Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

09/03/2021

Cynnwys

Contents

Datganiad gan y Llywydd Statement by the Llywydd
1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog 1. Questions to the First Minister
Cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip Questions to the Deputy Minister and Chief Whip
2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes 2. Business Statement and Announcement
3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am Frechiadau COVID-19 3. Statement by the Minister for Health and Social Services: Update on COVID-19 Vaccinations
4. Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2021 4. The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2021
5., 6., 7. & 8. Rheoliadau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 (Diwygio Targed Allyriadau 2050) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) (Diwygio) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) (Diwygio) 2021 a Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2021 5., 6., 7. & 8. The Environment (Wales) Act 2016 (Amendment of 2050 Emissions Target) Regulations 2021, The Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021, The Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021 and The Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2021
9. Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy’n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-gymdeithasol) (Cymru) 2021 9. The Equality Act 2010 (Authorities subject to a duty regarding Socio-economic Inequalities) (Wales) Regulations 2021
10. Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol) 2021 10. The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments) Regulations 2021
11. Dadl: Trydedd Gyllideb Atodol 2020-21 11. Debate: The Third Supplementary Budget 2020-21
12. Dadl: Cyfraddau Treth Incwm Cymru 2021-22 12. Debate: Welsh Rates of Income Tax 2021-22
13. Dadl: Cyllideb Derfynol 2021-22 13. Debate: Final Budget 2021-22
14. Dadl: Setliad Llywodraeth Leol 2021-22 14. Debate: Local Government Settlement 2021-22
15. Dadl: Setliad yr Heddlu 2021-22 15. Debate: The Police Settlement 2021-22
16. Dadl: Cyfnod 4 y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) 16. Debate: Stage 4 of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill
17. Cyfnod Pleidleisio 17. Voting Time
Neges gan Ei Mawrhydi Y Frenhines, Pennaeth y Gymanwlad A Message from Her Majesty The Queen, Head of the Commonwealth

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd drwy gynhadledd fideo am 13:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Senedd met by video-conference at 13:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Llywydd
Statement by the Llywydd

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod yma, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi. A dwi eisiau atgoffa'r Aelodau hefyd fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma.

Welcome to this Plenary session. Before we begin, I need to set out a few points. A meeting held by video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would also remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting. 

13:30
1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog
1. Questions to the First Minister

Cwestiynau i'r Prif Weinidog sydd gyntaf ar yr agenda heddiw, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Janet Finch-Saunders. 

The first item is questions to the First Minister, and the first question is from Janet Finch-Saunders. 

Cynllun Adfer ar gyfer Busnesau
A Recovery Plan for Businesses

1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyflawni cynllun adfer COVID-19 ar gyfer busnesau? OQ56423

1. Will the First Minister make a statement on delivering a COVID-19 recovery plan for businesses? OQ56423

Llywydd, to assist business recovery from COVID-19, the Welsh Government has provided the most generous package of support anywhere in the United Kingdom. On Wednesday last, the finance Minister announced that our 100 per cent business rate relief scheme, which supports over 70,000 businesses, will continue for the whole of the next financial year.

Llywydd, i gynorthwyo busnesau i adfer yn sgil COVID-19, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu'r pecyn cymorth mwyaf hael o'i gymharu ag unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Ddydd Mercher diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog cyllid y bydd ein cynllun rhyddhad ardrethi busnes 100 y cant, sy'n cynorthwyo dros 70,000 o fusnesau, yn parhau drwy'r holl flwyddyn ariannol nesaf.

Thank you. Our strong Prime Minister has provided much certainty and support for our businesses. Only last week, our UK Government extended the coronavirus job retention scheme size and the VAT reduced rate of 5 per cent to the tourism and hospitality sectors. I am sure you will be enthusiastic to join with me and acknowledge that our UK Government's action has saved jobs and businesses in Wales, protecting nearly 400,000 livelihoods, supporting more than 100,000 self-employed people and backing over 50,000 businesses with loans. In fact, our Prime Minister has gone a step further than you, because whilst he's provided a road map out of lockdown for England, you continue to fail to deliver for Wales. Despite the concerns I raised with you in committee on 11 February about the need for clarity as to when hospitality might be opening, we have been left to focus on your tier system, which has completely collapsed, because it is noted that to be in level 3, there should be a confirmed case rate of more than 150 cases per 100,000. Last week, Wales recorded a rolling seven-day average of 57, and is already down now to 44. Do you agree with me that it is really, really awful what you are doing to businesses in Wales by refusing to provide a clear road map out of lockdown and not adhering to your own tier system? Thank you. 

Diolch. Mae ein Prif Weinidog yn y DU cryf wedi rhoi llawer o sicrwydd a chymorth i'n busnesau. Dim ond yr wythnos diwethaf, estynnodd ein Llywodraeth ni yn y DU faint y cynllun cadw swyddi drwy gyfnod y coronafeirws a'r gyfradd TAW ostyngedig o 5 y cant i'r sectorau twristiaeth a lletygarwch. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n frwdfrydig i ymuno â mi a chydnabod bod camau Llywodraeth y DU wedi achub swyddi a busnesau yng Nghymru, gan ddiogelu bron i 400,000 o fywoliaethau, cynorthwyo mwy na 100,000 o bobl hunangyflogedig a chefnogi dros 50,000 o fusnesau drwy fenthyciadau. A dweud y gwir, mae ein Prif Weinidog y DU wedi mynd gam ymhellach na chi, oherwydd er ei fod wedi darparu map ffordd allan o'r cyfyngiadau symud i Loegr, rydych chi'n dal i fethu â chyflawni dros Gymru. Er gwaethaf y pryderon a godais gyda chi yn y pwyllgor ar 11 Chwefror ynglŷn â'r angen am eglurder ynghylch pryd y gallai lletygarwch fod yn agor, fe'n gadawyd i ganolbwyntio ar eich system haenau, sydd wedi chwalu'n llwyr, oherwydd ei bod yn nodi y dylai fod cyfradd achosion a gadarnhawyd o fwy na 150 o achosion fesul 100,000 i fod yn lefel 3. Yr wythnos diwethaf, cofnododd Cymru gyfartaledd saith diwrnod treigl o 57, ac mae eisoes wedi gostwng i 44 erbyn hyn. A ydych chi'n cytuno â mi ei bod hi'n wirioneddol ofnadwy yr hyn yr ydych chi'n ei wneud i fusnesau yng Nghymru drwy wrthod darparu map ffordd eglur allan o'r cyfyngiadau symud a pheidio â glynu wrth eich system haenau eich hun? Diolch.

Llywydd, I welcome all the support that the UK Government has provided to businesses in Wales, and have done so since the earliest days of the pandemic. Of course, here in Wales we have provided hundreds of millions of pounds over and above the help that has come to Wales as a result of those UK efforts. 

I welcome the Member's recognition of the success of the measures that this Welsh Government has taken to bring coronavirus under control, measures which she will remember she and her party vehemently opposed at the time that they were taken. Had we followed her advice then, we certainly wouldn't be in the relatively benign position that we are in Wales today. We will build from that position, mindful all the time of the continuing precariousness of the recovery from coronavirus, and with the circulation here in Wales of the Kent variant of coronavirus particularly to be borne in mind as we reopen our economy. 

On Friday of this week, Llywydd, I will set out further details of how freedoms can be restored in the world of business, in our personal lives, providing priority as ever for our children and young people, and that will give people the clarity they need, with the realism that is required as well.  

Llywydd, rwy'n croesawu'r holl gefnogaeth y mae Llywodraeth y DU wedi ei rhoi i fusnesau yng Nghymru, ac rwyf i wedi gwneud hynny ers dyddiau cynharaf y pandemig. Wrth gwrs, yma yng Nghymru rydym ni wedi darparu cannoedd o filiynau o bunnoedd yn ychwanegol at y cymorth sydd wedi dod i Gymru o ganlyniad i'r ymdrechion hynny ar lefel y DU.

Rwy'n croesawu cydnabyddiaeth yr Aelod o lwyddiant y mesurau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd i reoli coronafeirws, mesurau y bydd yn cofio iddi hi a'i phlaid eu gwrthwynebu yn chwyrn ar yr adeg y cawsant eu cymryd. Pe byddem ni wedi dilyn ei chyngor hi bryd hynny, yn sicr ni fyddem ni yn y sefyllfa gymharol radlon yr ydym ni ynddi yng Nghymru heddiw. Byddwn yn adeiladu o'r sefyllfa honno, gan gofio drwy'r amser ansefydlogrwydd parhaus yr adferiad yn sgil coronafeirws, a chyda chylchrediad amrywiolyn Caint o'r coronafeirws yma yng Nghymru i'w gadw mewn cof yn arbennig wrth i ni ailagor ein heconomi.

Ddydd Gwener yr wythnos hon, Llywydd, byddaf yn cyflwyno rhagor o fanylion am sut y gellir ailgyflwyno rhyddid ym myd busnes, yn ein bywydau personol, gan roi blaenoriaeth fel erioed i'n plant a'n pobl ifanc, a bydd hynny yn rhoi'r eglurder sydd ei angen ar bobl, gyda'r realaeth sydd ei hangen hefyd.

First Minister, whatever your plans for helping Welsh businesses, will you ensure that they are fair and equitable? I've previously raised the plight of high-street arcades, which your Government refuses to help. These businesses have suffered the same losses as other leisure businesses, and yet you are denying them any recourse to business support. Welsh Government will gladly collect their business rates, yet do not want to help these businesses stay afloat. Like other businesses in the leisure sector, their costs have continued to spiral, but, as they remain closed, they have no income. Without support, these businesses could close permanently, with the loss of many jobs, and these jobs are for their employees who will eventually bear the brunt of all of this. Their plight is now desperate, so will you please reconsider your position? Diolch. 

Prif Weinidog, beth bynnag fo'ch cynlluniau ar gyfer helpu busnesau Cymru, a wnewch chi sicrhau eu bod nhw'n deg ac yn gyfiawn? Rwyf i wedi codi trafferthion arcedau'r stryd fawr o'r blaen, y mae eich Llywodraeth yn gwrthod eu helpu. Mae'r busnesau hyn wedi dioddef yr un colledion â busnesau hamdden eraill, ac eto rydych chi'n gwrthod unrhyw hawl iddyn nhw gael cymorth busnes. Mae Llywodraeth Cymru yn hapus i gasglu eu hardrethi busnes, ond eto nid yw eisiau helpu'r busnesau hyn i barhau i weithredu. Fel busnesau eraill yn y sector hamdden, mae eu costau wedi parhau i gynyddu, ond, gan eu bod nhw'n dal i fod ar gau, nid oes ganddyn nhw unrhyw incwm. Heb gymorth, gallai'r busnesau hyn gau yn barhaol, gan arwain at golli llawer o swyddi, ac mae'r swyddi hyn ar gyfer eu cyflogeion a fydd yn ysgwyddo baich hyn i gyd yn y pen draw. Mae eu sefyllfa yn enbyd erbyn hyn, felly a wnewch chi ailystyried eich safbwynt, os gwelwch chi'n dda? Diolch.

13:35

Well, Llywydd, it has been the aim of the Welsh Government throughout the pandemic to use the funding that we have to fill the gaps in the help that comes from the UK Government. It simply isn't possible with the funding we have to fill every single gap that exists. Nevertheless, £1.9 billion has left the coffers of the Welsh Government and is already in the hands of businesses here in Wales—tens of thousands of businesses, in every part of our country, benefiting from the schemes that the Welsh Government has put in place and the speed at which that help has left us and arrived with businesses themselves. The Welsh Government has set aside £200 million in our budget for the next financial year to be able to continue the support that we provide to Welsh businesses. And as we do that, we always review the schemes that we have, to see whether it is possible to do more to help more businesses in the future. But ,as I say, our funding has been used always to fill the gaps in the schemes that the UK Government has responsibility for, and it simply isn't possible to extend that to every eventuality.

Wel, Llywydd, nod Llywodraeth Cymru drwy gydol y pandemig fu defnyddio'r cyllid sydd gennym ni i lenwi'r bylchau yn y cymorth a ddaw oddi wrth Lywodraeth y DU. Nid yw'n bosibl gyda'r cyllid sydd gennym ni i lenwi pob un bwlch sy'n bodoli. Serch hynny, mae £1.9 biliwn wedi gadael coffrau Llywodraeth Cymru ac mae eisoes yn nwylo busnesau yma yng Nghymru—degau o filoedd o fusnesau, ym mhob rhan o'n gwlad, yn elwa ar y cynlluniau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu rhoi ar waith a pha mor gyflym y mae'r cymorth hwnnw wedi ein gadael ni ac wedi cyrraedd y busnesau eu hunain. Mae Llywodraeth Cymru wedi neilltuo £200 miliwn yn ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf i allu parhau'r cymorth yr ydym ni'n ei ddarparu i fusnesau Cymru. Ac wrth i ni wneud hynny, rydym ni bob amser yn adolygu'r cynlluniau sydd gennym ni, i weld a yw hi'n bosibl gwneud mwy i helpu mwy o fusnesau yn y dyfodol. Ond, fel y dywedais, defnyddiwyd ein cyllid erioed i lenwi'r bylchau yn y cynlluniau y mae Llywodraeth y DU yn gyfrifol amdanyn nhw, ac nid yw'n bosibl ymestyn hynny i bob posibilrwydd.

The 'for Wales, see England' approach that the Conservatives seem to be adopting will actually lead to a reduction in business support, as we've seen over the last year or so. First Minister, in taking forward Wales out of the lockdown—we're able to do this because of the success, of course, of the approach taken by the Welsh Government—I'm particularly concerned about the support that you will be able to provide to small businesses. There are many businesses in my constituency in Blaenau Gwent who are very grateful for the support that's been provided by the Welsh Government over the last year or so. They're now looking towards beginning to trade again and looking at how they can rebuild their businesses. Is it possible to outline how those smaller businesses will be supported as we move forward over the coming months?

Bydd y dull 'ar gyfer Cymru, gweler Lloegr' y mae'n ymddangos bod y Ceidwadwyr yn ei fabwysiadu yn arwain mewn gwirionedd at lai o gymorth busnes, fel yr ydym ni wedi ei weld dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Prif Weinidog, wrth symud Cymru allan o'r cyfyngiadau symud—rydym ni'n gallu gwneud hyn oherwydd llwyddiant, wrth gwrs, yr agwedd a fabwysiadwyd gan Lywodraeth Cymru—rwy'n pryderu'n benodol am y cymorth y byddwch chi'n gallu ei roi i fusnesau bach. Mae llawer o fusnesau yn fy etholaeth i ym Mlaenau Gwent sy'n ddiolchgar iawn am y cymorth a roddwyd gan Lywodraeth Cymru dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Maen nhw'n edrych tuag at ddechrau masnachu unwaith eto erbyn hyn ac yn edrych ar sut y gallan nhw ailadeiladu eu busnesau. A yw hi'n bosibl amlinellu sut y bydd y busnesau llai hynny yn cael eu cynorthwyo wrth i ni symud ymlaen dros y misoedd nesaf?

Llywydd, I thank Alun Davies for that. He's absolutely right, of course, as the Welsh Governance Centre report demonstrated only a few weeks ago, that, had we simply followed the schemes that are in place across our border, Welsh businesses would be millions and millions of pounds worse off than they are by being located in Wales, because of the help that we have been able to mobilise for them. And I know the Welsh Conservative Party doesn't like to acknowledge that; it does indeed, as Alun Davies said, have only one prescription for Wales, and that is that we should copy exactly what is done by people across the border—£300 million less would have been available to businesses in Wales. Almost all the help that the Welsh Government provides, of course, goes to small and medium-sized enterprises. We took a very conscious decision not to extend rate relief to businesses with a rateable value of over £500,000, and that released tens and tens of millions of pounds that we have put into the hands of small businesses here in Wales. I know that Alun Davies welcomed the extra £30 million that we announced for the sector-specific fund in leisure, tourism and hospitality only a couple of weeks ago. And the £200 million that we have in reserve, which we will use next year, will be targeted at those businesses that exist in every high street here in Wales. And they would, absolutely, as my colleague Alun Davies says, much rather be trading and they'd much rather be earning a living than waiting for the next cheque from the Welsh Government. But while the current pandemic persists, we will make sure that, where they cannot trade, the Welsh Government will step in to assist them.

Llywydd, diolchaf i Alun Davies am hynna. Mae yn llygad ei le, wrth gwrs, fel y dangosodd adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru dim ond ychydig wythnosau yn ôl, pe byddem ni wedi dilyn y cynlluniau sydd ar waith dros ein ffin, y byddai busnesau Cymru filiynau a miliynau o bunnoedd yn waeth eu byd nag y maen nhw drwy fod wedi eu lleoli yng Nghymru, oherwydd y cymorth yr ydym ni wedi gallu ei roi iddyn nhw. Ac rwy'n gwybod nad yw Plaid Geidwadol Cymru yn hoffi cydnabod hynny; yn wir, fel y dywedodd Alun Davies, dim ond un presgripsiwn sydd ganddi ar gyfer Cymru, a hynny yw y dylem ni efelychu yn union yr hyn sy'n cael ei wneud gan bobl dros y ffin—byddai £300 miliwn yn llai wedi bod ar gael i fusnesau yng Nghymru. Mae bron yr holl gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu, wrth gwrs, yn mynd i fusnesau bach a chanolig eu maint. Fe wnaethom benderfyniad ymwybodol iawn i beidio ag ymestyn rhyddhad ardrethi i fusnesau â gwerth ardrethol o dros £500,000, a rhyddhaodd hynny ddegau a degau o filiynau o bunnoedd yr ydym ni wedi eu rhoi yn nwylo busnesau bach yma yng Nghymru. Gwn fod Alun Davies wedi croesawu'r £30 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd gennym ni ar gyfer y gronfa sector-benodol ym maes hamdden, twristiaeth a lletygarwch dim ond wythnos neu ddwy yn ôl. A bydd y £200 miliwn sydd gennym ni wrth gefn, y byddwn ni'n ei ddefnyddio y flwyddyn nesaf, yn cael ei dargedu at y busnesau hynny sy'n bodoli ym mhob stryd fawr yma yng Nghymru. A byddai'n llawer yn well ganddyn nhw, yn sicr, fel y mae fy nghyd-Aelod Alun Davies yn ei ddweud, fod yn masnachu a byddai llawer yn well ganddyn nhw fod yn ennill bywoliaeth nag yn aros am y siec nesaf gan Lywodraeth Cymru. Ond tra bod y pandemig presennol yn parhau, byddwn yn gwneud yn siŵr, pan na allan nhw fasnachu, y bydd Llywodraeth Cymru yn camu i mewn i'w cynorthwyo.

Mynediad i Addysg Bellach ac Uwch
Access to Further and Higher Education

2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella mynediad i addysg bellach ac uwch i weithwyr yng Nghymru a allai fod yn bwriadu ailhyfforddi? OQ56422

2. What is the Welsh Government doing to improve access to further and higher education for workers in Wales who might be looking to retrain? OQ56422

I thank the Member for that question, Llywydd. The Welsh Government has invested £40 million in jobs and skills this year, supporting individuals seeking new or alternative employment or training. Our personal learning account programme helps employed people improve their skills or reskill in priority sectors, delivering learning flexibly around each individual’s existing work and other commitments, and doing so through colleges right across Wales.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi £40 miliwn mewn swyddi a sgiliau eleni, gan gynorthwyo unigolion sy'n chwilio am gyflogaeth neu hyfforddiant newydd neu amgen. Mae ein rhaglen cyfrif dysgu personol yn helpu pobl gyflogedig i wella eu sgiliau neu ailsgilio mewn sectorau â blaenoriaeth, gan ddarparu dysgu mewn modd hyblyg gan ystyried gwaith ac ymrwymiadau eraill presennol pob unigolyn, ac yn gwneud hynny drwy golegau ledled Cymru.

13:40

Thank you for that answer, First Minister. I was very pleased to see in your Government's budget the commitment to expand the personal learning account programme. Now, this programme, as you say, provides vital support to employed workers, but also those furloughed workers and individuals at risk of redundancy. We know one of the impacts of the coronavirus pandemic has been the loss of jobs and the greater hesitancy of businesses to invest, which would have created new jobs and offered greater opportunities for those seeking employment. The Welsh Government scheme to support people getting higher level skills and qualifications in priority sectors now prepares our workforce for a range of opportunities as we see the economy recover. Could you, therefore, provide an update on this fund and how it will be delivered to those individuals? 

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Roeddwn i'n falch iawn o weld yng nghyllideb eich Llywodraeth yr ymrwymiad i ehangu'r rhaglen cyfrif dysgu personol. Nawr, mae'r rhaglen hon, fel y dywedwch, yn rhoi cymorth hanfodol i weithwyr cyflogedig, ond hefyd i'r gweithwyr hynny sydd ar ffyrlo ac unigolion sydd mewn perygl o gael eu diswyddo. Rydym ni'n gwybod mai un o effeithiau pandemig y coronafeirws fu colli swyddi a mwy o betruso ymhlith busnesau o ran buddsoddi, a fyddai wedi creu swyddi newydd ac wedi cynnig mwy o gyfleoedd i'r rhai sy'n chwilio am waith. Mae cynllun Llywodraeth Cymru i gynorthwyo pobl i ennill sgiliau a chymwysterau lefel uwch mewn sectorau blaenoriaeth erbyn hyn yn paratoi ein gweithlu ar gyfer amrywiaeth o gyfleoedd wrth i ni weld yr economi yn adfer. A allech chi, felly, roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gronfa hon a sut y bydd yn cael ei darparu i'r unigolion hynny?

Llywydd, I thank David Rees for that important question. I know that my colleague Rebecca Evans, as finance Minister, was very keen to find additional funding for the personal learning account programme—£5.4 million additional funding there—because of the outstanding success it has already been. And, as David Rees said, Llywydd, for workers it provides courses and qualifications that are fully funded by the Welsh Government, organised to be manageable around those individuals' existing commitments. They're available regardless of previous qualifications, and 3,000 people have already started personal learning account courses and we have 6,000 and more applications for the scheme.

And for employers, Llywydd, it offers a flexible and responsive scheme designed to overcome current and future skill shortages, sector specific, aimed at new and high growth areas in the green economy, engineering, construction, the digital economy and in advanced manufacturing. And in that way, as David Rees says, we will develop a pool of skilled and committed workers ready to take advantage of those new opportunities and attracting those new opportunities into parts of Wales, creating the jobs of the future. 

Llywydd, diolchaf i David Rees am y cwestiwn pwysig yna. Gwn fod fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans, fel Gweinidog cyllid, yn awyddus iawn i ddod o hyd i gyllid ychwanegol ar gyfer y rhaglen cyfrif dysgu personol—£5.4 miliwn o gyllid ychwanegol yn y fan honno—oherwydd y llwyddiant ysgubol a fu eisoes. Ac, fel y dywedodd David Rees, Llywydd, i weithwyr mae'n cynnig cyrsiau a chymwysterau sy'n cael eu hariannu yn llawn gan Lywodraeth Cymru, wedi'u trefnu i fod yn hylaw o amgylch ymrwymiadau presennol yr unigolion hynny. Maen nhw ar gael waeth beth fo cymwysterau blaenorol pobl, ac mae 3,000 o bobl eisoes wedi dechrau cyrsiau cyfrif dysgu personol ac mae gennym ni 6,000 a mwy o geisiadau ar gyfer y cynllun.

Ac i gyflogwyr, Llywydd, mae'n cynnig cynllun hyblyg ac ymatebol sydd â'r nod o oresgyn prinder sgiliau ar hyn o bryd ac yn y dyfodol, sy'n benodol i'r sector, wedi'i dargedu at ardaloedd twf newydd ac uchel yn yr economi werdd, peirianneg, adeiladu, yr economi ddigidol ac mewn gweithgynhyrchu uwch. Ac yn y modd hwnnw, fel y mae David Rees yn ei ddweud, byddwn yn datblygu cronfa o weithwyr medrus ac ymroddedig sy'n barod i fanteisio ar y cyfleoedd newydd hynny a denu'r cyfleoedd newydd hynny i rannau o Gymru, gan greu swyddi'r dyfodol.

Even before the pandemic, First Minister, I'm sure you would agree that the shape of the global economy was changing, which is why, in recognition of this, the Welsh Conservatives, in addition to ReAct, will introduce a second chance fund to help anyone of any age to pursue level 3 qualifications in college to help them move from the low pay, low skills trap up the career ladder no matter where they started. And that's the thinking behind our plans for scaling up of degree apprenticeships as well. Do you not agree, though, that routes to excellence have narrowed under this Welsh Government and, instead of funnelling everyone through Master's degrees, we should be looking at aptitudes and attitudes to ensure more people in Wales get the skills they need to succeed personally and to believe that they play a valuable role in helping our country to prosper?

Hyd yn oed cyn y pandemig, Prif Weinidog, rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno bod ffurf yr economi fyd-eang yn newid, a dyna pam, gan gydnabod hyn, y bydd y Ceidwadwyr Cymreig, yn ogystal â ReAct, yn cyflwyno cronfa ail gyfle i helpu unrhyw un o unrhyw oedran i astudio ar gyfer cymwysterau lefel 3 yn y coleg i'w helpu i symud o'r fagl cyflog isel, sgiliau isel i fyny'r ysgol yrfaol waeth ble y dechreuon nhw. A dyna'r meddylfryd sy'n sail i'n cynlluniau ar gyfer cynyddu prentisiaethau gradd hefyd. Onid ydych chi'n cytuno, serch hynny, bod llwybrau i ragoriaeth wedi culhau o dan y Llywodraeth hon yng Nghymru ac, yn hytrach na sianelu pawb drwy raddau Meistr, y dylem ni fod yn edrych ar ddoniau ac agweddau i sicrhau bod mwy o bobl yng Nghymru yn cael y sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw i lwyddo yn bersonol ac i gredu eu bod nhw'n chwarae rhan werthfawr i helpu ein gwlad i ffynnu?

Well, I agree with what the Member says about the changing nature of the global economy and the need for Government to go on investing in the skills that our workforce will need to face that future. I don't, of course, agree at all with what the Member said about narrowing opportunities. Opportunities over the last five years have extended enormously because of the changes that we have made in higher education. Following the Diamond review, we have record numbers of students in higher education in Wales, particularly opening up opportunities for people wanting to undertake part-time study on a level that is not replicated anywhere else in the United Kingdom.

I'm glad to have the support of the Welsh Conservatives for the Welsh Government's degree apprenticeship programme: £20 million invested in this innovative programme during recent years, 200 employers involved in it and 600 students. It's just another example of innovative ways in which this Welsh Government has expanded opportunities, alongside the personal learning accounts that David Rees referred to—a whole range of ways in which people in Wales now have access to opportunities for reskilling and upskilling that will make sure that, when those opportunities become available, we have a workforce here in Wales ready to take advantage of them. 

Wel, rwy'n cytuno â'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud am natur newidiol yr economi fyd-eang a'r angen i'r Llywodraeth barhau i fuddsoddi yn y sgiliau y bydd eu hangen ar ein gweithlu i wynebu'r dyfodol hwnnw. Nid wyf i, wrth gwrs, yn cytuno o gwbl â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am gyfleoedd yn culhau. Mae cyfleoedd dros y pum mlynedd diwethaf wedi ehangu yn aruthrol oherwydd y newidiadau yr ydym ni wedi eu gwneud ym maes addysg uwch. Yn dilyn adolygiad Diamond, mae gennym ni'r niferoedd uchaf erioed o fyfyrwyr mewn addysg uwch yng Nghymru, gan greu cyfleoedd yn enwedig i bobl sydd eisiau astudio yn rhan-amser ar lefel nad yw'n cael ei weld yn unman arall yn y Deyrnas Unedig.

Rwy'n falch o gael cefnogaeth y Ceidwadwyr Cymreig i raglen prentisiaeth gradd Llywodraeth Cymru: buddsoddwyd £20 miliwn yn y rhaglen arloesol hon yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae 200 o gyflogwyr yn rhan ohoni a 600 o fyfyrwyr. Mae'n enghraifft arall o'r ffyrdd arloesol y mae Llywodraeth Cymru wedi ehangu cyfleoedd drwyddynt, ochr yn ochr â'r cyfrifon dysgu personol y cyfeiriodd David Rees atyn nhw—ystod eang o ffyrdd y mae pobl yng Nghymru yn gallu manteisio erbyn hyn ar gyfleoedd i ailsgilio ac uwchsgilio a fydd yn gwneud yn siŵr, pan fydd y cyfleoedd hynny ar gael, bod gennym ni weithlu yma yng Nghymru sy'n barod i fanteisio arnyn nhw.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.  

Questions now from the party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies. 

Thank you, Presiding Officer. First Minister, what is your view of the situation involving Liberty Steel and its associated companies, and its likely impact on jobs here in Wales?

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, beth yw eich barn chi am y sefyllfa yn ymwneud â Liberty Steel a'i gwmnïau cysylltiedig, a'i effaith debygol ar swyddi yma yng Nghymru?

13:45

I'm not going to speculate on the future of Liberty Steel—a very important company here in Wales, and one that the Welsh Government has supported in the past. I have a letter in front of me from Mr Gupta, the executive chair of GFG Alliance, which is the parent company of Liberty Steel, written to my colleague Ken Skates on 4 March, so at the end of last week, in which Mr Gupta sets out the trading position of Liberty Steel and reinforces the commitment that GFG has to Wales. We as a Government will continue to work with the company and with the steel sector more generally to secure the future that we are confident, in the right conditions and in the right way, the steel industry has here in Wales.

Nid wyf i'n mynd i ddyfalu am ddyfodol Liberty Steel—cwmni pwysig iawn yma yng Nghymru, ac un y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gefnogi yn y gorffennol. Mae gen i lythyr o fy mlaen gan Mr Gupta, cadeirydd gweithredol GFG Alliance, sef rhiant gwmni Liberty Steel, a ysgrifennwyd at fy nghyd-Weinidog Ken Skates ar 4 Mawrth, felly diwedd yr wythnos diwethaf, lle mae Mr Gupta yn nodi sefyllfa fasnachu Liberty Steel ac yn atgyfnerthu'r ymrwymiad sydd gan GFG i Gymru. Byddwn ni fel Llywodraeth yn parhau i weithio gyda'r cwmni a chyda'r sector dur yn fwy cyffredinol i sicrhau'r dyfodol yr ydym ni'n ffyddiog, o dan yr amodau cywir ac yn y ffordd gywir, sydd gan y diwydiant dur yma yng Nghymru.

I agree with you, First Minister; Liberty Steel is an important player here in Wales, and that's the reason for the question. It's important to understand what financial support has been made available to Liberty Steel in the past and whether any additional support, given that you've alluded to a letter being delivered from the company to the economy Minister, has been requested by the company to secure its operations in Wales. Can you inform us whether there's an offer on the table at the moment from the Welsh Government to support Liberty Steel's operations or associated companies here in Wales?

Rwy'n cytuno â chi, Prif Weinidog; mae Liberty Steel yn gwmni pwysig yma yng Nghymru, a dyna'r rheswm am y cwestiwn. Mae'n bwysig deall pa gymorth ariannol a roddwyd ar gael i Liberty Steel yn y gorffennol ac a yw'r cwmni wedi gofyn am unrhyw gymorth ychwanegol, o ystyried eich bod chi wedi cyfeirio at lythyr yn cael ei anfon gan y cwmni at Weinidog yr economi, i sicrhau ei weithrediadau yng Nghymru. A allwch chi ddweud wrthym ni pa un a oes cynnig ar y bwrdd ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi gweithrediadau Liberty Steel neu gwmnïau cysylltiedig yma yng Nghymru?

The letter from Liberty Steel did not request additional funding from the Welsh Government; that wasn't the purpose of the correspondence. The purpose of the correspondence was to set out the difficulties that Greensill, the financial provider to GFG Alliance, has experienced, but to put on the table as well the strong current trading position of Liberty Steel Group. Steel prices in Europe are currently trading at a 13-year high and the aluminium market is more buoyant than it has been for some time past. In his letter, Mr Gupta makes it plain that factories that the alliance owns in these fields are operating at full capacity to meet high demand and generating positive cash flows. What the letter demonstrates, I think, is the close relationship that has existed between the company and the Welsh Government, and the confidence that the company wishes to continue to create in its future. We will work alongside the company in order to secure the jobs that it provides here in Wales and in order to secure the future of the sector more generally. 

Nid oedd y llythyr gan Liberty Steel yn gofyn am arian ychwanegol gan Lywodraeth Cymru; nid dyna oedd diben yr ohebiaeth. Diben yr ohebiaeth oedd nodi'r anawsterau y mae Greensill, y darparwr ariannol i GFG Alliance, wedi eu cael, ond i roi ar y bwrdd hefyd sefyllfa fasnachu bresennol gref Liberty Steel Group. Ar hyn o bryd, mae prisiau dur yn Ewrop yn masnachu ar y lefel uchaf ers 13 mlynedd ac mae'r farchnad alwminiwm yn fwy bywiog nag y bu ers cryn amser yn y gorffennol. Yn ei lythyr, mae Mr Gupta yn ei gwneud yn eglur bod ffatrïoedd y mae'r gynghrair yn berchen arnyn nhw yn y meysydd hyn yn gweithredu yn llawn i fodloni'r galw mawr ac i gynhyrchu llifau arian parod cadarnhaol. Yr hyn y mae'r llythyr yn ei ddangos, yn fy marn i, yw'r berthynas agos sydd wedi bodoli rhwng y cwmni a Llywodraeth Cymru, a'r hyder y mae'r cwmni yn dymuno parhau i'w greu yn ei ddyfodol. Byddwn yn gweithio ochr yn ochr â'r cwmni er mwyn sicrhau'r swyddi y mae'n eu darparu yma yng Nghymru ac er mwyn sicrhau dyfodol y sector yn fwy cyffredinol.

Talking of support, First Minister, Friday is a notable day, with the latest review of lockdown restrictions here in Wales. Your Minister for mental health and well-being has said that, with lockdown and people in Wales, if you give an inch, they'll take a mile. Can I first check whether this is your assessment? Do you agree with her? Or do you take my assessment that it's the hard work of the people of Wales over this lockdown period that will allow you, now, to lift some of these restrictions? Can you confirm what type of announcements we might be looking at on Friday, in particular around non-essential retail? Will you be opening up gyms like the Minister for well-being has previously suggested? And will you, as you alluded to in the press over the last few days, be lifting the stay-at-home rule and introducing a five-mile rule, like we saw last summer?

Wrth sôn am gymorth, Prif Weinidog, mae dydd Gwener yn ddiwrnod nodedig, gyda'r adolygiad diweddaraf o gyfyngiadau symud yma yng Nghymru. Mae eich Gweinidog iechyd a llesiant meddwl wedi dweud, gyda'r cyfyngiadau symud a phobl yng Nghymru, os byddwch chi'n rhoi modfedd, y byddan nhw'n cymryd milltir. A gaf i wirio yn gyntaf ai dyma eich asesiad chi? A ydych chi'n cytuno â hi? Neu a ydych chi'n derbyn fy asesiad i mai gwaith caled pobl Cymru dros y cyfnod hwn o gyfyngiadau symud a fydd yn eich galluogi chi, nawr, i lacio rhai o'r cyfyngiadau hyn? A allwch chi gadarnhau pa fath o gyhoeddiadau y gallem ni fod yn edrych arnyn nhw ddydd Gwener, yn enwedig o ran manwerthu nad yw'n hanfodol? A fyddwch chi'n agor campfeydd fel y mae'r Gweinidog llesiant wedi ei awgrymu yn y gorffennol? Ac a fyddwch chi, fel yr ydych chi wedi cyfeirio ato yn y wasg dros y dyddiau diwethaf, yn diddymu'r rheol aros gartref ac yn cyflwyno rheol pum milltir, fel y gwelsom ni yr haf diwethaf?

I'm afraid the leader of the opposition will have to wait until Friday. That is when the three-week cycle ends. The Cabinet will continue to discuss the package of measures that we will be able to propose then during the remainder of this week. But he's right to say that at the end of the last three-week review, I said that I hoped that this will be the last three weeks in which we have to ask people in Wales to stay at home and that we would be able to move beyond that. I said then as well that we would continue to make the return to education as quickly and as safely as possible for our children our top priority, and that, alongside that, we would look to find ways of allowing people to do more in their personal lives and to begin the reopening of new aspects of the Welsh economy. That continues to be the list of issues that we discuss as a Cabinet and I'm looking forward to being able to make announcements on that on Friday.

The fact that numbers in Wales of people suffering from coronavirus continue to go down, the fact that the stress and strain on our health service is reducing in the way that it is—that is undoubtedly the achievement that belongs to people here in Wales, for everything that they have done to abide by the difficult ask that we have made of them during recent weeks, in order to bring this latest wave of the pandemic under control. As we lift restrictions, I will once again be appealing to people in Wales not to approach this by asking themselves, 'How far can the rules be stretched, what is the most that I can get away with as restrictions are lifted?' We continue to face a public health emergency. Nobody knows how the Kent variant will react as we begin to restore aspects of our daily lives. I will be appealing once again to people in Wales to ask themselves the question not, 'What can I do?' but, 'What should I do in order to go on making my contribution to keeping myself, others and the whole of Wales safe?'

Rwy'n ofni y bydd yn rhaid i arweinydd yr wrthblaid aros tan ddydd Gwener. Dyna pryd y bydd y cylch tair wythnos yn dod i ben. Bydd y Cabinet yn parhau i drafod y pecyn o fesurau y byddwn ni'n gallu ei gynnig bryd hynny yn ystod gweddill yr wythnos hon. Ond mae e'n iawn wrth ddweud, ar ddiwedd yr adolygiad tair wythnos diwethaf, i mi ddweud fy mod i'n gobeithio mai hwn fydd y cyfnod tair wythnos olaf pan fydd yn rhaid i ni ofyn i bobl yng Nghymru aros gartref ac y byddem ni'n gallu symud y tu hwnt i hynny. Dywedais bryd hynny hefyd y byddem ni'n parhau i wneud dychwelyd i addysg cyn gynted ac mor ddiogel â phosibl i'n plant yn brif flaenoriaeth, ac y byddem ni, ochr yn ochr â hynny, yn ceisio dod o hyd i ffyrdd o ganiatáu i bobl wneud mwy yn eu bywydau personol a dechrau ailagor agweddau newydd ar economi Cymru. Dyna'r rhestr o faterion yr ydym ni'n eu trafod fel Cabinet o hyd ac rwy'n edrych ymlaen at allu gwneud cyhoeddiadau ar hynny ddydd Gwener.

Mae'r ffaith fod niferoedd y bobl yng Nghymru sy'n dioddef o coronafeirws yn parhau i ostwng, y ffaith bod y straen a'r pwysau ar ein gwasanaeth iechyd yn lleihau yn y ffordd y mae—dyna'n sicr y llwyddiant sy'n perthyn i bobl yma yng Nghymru, am bopeth y maen nhw wedi ei wneud i gadw at y gofyniad anodd yr ydym ni wedi ei orfodi arnyn nhw yn ystod yr wythnosau diweddar, er mwyn rheoli'r don ddiweddaraf hon o'r pandemig. Wrth i ni lacio cyfyngiadau, byddaf yn apelio unwaith eto ar bobl yng Nghymru i beidio â mynd i'r afael â hyn drwy ofyn iddyn nhw eu hunain, 'Pa mor bell y gellir ymestyn y rheolau, beth yw'r mwyaf y gallaf i wthio pethau wrth i gyfyngiadau gael eu llacio?' Rydym ni'n dal i wynebu argyfwng iechyd y cyhoedd. Nid oes neb yn gwybod sut y bydd amrywiolyn Caint yn ymateb wrth i ni ddechrau ailgyflwyno agweddau ar ein bywydau bob dydd. Byddaf yn apelio unwaith eto i bobl yng Nghymru ofyn y cwestiwn iddyn nhw eu hunain nid, 'Beth allaf i ei wneud?' ond, 'Beth ddylwn i ei wneud er mwyn parhau i wneud fy nghyfraniad at gadw fy hun, pobl eraill a Chymru gyfan yn ddiogel?'

13:50

First Minister, upon winning your party's leadership election in December 2018, you said that, in a fractured world, Members of the Senedd should strive for 'a kinder sort of politics'. Last week, your Labour colleague and leader of Neath Port Talbot council, Rob Jones, was forced to step aside after a recording emerged of him making despicable comments about our fellow Senedd Member Bethan Sayed. Yesterday marked International Women's Day, with this year's theme, 'choose to challenge', encouraging people to challenge stereotypes and bias wherever they arise in order to effect change. With that in mind, will you place on record your condemnation of Councillor Jones's remarks, and choose to challenge his appalling misogyny? And, should his temporary resignation, in your view, be permanent?

Prif Weinidog, ar ôl ennill etholiad arweinyddiaeth eich plaid ym mis Rhagfyr 2018, dywedasoch y dylai Aelodau'r Senedd, mewn byd toredig, ymdrechu i gael 'math mwy caredig o wleidyddiaeth'. Yr wythnos diwethaf, gorfodwyd eich cyd-aelod Llafur ac arweinydd cyngor Castell-nedd Port Talbot, Rob Jones, i gamu o'r neilltu ar ôl i recordiad ddod i'r amlwg ohono yn gwneud sylwadau ffiaidd am ein cyd-Aelod o'r Senedd Bethan Sayed. Roedd hi'n Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod ddoe, gyda thema eleni, 'dewis herio', yn annog pobl i herio stereoteipiau a rhagfarn lle bynnag y maen nhw'n codi er mwyn sicrhau newid. Gyda hynny mewn golwg, a wnewch chi gofnodi eich condemniad o sylwadau'r Cynghorydd Jones, a dewis herio ei gasineb ofnadwy at fenywod? Ac, a ddylai ei ymddiswyddiad dros dro, yn eich barn chi, fod yn barhaol?

I was concerned to read accounts of what Councillor Jones had said, and I'm sure that he has done the right thing in stepping aside from the leadership of Neath Port Talbot council while those remarks are properly investigated by the monitoring officer and by the ombudsman here in Wales. That's why he has been suspended from his membership of the Labour Party while those inquiries can be completed. I think that it would be sensible for anyone to await the outcome of those inquiries before drawing conclusions about what should happen next. But I'm sure that Councillor Jones was right to step down from the leadership of the council and to refer himself to the monitoring officer and to the public services ombudsman. We will now await the outcome of those inquiries.

Roeddwn i'n bryderus o ddarllen adroddiadau am yr hyn a ddywedodd y Cynghorydd Jones, ac rwy'n siŵr ei fod wedi gwneud y peth iawn wrth gamu o'r neilltu o arweinyddiaeth cyngor Castell-nedd Port Talbot tra bod y swyddog monitro a'r ombwdsmon yma yng Nghymru yn ymchwilio yn briodol i'r sylwadau hynny. Dyna pam y mae wedi cael ei wahardd o'i aelodaeth o'r Blaid Lafur tra gellir cwblhau'r ymchwiliadau hynny. Rwy'n credu y byddai'n synhwyrol i unrhyw un aros am ganlyniad yr ymchwiliadau hynny cyn dod i gasgliadau am yr hyn a ddylai ddigwydd nesaf. Ond rwy'n siŵr bod y Cynghorydd Jones yn iawn i gamu i lawr o arweinyddiaeth y cyngor ac i gyfeirio ei hun at y swyddog monitro ac at yr ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus. Byddwn yn aros nawr am ganlyniad yr ymchwiliadau hynny.

But surely, First Minister, even now you can issue an outright condemnation of his remarks. The recording also reveals a sinister way of going about politics, doesn't it? He, astonishingly, alludes to favouring projects supported by Labour councillors for public funding. Citing the example of Alltygrug cemetery in Ystalyfera, he talks about telling officers to go and search down behind the back of the sofa to pay for a project that, he boasts, resulted in people turning to the Labour Party. I have written to the auditor general, First Minister, requesting that he not only investigates the remarks made by Councillor Jones in the recording, but also ensures that robust checks and balances are in place to safeguard against the potential misuse of public funds for party political purposes in Welsh public authorities. Would you support such an investigation?  

