'n cael ei symud, Mabon ap Gwynfor?

Ydy, mae e. Os gwrthodir gwelliant 81, bydd gwelliant 82 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 81? [Gwrthwynebiad.] Mae e'n cael ei wrthwynebu, felly fe gawn ni bleidlais ar welliant 81, yn enw Mabon ap Gwynfor. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Mae gwelliant 81 wedi methu, ac mae gwelliant 82 hefyd yn methu.

Grŵp 9 o welliannau sydd nesaf. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â lleoliadau atodol. Gwelliant 53 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar James Evans i gyflwyno'r gwelliant yma.