Ond siawns, Prif Weinidog, hyd yn oed nawr y gallwch chi gondemnio ei sylwadau yn llwyr. Mae'r recordiad hefyd yn datgelu ffordd sinistr o ymgymryd â gwleidyddiaeth, onid yw? Yn rhyfeddol, mae'n cyfeirio at ffafrio prosiectau a gefnogir gan gynghorwyr Llafur ar gyfer arian cyhoeddus. Gan gyfeirio at enghraifft mynwent Alltygrug yn Ystalyfera, mae'n sôn am ddweud wrth swyddogion am fynd i chwilio i lawr y tu ôl i gefn y soffa i dalu am brosiect a arweiniodd, mae'n brolio, at bobl yn troi at y Blaid Lafur. Rwyf i wedi ysgrifennu at yr archwilydd cyffredinol, Prif Weinidog, yn gofyn iddo nid yn unig ymchwilio i'r sylwadau a wnaed gan y Cynghorydd Jones yn y recordiad, ond iddo hefyd sicrhau bod mesurau rhwystrau a gwrthbwysau cadarn ar waith i ddiogelu rhag y camddefnydd posibl o arian cyhoeddus at ddibenion plaid wleidyddol mewn awdurdodau cyhoeddus yng Nghymru. A fyddech chi'n cefnogi ymchwiliad o'i fath?

It is important that investigations are carried out, and it's important that those investigations are allowed to come to their own conclusions, rather than politicians on the floor of the Senedd anticipating those conclusions and asking others to agree with the conclusions at which they have apparently already arrived. There's no place for misogyny in any part of Welsh life or in any political party. I remember that Mr Price himself launched an inquiry into misogyny in Plaid Cymru in June or July of 2019. I have looked to see if I can find the result of that inquiry, but I have not been able to locate it myself, and that may simply be because I've not looked in the right place. But just as he was right, I'm sure, to have that inquiry carried out in his party, so it is right that the allegations that have been made against Councillor Jones should be investigated, and certainly the results of those inquiries will be made public.

Mae'n bwysig bod ymchwiliadau yn cael eu cynnal, ac mae'n bwysig bod yr ymchwiliadau hynny yn cael dod i'w casgliadau eu hunain, yn hytrach na gwleidyddion ar lawr y Senedd yn rhagweld y casgliadau hynny ac yn gofyn i eraill gytuno â'r casgliadau y maen nhw eisoes wedi eu cyrraedd, yn ôl pob golwg .Nid oes unrhyw le i gasineb at fenywod mewn unrhyw ran o fywyd Cymru nac mewn unrhyw blaid wleidyddol. Rwy'n cofio bod Mr Price ei hun wedi lansio ymchwiliad i gasineb at fenywod ym Mhlaid Cymru ym mis Mehefin neu fis Gorffennaf 2019. Rwyf i wedi edrych i weld a allaf i ddod o hyd i ganlyniad yr ymchwiliad hwnnw, ond nid wyf i wedi gallu dod o hyd iddo fy hunan, ac efallai mai'r rheswm am hynny yw nad wyf i wedi edrych yn y lle iawn. Ond yn union fel yr oedd ef yn iawn, rwy'n siŵr, i sicrhau bod yr ymchwiliad hwnnw yn cael ei gynnal yn ei blaid, mae hefyd yn iawn y dylid ymchwilio i'r honiadau a wnaed yn erbyn y Cynghorydd Jones, ac yn sicr bydd canlyniadau'r ymchwiliadau hynny yn cael eu cyhoeddi.

13:55

I just ask him finally: could you admit that the words used by Councillor Jones to describe Bethan Sayed are absolutely appalling? You have all the information, surely, that anyone needs to make that statement now.

In last week's budget, the UK Government faced fierce criticism for the way in which its so-called levelling-up fund favoured Conservative constituencies. In the first tranche of funding, 39 of the 45 areas due to receive support are represented by Conservative Members of Parliament. As my colleague Liz Saville Roberts put it,

'our public money is being snatched for the budget of Tory bungs.'

The revelations that have come to light as part of the Neath Port Talbot saga have worrying echoes of this, First Minister. Are you confident that the case of Neath Port Talbot is not just the tip of the iceberg, and that Wales doesn't have its own problem of cash for colleagues on Labour's watch?

Gofynnaf iddo yn derfynol: a wnewch chi gyfaddef bod y geiriau a ddefnyddiwyd gan y Cynghorydd Jones i ddisgrifio Bethan Sayed yn gwbl warthus? Mae gennych chi yr holl wybodaeth, siawns, sydd ei hangen ar unrhyw un i wneud y datganiad hwnnw nawr.

Yn y gyllideb yr wythnos diwethaf, wynebodd Llywodraeth y DU feirniadaeth ffyrnig am y ffordd yr oedd ei chronfa lefelu i fyny, fel y'i gelwir, yn ffafrio etholaethau Ceidwadol. Yn y gyfran gyntaf o gyllid, cynrychiolir 39 o'r 45 ardal sydd i fod i gael cymorth gan Aelodau Seneddol Ceidwadol. Fel y dywedodd fy nghydweithiwr Liz Saville Roberts,

mae ein harian cyhoeddus yn cael ei ddwyn ar gyfer y gyllideb o byngs y Torïaid.'

Ceir atsain o hynny sy'n peri pryder yn y datgeliadau sydd wedi dod i'r amlwg yn rhan o saga Castell-nedd Port Talbot, Prif Weinidog. A ydych chi'n ffyddiog nad crib y rhewfryn yn unig yw achos Castell-nedd Port Talbot, ac nad oes gan Gymru ei phroblem ei hun o ran arian i gydweithwyr o dan oruchwyliaeth y blaid Lafur?

I condemn misogyny wherever it is to be found. I think it is right that there should be inquiries into those matters, and I think that it is right that those inquiries should then be made public. That will happen in the case of Councillor Jones, and I think that that applies as much to his party as it does to mine.

Trying to deduce a generalised smear from one incident to what happens right across Wales does not seem to me to be a sensible or proportionate way of responding to that. I took the precaution, thinking that this might be raised this afternoon, to look at the record of the Welsh Government in the way that we use funds right across Wales. Let me just give him a few results of that. In fact, I'll focus for a time just on one, the twenty-first century schools programme—a major Government programme, providing schools and colleges fit for the twenty-first century. There are 25 schools in Plaid Cymru-controlled Carmarthenshire, 11 schools in independent-controlled Pembrokeshire, nine schools in Plaid Cymru-controlled Ceredigion, 18 in Plaid Cymru-controlled Gwynedd, 14 in Plaid Cymru-controlled Ynys Môn and 14 in Conservative-controlled Conwy. The record of the Welsh Government stands up to examination in every scheme that we have, and there is no possible implication that could be drawn, for the way in which funds are used by this Welsh Government, on party political lines. We do so always on open, transparent and needs-based criteria. That is the right and proper way.

The levelling-up fund, to which Adam Price referred, is the opposite of that. That will now be in the hands of the Secretary of State in the communities, local government and housing department of the UK Government, a department that knows very little of Wales, and there's no-one here to assist them to find out more. I remember what the Public Accounts Committee of the House of Commons said about out the Secretary of State when he awarded towns fund funding to 60 out of 61 constituencies in England that were either Conservative marginals or on the list of seats that the Conservative party hoped to win at an election. That is a very worrying precedent, and one very different to the way in which this Welsh Labour Government goes about using public funds in Wales.

Rwy'n condemnio casineb at fenywod lle bynnag y'i gwelir. Rwy'n credu ei bod hi'n iawn y dylai fod ymchwiliadau i'r materion hynny, ac rwy'n credu ei bod hi'n iawn i'r ymchwiliadau hynny gael eu cyhoeddi wedyn. Bydd hynny yn digwydd yn achos y Cynghorydd Jones, ac rwy'n meddwl bod hynny yr un mor berthnasol i'w blaid ef ag y mae i'm plaid i.

Nid yw'n ymddangos i mi bod ceisio tynnu achos o daflu baw cyffredinol o un digwyddiad i'r hyn sy'n digwydd ledled Cymru yn ffordd synhwyrol na chymesur o ymateb i hynny. Cymerais y rhagofal, gan feddwl y gallai hyn gael ei godi y prynhawn yma, i edrych ar hanes Llywodraeth Cymru yn y ffordd yr ydym ni'n defnyddio arian ledled Cymru gyfan. Gadewch i mi roi ychydig o ganlyniadau iddo o hynny. Yn wir, canolbwyntiaf am gyfnod ar un yn unig, rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain—un o brif raglenni y Llywodraeth, sy'n darparu ysgolion a cholegau sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Ceir 25 o ysgolion yn Sir Gaerfyrddin o dan reolaeth Plaid Cymru, 11 ysgol yn Sir Benfro o dan reolaeth annibynnol, naw ysgol yng Ngheredigion o dan reolaeth Plaid Cymru, 18 yng Ngwynedd a reolir gan Blaid Cymru, 14 yn Ynys Môn o dan reolaeth Plaid Cymru a 14 yng Nghonwy o dan reolaeth y Ceidwadwyr. Mae hanes Llywodraeth Cymru yn gwrthsefyll archwiliad ym mhob cynllun sydd gennym ni, ac nid oes unrhyw oblygiad posibl y gellid ei wneud, am y ffordd y mae arian yn cael ei ddefnyddio gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, ar linellau pleidiol wleidyddol. Rydym ni bob amser yn gwneud hynny ar sail meini prawf agored, tryloyw sy'n seiliedig ar anghenion. Dyna'r ffordd gywir a phriodol.

Mae'r gronfa lefelu i fyny, y cyfeiriodd Adam Price ati, i'r gwrthwyneb o hynny. Bydd honno bellach yn nwylo'r Ysgrifennydd Gwladol yn adran cymunedau, llywodraeth leol a thai Llywodraeth y DU, adran nad yw'n gwybod llawer iawn am Gymru, ac nid oes neb yma i'w cynorthwyo i ddarganfod mwy. Rwy'n cofio'r hyn a ddywedodd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin am yr Ysgrifennydd Gwladol pan ddyfarnodd gyllid cronfa trefi i 60 o'r 61 etholaeth yn Lloegr a oedd naill ai yn rhai ymylol yn nwylo'r Ceidwadwyr neu ar y rhestr o seddi yr oedd y blaid Geidwadol yn gobeithio eu hennill mewn etholiad. Mae hwnnw yn gynsail sy'n peri pryder mawr, ac yn un sy'n wahanol iawn i'r ffordd y mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn mynd ati i ddefnyddio arian cyhoeddus yng Nghymru.

Potensial Economaidd Casnewydd
The Economic Potential of Newport

3. Pa gamau pellach y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wireddu potensial economaidd Casnewydd yn llawn? OQ56414

3. What further steps will the Welsh Government take to fully realise the economic potential of Newport? OQ56414

I thank John Griffiths for that question. The Welsh Government continues to work closely with the local authority and others in Newport to support initiatives that promote economic potential in the city, from the Market Arcade development to the Chartist Tower refurbishment and the visitor facilities at Newport's landmark transporter bridge.

Diolchaf i John Griffiths am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio yn agos gyda'r awdurdod lleol ac eraill yng Nghasnewydd i gefnogi mentrau sy'n hybu potensial economaidd yn y ddinas, o ddatblygiad Arcêd y Farchnad i adnewyddu Tŵr y Siartwyr a'r cyfleusterau i ymwelwyr ym mhont gludo nodedig Casnewydd.

Diolch yn fawr, First Minister. The steel industry remains a very important part of Newport's economy, with Tata Steel at Llanwern, for example, and also, of course, Liberty Steel at Uskmouth. We know, First Minister, that if the UK as a whole is going to have the sort of industrial future it deserves, steel must play an important part in that as a strategic sector. And we also know that organisations like Liberty Steel are taking forward green and sustainable steel policies that will enable that strong future for the steel industry. As was mentioned earlier in these questions, First Minister, there is a current financing difficulty for Liberty Steel. Greensill Capital has gone into administration, and they were Liberty Steel's main financial backers, so there's a need now for refinancing, which the company is taking forward, and there was a meeting with the unions to discuss matters this morning. First Minister, as far as Welsh Government is concerned, are you able to assure me that Welsh Government will stay in very close communication with the company, with the trade unions and, indeed, with UK Government, to make sure that this plant in Newport has a strong future? It is performing strongly, it is sustainable, and it's part of that strong steel sector that we want to see continuing in Wales.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Mae'r diwydiant dur yn parhau i fod yn rhan bwysig iawn o economi Casnewydd, gyda Tata Steel yn Llanwern, er enghraifft, a hefyd, wrth gwrs, Liberty Steel ym Mrynbuga. Rydym ni'n gwybod, Prif Weinidog, os yw'r DU yn ei chyfanrwydd yn mynd i gael y math o ddyfodol diwydiannol y mae'n ei haeddu, bod yn rhaid i ddur chwarae rhan bwysig yn hynny fel sector strategol. Ac rydym ni hefyd yn gwybod bod sefydliadau fel Liberty Steel yn bwrw ymlaen â pholisïau dur gwyrdd a chynaliadwy a fydd yn galluogi'r dyfodol cryf hwnnw i'r diwydiant dur. Fel y soniwyd yn gynharach yn y cwestiynau hyn, Prif Weinidog, ceir anhawster ariannu ar hyn o bryd i Liberty Steel. Mae Greensill Capital wedi mynd i ddwylo'r gweinyddwyr, a nhw oedd prif gefnogwyr ariannol Liberty Steel, felly mae angen ail-gyllido nawr, ac mae'r cwmni yn bwrw ymlaen â hynny, a chafwyd cyfarfod gyda'r undebau i drafod materion y bore yma. Prif Weinidog, cyn belled ag y mae Llywodraeth Cymru yn y cwestiwn, a allwch chi fy sicrhau i y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gyfathrebu yn agos iawn gyda'r cwmni, gyda'r undebau llafur ac, yn wir, gyda Llywodraeth y DU, i wneud yn siŵr bod dyfodol cryf i'r gwaith hwn yng Nghasnewydd? Mae'n perfformio yn gryf, mae'n gynaliadwy, ac mae'n rhan o'r sector dur cryf hwnnw yr ydym ni eisiau ei weld yn parhau yng Nghymru.

14:00

Well, Llywydd, I completely agree with John Griffiths on the importance of the steel sector—a strategic sector, a sector that has needed greater help from the UK Government than it has received during the pandemic. I was glad that there was a meeting of the Steel Council on Friday of last week; there's been far too long a gap between the last meeting of the council and this one. But it was well attended—attended by Ken Skates on behalf of the Welsh Government, and representatives from the Scottish Government and Northern Ireland, as well as the UK Government, the trade unions and others. So, it's good that the Steel Council is meeting again. The Welsh Government will play a full part in the council. We will make the case for steel making here in Wales, including the developments, as John Griffiths said, that have been very important in Newport. The innovative work that Liberty Steel has undertaken, the plans that Tata Steel, I know, are very keen to continue to discuss with the UK Government in order to secure a long-term and green future for that industry, as well, and the Welsh Government will do everything we can, as we always have, to support the steel industry, and call on other partners with other parts to play, to make sure that they are equally engaged.

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â John Griffiths am bwysigrwydd y sector dur—sector strategol, sector sydd wedi bod angen mwy o gymorth gan Lywodraeth y DU nag y mae wedi ei gael yn ystod y pandemig. Roeddwn i'n falch bod cyfarfod o'r Cyngor Dur wedi ei gynnal ddydd Gwener yr wythnos diwethaf; bu bwlch rhy fawr o lawer rhwng cyfarfod diwethaf y cyngor a'r un yma. Ond roedd nifer dda yn bresennol—ac roedd Ken Skates yn bresennol ar ran Llywodraeth Cymru, a chynrychiolwyr o Lywodraeth yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn ogystal â Llywodraeth y DU, yr undebau llafur ac eraill. Felly, mae'n dda bod y Cyngor Dur yn cyfarfod unwaith eto. Bydd Llywodraeth Cymru yn chwarae rhan lawn yn y cyngor. Byddwn yn gwneud y ddadl dros gynhyrchu dur yma yng Nghymru, gan gynnwys y datblygiadau, fel y dywedodd John Griffiths, sydd wedi bod yn bwysig iawn yng Nghasnewydd. Mae'r gwaith arloesol y mae Liberty Steel wedi ei wneud, y cynlluniau y mae Tata Steel, mi wn, yn awyddus iawn i barhau i'w trafod gyda Llywodraeth y DU er mwyn sicrhau dyfodol hirdymor a gwyrdd i'r diwydiant hwnnw, hefyd, a bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ein gallu, fel yr ydym ni wedi ei wneud erioed, i gefnogi'r diwydiant dur, a galw ar bartneriaid eraill sydd â rhannau eraill i'w chwarae, i wneud yn siŵr eu bod nhw yn ymgysylltu i'r un graddau.

Can I concur completely with the sentiments just expressed in terms of the need of providing a sustainable steel industry across Wales?

Can I widen this out into the fortunes of the wider Newport economy and south-east Wales economy—the Monmouthshire economy, I should say—both of which are dependent on a modern sustainable transport infrastructure? I wonder if you could update us on the development of the south Wales metro, where we are with that, and, specifically, whether the potential for a metro hub at the Celtic Manor, which I have raised before with the economy Minister—the economy and transport Minister—has been discussed with relevant stakeholders. A hub at that point within the metro system would provide the missing link between Newport railway station and towns in my constituency, such as Monmouth, which, after 6 o'clock, are very much cut off from the Newport transport infrastructure. So, I wonder if you could update us on the development of the metro.

A gaf i gytuno yn llwyr â'r safbwyntiau sydd newydd gael eu mynegi o ran yr angen i ddarparu diwydiant dur cynaliadwy ledled Cymru?

A gaf i ehangu hyn i ffawd economi ehangach Casnewydd ac economi'r de-ddwyrain—economi Sir Fynwy, dylwn i ddweud—y mae'r ddwy ohonyn nhw yn dibynnu ar seilwaith trafnidiaeth cynaliadwy modern? Tybed a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am ddatblygiad metro de Cymru, lle'r ydym ni gyda hynny, ac, yn benodol, a yw'r potensial ar gyfer canolfan fetro yn y Celtic Manor, yr wyf i wedi ei godi o'r blaen gyda Gweinidog yr economi—Gweinidog yr economi a thrafnidiaeth—wedi ei drafod gyda rhanddeiliaid perthnasol. Byddai canolfan yn y man hwnnw o fewn y system metro yn darparu'r cyswllt coll rhwng gorsaf reilffordd Casnewydd a threfi yn fy etholaeth i, fel Trefynwy, sydd, ar ôl 6 o'r gloch, wedi eu torri i ffwrdd yn llwyr o seilwaith trafnidiaeth Casnewydd. Felly, tybed a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am ddatblygiad y metro.

Llywydd, I thank Nick Ramsay for that question, and despite the challenges that the pandemic period have thrown up, the Welsh Government's plans for the south Wales metro remain there, remain funded and remain as ambitious as they have always been. I will ask my colleague Ken Skates to update the Member on the specific issue of the Celtic Manor connection to the metro.FootnoteLink

Alongside that, Llywydd, we're looking forward to the publication of the Peter Hendry UK connectivity review, to which the Welsh Government provided evidence, and to which Lord Burns, as chair of the Burns commission, provided evidence as well, because alongside the metro for the economy of south-east Wales and Monmouthshire, we need the UK Government to commit to the upgrading of that second line that already exists, with plans for the Burns commission set out in detail—six new stations potentially along it—making a great deal of difference to connectivity in that part of Wales, and with a real opportunity in the connectivity review for the UK Government to demonstrate its commitment to connectivity between south-east Wales and our trading partners across the border, and to do it according to a plan that has already been drawn up, and very convincingly articulated. 

Llywydd, diolchaf i Nick Ramsay am y cwestiwn yna, ac er gwaethaf yr heriau y mae cyfnod y pandemig wedi eu hachosi, mae cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer metro de Cymru yn dal i fod yno, yn dal i fod wedi eu hariannu ac yn dal i fod mor uchelgeisiol ag y buon nhw erioed. Byddaf yn gofyn i'm cyd-Weinidog Ken Skates roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod am fater penodol cyswllt y Celtic Manor â'r metro.FootnoteLink

Ochr yn ochr â hynny, Llywydd, rydym ni'n edrych ymlaen at gyhoeddiad adolygiad cysylltedd y DU Peter Hendry, y darparodd Llywodraeth Cymru dystiolaeth iddo, ac y darparodd yr Arglwydd Burns, fel cadeirydd comisiwn Burns, dystiolaeth iddo hefyd, oherwydd ochr yn ochr â'r metro ar gyfer economi de-ddwyrain Cymru a Sir Fynwy, rydym ni angen i Lywodraeth y DU ymrwymo i uwchraddio'r ail reilffordd honno sy'n bodoli eisoes, gyda chynlluniau ar gyfer comisiwn Burns wedi eu nodi yn fanwl—chwe gorsaf newydd o bosibl ar ei hyd—gan wneud llawer iawn o wahaniaeth i gysylltedd yn y rhan honno o Gymru, a chyda chyfle gwirioneddol yn yr adolygiad cysylltedd i Lywodraeth y DU ddangos ei hymrwymiad i gysylltedd rhwng y de-ddwyrain a'n partneriaid masnachu dros y ffin, a'i wneud yn unol â chynllun sydd eisoes wedi ei lunio, ac wedi ei gyflwyno yn argyhoeddiadol iawn.

14:05
Cadw
Cadw

4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o berfformiad Cadw ledled Gogledd Cymru? OQ56393

4. What assessment has the First Minister made of the performance of Cadw across North Wales? OQ56393

Llywydd, Cadw continues to discharge its statutory responsibilities, and to sustain its custodianship of sites across Wales, in ways which observe the restrictions made necessary by the coronavirus emergency.

Llywydd, mae Cadw yn parhau i gyflawni ei gyfrifoldebau statudol, ac i gynnal ei geidwadaeth o safleoedd ledled Cymru, mewn ffyrdd sy'n cadw at y cyfyngiadau sy'n angenrheidiol oherwydd argyfwng y coronafeirws.

Thank you. First Minister, Kinmel Hall was in the headlines again recently. It's been dubbed the Welsh Versailles, but has fallen into dangerous disrepair, and this piece of Welsh heritage is at very serious risk of being lost forever, despite being a grade I listed building. I see that one of Cadw's first priorities is caring for the historic environment. First Minister, what is the point of the listing system and what is the point of Cadw if neither serve to protect Wales's heritage? Thank you.

Diolch. Prif Weinidog, roedd Neuadd Cinmel yn y penawdau unwaith eto yn ddiweddar. Mae wedi cael ei alw yn Versailles Cymru, ond mae wedi dadfeilio i gyflwr peryglus, ac mae'r darn hwn o dreftadaeth Cymru mewn perygl difrifol iawn o gael ei golli am byth, er ei fod yn adeilad rhestredig gradd I. Rwy'n gweld mai un o flaenoriaethau cyntaf Cadw yw gofalu am yr amgylchedd hanesyddol. Prif Weinidog, beth yw diben y system restru a beth yw diben Cadw os nad yw'r naill na'r llall yn diogelu treftadaeth Cymru? Diolch.

Llywydd, I thank Mandy Jones for that, and I share her concerns about Kinmel Hall and the reports of the deterioration in the state of the building that I and she will have read in reports. The position though is this, isn't it: Kinmel Hall is a privately owned facility; it's not in public ownership. Cadw has discharged its responsibility, which is to list the building. After that, it is for the local authority—it's the local authority that has the responsibility to make sure that the building is maintained in a state that matches the listing that Cadw has awarded to it. And the local authority has the power to issue statutory repairs and urgent works notices. Now, I understand that, while the current owners in the past have been reluctant to recognise the need for action to address the state of the building, in more recent times, there has been a greater appetite on their part to take the steps that are necessary, and that Conwy County Borough Council is in discussions with them to make sure that those steps are undertaken. Cadw remains involved, but in a supporting role to the local planning authority, providing them with options that are available in protecting the business—the building, I beg your pardon. But it is not Cadw's responsibility, once the listing has been carried out, to make sure that the building is kept in a proper state of repair. That is the responsibility of the owners, and where the owners are in default of that responsibility, it's for the local authority to step up and make sure that the actions that ought to be taken are taken.

Llywydd, diolchaf i Mandy Jones am hynna, ac rwy'n rhannu ei phryderon am Neuadd Cinmel a'r adroddiadau am y dirywiad i gyflwr yr adeilad y byddaf i a hithau wedi eu darllen mewn adroddiadau. Fodd bynnag, dyma'r sefyllfa: Mae Neuadd Cinmel yn gyfleuster sy'n eiddo preifat; nid yw mewn perchnogaeth gyhoeddus. Mae Cadw wedi cyflawni ei gyfrifoldeb, sef rhestru'r adeilad. Ar ôl hynny, mater i'r awdurdod lleol—yr awdurdod lleol sy'n gyfrifol am wneud yn siŵr bod yr adeilad yn cael ei gynnal mewn cyflwr sy'n cyfateb i'r rhestriad y mae Cadw wedi ei ddyfarnu iddo. Ac mae gan yr awdurdod lleol y grym i gyhoeddi atgyweiriadau statudol a hysbysiadau gwaith brys. Nawr, rwy'n deall, er bod y perchnogion presennol yn y gorffennol wedi bod yn amharod i gydnabod yr angen i weithredu i fynd i'r afael â chyflwr yr adeilad, yn fwy diweddar, bu mwy o awydd ar eu rhan i gymryd y camau sy'n angenrheidiol, a bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy mewn trafodaethau gyda nhw i wneud yn siŵr bod y camau hynny yn cael eu cymryd. Mae Cadw yn dal i gymryd rhan, ond mewn swyddogaeth ategol i'r awdurdod cynllunio lleol, gan roi dewisiadau iddyn nhw sydd ar gael i ddiogelu'r busnes—yr adeilad, mae'n ddrwg gen i. Ond nid cyfrifoldeb Cadw, ar ôl i'r rhestriad gael ei wneud, yw gwneud yn siŵr bod yr adeilad yn cael ei gadw mewn cyflwr priodol. Cyfrifoldeb y perchnogion yw hynny, a phan fo'r perchnogion yn methu â chyflawni'r cyfrifoldeb hwnnw, mater i'r awdurdod lleol yw dod i'r amlwg a gwneud yn siŵr bod y camau y dylid eu cymryd yn cael eu cymryd.

First Minister, I've listened very carefully to your answer in respect of Kimnel Hall, which, as you will be aware, is in my constituency. It is a very precious building, it's a very important part of our national heritage as a nation, and, of course, the Welsh Government does have the ability to be able to step in, acquire this building, and to make sure that it is protected for future generations. As you will know, Cadw do not only work with local authorities and list buildings, they actually do act as custodian for many important historical buildings across Wales. So, my constituents would like to see the Welsh Government and Cadw working with both the local authority and the current owners, but where those current owners do not have the appetite or the resources to protect this building for future generations, can I ask: will the Welsh Government consider stepping in and acquiring this building as part of our national heritage? It is Wales's largest country home, it is known as the Versailles of Wales, and it does deserve that extra level of protection that other buildings that might be in a similar dilapidated state don't require. So, can you step in if the need arises?

Prif Weinidog, rwyf i wedi gwrando yn astud iawn ar eich ateb am Neuadd Cinmel, sydd, fel y gwyddoch, yn fy etholaeth i. Mae'n adeilad gwerthfawr iawn, mae'n rhan bwysig iawn o'n treftadaeth genedlaethol ni fel cenedl, ac, wrth gwrs, mae gan Lywodraeth Cymru y gallu i gamu i mewn, caffael yr adeilad hwn, a gwneud yn siŵr ei fod yn cael ei ddiogelu ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Fel y byddwch chi'n gwybod, mae Cadw nid yn unig yn gweithio gydag awdurdodau lleol ac yn rhestru adeiladau, maen nhw mewn gwirionedd yn gweithredu fel ceidwad ar gyfer llawer o adeiladau hanesyddol pwysig ledled Cymru. Felly, hoffai fy etholwyr weld Llywodraeth Cymru a Cadw yn gweithio gyda'r awdurdod lleol a'r perchnogion presennol, ond pan nad oes gan y perchnogion presennol hynny yr awydd na'r adnoddau i ddiogelu'r adeilad hwn ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, a gaf i ofyn: a wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried camu i mewn a chaffael yr adeilad hwn yn rhan o'n treftadaeth genedlaethol? Dyma gartref gwledig mwyaf Cymru, fe'i gelwir yn Versailles Cymru, ac mae'n haeddu'r lefel ychwanegol honno o ddiogelwch nad oes ei hangen ar adeiladau eraill a allai fod mewn cyflwr adfeiliedig tebyg. Felly, a allwch chi gamu i mewn os bydd yr angen yn codi?

14:10

Llywydd, I thank Darren Millar for that contribution, and I share a lot of what he has said about the significance of Kinmel Hall, its importance to Wales as a whole. Where Cadw has responsibility for the upkeep of monuments, buildings and sites, it is because those sites are in public ownership, and Kinmel Hall is not in public ownership, it has private owners, and as far as I am aware, those owners have never shown an appetite for the building to be taken out of their ownership and acquired by the Government on behalf of the Welsh population more generally. It would be a very big step, wouldn't it, for the Government to compulsorily remove a building from private ownership, and that would not be my preferred course of action. If there is an appetite on the part of the owners for a different ownership model in future, then, of course, the Welsh Government would be part of that conversation. We're not the only possibility there, of course. I know Darren Millar will be very well aware of the National Trust's operation here in Wales, and there are a number of ways in which privately-owned buildings can make their way into wider forms of ownership with different levels of custodianship for the future.

Llywydd, diolchaf i Darren Millar am y cyfraniad yna, ac rwy'n rhannu llawer o'r hyn y mae wedi ei ddweud am arwyddocâd Neuadd Cinmel, ei phwysigrwydd i Gymru gyfan. Lle mae Cadw yn gyfrifol am gynnal a chadw henebion, adeiladau a safleoedd, y rheswm yw bod y safleoedd hynny mewn perchnogaeth gyhoeddus, ac nad yw Neuadd Cinmel mewn perchnogaeth gyhoeddus, mae ganddi berchnogion preifat, a hyd y gwn i, nid yw'r perchnogion hynny erioed wedi dangos awydd i'r adeilad gael ei dynnu allan o'u perchnogaeth a chael ei gaffael gan y Llywodraeth ar ran poblogaeth Cymru yn fwy cyffredinol. Byddai'n gam mawr iawn, oni fyddai, i'r Llywodraeth dynnu adeilad o berchnogaeth breifat yn orfodol, ac nid dyna fyddai fy newis i o ran ffordd o weithredu. Os oes awydd ar ran y perchnogion am wahanol fodel perchnogaeth yn y dyfodol, yna, wrth gwrs, byddai Llywodraeth Cymru yn rhan o'r sgwrs honno. Nid ni yw'r unig bosibilrwydd yn hynny o beth, wrth gwrs. Gwn y bydd Darren Millar yn ymwybodol iawn o weithrediad yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yma yng Nghymru, ac mae nifer o ffyrdd y gall adeiladau preifat wneud eu ffordd i fathau ehangach o berchnogaeth â gwahanol lefelau o warchodaeth ar gyfer y dyfodol.

Cyllid sydd Heb ei Ddyrannu
Unallocated Funding

5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y defnydd o gyllid sydd heb ei ddyrannu yng nghyllideb flynyddol y llynedd? OQ56385

5. Will the First Minister make a statement on the use of unallocated funding included in last year’s annual budget? OQ56385

Can I thank Huw Irranca-Davies for that, Llywydd? The third supplementary budget of this financial year, to be debated in the Senedd later this afternoon, completes our fiscal spending plans. From a total available resource of £23.3 billion, 99.6 per cent of that funding has been committed by the Welsh Government as set out in the third supplementary budget. 

A gaf i ddiolch i Huw Irranca-Davies am hynna, Llywydd? Mae trydedd gyllideb atodol y flwyddyn ariannol hon, a fydd yn cael ei thrafod yn y Senedd yn ddiweddarach y prynhawn yma, yn cwblhau ein cynlluniau gwariant cyllidol. O gyfanswm yr adnoddau sydd ar gael o £23.3 biliwn, mae 99.6 y cant o'r arian hwnnw wedi ei ymrwymo gan Lywodraeth Cymru fel y nodir yn y drydedd gyllideb atodol.

First Minister, I thank you for clarifying that, and I asked you this question because Welsh Government, despite allocating what you've just told us was 99.6 per cent of its resource, has continually come under fire from the Tories here in Wales, whilst at the same time their Chancellor in Westminster holds a COVID reserve that currently stands at £19 billion. So, First Minister, it is clear now that if the Welsh Government had run down all its available COVID guarantee by October 2020, as suggested by the Welsh Conservatives in Wales, then you would not have been able to match the firebreak and the Christmas restrictions with the far-reaching business support that was rapidly put into place. Now, if there's one consistency, First Minister, with the Conservative party currently in Wales, it's to feign fury when our Government in Wales makes the right decisions to keep Wales safe, only to fall silent when their party in Westminster follows suit. So, do you agree with me that the Welsh Conservatives are now so far off Rishi Sunak's radar that they feel confident that he won't even notice when they inadvertently attack him and his policies?

Prif Weinidog, diolch i chi am egluro hynna, a gofynnais y cwestiwn hwn i chi gan fod Llywodraeth Cymru, er iddi ddyrannu'r hyn yr ydych chi newydd ei ddweud wrthym ni oedd yn 99.6 y cant o'i adnodd, wedi ei beirniadu yn barhaus gan y Torïaid yma yng Nghymru, ac ar yr un pryd mae gan eu Canghellor yn San Steffan gronfa COVID wrth gefn sy'n £19 biliwn ar hyn o bryd. Felly, Prif Weinidog, mae'n amlwg erbyn hyn pe byddai Llywodraeth Cymru wedi gwario ei holl sicrwydd COVID a oedd ar gael erbyn mis Hydref 2020, fel yr awgrymwyd gan y Ceidwadwyr Cymreig yng Nghymru, yna ni fyddech chi wedi gallu cyfateb y cyfnod atal byr a chyfyngiadau'r Nadolig gyda'r cymorth busnes pellgyrhaeddol a roddwyd ar waith yn gyflym. Nawr, os oes un cysondeb, Prif Weinidog, gyda'r blaid Geidwadol yng Nghymru ar hyn o bryd, ffugio dicter pan fydd ein Llywodraeth ni yng Nghymru yn gwneud y penderfyniadau cywir i gadw Cymru yn ddiogel yw hwnnw, dim ond i ymdawelu pan fydd eu plaid nhw yn San Steffan yn dilyn ein hesiampl Felly, a ydych chi'n cytuno â mi bod y Ceidwadwyr Cymreig erbyn hyn mor bell oddi ar radar Rishi Sunak fel eu bod nhw'n teimlo'n hyderus na fydd hyd yn oed yn sylwi pan fyddan nhw'n ymosod arno ef a'i bolisïau yn anfwriadol?

Well, Llywydd, I agree with Huw Irranca-Davies. It is surely one thing not to be able to be wise before the event, and that is certainly the record of the Welsh Conservative party, but it's a party that doesn't even manage to be wise after the event, either. Had we taken that party's advice back in October, then, of course, Huw Irranca-Davies is right, we would not have been in a position at all to support Welsh businesses in the way that we have during the remainder of the current financial year. Back in October, we had spent two thirds of our budget at the two-thirds point of this financial year. We had spent three quarters of our budget when we were three quarters of the way through the financial year, and as I said in my original answer, at the end of the financial year, we will have spent 99.6 per cent of all the funding available to the Welsh Government, and that, Llywydd, is a pattern repeated year after year during the whole of the devolution era. Every year, this Welsh Government uses to the maximum the funding that we have available to support businesses and public services here in Wales. And our record compares extraordinarily favourably with UK Government departments, who never manage anything like the same match between funds available and the ability to put it to good use. The record of the Welsh Government here stands up to examination by anybody, and the advice of the Welsh Conservative Party and the nonsense, the absolutely nonsense, that they offered people back in October has been exposed very badly since then by the events that have since unfolded. 

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno â Huw Irranca-Davies. Mae'n sicr mai un peth yw peidio â gallu bod yn ddoeth cyn y digwyddiad, a dyna'n sicr yw hanes plaid Geidwadol Cymru, ond mae'n blaid sydd ddim hyd yn oed yn llwyddo i fod yn ddoeth ar ôl y digwyddiad, ychwaith. Pe byddem ni wedi cymryd cyngor y blaid honno yn ôl ym mis Hydref, yna, wrth gwrs, mae Huw Irranca-Davies yn iawn, ni fyddem ni wedi bod mewn sefyllfa o gwbl i gynorthwyo busnesau Cymru yn y ffordd yr ydym ni wedi ei wneud yn ystod gweddill y flwyddyn ariannol bresennol. Yn ôl ym mis Hydref, roeddem ni wedi gwario dwy ran o dair o'n cyllideb ddwy ran o dair o'r ffordd i mewn i'r flwyddyn ariannol hon. Roeddem ni wedi gwario tri chwarter ein cyllideb pan oeddem ni dri chwarter y ffordd drwy'r flwyddyn ariannol, ac fel y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol, ar ddiwedd y flwyddyn ariannol, byddwn ni wedi gwario 99.6 y cant o'r holl arian sydd ar gael i Lywodraeth Cymru, ac mae hwnnw, Llywydd, yn batrwm sydd wedi ei ailadrodd flwyddyn ar ôl blwyddyn yn ystod holl gyfnod datganoli. Bob blwyddyn, mae'r Llywodraeth hon yng Nghymru yn defnyddio'r cyllid mwyaf posibl sydd ar gael gennym ni i gynorthwyo busnesau a gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Ac mae ein record hanes yn cymharu yn eithriadol o ffafriol ag adrannau Llywodraeth y DU, nad ydyn nhw byth yn rheoli unrhyw beth tebyg i'r un gyfatebiaeth rhwng yr arian sydd ar gael a'r gallu i'w ddefnyddio yn dda. Mae hanes Llywodraeth Cymru yn y fan yma yn gallu gwrthsefyll archwiliad gan unrhyw un, ac mae cyngor Plaid Geidwadol Cymru a'r lol, y lol llwyr, a gynigiwyd ganddyn nhw i bobl yn ôl ym mis Hydref wedi cael ei amlygu yn eglur iawn ers hynny gan y digwyddiadau a ddaeth i'r amlwg ers hynny.

14:15

The Welsh Government's reserve can hold up to £350 million; on 1 April 2020, the balance was at £335.9 million. Three weeks ago, the Welsh Government and UK Government agreed additional flexibility, beyond the Wales reserve, going into 2021-22, enabling the Welsh Government to carry over any unallocated element of the extra £650 million provided by the UK Government into the 2021-22 financial year, on top of the existing provision to transfer funding between years. This financial year, the Welsh Government is carrying forward around £660.2 million of extra 2020-21 funding to 2021-22. The Finance Committee has recommended the Welsh Government publish an outturn report for 2020-21, with a similar level of detail to that for 2019-20. So, how does the Welsh Government respond to this, and how will you ensure additional transparency regarding Welsh Government budgets where, for example, the Welsh Government has failed to allocate any of the extra UK Government funding, unlike Scotland, meaning that you have failed to allocate £1.3 billion in the budget your Government is announcing today?

Caiff cronfa wrth gefn Llywodraeth Cymru ddal hyd at £350 miliwn; ar 1 Ebrill 2020, roedd y balans yn £335.9 miliwn. Dair wythnos yn ôl, cytunodd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar hyblygrwydd ychwanegol, y tu hwnt i gronfa wrth gefn Cymru, yn parhau i 2021-22, gan alluogi Llywodraeth Cymru i gario drosodd unrhyw elfen heb ei dyrannu o'r £650 miliwn ychwanegol a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU i mewn i flwyddyn ariannol 2021-22, ar ben y ddarpariaeth bresennol i drosglwyddo cyllid rhwng blynyddoedd. Yn y flwyddyn ariannol hon, mae Llywodraeth Cymru yn cario tua £660.2 miliwn o gyllid ychwanegol 2020-21 drosodd i 2021-22. Mae'r Pwyllgor Cyllid wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi adroddiad alldro ar gyfer 2020-21, gyda lefel debyg o fanylder i'r adroddiad ar gyfer 2019-20. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i hyn, a sut y byddwch chi'n sicrhau tryloywder ychwanegol o ran cyllidebau Llywodraeth Cymru pan fo Llywodraeth Cymru, er enghraifft, wedi methu â dyrannu dim o gyllid ychwanegol Llywodraeth y DU, yn wahanol i'r Alban, sy'n golygu eich bod chi wedi methu â dyrannu £1.3 biliwn yn y gyllideb y mae eich Llywodraeth yn ei chyhoeddi heddiw?

Well, Llywydd, I don't think this Government will need any lessons from the Member on additional transparency. This is the third supplementary budget that we have laid during this financial year. It sets out in absolute detail all the way in which the funding that is available to the Welsh Government has been used. His Government, his Government in Westminster, did not publish a single supplementary budget, and it was only when, very late in the year, many weeks later than they promised, when the estimates were produced, that the additional funding was provided and, sensibly at last, the Treasury agreed that it was too late in the financial year for that money to be sensibly used and that it could be carried forward into the next financial year. That is exactly, therefore, what my colleague Rebecca Evans proposes to do. 

We have reported faithfully and regularly on every spending decision that we have made to the Senedd, quite unlike the performance of his party at the UK level. Of course we will publish an outturn report. That happens every year, as a matter of course. We have to report on the final outcome of our budget, and we will do exactly that. It's a great disappointment to me that the Chancellor refused, and continues to refuse, to allow us any additional flexibility with our own money, Llywydd. That is what we have asked for when it comes to the Welsh reserve. We haven't asked for a single extra penny from the Chancellor; we have simply asked that the money that we have as a Government can be managed by us in a way that would maximise the value of that public money at the end of the financial year. Instead, we continue to be treated by the UK Government as though we were simply another Government department, rather than a Government and a Senedd in our own right. And I think that is just another example of the way the UK Government continues to refuse to recognise the realities of the United Kingdom 20 years into devolution. 

Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu y bydd y Llywodraeth hon angen unrhyw wersi gan yr Aelod ar fwy o dryloywder. Dyma'r drydedd gyllideb atodol yr ydym ni wedi ei gosod yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mae'n nodi yn gwbl fanwl yr holl ffyrdd y defnyddiwyd yr arian sydd ar gael i Lywodraeth Cymru. Ni chyhoeddodd ei Lywodraeth ef, ei Lywodraeth ef yn San Steffan, unrhyw gyllideb atodol, a dim ond, yn hwyr iawn yn y flwyddyn, wythnosau lawer yn ddiweddarach nag yr oedden nhw wedi ei addo, pan gynhyrchwyd yr amcangyfrifon, y darparwyd yr arian ychwanegol ac, yn synhwyrol o'r diwedd, cytunodd y Trysorlys ei bod hi'n rhy hwyr yn y flwyddyn ariannol i'r arian hwnnw gael ei ddefnyddio yn synhwyrol ac y ceid ei gario drosodd i'r flwyddyn ariannol nesaf. Dyna'n union, felly, y mae fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans yn bwriadu ei wneud. 

Rydym ni wedi adrodd yn ffyddlon ac yn rheolaidd ar bob penderfyniad gwario yr ydym ni wedi ei wneud i'r Senedd, yn wahanol iawn i berfformiad ei blaid ef ar lefel y DU. Wrth gwrs y byddwn ni'n cyhoeddi adroddiad alldro. Mae hynny'n digwydd bob blwyddyn, fel mater o drefn. Mae'n rhaid i ni adrodd ar ganlyniad terfynol ein cyllideb, a byddwn ni'n gwneud yn union hynny. Mae'n siom fawr i mi bod y Canghellor wedi gwrthod, ac yn parhau i wrthod, caniatáu unrhyw hyblygrwydd ychwanegol i ni gyda'n harian ein hunain, Llywydd. Dyna'r hyn yr ydym ni wedi gofyn amdano o ran cronfa wrth gefn Cymru. Nid ydym ni wedi gofyn am yr un geiniog ychwanegol gan y Canghellor; rydym ni wedi gofyn yn syml am y gallu i'r arian sydd gennym ni fel Llywodraeth gael ei reoli gennym ni mewn ffordd a fyddai'n sicrhau'r gwerth mwyaf posibl o'r arian cyhoeddus hwnnw ar ddiwedd y flwyddyn ariannol. Yn hytrach, rydym ni'n dal i gael ein trin gan Lywodraeth y DU fel pe byddem ni'n adran arall o'r Llywodraeth, yn hytrach na Llywodraeth a Senedd yn ein rhinwedd ein hunain. Ac rwy'n credu bod honno ddim ond yn un enghraifft arall o'r ffordd y mae Llywodraeth y DU yn parhau i wrthod cydnabod gwirioneddau'r Deyrnas Unedig ar ôl 20 mlynedd o ddatganoli. 

Cwestiwn 6, Lynne Neagle.

Question 6, Lynne Neagle.

I can't hear you at this point, Lynne Neagle. I can see that you're unmuted, but are you hard muted on your—?

Ni allaf eich clywed chi ar hyn o bryd, Lynne Neagle. Gallaf weld eich bod chi wedi dad-dawelu, ond a ydych chi wedi eich tawelu yn ganolog ar eich—?

Shall I try again? Is that better?

A wnaf i roi cynnig arall arni? A yw hynna'n well?

Yes, second time around it's much better. Thank you. 

Ydy, mae'n llawer gwell yr eildro. Diolch.

Lles Plant a Phobl Ifanc
The Wellbeing of Children and Young People

6. Pa gamau y bydd y Prif Weinidog yn eu cymryd i sicrhau bod lles plant a phobl ifanc yn cael ei flaenoriaethu wrth ystyried llacio'r cyfyngiadau symud? OQ56425

6. What steps will the First Minister take to ensure that the wellbeing of children and young people is prioritised when considering the easing of lockdown restrictions? OQ56425

Llywydd, can I thank Lynne Neagle for that question and for her persistent interest and support for this whole area? Our priority when easing restrictions is to get as many children and young people back as possible as safely as possible back into face-to-face education. As conditions improve, we will explore how supervised outdoor activities can also resume for children in Wales.

Llywydd, a gaf i ddiolch i Lynne Neagle am y cwestiwn yna ac am ei diddordeb a'i chefnogaeth barhaus i'r maes cyfan hwn? Ein blaenoriaeth wrth lacio'r cyfyngiadau yw cael cynifer o blant a phobl ifanc â phosibl mewn modd mor ddiogel â phosibl yn ôl i addysg wyneb yn wyneb. Wrth i'r amodau wella, byddwn yn archwilio sut y gall gweithgareddau awyr agored dan oruchwyliaeth ailddechrau ar gyfer plant yng Nghymru hefyd.

14:20

Thank you, First Minister. As you know, COVID rarely causes serious illness in children and young people, but we do know the pandemic has had a huge impact on their learning, on their mental health and on other aspects of their physical health. I very much support the cautious approach to easing lockdown restrictions, and an approach where we continue to follow scientific evidence and advice. I am however very concerned that decisions in the coming days to ease other restrictions will remove the vital headroom necessary to return children to school fully. What assurances can the First Minister give that ensuring that all children can return to school on 15 April after Easter will remain his top priority, and what assurances can he give that future decisions on lockdown easing will have at their very heart the need to to maintain the headroom necessary for children to return to school? And can I also ask whether the First Minister is planning to publish an updated child rights impact assessment in order to align with the latest review of restrictions? Thank you.

Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwyddoch, yn anaml y bydd COVID yn achosi salwch difrifol mewn plant a phobl ifanc, ond rydym ni'n gwybod bod y pandemig wedi cael effaith enfawr ar eu dysgu, ar eu hiechyd meddwl ac ar agweddau eraill ar eu hiechyd corfforol. Rwyf wir yn cefnogi y dull gofalus o lacio'r cyfyngiadau symud, a dull lle'r ydym ni'n parhau i ddilyn tystiolaeth a chyngor gwyddonol. Fodd bynnag, rwy'n bryderus iawn y bydd penderfyniadau yn y dyddiau nesaf i lacio cyfyngiadau eraill yn cael gwared ar yr hyblygrwydd hanfodol sydd ei angen i ddychwelyd plant i'r ysgol yn llawn. Pa sicrwydd all y Prif Weinidog ei roi y bydd sicrhau y gall pob plentyn ddychwelyd i'r ysgol ar 15 Ebrill ar ôl y Pasg yn parhau i fod yn brif flaenoriaeth iddo, a pha sicrwydd all ef ei roi y bydd yr angen i gynnal yr hyblygrwydd i blant ddychwelyd i'r ysgol yn gwbl ganolog i benderfyniadau yn y dyfodol ar lacio'r cyfyngiadau symud? Ac a gaf i ofyn hefyd pa un a yw'r Prif Weinidog yn bwriadu cyhoeddi asesiad o effaith ar hawliau plant wedi ei ddiweddaru er mwyn cyd-fynd â'r adolygiad diweddaraf o gyfyngiadau? Diolch.

Llywydd, I thank Lynne Neagle for that question, and for all the work that she has done in chairing the children and young persons committee at the Senedd, which has made such a contribution to the way in which we have been able to approach these challenging issues. The top priority for the Welsh Government remains to get our children and young people back into face-to-face education, doing it as quickly but as safely as we can, and that is why we have developed the step-by-step approach, because that is what the Scientific Advisory Group for Emergencies, our own technical advisory cell group and the chief medical officer have always said to us. So, we already have around 30 per cent of children back in school as a result of the return of the foundation phase. On Monday of next week, we will return all primary age children to face-to-face education, examination students in secondary school, and she will have seen and welcomed, I know, the additional flexibilities that the education Minister has proposed for local education authorities and headteachers to bring more children back into school before the Easter holidays. We will look to use the headroom we have to restore some other aspects of Welsh life, but we always do that with a close attention to not doing anything that would impede our ability to return the whole of our children and young people to school immediately after the Easter holidays, and I can give her that assurance that that is always the lens through which we regard the other aspects that we do hope to be able to make some preliminary progress on after this Friday's review is concluded. In the meantime, we will publish all the impact assessments and supporting documents that we have developed over the last 12 months, as we complete this three-week review.

Llywydd, diolchaf i Lynne Neagle am y cwestiwn yna, ac am yr holl waith y mae hi wedi ei wneud yn cadeirio'r pwyllgor plant a phobl ifanc yn y Senedd, sydd wedi gwneud cymaint o gyfraniad at y ffordd yr ydym ni wedi gallu ymdrin â'r materion heriol hyn. Prif flaenoriaeth Llywodraeth Cymru o hyd yw cael ein plant a'n pobl ifanc yn ôl i addysg wyneb yn wyneb, ei wneud mor gyflym ond mor ddiogel ag y gallwn, a dyna pam yr ydym ni wedi datblygu'r dull cam wrth gam, oherwydd dyna y mae'r Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau, ein grŵp cell cynghori technegol ein hunain a'r prif swyddog meddygol wedi ei ddweud wrthym ni o'r cychwyn. Felly, mae gennym ni tua 30 y cant o blant yn ôl yn yr ysgol eisoes o ganlyniad i ddychweliad y cyfnod sylfaen. Ddydd Llun yr wythnos nesaf, byddwn yn dychwelyd pob plentyn o oedran cynradd i addysg wyneb yn wyneb, myfyrwyr arholiad yn yr ysgol uwchradd, a bydd hi wedi gweld ac wedi croesawu, mi wn, yr hyblygrwydd ychwanegol y mae'r Gweinidog addysg wedi ei gynnig i awdurdodau addysg lleol a phenaethiaid ddod â mwy o blant yn ôl i'r ysgol cyn gwyliau'r Pasg. Byddwn yn ceisio defnyddio'r hyblygrwydd sydd gennym ni i ailgyflwyno rhai agweddau eraill ar fywyd Cymru, ond rydym ni bob amser yn gwneud hynny gan roi sylw manwl i beidio â gwneud dim a fyddai'n amharu ar ein gallu i ddychwelyd ein plant a'n pobl ifanc i gyd i'r ysgol yn syth ar ôl gwyliau'r Pasg, a gallaf roi'r sicrwydd hwnnw iddi mai dyna, bob amser, yw'r safbwynt sy'n sail i'n hystyriaeth o'r agweddau eraill yr ydym ni'n gobeithio gallu gwneud rhywfaint o gynnydd rhagarweiniol arnyn nhw ar ôl cwblhau adolygiad y dydd Gwener hwn. Yn y cyfamser, byddwn yn cyhoeddi'r holl asesiadau o effaith a'r dogfennau ategol yr ydym ni wedi eu datblygu yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, wrth i ni gwblhau'r adolygiad tair wythnos hwn.

Buddsoddiad mewn Prosiectau Cyfalaf
Investment in Capital Projects

7. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddiogelu ei buddsoddiad mewn prosiectau cyfalaf? OQ56426

7. What steps is the Welsh Government taking to protect its investment in capital projects? OQ56426

Llywydd, the Welsh Government makes every effort to maximise the value of its capital investments, in line with best practice for the stewardship of public money.

Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn gwneud pob ymdrech i sicrhau'r gwerth gorau posibl o'i buddsoddiadau cyfalaf, yn unol â'r arferion gorau ar gyfer stiwardiaeth arian cyhoeddus.

Thank you for that answer, First Minister. If Welsh Government hadn't just given Cardiff Airport a £42.6 million grant, it could have recruited 1,000 new NHS nurses and paid them for two years. Recently, the transport Minister blamed the COVID pandemic for the need to write off £40 million of debt that the airport owes to the Welsh taxpayer and award them this further eye-wateringly large grant, but it isn't COVID that is responsible for this, is it? Cardiff Airport has never made a profit under Government ownership, and in the year up to last March—when, according to Mr Skates, it had the highest passenger numbers ever going through the airport—it made its biggest loss ever, even when you take into account the one-off expenditure for that year. It's true that COVID has tipped all our airports into making a loss, but Cardiff was already making big losses before, losing the taxpayer £20 million a year. Passenger numbers aren't expected to recover to pre-COVID levels for more than three years, so, for the foreseeable future, you will have to grant Cardiff Airport at least £20 million a year, the same amount of money as a further year's salary for those 1,000 extra nurses you could have recruited instead. This isn't just a bad deal for north Wales, it's a bad deal for the entire country. Isn't it the case, First Minister, that you're keeping Cardiff Airport in public ownership for political reasons, because you're too embarrassed to admit that it's never going to be viable and you should never have invested a single penny of Welsh people's money into it in the first place? The latest bail-out for Cardiff Airport is so unsound commercially that even the Development Bank of Wales, which deliberately takes greater risk than the market, wouldn't have lent it any money. So, First Minister, is the sky the limit for the amount of good money after bad you're prepared to throw at Cardiff Airport, or will you now protect Welsh public money, stop funding the airport, and spend it on improving the Welsh NHS instead?

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Pe na byddai Llywodraeth Cymru newydd roi grant o £42.6 miliwn i Faes Awyr Caerdydd, gallai fod wedi recriwtio 1,000 o nyrsys GIG newydd a'u talu nhw am ddwy flynedd. Yn ddiweddar, rhoddodd y Gweinidog trafnidiaeth y bai am yr angen i ddileu £40 miliwn o ddyled sy'n ddyledus i drethdalwyr Cymru gan y maes awyr a dyfarnu'r grant aruthrol o fawr hwn iddyn nhw ar bandemig COVID, ond nid COVID sy'n gyfrifol am hyn, nage? Nid yw Maes Awyr Caerdydd erioed wedi gwneud elw o dan berchnogaeth y Llywodraeth, ac yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth diwethaf—pan roedd ganddo, yn ôl Mr Skates, y niferoedd uchaf o deithwyr erioed yn mynd drwy'r maes awyr—gwnaeth ei golled fwyaf erioed, hyd yn oed pan fyddwch chi'n cymryd y gwariant untro ar gyfer y flwyddyn honno i ystyriaeth. Mae'n wir bod COVID wedi gwthio ein holl feysydd awyr i wneud colled, ond roedd Caerdydd eisoes yn gwneud colledion mawr cynt, gan golli £20 miliwn y flwyddyn i'r trethdalwr. Ni ddisgwylir i niferoedd teithwyr ddychwelyd i lefelau cyn COVID am fwy na thair blynedd, felly, hyd y gellir rhagweld, bydd yn rhaid i chi roi o leiaf £20 miliwn y flwyddyn i Faes Awyr Caerdydd, yr un swm o arian â chyflog blwyddyn arall ar gyfer y 1,000 o nyrsys ychwanegol hynny y gallech chi fod wedi eu recriwtio yn hytrach na hynny. Nid bargen wael i'r gogledd yn unig yw hon, mae'n fargen wael i'r wlad gyfan. Onid yw'n wir, Prif Weinidog, eich bod chi'n cadw Maes Awyr Caerdydd mewn perchnogaeth gyhoeddus am resymau gwleidyddol, gan ei fod yn achosi gormod o gywilydd i chi gyfaddef na fydd byth yn hyfyw ac na ddylech chi fyth fod wedi buddsoddi yr un geiniog o arian pobl Cymru ynddo yn y lle cyntaf? Mae'r achubiad diweddaraf i Faes Awyr Caerdydd mor ddi-sail yn fasnachol fel na fyddai hyd yn oed Banc Datblygu Cymru, sy'n cymryd mwy o risg yn fwriadol na'r farchnad, wedi rhoi benthyg unrhyw arian iddo. Felly, Prif Weinidog, a oes terfyn i faint o arian da ar ôl drwg yr ydych chi'n barod i'w daflu at Faes Awyr Caerdydd, neu a wnewch chi ddiogelu arian cyhoeddus Cymru nawr, rhoi'r gorau i ariannu'r maes awyr, a'i wario ar wella GIG Cymru yn hytrach?

14:25

Llywydd, I don't share the Member's hostility to Cardiff Airport. Her account was as mistaken as it was lengthy. In fact, from top to bottom she misrepresents both the case for investment in Cardiff Airport, the success of that investment, and she is just—. It is just so basically mistaken to assert that the money that has been provided for Cardiff Airport could be used in the Welsh NHS. It's simply not available in that way, and the simplest—the simplest—understanding of how funding operates would have prevented her from making that mistake. Because it's not a mistake, is it? It's just a political assertion that she tries to make. She's wrong about the airport, she's wrong about the funding, and I don't think anybody who has the interests of Wales at heart would be prepared to follow her in the argument she's made. 

Llywydd, nid wyf i'n rhannu gelyniaeth yr Aelod tuag at Faes Awyr Caerdydd. Roedd ei chrynodeb mor anghywir ag yr oedd yn hir. Yn wir, o'r brig i'r gwaelod mae'n camliwio'r achos dros fuddsoddi ym Maes Awyr Caerdydd, llwyddiant y buddsoddiad hwnnw, ac mae hi—. Mae'n gamliwiad mor sylfaenol i honni y gellid defnyddio'r arian a ddarparwyd ar gyfer Maes Awyr Caerdydd yn GIG Cymru. Nid yw ar gael yn y ffordd honno, a byddai'r ddealltwriaeth symlaf—symlaf—o sut y mae cyllid yn gweithio wedi ei hatal rhag gwneud y camgymeriad hwnnw. Oherwydd nid yw'n gamgymeriad, nac ydy? Mae'n haeriad gwleidyddol y mae hi'n ceisio ei wneud. Mae hi'n anghywir am y maes awyr, mae hi'n anghywir am y cyllid, ac nid wyf i'n meddwl y byddai unrhyw un sy'n angerddol am fuddiannau Cymru yn barod i'w dilyn yn y ddadl y mae hi wedi ei gwneud.

Maes Awyr Caerdydd
Cardiff Airport

8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddyfodol Maes Awyr Caerdydd? OQ56388

8. Will the First Minister make a statement on the future of Cardiff Airport? OQ56388

Ah, well, I thank Carwyn Jones for that question on Cardiff Airport. The global aviation industry has been catastrophically affected by the global pandemic. Here we have acted decisively to help secure Cardiff Airport's future, to ensure that it has a sustainable future and to protect the value of the public investment in the airport.

Ah, wel, diolchaf i Carwyn Jones am y cwestiwn yna am Faes Awyr Caerdydd. Mae'r pandemig byd-eang wedi cael effaith drychinebus ar y diwydiant hedfan byd-eang. Yma, rydym ni wedi gweithredu mewn modd pendant i helpu i sicrhau dyfodol Maes Awyr Caerdydd, i sicrhau bod ganddo ddyfodol cynaliadwy ac i ddiogelu gwerth y buddsoddiad cyhoeddus yn y maes awyr.

I thank the First Minister for his answer. I listened to the long question from Michelle Brown. The truth is, of course, that more than 5,000 jobs are dependent on Cardiff Airport, and Anglesey Airport's existence is dependent on Cardiff Airport, but, for Michelle Brown, these jobs are in the wrong part of Wales to be important, and that is the impression that I got. Cardiff Airport was doing very well indeed until the COVID outbreak.

But help me with this, if you would, First Minister. The Welsh Conservatives, through their Government in London, have provided help to airports in England, but they condemn our Welsh Government because it has provided help to our airports in Wales. Can you help me as to why they hold those double standards? Or is it because, deep within the psyche of the Conservative Party, woven into their DNA, together with their fellow travellers like Michelle Brown, there is a strong desire to see Wales fail?

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Gwrandewais ar y cwestiwn hir gan Michelle Brown. Y gwir amdani, wrth gwrs, yw bod mwy na 5,000 o swyddi yn ddibynnol ar Faes Awyr Caerdydd, ac mae bodolaeth Maes Awyr Ynys Môn yn ddibynnol ar Faes Awyr Caerdydd, ond, i Michelle Brown, mae'r swyddi hyn yn y rhan anghywir o Gymru i fod yn bwysig, a dyna'r argraff a gefais i. Roedd Maes Awyr Caerdydd yn gwneud yn dda dros ben hyd at yr argyfwng COVID.

Ond helpwch fi gyda hyn, os gwnewch chi, Prif Weinidog. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig, drwy eu Llywodraeth yn Llundain, wedi rhoi cymorth i feysydd awyr yn Lloegr, ond maen nhw'n condemnio ein Llywodraeth ni yng Nghymru gan ei bod hi wedi rhoi cymorth i'n meysydd awyr yng Nghymru. A allwch chi fy helpu i ynghylch pam mae ganddyn nhw'r safonau dwbl hynny? Neu a yw oherwydd, yn nwfn yn enaid y Blaid Geidwadol, yn rhan annatod o'u DNA, ynghyd â'u cyd-deithwyr fel Michelle Brown, bod awydd cryf i weld Cymru yn methu?

Well, Llywydd, the Scottish Government has provided help for Scottish airports, the Northern Ireland Executive has provided support to Belfast airport; the UK Government declined to provide support for Cardiff Airport. It provided support for Bristol Airport, which it had always told us was a direct competitor to Cardiff, the reason why it wasn't possible to devolve air passenger duty to Wales. The Welsh Government has stepped in to protect the national asset that is Cardiff Airport. As Carwyn Jones has said, Llywydd, the airport had been on a strongly improving trajectory as a result of the actions that he took when he was First Minister in making sure that the asset that Cardiff Airport has to be to the Welsh economy was preserved for Welsh people. The 5,000 jobs that depend upon the airport more generally, the 2,400 jobs that depend upon it directly—this Welsh Government will not turn our back on the impact that the pandemic has had upon the airport. We will support it, even when others don't. 

Wel, Llywydd, mae Llywodraeth yr Alban wedi rhoi cymorth i feysydd awyr yr Alban, mae Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon wedi rhoi cymorth i faes awyr Belfast; gwrthododd Llywodraeth y DU roi cymorth i Faes Awyr Caerdydd. Rhoddodd gymorth i Faes Awyr Bryste, yr oedd wedi dweud wrthym ni erioed ei fod yn gystadleuydd uniongyrchol i Gaerdydd, y rheswm pam nad oedd yn bosibl datganoli'r doll teithwyr awyr i Gymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi camu i mewn i ddiogelu ased cenedlaethol, sef Maes Awyr Caerdydd. Fel y mae Carwyn Jones wedi ei ddweud, Llywydd, roedd y maes awyr wedi bod ar lwybr o welliant cryf o ganlyniad i'r camau a gymerodd ef pan oedd yn Brif Weinidog i wneud yn siŵr bod yr ased y mae'n rhaid i Faes Awyr Caerdydd ei fod i economi Cymru yn cael ei gadw ar gyfer pobl Cymru. Y 5,000 o swyddi sy'n dibynnu ar y maes awyr yn fwy cyffredinol, y 2,400 o swyddi sy'n dibynnu arno yn uniongyrchol—ni fydd y Llywodraeth hon yng Nghymru yn troi ein cefn ar yr effaith y mae'r pandemig wedi ei chael ar y maes awyr. Byddwn yn ei gefnogi, hyd yn oed pan na fydd eraill yn gwneud hynny.

Prosiect Skyline yn y Rhondda
The Rhondda Skyline Project

9. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cymorth a roddwyd i brosiect Rhondda Skyline? OQ56421

9. Will the First Minister provide an update on support for the Rhondda Skyline project? OQ56421

I thank the Member for that question. Llywydd, the foundational economy challenge fund has supported the Rhondda Skyline project to build on its feasibility study and explore establishing Wales's first landscape-scale, long-term, community land stewardship project around the town of Treherbert.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Llywydd, mae cronfa her yr economi sylfaenol wedi cefnogi prosiect Rhondda Skyline i adeiladu ar ei astudiaeth o ddichonoldeb ac ymchwilio i sefydlu prosiect stiwardiaeth tir cymunedol, hirdymor cyntaf Cymru ar raddfa tirwedd o amgylch tref Treherbert.

14:30

First Minister, when the Skyline project was first unveiled, it promised so much. As First Minister, you responded to a question I asked about creating jobs and opportunities in the Rhondda, arguing that the Skyline project was evidence that the Labour Party hadn't forgotten about the Rhondda. In October 2019, you said that you would be prepared to, and I quote: 

'do whatever we can to help that very exciting project to come to fruition.'

Well, the project has been diluted from the community having control over a mooted 650 hectares, to now just 80 hectares, by your Government body, Natural Resources Wales, and as if this isn't disappointing enough, even this watered down, modest project has now been rejected out of hand due to NRW/Welsh Government technical internal issues. Similar schemes are run successfully in many countries around the world. There are more than 200 land-owning communities in Scotland doing exactly what the Skyline project wants to do, yet it seems that a model of community economic control of public forestry land cannot get off the ground properly here in Wales. 

Why is the Labour-run Welsh Government unable to do this? Can you tell us what's gone wrong with this project?

Prif Weinidog, pan ddadorchuddiwyd prosiect Skyline am y tro cyntaf, roedd yn addo cymaint. Fel Prif Weinidog, fe wnaethoch chi ymateb i gwestiwn a ofynnais i am greu swyddi a chyfleoedd yn y Rhondda, gan ddadlau bod prosiect Skyline yn dystiolaeth nad oedd y Blaid Lafur wedi anghofio am y Rhondda. Ym mis Hydref 2019, fe wnaethoch chi ddweud y byddech chi'n barod i, ac rwy'n dyfynnu:

wneud beth bynnag a allwn ni i helpu'r prosiect cyffrous iawn hwnnw i ddwyn ffrwyth.

Wel, mae'r prosiect wedi'i wanhau o sefyllfa lle mae'r gymuned â rheolaeth dros 650 hectar fel y crybwyllwyd, i ddim ond 80 hectar erbyn hyn, gan gorff eich Llywodraeth chi, Cyfoeth Naturiol Cymru, ac fel pe na byddai hyn yn ddigon siomedig, mae hyd yn oed y prosiect llawer llai, cymedrol, hwn wedi ei wrthod yn llwyr oherwydd materion technegol mewnol Cyfoeth Naturiol Cymru/Llywodraeth Cymru. Mae cynlluniau tebyg yn cael eu rhedeg yn llwyddiannus mewn llawer o wledydd ledled y byd. Mae dros 200 o gymunedau sy'n berchen ar dir yn yr Alban yn gwneud yn union yr hyn y mae prosiect Skyline eisiau ei wneud, ac eto mae'n ymddangos na all model o reolaeth economaidd gymunedol ar dir coedwigaeth gyhoeddus ddechrau yn briodol yma yng Nghymru.

Pam nad yw Llywodraeth Cymru sy'n cael ei rhedeg gan Lafur yn gallu gwneud hyn? A allwch chi ddweud wrthym ni beth sydd wedi mynd o'i le gyda'r prosiect hwn?

Well, Llywydd, I'm disappointed to find the Member so keen to pronounce the end of the project. I met with senior officials on all of this yesterday morning. I can assure her that the discussions are not at an end. Discussions are taking place between NRW and the project. Those discussions do have to take into account the advice that NRW has had from the Wales Audit Office; she wouldn't expect them to do anything less. There is a further meeting planned today between NRW and the project. I think she's premature, Llywydd, and I think it doesn't help to rush to a conclusion in the way that she has.

I visited the Skyline project and was very impressed by the people I met and the plans that they had. I'm very glad that the Welsh Government has provided £95,000 through the foundational economy challenge fund to support the project, and I am optimistic that the discussions that continue between the project and NRW will find a way of realising the economic and social benefits that the project offers to people in that part of the Rhondda. 

The Minister responsible, Lesley Griffiths, wrote to NRW in December, telling them that she wanted a future for the project that did exactly that, that allowed the full economic and social benefits that it offers to be realised, and I want those discussions to continue on that basis.

Wel, Llywydd, rwy'n siomedig o weld yr Aelod mor awyddus i gyhoeddi diwedd y prosiect. Fe gyfarfûm gydag uwch swyddogion ar hyn i gyd bore ddoe. Gallaf ei sicrhau hi nad yw'r trafodaethau ar ben. Mae trafodaethau'n cael eu cynnal rhwng Cyfoeth Naturiol Cymru a'r prosiect. Mae'n rhaid i'r trafodaethau hynny ystyried y cyngor y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ei gael gan Swyddfa Archwilio Cymru; fyddai hi ddim yn disgwyl iddyn nhw wneud dim byd llai. Mae cyfarfod arall wedi'i gynllunio heddiw rhwng Cyfoeth Naturiol Cymru a'r prosiect. Rwy'n credu ei bod hi'n gynamserol, Llywydd, ac rwy'n credu nad yw'n helpu i ruthro i gasgliad yn y ffordd y gwnaeth hi.

Ymwelais i â'r prosiect Skyline ac fe wnaeth y bobl y cyfarfûm â nhw a'r cynlluniau a oedd ganddyn nhw argraff fawr arnaf. Rwy'n falch iawn bod Llywodraeth Cymru wedi darparu £95,000 drwy'r gronfa her economi sylfaenol i gefnogi'r prosiect, ac rwy'n obeithiol y bydd y trafodaethau sy'n parhau rhwng y prosiect a Cyfoeth Naturiol Cymru yn dod o hyd i ffordd o wireddu'r manteision economaidd a chymdeithasol y mae'r prosiect yn eu cynnig i bobl yn y rhan honno o'r Rhondda.

Ysgrifennodd y Gweinidog sy'n gyfrifol, Lesley Griffiths, at Cyfoeth Naturiol Cymru ym mis Rhagfyr, gan ddweud wrthyn nhw ei bod hi eisiau dyfodol i'r prosiect a fyddai'n gwneud hynny'n union, a fyddai'n caniatáu i'r manteision economaidd a chymdeithasol llawn y mae'n eu cynnig gael eu gwireddu, ac rwyf eisiau i'r trafodaethau hynny barhau ar y sail honno.

Cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip
Questions to the Deputy Minister and Chief Whip

Yr eitem nesaf felly yw'r cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mike Hedges. 

The next item is questions to the Deputy Minister, and the first question is from Mike Hedges.

Hawliau Dynol Pobl Anabl
The Human Rights of Disabled People

1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddiogelu hawliau dynol pobl anabl? OQ56381

1. What action is the Welsh Government taking to protect the human rights of disabled people? OQ56381

Thank you very much for that question, Mike Hedges. The Welsh Government is committed to leading the way in eliminating discrimination towards disabled people. Our disability equality forum has led the way in highlighting the impact of COVID-19 on disabled people during the pandemic.

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Mike Hedges. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i arwain y ffordd o ran dileu gwahaniaethu tuag at bobl anabl. Mae ein fforwm cydraddoldeb i bobl anabl wedi arwain y ffordd o ran amlygu effaith COVID-19 ar bobl anabl yn ystod y pandemig.

I thank the Minister for that response. People with a disability, especially those with hidden disabilities like arthritis, multiple sclerosis, myalgic encephalomyelitis and deafness, often feel overlooked. What is the Welsh Government doing to ensure that more support can be given to people who have these types of disabilities to ensure they are not disadvantaged?

Diolch i'r Gweinidog am yr ymateb yna. Mae pobl ag anabledd, yn enwedig y rhai ag anableddau cudd fel arthritis, sglerosis ymledol, encephalomyelitis myalgic a byddardod, yn aml yn teimlo eu bod yn cael eu hanwybyddu. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau y gellir rhoi mwy o gymorth i bobl sydd â'r mathau hyn o anableddau i sicrhau nad ydyn nhw o dan anfantais?

I recognise the significant challenges, as the Member said, that people living with conditions like MS, ME, arthritis and deafness face. And, also, the additional impact, of course, that COVID has had on carers, friends and families. I know the Member recognises the social model of disability, which the Welsh Government is committed to using, and it makes that important distinction between impairment and disability, recognising that people with impairments are disabled by barriers that commonly exist in society. And we also recognise that not all impairments, as you say, Mike Hedges, are visible, and that hidden impairments must be given the same weighting. And the social model does support those with a hidden disability.

I think it's important to recognise that, in our disability equality forum, we do have a broad membership, including the Royal National Institute for Deaf People, the Wales Council for Deaf People, the MS Society, as well as many other disabled organisations. And we've just employed a network of six disabled people as employment champions, who are going to be working with employers and recognising these hidden impairments, in terms of the barriers and the opportunities we have to overcome them.

Rwy'n cydnabod yr heriau sylweddol, fel y dywedodd yr Aelod, y mae pobl sy'n byw gyda chyflyrau fel MS, ME, arthritis a byddardod yn eu hwynebu. A hefyd, yr effaith ychwanegol, wrth gwrs, y mae COVID wedi'i chael ar ofalwyr, ffrindiau a theuluoedd. Rwy'n gwybod bod yr Aelod yn cydnabod y model cymdeithasol o anabledd, y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i'w ddefnyddio, ac mae'n gwneud y gwahaniaeth pwysig hwnnw rhwng nam ac anabledd, gan gydnabod bod pobl â namau yn cael eu hanalluogi gan rwystrau sy'n bodoli yn gyffredin mewn cymdeithas. Ac rydym ni hefyd yn cydnabod nad yw pob nam, fel y dywedwch chi, Mike Hedges, yn weladwy, a bod yn rhaid rhoi'r un pwysoliad i namau cudd. Ac mae'r model cymdeithasol yn cefnogi'r rhai hynny sydd ag anabledd cudd.

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod bod gennym ni, yn ein fforwm cydraddoldeb i bobl anabl, aelodaeth eang, gan gynnwys Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Fyddar, Cyngor Pobl Fyddar Cymru, y Gymdeithas MS, yn ogystal â llawer o sefydliadau anabledd eraill. Ac rydym ni newydd gyflogi rhwydwaith o chwech o bobl anabl fel hyrwyddwyr cyflogaeth, a fydd yn gweithio gyda chyflogwyr ac yn cydnabod y namau cudd hyn, o ran y rhwystrau a'r cyfleoedd sydd gennym ni i'w goresgyn.

14:35
Caethwasiaeth Fodern
Modern Slavery

2. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am ymdrechion i atal caethwasiaeth fodern yng ngogledd Cymru? OQ56405

2. Will the Deputy Minister make a statement on efforts to prevent modern slavery in north Wales? OQ56405

I thank Rhun ap Iorwerth for that question. We are determined to make all parts of Wales hostile to modern slavery. We are continuing to work with police and crime commissioners and our multi-agency partners in Wales, and across the UK, to protect vulnerable people, and to prevent and put an end to this heinous crime.

Diolch i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn yna. Rydym ni'n benderfynol o wneud pob rhan o Gymru yn elyniaethus i gaethwasiaeth fodern. Rydym yn parhau i weithio gyda chomisiynwyr yr heddlu a throseddu a'n partneriaid amlasiantaeth yng Nghymru, a ledled y DU, i amddiffyn pobl sy'n agored i niwed, ac i atal a rhoi terfyn ar y drosedd ffiaidd hon.

Diolch am yr ateb yna. Mi ges i gyfarfod yn ddiweddar efo Soroptimist International Ynys Môn, mudiad sy'n gwneud gwaith gwerthfawr iawn ym maes caethwasiaeth fodern a county lines, ac yn codi ymwybyddiaeth ac ati. Maen nhw'n poeni bod y pandemig wedi ei gwneud hi'n anoddach i adnabod caethwasiaeth fodern, efo dioddefwyr o bosibl yn fwy ynysig, wedi eu cuddio o'r golwg fwy, yn ystod cyfnodau clo. Mae yna berygl hefyd y gallai caledi economaidd yn sgil y pandemig roi mwy o bobl mewn sefyllfa fregus, lle y gallen nhw fod yn agored i gael eu hegsploitio. Ac mae yna hefyd bryder bod y ffaith bod ysgolion wedi cau yn ei gwneud hi'n anoddach i adnabod plant sydd wedi cael eu tynnu i mewn i county lines. Gaf i ofyn pa astudiaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud o effaith y pandemig ar gaethwasiaeth fodern, a pha fesurau sy'n cael eu rhoi mewn lle i helpu dioddefwyr ar un llaw, ac i atal y troseddwyr ar y llaw arall?

Thank you for that response. I had a meeting recently with Soroptimist International on Anglesey, an organisation doing very valuable work in the area of modern slavery and county lines, and raising awareness and so on. They are concerned that the pandemic has made it more difficult to identify modern slavery, with those suffering being more isolated and more hidden from sight during lockdown periods. There's also a risk that economic hardship, as a result of the pandemic, could place more people in a vulnerable position, where they could be open to exploitation. And there's also a concern that the fact that schools are closed makes it more difficult to identify children who've been drawn into county lines. So, can I ask what study the Welsh Government has made of the impact of the pandemic on modern slavery, and what measures are being put in place in order to help victims on the one hand, and to prevent criminals on the other?

I thank the Member for that important question. The fact that organisations like Soroptimist International are coming forward and taking this as an issue for which they're concerned and seeking evidence, and making representations to tackle modern slavery—. Of course, there is a cross-party group on human trafficking, chaired by Joyce Watson, who actually was also responsible for ensuring that we had the appointment of the Welsh Government anti-slavery co-ordinator. We're the first and only country in the UK to appoint an anti-slavery co-ordinator, even though, of course, not all of the consequences of slavery fall to the devolved Government.

But your points about identifying the impact of COVID, not just in terms of people not coming forward, but identifying victims and awareness raising are crucially important, and we do work closely with key agencies across north Wales. And I think you make also an important point in terms of the issues around county lines. So, we're working with our partners to tackle slavery in county-lines-related crime, to safeguard vulnerable people from becoming victims of exploitation. So, our Welsh Government anti-slavery co-ordinator is working very closely with key agencies in Wales to determine scale, types and location of slavery, and also improving intelligence and recording of incidents in Wales, using the national referral mechanism, NRM, to increase cases within the criminal justice system.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna. Mae'r ffaith fod sefydliadau fel Soroptimist International yn dod ymlaen ac yn cymryd hwn fel mater y maen nhw yn pryderu amdano ac yn ceisio tystiolaeth ar ei gyfer, ac yn cyflwyno sylwadau i fynd i'r afael â chaethwasiaeth fodern—. Wrth gwrs, mae grŵp trawsbleidiol ar fasnachu pobl, o dan gadeiryddiaeth Joyce Watson, a oedd hefyd mewn gwirionedd yn gyfrifol am sicrhau ein bod yn penodi cydgysylltydd gwrth-gaethwasiaeth Llywodraeth Cymru. Ni yw'r wlad gyntaf a'r unig wlad yn y DU i benodi cydgysylltydd gwrth-gaethwasiaeth, er, wrth gwrs, nad y Llywodraeth ddatganoledig sy'n gyfrifol am holl ganlyniadau caethwasiaeth.

Ond mae eich pwyntiau am nodi effaith COVID, nid yn unig o ran pobl ddim yn dod ymlaen, ond o ran nodi dioddefwyr a chodi ymwybyddiaeth, yn hollbwysig, ac rydym ni'n gweithio'n agos gydag asiantaethau allweddol ledled y gogledd. Ac rwy'n credu eich bod chi hefyd yn gwneud pwynt pwysig o ran y materion sy'n ymwneud â llinellau cyffuriau. Felly, rydym ni'n gweithio gyda'n partneriaid i fynd i'r afael â chaethwasiaeth mewn troseddau sy'n gysylltiedig â llinellau cyffuriau, er mwyn diogelu pobl sy'n agored i niwed rhag dioddef camfanteisio. Felly, mae cydgysylltydd gwrth-gaethwasiaeth Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gydag asiantaethau allweddol yng Nghymru i bennu graddfa, mathau a lleoliad caethwasiaeth, a hefyd i wella gwybodaeth a chofnodi digwyddiadau yng Nghymru, gan ddefnyddio'r dull atgyfeirio cenedlaethol, y Mecanwaith Atgyfeirio Cenedlaethol, i gynyddu achosion o fewn y system cyfiawnder troseddol.

Tynnwyd cwestiwn 3 [OQ56396] yn ôl. Cwestiwn 4, Nick Ramsay. Cwestiwn 4, Nick Ramsay.

Question 3 [OQ56396] is withdrawn. Question 4, Nick Ramsay. Question 4, Nick Ramsay.

Question 4, Nick Ramsay. Am I being heard? Yes, I'm being heard. Nick Ramsay has just disappeared from my screen. No, Nick Ramsay is on my screen. Right, I'm going to move on.

Cwestiwn 4, Nick Ramsay. Ydw i'n cael fy nglywed? Ydw, rwy'n cael fy nglywed. Mae Nick Ramsay newydd ddiflannu o'm sgrin. Na, mae Nick Ramsay ar fy sgrin. Iawn, rwy'n mynd i symud ymlaen.

Cwestiwn 5, Helen Mary Jones.

Question 5, Helen Mary Jones.

Cefnogaeth i'r Trydydd Sector yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru
Support for the Third Sector in Mid and West Wales

5. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r trydydd sector yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ56413

5. Will the Deputy Minister make a statement on Welsh Government support for the third sector in Mid and West Wales? OQ56413

14:40

Thank you, Helen Mary Jones, for that question. The Welsh Government provides core funding for the Wales Council for Voluntary Action and county voluntary councils to enable them to support local voluntary organisations and volunteering groups across Wales, and we've provided £4 million via our third sector COVID response fund to the third sector in Mid and West Wales.

Diolch, Helen Mary Jones, am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid craidd ar gyfer Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a chynghorau gwirfoddol sirol i'w galluogi i gefnogi mudiadau gwirfoddol lleol a grwpiau gwirfoddoli ledled Cymru, ac rydym ni wedi darparu £4 miliwn drwy ein cronfa ymateb COVID trydydd sector i'r trydydd sector yn y canolbarth a'r gorllewin.

I'm grateful to the Deputy Minister for her answer. The Deputy Minister will be aware that in recent years many third sector organisations, and Connecting Youth, Children and Adults in Llanelli, in my region, being one, have been diversifying and trying to make their operations more commercial. For example, in CYCA, they've been trying to let out office space for hot desking, that kind of thing. Now, with the impact of the COVID crisis, these attempts to become more commercial are under threat, they've become more difficult, they may have to be refocused. Can the Deputy Minister tell us this afternoon what support the Welsh Government is able to provide to those kinds of third sector organisations whose incomes have been impacted in the medium term? 

Rwy'n ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog am ei hateb. Bydd y Dirprwy Weinidog yn ymwybodol bod llawer o sefydliadau'r trydydd sector yn y blynyddoedd diwethaf, ac mae Cysylltu Ieuenctid, Plant ac Oedolion yn Llanelli, yn fy rhanbarth i, yn un, wedi bod yn arallgyfeirio ac yn ceisio gwneud eu gweithrediadau yn fwy masnachol. Er enghraifft, yn CYCA, maen nhw wedi bod yn ceisio gosod man swyddfa ar gyfer desgiau poeth, y math yna o beth. Nawr, gydag effaith argyfwng COVID, mae'r ymdrechion hyn i ddod yn fwy masnachol o dan fygythiad, maen nhw wedi mynd yn anoddach, efallai y bydd yn rhaid cael pwyslais gwahanol. A all y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni y prynhawn yma pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i'r mathau hynny o sefydliadau trydydd sector y mae eu hincwm wedi ei effeithio yn y tymor canolig?

That's a very important question in terms of the pressures on the voluntary sector during the pandemic and the fact they've had to diversify, and many have diversified in order to respond to the pandemic in different ways. I do remember, of course, visiting the CYCA project myself in past times and seeing the good work that they've undertaken.

Of course, back in April of last year, while responding to the pandemic, I did issue this £24 million package of support for Wales's third sector, and the important point about the package was that it was about emergency response, but it was also about resilience, responding to the pandemic and recognising the need to support those that were diversifying. So, I think the coronavirus recovery grant for volunteering was crucially important in terms of meeting those new needs, but also to recognise it was a recovery for the voluntary services funding, which is now £7.5 million, focusing on reducing inequalities across society and resources for change and development, including also infrastructure support, as well as the Welsh Revitalising Trusts, rebuilding after coronavirus. And this is where we can also ensure that third sector organisations can access other sources of support. So, it's resilience, it's emergency funding and it's recovery to support these organisations. 

Mae hwnna'n gwestiwn pwysig iawn o ran y pwysau ar y sector gwirfoddol yn ystod y pandemig a'r ffaith ei fod wedi gorfod arallgyfeirio, ac mae llawer wedi arallgyfeirio er mwyn ymateb i'r pandemig mewn gwahanol ffyrdd. Rwy'n cofio, wrth gwrs, ymweld â phrosiect CYCA fy hun yn y gorffennol a gweld y gwaith da y maen nhw wedi ei wneud.

Wrth gwrs, yn ôl ym mis Ebrill y llynedd, wrth ymateb i'r pandemig, cyhoeddais y pecyn cymorth hwn gwerth £24 miliwn i drydydd sector Cymru, a'r pwynt pwysig am y pecyn oedd ei fod yn ymwneud ag ymateb brys, ond roedd hefyd yn ymwneud â chadernid, ymateb i'r pandemig a chydnabod yr angen i gefnogi'r rhai a oedd yn arallgyfeirio. Felly, rwy'n credu bod y grant adfer ar gyfer gwirfoddoli yn sgil y coronafeirws yn hollbwysig o ran diwallu'r anghenion newydd hynny, ond hefyd i gydnabod ei fod yn adferiad i gyllid y gwasanaethau gwirfoddol, sydd bellach yn £7.5 miliwn, gan ganolbwyntio ar leihau anghydraddoldebau ar draws cymdeithas ac adnoddau ar gyfer newid a datblygu, gan gynnwys hefyd cymorth seilwaith, yn ogystal ag Ymddiriedolaethau Adfywio Cymru, ailadeiladu ar ôl coronafeirws. A dyma lle gallwn ni hefyd sicrhau bod sefydliadau'r trydydd sector yn gallu cael gafael ar ffynonellau cymorth eraill. Felly, mae'n gadernid, mae'n gyllid brys ac mae'n adferiad i gefnogi'r sefydliadau hyn.

Cwestiwn 6, Janet Finch-Saunders. Cwestiwn 6, Janet Finch-Saunders.

Question 6, Janet Finch-Saunders. Question 6, Janet Finch-Saunders. 

Calling Llandudno bay. Janet Finch-Saunders, can you hear me? I can see you, Janet Finch-Saunders. Are you listening? No.

Galw bae Llandudno. Janet Finch-Saunders, a allwch chi fy nghlywed i? Rwy'n gallu eich gweld chi, Janet Finch-Saunders. Ydych chi'n gwrando? Na.

Nick Ramsay, cwestiwn 4. 

Nick Ramsay, question 4. 

Good. I'm not sure what is going on. [Laughter.] Gremlins in the system. Okay.

Da iawn. Dydw i ddim yn siŵr beth sy'n digwydd. [Chwerthin.] Gremlins yn y system. Iawn.

Y Sector Gwirfoddol
The Voluntary Sector

4. A wnaiff y Dirprwy Weinidog amlinellu cyfraniad y sector gwirfoddol a gwirfoddoli yn ystod y pandemig? OQ56401

4. Will the Deputy Minister outline the contribution of the voluntary sector and volunteering during the pandemic? OQ56401

Thank you very much, Nick Ramsay. Of course, the voluntary sector in Wales has played, as I said, a significant and crucial role in our efforts to fight the pandemic. It's about delivering key services, co-ordinating local support and helping to support our dedicated and compassionate volunteers. I'm sure you would join me, and all of us today, in saying a huge 'thank you' to all our volunteers and voluntary sector organisations.

Diolch yn fawr iawn, Nick Ramsay. Wrth gwrs, mae'r sector gwirfoddol yng Nghymru wedi chwarae  rhan bwysig a hanfodol yn ein hymdrechion i ymladd y pandemig, fel y dywedais i. Mae'n ymwneud â darparu gwasanaethau allweddol, cydgysylltu cefnogaeth leol a helpu i gefnogi ein gwirfoddolwyr ymroddedig a thosturiol. Rwy'n siŵr y byddech chi'n ymuno â mi, a phob un ohonom ni heddiw, i ddweud 'diolch' enfawr i'n holl wirfoddolwyr a sefydliadau'r sector gwirfoddol.

Diolch, Deputy Minister, I would agree with that. Throughout Wales we've seen acts of true heroism, with people getting involved in their local communities, supporting those who have been lonely and isolated. According to Age Cymru, loneliness and isolation are a daily reality for many older people: 75,000 older people in Wales have reported always or often feeling lonely. I've raised the issue of rural loneliness before, Deputy Minister. I wonder what discussions you might have had or could have with the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to discuss how that particular aspect of loneliness in rural areas can be dealt with, and how the volunteering sector can assist in providing support.

Diolch, Dirprwy Weinidog, fe fyddwn i'n cytuno â hynny. Ledled Cymru rydym ni wedi gweld gweithredoedd o wir arwriaeth, gyda phobl yn cymryd rhan yn eu cymunedau lleol, yn cefnogi'r rhai sydd wedi bod yn unig ac yn ynysig. Yn ôl Age Cymru, mae unigrwydd ac arwahanrwydd yn realiti dyddiol i lawer o bobl hŷn: mae 75,000 o bobl hŷn yng Nghymru wedi dweud eu bod bob amser neu yn aml yn teimlo'n unig. Rwyf wedi codi mater unigrwydd gwledig o'r blaen, Dirprwy Weinidog. Tybed pa drafodaethau y gallech chi fod wedi eu cael neu y gallech chi eu cael gyda Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i drafod sut y gellir ymdrin â'r agwedd benodol honno ar unigrwydd mewn ardaloedd gwledig, a sut y gall y sector gwirfoddoli helpu i ddarparu cymorth.

Well, Nick Ramsay raises a very important issue in relation to the services that are provided by the voluntary sector, but the new needs, if you like, that have arisen. There have always been needs in terms of particular pressures and issues in rural areas, but you're also focusing on loneliness and isolation. I think that's where the third sector and voluntary sector have really risen to the occasion, because we do have our county voluntary councils across the whole of Wales in every county, and they are, particularly in the rural areas—the Gwent Association of Voluntary Organisations, of course, covering Monmouthshire—looking at those particular needs. Many also have their older people's forums looking at these issues relating to isolation and loneliness. 

I would say this is a cross-Government issue, and so, yes, in terms of the rural issues, it is a matter to share and work on with the Minister for Environment and Rural Affairs, but it's also very much the responsibility of the Deputy Minister for Health and Social Services, Julie Morgan, who obviously has taken a key role in working with the Older People's Commissioner for Wales, older people's organisations, particularly as a result of the pandemic, to look at ways in which we can reach out and relieve that loneliness and isolation. But it is about how we can ensure that the third sector has the resource and the support, particularly, in terms of volunteering, Age Cymru, Age Connect Wales, to make those befriending organisational links that are so important to older people. 

Wel, mae Nick Ramsay yn codi mater pwysig iawn ynglŷn â'r gwasanaethau a ddarperir gan y sector gwirfoddol, ond yr anghenion newydd, os mynnwch chi, sydd wedi codi. Bu anghenion erioed o ran pwysau a materion penodol mewn ardaloedd gwledig, ond rydych chi hefyd yn canolbwyntio ar unigrwydd ac arwahanrwydd. Rwy'n credu mai dyna ble mae'r trydydd sector a'r sector gwirfoddol wedi ymateb yn dda i'r sefyllfa mewn gwirionedd, oherwydd mae gennym ein cynghorau gwirfoddol sirol ledled Cymru ym mhob sir, ac maen nhw, yn enwedig yn yr ardaloedd gwledig—Cymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Gwent, wrth gwrs, yn cwmpasu sir Fynwy—yn edrych ar yr anghenion penodol hynny. Mae gan lawer hefyd eu fforymau pobl hŷn sy'n edrych ar y materion hyn sy'n ymwneud ag arwahanrwydd ac unigrwydd.

Byddwn i'n dweud bod hwn yn fater traws-Lywodraethol, ac felly, ie, o ran y materion gwledig, mae'n fater i'w rannu a gweithio arno gyda Gweinidog yr Amgylchedd a Materion Gwledig, ond mae hefyd yn sicr yn gyfrifoldeb i'r Dirprwy Weinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Julie Morgan, sy'n amlwg wedi ymarfer swyddogaeth allweddol wrth weithio gyda Chomisiynydd Pobl Hŷn Cymru, sefydliadau pobl hŷn, yn enwedig o ganlyniad i'r pandemig, i edrych ar ffyrdd y gallwn ni estyn allan a lliniaru'r unigrwydd a'r arwahanrwydd hwnnw. Ond mae'n ymwneud â sut y gallwn ni sicrhau bod gan y trydydd sector yr adnoddau a'r cymorth, yn enwedig, o ran gwirfoddoli, Age Cymru, Cyswllt Oedran Cymru, i wneud y cysylltiadau sefydliadol cyfeillio hynny sydd mor bwysig i bobl hŷn.

14:45

Let's try again: question 6, Janet Finch-Saunders. 

Beth am i ni roi cynnig arall arni: cwestiwn 6, Janet Finch-Saunders.

Hawliau Dynol Pobl Hŷn
The Human Rights of Older People

6. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am ddiogelu hawliau dynol pobl hŷn yng Nghymru? OQ56424

6. Will the Deputy Minister make a statement on protecting the human rights of older people in Wales? OQ56424

Thank you, Janet Finch-Saunders. The Welsh Government is committed to upholding and protecting the rights of older people in Wales. Throughout the pandemic, we've worked with the older people’s commissioner, Equality and Human Rights Commission Cymru and Age Cymru to monitor its impact on older people’s rights and take appropriate action.

Diolch, Janet Finch-Saunders. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynnal a diogelu hawliau pobl hŷn yng Nghymru. Trwy gydol y pandemig, rydym ni wedi gweithio gyda'r comisiynydd pobl hŷn, Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol Cymru ac Age Cymru i fonitro ei effaith ar hawliau pobl hŷn a chymryd camau priodol.

Yes, and I would implore you as the Welsh Government to listen to Helena Herklots, our outstanding older people's commissioner. In her manifesto for 2021, she has set out the action that's needed immediately and in the longer term to ensure that older people are not left behind. This includes putting the right legal framework in place to protect and promote older people's rights, so it should come as no surprise to you that I was delighted to read the commissioner's calls for an older people's rights (Wales) Act, which would enshrine the United Nations principles for older persons in domestic law to protect and promote older people's rights in the delivery of all public services. Last year, we called for legislation to protect and promote the rights of older people in Wales, so I'm really supportive of the commissioner's legislative calls. Will you support those calls? Diolch. 

Ydych, a byddwn i yn erfyn arnoch chi fel Llywodraeth Cymru i wrando ar Helena Herklots, ein comisiynydd pobl hŷn eithriadol. Yn ei maniffesto ar gyfer 2021, mae hi wedi nodi'r camau y mae eu hangen ar unwaith ac yn y tymor hwy i sicrhau nad yw pobl hŷn yn cael eu gadael ar ôl. Mae hyn yn cynnwys rhoi'r fframwaith cyfreithiol cywir ar waith i ddiogelu a hybu hawliau pobl hŷn, felly ni ddylai fod yn syndod o gwbl i chi fy mod i wrth fy modd yn darllen galwadau'r comisiynydd am Ddeddf hawliau pobl hŷn (Cymru), a fyddai'n ymgorffori egwyddorion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer pobl hŷn yn y gyfraith ddomestig i ddiogelu a hybu hawliau pobl hŷn wrth ddarparu pob gwasanaeth cyhoeddus. Y llynedd, fe wnaethom ni alw am ddeddfwriaeth i ddiogelu a hybu hawliau pobl hŷn yng Nghymru, felly rwy'n gefnogol iawn i alwadau'r comisiynydd am ddeddfwriaeth. A fyddwch chi'n cefnogi'r galwadau hynny? Diolch.

Diolch, Janet Finch-Saunders. Of course, as you know, we've got a long and proud history of supporting older people's rights. We were the first UK nation to establish an older people's commissioner, and those older people's commissioners over the years—including, of course, Helena now—have played such an important role in advocating and championing older people. We invest £1.5 million a year to support the role of the older people's commissioner. But, throughout the pandemic in particular, we've worked with the older people's commissioner, the Equality and Human Rights Commission Cymru and Age Cymru to monitor the impact on older people’s rights. The older people's commissioner does hold weekly meetings with the Deputy Minister for Health and Social Services, and the dialogue, of course, is about how we can protect the rights of older people, and you will be very much aware of the recent publication of 'Protecting our Health', the chief medical officer's special report on the pandemic. That has also drawn attention to all intergenerational needs, and we have our public consultation on a new strategy for older people. The UN principles for older persons have informed the development of this strategy, and that's very much based on our commitment to ensuring that we reject ageism and age discrimination. 

But I think, finally, Janet Finch-Saunders, you will be pleased to hear that we're awaiting the outcome of the final report on our research into advancing equality and strengthening human rights, which is looking at ways in which we should consider whether we should have legislation to incorporate UN conventions into Welsh legislation. That research, which has been undertaken by Swansea and Bangor universities with Diverse Cymru, is due to be published before the end of this Senedd and, I know, will inform us in terms of taking this forward.

Diolch, Janet Finch-Saunders. Wrth gwrs, fel y gwyddoch chi, mae gennym ni hanes hir a balch o gefnogi hawliau pobl hŷn. Ni oedd y wlad gyntaf yn y DU i sefydlu comisiynydd pobl hŷn, ac mae'r comisiynwyr pobl hŷn hynny dros y blynyddoedd—gan gynnwys Helena yn awr, wrth gwrs—wedi chwarae rhan mor bwysig wrth eirioli a hyrwyddo pobl hŷn. Rydym ni'n buddsoddi £1.5 miliwn y flwyddyn i gefnogi swydd y comisiynydd pobl hŷn. Ond, trwy gydol y pandemig yn arbennig, rydym ni wedi gweithio gyda'r comisiynydd pobl hŷn, Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol Cymru ac Age Cymru i fonitro'r effaith ar hawliau pobl hŷn. Mae'r comisiynydd pobl hŷn yn cynnal cyfarfodydd wythnosol gyda'r Dirprwy Weinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r ddeialog, wrth gwrs, yn ymwneud â sut y gallwn ni ddiogelu hawliau pobl hŷn, ac fe fyddwch chi'n ymwybodol iawn o gyhoeddi 'Diogelu ein Hiechyd' yn ddiweddar, adroddiad arbennig y prif swyddog meddygol ar y pandemig. Mae hyn hefyd wedi tynnu sylw at yr holl anghenion sy'n pontio'r cenedlaethau, ac mae gennym ni ein hymgynghoriad cyhoeddus ar strategaeth newydd ar gyfer pobl hŷn. Mae egwyddorion y Cenhedloedd Unedig ar gyfer pobl hŷn wedi llywio'r gwaith o ddatblygu'r strategaeth hon, ac mae hynny'n seiliedig i raddau helaeth ar ein hymrwymiad i sicrhau ein bod yn gwrthod rhagfarn a gwahaniaethu ar sail oedran.

Ond rwy'n credu, yn olaf, Janet Finch-Saunders, y byddwch chi'n falch o glywed ein bod ni'n disgwyl canlyniad yr adroddiad terfynol ar ein hymchwil i hybu cydraddoldeb a chryfhau hawliau dynol, sy'n edrych ar ffyrdd y dylem ni eu defnyddio i ystyried pa un a ddylem ni gael deddfwriaeth i ymgorffori confensiynau'r Cenhedloedd Unedig yn neddfwriaeth Cymru. Mae'r ymchwil hwnnw, sydd wedi ei gynnal gan brifysgolion Abertawe a Bangor gyda Diverse Cymru, i fod i gael ei gyhoeddi cyn diwedd y Senedd hon ac, rwy'n gwybod, y bydd yn ein llywio o ran bwrw ymlaen â hyn.

14:50
2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny. Rebecca Evans.

The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. There is one change to this week's business. The debate on the four sets of climate change regulations has been postponed until next week. Draft business for the remaining two weeks of term is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically. 

Diolch, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r ddadl ar y pedair set o reoliadau newid hinsawdd wedi'i gohirio tan yr wythnos nesaf. Mae'r busnes drafft ar gyfer y pythefnos sydd ar ôl o'r tymor wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

I call for a single Welsh Government statement on support for Llangollen railway. The directors of this wonderful Welsh standard-gauge heritage railway announced last week that they've taken the reluctant step of inviting their bank to appoint a receiver. The trust board stated it will,

'need to take steps to negotiate with the receiver to try to secure the line and preserve rolling stock and infrastructure to the extent possible. It is intended to recommence operations in due course but this is dependent upon legal and regulatory approvals, including licensing, all of which will clearly take time.'

The impact this will have on their staff, volunteers, customers, suppliers, locomotive owners and their organisations, and anyone else with connections to the railway, is potentially serious, as is the potential wider impact on the visitor economy in Llangollen and throughout the Dee valley. I have therefore been asked to raise this in the Welsh Parliament and alert the First Minister and request a Welsh Government statement accordingly.

Rwy'n galw am un datganiad gan Lywodraeth Cymru ar gefnogaeth i reilffordd Llangollen. Cyhoeddodd cyfarwyddwyr y rheilffordd treftadaeth wych hon yr wythnos diwethaf eu bod, yn anfoddog, wedi cymryd y cam o wahodd eu banc i benodi derbynnydd. Dywedodd bwrdd yr ymddiriedolaeth y bydd

angen cymryd camau i drafod gyda'r derbynnydd er mwyn ceisio sicrhau'r rheilffordd a chadw cerbydau a seilwaith gyhyd â phosibl. Bwriedir ailddechrau gweithredu maes o law ond mae hyn yn dibynnu ar gymeradwyaethau cyfreithiol a rheoliadol, gan gynnwys trwyddedu, a bydd pob un ohonynt yn amlwg yn cymryd amser.

Gallai effaith hyn ar eu staff, gwirfoddolwyr, cwsmeriaid, cyflenwyr, perchnogion locomotifau a'u sefydliadau, ac unrhyw un arall sydd â chysylltiadau â'r rheilffordd, fod yn ddifrifol, yn ogystal â'r effaith ehangach bosibl ar yr economi ymwelwyr yn Llangollen a ledled dyffryn Dyfrdwy. Felly, gofynnwyd imi godi hyn yn Senedd Cymru a rhybuddio'r Prif Weinidog a gofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.

I'm grateful to Mark Isherwood for raising the Llangollen railway in the Chamber this afternoon, and it is absolutely, as he describes, a concerning situation. I will invite him to write to the Deputy Minister for Culture, Sport and Tourism in the first instance, who I know will discuss this matter with the Minister for Economy, Transport and North Wales, to provide a written update on the situation to Mark Isherwood, bearing in mind that we now only have the two weeks of business in the Chamber that remain to us.

Rwy'n ddiolchgar i Mark Isherwood am godi mater rheilffordd Llangollen yn y Siambr y prynhawn yma, ac mae'n sefyllfa sy'n peri pryder, fel y mae'n ei disgrifio. Rwy'n ei wahodd i ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth yn y lle cyntaf, ac rwy'n gwybod y bydd ef yn trafod y mater hwn gyda Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a'r Gogledd, i roi'r wybodaeth ysgrifenedig ddiweddaraf ynghylch y sefyllfa i Mark Isherwood, o gofio mai dim ond pythefnos o fusnes sydd ar ôl gennym ni nawr yn y Siambr.

I'd like to ask for two statements today, Trefnydd, if I may. May I request a written statement from the education Minister on whether she would consider a Wales-wide extension on school consultations that have been taking place under pandemic circumstances? I know this is an issue for many communities in my region, in Powys particularly, and in Carmarthenshire. Following recent revision of Welsh Government guidelines to local authorities, Carmarthenshire County Council's executive board decided last week to extend consultations on four different proposals, including the proposals with regard to Ysgol Mynyddygarreg, until 16 July. I would appreciate an update from the Minister as to whether she feels that, given how difficult it has been for communities to organise and respond to consultations during the pandemic, it would be appropriate to have a national extension on these consultations.

I would further like to ask the Trefnydd for a statement on the situation at the Driver and Vehicle Licensing Agency in Swansea. The Trefnydd will be very aware, I'm sure, that workers are considering strike action because of working conditions there. They do not feel safe. Now, obviously, the DVLA itself is not devolved, but the Welsh Government does have responsibility for enforcing safe working practices. Could I ask the Trefnydd for a statement from the appropriate Welsh Minister to outline what further the Welsh Government can do to help those workers, many of whom, of course, live in Llanelli, in my region? And would she be prepared to join me today in sending a message of solidarity to those workers as they consider whether or not they must take industrial action, as I, as a Plaid Cymru Member of the Senedd, am happy to do?

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad heddiw, Trefnydd, os caf i. A gaf i ofyn am ddatganiad ysgrifenedig gan y Gweinidog Addysg ynghylch a fyddai'n ystyried estyniad i Gymru gyfan ar ymgynghoriadau ysgolion sydd wedi bod yn digwydd dan amgylchiadau pandemig? Rwy'n gwybod bod hyn yn broblem i lawer o gymunedau yn fy rhanbarth i, ym Mhowys yn arbennig, ac yn sir Gaerfyrddin. Yn dilyn adolygiad diweddar o ganllawiau Llywodraeth Cymru i awdurdodau lleol, penderfynodd bwrdd gweithredol Cyngor Sir Caerfyrddin yr wythnos diwethaf i ymestyn ymgynghoriadau ar bedwar cynnig gwahanol, gan gynnwys y cynigion o ran Ysgol Mynyddygarreg, tan 16 Gorffennaf. Byddwn i'n gwerthfawrogi cael yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog ynghylch a yw'n teimlo, o ystyried pa mor anodd y bu i gymunedau drefnu ac ymateb i ymgynghoriadau yn ystod y pandemig, y byddai'n briodol cael estyniad cenedlaethol ar yr ymgynghoriadau hyn.

Hoffwn i ofyn ymhellach i'r Trefnydd am ddatganiad ynghylch y sefyllfa yn yr Asiantaeth Trwyddedu Gyrwyr a Cherbydau yn Abertawe. Bydd y Trefnydd yn ymwybodol iawn, rwy'n siŵr, bod gweithwyr yn ystyried streicio oherwydd yr amodau gwaith yno. Nid ydyn nhw'n teimlo'n ddiogel. Nawr, yn amlwg, nid yw'r DVLA ei hun wedi'i ddatganoli, ond Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am orfodi arferion gweithio diogel. A gaf i ofyn i'r Trefnydd am ddatganiad gan y Gweinidog Cymru priodol i amlinellu beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu'r gweithwyr hynny, y mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, yn byw yn Llanelli, yn fy rhanbarth i? Ac a fyddai hi'n barod i ymuno â mi heddiw i anfon neges o undod i'r gweithwyr hynny wrth iddyn nhw ystyried a oes raid iddynt gymryd camau diwydiannol ai peidio, fel yr wyf fi, fel Aelod Plaid Cymru o'r Senedd, yn hapus i'w wneud?

Again, I'm grateful to Helen Mary Jones for raising two important issues this afternoon. I know that the Minister for Education will have listened carefully to the request for a Wales-wide extension in respect of consultations and the examples that you've given about the extensions of three such consultations in Carmarthenshire. She'll give due consideration to that request, I'm very sure.

On the matter of the DVLA, clearly it is a matter of huge concern to us that people don't feel safe in the workplace, and you'll be aware of the representations that the Welsh Government has made in support of the workforce there at the DVLA in the period leading up to now, and of course we continue to support those workers. Welsh Government has put into law measures to keep people safe in the workplace, but, clearly, those measures do need to be implemented, then, by the employers. So, I'd be very happy to provide that update to the Senedd via my colleague the Minister for the economy, in terms of the support that we've been able to offer DVLA workers so far and the representations that we've been making on their behalf to ensure that they are safe in the workplace.FootnoteLink

Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar i Helen Mary Jones am godi dau fater pwysig y prynhawn yma. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Addysg wedi gwrando'n astud ar y cais am estyniad i Gymru gyfan o ran ymgynghoriadau a'r enghreifftiau yr ydych chi wedi'u rhoi ynghylch ymestyn tri ymgynghoriad o'r fath yn sir Caerfyrddin. Bydd hi'n rhoi ystyriaeth briodol i'r cais hwnnw, rwy'n siŵr iawn.

O ran mater y DVLA, mae'n amlwg ei fod yn destun pryder mawr i ni nad yw pobl yn teimlo'n ddiogel yn y gweithle, a byddwch chi'n ymwybodol o'r sylwadau a wnaeth Llywodraeth Cymru i gefnogi'r gweithlu yno yn y DVLA yn y cyfnod yn arwain at nawr, ac wrth gwrs rydym ni'n parhau i gefnogi'r gweithwyr hynny. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi mesurau cyfreithiol ar waith i gadw pobl yn ddiogel yn y gweithle, ond, yn amlwg, mae angen i'r mesurau hynny gael eu gweithredu, wedyn, gan y cyflogwyr. Felly, byddwn i'n hapus iawn i ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf honno i'r Senedd drwy fy nghydweithiwr, Gweinidog yr Economi, o ran y gefnogaeth yr ydym ni wedi gallu ei chynnig i weithwyr DVLA hyd yma a'r sylwadau yr ydym ni wedi bod yn eu cyflwyno ar eu rhan i sicrhau eu bod yn ddiogel yn y gweithle.FootnoteLink

14:55

I just wondered if we could have some clarity over the relevance of the consultation by the Food Standards Agency on revising food inspection regulations, which they launched just before we knew about the thin EU transition deal. It does rather pose a question mark as to whether it is seeking to undermine the standard we have come to expect, rather than simply an adjustment of the code. And this, indeed, was flagged up as a concern by Professor Terry Marsden when he was giving evidence to the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee last week. So, I wondered if we could have a statement from Lesley Griffiths to give us the Government's view as to what this could mean for undermining the very high standards of Welsh food that we currently enjoy.

Tybed a fyddai modd inni gael rhywfaint o eglurder ynghylch perthnasedd yr ymgynghoriad gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd ar ddiwygio rheoliadau arolygu bwyd, a lansiwyd ganddi ychydig cyn inni wybod am gytundeb pontio gwan â'r UE. Mae'n codi cwestiwn ynghylch a yw'n ceisio tanseilio'r safon yr ydym ni wedi dod i'w disgwyl, yn hytrach na'i fod yn fater o addasu'r cod. A chafodd hyn ei nodi, yn wir, fel pryder gan yr Athro Terry Marsden pan oedd ef yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig yr wythnos diwethaf. Felly, tybed a gawn ni ddatganiad gan Lesley Griffiths i roi barn y Llywodraeth ynghylch yr hyn y gallai hyn ei olygu o ran tanseilio safonau uchel iawn bwyd Cymru, fel sydd gennym ni ar hyn o bryd.

Well, Welsh Government absolutely shares the concerns that Jenny Rathbone has been raising for a long period of time about the impact of a thin deal on the standards that we have in respect of food, and also wider standards in respect of the environment and workers' rights, and so forth. I will ask Lesley Griffiths to provide that update to Jenny Rathbone on what the implications are of the particular consultation that the FSA is currently undertaking.

Wel, mae Llywodraeth Cymru yn rhannu'n llwyr y pryderon y mae Jenny Rathbone wedi bod yn eu codi ers amser maith o ran effaith cytundeb gwan ar y safonau sydd gennym ni o ran bwyd, a hefyd safonau ehangach o ran yr amgylchedd a hawliau gweithwyr, ac yn y blaen. Byddaf i'n gofyn i Lesley Griffiths roi'r wybodaeth ddiweddaraf honno i Jenny Rathbone o ran goblygiadau'r ymgynghoriad penodol hwnnw y mae'r ASB yn ei gynnal ar hyn o bryd.

Trefnydd, as you know, yesterday was International Women's Day and, along with other Members, I was happy to show my support and commitment to developing a more equal Wales. I supported the Welsh Cakes for Welsh Women's Aid campaign by hosting a virtual coffee morning with my staff to discuss the work of Welsh Women's Aid, and to remind ourselves of the support services they offer and how to access them. In light of that, could I request an up-to-date statement from the Welsh Government in relation to its efforts to tackle domestic abuse? You may be aware that, in August last year, Dyfed Powys Police received 900 reports of domestic abuse, compared with 350 incidents a month in 2017, and that shows the need to urgently tackle domestic abuse in communities right across Wales.

Secondly, could I ask for a statement from the Welsh Government in relation to the resumption of elective surgery across Wales? I've received representations from people in Pembrokeshire who are waiting for treatment in considerable discomfort and pain, and they're calling for support and assurances that they will receive treatment. The health Minister has made it clear that it could take the Welsh NHS five years to tackle the backlog in treatments, and I appreciate that there will be a debate on this issue tomorrow, but I believe that it is critical that we have a statement from the Minister on his specific plans to resume all NHS treatments and surgeries across Wales, and how he plans to expedite those services so that people waiting for treatment across Wales can be assured that the Welsh Government has a plan in place to ensure that non-COVID treatments can be delivered sooner rather than later.

Ddoe, fel y gwyddoch chi, Trefnydd, oedd Diwrnod Rhyngwladol y Menywod ac, ynghyd ag Aelodau eraill, roeddwn i'n hapus i ddangos fy nghefnogaeth ac ymrwymiad i ddatblygu Cymru fwy cyfartal. Cefnogais i'r ymgyrch Picau ar y Maen ar gyfer Cymorth i Fenywod Cymru drwy gynnal bore coffi rhithwir gyda fy staff i drafod gwaith Cymorth i Fenywod Cymru, ac i atgoffa ein hunain o'r gwasanaethau cymorth y maen nhw'n eu cynnig a sut i fanteisio ar eu gwasanaethau. Yng ngoleuni hynny, a gaf i ofyn am ddatganiad cyfredol gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â'i hymdrechion i fynd i'r afael â cham-drin domestig? Efallai eich bod chi'n ymwybodol bod Heddlu Dyfed Powys, ym mis Awst y llynedd, wedi cael 900 o adroddiadau am gam-drin domestig, o'i gymharu â 350 o achosion y mis yn 2017, ac mae hynny'n dangos yr angen i ymdrin ar frys â cham-drin domestig mewn cymunedau ledled Cymru.

Yn ail, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynglŷn ag ailddechrau llawdriniaeth ddewisol ledled Cymru? Rwyf i wedi cael sylwadau gan bobl yn Sir Benfro sydd mewn cryn boen ac anghysur ac yn aros am driniaethau, ac maen nhw'n galw am gefnogaeth a sicrwydd y byddan nhw yn cael eu triniaethau. Mae'r Gweinidog Iechyd wedi egluro y gallai gymryd pum mlynedd i GIG Cymru fynd i'r afael â'r ôl-groniad o driniaethau, ac rwy'n sylweddoli y bydd dadl ar y mater hwn yfory. Ond rwy'n credu ei bod yn hollbwysig inni gael datganiad gan y Gweinidog ar ei gynlluniau penodol i ailddechrau holl driniaethau a llawdriniaethau'r GIG ledled Cymru, a sut mae'n bwriadu hwyluso'r gwasanaethau hynny fel y gall pobl sy'n aros am driniaeth ledled Cymru fod yn sicr bod gan Lywodraeth Cymru gynllun ar waith i ddarparu triniaethau nad ydyn nhw'n rhai COVID cyn gynted ag y bo modd.

I'd be very pleased to ask my colleague the Deputy Minister and Chief Whip to provide that update to colleagues on Welsh Government efforts to tackle domestic abuse in Wales. It's been a continuing concern for us throughout lockdown and the fact that, for many people, home isn't a safe place. And I'm sure that the Deputy Minister will be very pleased to provide the latest on Welsh Government action in this respect.

And, as you say, there is a debate tomorrow afternoon on the resumption of elective surgery, but I do know that my colleague the health Minister is working on a plan for the next steps for the NHS and that he does intend to publish something by the end of this month that will encapsulate, I hope, the kind of vision that Paul Davies is seeking this afternoon.

Byddwn i'n falch iawn o ofyn i fy nghyd-Weinidog, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, roi'r wybodaeth ddiweddaraf honno i gydweithwyr ynghylch ymdrechion Llywodraeth Cymru i ymdrin â cham-drin domestig yng Nghymru. Mae hyn wedi bod yn bryder parhaus inni drwy gydol y cyfyngiadau symud, a'r ffaith nad yw'r cartref, i lawer o bobl, yn fan diogel. Ac rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn falch iawn o ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf ar gamau'r Llywodraeth Cymru yn hyn o beth.

Ac, fel y dywedwch, bydd dadl brynhawn yfory ar ailddechrau llawdriniaethau dewisol. Ond rwy'n gwybod bod fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Iechyd, yn gweithio ar gynllun ar gyfer y camau nesaf i'r GIG a'i fod yn bwriadu cyhoeddi rhywbeth erbyn diwedd y mis hwn a fydd yn crynhoi, gobeithio, y math o weledigaeth y mae Paul Davies yn ei cheisio y prynhawn yma.

Concerns have been raised by charities working with people with cancer that many people throughout this country may have missed a cancer diagnosis. Now, people leaving it too late to get concerning and persistent symptoms checked out was a problem in the Rhondda before the COVID crisis. Too many people were getting a cancer diagnosis at a late stage, often when they turned up for treatment at the accident and emergency department. As we move beyond COVID, the Rhondda needs to see a concerted effort to tackle this cancer diagnosis backlog. Can we have a statement from the Government so that we can understand how the Government is planning specifically to do that, especially in an area like ours with greater health inequalities? Could you include in that statement support for a specialist, accessible cancer diagnosis centre in the Rhondda?

Will you also agree to light up all Welsh Government public buildings to remember all of those that we have lost to COVID on the memory day of 23 March?

Mae pryderon wedi'u codi gan elusennau sy'n gweithio gyda phobl â chanser y gallai llawer o bobl ledled y wlad hon fod wedi colli diagnosis o ganser. Nawr, yn y Rhondda, roedd yn broblem, cyn argyfwng COVID, fod pobl yn gadael pethau'n rhy hwyr cyn mynd i weld y meddyg am symptomau pryderus a pharhaus. Roedd llawer gormod o bobl yn cael diagnosis o ganser yn hwyr, a hynny'n aml wrth iddyn nhw fynd i gael triniaeth yn yr adran damweiniau ac achosion brys. Wrth inni symud y tu hwnt i COVID, mae angen i'r Rhondda weld ymdrech ar y cyd i fynd i'r afael â'r ôl-groniad hwn o ddiagnosis canser. A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth fel y gallwn ni ddeall sut y mae'r Llywodraeth yn cynllunio'n benodol i wneud hynny, yn enwedig mewn ardal fel ein hardal ni sydd â mwy o anghydraddoldebau iechyd? A allech chi gynnwys yn y datganiad hwnnw gefnogaeth i ganolfan diagnosis canser arbenigol a hygyrch yn y Rhondda?

A wnewch chi hefyd gytuno i oleuo holl adeiladau cyhoeddus Llywodraeth Cymru er cof am bawb yr ydym ni wedi'u colli i COVID ar ddiwrnod coffa 23 Mawrth?

15:00

Thank you for raising two really important issues. On the first, I just want to reinforce what Leanne Wood has said this afternoon about how important it is to go to your GP should you have any concerns about symptoms that might be related to cancer. The message really is that your NHS is still there for you in these difficult times. Our cancer recovery guidance has been part of the NHS framework planning system since quarter 2 of last year. Health boards are already planning their treatment capacity for cancer care on a quarterly basis, and also responding on a day-to-day basis to deliver as much cancer treatment as they possibly can in the context of the pressures on their services. As we start to emerge now from this second wave, we are looking specifically at how we can move permanently to recover cancer services, and feeding that into our border recovery plans for the NHS, which I have just referred to in an answer to Paul Davies. I can also add that, in February, my colleague the Minister for health held a national meeting with NHS Wales to discuss the recovery of cancer services specifically. Proposals are currently being developed to support that recovery, again as part of that broader recovery approach that I described. So, there will be further information coming forth in due course—as I say, by the end of the month—in respect of the recovery of the NHS.

On the matter of the memory day, I can confirm that we are currently giving very good thought to how best we can mark what will be very sober moment, I think, in terms of the journey that we have all been through in respect of coronavirus. I'm sure that we will be able to say more on that very shortly.

Diolch am godi dau fater pwysig iawn. Ar y cyntaf, hoffwn i ategu'r hyn y mae Leanne Wood wedi'i ddweud y prynhawn yma ynglŷn â pha mor bwysig yw mynd at eich meddyg teulu pe bai gennych chi unrhyw bryderon am symptomau a allai fod yn gysylltiedig â chanser. Y neges mewn gwirionedd yw bod eich GIG yn dal i fod yno ichi yn y cyfnod anodd hwn. Mae ein canllawiau adfer canser wedi bod yn rhan o system cynllunio fframwaith y GIG ers chwarter 2 y llynedd. Mae'r byrddau iechyd eisoes yn cynllunio eu capasiti i drin gofal canser bob chwarter, a hefyd yn ymateb o ddydd i ddydd i ddarparu cymaint o driniaethau canser ag y gallan nhw yng nghyd-destun y pwysau ar eu gwasanaethau. Wrth inni ddechrau dod allan yn awr o'r ail don hon, rydym ni'n edrych yn benodol ar sut y gallwn symud yn barhaol i adfer gwasanaethau canser, a throsglwyddo hynny i'n cynlluniau adfer ffiniol ar gyfer y GIG, yr wyf i newydd gyfeirio atyn nhw mewn ateb i Paul Davies. Gallaf  ychwanegu hefyd fod fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Iechyd, wedi cynnal cyfarfod cenedlaethol ym mis Chwefror, gyda GIG Cymru, i drafod adfer gwasanaethau canser yn benodol. Mae cynigion yn cael eu datblygu ar hyn o bryd i gefnogi'r adferiad hwnnw, unwaith eto fel rhan o'r dull adfer ehangach hwnnw yr oeddwn i wedi'i ddisgrifio. Felly, bydd rhagor o wybodaeth yn cael ei chyflwyno maes o law—fel y dywedais i, erbyn diwedd y mis—o ran adferiad y GIG.

Ar fater y diwrnod coffa, gallaf gadarnhau ein bod ni ar hyn o bryd yn ystyried yn ofalus iawn y ffordd orau y gallwn ni nodi'r hyn a fydd yn foment ddwys iawn, yn fy marn i, ar y daith yr ydym ni i gyd wedi bod drwyddi o ran y coronafeirws. Rwy'n siŵr y byddwn ni'n gallu dweud mwy am hynny cyn bo hir.

Trefnydd, I know that one of the Ministers who assiduously watches this is our tourism Minister. So, I wonder if, through you, I could ask for a statement or for some clarification on the latest move by Tripadvisor, which has worried many of the small to medium-sized tourism operators in my constituency. Tripadvisor already takes 15 per cent commission on any sales that come through its site. For a small operator, that's quite a significant chunk. But, interestingly, in the last couple of months, they've sent out an e-mail to all operators to say that, under their new terms and conditions, they're bringing in rights, in perpetuity, for them to have complete access to any pictures and other materials on the websites. Now, this could be completely normal practice. Who knows? But, they are worried that if they decline this kind offer from Tripadvisor to have in-perpetuity rights to all content from their websites—and some of the content on their websites, by the way, Trefnydd, includes Visit Wales content as well—then they will be kicked off Tripadvisor. No matter what you say about Tripadvisor, good or bad, they are a powerful generator of interest in small and medium-sized operators. I will write to the Minister on this as well, Trefnydd, but I wonder if, though your offices, I could seek a statement or some clarification on what guidance can be given to small and medium-sized operators on this assertive new move from Tripadvisor.

Trefnydd, rwy'n gwybod mai un o'r Gweinidogion sy'n gwylio hyn yn ofalus yw ein Gweinidog Twristiaeth. Felly, tybed a allwn i, drwoch chi, ofyn am ddatganiad neu am rywfaint o eglurhad ar y cam diweddaraf gan Tripadvisor, sydd wedi poeni llawer o'r gweithredwyr twristiaeth bach a chanolig eu maint yn fy etholaeth i. Mae Tripadvisor eisoes yn cymryd comisiwn o 15 y cant ar unrhyw werthiannau sy'n dod drwy ei safle. I'r gweithredwr bach, mae hynny'n rhan eithaf sylweddol. Ond, yn ddiddorol, yn ystod yr ychydig fisoedd diwethaf, anfonwyd e-bost at bob gweithredwr i ddweud, o dan eu telerau ac amodau newydd, eu bod yn cyflwyno hawliau, am byth, iddyn nhw gael defnydd llawn o unrhyw luniau a deunyddiau eraill ar y gwefannau. Nawr, gallai hyn fod yn ymarfer gwbl normal. Pwy â ŵyr? Ond, maen nhw'n poeni, os byddan nhw'n gwrthod y cynnig caredig hwn gan Tripadvisor i gael hawliau am byth dros bob deunydd sy'n cael ei gynnwys ar eu gwefannau—a gyda llaw, Trefnydd, mae rhywfaint o'r deunydd cynnwys ar eu gwefannau, yn golygu deunydd Croeso Cymru hefyd—yna byddan nhw'n cael eu taflu oddi ar Tripadvisor. Ni waeth beth a ddywedwch chi am Tripadvisor, da neu ddrwg, maen nhw'n bwerus o ran creu diddordeb mewn gweithredwyr bach a chanolig eu maint. Byddaf i'n ysgrifennu at y Gweinidog ynghylch hyn hefyd, Trefnydd, ond tybed a gaf i, drwy eich swyddogaethau, ofyn am ddatganiad neu rywfaint o eglurhad ynghylch pa ganllawiau y mae modd eu rhoi i weithredwyr bach a chanolig eu maint ar y cam pendant newydd hwn gan Tripadvisor.

Thank you to Huw Irranca-Davies for raising this. I can see on the corner of the screen my colleague the Deputy Minister for tourism, and he's been listening intently to the situation that you have described this afternoon. I know that he will be keen to explore what support we can offer to the small businesses that are affected within the tourism sector and will look forward to your correspondence with further detail.

Diolch i Huw Irranca-Davies am godi hyn. Rwy'n gallu gweld, yng nghornel y sgrin, fy nghyd-Weinidog, y Dirprwy Weinidog Twristiaeth, ac mae ef wedi bod yn gwrando'n astud ar y sefyllfa yr ydych chi wedi'i disgrifio y prynhawn yma. Rwy'n gwybod y bydd yn awyddus i archwilio pa gymorth y gallwn ni ei gynnig i'r busnesau bach yr effeithir arnynt yn y sector twristiaeth ac y bydd yn edrych ymlaen at eich gohebiaeth fanylach.

15:05

Trefnydd, can I call for two statements? The first is from the Minister with responsibility for mental health on the mental health and well-being benefits of angling in Wales. I've been contacted by many people who like to go fishing, often alone, in solitary places, who have found it really difficult to cope with life during the latest lockdown, because they've been unable to drive to local fishing spots. I do think that this is something that the Welsh Government does need to carefully consider in the forthcoming review of the coronavirus restrictions. Whether the review considers fishing or not, I do think that this important pastime for many thousands of people across Wales does merit some consideration by the Minister responsible for mental health in the future.

Can I also, Trefnydd, call for a statement from you with your finance Minister hat on to provide an update to the Senedd on the development of a procurement advice note on the public contract regulations for discretionary grounds for consideration of excluding businesses from public tenders? You'll be aware that we had some correspondence on this issue last year following your response to a written question that gave rise to concerns that the Welsh Government was planning on publishing a procurement advice note that would primarily impact the nation of Israel. I would be grateful if you could give us an update on this particular matter, because you did suggest in your last correspondence that you'd be making some final decisions on this in December. It's now March, and I think that people do deserve an update. Thank you.

Trefnydd, a gaf i alw am ddau ddatganiad? Daw'r cyntaf gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am iechyd meddwl ar fanteision iechyd meddwl a lles pysgota yng Nghymru. Mae llawer o bobl sy'n hoffi mynd i bysgota, yn aml ar eu pennau eu hunain, mewn mannau unig, wedi cysylltu â mi. Maen nhw wedi ei chael hi'n anodd iawn ymdopi â bywyd yn ystod y cyfyngiadau symud diweddaraf, oherwydd nid ydynt wedi gallu gyrru i fannau pysgota lleol. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth y mae angen i Lywodraeth Cymru ei ystyried yn ofalus yn yr adolygiad a gawn cyn bo hir o gyfyngiadau coronafeirws. Pa un a yw'r adolygiad yn ystyried pysgota ai peidio, rwy'n credu bod y diddordeb hwn sy'n bwysig i filoedd lawer o bobl ledled Cymru yn haeddu rhywfaint o ystyriaeth gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am iechyd meddwl yn y dyfodol.

A gaf i hefyd, Trefnydd, alw am ddatganiad gennych chi, fel Gweinidog Cyllid, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd ynghylch datblygu nodyn cyngor caffael ar y rheoliadau contract cyhoeddus am resymau dewisol dros ystyried eithrio busnesau rhag tendrau cyhoeddus? Byddwch chi'n ymwybodol ein bod ni wedi cael rhywfaint o ohebiaeth ar y mater hwn y llynedd yn dilyn eich ymateb i gwestiwn ysgrifenedig a arweiniodd at bryderon bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyhoeddi nodyn cyngor caffael a fyddai'n effeithio'n bennaf ar genedl Israel. Byddwn i'n ddiolchgar pe gallech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y mater penodol hwn, oherwydd fe wnaethoch chi awgrymu yn eich gohebiaeth ddiwethaf y byddech chi'n gwneud rhai penderfyniadau terfynol ar hyn ym mis Rhagfyr. Mae bellach yn fis Mawrth, ac rwy'n credu bod pobl yn haeddu cael yr wybodaeth ddiweddaraf. Diolch.

On the first issue, which was the request for a statement on the mental health and well-being benefits of angling, I know that the Minister with responsibility for mental health will have listened very carefully to that request. Of course, when we're deliberating all matters relating to restrictions that we are putting on people's lives, we do understand how difficult things are for people. All of the things that normally support our well-being, whether it's angling or the gym or seeing family and friends—having those things removed from us clearly does have a strong and difficult impact on people's lives. We're very aware of that when taking those decisions. But as I say, the Minister will have heard that specific request.

As I said when we last discussed the procurement advice note, I have agreed to take further advice. We have had that advice now, which I'm still considering. But I will write to you shortly in terms of the way forward. Thank you.

O ran y mater cyntaf, sef y cais ynghylch datganiad ar fanteision pysgota o ran iechyd meddwl a lles, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog sy'n gyfrifol am iechyd meddwl wedi gwrando'n astud iawn ar y cais hwnnw. Wrth gwrs, pan fyddwn ni'n trafod yr holl faterion sy'n ymwneud â'r cyfyngiadau yr ydym ni'n eu rhoi ar fywydau pobl, rydym ni'n deall pa mor anodd yw pethau i bobl. Mae'r holl bethau sydd fel arfer yn cefnogi ein lles, boed hynny'n bysgota neu gampfa neu weld teulu a ffrindiau—mae cael y pethau hynny wedi'u eu cymryd oddi wrthym ni yn amlwg yn cael effaith gryf ac anodd ar fywydau pobl. Rydym ni'n ymwybodol iawn o hynny wrth wneud ein penderfyniadau. Ond fel y dywedais i, bydd y Gweinidog wedi clywed y cais penodol hwnnw.

Fel y dywedais i y tro diwethaf y cawsom drafodaeth ar y nodyn cyngor caffael, rwyf wedi cytuno i gael rhagor o gyngor. Rydym wedi cael y cyngor hwnnw nawr, ac rwy'n dal i ystyried hynny. Ond byddaf i'n ysgrifennu atoch chi cyn bo hir ynghylch y ffordd ymlaen. Diolch.

Two issues, if I may, Trefnydd. Firstly, can I add my voice—including Darren Millar, actually, last week—to those calling for the reopening of garden centres across Wales? Now that COVID-19 cases appear to be below the number that originally triggered the lockdown, if we are going to look for businesses to reopen first in the shorter term, then garden centres, I think, should be at the top of that list. They are large areas, mainly open air, with plenty of opportunities for social distancing. So, I wonder if we can have an update from the Minister on any discussions with the garden centre sector on reopening them as swiftly as possible.

Secondly, the BBC documentary The Story of Welsh Art aired recently. I'm not sure how many Members saw it. That featured Abergavenny's world-renowned Jesse tree, a fifteenth-century sculpture at St Mary's priory church depicting the lineage of Christ from the Bible. Other Welsh treasures from across Wales were part of that programme. Wales is blessed with cultural treasures that have attracted tourists to Wales for many years and can do so again in the future. So, I wonder if we could have a framework or an update from the Minister, as we come out of lockdown, as to how Wales's cultural heritage can be used to kick start the tourism economy again across Wales, so that as we build back better and grow back greener, we also grow back culturally stronger and we put the treasures of Wales at the centre of that growing-back process.

Dau fater, os caf i, Trefnydd. Yn gyntaf, a gaf i ychwanegu fy llais—gan gynnwys Darren Millar, mewn gwirionedd, yr wythnos diwethaf—at y rhai sy'n galw am ailagor canolfannau garddio ledled Cymru? Nawr bod achosion COVID-19 yn ymddangos yn is na'r nifer a sbardunodd y cyfyngiadau symud yn wreiddiol, os ydym yn bwriadu ailagor busnesau, yn gyntaf yn y tymor byr, yna dylai canolfannau garddio, rwy'n credu, fod ar frig y rhestr honno. Maen nhw'n ardaloedd mawr, yn yr awyr agored yn bennaf, gyda digon o gyfleoedd i gadw pellter cymdeithasol. Felly, tybed a allwn ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog ynghylch unrhyw drafodaethau gyda'r sector canolfannau garddio o ran eu hailagor cyn gynted â phosibl.

Yn ail, cafodd rhaglen ddogfen y BBC The Story of Welsh Art ei dangos yn ddiweddar. Nid wyf yn siŵr faint o'r Aelodau a welodd y rhaglen. Roedd yn dangos y goeden Jesse fyd-enwog yn y Fenni, cerflun o'r bymthegfed ganrif yn eglwys priordy'r Santes Fair sy'n dangos llinach Crist o'r Beibl. Roedd trysorau Cymreig eraill o bob cwr o Gymru yn rhan o'r rhaglen honno. Mae Cymru wedi'i bendithio â thrysorau diwylliannol sydd wedi denu twristiaid i Gymru ers blynyddoedd lawer a bydd yn gallu gwneud hynny eto yn y dyfodol. Felly, tybed a gawn ni fframwaith neu'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog, wrth inni ddod allan o'r cyfyngiadau symud, ynghylch sut y mae modd defnyddio treftadaeth ddiwylliannol Cymru i roi hwb cychwynnol i'r economi dwristiaeth eto ledled Cymru. Drwy adeiladu'n ôl yn well a thyfu'n wyrddach, gallwn hefyd dyfu'n ôl yn gryfach yn ddiwylliannol a rhoi trysorau Cymru wrth wraidd y broses honno o dyfu'n ôl .

Nick Ramsay will have heard the First Minister outlining the steps that we're taking as we move towards that three-weekly review on 12 March. He'll be considering all the representations that colleagues have made over the recent weeks, but then also, of course, taking the advice that we receive from our scientific and medical advisers in terms of determining where we are able to make those easements. I don't want to pre-empt anything that the First Minister might say on Friday. Discussions are still going on within Cabinet and advice is still being taken as we move towards that review point.

I completely agree that our cultural treasures have huge potential for us in terms of helping us with the recovery, both in terms of the kind of tourism that we would want to see from elsewhere within the UK, but also our own staycations and our own tourism that we will probably want to undertake within our own country over the course of the summer. Because I think if the coronavirus has taught us anything, it's about valuing those things that we have here on our doorstep. I think that those cultural treasures such as the Jesse tree at St Mary's, which Nick Ramsay has described, serve to be very good examples of that. I can see that the Minister is listening again carefully to the suggestion about the role that these treasures can play in our recovery.

Bydd Nick Ramsay wedi clywed y Prif Weinidog yn amlinellu'r camau yr ydym ni'n eu cymryd wrth symud tuag at yr adolygiad tair wythnos hwnnw ar 12 Mawrth. Bydd ef yn ystyried yr holl gynrychiolaethau a gyflwynwyd gan gydweithwyr yn ystod yr wythnosau diwethaf, ond wedyn hefyd, wrth gwrs, yn cymryd y cyngor a gawn ni gan ein cynghorwyr gwyddonol a meddygol i benderfynu ar ble y gallwn ni lacio pethau. Nid wyf i eisiau achub y blaen ar unrhyw beth y gallai'r Prif Weinidog ei ddweud ddydd Gwener. Mae trafodaethau'n dal i fynd rhagddynt o fewn y Cabinet ac mae cyngor yn dal i gael ei gymryd wrth inni symud tuag at y pwynt adolygu hwnnw.

Rwy'n cytuno'n llwyr fod gan ein trysorau diwylliannol botensial enfawr o ran ein helpu ni gyda'r gwaith adfer, o ran y math o dwristiaeth y byddem ni eisiau ei gweld o fannau eraill yn y DU, ond hefyd ein gwyliau ni yma yng Nghymru a'n twristiaeth ein hunain y byddwn ni fwy na thebyg eisiau manteisio arnynt yn ein gwlad ein hunain yn ystod yr haf. Oherwydd rwy'n credu os yw'r coronafeirws wedi dysgu unrhyw beth inni, mae'n ymwneud â gwerthfawrogi'r pethau hynny sydd gennym yma ar garreg ein drws. Rwy'n credu bod y trysorau diwylliannol hynny megis coeden Jesse yn eglwys y Santes Fair, y mae Nick Ramsay wedi'i disgrifio, yn enghreifftiau da iawn o hynny. Rwy'n gallu gweld bod y Gweinidog yn gwrando'n astud eto ar yr awgrym am y rhan y gall y trysorau hyn ei chwarae yn ein hadferiad.

15:10

As we approach the end of this Senedd term, Trefnydd, and as we mark National Intergenerational Week, I'd like a statement, please, from the Government on the importance of intergenerational solidarity. I'd like the statement to acknowledge the real loneliness that's been suffered by both younger and older members of our society, as well as the ageism that's been too present in our national discourse throughout the pandemic. Often, the young and old were pitted against one another in the context of lockdowns in the press, with some commentary focusing on young people's apparent selfishness and others insinuating that protecting older and more vulnerable people was in some ways too high a price to pay. Both of those narratives have been deeply damaging. Both young and older groups have been marginalised and both need support and a stronger voice in decision making to be central in our communities.

At the end of last year, Trefnydd, a number of us set up a cross-party group on intergenerational solidarity, and this week we'll publish our recommendations to mark intergenerational week. It's in response to these that I'd like to see a Government statement, please. Our group feels, with one voice, that plans for recovery from COVID should promote solidarity between generations, that a Minister should be tasked with overseeing this, that more funding should be given to community groups to promote intergenerational solidarity, and that it should be embedded in the curriculum. As we mark our way coming out of the pandemic, decisions over vaccine prioritisation, protecting the public and reopening society are current, they are layered and they are complicated. Reasserting intergenerational solidarity is vital in the context of each of those decisions, because relationships between generations enrich our society, they matter, and they should be strengthened.

Wrth inni nesáu at ddiwedd y tymor Seneddol hwn, Trefnydd, ac wrth inni nodi Wythnos Genedlaethol Pontio'r Cenedlaethau, fe hoffwn i gael datganiad, os gwelwch chi'n dda, gan y Llywodraeth ynglŷn â phwysigrwydd pontio rhwng cenedlaethau. Fe hoffwn i gael datganiad sy'n cydnabod yr unigrwydd gwirioneddol a ddioddefodd aelodau iau a hŷn yn ein cymdeithas ni, yn ogystal â'r rhagfarn ar sail oedran sydd wedi bod yn rhan rhy amlwg o'n sgwrs genedlaethol ni drwy gydol y pandemig. Yn aml, roedd yr hen a'r ifanc yn cael eu rhoi benben â'i gilydd yn y wasg yng nghyd-destun cyfyngiadau symud, gyda rhywfaint o'r sylwebaeth yn canolbwyntio ar hunanoldeb ymddangosiadol pobl ifanc ac eraill yn awgrymu bod amddiffyn pobl hŷn a mwy agored i niwed mewn rhai ffyrdd yn bris a oedd yn rhy uchel i'w dalu. Mae'r ddau naratif hyn wedi bod yn niweidiol iawn. Mae grwpiau o bobl ifanc a phobl hŷn fel ei gilydd wedi cael eu gwthio i'r ymylon; ac mae angen cymorth a llais cryfach ar y ddwy garfan wrth wneud penderfyniadau ar gyfer bod wrth galon ein cymunedau ni.

Ddiwedd y llynedd, Trefnydd, fe sefydlodd nifer ohonom grŵp trawsbleidiol ar bontio'r cenedlaethau, a'r wythnos hon fe fyddwn ni'n cyhoeddi ein hargymhellion ni i nodi wythnos pontio'r cenedlaethau. Mewn ymateb i'r rhain fe hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch chi'n dda. Mae ein grŵp ni'n teimlo, gydag un llais, y dylai cynlluniau ar gyfer adferiad wedi COVID hyrwyddo undod rhwng cenedlaethau, y dylai Gweinidog fod yn gyfrifol am oruchwylio hynny, y dylid rhoi mwy o arian i grwpiau cymunedol i hyrwyddo undod rhwng cenedlaethau, ac y dylai hynny gael ei ymgorffori yn y cwricwlwm. Wrth inni ymlwybro ar ein ffordd allan o'r pandemig, mae'r penderfyniadau ynghylch blaenoriaethu brechlynnau, diogelu'r cyhoedd, ac ailagor cymdeithas yn gyfredol, maen nhw'n amrywiol ac yn gymhleth. Mae ailgyhoeddi pwysigrwydd dealltwriaeth rhwng cenedlaethau yn hanfodol yng nghyd-destun pob un o'r penderfyniadau hyn, oherwydd mae'r berthynas rhwng cenedlaethau yn cyfoethogi ein cymdeithas ni, mae'n bwysig, ac fe ddylid ei chryfhau.

I am really grateful for the way that Delyth Jewell has just framed the work that the cross-party group has undertaken. If a copy hasn't yet found its way to the Welsh Government, I'd be really keen for us to have a copy, so that we can consider and explore those recommendations that you've just described. Because I completely agree that the framing of some of the debate that we've had throughout the pandemic has sought to pit groups against each other. But, actually, we're all in this together, and some of the people who have been most damaged by the pandemic have been our oldest citizens and also our youngest citizens; both of those groups are paying the highest price in different ways. So, I'm very keen to see the piece of work and explore the ideas that Delyth and her colleagues will be bringing forward.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y ffordd y mae Delyth Jewell newydd bortreadu'r gwaith a wnaeth y grŵp trawsbleidiol. Os nad oes copi gan Lywodraeth Cymru eto, fe fyddwn i'n awyddus iawn inni gael un, fel y gallwn ni ystyried ac archwilio'r argymhellion hyn yr ydych chi newydd eu disgrifio. Rwy'n cytuno'n llwyr fod y dull o fynegi peth o'r ddadl a gawsom ni drwy gydol y pandemig wedi ceisio rhoi grwpiau benben â'i gilydd. Ond, mewn gwirionedd, rydym ni i gyd yn rhan o hyn, ac mae'r rhai sydd wedi gweld effaith fwyaf y pandemig wedi bod o blith ein dinasyddion hynaf ni, ac o blith ein dinasyddion ieuengaf ni hefyd; y ddau grŵp hyn sydd wedi talu'r pris uchaf mewn gwahanol ffyrdd. Felly, rwy'n awyddus iawn i weld y darn hwn o waith ac archwilio'r syniadau y bydd Delyth a'i chydweithwyr yn eu cyflwyno.

3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am Frechiadau COVID-19
3. Statement by the Minister for Health and Social Services: Update on COVID-19 Vaccinations

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y diweddaraf am frechiadau COVID-19. Y Gweinidog, Vaughan Gething.

The next item is a statement by the Minister for Health and Social Services, an update on COVID-19 vaccinations. The Minister, Vaughan Gething.

I'm proud to announce that we have had another week of real progress and highlights for our vaccination programme here in Wales. One million people have now had their first dose of this potentially life-saving vaccine. This is fantastic news—another significant milestone for this truly remarkable programme. Once again, we've reached this marker ahead of the indicator date set out in our recently published strategy update. This is thanks to the sheer hard work and determination of the many hundreds of people working both behind the scenes and in vaccine delivery clinics right across the country.

I am sincerely and genuinely grateful to each and every person who has taken up their offer of the vaccine. They have played their part, done their bit, in this national effort to keep Wales safe, and they should be proud of the contribution they have made in this national effort. Every single dose really does count. Every vaccine administered is a step closer to a brighter future for us all. The vaccines are safe and effective, and I urge everyone to take up their offer when it is their turn. I look forward to having my own first vaccine in the coming days.

We're making significant progress towards achieving milestone two, as set out in our vaccine strategy update. More than 85 per cent of people between the ages of 65 and 69 have already received their first dose of the vaccine, and people in the 50 to 64 years old age groups are already being called for their appointments. With four in 10 of the adult population now vaccinated with at least one dose, we are making excellent progress.

I want to end by thanking everyone who has played their part, not just in the success to date, but more so, to recognise that this has come with support from all sides within this place and outside it, and I look forward to more support for our vaccination programme in the days and weeks ahead. We still have a significant task ahead of us, but I'm confident that we'll achieve it on time and in a really successful way, as we have done to date. Thank you, Llywydd.

Rwy'n falch o gyhoeddi ein bod ni wedi cael wythnos arall o gynnydd ac uchafbwyntiau gwirioneddol yn ein rhaglen frechu ni yma yng Nghymru. Erbyn hyn, fe gafodd miliwn o bobl eu dos cyntaf o'r brechlyn hwn sydd â'r gallu i achub bywydau. Newyddion rhagorol, felly—carreg filltir bwysig arall i'r rhaglen wirioneddol ryfeddol hon. Unwaith eto, rydym ni wedi cyrraedd y nod hwn o flaen y dyddiad a ymddangosodd yn ein diweddariad ni o'r strategaeth a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Fe ddigwyddodd hynny oherwydd gwaith caled a phenderfyniad y cannoedd ar gannoedd o bobl sy'n gweithio y tu ôl i'r llenni ac mewn clinigau i weinyddu'r brechlynnau ledled y wlad.

Rwy'n ddiolchgar iawn i bob unigolyn sydd wedi manteisio ar gynnig o'r brechlyn. Maen nhw wedi gwneud eu rhan, wedi sefyll yn y bwlch, yn yr ymdrech genedlaethol hon i gadw Cymru'n ddiogel, ac fe ddylen nhw fod yn falch o'r cyfraniad a wnaeth pob un ohonynt yn yr ymdrech genedlaethol hon. Mae pob un dos yn wirioneddol bwysig. Mae pob brechlyn a roddir yn golygu un cam yn nes at ddyfodol mwy disglair i bob un ohonom ni. Mae'r brechlynnau yn ddiogel ac yn effeithiol, ac rwy'n annog pawb i fanteisio ar y cynnig pan ddaw eu tro nhw. Rwy'n edrych ymlaen at gael fy mrechlyn cyntaf innau yn ystod y dyddiau nesaf.

Rydym yn gwneud cynnydd sylweddol o ran cyrraedd yr ail garreg filltir, fel y'i nodir yn ein diweddariad ni ar y strategaeth frechu. Mae dros 85 y cant o bobl rhwng 65 a 69 oed wedi cael eu dos cyntaf o'r brechlyn eisoes, ac mae pobl yn y grwpiau oedran 50 i 64 oed wedi cael eu galw am eu hapwyntiadau nhw. Gyda phedwar o bob 10 o'r boblogaeth oedolion wedi cael eu brechu unwaith o leiaf erbyn hyn, rydym ni'n gwneud cynnydd ardderchog.

Fe hoffwn i orffen drwy ddiolch i bawb sydd wedi gwneud eu rhan nhw, nid yn unig yn y llwyddiant a fu hyd yn hyn, ond yn fwy felly, i gydnabod bod hyn wedi digwydd gyda chefnogaeth o bob ochr yn y fan hon a'r tu allan, ac rwy'n edrych ymlaen at gael mwy o gefnogaeth i'n rhaglen frechu yn y dyddiau a'r wythnosau sydd i ddod. Mae gennym dasg sylweddol o'n blaenau ni o hyd, ond rwy'n hyderus y byddwn ni'n ei chyflawni mewn da bryd ac mewn ffordd wirioneddol lwyddiannus, fel y gwnaethom ni hyd yn hyn. Diolch, Llywydd.

15:15

Thank you, Minister, for your statement, and once again, it is good news that we are vaccinating as many people as we are at present in Wales. I do have a couple of questions to ask you, though, in general about the vaccine programme. 

The first is that 15 per cent of care home staff have yet to be vaccinated, compared to less than 5 per cent of residents, and it's a much lower take-up than the healthcare staff—87.5 per cent of them have been vaccinated. Are you satisfied that all is being done to convince the more sceptical members of staff to get vaccinated, and what can we do to encourage them, because, as we know, our care home residents are among the most vulnerable in our communities?

My second question is about hospital outbreaks of coronavirus. What review is going on into the causes of hospital outbreaks? They're still occurring in pockets, and they're very detrimental to the starting up of services. Excuse me. I have read your framework for COVID-19 testing for hospital patients in Wales, but, of course, it doesn't really cover prevention within hospitals, and I wondered if you felt that we should do more to try and move that agenda along. I know, for example, in Hywel Dda University Health Board, we have quite a significant hospital outbreak at present in Withybush, and it is stopping the resumption of services.

While we're on the subject of health boards, would you consider what advice might be able to be given to health boards on cancelling and rearranging vaccine appointments? Many people have contacted me to say that they've received texts, they're desperate to go for their vaccine, they can't get there for one reason or another, but they haven't been able to get hold of anyone to rearrange it. And there's a feeling of guilt—I have to confess, I'm one of those—where I couldn't get back to anybody to rearrange my vaccine appointment, so I missed the first one, couldn't tell anyone, and they're now trying to make the second one. But I'm just one voice; I have been contacted by loads of people. They either get text messages where there's no phone number to go back to or no e-mail that they can drop it. And, of course, we can't all just suddenly appear to a particular date or a particular time. Can we do something about it? Because I think it's holding up some people being able to access vaccines, especially some of the more hard-to-reach groups that we've talked about many times before.

Andrew Evans, the chief pharmaceutical officer, has said that we have the capacity in Wales to deliver more than 30,000 vaccines a day. Now, we've not hit 30,000 vaccines a day since 4 March. I do understand some of it's to do with the supply, but reading your COVID update, dated 9 March, you're expecting that to increase with supply of vaccine, starting from this week and going forward, that there should be no problems. Do you think we'll be able to achieve that 30,000?

Finally, I just wanted to ask you about future plans. Mass vaccination centres—a number of them are in buildings and facilities that are used for other things, like leisure centres, and eventually they will kick back into play, and, therefore, we will not be able to use them as mass vaccination centres. Staff and volunteers are helping us at present, but at some point, they will have to go back to their other lives or to their day job. What plans are being put in place or looked at now to ensure that we still have the facilities and the human resource to be able to carry on vaccinating at pace, especially if we do anticipate a third wave? Of course, we're beginning to think that we may need to have a regular annual vaccination in order to protect us from coronavirus and the different mutations that pop up, therefore, we need to be able to build this into our system, and I wonder if you could update the Senedd on that. Thank you very much indeed. Apologies for the coughing fit.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi, ac unwaith eto, dyma newyddion da ein bod ni'n brechu cynifer o bobl ar hyn o bryd yng Nghymru. Er hynny, mae gennyf i un neu ddau o gwestiynau i'w gofyn i chi, am y rhaglen frechu, yn gyffredinol.

Y cyntaf yw nad yw 15 y cant o staff cartrefi gofal wedi cael eu brechu eto, o'i gymharu â llai na 5 y cant o breswylwyr, ac mae hwnnw'n rhif llawer is na'r staff gofal iechyd—mae 87.5 y cant ohonyn nhw wedi cael eu brechu. A ydych chi'n fodlon bod popeth yn cael ei wneud i argyhoeddi'r aelodau staff mwy amheus i gael eu brechu, a beth a allwn ni ei wneud i'w hannog nhw, oherwydd, fel y gwyddom ni, mae trigolion ein cartrefi gofal ymhlith y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau ni?

Mae fy ail gwestiwn i'n ymwneud ag achosion coronafeirws mewn ysbytai. Pa adolygiad sy'n cael ei wneud ar hyn o bryd o ran achosion yn torri allan mewn ysbytai? Maen nhw'n digwydd yma a thraw o hyd, ac maen nhw'n rhwystr i ailddechrau gwasanaethau. Esgusodwch fi. Rwyf wedi darllen eich fframwaith chi ar gyfer profion COVID-19 i gleifion mewn ysbytai yng Nghymru, ond, wrth gwrs, nid yw hynny'n cynnwys atal yr haint mewn ysbytai mewn gwirionedd, ac roeddwn i'n meddwl tybed a oeddech chi'n teimlo y dylem ni wneud mwy i geisio symud yr agenda honno ymlaen. Fe wn i, er enghraifft, ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, fod gennym nifer o achosion wedi torri allan ar hyn o bryd yn Llwynhelyg, ac mae hynny'n rhwystr i ailddechrau gwasanaethau.

Gan ein bod yn sôn am fyrddau iechyd, a fyddech chi'n ystyried pa gyngor y gellid ei roi i fyrddau iechyd o ran gohirio ac aildrefnu apwyntiadau brechu? Mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi i ddweud eu bod nhw wedi cael negeseuon testun, ac maen nhw'n awyddus iawn i fynd i gael eu brechlyn nhw, ond ni allant gyrraedd y fan am ryw reswm neu ei gilydd, ond nid ydyn nhw wedi llwyddo i gael gafael ar neb i aildrefnu. Ac mae yna deimlad o euogrwydd—mae'n rhaid imi gyfaddef, rwyf i'n un o'r rhain—lle na allwn gael gafael ar neb i aildrefnu fy apwyntiad i, felly fe gollais i'r un cyntaf, ond ni allwn i ddweud wrth neb, ac maen nhw'n ceisio gwneud yr ail un nawr. Ond dim ond un llais yn unig ydw i; mae torreth o bobl wedi cysylltu â mi. Maen nhw naill ai'n cael negeseuon testun lle nad oes rhif ffôn i'w ffonio na chyfeiriad e-bost i'w ddefnyddio. Ac, wrth gwrs, mae'n amhosibl i bawb ymddangos yn sydyn bob amser ar gyfer dyddiad neu amser penodol. A allwn ni wneud rhywbeth ynghylch hynny? Oherwydd rwy'n credu bod hyn yn atal rhai rhag cael y brechlynnau, yn enwedig rhai o'r grwpiau sy'n fwy anodd eu cyrraedd yr ydym ni wedi sôn amdanyn nhw lawer tro cyn hyn.

Mae Andrew Evans, y prif swyddog fferyllol, wedi dweud bod y capasiti gennym ni yng Nghymru i weinyddu mwy na 30,000 o frechlynnau bob dydd. Nawr, nid ydym wedi taro 30,000 o frechlynnau mewn diwrnod ers 4 Mawrth. Rwy'n deall bod rhywfaint o hynny'n ymwneud â diffyg cyflenwad, ond wrth ddarllen eich diweddariad chi ar COVID, dyddiedig 9 Mawrth, rydych chi'n disgwyl i hynny gynyddu gyda'r cyflenwad o frechlynnau, gan ddechrau o'r wythnos hon ac wrth symud ymlaen, na ddylai fod unrhyw broblemau. A ydych chi o'r farn y byddwn ni'n gallu cyflawni'r nod hwnnw o 30,000?

Yn olaf, roeddwn i'n awyddus i'ch holi chi ynglŷn â chynlluniau'r dyfodol. Canolfannau brechu torfol—mae nifer ohonyn nhw mewn adeiladau a chyfleusterau a ddefnyddir ar gyfer pethau eraill, fel canolfannau hamdden, ac yn y pen draw fe fyddan nhw'n dechrau cynnal eu gweithgareddau priodol nhw unwaith eto, ac, felly, ni fyddwn ni'n gallu eu defnyddio nhw'n ganolfannau brechu torfol. Mae staff a gwirfoddolwyr yn ein helpu ni ar hyn o bryd, ond rywbryd, fe fydd yn rhaid iddyn nhw ddychwelyd at eu bywydau a'u swyddogaethau arferol. Pa gynlluniau sy'n cael eu rhoi ar waith neu a ystyrir ar hyn o bryd i sicrhau y bydd gennym gyfleusterau ac adnoddau dynol i allu parhau o hyd i frechu ar gyflymder, yn enwedig os ydym yn rhagweld trydedd don? Wrth gwrs, rydym ni'n dechrau meddwl efallai y bydd angen cael brechiad blynyddol rheolaidd er mwyn ein hamddiffyn ni rhag coronafeirws a'r gwahanol fwtadiadau sy'n dod i'r amlwg, ac felly fe fydd angen inni allu cynnwys hyn yn ein system ni. Tybed a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am hynny? Diolch yn fawr iawn. Ymddiheuriadau am y pwl o beswch.

15:20

I wish I could have brought you more water, Angela. [Laughter.]

Mae'n drueni na allwn roi cwpanaid arall o ddŵr ichi, Angela. [Chwerthin.]

Thank you for the questions. There's no need to apologise for needing to take a break with a cough. On care home staff and the vaccination rate, you're right to point out there was a lower rate of take-up amongst staff compared to residents. That's partly a feature of the vaccine hesitancy we see from a range of age groups. Of course, care home staff are made up of people of a range of different ages, including the younger age group, where we recognise that for people under 40, there's a larger hesitancy about the need or the reason to take up the vaccine. Some of the vaccine myths that are being spread by anti-vaxxers, the works of fiction, affect people who have or may want to have children again in the future. So, there is a concern that it may affect male or female fertility; there is absolutely no basis to that, but it is a persistent myth that is reappearing in every part of the UK and further afield as well. It's one of those areas where, actually, I think that one of the best things we can do, again, is to work right across the UK, regardless of our differing political stripes in each of the Governments, and even in this place too, to be really clear there is absolutely no truth to that, and it's about how we have a trusted and a unified message to persuade people to take up the vaccine, to reconsider the evidence about it. As I say, the safety and effectiveness of the vaccine doesn't come because I say that it's safe and effective, but I have a responsibility to be clear about it. It comes on the most trusted conversations people have and people they believe: our health service staff, scientists and often family and friends, people that you're close to, and that, unfortunately is both where people get trusted information, but it's also how misinformation can spread as well. So, there's a constant job of persuasion to do. Despite that, we are seeing very high levels of vaccination take-up within care homes, but certainly more for us to do, and you'll see that again when we move into the vaccination stage after groups 1 to 9 have been completed.

On hospital outbreaks, and the work we do on the nosocomial transmission, that's transmission between health and care staff and others, it's part of the reason why we think that there's been a stubborn continuance in north-west Wales. There's been an outbreak in Ysbyty Gwynedd, and we think that's led to higher figures there than would otherwise have been the case. We're about to publish an update on the advice and guidance on testing in hospitals. A significant part of that is about our work on nosocomial transmission, and we set out there how we're using both lateral flow devices, as well as polymerase chain reaction tests. Of course, that work is led by the deputy chief medical officer and the chief nursing officer here in Wales, so it's led by people who've got real professional leadership and respect, and it's also supported by the consistent advice that Public Health Wales have provided on how to minimise the prospects for nosocomial transmission, because those outbreaks can cause real harm. It's a positive feature of the reducing rates of coronavirus that those outbreaks will be less frequent than they would otherwise have been, and that's thanks to the hard work of everyone right across the country in helping to drive transmission rates down.

On your concern about health boards cancelling or rearranging appointments, I recognise that this happens from time to time, and it's about those people who may or may not be able to reset their appointments. I had to rearrange my own mother's appointment to take place as well, and it took some time to get through on the booking line, but I eventually did, and there was no trouble at all in rearranging the appointment. It is about the real encouragement of people to make the effort to rebook and to be really clear that the NHS won't leave people behind. So, if people do have difficulty attending their appointments, and they haven't been able to get through, they can still rebook and they should do so and take up the offer that is available, including if people have just changed their minds and now want to opt in to taking the vaccine.

I think you're right to point out the future challenges we'll have about multivaccination centres returning to their former purpose at some point in the future. It's a good problem to have, about our success in driving down the transmission and the need to have current facilities available in a different way. The positive aspect, though, is we have 546 different venues where the vaccine is already being delivered. So, as we get through more and more stages and successfully vaccinate the current groups of the population, the challenge will reduce. But your point about the longer term future is a fair one, too. We'll learn lots from this phase of vaccination about what we are likely to need to do in terms of redelivering a COVID vaccine in the future. What we don't know yet is when that would be and the sort of programme we'd have, because the current flu vaccination programme, for example, is largely delivered in general practice and community pharmacies. We still don't yet know if that normalisation is going to be possible in, if you like, the next stage of the vaccine, after we've protected the adult population in Wales. But we do think that we've already got the flexibility for future delivery to cover all adults within the country. 

Finally, on Andrew Evans's point about our need to deliver and our ability to deliver more than 30,000 doses a day, yes we do think we're going to be able to do that. We haven't done so in the recent past. That is simply a factor of supply. But, we do think that, through the rest of this week, you're going to start to see those figures return to about 30,000 doses in a day, and you'll see that carry on for a brief period of time, then a lull and then a steady rate of vaccine delivery as supply normalises out. And, on that basis, we're still in the fortunate position of having the best vaccination rate of any UK nation, with a greater portion of people in Wales having had both doses of the vaccine. That's good news for us, but it also shows that we're at the head of a very successful group of nations right across the UK at present, and I look forward to having more success to report in the coming days and weeks. 

Diolch am y cwestiynau. Nid oes angen ymddiheuro am orfod cymryd hoe fach oherwydd peswch. O ran staff cartrefi gofal a'r gyfradd frechu, rydych chi'n iawn i dynnu sylw at y niferoedd is ymhlith staff sy'n manteisio ar y brechlyn o'u cymharu â niferoedd y preswylwyr. Mae honno'n nodwedd o'r petruster am y brechlyn a welwn ni mewn amrywiaeth o grwpiau oedran. Wrth gwrs, mae staff cartrefi gofal yn cynnwys pobl o wahanol oedrannau, gan gynnwys y grŵp oedran iau, lle rydym ni'n sylweddoli bod mwy o betruster ynghylch yr angen neu'r rheswm dros fanteisio ar y brechlyn i bobl dan 40 oed. Mae rhai o'r mythau hyn ynglŷn â brechlynnau a gaiff eu lledaenu gan y garfan wrth-frechu, y gweithiau ffuglen, yn effeithio ar bobl sy'n awyddus, efallai, i gael plant eto yn y dyfodol. Felly, mae yna bryder y gallai hyn effeithio ar ffrwythlondeb dynion neu fenywod; nid oes sail o gwbl i hynny, ond mae hon yn chwedl barhaus sy'n ailymddangos ym mhob rhan o'r DU a'r tu hwnt hefyd. Dyma un o'r meysydd hynny lle rwyf i'n credu mai un o'r pethau gorau y gallwn ni ei wneud, unwaith eto, yw gweithio ledled y DU, ni waeth beth fyddo lliw ein cotiau gwleidyddol ni ym mhob un o'r Llywodraethau, ac yn y fan hon hefyd hyd yn oed, i fod yn eglur iawn nad oes yna unrhyw wirionedd o gwbl yn hynny. Ac mae'n ymwneud â chyflwyno neges ddibynadwy ac unol i berswadio pobl i fanteisio ar y brechlyn, ac ailystyried y dystiolaeth amdano. Fel y dywedais, nid yw diogelwch nac effeithiolrwydd y brechlyn yn digwydd oherwydd fy mod i'n dweud ei fod yn ddiogel ac yn effeithiol, ond mae gennyf gyfrifoldeb i fod yn eglur iawn ynghylch hynny. Mae hynny'n deillio o'r sgyrsiau mwyaf dibynadwy a gaiff pobl gyda'r bobl y maen nhw'n eu credu: sef staff ein gwasanaeth iechyd, gwyddonwyr a theulu a ffrindiau yn aml, pobl yr ydych chi'n agos atyn nhw. Ac yn anffodus, er y gall pobl rannu gwybodaeth sy'n ddibynadwy, mae cyfeiliorni a chamwybodaeth hefyd yn digwydd fel hyn. Felly, mae'r gwaith o berswadio pobl yn waith parhaus. Er gwaethaf hynny, rydym yn gweld cyfraddau uchel iawn o frechu mewn cartrefi gofal, ond yn sicr mae mwy i'w wneud, ac fe fyddwch chi'n gweld hynny eto pan fyddwn yn symud i'r cam brechu ar ôl cwblhau grwpiau 1 i 9.

O ran achosion yn torri allan mewn ysbytai, a'r gwaith a wnawn ni ynglŷn â throsglwyddiad nosocomiaidd, hynny yw trosglwyddiad rhwng staff iechyd a gofal a phobl eraill, dyna ran o'r rheswm pam rydym ni'n credu bod yr ystyfnigrwydd yn parhau n y gogledd-orllewin. Bu achosion yn Ysbyty Gwynedd, ac rydym ni'n credu bod hynny wedi arwain at ffigurau uwch yn y fan honno nag a fyddai wedi bod fel arall. Rydym ni ar fin cyhoeddi diweddariad ar y cyngor a'r arweiniad ynglŷn â phrofi mewn ysbytai. Mae rhan sylweddol o hynny'n ymwneud â'n gwaith ni ar drosglwyddiad nosocomiaidd, ac rydym yn nodi yno sut rydym yn defnyddio dyfeisiau llif ochrol yn ogystal â phrofion adwaith cadwyn polymerase. Wrth gwrs, fe gaiff y gwaith hwnnw ei arwain gan y dirprwy brif swyddog meddygol a'r prif swyddog nyrsio yma yng Nghymru, felly fe gaiff ei arwain gan bobl sydd ag arweinyddiaeth a pharch proffesiynol gwirioneddol. Fe gaiff ei gefnogi hefyd gan y cyngor parhaus a ddarparodd Iechyd Cyhoeddus Cymru ynglŷn â sut i leihau'r rhagolygon ar gyfer trosglwyddiad nosocomiaidd, oherwydd fe all yr achosion hynny achosi niwed gwirioneddol. Nodwedd gadarnhaol o'r gostyngiad yng nghyfraddau coronafeirws fydd bod yr achosion hynny'n llai lluosog nag y bydden nhw wedi bod fel arall, a diolch am waith caled pawb ledled y wlad wrth helpu i leihau'r cyfraddau trosglwyddo.

O ran eich pryder chi ynghylch byrddau iechyd yn canslo neu'n aildrefnu apwyntiadau, rwy'n cydnabod bod hyn yn digwydd o bryd i'w gilydd, ac mae hyn yn ymwneud â phobl yn gallu aildrefnu eu hapwyntiadau nhw neu beidio. Fe fu'n rhaid i mi aildrefnu apwyntiad fy mam innau hefyd, ac fe gymerodd beth amser imi fynd trwodd ar y ffôn, ond fe wnes i yn y pen draw, ac nid oedd yna unrhyw drafferth o gwbl i aildrefnu'r apwyntiad. Mae'n ymwneud ag annog pobl i wneud yr ymdrech i aildrefnu a bod yn eglur iawn na fydd y GIG yn gadael neb ar ôl. Felly, os yw pobl yn ei chael hi'n anodd bod yn bresennol ar gyfer eu hapwyntiadau nhw, ac nad ydyn nhw wedi gallu mynd drwodd ar y ffôn, fe allan nhw aildrefnu o hyd ac fe ddylen nhw wneud hynny a derbyn y cynnig sydd ar gael, ac mae hynny'n cynnwys pobl sydd newydd newid eu meddyliau ac yn dymuno cael y brechlyn nawr.

Rwy'n credu eich bod chi'n iawn i dynnu sylw at yr heriau a fydd gennym ni yn y dyfodol ynghylch canolfannau aml-frechu yn dychwelyd i'w diben blaenorol yn y dyfodol. Ond mae honno'n broblem dda i'w chael, mae'n ymwneud â'n llwyddiant ni wrth yrru'r trosglwyddiad i lawr a'r angen i sicrhau bod cyfleusterau cyfredol ar gael mewn ffordd arall. Yr agwedd gadarnhaol, serch hynny, yw bod gennym 546 o wahanol leoliadau lle mae'r brechlyn yn cael ei weinyddu eisoes. Felly, wrth inni fynd trwy fwy o gamau eto a brechu'r grwpiau presennol o'r boblogaeth yn llwyddiannus, fe fydd yr her yn lleihau. Ond mae eich pwynt chi am ddyfodol y tymor hwy yn un teg hefyd. Fe fyddwn ni'n dysgu llawer o'r cam brechu hwn am yr hyn y mae'n debygol y bydd angen inni ei wneud o ran gweinyddu brechlyn COVID eto yn y dyfodol. Yr hyn nad ydym ni'n ei wybod eto yw pryd y gallai hynny fod a'r math o raglen a fyddai'n rhaid inni ei chael. Mae'r rhaglen frechu bresennol rhag y ffliw, er enghraifft, yn cael ei gweinyddu mewn practisau cyffredinol a fferyllfeydd cymunedol yn bennaf. Nid ydym yn gwybod eto a fydd y normaleiddio hwnnw'n bosibl yng ngham nesaf y brechlyn, os mynnwch chi, ar ôl inni ddiogelu'r boblogaeth o oedolion yng Nghymru. Ond rydym yn credu bod yr hyblygrwydd gennym ni eisoes ar gyfer cyflawni yn y dyfodol i gynnwys pob oedolyn yn y wlad.

Yn olaf, ynglŷn â phwynt Andrew Evans am ein hangen ni i gyflawni a'n gallu i ddarparu mwy na 30,000 dos y dydd, ydym, rydym yn credu y byddwn ni'n gallu gwneud hynny. Nid ydym wedi gwneud hynny yn y gorffennol diweddar. Maint y cyflenwad yw'r unig reswm am hynny. Ond, rydym ni yn credu, yn ystod gweddill yr wythnos hon, y byddwch chi'n dechrau gweld y ffigurau hynny'n mynd yn ôl i tua 30,000 dos y dydd, ac fe fyddwch chi'n gweld hynny'n parhau am gyfnod byr, yna fe fydd cyfnod tawelach ac yna fe fydd cyfradd gyson o weinyddu brechlynnau wrth i'r cyflenwad normaleiddio. Ac, ar y sail honno, rydym ni'n dal i fod yn y sefyllfa ffodus o gael y gyfradd orau o frechu yn unrhyw un o wledydd y DU, gyda chyfran fwy o bobl yng Nghymru wedi cael dau ddos o'r brechlyn. Mae hynny'n newyddion da i ni, ond mae'n dangos hefyd ein bod ni ar frig grŵp llwyddiannus iawn o genhedloedd ledled y DU ar hyn o bryd, ac rwy'n edrych ymlaen at adrodd am fwy o lwyddiant yn y dyddiau a'r wythnosau nesaf. 

15:25

A gaf i eto longyfarch pawb sydd wedi sicrhau ein bod ni wedi cyrraedd y cerrig milltir rhyfeddol yma—dros 1 filiwn o bobl wedi cael y dos gyntaf, ac 1.2 miliwn, bron, wedi cael y dos gyntaf neu'r ail. Mae'n argoeli'n dda ar gyfer cyrraedd y targedau yn y misoedd i ddod.

Gwnaf i gwpwl o bwyntiau, fel dwi'n ei wneud bob wythnos. Does dim eisiau ichi ymateb i'r rhain, Weinidog, achos rydyn ni'n gwybod ein bod ni'n anghytuno arnyn nhw. Dwi'n meddwl ein bod ni mewn lle mor dda y gallem ni fod yn rhedeg cynllun paralel efo hwn er mwyn sicrhau bod gweithwyr sy'n fwyaf tebygol o ddod ar draws y feirws yn gallu cael eu brechu ynghynt. Ond dydyn ni ddim yn cytuno ar hynny. Hefyd, mi wnaf i ofyn eto, fel dwi wedi ei wneud gymaint, plis gawn ni'r data llawn ar faint o bob brechiad sy'n cael ei roi i bob gwlad? A dweud y gwir, mae'r dyddiau diwethaf wedi bod yn enghraifft dda o pam y byddai hynny'n ddefnyddiol. Mae yna lot wedi bod yn cysylltu efo fi dros y dyddiau diwethaf yn tynnu sylw at y ffaith bod yna fwy yn gymharol o'r ail ddos wedi bod yn cael ei roi yng Nghymru. Mae pobl yn gweld ein bod ni'n disgyn ar ei hôl hi, yn eu llygaid nhw, o ran y dos cyntaf. Buasai'n ddefnyddiol cael eglurhad gennych chi ar y record yn fan hyn o beth sy'n digwydd yma, pam fod y strategaeth yma wedi sifftio tuag at yr ail ddos, ac a oes a wnelo hynny mewn unrhyw ffordd â'r ffaith bod yna ddiffygion yn y cyflenwad o un o'r ddau frechiad yn dod i Gymru. Felly, eglurwch beth sydd wedi digwydd yn y fan honno, achos mae pobl yn edrych yn ofalus iawn ar y data—lot o bobl—ac maen nhw'n gallu gweld patrymau ac maen nhw'n gallu gweld bod yna newid wedi bod mewn dyddiau diweddar. 

Dau gwestiwn sydyn arall: gofalwyr di-dâl—dwi'n sicr yn falch eu bod nhw wedi cael eu cynnwys rŵan yng ngrŵp blaenoriaeth chwech ar gyfer y brechiad. Dwi'n gwybod bod y ffurflen ar-lein rŵan ar gael iddyn nhw i'w lenwi gan y rhan fwyaf o'r byrddau iechyd. Dwi'n meddwl bod pob un heblaw un wedi ei wneud o ar gael. A gaf i jest gofyn pa waith cyhoeddusrwydd sy'n cael ei wneud i wneud yn siŵr bod gofalwyr di-dâl yn ymwybodol o'r ffurflen yna a lle i ddod o hyd iddo fo?

A'r ail gwestiwn ydy ynglŷn ag asthma. Mae ymchwil yn dangos bod pobl efo asthma mewn perygl ychydig yn uwch o fynd i'r ysbyty os ydyn nhw'n cael y feirws yma, a hefyd yn llawer mwy tebygol o ddioddef COVID hir. Ond, dwi wedi cael un enghraifft o etholwraig yn methu â ffeindio allan os oedd hi'n gymwys i gael y brechiad. Yn y pen draw, mi gafodd hi. Bues i'n cyfathrebu efo'r bwrdd iechyd ar ei rhan hi. Ond dwi'n deall bod yna wybodaeth wedi cael ei rhannu efo meddygfeydd rŵan ynglŷn â phwy efo asthma ac ati ddylai fod yn gymwys. A fyddech chi'n gallu gwneud y wybodaeth yna'n gyhoeddus? 

May I once again congratulate everyone who has ensured that we've reached these incredible milestones—over 1 million people having their first dose; almost 1.2 million will have had either their first or second doses. It bodes very well for reaching targets in the coming months.

I'll make a few points, as I do every week. You don't need to respond to these, Minister, because we know that we disagree. I think we're in such a good place that we could be running a parallel programme with this in order to ensure that those workers who are most likely to be exposed to the virus could be vaccinated earlier, but we disagree on that, I know. I'll also ask once again, as I've done so many times, please can we have the full data on how much of each vaccine is provided to each nation? The past few days have been a good example of why that would be useful. Many have been contacting me over the past few days drawing attention to the fact that there is relatively more of the second dose being provided in Wales—people seeing that we are falling behind in their eyes in terms of the first dose. Now, it would be useful to have clarity from you on the record as to what is happening. Why has this strategy shifted towards the second dose and does that have anything to do with the fact that there are deficiencies in the supplies of one of the two vaccines coming to Wales? So, explain to us what's happening there, because people are looking very carefully at the data and they can see patterns emerging, and they can see that there has been change over the past few days. 

Two brief questions: unpaid carers—I'm certainly pleased that they've now been included in priority group six for vaccination. I know that the online form is available so that they can fill it in. I think it's available from most of the health boards, I think all bar one. Could I just ask what publicity work is being undertaken to ensure that unpaid carers are aware of that form and where to access it?

And the second question is on asthma. Now, research shows that people with asthma are at a slightly higher risk of being admitted to hospital if they catch this virus. They're also far more likely to suffer long COVID. But I've had one example of a constituent failing to find out whether she qualified for the vaccine. Ultimately, she got the vaccine. I was in touch with the health board on her behalf. But I understand some information has been provided to surgeries as to who with asthma should qualify. So, could you make that information publicly available? 

Thank you for the points and the questions. I welcome your congratulations to the NHS-led team for the significant achievement already achieved to date, and the confidence in the future delivery of this NHS-led vaccination programme in Wales. And, again, you're right, we do disagree on the JCVI advice, how we should follow it, and whether we should prioritise one group and deprioritise others. So, that's a point of fact that we disagree on that.

On second-dose delivery, we've made a choice on managing our stock of the Pfizer vaccine so that we can run the second doses effectively. It's about how efficient our programme is in making sure people receive their second dose in time, and that we don't end up with a problem later in this month where we potentially won't have enough second-dose stock available. And that would be a really big problem, I think. There are many people concerned about having to mix vaccines. Well, we're not doing that in Wales: a very clear approach to this. We're being efficient, and we have a different risk appetite, I think, to other countries about how they're going to run these doses deliberately, because you're right that there is some difference in the figures. The overall total of first doses delivered—the UK average is 33.5 per cent of first doses for the whole population; it's just short of that here in Wales. On the second dose, it's 1.7 per cent, but it's 5.8 per cent on second doses in Wales. And on the total doses delivered, the UK average is 35.2 per cent; in Wales, it's 37.5 per cent. So, we're delivering more vaccines per head than any other UK nation. And that information is available in the public domain, and I'm looking to make sure we publish not just the tables on the figures, but also some of those figures on UK comparison points as well. So, you don't have to wait for my statement; they'll be a regular part of how we publish information. And each country is already publishing their figures on how they use their vaccine stocks. So, rather than me trying to give a commentary on a run on how other countries are doing, I can talk about what we're doing and how we're effectively managing the stocks we have in a way that I think is highly successful.

On unpaid carers, it's possible that I'll be talking with the chair of one of the health boards who doesn't have the online form available later this week to understand why they haven't got that online form available. It is available online, and awareness of it is being spread not just through primary care, but, actually, crucially, through carers' organisations, who—. We went through a programme of co-designing the form—the Government, the NHS and those carers' organisations—and so we settled on something that we all think will work. And that takes you through a series of questions to make sure that you get your entitlement. That information is then entered into the Welsh immunisation system, and that should then generate the appointment. So, we want to see as much use of that online form as possible to give people a consistent experience across the country. 

On asthma, you're right, there has been a letter that's gone from one of the senior clinical leads in the Government, and there's a letter that's gone out to primary care, and, given that it will have gone out to a whole range of primary care providers, I think that's essentially public. I'll just make sure that arrangements are made to publish that advice, so everyone can see how that advice has been provided for primary care to then manage their lists of people in a way that, again, should be as consistent as possible across the country. I don't think there's any difficulty in doing it, and I'm sure we can issue a simple written statement in the coming days to do so. 

Diolch am y pwyntiau a'r cwestiynau. Rwy'n croesawu eich bod chi'n llongyfarch y tîm a arweinir gan y GIG oherwydd y cyflawniad sylweddol a wnaed hyd yma, a'r hyder wrth gyflawni'r rhaglen frechu hon a arweinir gan y GIG yng Nghymru i'r dyfodol. Ac, unwaith eto, rydych chi'n iawn, rydym yn anghytuno ar gyngor y Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu, a sut y dylem ni ddilyn hwnnw, ac a ddylem ni flaenoriaethu un grŵp ac amddifadu un arall o flaenoriaeth. Felly, mae honno'n ffaith ein bod ni'n anghytuno ar hynny.

O ran dosbarthu ail ddos, rydym wedi gwneud dewis o ran rheoli ein stoc ni o frechlyn Pfizer fel y gallwn ni weinyddu'r ail ddos yn effeithiol. Mae hyn yn ymwneud â pha mor effeithlon yw ein rhaglen ni o ran sicrhau bod pobl yn cael eu hail ddos nhw mewn da bryd, a'n bod ni'n osgoi problem yn ddiweddarach yn y mis hwn pan na fydd digon o stoc o'r ail ddos ar gael inni o bosibl. Ac fe fyddai honno'n broblem fawr iawn, yn fy marn i. Mae llawer o bobl yn pryderu am orfod cymysgu brechlynnau. Wel, nid ydym ni am wneud hynny yng Nghymru: mae'r agwedd at hyn yn glir iawn. Rydym ni'n ceisio bod yn effeithlon, ac mae ein hagwedd ni tuag at risg yn wahanol, rwy'n credu, o'i chymharu â gwledydd eraill ynglŷn â'u dull nhw o weinyddu'r dosau hyn yn fwriadol, oherwydd rydych chi'n iawn fod yna rywfaint o wahaniaeth yn y ffigurau. Cyfanswm cyffredinol y dosau cyntaf a ddarparwyd—cyfartaledd y DU yw 33.5 y cant o'r dosau cyntaf ar gyfer y boblogaeth gyfan; mae ychydig o dan hynny yma yng Nghymru. Ar gyfer yr ail ddos, mae'n 1.7 y cant, ond mae'n 5.8 y cant ar gyfer yr ail ddos yng Nghymru. Ac ar gyfer cyfanswm y dosau a ddarparwyd, cyfartaledd y DU yw 35.2 y cant; yng Nghymru, mae'r cyfanswm yn 37.5 y cant. Felly, rydym ni'n gweinyddu mwy o frechlynnau y pen nag unrhyw wlad arall yn y DU. Ac mae'r wybodaeth honno ar gael i'r cyhoedd, ac rwy'n awyddus i sicrhau ein bod ni'n cyhoeddi nid yn unig y tablau ar y ffigurau, ond rhai o'r ffigurau hynny ynglŷn â phwyntiau o gymhariaeth â'r DU hefyd. Felly, nid oes raid ichi aros am fy natganiad i; fe fyddan nhw'n rhan reolaidd o'r ffordd yr ydym ni'n cyhoeddi gwybodaeth. Ac mae pob gwlad yn cyhoeddi ei ffigurau eisoes ynglŷn â sut maen nhw'n defnyddio eu stociau nhw o frechlynnau. Felly, yn hytrach nag ymgais gennyf i yn rhoi sylwebaeth ar y sefyllfa mewn gwledydd eraill, rwy'n gallu siarad am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud a sut rydym ni'n rheoli'r stociau sydd gennym ni'n effeithiol mewn ffordd sydd, yn fy marn i, yn llwyddiannus i raddau helaeth iawn.

O ran gofalwyr di-dâl, mae'n bosibl y byddaf i'n siarad yn nes ymlaen yr wythnos hon gyda chadeirydd un o'r byrddau iechyd lle nad yw'r ffurflen ar-lein yn weithredol er mwyn deall pam nad yw'r ffurflen ar-lein honno ar gael ganddyn nhw. Mae ar gael ar-lein, ac mae pobl yn cael eu gwneud yn ymwybodol ohoni nid yn unig drwy ofal sylfaenol ond, yn hollbwysig, drwy sefydliadau'r gofalwyr, sydd—. Fe aethom ni drwy raglen o gyd-ddylunio'r ffurflen—y Llywodraeth, y GIG a'r sefydliadau hynny i ofalwyr—ac fe wnaethom ni setlo ar rywbeth yr ydym ni o'r farn y bydd yn gweithio. Ac mae'r ffurflen honno'n eich tywys chi drwy gyfres o gwestiynau i sicrhau eich bod chi'n cael yr hyn sy'n haeddiannol. Yna, fe gaiff yr wybodaeth honno ei bwydo i system imiwneiddio Cymru, ac yna fe ddylai hynny gynhyrchu'r apwyntiad. Felly, rydym ni'n awyddus i weld cymaint o ddefnydd â phosibl o'r ffurflen ar-lein honno er mwyn darparu profiad cyson i bobl ledled y wlad.

O ran asthma, rydych chi'n iawn, mae llythyr wedi cael ei anfon gan un o'r uwch arweinwyr clinigol yn y Llywodraeth, ac mae llythyr wedi mynd allan i ofal sylfaenol, ac, o ystyried y bydd hwnnw wedi mynd allan i ystod eang o ddarparwyr gofal sylfaenol, rwy'n credu ei fod yn gyhoeddus yn y bôn. Fe fyddaf yn sicrhau bod trefniadau'n cael eu gwneud i gyhoeddi'r cyngor hwnnw, fel y gall pawb weld sut y darparwyd y cyngor hwnnw ac fe all gofal sylfaenol reoli eu rhestrau nhw o bobl wedyn mewn ffordd a ddylai fod, unwaith eto, mor gyson â phosibl ledled y wlad. Nid wyf i o'r farn fod unrhyw anhawster wrth wneud hynny, ac rwy'n siŵr y gallwn ni gyhoeddi datganiad ysgrifenedig syml ar hynny yn ystod y dyddiau nesaf. 

15:30

The people of Islwyn who I represent congratulate you and the Welsh Labour Government on hitting the historic milestone of the millionth vaccination. In my constituency of Islwyn, the mass vaccination in Newbridge leisure centre is effectively, and with skill, vaccinating large numbers of people. Minister, with four out of 10 of the Welsh adult population having had at least one dose, what is your message to the communities of Islwyn in regard to the progress being made to vaccinate every adult by 31 July?

Mae pobl Islwyn, yr wyf i'n eu cynrychioli, yn eich llongyfarch chi a Llywodraeth Lafur Cymru ar achlysur cyrraedd carreg filltir hanesyddol, sef miliwn o frechiadau. Yn fy etholaeth i, sef Islwyn, mae'r brechu torfol yng nghanolfan hamdden Trecelyn yn effeithiol iawn, ac yn fedrus iawn, yn brechu niferoedd mawr o bobl. Gweinidog, gyda phedwar o bob 10 ymhlith poblogaeth oedolion Cymru wedi cael o leiaf un dos, beth yw eich neges chi i gymunedau Islwyn o ran y cynnydd sy'n cael ei wneud i frechu pob oedolyn erbyn 31 Gorffennaf?

I think people can have a high level of confidence about where we're going to get to, both in the middle of April, and, indeed, by the end of July, depending on supply. And it's supply that is the only issue that potentially holds us back. I think, to be fair, you'd have the same if you spoke to any of the NHS-led programmes in the UK. We could have delivered more by now if more supply was available. That's not a criticism; it's a statement of where we are, and I think that goes back to Angela Burns's questions as well. So, if you're waiting for your vaccine, and you're in groups 1 to 9, you can be confident that you will have had it, or should have been offered it, by the middle of April. I think that means we're in good shape to be offering the rest of the adult population in Wales their vaccine, if supplies hold up, from the middle of April onwards. And, again, the longer-term forecast on the stability of vaccine supply should mean we can do that by the end of July. It gets more uncertain the further into the future we are, but, in the conversations I've had not just with the UK Minister on vaccine supply, but other health Ministers in the UK, and, indeed, the two vaccine suppliers at present, both Pfizer and AstraZeneca,I think we will get a level of supply that allows us to do that. And that, again, will give us different choices about how the public can go about their business and return to more normality, all the while we're managing the risk of what is still an unfinished pandemic. But I'm grateful to hear that the constituency you represent are proud of what we're doing in this NHS-led programme.

Rwy'n credu y gall pobl fod â lefel uchel iawn o hyder am ein sefyllfa ni, ar ganol mis Ebrill, ac, yn wir, erbyn diwedd mis Gorffennaf hefyd, gan ddibynnu ar y cyflenwadau. A'r cyflenwad yw'r unig fater a allai ein dal ni'n ôl. Rwy'n credu, a bod yn deg, mai'r un fyddai'r ateb pe byddech chi'n siarad ag unrhyw un o'r rhaglenni a arweinir gan y GIG yn y DU. Fe allem fod  wedi gwneud mwy erbyn hyn pe byddai yna fwy o gyflenwad wedi bod ar gael. Nid beirniadaeth mohoni; dim ond datgan ein sefyllfa ni, ac rwy'n credu bod hynny'n mynd yn ôl at gwestiynau Angela Burns hefyd. Felly, os ydych chi'n aros am eich brechlyn chi, a'ch bod chi yn perthyn i grwpiau 1 i 9, fe allwch fod yn hyderus y byddwch wedi cael cynnig un, neu fe ddylech gael cynnig un, erbyn canol mis Ebrill. Rwyf i o'r farn fod hynny'n golygu ein bod ni mewn sefyllfa dda i fod yn cynnig brechlyn i weddill y boblogaeth oedolion yng Nghymru, os bydd y cyflenwadau yn ateb y gofyn, o ganol mis Ebrill ymlaen. Ac, unwaith eto, fe ddylai'r rhagolwg i'r tymor hwy, o ran sefydlogrwydd y cyflenwad o frechlynnau, olygu y gallwn ni wneud hynny erbyn diwedd mis Gorffennaf. Mae'n mynd yn fwy ansicr po bellaf i'r dyfodol yr edrychwn. Ond, yn y sgyrsiau yr wyf i wedi eu cael nid yn unig â Gweinidog y DU ynglŷn â'r cyflenwad o frechlynnau, ond gyda Gweinidogion Iechyd eraill yn y DU, ac, yn wir, gyda'r ddau gwmni sy'n cyflenwi'r brechlynnau yr ydym ni'n eu defnyddio ar hyn o bryd, sef Pfizer ac AstraZeneca, rwyf i o'r farn y bydd gennym y lefel o gyflenwad i ganiatáu inni wneud hynny. Ac fe fydd hynny, unwaith eto, yn rhoi dewisiadau amrywiol inni ynglŷn â sut y gall y cyhoedd fwrw ymlaen â'u bywydau a chael mwy o normalrwydd, gan barhau i reoli'r perygl oherwydd yr hyn sy'n dal i fod yn bandemig nad yw wedi dod i ben eto. Ond rwy'n falch iawn o glywed bod yr etholaeth yr ydych chi'n ei chynrychioli yn gwerthfawrogi'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yn y rhaglen hon dan arweiniad y GIG.

15:35
4. Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2021
4. The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2021

Yr eitem nesaf, felly, yw'r Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2021. A dwi'n galw ar y Gweinidog unwaith eto i gyflwyno'r rheoliadau yma—Vaughan Gething.

The next item is the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2021. And I call on the Minister once again—Vaughan Gething.

Cynnig NDM7614 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2021 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 26 Chwefror 2021.

Motion NDM7614 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2021 laid in the Table Office on 26 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Llywydd. I move the motion before us. Members will be aware the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 5) (Wales) Regulations 2020 were reviewed on 18 February, and concluded that the whole of Wales should remain at alert level 4. This means that everyone must continue to stay at home for now. All non-essential retail, hospitality venues, licensed premises and leisure facilities must remain closed. This also means that people are generally unable to form extended households, otherwise known as 'bubbles'. Until the most recent amendments to the regulations, the only exception has been for single responsible adult households, adults living alone, or living alone with children, who could form a support bubble with one other household. Since Wales moved to alert level 4, households needing contact on compassionate grounds, or to assist with childcare, have been able to do so.

The regulations have, however, been amended so that households with any children under the age of one can form a support bubble—again, with one other household. This seeks to ensure that new parents or carers of children under one can receive support from friends or family during the crucial first year of a baby's life. This will also help with the baby's development. The amended restriction regulations also allow 16 and 17-year-olds living alone, or with people of the same age, without any adults, to similarly form a support bubble. And finally, the regulations have been amended to allow all venues approved for the solemnisation of weddings, formation of a civil partnership, or alternative wedding ceremonies, to open for this limited purpose. To be clear, wedding receptions, at present, are still not permitted.

We've clearly set out that our first priority is to get as many children and students back to face-to-face learning as soon as possible. With this in mind, our approach to easing restrictions will be in gradual steps. We will continue to listen to the medical and scientific advice, then assess the impact of the changes that we make. Despite the huge progress in rolling out vaccines that we've just discussed and the improving public health situation, we have seen how quickly the situation can deteriorate. Faced with new variants of coronavirus, especially the much faster spreading Kent variant, we cannot provide as much certainty and predictability as we would otherwise like. We will give as much notice to people and businesses as we can do ahead of any change. When we believe it is safe to ease restrictions, we will do so. I ask Members to support these regulations, which continue to play an important part in adapting the coronavirus rules here in Wales to ensure that they remain both effective and proportionate. Thank you.

Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig sydd ger bron. Mae'r Aelodau yn ymwybodol bod Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 5) (Cymru) 2020 wedi cael eu hadolygu ar 18 Chwefror, ac fe ddaethpwyd i'r casgliad y dylai Cymru i gyd aros ar lefel rhybudd 4. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid i bawb ddal ati i aros gartref am y tro. Mae'n rhaid i'r holl siopau nad ydynt yn hanfodol, mannau lletygarwch yn ogystal â safleoedd trwyddedig a chyfleusterau hamdden aros ar gau. Mae hyn yn golygu nad yw pobl, ar y cyfan, yn gallu ffurfio aelwydydd estynedig, sef yr hyn a elwir hefyd yn 'swigod'. Hyd nes i'r diwygiadau diweddaraf gael eu gwneud i'r rheoliadau, yr unig eithriad fu ar gyfer aelwydydd un oedolyn cyfrifol, oedolion sy'n byw ar eu pennau eu hunain, neu sy'n byw ar eu pennau eu hunain gyda phlant, a allai ffurfio swigod cymorth gydag un aelwyd arall. Ers i Gymru symud i rybudd lefel 4, mae aelwydydd sydd angen cyswllt ar sail dosturiol, neu i gynorthwyo gyda gofal plant, wedi gallu gwneud hynny.

Fodd bynnag, cafodd y rheoliadau eu diwygio fel y gall aelwydydd ag unrhyw blant dan un oed ffurfio swigod cymorth—unwaith eto, gydag un aelwyd arall. Mae hyn yn ceisio sicrhau y gall rhieni newydd neu warcheidwaid plant dan flwydd oed gael cymorth gan ffrindiau neu deulu yn ystod blwyddyn gyntaf hanfodol bywyd baban. Fe fydd hyn yn helpu gyda datblygiad y baban hefyd. Yn ogystal â hynny, mae'r rheoliadau diwygiedig ar gyfer y cyfyngiadau yn caniatáu i bobl ifanc 16 ac 17 oed sy'n byw ar eu pennau eu hunain, neu gyda phobl o'r un oedran, heb unrhyw oedolion, ffurfio swigod cymorth yn yr un modd. Ac yn olaf, mae'r rheoliadau diwygiedig yn caniatáu i bob lleoliad a gymeradwyir ar gyfer gweinyddu priodasau, seremonïau partneriaeth sifil, neu seremonïau priodas amgen, agor at y diben cyfyngedig hwn. I fod yn eglur, ni chaniateir ciniawau priodas ar hyn o bryd.

Rydym wedi nodi'n glir mai ein blaenoriaeth gyntaf ni yw gweld cymaint o blant a myfyrwyr â phosibl yn dychwelyd i addysg wyneb yn wyneb cyn gynted ag y bo modd. Gyda hyn mewn golwg, fe fydd ein dull ni o lacio'r cyfyngiadau yn digwydd mewn camau graddol. Fe fyddwn ni'n parhau i wrando ar y cyngor meddygol a gwyddonol ac, wedi hynny, fe fyddwn ni'n asesu effaith y newidiadau a wnaed. Er gwaethaf y cynnydd enfawr o ran gweinyddu brechlynnau yr ydym ni newydd sôn amdano, a'r sefyllfa sy'n gwella o ran iechyd y cyhoedd, rydym wedi gweld pa mor gyflym y gall y sefyllfa ddirywio. Yn wyneb amrywiolion newydd o'r coronafeirws, yn arbennig amrywiolyn Caint, sy'n ymledu ar raddfa lawer cyflymach, ni allwn  ddarparu cymaint o sicrwydd na rhagweld cymaint ag y byddem ni'n ei hoffi fel arall. Fe fyddwn ni'n rhoi cymaint o rybudd i bobl a busnesau ag y gallwn ni cyn gwneud unrhyw newidiadau. Pan fyddwn ni o'r farn ei bod yn ddiogel llacio'r cyfyngiadau, fe fyddwn ni'n gwneud hynny. Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r rheoliadau hyn, sy'n parhau i fod â rhan bwysig wrth addasu rheolau coronafeirws yma yng Nghymru er mwyn sicrhau eu bod nhw'n dal i fod yn effeithiol a chymesur. Diolch.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Thank you. Can I now call the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw?

Diolch i chi. A gaf i alw nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw?

Thank you, Dirprwy Lywydd. I've just a few short comments to make. We considered these regulations at our meeting yesterday morning, and our report contains three merits points that will be familiar to Members. Our first merits point notes the Welsh Government's justification for any potential interference with human rights. We've drawn particular attention to a number of key paragraphs in the explanatory memorandum that make direct reference to articles 2, 5, 8, 9, and 11 of the European charter of fundamental rights and article 1 of the first protocol. And our second and third merits points note that there has been no formal consultation on the regulations, and that a regulatory impact assessment has not been carried out by the Welsh Government. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gennyf i ychydig o sylwadau byr i'w rhoi. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ni bore ddoe, ac mae ein hadroddiad ni'n cynnwys tri phwynt teilyngdod sy'n gyfarwydd iawn i'r Aelodau. Mae ein pwynt teilyngdod cyntaf ni'n nodi cyfiawnhad Llywodraeth Cymru dros unrhyw ymyrraeth bosibl â hawliau dynol. Rydym wedi tynnu sylw arbennig at nifer o baragraffau allweddol yn y memorandwm esboniadol sy'n cyfeirio'n uniongyrchol at erthyglau 2, 5, 8, 9 ac 11 o siarter hawliau sylfaenol Ewrop ac erthygl 1 o'r protocol cyntaf. Ac mae ein hail a'n trydydd pwynt teilyngdod yn nodi na fu yna ymgynghoriad ffurfiol ar y rheoliadau, ac nad yw Llywodraeth Cymru wedi cynnal asesiad effaith rheoleiddiol. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Dau newid yn y fan hyn rydyn ni'n cytuno â nhw, y cyntaf yn ymwneud â mangreoedd ar gyfer seremonïau priodas sifil a phartneriaethau sifil, y llall yn caniatáu i aelwydydd efo, beth bynnag, un plentyn dan un oed ffurfio aelwyd estynedig. Dwi yn falch o weld hyn yn digwydd o ran llesiant, a dwi'n cyfeirio'n benodol at y gwaith mae Bethan Sayed wedi'i wneud yn y maes yma'n benodol, dwi'n meddwl, yn codi ymwybyddiaeth, fel rhiant ifanc ei hun hefyd, wrth gwrs. Felly, fel dwi'n dweud, mi fyddwn ni'n cefnogi hwn.

Gwnaf i gyfeirio, os caf i, jest yn sydyn, at yr adolygiad nesaf. Dwi yn gobeithio, eto o ran llesiant, y byddwn ni'n gallu symud i gyfnod 'aros yn lleol', rŵan, yn hytrach nag 'aros gartref'. Dwi'n credu buasai fo yn gwneud gwahaniaeth mawr o ran llesiant pobl, a dwi'n edrych ymlaen at gael mwy o fap ynglŷn â'r ffordd ymlaen. Ond Ynys Môn ydy fy etholaeth i. Rydym ni'n gwybod bod Ynys Môn yn un o'r ardaloedd lle mae nifer yr achosion ar ei uchaf. Rydym ni'n gwybod am yr effaith mae'r math newydd o goronafeirws yn ei gael, pa mor hawdd ydy o i ledaenu. Rydym ni'n gweld y ffigurau diweddaraf, eto'r prynhawn yma, ynglŷn â nifer yr achosion yn Ysbyty Gwynedd ac yn y blaen. Felly, mae'n rhaid symud ymlaen yn bwyllog iawn, iawn, iawn. Felly, jest cwestiwn sydyn: sut bydd y Llywodraeth yn cyfathrebu mor glir â phosib na all pobl ddefnyddio'r ffaith bod cil y drws yn agor fel rheswm i wthio'r drws yna ar agor led y pen, achos dydyn ni ddim yn barod am hynny?  

Two changes here that we agree with, the first relating to venues for weddings and civil partnerships, and the second allowing households with one child under the age of one to form an extended household. I'm very pleased to see this happening in terms of well-being, and I make specific reference to the work that Bethan Sayed has done in this particular area, where she's been raising awareness as a young parent herself, of course. So, as I say, we will be supporting this. 

I will refer, if I may, just briefly, to the next review. I do hope, in terms of well-being, that we will be able to move to a 'stay local' instruction, rather than a 'stay at home', which I think would make a great difference in terms of people's well-being, and I look forward to having more of a road map on the way forward. But Ynys Môn is my constituency. We know that Ynys Môn is one of the areas where the number of cases is highest, and we know of the impact that the new coronavirus variant has, how quickly it spreads, and we see the latest figures this afternoon and the number of cases in Ysbyty Gwynedd and so on. Therefore, we must move on very cautiously. So, just a brief question: how will the Government communicate as clearly as possible the message that people can't use the fact that the door is being pushed ajar as a reason to push that door open, because we're not ready for that?

15:40

Thank you. Could I call on the Minister for Health and Social Services to reply to the debate? Vaughan Gething.  

Diolch. A gaf i alw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl? Vaughan Gething.

Thank you, once again, to the legislation and justice committee for their scrutiny of the regulations. Once again, the regular reviews they undertake do help us to make sure that the legislation fulfils its purpose and is appropriately drafted, and they have, from time to time, picked up what I think are small, but important, differences in the regulations, which we have then corrected, once they have reviewed them. That is always helpful. 

On Rhun ap Iorwerth's point, I'm grateful for the support for these regulations. On your broader point about possible future regulations, you will have heard both myself and the First Minister refer to the possibility of a 'stay local' period before there is a wider move in travel. And there is nothing perfect about that, but we recognise that, in moving from one stage to another, an intermediate 'stay local' stage may well be useful. And this is about people being sensible with any rules or guidance. And if we're going to provide guidance on it, it is just that, not a hard and fast rule, and we ask people to be sensible about how they exercise that. And I recognise that, if I lived in the middle of Powys, what 'stay local' might mean could be very different to living here in Penarth or in the Cardiff part of my constituency. And so we ask people to exercise the level of common sense and support that has seen us to this point now. What I would not want to see is for people to take an approach to any potential easing that takes us well beyond where we need to be, because I want to see a safe and phased progress out of our current restrictions that does not mean we need to put the brakes on again. 

People need to be cognisant of, if they are going to travel, to make sure they're still observing the other restrictions that will still be there and in place, and in particular the challenges for all of us about making sure we keep our distance from people, good hand hygiene and not mixing indoors in particular. That's still the most dangerous and risky form of contact and, as I've said, the Kent variant does mean that this is a much more transmissible variant than the one that we have currently dealt with, and so that's why the extra caution is needed. It's for all of us, though, to play our part so we can have different choices to make in the future, and different choices that I certainly hope we can all agree we would not want to have to reverse back from.

So, thank you for your general comments and support, and I look forward to hoping that Members will now agree the regulations before us. 

Diolch i'r pwyllgor deddfwriaeth a chyfiawnder, unwaith eto, am graffu ar y rheoliadau. Unwaith eto, mae adolygiadau rheolaidd y pwyllgor hwn yn ein helpu ni i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn ateb ei diben a'i bod wedi ei drafftio'n addas, ac mae'r pwyllgor, o bryd i'w gilydd, wedi sylwi ar wahaniaethau bychan, ond pwysig iawn, yn fy marn i, yn y rheoliadau, y gwnaethom ni eu cywiro, ar ôl i'r pwyllgor eu hadolygu. Mae hynny o gymorth mawr bob amser.

Ynglŷn â phwynt Rhun ap Iorwerth, rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth i'r rheoliadau hyn. Ynglŷn â'ch pwynt ehangach chi am reoliadau posibl yn y dyfodol, rydych chi wedi clywed y Prif Weinidog a minnau'n cyfeirio at y posibilrwydd o gyfnod 'aros yn lleol' cyn y gellir cael symudiad ehangach o ran teithio. Ac nid oes dim byd yn berffaith yn hynny, ond rydym ni'n cydnabod, wrth symud o un cam i'r llall, y gallai cyfnod pontio 'aros yn lleol' fod yn ddefnyddiol. Ac mae hyn yn golygu pobl yn ymddwyn yn synhwyrol gydag unrhyw reolau neu ganllawiau. Ac os byddwn ni'n rhoi arweiniad ar hyn, dyna'n union fyddai hynny, nid rheol haearnaidd. Rydym yn gofyn i bobl fod yn synhwyrol ynglŷn â sut y maen nhw'n mynd o gwmpas hynny. Ac rwy'n sylweddoli, pe byddwn i'n byw yng nghanol Powys, y gallai 'aros yn lleol' olygu rhywbeth gwahanol iawn i fyw yma ym Mhenarth neu yn y rhan o Gaerdydd sydd yn fy etholaeth i. Ac felly rydym yn gofyn i bobl ddefnyddio eu synnwyr cyffredin a dangos y gefnogaeth sydd wedi ein cynnal ni hyd yr awr hon. Yr hyn nad ydym yn awyddus i'w weld yw pobl yn cymryd agwedd tuag at unrhyw lacio posibl sy'n ein dwyn ni ymhell y tu hwnt i'r sefyllfa y mae angen inni fod ynddi hi, oherwydd rwy'n eiddgar i weld cynnydd graddol a diogel wrth symud oddi wrth ein cyfyngiadau presennol a fyddai'n golygu na fyddai angen inni arafu unwaith eto.

Os ydyn nhw'n mynd i deithio, mae angen i bobl gydnabod a gwneud yn siŵr eu bod yn dal i gadw at y cyfyngiadau eraill a fydd yn parhau i fod yn weithredol ac yn eu lle, ac yn enwedig yr heriau i bob un ohonom ni wrth sicrhau ein bod yn cadw pellter oddi wrth bobl, yn cofio am hylendid dwylo, ac yn enwedig ddim yn cymysgu dan do. Hwnnw yw'r dull mwyaf peryglus o gysylltu â phobl o hyd ac, fel y dywedais i, mae amrywiolyn Caint yn golygu ei fod yn amrywiolyn sy'n llawer haws iddo drosglwyddo na'r un yr ydym wedi bod yn ymdrin ag ef hyd yma, ac felly dyna pam mae angen gofal ychwanegol. Mater i bob un ohonom ni, serch hynny, yw gwneud ein rhan fel y gallwn wneud dewisiadau eraill yn y dyfodol, a dewisiadau eraill yr wyf i'n sicr yn gobeithio y gallwn ni i gyd gytuno na fyddem yn dymuno eu bod yn cael eu gwrthdroi.

Felly, diolch am eich sylwadau a'ch cefnogaeth gyffredinol, ac rwy'n edrych ymlaen at obeithio y bydd yr Aelodau yn cytuno nawr ar y rheoliadau sydd ger bron. 

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, I don't see objections. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36. 

Diolch. Y cynnig yw ein bod ni'n derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, nid wyf i'n gweld unrhyw un sy'n gwrthwynebu. Gan hynny, fe dderbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

5., 6., 7. & 8. Rheoliadau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 (Diwygio Targed Allyriadau 2050) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) (Diwygio) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) (Diwygio) 2021 a Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2021
5., 6., 7. & 8. The Environment (Wales) Act 2016 (Amendment of 2050 Emissions Target) Regulations 2021, The Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021, The Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021 and The Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2021

Items 5, 6, 7 and 8 have been postponed on our agenda until next week.

Cafodd eitemau 5, 6, 7 ac 8 ar ein hagenda ni eu gohirio tan yr wythnos nesaf.

9. Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy’n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-gymdeithasol) (Cymru) 2021
9. The Equality Act 2010 (Authorities subject to a duty regarding Socio-economic Inequalities) (Wales) Regulations 2021

Therefore, item 9 is the Equality Act 2010 (Authorities subject to a duty regarding Socio-economic Inequalities) (Wales) Regulations 2021, and I call on the Deputy Minister and the Chief Whip to move the motion, Jane Hutt. 

Felly, eitem 9 yw Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy'n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-Gymdeithasol) (Cymru) 2021, ac rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i gynnig y cynnig, Jane Hutt.

Cynnig NDM7616 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy’n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-gymdeithasol) (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 9 Chwefror 2021.

Motion NDM7616 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Equality Act 2010 (Authorities subject to a duty regarding Socio-economic Inequalities) (Wales) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 9 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Members will be aware that on 15 July 2020 the First Minister, in his legislative programme statement, announced that the socioeconomic duty was one of five areas for delivery before the end of this Senedd term. This is one of our levers to reduce inequality, and I'm pleased that today we're able to debate the regulations laid before Members of the Senedd, which are a key part of delivering this commitment. If passed, the regulations will place a duty on certain public bodies, requiring them when making strategic decisions, such as deciding priorities and setting objectives, to consider how their decisions might help to reduce inequalities associated with socioeconomic disadvantage. The regulations before you simply list the Welsh public bodies who are captured by the duty, so the definition of a relevant authority means I'm restricted as to which public bodies the duty can apply. However, I have captured every public body that falls inside this definition, ensuring maximum benefit to the people of Wales. The duty also links to plans for the draft social partnership and public procurement (Wales) Bill, which is out for consultation. Both pieces of legislation seek to strengthen our social partnership arrangements and fair work agenda, as both help to address inequality from different perspectives. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae'r Aelodau yn ymwybodol bod y Prif Weinidog, yn ei ddatganiad rhaglen ddeddfwriaethol ar 15 Gorffennaf 2020, wedi cyhoeddi bod y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn un o bum maes i'w cyflawni cyn diwedd y tymor Seneddol hwn. Dyma un o'n hysgogiadau ni i leihau anghydraddoldeb, ac rwy'n falch ein bod ni'n gallu trafod y rheoliadau a osodwyd gerbron Aelodau'r Senedd heddiw, sef rhan allweddol o gyflawni'r ymrwymiad hwn. Os byddant yn cael eu pasio, fe fydd y rheoliadau'n rhoi dyletswydd ar rai cyrff cyhoeddus, ac yn ei gwneud yn ofynnol iddynt, wrth wneud penderfyniadau strategol fel penderfynu ar flaenoriaethau a phennu amcanion, ystyried sut y gallai eu penderfyniadau nhw helpu i leihau anghydraddoldebau sy'n gysylltiedig ag anfantais economaidd-gymdeithasol. Mae'r rheoliadau sydd ger eich bron yn rhestru cyrff cyhoeddus Cymru sy'n cael eu cynnwys o ran y ddyletswydd hon, felly mae'r diffiniad o awdurdod perthnasol yn golygu fy mod i wedi fy nghyfyngu i'r cyrff cyhoeddus hynny y gall y ddyletswydd hon fod yn berthnasol iddyn nhw. Serch hynny, rwyf wedi cynnwys pob corff cyhoeddus y mae'r diffiniad hwn yn berthnasol iddo, gan sicrhau'r budd mwyaf posibl i bobl Cymru. Mae'r ddyletswydd yn cysylltu hefyd â chynlluniau ar gyfer y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) drafft, sy'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd. Mae'r ddau ddarn o ddeddfwriaeth yn ceisio cryfhau ein trefniadau ni gyda'r bartneriaeth gymdeithasol a'r agenda gwaith teg sydd gennym ni, gan fod y ddau beth yn helpu i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb o wahanol safbwyntiau.

15:45

Thank you. I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.

Diolch. Rwy'n galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Thank you, Dirprwy Lywydd. We considered these regulations on 1 March and our report contains two merits points, which I'll briefly summarise for Members this afternoon.

Our first merits point noted that there is no equality impact assessment for the regulations and we asked the Welsh Government to explain what arrangements it has made to publish a report of such an assessment, in accordance with the Equality Act 2010 (Statutory Duties) (Wales) Regulations 2011. In response to our first merits point, the Welsh Government confirmed that a full integrated impact assessment on the regulations has been completed. Furthermore, the Government's response also confirmed that sections 1, 3, and 7 of the integrated impact assessment were published on the Welsh Government website on 23 February, and a summary of the equality impact assessment can be found in section 7.2. The Welsh Government also told us that the remaining sections of the integrated impact assessment are routinely made available on request.

Our second merits point related to the post-implementation review of regulations, and we highlighted that the regulatory impact assessment accompanying the regulations states that given the multiple outcomes anticipated as a result of the socioeconomic duty, a programme of monitoring and evaluation will be developed to correspond with key activities. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ystyried y rheoliadau hyn ar 1 Mawrth ac mae ein hadroddiad ni'n cynnwys dau bwynt teilyngdod, y byddaf i'n eu crynhoi yn fyr ar gyfer yr Aelodau y prynhawn yma.

Nododd ein pwynt teilyngdod cyntaf ni nad oes asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb ar gyfer y rheoliadau ac fe wnaethom ofyn i Lywodraeth Cymru egluro pa drefniadau a wnaed i gyhoeddi adroddiad ar asesiad o'r fath, yn unol â Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011. Mewn ymateb i'n pwynt teilyngdod cyntaf, fe gadarnhaodd Llywodraeth Cymru fod asesiad effaith integredig llawn ar y rheoliadau wedi cael ei gwblhau. At hynny, fe gadarnhaodd ymateb y Llywodraeth hefyd fod adrannau 1, 3 a 7 o'r asesiad effaith integredig wedi cael eu cyhoeddi ar wefan Llywodraeth Cymru ar 23 Chwefror, a bod crynodeb o'r asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb i'w weld yn adran 7.2. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym hefyd y byddai'r gweddill o adrannau'r asesiad effaith integredig ar gael, fel mater o drefn, pe byddai gofyn amdanynt.

Roedd ein hail bwynt teilyngdod yn ymwneud ag adolygiad ôl-weithredu o'r rheoliadau. Roeddem yn tynnu sylw at y ffaith bod asesiad yr effaith rheoleiddiol sy'n cyd-fynd â'r rheoliadau yn nodi, o ystyried y canlyniadau lluosog a ragwelir o ganlyniad i'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, y caiff rhaglen fonitro a gwerthuso ei datblygu i gyfateb i weithgareddau allweddol. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Thank you. I call on the Deputy Minister and Chief Whip to reply.

Diolch. Rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i ymateb.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and thank you very much to the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee for the report on the merits. He was able to answer the points that were made in terms of your questions relating to the integrated impact assessment, and what the impact of that work would be in terms of guidance, in terms of publishing those sections that summarised what action the Welsh Government is considering. And I'd also say that we will continue to support public bodies after the duty comes into force.

So, commencing the duty of course will take us forward in terms of the non-statutory guidance that we published last year. A substantial package of support has been prepared for public bodies for the duty and some are already working in the way intended, so I'm therefore asking Members to support this motion.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch yn fawr iawn i Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am yr adroddiad ar deilyngdod. Fe lwyddodd ef i ateb y pwyntiau a wnaed yn eich cwestiynau chi am yr asesiad effaith integredig, a beth fyddai effaith y gwaith hwnnw o ran canllawiau, o ran cyhoeddi'r adrannau hynny a oedd yn crynhoi pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried. Ac fe fyddwn i'n dweud hefyd y byddwn ni'n parhau i gefnogi cyrff cyhoeddus ar ôl i'r ddyletswydd honno ddod i rym.

Felly, fe fydd dechreuad y ddyletswydd yn ein dwyn ni ymlaen, wrth gwrs, o ran y canllawiau anstatudol a gyhoeddwyd gennym llynedd. Fe baratowyd pecyn sylweddol o gymorth ar gyfer cyrff cyhoeddus oherwydd y ddyletswydd ac mae yna rai eisoes yn gweithio yn y ffordd a fwriadwyd, ac felly rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r cynnig hwn.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I do see objections, therefore, we vote on this item in voting time.

Diolch. Y cynnig yw ein bod ni'n derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwy'n gweld gwrthwynebiadau, felly, fe fyddwn ni'n pleidleisio ar yr eitem hon yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

10. Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol) 2021
10. The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments) Regulations 2021

Item 10 on the agenda is the Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments) Regulations 2021. I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion, Julie James.

Eitem 10 ar yr agenda yw Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol) 2021. Rwy'n galw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig, Julie James.

Cynnig NDM7615 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 9 Chwefror 2021.

Motion NDM7615 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments) Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 9 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motion. Following the consideration and passing of Local Government and Elections (Wales) Act 2021 by the Senedd last year, I am now seeking to make the necessary provisions so as to implement some of the reforms provided by the Act. The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 has strengthening and empowering local government at its core. The new performance and governance regime set out in Part 6 of the Act is a fundamental component of this, firmly defining principal councils as self-improving organisations through a system based on self-assessment and panel performance assessment. This new performance and governance regime is intended to build on and support a culture in which councils continuously challenge the status quo, ask questions about how they are operating and consider best practice in Wales and from elsewhere. It's my intention that the new regime applies in part from 1 April this year, with the remaining provisions coming into force at the 2022 local government elections. The consequential amendments regulations before you today will ensure that existing primary and secondary legislation accurately reflects the legislative changes resulting from the new regime, and I ask Members to approve these regulations today. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Wedi i'r Senedd ystyried a phasio Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 y llynedd, rwy'n ceisio gwneud y darpariaethau angenrheidiol erbyn hyn ar gyfer gweithredu rhai o'r diwygiadau a ddarparwyd gan y Ddeddf. Mae Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn ei hanfod wedi cryfhau a grymuso llywodraeth leol. Mae'r drefn perfformiad a llywodraethu newydd a nodir yn Rhan 6 y Ddeddf yn elfen sylfaenol o hynny, gan ddiffinio, yn ddi-syfl, brif gynghorau yn sefydliadau sy'n gwella eu hunain drwy gyfrwng system sy'n seiliedig ar hunanasesu ac ar asesu perfformiad panelau. Bwriad y drefn newydd hon o ran perfformiad a llywodraethu yw cefnogi ac adeiladu ar ddiwylliant lle mae cynghorau'n herio'r sefyllfa bresennol trwy'r amser, ac yn gofyn cwestiynau am sut y maen nhw'n gweithredu a rhoi ystyriaeth i'r arfer gorau yng Nghymru ac mewn mannau eraill. Fy mwriad i yw gwneud y drefn newydd yn rhannol berthnasol o 1 Ebrill eleni, gyda'r darpariaethau sy'n weddill yn dod i rym yn etholiadau llywodraeth leol 2022. Fe fydd y rheoliadau diwygiadau canlyniadol sydd ger eich bron heddiw yn sicrhau bod y ddeddfwriaeth sylfaenol a'r is-ddeddfwriaeth bresennol yn adlewyrchu'n gywir y newidiadau deddfwriaethol sy'n deillio o'r gyfundrefn newydd, ac rwy'n gofyn i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw. Diolch.

15:50

Thank you. I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.

Diolch. Rwy'n galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Like the previous regulations debated this afternoon, we also considered these regulations on 1 March and our report contains two merits points.

The regulations amend the Local Government Act 1999 to, amongst other things, permit grants to be made by the Welsh Ministers to the Wales Audit Office in respect of expenditure incurred or to be incurred by the Auditor General for Wales under chapter 3 of Part 6 of the Local Government and Elections (Wales) Act 2021. Our first merits point highlighted that chapter 3 of Part 6 of the 2021 Act is not yet in force. As such, our report asked the Welsh Government to confirm when and how the provisions in this chapter of the 2021 Act would be brought into force.

Moving on to our second merits point, the explanatory memorandum to the regulations refers to the 2021 Order, which is to bring into force chapter 1 of Part 6 of the 2021 Act and section 169 of the 2021 Act. Our second reporting point noted that, at the time of writing the report, the 2021 Order had not yet been made, and we invited the Welsh Government to confirm when this is expected to occur.

At our meeting yesterday we considered a Government response, together with a letter from the Minister, which provides an overview of the steps the Welsh Government intends to take to support the implementation of the 2021 Act. In response to our two reporting points, the Welsh Government states that chapter 3 of Part 6 of the 2021 Act is intended to be commenced at the same time as chapter 1, on 1 April 2021. It has also confirmed that the commencement Order bringing these provisions into force is intended to be made in March at the same time as these regulations before us today, subject to the Senedd approving the regulations. Diolch, Dirprwy Lywydd. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fel y rheoliadau blaenorol a drafodwyd y prynhawn yma, fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn hefyd ar 1 Mawrth ac mae ein hadroddiad ni'n cynnwys dau bwynt teilyngdod.

Mae'r rheoliadau yn diwygio Deddf Llywodraeth Leol 1999 er mwyn, ymhlith pethau eraill, ganiatáu i grantiau gael eu rhoi gan Weinidogion Cymru i Swyddfa Archwilio Cymru o ran gwariant a fu neu i ddod eto gan Archwilydd Cyffredinol Cymru dan bennod 3 o Ran 6 Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021. Roedd ein pwynt teilyngdod cyntaf ni'n nodi nad yw pennod 3 o Ran 6 Deddf 2021 mewn grym eto. Fel y cyfryw, fe ofynnodd ein hadroddiad ni i Lywodraeth Cymru gadarnhau pryd a sut y byddai'r darpariaethau yn y bennod hon o Ddeddf 2021 yn cael eu rhoi ar waith.

Gan symud ymlaen at ein hail bwynt teilyngdod ni, mae'r memorandwm esboniadol i'r rheoliadau yn cyfeirio at Orchymyn 2021, sy'n dod â phennod 1 o Ran 6 Deddf 2021 ac adran 169 Deddf 2021 i rym. Roedd ein hail bwynt adrodd ni'n nodi nad oedd Gorchymyn 2021 wedi ei wneud ar adeg ysgrifennu'r adroddiad, ac roeddem ni'n gwahodd Llywodraeth Cymru i gadarnhau pryd y disgwylir i hyn ddigwydd.

Yn ein cyfarfod ni ddoe, fe wnaethom ystyried ymateb gan y Llywodraeth, ynghyd â llythyr gan y Gweinidog, sy'n rhoi trosolwg o'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cymryd i gefnogi gweithredu Deddf 2021. Mewn ymateb i'n dau bwynt adrodd ni, mae Llywodraeth Cymru yn nodi y bwriedir cychwyn pennod 3 o Ran 6 Deddf 2021 yr un pryd â phennod 1, ar 1 Ebrill 2021. Mae wedi cadarnhau hefyd y bwriedir gwneud y Gorchymyn cychwyn sy'n dod â'r darpariaethau hyn i rym ym mis Mawrth ar yr un pryd â'r rheoliadau hyn sydd ger ein bron heddiw, yn ddarostyngedig i'r Senedd yn cymeradwyo'r rheoliadau. Diolch, Dirprwy Lywydd. 

Thank you. I call on the Minister for Housing and Local Government to reply. 

Diolch. Rwy'n galw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb.

No response is necessary. The Chair of the committee has already set out the answer to his own questions, and I'm very happy with that, so I call on Members to approve the regulations today. Diolch.

Nid oes angen ymateb. Fe nododd Cadeirydd y pwyllgor yr ateb i'w gwestiynau ef ei hun eisoes, ac rwy'n hapus iawn gyda hynny, felly rwy'n galw ar yr Aelodau i gymeradwyo'r rheoliadau heddiw. Diolch.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? I don't see any objections, therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld unrhyw un yn gwrthwynebu, felly fe dderbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

11. Dadl: Trydedd Gyllideb Atodol 2020-21
11. Debate: The Third Supplementary Budget 2020-21

Item 11 on our agenda this afternoon is a debate on the third supplementary budget of 2020-21, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move the motion, Rebecca Evans. 

Eitem 11 ar ein hagenda y prynhawn yma yw dadl ar drydedd gyllideb atodol 2020-21, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig, Rebecca Evans.

Cynnig NDM7622 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30:

1. Yn cymeradwyo'r Drydedd Gyllideb Atodol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2020-21 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ddydd Mawrth, 2 Mawrth 2021.

2. Yn nodi bod y categori adnoddau cronnus ar gyfer Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru o dan Ran 2 o Atodlen 4 i Gynnig y Gyllideb Atodol ar dudalen 22 wedi'i ddiwygio i gynnwys 'ad-dalu arian pensiwn dros ben’ fel yr adlewyrchir yn y Memorandwm Esboniadol a gyflwynwyd gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru i'r Pwyllgor Cyllid i'w ystyried yn ei gyfarfod ar 15 Ionawr 2021.

3. Yn nodi ymhellach yr addasiadau cyfatebol yn Atodlen 6 ar dudalennau 27 a 28 i gysoni'n gywir yr adnoddau y gofynnir amdanynt drwy leihau DEL Adnoddau Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru £974,000, cynyddu’r AME Adnoddau £974,000 a chynyddu'r Gronfa Adnoddau DEL heb ei Dyrannu £974,000.

Motion NDM7622 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 20.30:

1. Approves the Third Supplementary Budget for the financial year 2020-21 laid in the Table Office on Tuesday, 2 March 2021.

2. Notes that the category of accruing resources for the Public Services Ombudsman for Wales under Part 2 of Schedule 4 of the Supplementary Budget Motion on page 22 is revised to include ‘repayment of pension surplus’ as reflected in the Explanatory Memorandum submitted by the Public Services Ombudsman Wales to the Finance Committee for consideration at its meeting on 15 January 2021.

3. Further notes the corresponding adjustments to Schedule 6 on pages 27 and 28 to correctly reconcile the resources requested by decreasing the Public Services Ombudsman Wales’ Resource DEL by £974,000, increasing Resource AME by £974,000 and increasing the Resource DEL Unallocated Reserve by £974,000.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you. This supplementary budget presents the Welsh Government's final spending plans for the current financial year. It revises the financing and expenditure plans approved by the Senedd in the second supplementary budget in November. It increases the overall Welsh resources by £2 billion. This is a further 8 per cent increase on the position set out in the second supplementary budget and reflects a total increase of more than 32 per cent on spending plans set at the beginning of the year. 

In this supplementary budget, Welsh Government fiscal spending plans have increased by £2.13 billion. This includes £318 million for the reconstruction package announced in October, along with key allocations that continue to support the Government's response to the impact of the coronavirus pandemic. A total of £660 million has been provided for business support through to the end of March. This includes £134.5 million of additional funding for the firebreak lockdown in October, an additional £5 million for the discretionary support fund, and £220 million targeted support for the ERF business restrictions fund, and sector-specific support. So, £12.2 million has been allocated for the cultural recovery fund to provide essential support to theatres, music venues, heritage sites, libraries, museums, galleries and independent cinemas, and includes the first freelancer fund in the UK. 

We have allocated £32 million to provide a £500 payment to support people who have been asked to self-isolate, or parents and carers of children who have been asked to self-isolate by test, trace and protect services, and £16.7 million to top up statutory sick pay for social care workers. Alongside our efforts on contact tracing and self-isolation support, we are delivering the biggest vaccination programme Wales has ever seen. To ensure the success of the programme, we have allocated £27 million for the deployment of vaccines, the majority of which will be provided to health boards. Sixty-nine million pounds has been provided for hardship support for higher and further education to support the many students who have faced upheaval due to the pandemic, and we continue to support local authorities with an additional £30.7 million for the council tax reduction scheme and loss of council tax.

In addition to these measures in response to the pandemic, some £825 million has been allocated in this supplementary budget to support other areas, such as £62 million for city and growth deals, providing £36 million to the Swansea bay city region deal, £16 million to the north Wales growth deal and £10 million for the Cardiff city deal. Thirty million pounds has been added to address the cost incurred in dealing with the recovery from the impact of flooding in February 2020, and for coal tip safety. A £270 million extension of the Wales flexible investment fund has been added, and £50 million to support local authority capital maintenance costs for schools.

I would like to thank the Finance Committee for their scrutiny of this third supplementary budget, and I will fully consider and respond to its six recommendations for the Welsh Government in due course, but I can say now that I am minded to accept them. I welcome the committee's recognition of the challenges faced this year regarding engagement and communication with the UK Government, both in respect of the need for clear, systematic changes to the funding process, and on specific issues such as infrastructure for Welsh ports and the lack of detail on the UK shared prosperity fund. I also acknowledge the committee's recommendation for continued transparency of Welsh Government spending in its annual outturn report, and my commitment to our agreed protocol that established this important element of our reporting framework.

I ask Members to support the motion. 

Diolch. Mae'r gyllideb atodol hon yn cyflwyno cynlluniau gwariant terfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol. Mae'n adolygu'r cynlluniau ariannu a gwariant a gafodd eu cymeradwyo gan y Senedd yn yr ail gyllideb atodol ym mis Tachwedd. Mae cynnydd o £2 biliwn i adnoddau cyffredinol Cymru. Mae hwn yn gynnydd pellach o 8 y cant ar y sefyllfa a nodwyd yn yr ail gyllideb atodol a hynny'n adlewyrchu'r holl gynnydd o fwy na 32 y cant ar ben y cynlluniau gwariant a bennwyd ar ddechrau'r flwyddyn.

Yn y gyllideb atodol hon, mae cynlluniau gwariant cyllidol Llywodraeth Cymru wedi cynyddu £2.13 biliwn. Mae hyn yn cynnwys £318 miliwn ar gyfer y pecyn ailadeiladu a gyhoeddwyd ym mis Hydref, ynghyd â dyraniadau allweddol sy'n parhau i gefnogi ymateb y Llywodraeth i effaith y pandemig coronafeirws. Darparwyd cyfanswm o £660 miliwn ar gyfer cymorth busnes hyd at ddiwedd mis Mawrth. Mae hyn yn cynnwys £134.5 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer cyfnod atal byr mis Hydref, £5 miliwn ychwanegol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, a chymorth a anelir o £220 miliwn ar gyfer cronfa cyfyngiadau busnes y Gronfa Cadernid Economaidd, a chymorth sy'n benodol i'r sector. Felly, cafodd £12.2 miliwn ei ddyrannu ar gyfer y gronfa adferiad diwylliannol i roi cymorth hanfodol i theatrau, safleoedd cyngherddau, safleoedd treftadaeth, llyfrgelloedd, amgueddfeydd, orielau a sinemâu annibynnol, ac yn cynnwys y gronfa gyntaf yn y DU ar gyfer gweithwyr llawrydd.

Rydym wedi dyrannu £32 miliwn i roi taliad o £500 i gefnogi pobl y gofynnwyd iddynt hunanynysu, neu rieni a gofalwyr plant y gofynnwyd iddynt hunanynysu drwy wasanaethau profi, olrhain a diogelu, a dyrannwyd £16.7 miliwn i ychwanegu at dâl salwch statudol i weithwyr gofal cymdeithasol. Ochr yn ochr â'n hymdrechion ni o ran olrhain cysylltiadau a chymorth ar gyfer hunanynysu, rydym ni'n cyflwyno'r rhaglen frechu fwyaf a welodd Cymru erioed. I sicrhau llwyddiant y rhaglen, rydym wedi dyrannu £27 miliwn ar gyfer gweinyddu brechlynnau, ac fe roddir y rhan fwyaf ohono i'r byrddau iechyd. Rhoddwyd £69 miliwn ar gyfer cymorth caledi i addysg uwch ac addysg bellach i gefnogi'r nifer fawr o fyfyrwyr sydd wedi wynebu trafferthion yn sgil y pandemig, ac rydym ni'n parhau i gefnogi awdurdodau lleol gyda £30.7 miliwn ychwanegol ar gyfer cynllun lleihau'r dreth gyngor a cholledion gyda chasglu'r dreth gyngor.

Yn ogystal â'r mesurau hyn i ymateb i'r pandemig, fe ddyrannwyd tua £825 miliwn yn y gyllideb atodol hon i gefnogi meysydd eraill, fel £62 miliwn ar gyfer bargeinion dinas a thwf, gan roi £36 miliwn i fargen dinas-ranbarth Bae Abertawe, £16 miliwn i fargen twf y gogledd a £10 miliwn i fargen dinas-ranbarth Caerdydd. Fe ychwanegwyd £30 miliwn i fynd i'r afael â'r gost a welwyd wrth ymdrin â'r atgyweirio oherwydd effaith y llifogydd ym mis Chwefror 2020, ac ar gyfer diogelwch tomennydd glo. Fe ychwanegwyd estyniad o £270 miliwn i gronfa fuddsoddi hyblyg Cymru, yn ogystal â £50 miliwn i gefnogi costau cyfalaf cynnal a chadw ysgolion i awdurdodau lleol.

Fe hoffwn i ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am graffu ar y drydedd gyllideb atodol hon, ac fe fyddaf i'n rhoi ystyriaeth ac yn ymateb yn llawn i'w chwe argymhelliad ar gyfer Llywodraeth Cymru maes o law. Ond gallaf i ddweud nawr fy mod i'n bwriadu eu derbyn nhw. Rwy'n croesawu cydnabyddiaeth y pwyllgor o'r heriau sy'n ein hwynebu eleni o ran ymgysylltu a chyfathrebu â Llywodraeth y DU, o ran yr angen am newidiadau clir a systematig i'r broses ariannu, ac o ran materion penodol megis seilwaith ar gyfer porthladdoedd Cymru a'r diffyg manylion ynglŷn â chronfa ffyniant gyffredin y DU. Rwy'n cydnabod argymhelliad y pwyllgor hefyd i gynnal tryloywder gwariant Llywodraeth Cymru yn ei adroddiad alldro blynyddol, a'r ymrwymiad i'n protocol cytûn ni a oedd yn sefydlu'r elfen bwysig hon o'n fframwaith adrodd.

Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r cynnig. 

15:55

Thank you. Can I now call the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd? 

Diolch. A gaf i nawr alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd?

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, ac mae'n bleser gen i siarad yn y ddadl yma heddiw ar ran y Pwyllgor Cyllid. Mi gafodd y pwyllgor gyfarfod ar 24 Chwefror i drafod trydydd cyllideb atodol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21. Fel y bydd y Siambr yn gwybod, mae cael trydedd cyllideb atodol yn beth anghyffredin iawn, wrth gwrs, ond mae'n adlewyrchu efallai’r effaith y mae COVID-19 yn ei chael o hyd. Felly, rŷn ni yn diolch i'r Gweinidog am ddwyn y gyllideb atodol yma ymlaen a’r tryloywder y mae hyn yn ei gynnig i'r Senedd.

Mae'r gyllideb hon yn cydgrynhoi addasiadau sy'n deillio o amcangyfrifon atodol Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ac fe wnaethom ni glywed bod hyn yn rheoleiddio dyraniadau i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn, a throsglwyddiadau o fewn a rhwng portffolios. Mae hefyd yn cynnwys addasiadau i gyllidebau Comisiwn y Senedd, Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ac Archwilio Cymru.

Yn ystod yr ail gyllideb atodol, roedd llawer o argymhellion y pwyllgor yn ymwneud â’r mater o dryloywder. Dyw'r sefyllfa hon ddim wedi newid, ac er ein bod ni'n cydnabod bod y pandemig yn parhau i roi straen ar y fframwaith cyllidol, mae wedi bod yn anodd i'r pwyllgor a'r Senedd hon gael darlun clir o'r cyllid sy’n cael ei ddarparu i Lywodraeth Cymru. Ein hargymhelliad cyntaf yw bod Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig am newidiadau clir a systematig i'r broses ariannu mewn perthynas â strwythur digwyddiadau cyllidol y Deyrnas Unedig.

Fe gafwyd cynnydd o £244.5 miliwn ym mhrif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol o'i gymharu â'r ail gyllideb atodol, a rŷn ni'n credu bod hyn yn ddoeth o ystyried yr ansicrwydd a fydd yn parhau hyd at ddiwedd y flwyddyn ariannol hon. Mae'r pandemig wedi effeithio'n sylweddol ar incwm awdurdodau lleol a bydd hyn yn parhau, wrth gwrs, tan ddiwedd y flwyddyn ariannol o leiaf a'r flwyddyn ariannol nesaf hefyd wrth gwrs, o leiaf. Drwy gydol y pandemig, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid brys i awdurdodau lleol, gyda'r mwyafrif yn dod drwy'r gronfa caledi awdurdodau lleol. Hoffem ni gael sicrwydd gan Lywodraeth Cymru bod y cyllid sy'n cael ei ddarparu i awdurdodau lleol yn rhoi ystyriaeth lawn i’r effaith wahaniaethol y mae COVID-19 yn ei chael ar incwm awdurdodau lleol.

Mae’r sefyllfa hefyd wedi cael effaith ar allu'r trydydd sector i godi refeniw. Mae'r trydydd sector yn chwarae rhan allweddol o ran darparu cymorth a gwasanaethau sy'n cefnogi gwasanaethau iechyd, cymdeithasol a lleol. Er ein bod ni'n croesawu'r cyllid ychwanegol sy’n cael ei ddarparu yn y drydedd gyllideb atodol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol a chronfa ymateb y trydydd sector, mae lefel y cyllid ychwanegol yn gymedrol o'i chymharu â'r cymorth sy’n cael ei roi i'r gwasanaethau iechyd. Dylai Llywodraeth Cymru felly gadarnhau bod y cyllid ychwanegol sy’n cael ei ddarparu yn adlewyrchu'n llawn yr effaith ar wahanol feysydd a sefydliadau y trydydd sector.

Y gyllideb atodol hon yw'r un gyntaf ers cytuno ar fargen fasnach yr Undeb Ewropeaidd. Fe wnaeth y Gweinidog ddweud wrthym ni fod trafodaethau gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn parhau ynghylch ariannu'r costau seilwaith i ddiweddaru porthladdoedd. Rŷm ni'n argymell bod Llywodraeth Cymru yn rhoi diweddariad am y trafodaethau hyn pan fydd modd gwneud hynny. 

Mae cronfa ffyniant gyffredin y Deyrnas Unedig yn parhau i fod o ddiddordeb i'r Pwyllgor ers 2017, pan gyhoeddodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig gyntaf y byddai'n disodli cronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd. Bryd hynny, ychydig iawn o fanylion oedd yn hysbys a dyw'r sefyllfa hon ddim wedi gwella ryw lawer er gwaethaf ymdrechion y pwyllgor a Llywodraeth Cymru i gael gwybodaeth ar sut y bydd y gronfa hon yn cael ei dyrannu neu ei gweinyddu. Yfory, mi fydd y Pwyllgor Cyllid, ynghyd ag aelodau o'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, yn cymryd tystiolaeth gan yr Ysgrifennydd Gwladol, ac mi fyddwn ni'n mynd ar drywydd y newidiadau ariannu hyn. Rŷm ni'n argymell bod Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i sicrhau setliad cyllido teg i Gymru ac nad yw Cymru yn colli allan ar yr un geiniog.

Fel y soniwyd ar y dechrau, mae'r cynnig hwn ar y gyllideb hefyd yn cynnwys addasiadau i gyllidebau Comisiwn y Senedd, Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ac Archwilio Cymru, ac mae'r pwyllgor yn fodlon â'r amrywiad yn y cyllidebau hyn.

Yn olaf, rŷn ni’n falch bod Trysorlys y Deyrnas Unedig wedi cytuno y gall Llywodraeth Cymru gario cyllid o £650 miliwn drosodd, a ddarparwyd yn hwyr yn y flwyddyn ariannol, a hynny ar ben y cyfyngiadau cyfredol i gronfa wrth gefn Cymru. Hoffwn bwysleisio bod y pwyllgor o blaid hyblygrwydd diwedd blwyddyn. Byddai cael hyblygrwydd, hefyd, ynghylch terfynau benthyca, a chronfeydd wrth gefn, yn helpu gwaith cynllunio Llywodraeth Cymru hefyd, wrth gwrs, yn enwedig o dan yr amgylchiadau presennol. Diolch.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and it's a pleasure to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. The committee met on 24 February to consider the Welsh Government’s third supplementary budget for 2020-21. As the Chamber will know, having a third supplementary budget is very unusual, but it does reflect perhaps the continued impact of COVID-19. So, we're grateful to the Minister for bringing this supplementary budget forward and the transparency afforded to the Senedd.

This budget consolidates adjustments arising from the UK Government’s supplementary estimates, and we heard that this regularises allocations to and from reserves, and transfers between and within portfolios. It also includes adjustments to the budgets of the Senedd Commission, the Public Services Ombudsman for Wales and Audit Wales.

During the second supplementary budget, many of the committee’s recommendations related to the issue of transparency. This situation hasn’t changed, and although we recognise that the pandemic continues to put a strain on the fiscal framework, it has been difficult for the committee and this Senedd to have a clear picture of the funding being made available to the Welsh Government. Our first recommendation is that the Welsh Government continues to press the UK Government for clear, systematic changes to the funding process in relation to the structure of UK fiscal events.

There's been an increase of £244.5 million to the health and social services main expenditure group compared with the second supplementary budget, and we believe that this is prudent given the continued uncertainty up until the end of this financial year. The pandemic has had a significant impact on local authority incomes and this will continue into the next financial year. Of course, throughout the pandemic the Welsh Government has provided emergency funding to local authorities, with the majority of that through the local authority hardship fund. We would like reassurances from the Welsh Government that the funding provided to local authorities is taking full account of the differential impact of COVID-19 on local authority incomes.

The situation has also had an impact on the ability of the third sector to raise revenue. It plays a key role in providing support and services to support health, social and local services. Whilst we welcome the additional funding provided within the third supplementary budget for the discretionary assistance fund and the third sector response fund, the level of additional funding is modest in comparison to the support given to health services, for example. The Welsh Government should therefore confirm that the additional funding provided fully reflects the impact on different areas and organisations within the third sector. 

This supplementary budget is the first since the EU trade deal was agreed. The Minister told us that discussions with the UK Government were ongoing regarding funding of the infrastructure costs to update ports. We recommend that the Welsh Government provides an update on these discussions when that is possible.

The UK shared prosperity fund has remained of interest to the committee since 2017, when the UK Government first announced that it would replace EU structural funds. At that time, very little detail was known, and the situation hasn’t improved much despite efforts made by the committee and the Welsh Government to access information on how this fund will be allocated or administered. Tomorrow, the Finance Committee, along with members of the External Affairs and Additional Legislation Committee, will take evidence from the Secretary of State and we will be pursuing these funding changes. We recommend that the Welsh Government continues to put pressure on the UK Government to ensure a fair funding settlement for Wales and that Wales does not miss out on one single penny.

As mentioned at the outset, this budget motion also includes adjustments to the budgets of the Senedd Commission, the Public Services Ombudsman for Wales and Audit Wales, and the committee is content with the variation in these budgets.

Finally, we are pleased that the UK Treasury has agreed that the Welsh Government can carry forward £650 million funding that was provided late in the financial year, in addition to the current limits to the Wales reserve. I would like to reiterate that the committee supports end-of-year flexibility. Having flexibility over borrowing limits, too, and reserves, would help the Welsh Government in its planning, particularly in the current circumstances. Thank you.

16:00

This month's Finance Committee report, as you've heard, on the Welsh Government's third supplementary budget for 2020-21 reports that this allocates almost £1.3 billion additional fiscal resource and almost £837 million in capital, with the main increases in economy and transport, housing and local government, and education. The backdrop is the £5.2 billion provided by the UK Government to the Welsh Government to combat the COVID-19 pandemic in 2020. The additional £650 million this financial year brings this to £5.85 billion, on top of £1.4 billion increased Welsh Government funding for 2020-21 following increased spending on public services in England. The UK Chancellor of the Exchequer has already confirmed that the Welsh Government will have at least an additional £1.3 billion to spend in next year's budget, and his budget last week added a further £740 million of funding to the Welsh Government. The Finance Committee recommends that the Welsh Government continues to press the UK Government for clear, systematic changes to the funding process in relation to the structure of UK fiscal events.

Further, the Minister told us that the Chief Secretary to the Treasury did allow a degree of flexibility in terms of carrying forward any consequentials generated through the operation of the Barnett formula over and above the £5.2 billion guaranteed funding previously confirmed on 23 December. So, the supplementary budget details the £660 million that will be carrying over into next year, and that is because of the very late notification. However, she fails to acknowledge that the excuse constantly given by the Welsh Government for its slow responses to just about everything, the COVID-19 pandemic, also applies to other Governments, and that, despite this, the UK Treasury worked closely with all three devolved Governments this financial year. As the Chief Secretary to the Treasury stated in his 23 February letter to the Finance Committee, officials have had even more frequent engagement; a full breakdown of 2021-22 funding was provided at the spending review 2020 last November, and they will also publish the next iteration of block grant transparency later this year, which will, again, include a full and detailed breakdown of funding. In reality, therefore, the Minister doth protest too much to justify carrying forward so much funding to spend at a later date.

As our report also states, reassurance is required from the Welsh Government that the funding provided to local authorities is taking full account of the differential impact of COVID-19 on local authority incomes. And the committee recognises that the role that the third sector plays in providing services that support health, social and local services has also been impacted in terms of ability to raise revenue. The level of additional funding that this sector is receiving is modest in comparison, as the Chair said, to the support given to the health service, and that will cost the health service dear.

Mae adroddiad y Pwyllgor Cyllid y mis hwn, fel y clywsoch chi, ar drydedd gyllideb atodol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 yn nodi bod hyn yn dyrannu bron i £1.3 biliwn o adnoddau cyllidol ychwanegol a bron i £837 miliwn mewn cyfalaf, gyda'r prif gynnydd yn yr economi a thrafnidiaeth, tai a llywodraeth leol, ac addysg. Y cefndir yw'r £5.2 biliwn a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU i Lywodraeth Cymru er mwyn brwydro yn erbyn pandemig COVID-19 yn 2020. Mae'r £650 miliwn ychwanegol y flwyddyn ariannol hon yn dod â hyn i £5.85 biliwn, ar ben £1.4 biliwn yn fwy o gyllid gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 yn dilyn mwy o wariant ar wasanaethau cyhoeddus yn Lloegr. Mae Canghellor Trysorlys y DU eisoes wedi cadarnhau y bydd gan Lywodraeth Cymru o leiaf £1.3 biliwn ychwanegol i'w wario yng nghyllideb y flwyddyn nesaf, ac ychwanegodd ei gyllideb yr wythnos diwethaf £740 miliwn pellach o gyllid i Lywodraeth Cymru. Mae'r Pwyllgor Cyllid yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU am newidiadau clir a systematig i'r broses ariannu mewn cysylltiad â strwythur digwyddiadau cyllidol y DU.

At hynny, dywedodd y Gweinidog wrthym fod Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi caniatáu rhywfaint o hyblygrwydd o ran bwrw ymlaen ag unrhyw symiau canlyniadol a gynhyrchwyd drwy weithredu fformiwla Barnett yn ychwanegol at y £5.2 biliwn o gyllid gwarantedig a gadarnhawyd yn flaenorol ar 23 Rhagfyr. Felly, mae'r gyllideb atodol yn manylu ar y £660 miliwn a ddygir ymlaen i'r flwyddyn nesaf, ac mae hynny oherwydd yr hysbysiad hwyr iawn. Fodd bynnag, nid yw'n cydnabod bod yr esgus a roddir yn gyson gan Lywodraeth Cymru am ei hymatebion araf i bopeth bron iawn, pandemig COVID-19, hefyd yn berthnasol i Lywodraethau eraill, a bod Trysorlys y DU, er gwaethaf hyn, wedi gweithio'n agos gyda phob un o'r tair Llywodraeth ddatganoledig yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Fel y dywedodd Prif Ysgrifennydd y Trysorlys yn ei lythyr ar 23 Chwefror at y Pwyllgor Cyllid, mae swyddogion wedi ymgysylltu'n amlach fyth; darparwyd dadansoddiad llawn o gyllid 2021-22 yn adolygiad gwariant 2020 fis Tachwedd diwethaf, a byddant hefyd yn cyhoeddi'r iteriad nesaf o dryloywder y grant bloc yn ddiweddarach eleni, a fydd, unwaith eto, yn cynnwys dadansoddiad llawn a manwl o'r cyllid. Mewn gwirionedd, felly, mae'r Gweinidog yn ymdrechu'n rhy galed i gyfiawnhau dwyn cymaint o arian ymlaen i'w wario yn ddiweddarach.

Fel y dywed ein hadroddiad hefyd, mae angen sicrwydd gan Lywodraeth Cymru bod yr arian a ddarperir i awdurdodau lleol yn rhoi ystyriaeth lawn i effaith wahaniaethol COVID-19 ar incwm awdurdodau lleol. Ac mae'r pwyllgor yn cydnabod yr effeithiwyd hefyd ar swyddogaeth y trydydd sector wrth ddarparu gwasanaethau sy'n cefnogi gwasanaethau iechyd, cymdeithasol a lleol, o ran y gallu i godi refeniw. Mae lefel y cyllid ychwanegol y mae'r sector hwn yn ei gael yn fach o'i gymharu, fel y dywedodd y Cadeirydd, â'r cymorth a roddir i'r gwasanaeth iechyd, a bydd hynny'n costio'n ddrud i'r gwasanaeth iechyd.

16:05

Does dim ond eisiau ichi ddarllen y nodiadau esboniadol efo'r drydedd gyllideb atodol yma ac rydych chi'n gweld blwyddyn mor ddigynsail mae hon wedi bod. Dwi'n siŵr y gallwn ni i gyd gytuno ar hynny. Dydy dyraniadau enfawr fel hyn o fewn blynyddoedd ariannol ddim yn rhywbeth yr ydym wedi'i weld fel rhan o brosesau cyllidebol arferol dros y blynyddoedd.

Gaf i gymeradwyo sylwadau Llyr Gruffydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid a gwneud ychydig o sylwadau pellach fy hun? Dwi'n deall y demtasiwn i'r Ceidwadwyr ddweud, cyn gynted ag y mae unrhyw arian yn dod ar gael, 'Gwariwch o yn syth', ond dwi yn credu, yn gyffredinol, bod pwyll a dal rhywfaint yn ôl wedi bod yn bwysig, yn enwedig pan rydych chi, ar un llaw, yn ystyried bod y tirwedd wedi bod yn esblygu lot o fis i fis dros y flwyddyn diwethaf, ond hefyd bod yna symptom fan hyn o'r ffaith nad yw system ffisgal Cymru ddim yn un sy'n gweithio i ni, yn enwedig ar amser mor heriol â hyn.

Mi wnaf i gyfeirio at ddau fater. Yn gyntaf, mae'r fformiwla Barnett wedi profi i fod yn arf hynod aneffeithiol—ffordd llawer rhy simplistig o ddosbarthu cyllid o Whitehall i Lywodraethau datganoledig. Gallaf fynd â chi'n ôl at un o'r papurau cyntaf a gafodd ei ysgrifennu gan y tîm Dadansoddi Cyllid Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd ar ddechrau'r pandemig, a oedd yn awgrymu efallai na fyddai dyrannu arian ar sail poblogaeth yn adlewyrchu'r heriau penodol y mae COVID wedi golygu i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Ac roeddent yn iawn; mae gan Gymru gyfran uwch o bobl hŷn a phobl sydd â phroblemau iechyd nag sydd gan Loegr, rhywbeth sydd ddim yn cael ei ystyried gan beth sy'n cael ei alw'n 'needs-based factor'. Mi awgrymodd y papur hefyd, er i Lywodraeth Cymru roi ymrwymiad i roi'r un gefnogaeth i fusnesau drwy ryddhad ardrethi busnes ac ati ag sydd yn cael ei roi yn Lloegr, na fyddai'r gost o ddarparu'r gefnogaeth honno ddim yn angenrheidiol yn rhywbeth mae arian canlyniadol Barnett yn ddigon i dalu amdano fo. Dwi'n dyfynnu o'r papur:

You only need to read the explanatory notes with this third supplementary budget and you will see what an unprecedented year this has been. I'm sure we can all agree to that. Huge allocations like this within financial years isn't something that we've traditionally seen as part of the usual budgetary processes over the years.

May I praise the comments made by Llyr Gruffydd as Chair of the Finance Committee and make some further comments of my own? I understand the temptation for the Conservatives to say, as soon as any funding becomes available, 'Well, spend it immediately', but I do believe, generally speaking, that caution and holding some funds in reserve has been important, particularly when, on the one hand, you consider that the landscape has been evolving from month to month over the past year, but also that there is a symptom here of the fact that the Welsh fiscal system isn't one that works for us, particularly at such a challenging time.

I'll refer to two issues. First of all, the Barnett formula has proved to be a very ineffective tool—far too simplistic in how it distributes funding from Whitehall to the devolved Governments. I can take you back to one of the earliest papers written by Wales Fiscal Analysis at Cardiff University at the beginning of the pandemic, which suggested that allocating funds on a population basis wouldn't reflect the specific challenges posed by COVID for public services in Wales. And they were quite right; Wales has a higher proportion of older people and people with health complaints than is the case in England, something that isn't taken into account by what's described as the 'needs-based factor'. The paper also suggested that although the Welsh Government made a commitment to provide the same support for businesses through business rate relief and so on as is provided in England, the cost of providing that support wouldn't necessarily be provided for sufficiently by Barnett consequentials. I'll quote from the paper:

'For instance, Wales has a higher share of retail, leisure and hospitality properties (43%) compared to England (38%)—though this is likely to be offset by their lower average rateable values. Their lower rateable values meant that a relatively larger share of Welsh premises (75%) qualify for the £10,000 grant compared to England (70%). This is despite the fact that the grant is only made available to businesses with a rateable value of less than £12,000 in Wales, whereas businesses with a rateable value of between £12,000 and £15,000 are also eligible for this support in England.'

I think that the paper was right. On the publication of that report, Plaid Cymru argued that there should have been, at the very least, temporary reforms made to the formula, for example including a specific coronavirus needs-based factor. But ultimately, I think the pandemic has shown that we need that sort of longer term reform of Barnett, and we need it urgently.

The second issue is the inflexibilities placed on the Welsh Government in terms of the ability to borrow and draw down from the Wales reserve. I certainly—as did the Finance Committee—welcome the fact that there has been some budging by the Treasury on this, in reference to their agreement to allow £650 million to be carried over to the 2021-22 budget. But, we are still in no better position in terms of the Government's actual fiscal powers than we were at the beginning of the pandemic. The Minister has repeatedly said that the Welsh Government are in talks with the UK Government on addressing these inflexibilities. We are none the wiser really as to how those talks have gone, or are going, which suggests to me that things aren't going well; little surprise, given the fact that Government hasn't been willing to do things that it has been able to do—for example, borrow. I will quote Gerry Holtham here:

'Failing to borrow in two successive financial years'—

that's 2019-20 and 2020-21—

'seems unambitious.' I agree with him. So, Dirprwy Lywydd, these are unprecedented times. There's a lot in this supplementary budget—the third one, remarkably—to welcome here. But, what this financial year has shown is that the Government cannot afford to bury collective heads in the sand on the need to move forward on Wales's fiscal autonomy.

'Er enghraifft, mae gan Gymru gyfran uwch o eiddo manwerthu, hamdden a lletygarwch (43%) o'i gymharu â Lloegr (38%)—er bod hyn yn debygol o gael ei wrthbwyso gan eu gwerthoedd ardrethol cyfartalog is. Roedd eu gwerthoedd ardrethol is yn golygu bod cyfran gymharol fwy o safleoedd Cymru (75%) yn gymwys ar gyfer y grant o £10,000 o'i gymharu â Lloegr (70%). Mae hyn er gwaethaf y ffaith mai dim ond i fusnesau sydd â gwerth ardrethol o lai na £12,000 yng Nghymru y mae'r grant ar gael, tra bod busnesau sydd â gwerth ardrethol o rhwng £12,000 a £15,000 hefyd yn gymwys i gael y cymorth hwn yn Lloegr.'

Credaf fod y papur yn gywir. O ran cyhoeddi'r adroddiad hwnnw, dadleuodd Plaid Cymru y dylid bod wedi gwneud diwygiadau dros dro i'r fformiwla o leiaf, er enghraifft gan gynnwys ffactor penodol sy'n seiliedig ar anghenion oherwydd y coronafeirws. Ond yn y pen draw, credaf fod y pandemig wedi dangos bod arnom ni angen y math hwnnw o ddiwygio ar Fformiwla Barnett yn y tymor hwy, ac mae arnom ni ei angen ar frys.

Yr ail fater yw'r anhyblygrwydd a osodir ar Lywodraeth Cymru o ran y gallu i fenthyca a defnyddio cronfa wrth gefn Cymru. Rwy'n sicr—fel y gwnaeth y Pwyllgor Cyllid—yn croesawu'r ffaith bod y Trysorlys wedi ildio ychydig ynghylch hyn, gan gyfeirio at y ffaith iddyn nhw gytuno i ganiatáu dwyn £650 miliwn ymlaen i gyllideb 2021-22. Ond, nid ydym ni mewn sefyllfa well o hyd o ran pwerau cyllidol gwirioneddol y Llywodraeth nag yr oeddem ni ar ddechrau'r pandemig. Mae'r Gweinidog wedi dweud dro ar ôl tro fod Llywodraeth Cymru yn cynnal trafodaethau gyda Llywodraeth y DU o ran mynd i'r afael â'r anhyblygrwydd hwn. Nid ydym ni ddim callach o ran canlyniad y trafodaethau hynny, neu eu hynt ar hyn o bryd, sy'n awgrymu i mi nad yw pethau'n mynd yn dda; heb fawr o syndod, o ystyried y ffaith nad yw'r Llywodraeth wedi bod yn barod i wneud pethau y mae wedi gallu eu gwneud—er enghraifft, benthyca. Dyfynnaf Gerry Holtham yma:

'Mae methu â benthyca mewn dwy flynedd ariannol olynol'—

hynny yw 2019-20 a 2020-21—

'yn ymddangos yn anuchelgeisiol.' Cytunaf ag ef. Felly, Dirprwy Lywydd, mae hwn yn gyfnod digynsail. Mae llawer yn y gyllideb atodol hon—y drydedd, yn rhyfeddol—i'w croesawu yma. Ond, yr hyn y mae'r flwyddyn ariannol hon wedi'i ddangos yw na all y Llywodraeth fforddio anwybyddu pethau fel cyfangorff o ran yr angen i symud ymlaen ar ymreolaeth ariannol Cymru.

16:10

I very much welcome the third supplementary budget from the Welsh Government. Our clear approach in Wales to scrutiny of public finances is both transparent and reliable. As a member of the Public Accounts Committee and the Finance Committee, I do very much value that we prioritise and spend wisely the public moneys available to us in Wales.

However, in Wales, we have to operate—as has been said—within very significant constraints, unlike our counterparts across the UK, as presented to us by a Tory Chancellor of the Exchequer who refuses categorically to honour the devolution of this place as a mature Parliament, give Wales flexibility and give back control over how we spend key elements of our money. However, Deputy Llywydd, I expect little from a Chancellor who announces a budget with a plethora—a rainbow—of his own PR on Instagram and social media videos, and totally fails to mention in his speech the damning disarray of the 1 per cent pay offer to the nurses of England, who have fought, and are continuing to fight, right on the front line of the COVID-19 pandemic.

In Wales, we value transparency in our public finances, and this couldn't be in more direct and stark contrast to England, where the UK Tory Government has not afforded scrutiny across the year of its financial proposals. The Welsh Government, then, is to be commended for its faithful and regular reporting to this Parliament at every stage of the process—seeking and affording public scrutiny of its proposals. As we await the unanswered silence around the shared prosperity fund, crucial to Wales, I wish to thank you, Minister, for all that you and the Welsh Labour Government have done, despite considerable constraints, to produce a clear, strategic third supplementary budget, which will build back fairer for Wales.  

Rwy'n croesawu'n fawr y drydedd gyllideb atodol gan Lywodraeth Cymru. Mae ein dull clir yng Nghymru o graffu ar gyllid cyhoeddus yn dryloyw ac yn ddibynadwy. Fel aelod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a'r Pwyllgor Cyllid, rwyf yn gwerthfawrogi'n fawr ein bod yn blaenoriaethu ac yn gwario'n ddoeth yr arian cyhoeddus sydd ar gael inni yng Nghymru.

Fodd bynnag, yng Nghymru, rhaid inni weithredu—fel y dywedwyd—o fewn cyfyngiadau sylweddol iawn, yn wahanol i'n cymheiriaid ledled y DU, fel y'i cyflwynwyd inni gan Ganghellor Torïaidd y Trysorlys sy'n gwrthod yn bendant anrhydeddu datganoli'r lle hwn fel Senedd aeddfed, rhoi hyblygrwydd i Gymru a rhoi rheolaeth yn ôl dros y ffordd yr ydym ni'n gwario elfennau allweddol o'n harian. Fodd bynnag, Dirprwy Lywydd, nid wyf yn disgwyl fawr ddim gan Ganghellor sy'n cyhoeddi cyllideb gyda llu—toreth—o ddeunydd yn hyrwyddo ei hun ar Instagram a fideos cyfryngau cymdeithasol, ac yn methu'n llwyr â sôn yn ei araith am anhrefn damniol y cynnig cyflog o 1 y cant i nyrsys Lloegr, sydd wedi ymladd, ac sy'n parhau i ymladd, ar reng flaen eithaf pandemig COVID-19.

Yng Nghymru, rydym yn gwerthfawrogi tryloywder yn ein cyllid cyhoeddus, ac ni allai hyn fod mewn gwrthgyferbyniad mwy uniongyrchol ac amlwg â Lloegr, lle nad yw Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi craffu ar ei chynigion ariannol ar hyd y flwyddyn. Mae Llywodraeth Cymru, felly, i'w chanmol am ei hadroddiadau ffyddlon a rheolaidd i'r Senedd hon ar bob cam o'r broses—gan geisio proses o graffu cyhoeddus ar ei chynigion, a llwyddo i sicrhau hynny. Wrth inni aros am y distawrwydd di-ateb ynghylch y gronfa ffyniant gyffredin, sy'n hanfodol i Gymru, hoffwn ddiolch ichi, Gweinidog, am y cyfan yr ydych chi a Llywodraeth Lafur Cymru wedi'i wneud, er gwaethaf cyfyngiadau sylweddol, i gynhyrchu trydedd gyllideb atodol glir a strategol, a fydd yn ailgodi'n decach i Gymru.

I call on the Minister for Finance and Trefnydd to reply to the debate—Rebecca Evans.

Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.

This third supplementary budget is a really important part of the budget process. Approval of this supplementary budget will authorise the revised spending plans of the Welsh Government. It sets the limits against which our financial outturn position will be compared. It also authorises the cash that can be drawn from the Welsh consolidated fund to support that spending. I do thank Members for their contributions to this debate today. I will respond to a number of the points that have been raised.

There was a question seeking an update on the position in terms of the discussions that we have had with the UK Government on ports and borders. I can let colleagues know that I have now received a response to my representations to HM Treasury in regard to the funding for the infrastructure and the ongoing operations needed at the Welsh border, following our exit from the European Union. The Treasury has agreed, in principle, to fund additional costs associated with the inland sites in 2021-22 via a reserve claim. The Treasury has recognised our concerns about the substantive operational costs for these facilities and has confirmed that this will be addressed in the upcoming spending review. The UK Government should meet the additional operational costs of this significant and entirely new function directly resulting from EU exit, and which forms an important part of the Great Britain-wide biosecurity infrastructure, which will underpin an important element of the future trade deal. So, those additional operating costs will be important as well.

I was very interested to hear Mark Isherwood's analysis of the carry over of funding into next year. I just think it's beyond that the UK Government saw fit to provide such a significant additional amount of funding—£660 million—with six weeks to go to the end of the financial year. So, I was pleased that we were able to negotiate that carryover. But if Mark Isherwood or members of the public in Wales are wondering how we are in a position to carry over such a large amount of additional funding into next year for investment in our response to the COVID pandemic as we move forward, I can tell you that it is because we have managed Welsh public money properly here in Wales. We've driven value for money at every point in our process. We have been very careful with the investments that we've made and the decisions that we've made, and you can see that represented no more clearly than with the decisions that we took around contact tracing. Our system here in Wales is delivered as a public service, it's delivered through local authorities and our health boards, ensuring that there's value for money and that we've looked after Welsh people's money. Whereas across the border, of course, the system is much more poorly performing than our excellent system here in Wales, and has been outsourced to the private sector where huge profits are being made, and people are not getting the service that they're getting here in Wales.

And, of course, the kind of decisions that we were able to take on personal protective equipment here in Wales have also been looking at driving value for money for taxpayers. So, that is why we're able to carry forward funding into the next financial year, and I don't think any of us should forget that. And for me, this will be one of the big stories of the pandemic, when people look back on this period in the years ahead and compare the different approaches and responses of different Governments to the pandemic and the different priorities that have driven the decisions that we have made.

I will say, in terms of the period moving forward, I know that we do have our debate on the final budget later on, but there's been no meaningful engagement with the UK Government whatsoever on the 2021-22 budget, an absolutely appalling lack of engagement on the levelling-up fund and the shared prosperity fund, but I'm sure we'll have opportunities to discuss those things in more detail in due course this afternoon.

So, this has been a year of uncertainty, and one in which we have seen unprecedented changes to our fiscal position. I committed to ensuring that those changes would be transparent and fully scrutinised by the Senedd, which began with the first publication of our first supplementary budget last May—very early on in the crisis—an interim second supplementary budget in October, and culminating with this third supplementary budget today.

So, in total, over £6 billion has been added to our spending plans in year, which has been essential to deal with the immediate response to the coronavirus pandemic, and to start addressing the long-term impacts of the pandemic on services, on businesses and individuals, and this funding has been allocated throughout the year to deliver the most effective outcomes in Wales, and using the flexibilities that have been at our disposal. And I think, as all colleagues who have spoken in this debate have recognised this afternoon, it has been an absolutely exceptional year. I do want to put on record, Llywydd, my thanks to officials who have worked so carefully and diligently to support me in ensuring that we manage our position in year and bring through the supplementary budget in such good shape, and I'm very grateful to them. Diolch yn fawr. I move the motion.

Mae'r drydedd gyllideb atodol hon yn rhan bwysig iawn o broses y gyllideb. Bydd cymeradwyo'r gyllideb atodol hon yn awdurdodi cynlluniau gwariant diwygiedig Llywodraeth Cymru. Mae'n pennu'r terfynau ar gyfer cymharu ein sefyllfa alldro ariannol. Mae hefyd yn awdurdodi'r arian y gellir ei ddefnyddio o gronfa gyfunol Cymru i gefnogi'r gwariant hwnnw. Diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl hon heddiw. Ymatebaf i nifer o'r pwyntiau a godwyd.

Roedd cwestiwn yn gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa o ran y trafodaethau yr ydym ni wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ar borthladdoedd a ffiniau. Gallaf roi gwybod i'm cyd-Aelodau fy mod bellach wedi cael ymateb i'm sylwadau i Drysorlys EM ynglŷn â'r cyllid ar gyfer y seilwaith a'r gweithrediadau parhaus sydd eu hangen ar ffin Cymru, ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r Trysorlys wedi cytuno, mewn egwyddor, i ariannu costau ychwanegol sy'n gysylltiedig â'r safleoedd mewndirol yn 2021-22 drwy hawliad wrth gefn. Mae'r Trysorlys wedi cydnabod ein pryderon ynghylch y costau gweithredol sylweddol ar gyfer y cyfleusterau hyn ac wedi cadarnhau yr eir i'r afael â hyn yn yr adolygiad o wariant sydd i ddod. Dylai Llywodraeth y DU dalu costau gweithredol ychwanegol y swyddogaeth sylweddol a hollol newydd hon sy'n deillio'n uniongyrchol o ymadael â'r UE, ac sy'n rhan bwysig o seilwaith bioddiogelwch Prydain Fawr, a fydd yn sail i elfen bwysig o'r cytundeb masnach yn y dyfodol. Felly, bydd y costau gweithredu ychwanegol hynny'n bwysig hefyd.

Roedd gennyf ddiddordeb mawr clywed dadansoddiad Mark Isherwood o ran dwyn cyllid ymlaen i'r flwyddyn nesaf. Rwy'n credu ei bod hi'n anghrediniol bod Llywodraeth y DU wedi gweld yn dda darparu swm ychwanegol mor sylweddol o gyllid—£660 miliwn—gyda chwe wythnos i fynd tan ddiwedd y flwyddyn ariannol. Felly, roeddwn yn falch ein bod wedi gallu negodi'r trosglwyddo hwnnw. Ond os yw Mark Isherwood neu aelodau o'r cyhoedd yng Nghymru yn meddwl tybed sut yr ydym ni mewn sefyllfa i ddwyn swm mor fawr o arian ychwanegol ymlaen i'r flwyddyn nesaf ar gyfer buddsoddi yn ein hymateb i bandemig COVID wrth inni symud ymlaen, gallaf ddweud wrthych mai'r rheswm yw ein bod wedi rheoli arian cyhoeddus Cymru yma yng Nghymru. Rydym ni wedi ymdrechu i gael gwerth am arian ar bob cam yn ein proses. Rydym ni wedi bod yn ofalus iawn gyda'r buddsoddiadau yr ydym ni wedi'u gwneud a'r penderfyniadau yr ydym ni wedi'u gwneud, a gallwch weld nad oes dim yn adlewyrchu hynny'n gliriach na'r penderfyniadau a wnaethom ynghylch olrhain cysylltiadau. Mae ein system yma yng Nghymru yn cael ei darparu fel gwasanaeth cyhoeddus, mae'n cael ei darparu drwy awdurdodau lleol a'n byrddau iechyd, gan sicrhau bod gwerth am arian a'n bod wedi gofalu am arian pobl Cymru. Er bod y system ar draws y ffin wrth gwrs, yn gwneud yn llawer gwaeth na'n system ragorol ni yma yng Nghymru, ac mae wedi'i rhoi ar gontract allanol i'r sector preifat lle mae elw enfawr yn cael ei wneud, ac nid yw pobl yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei gael yma yng Nghymru.

Ac, wrth gwrs, mae'r math o benderfyniadau yr oeddem ni yn gallu eu gwneud ynglŷn â chyfarpar diogelu personol yma yng Nghymru hefyd wedi ceisio sicrhau gwerth am arian i drethdalwyr. Felly, dyna pam y gallwn ni gario cyllid ymlaen i'r flwyddyn ariannol nesaf, ac nid wyf yn credu y dylai'r un ohonom ni anghofio hynny. Ac i mi, dyma fydd un o straeon mawr y pandemig, pan fydd pobl yn edrych yn ôl ar y cyfnod hwn yn y blynyddoedd i ddod ac yn cymharu gwahanol ddulliau ac ymatebion gwahanol Lywodraethau â'r pandemig a'r blaenoriaethau gwahanol sydd wedi llywio'r penderfyniadau yr ydym ni wedi'u gwneud.

Dywedaf, o ran y dyfodol, rwy'n gwybod fod gennym ni ein dadl ar y gyllideb derfynol yn nes ymlaen, ond ni fu unrhyw gysylltiad ystyrlon â Llywodraeth y DU o gwbl ar gyllideb 2021-22, diffyg ymgysylltu hollol warthus ar y gronfa codi'r gwastad a'r gronfa ffyniant gyffredin, ond rwy'n siŵr y cawn ni gyfleoedd i drafod y pethau hynny'n fanylach maes o law y prynhawn yma.

Felly, mae hon wedi bod yn flwyddyn o ansicrwydd, ac yn un pryd y gwelsom newidiadau digynsail i'n sefyllfa ariannol. Ymrwymais i sicrhau y byddai'r newidiadau hynny'n dryloyw ac yn destun craffu llawn gan y Senedd, a ddechreuodd gyda chyhoeddi ein cyllideb atodol gyntaf fis Mai diwethaf—yn gynnar iawn yn yr argyfwng—ail gyllideb atodol dros dro ym mis Hydref, a arweiniodd at y drydedd gyllideb atodol hon heddiw.

Felly, mae cyfanswm o dros £6 biliwn wedi'i ychwanegu at ein cynlluniau gwariant yn ystod y flwyddyn, sydd wedi bod yn hanfodol i ymdrin â'r ymateb uniongyrchol i bandemig y coronafeirws, ac i ddechrau mynd i'r afael ag effeithiau hirdymor y pandemig ar wasanaethau, ar fusnesau ac unigolion, ac mae'r cyllid hwn wedi'i ddyrannu drwy gydol y flwyddyn i sicrhau'r canlyniadau mwyaf effeithiol yng Nghymru, gan ddefnyddio'r hyblygrwydd sydd ar gael inni. A chredaf, fel y mae pob cyd-Aelod sydd wedi siarad yn y ddadl hon wedi cydnabod y prynhawn yma, y bu hi'n flwyddyn gwbl eithriadol. Hoffwn ddiolch ar goedd, Llywydd, i'r swyddogion sydd wedi gweithio mor ofalus a diwyd i'm cefnogi i sicrhau ein bod yn rheoli ein sefyllfa yn ystod y flwyddyn ac yn cyflwyno'r gyllideb atodol mor llwyddiannus, ac rwy'n ddiolchgar iawn iddyn nhw. Diolch yn fawr. Rwy'n cynnig y cynnig.

16:15

I'm afraid you're on mute, Deputy Presiding Officer. Or at least I can't hear you.

Mae arnaf i ofn eich bod wedi eich tawelu, Dirprwy Lywydd. Neu o leiaf ni allaf i eich clywed chi.

Sorry. So, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, I did see objections. So, that's fine. So, we defer voting on this item until voting time.

Mae'n ddrwg gennyf. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Do, gwelais wrthwynebiadau. Felly, mae hynny'n iawn. Felly, gohiriwn bleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

12. Dadl: Cyfraddau Treth Incwm Cymru 2021-22
12. Debate: Welsh Rates of Income Tax 2021-22

So, now we move on to item 12, which is a debate on the Welsh rates of income tax for 2021-22, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move the motion, Rebecca Evans.

Felly, symudwn ymlaen yn awr at eitem 12, sy'n ddadl ar gyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2021-22, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig, Rebecca Evans.

Cynnig NDM7611 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol ag adran 116D o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, yn cytuno ar y penderfyniad ynghylch cyfraddau Cymru ar gyfer cyfraddau treth incwm Cymru 2021-22 fel a ganlyn:

a) y gyfradd Gymreig a gynigir ar gyfer cyfradd sylfaenol y dreth incwm yw 10c;

b) y gyfradd Gymreig a gynigir ar gyfer cyfradd uwch y dreth incwm yw 10c; ac

c) y gyfradd Gymreig a gynigir ar gyfer cyfradd ychwanegol y dreth incwm yw 10c.

Motion NDM7611 Rebecca Evans

To propose that the Senedd in accordance with section 116D of the Government of Wales Act 2006, agrees the Welsh rate resolution for the 2021-22 Welsh rates of income tax as follows:

a) the proposed Welsh rate for the basic rate of income tax is 10p;

b) the proposed Welsh rate for the higher rate of income tax is 10p;

c) the proposed Welsh rate for the additional rate of income tax is 10p.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you for the opportunity to open this debate on the Welsh rates of income tax. As you know, Welsh rates of income tax were introduced in April 2019 and apply to income tax payers resident here in Wales. The Welsh rates for next year were set out in the draft budget announcement in December. In keeping with previous commitments, there will be no changes to Welsh income tax levels in 2021-22. This will mean that Welsh taxpayers will continue to pay the same income tax as their English and Northern Ireland counterparts. This will continue to provide stability for taxpayers as we seek to address the longer term impacts of the pandemic and the UK Government's Brexit deal.

Together with the block grant, Welsh taxes are essential to help fund Welsh public services upon which many in society depend. Protecting these services is now more important than ever, and there are significant challenges going forward. It is disappointing that the future planned freeze to the basic rate threshold of income tax, included in the UK Government's budget announcement last week, impacted more on those least able to afford to pay. This runs counter to our commitment to delivering progressive tax systems here in Wales.

My officials continue to work closely with HMRC, which is responsible for the administration of WRIT. I'm pleased to report that the WRIT project has been formally closed after successful implementation. The final cost of the implementation project was just under £8 million, which was lower than the original forecast. One of the final elements of the project was to amend the annual tax summary that's available to every taxpayer, via their HMRC personal account. For Welsh taxpayers, this now shows the amount of WRIT they have paid for the tax year. Alongside this, we have developed an online WRIT calculator, providing a breakdown of where individual contributions have been allocated across key public services. These two products raise awareness and understanding of WRIT and how it's spent, delivering public services here in Wales.

I was also pleased the National Audit Office's report on the administration of WRIT, published in January, confirmed that HMRC has adequate rules and procedures in place to ensure the proper assessment and collection of Welsh rates of income tax, as well as the appropriate governance measures. The Senedd is asked today to agree the Welsh rate resolution, which will set the Welsh rates of income tax for 2021-22, and I ask Members for their support this afternoon.

Diolch am y cyfle i agor y ddadl hon ar gyfraddau treth incwm Cymru. Fel y gwyddoch chi, cyflwynwyd cyfraddau treth incwm Cymru ym mis Ebrill 2019 ac maen nhw'n berthnasol i dalwyr treth incwm sy'n byw yma yng Nghymru. Cafodd cyfraddau Cymru ar gyfer y flwyddyn nesaf eu nodi yng nghyhoeddiad y gyllideb ddrafft ym mis Rhagfyr. Yn unol ag ymrwymiadau blaenorol, ni fydd unrhyw newidiadau i lefelau treth incwm Cymru yn 2021-22. Bydd hyn yn golygu y bydd trethdalwyr Cymru yn parhau i dalu'r un dreth incwm â'u cymheiriaid yn Lloegr a Gogledd Iwerddon. Bydd hyn yn parhau i roi sefydlogrwydd i drethdalwyr wrth i ni geisio mynd i'r afael ag effeithiau tymor hwy y pandemig a chytundeb Brexit Llywodraeth y DU.

Ynghyd â'r grant bloc, mae trethi Cymru yn hanfodol i helpu i ariannu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y mae llawer mewn cymdeithas yn dibynnu arnyn nhw. Mae diogelu'r gwasanaethau hyn bellach yn bwysicach nag erioed, ac mae heriau sylweddol wrth symud ymlaen. Mae'n siomedig bod y bwriad yn y dyfodol i rewi trothwy cyfradd sylfaenol treth incwm, a gynhwyswyd yng nghyhoeddiad Cyllideb Llywodraeth y DU yr wythnos diwethaf, wedi effeithio mwy ar y rhai lleiaf abl i fforddio talu. Mae hyn yn mynd yn groes i'n hymrwymiad i ddarparu systemau treth blaengar yma yng Nghymru.

Mae fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi, sy'n gyfrifol am weinyddu Cyfraddau Treth Incwm Cymru. Rwy'n falch o adrodd bod y prosiect Cyfraddau Treth Incwm Cymru wedi'i derfynu’n ffurfiol ar ôl ei weithredu'n llwyddiannus. Ychydig o dan £8 miliwn oedd cost derfynol y prosiect gweithredu, a oedd yn llai na'r rhagolwg gwreiddiol. Un o elfennau olaf y prosiect oedd diwygio'r crynodeb treth blynyddol sydd ar gael i bob trethdalwr, drwy eu cyfrif personol gyda CThEM. I drethdalwyr Cymru, mae hyn bellach yn dangos faint o gyfraddau treth incwm Cymru y maen nhw wedi'u talu am y flwyddyn dreth. Ochr yn ochr â hyn, rydym ni wedi datblygu cyfrifiannell Cyfraddau Treth Incwm Cymru ar-lein, gan roi dadansoddiad o le mae cyfraniadau unigol wedi'u dyrannu ar draws gwasanaethau cyhoeddus allweddol. Mae'r ddau gynnyrch hyn yn codi ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o Gyfraddau Treth Incwm Cymru a sut y maent cael eu gwario, gan ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.

Roeddwn hefyd yn falch bod adroddiad y Swyddfa Archwilio Genedlaethol ar weinyddu Cyfraddau Treth Incwm Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Ionawr, wedi cadarnhau bod gan Gyllid a Thollau EM reolau a gweithdrefnau digonol ar waith i sicrhau bod cyfraddau treth incwm Cymru yn cael eu hasesu a'u casglu'n briodol, yn ogystal â'r mesurau llywodraethu priodol. Gofynnir i'r Senedd heddiw gytuno ar benderfyniad cyfraddau trethi Cymru, a fydd yn pennu cyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2021-22, a gofynnaf i'r Aelodau am eu cefnogaeth y prynhawn yma.

16:20

We do not support, in the Abolish the Welsh Assembly Party, these Welsh rates of income tax, and we'd like to vote against them, but I shan't, because if they don't go through, we will see a massive hole in our public spending because of the amount by which the block grant has been reduced. So, we'll abstain on this motion.

We certainly don't support these Welsh rates of income tax because there shouldn't be Welsh rates of income tax, because we had a referendum in 2011, when voters were assured, on the ballot paper, 'The Assembly cannot make laws on tax, whatever the result of this vote.' That promise has been broken, and I'm afraid that referendum has been negated in consequence.

In 2016, December, Mark Drakeford, then finance Minister, now First Minister, agreed with the Westminster Government to devolve Welsh rates of income tax, having previously agreed not to, with that assurance on the ballot paper. And that promise was broken. We saw, in the 2017 Wales Act, the Conservative Government in Westminster break their promise as well. We were assured there would be no Welsh rates of income tax without a further referendum. That has not been the case.

I welcome what the First Minister says about publicising Welsh rates of income tax. A lot of people aren't aware of them, because they haven't changed. But, in one very important aspect, there has been a change, because when we got those Welsh rates of income tax devolved, the block grant was reduced by an equivalent amount, and it was necessary to project how much the block grant would be reduced in future years, including consideration of a forecast for those Welsh rates of income tax. Now we see that we are getting £35 million less money than we would, because of those Welsh rates of income tax, because their yield has not been as high as forecast, and we in Wales are on risk for that, because of that devolution of Welsh rates of income tax. Of course, there are other issues that the finance Minister can speak about in terms of the fiscal compact, but those Welsh rates of income tax should not have been devolved, and there is a £35 million cost contingent on that.

Now, the First Minister criticised the UK Government for freezing the personal income tax threshold, saying that those who find it hardest to pay would suffer the most. Of course, those who find it hardest to pay aren't paying the income tax, because many earn below that threshold, and particularly so in Wales. We also see the freezing of the upper-rate threshold, which, of course, leads to costs being borne by those who are more able to bear those costs, so I was surprised to hear that criticism. We need to understand that these rates being devolved, even if they haven't changed, is costing £35 million a year, on account of the revenue that we're not getting that was previously projected, and it is a breach of faith, and it negates that 2011 referendum because the promise on which it was based has been broken.

Nid ydym yn cefnogi, ym Mhlaid Diddymu Cynulliad Cymru, y cyfraddau treth incwm hyn yng Nghymru, ac fe hoffem ni bleidleisio yn eu herbyn, ond nid wyf am wneud hynny, oherwydd os na chânt sêl bendith, byddwn yn gweld twll enfawr yn ein gwariant cyhoeddus oherwydd y swm a dynnwyd oddi ar y grant bloc. Felly, byddwn yn ymatal ar y cynnig hwn.

Yn sicr, nid ydym yn cefnogi'r cyfraddau treth incwm hyn yng Nghymru oherwydd ni ddylid cael cyfraddau treth incwm Cymru, oherwydd cawsom refferendwm yn 2011, pan sicrhawyd pleidleiswyr, ar y papur pleidleisio, 'Ni all y Cynulliad ddeddfu ar dreth, beth bynnag fo canlyniad y bleidlais hon.' Mae'r addewid hwnnw wedi'i dorri, ac mae arnaf ofn bod y refferendwm hwnnw wedi'i annilysu o ganlyniad.

Yn 2016, mis Rhagfyr, cytunodd Mark Drakeford, y Gweinidog Cyllid, y Prif Weinidog erbyn hyn, â Llywodraeth San Steffan i ddatganoli cyfraddau treth incwm Cymru, ar ôl cytuno'n flaenorol i beidio â gwneud hynny, gyda'r sicrwydd hwnnw ar y papur pleidleisio. Ac fe dorrwyd yr addewid hwnnw. Gwelsom, yn Neddf Cymru 2017, y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan yn torri eu haddewid hefyd. Cawsom ein sicrhau na fyddai cyfraddau treth incwm Cymru heb refferendwm pellach. Nid felly y bu.

Croesawaf yr hyn a ddywed y Prif Weinidog am roi cyhoeddusrwydd i gyfraddau treth incwm Cymru. Mae llawer o bobl nad ydynt yn ymwybodol ohonyn nhw, oherwydd nid ydyn nhw wedi newid. Ond, mewn un agwedd bwysig iawn, bu newid, oherwydd pan gawsom ni y cyfraddau treth incwm hynny yng Nghymru wedi'u datganoli, lleihawyd y grant bloc o swm cyfatebol, ac roedd angen rhagweld faint y cai'r grant bloc ei leihau yn y dyfodol, gan gynnwys ystyried rhagolwg ar gyfer y cyfraddau treth incwm hynny yng Nghymru. Nawr gwelwn ein bod yn cael £35 miliwn yn llai o arian nag y byddem ni, oherwydd y cyfraddau treth incwm hynny yng Nghymru, oherwydd nad ydyn nhw wedi esgor ar gymaint ag y rhagwelwyd, ac yr ydym ni yng Nghymru mewn perygl oherwydd hynny, oherwydd datganoli cyfraddau treth incwm Cymru. Wrth gwrs, mae materion eraill y gall y Gweinidog cyllid siarad amdanyn nhw o ran y compact cyllidol, ond ni ddylai'r cyfraddau treth incwm hynny yng Nghymru fod wedi'u datganoli, ac mae cost o £35 miliwn yn rhwym wrth hynny.

Nawr, beirniadodd y Prif Weinidog Lywodraeth y DU am rewi'r trothwy treth incwm personol, gan ddweud mai'r rhai sy'n ei chael hi'n anoddaf talu fyddai'n dioddef fwyaf. Wrth gwrs, nid yw'r rhai sy'n ei chael hi'n anoddaf talu yn talu'r dreth incwm, oherwydd mae llawer yn ennill llai na'r trothwy hwnnw, ac yn arbennig felly yng Nghymru. Gwelwn hefyd rewi'r trothwy cyfradd uchaf, sydd, wrth gwrs, yn arwain at gostau'n cael eu talu gan y rhai sy'n fwy abl i dalu'r costau hynny, felly synnais o glywed y feirniadaeth honno. Mae angen i ni ddeall bod datganoli'r cyfraddau hyn, hyd yn oed os nad ydynt wedi newid, yn costio £35 miliwn y flwyddyn, o ystyried y refeniw nad ydym yn ei gael, a'i fod yn tanseilio ffydd, ac mae'n annilysu'r refferendwm hwnnw yn 2011 oherwydd bod yr addewid y seiliwyd ef arno wedi'i dorri.

16:25

Thank you. Can I call on the Minister for Finance and Trefnydd to reply to the debate? Rebecca Evans.

Diolch. A gaf i alw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb i'r ddadl? Rebecca Evans.

Thank you very much to Mark Reckless for his comments in the debate. I have an update for him that might change his mind in terms of the value of Welsh rates of income tax, because based on current forecasts, the net impact of WRIT is an increase of £30 million in 2021-22, and that, of course, is in contrast to the minus £35 million forecast in the Welsh taxes outlook in December. And that's partly to do with the result of recent data showing relatively higher earnings performance for income tax payers here in Wales. So, potentially that could change Mark Reckless's view of Welsh rates of income tax, although I suspect it won't be quite enough to do that. But I'm glad that he recognised the importance of taxpayer communication, because we are working closely with HMRC to ensure that people here in Wales are increasingly aware of Welsh rates of income tax. And our surveys, which we've commissioned by Beaufort Research, do show that there is an increase in terms of people's awareness. And as I've mentioned in the Finance Committee and in my opening remarks, we have introduced some new items this year, including that WRIT calculator that individuals can use online to see exactly where their Welsh rates of income tax are going in terms of supporting public services here in Wales. So, I think that's another step forward in terms of education, awareness, and also, importantly, transparency here in Wales. I'm grateful to Mark Reckless for his contribution, but would ask all colleagues to support our Welsh rates of income tax today. Thank you.

Diolch yn fawr iawn i Mark Reckless am ei sylwadau yn y ddadl. Mae gennyf ddiweddariad iddo a allai newid ei feddwl o ran gwerth cyfraddau treth incwm Cymru, oherwydd yn seiliedig ar ragolygon cyfredol, effaith net cyfraddau treth incwm Cymru yw cynnydd o £30 miliwn yn 2021-22, a hynny, wrth gwrs, yn wahanol i'r rhagolwg o finws £35 miliwn yn rhagolygon trethi Cymru ym mis Rhagfyr. Ac mae hynny'n ymwneud yn rhannol â chanlyniad data diweddar sy'n dangos perfformiad enillion cymharol uwch i dalwyr y dreth incwm yma yng Nghymru. Felly, gallai hynny newid barn Mark Reckless o bosibl am gyfraddau treth incwm Cymru, er fy mod yn amau na fydd yn ddigon i wneud hynny. Ond rwy'n falch ei fod yn cydnabod pwysigrwydd cyfathrebu â threthdalwyr, oherwydd rydym ni yn gweithio'n agos gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi i sicrhau bod pobl yma yng Nghymru yn fwyfwy ymwybodol o gyfraddau treth incwm Cymru. Ac mae ein harolygon, yr ydym ni wedi'u comisiynu gan Beaufort Research, yn dangos bod cynnydd o ran ymwybyddiaeth pobl. Ac fel yr wyf wedi sôn yn y Pwyllgor Cyllid ac yn fy sylwadau agoriadol, rydym ni wedi cyflwyno rhai eitemau newydd eleni, gan gynnwys y gyfrifiannell cyfraddau treth incwm Cymru y gall unigolion ei defnyddio ar-lein i weld yn union i le mae eu cyfraddau treth incwm Cymru yn mynd o ran cefnogi gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Felly, rwy'n credu bod hynny'n gam arall ymlaen o ran addysg, ymwybyddiaeth, a hefyd, yn bwysig, tryloywder yma yng Nghymru. Rwy'n ddiolchgar i Mark Reckless am ei gyfraniad, ond byddwn yn gofyn i bob cyd-Aelod gefnogi ein cyfraddau treth incwm Cymru heddiw. Diolch.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I see an objection, so we will vote again on this item at voting time.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwelaf wrthwynebiad, felly pleidleisiwn eto ar yr eitem hon yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

13. Dadl: Cyllideb Derfynol 2021-22
13. Debate: Final Budget 2021-22

Item 13 on our agenda is a debate on the final budget of 2021-22, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move that motion—Rebecca Evans.

Eitem 13 ar ein hagenda yw dadl ar gyllideb derfynol 2021-22, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig hwnnw—Rebecca Evans.

Cynnig NDM7613 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.25, yn cymeradwyo'r Gyllideb Flynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2021-22 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 2 Mawrth 2021.

Motion NDM7613 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 20.25, approves the Annual Budget for the financial year 2021-22 laid in the Table Office on 2 March 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you. I'm pleased to open the debate on the final budget for 2021-22, in what is the final budget of this administration.

The extraordinary circumstances that have shaped this year's budget preparation are well documented, but I am proud that we have risen to the challenge with a 2021-22 budget aligned with our values. We are an administration that delivers on our promises and stands by our public services as they continue their fight against this pandemic. When I published the draft budget before Christmas, I promised further funding as we better understood the path of the pandemic over the winter months. In the final budget, I am allocating more than £680 million to support Wales's public services over the coming months. This means, together with the early COVID measures we announced in the draft budget, we are allocating all of the COVID funding we received in the UK spending review last November.

This is a Government that is committed to standing by our public services and giving them the funding certainty that they deserve. The package includes more than £630 million for the NHS and local government to help support them support the people of Wales over the next six months. This significant funding boost will support our world-leading vaccination programme so that we can protect as many people as possible as quickly as possible, boost our testing capacity, and boost our highly effective contact tracing programme. 

This also includes an additional £206.6 million for the local government hardship fund, which will support vital social care services, provide homelessness support, and ensure schools adapt to their new ways of working. We continue to recognise the disproportionate impact this pandemic is having on our lives and our communities, and we have allocated a further £10.5 million to extend the discretionary assistance fund, providing support for the most vulnerable people in Wales during these difficult times. We are responding to the ongoing impact on the use of public transport, and providing a further £18.6 million to extend bus support into the second quarter of 2021-22. We recognise the important role employability and skills will play in our recovery. We're investing £16.5 million in apprenticeships to maintain current levels of apprenticeship places in 2021-22.

Diolch. Rwy'n falch o agor y ddadl ar y gyllideb derfynol ar gyfer 2021-22, sef cyllideb derfynol y weinyddiaeth hon.

Mae'r amgylchiadau eithriadol sydd wedi llywio'r gwaith o baratoi'r gyllideb eleni yn hysbys iawn, ond rwyf yn falch ein bod wedi ymateb i'r her gyda chyllideb 2021-22 sy'n cyd-fynd â'n gwerthoedd. Rydym yn weinyddiaeth sy'n cyflawni ein haddewidion ac yn cefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus wrth iddynt barhau â'u brwydr yn erbyn y pandemig hwn. Pan gyhoeddais y gyllideb ddrafft cyn y Nadolig, addewais gyllid pellach gan ein bod yn deall troeon y pandemig yn well dros fisoedd y gaeaf. Yn y gyllideb derfynol, rwy'n dyrannu mwy na £680 miliwn i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus Cymru dros y misoedd nesaf. Mae hyn yn golygu, ynghyd â'r mesurau COVID cynnar a gyhoeddwyd gennym ni yn y gyllideb ddrafft, ein bod yn dyrannu'r holl gyllid COVID a gawsom yn adolygiad gwariant y DU fis Tachwedd diwethaf.

Mae hon yn Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i gefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus a rhoi iddynt y sicrwydd y maent yn ei haeddu o ran arian. Mae'r pecyn yn cynnwys mwy na £630 miliwn i'r GIG a llywodraeth leol i'w helpu i gefnogi pobl Cymru dros y chwe mis nesaf. Bydd yr hwb ariannol sylweddol hwn yn cefnogi ein rhaglen frechu sy'n arwain y byd fel y gallwn ni amddiffyn cynifer o bobl â phosibl cyn gynted â phosibl, rhoi hwb i'n gallu i brofi, a rhoi hwb i'n rhaglen olrhain cysylltiadau hynod effeithiol.

Mae hyn hefyd yn cynnwys £206.6 miliwn ychwanegol ar gyfer y gronfa galedi llywodraeth leol, a fydd yn cefnogi gwasanaethau gofal cymdeithasol hanfodol, yn darparu cymorth digartrefedd, ac yn sicrhau bod ysgolion yn addasu i'w ffyrdd newydd o weithio. Rydym ni'n parhau i gydnabod yr effaith anghymesur y mae'r pandemig hwn yn ei chael ar ein bywydau a'n cymunedau, ac rydym ni wedi dyrannu £10.5 miliwn arall i ymestyn y gronfa cymorth dewisol, gan roi cymorth i'r bobl fwyaf agored i niwed yng Nghymru yn ystod y cyfnod anodd hwn. Rydym ni yn ymateb i'r effaith barhaus ar y defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus, ac yn darparu £18.6 miliwn arall i ymestyn cymorth bysiau i ail chwarter 2021-22. Rydym yn cydnabod y swyddogaeth bwysig y bydd i gyflogadwyedd a sgiliau yn ein hadferiad. Rydym yn buddsoddi £16.5 miliwn mewn prentisiaethau i gynnal y lefelau presennol o leoedd prentisiaeth yn 2021-22.

We're a Government that allocates funding where it can deliver the greatest impact. This pandemic has shaken our economy's foundations, and we recognise the need to act now to inject jobs and demand into a recovery that takes root today. Our final budget includes a capital stimulus of more than £220 million to move this work forward. This includes an additional £147 million to ramp up house building programmes and an extra £30 million to accelerate the ambitious twenty-first century schools and colleges building programme, helping to support economic growth, sustainable jobs and training opportunities across the sector.

We know that our hardest hit businesses need certainty too. I am setting aside £200 million in reserves for additional business support next year if it's needed to respond to the evolving challenges of the pandemic. Ahead of the budget, I called on the UK Government to extend the business support package in England, and it's why I took the immediate decision following the UK Government budget, once we had certainty on the funding available, to announce an extension to the retail, leisure and hospitality rates relief, with a cap for properties with a rateable value of over £500,000, and the enhanced leisure and hospitality rates relief scheme for 12 months.

The UK budget was presented at a critical juncture for the economy, and, while we welcome the additional £735 million revenue for Wales, we did not receive a single penny extra in capital next year to support the economic recovery. Disappointingly, there was no sign of real long-term help for the most vulnerable in our society. The Chancellor had the opportunity to make permanent the additional universal credit uplift, but he didn't, and the longer term changes to personal tax allowances are a stealth tax that will hit the lowest paid hardest. Of equal concern was the silence on spending pressures for public services, with no extra funding support for recovery in the NHS and other strategic priorities, including wider social care reform.

The UK budget did nothing to provide confidence about the future path of public finances beyond 2021-22. We face a reduction in our budget from 2021-22, partly driven by the withdrawal of COVID support, but also by underlying reductions to planned public spending built into the UK Government's medium-term plans. As noted by the Institute for Fiscal Studies:

'The Chancellor’s medium-term spending plans simply look implausibly low.'

Unlike the UK Government, we have continued our targeted and responsible approach, providing effective support in the course of this fast-moving pandemic, taking timely decisions and providing support when it's needed. To provide homebuyers with extra time to complete transactions, I announced last week an extension in our land transaction tax reduction period in Wales until 30 June. We announced yesterday a package of funding worth £72 million, taking total investment to over £112 million, to support teachers and learners impacted by the pandemic over this year. Building on funding we announced in the final budget, and to support our recovery, I am today announcing a further £8.7 million as part of a total additional investment of £18.7 million to support the extension of our employer incentive scheme and to bolster our flexi-job apprenticeship offer.

While we can't underestimate the scale of the challenges we are facing, we have provided certainty for our vital public services, are helping rebuild our economy with real social and environmental purpose, and protecting Wales from the worst effects of the pandemic. I am proud that we have provided sound foundations for the next administration to deliver a more prosperous, more equal and a greener Wales. Thank you. 

Rydym yn Llywodraeth sy'n dyrannu cyllid lle gall gael yr effaith fwyaf. Mae'r pandemig hwn wedi chwalu sylfeini ein heconomi, ac rydym yn cydnabod yr angen i weithredu'n awr i greu swyddi a galw mewn proses o adferiad sy'n dechrau heddiw. Mae ein cyllideb derfynol yn cynnwys ysgogiad cyfalaf o fwy na £220 miliwn i symud y gwaith hwn yn ei flaen. Mae hyn yn cynnwys £147 miliwn ychwanegol i gynyddu rhaglenni adeiladu tai a £30 miliwn ychwanegol i gyflymu'r rhaglen uchelgeisiol o adeiladu ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain, gan helpu i gefnogi twf economaidd, swyddi cynaliadwy a chyfleoedd hyfforddi ar draws y sector.

Gwyddom fod angen sicrwydd ar ein busnesau sydd wedi dioddef waethaf hefyd. Rwy'n neilltuo £200 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn ar gyfer cymorth busnes ychwanegol y flwyddyn nesaf os oes angen ymateb i heriau'r pandemig sy'n esblygu. Cyn y gyllideb, galwais ar Lywodraeth y DU i ehangu'r pecyn cymorth busnes yn Lloegr, a dyna pam y penderfynais ar unwaith yn dilyn cyllideb Llywodraeth y DU, ar ôl inni gael sicrwydd ynghylch y cyllid sydd ar gael, i gyhoeddi estyniad i'r rhyddhad ardrethi manwerthu, hamdden a lletygarwch, gydag uchafswm ar gyfer eiddo â gwerth ardrethol o dros £500,000, a'r cynllun rhyddhad ardrethi hamdden a lletygarwch gwell am 12 mis.

Cyflwynwyd cyllideb y DU ar adeg dyngedfennol i'r economi, ac, er ein bod yn croesawu'r £735 miliwn ychwanegol o refeniw i Gymru, ni chawsom yr un geiniog yn ychwanegol mewn cyfalaf y flwyddyn nesaf i gefnogi'r adferiad economaidd. Yn siomedig, nid oedd unrhyw arwydd o gymorth hirdymor gwirioneddol i'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Cafodd y Canghellor gyfle i wneud y cynnydd mewn credyd cynhwysol ychwanegol yn barhaol, ond ni wnaeth, ac mae'r newidiadau tymor hwy i lwfansau treth personol yn dreth lechwraidd a fydd yn taro'r rhai â'r cyflogau isaf galetaf. Yr un mor bryderus oedd y distawrwydd ar bwysau gwario i wasanaethau cyhoeddus, heb unrhyw gymorth ariannol ychwanegol ar gyfer adferiad yn y GIG a blaenoriaethau strategol eraill, gan gynnwys diwygio gofal cymdeithasol yn ehangach.

Ni wnaeth cyllideb y DU unrhyw beth i roi hyder ynghylch patrwm cyllid cyhoeddus yn y dyfodol y tu hwnt i 2021-22. Rydym yn wynebu gostyngiad yn ein cyllideb o 2021-22, wedi'i sbarduno'n rhannol gan dynnu cymorth COVID yn ôl, ond hefyd gan ostyngiadau sylfaenol i wariant cyhoeddus arfaethedig sydd wedi'i gynnwys yng nghynlluniau tymor canolig Llywodraeth y DU. Fel y nodwyd gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid:

Mae cynlluniau gwariant tymor canolig y Canghellor yn edrych yn amhosibl o isel.

Yn wahanol i Lywodraeth y DU, rydym ni wedi parhau â'n dull gweithredu penodol a chyfrifol, gan ddarparu cymorth effeithiol yn ystod y pandemig hwn sy'n newid yn gyflym, gan wneud penderfyniadau amserol a darparu cymorth pan fo'i angen. Er mwyn rhoi amser ychwanegol i brynwyr tai gwblhau trafodion, cyhoeddais yr wythnos diwethaf estyniad yn ein cyfnod gostyngiadau treth trafodiadau tir yng Nghymru tan 30 Mehefin. Ddoe cyhoeddwyd pecyn cyllid gwerth £72 miliwn, gan fynd â chyfanswm y buddsoddiad i dros £112 miliwn, i gefnogi athrawon a dysgwyr y mae'r pandemig wedi effeithio arnyn nhw eleni. Gan adeiladu ar gyllid a gyhoeddwyd gennym ni yn y gyllideb derfynol, ac i gefnogi ein hadferiad, rwyf heddiw'n cyhoeddi £8.7 miliwn ychwanegol yn rhan o gyfanswm buddsoddiad ychwanegol o £18.7 miliwn i gefnogi ehangu ein cynllun cymhelliant cyflogwyr ac i gryfhau ein cynnig prentisiaeth gwaith hyblyg.

Er na allwn ni fychanu maint yr heriau sy'n ein hwynebu, rydym ni wedi rhoi sicrwydd i'n gwasanaethau cyhoeddus hanfodol, yn helpu i ailgodi ein heconomi gyda diben cymdeithasol ac amgylcheddol go iawn, ac yn diogelu Cymru rhag effeithiau gwaethaf y pandemig. Rwy'n falch ein bod wedi darparu sylfeini cadarn i'r weinyddiaeth nesaf greu Cymru fwy ffyniannus, mwy cyfartal a mwy gwyrdd. Diolch. 

16:35

Thank you. Can I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd?

Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd?

Diolch yn fawr iawn unwaith eto, Dirprwy Lywydd. Dwi'n falch o'r cyfle i gyfrannu at y ddadl yma hefyd, y tro yma ar gyllideb derfynol Llywodraeth Cymru, a gwneud hynny, wrth gwrs, yn rhinwedd fy rôl fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Dwi'n falch hefyd fod y Gweinidog wedi derbyn neu wedi derbyn mewn egwyddor pob un o'r 36 argymhellion mae'r pwyllgor wedi eu gwneud.

Yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft, fe wnaeth y Siambr hon gydnabod yr ansicrwydd ynghylch y cylch cyllideb hwn eto eleni oherwydd oedi wrth gwrs gyda digwyddiadau cyllidol y Deyrnas Unedig a diffyg ffigurau cyllido at y dyfodol. Ac wrth siarad ar ran y Pwyllgor Cyllid yn y ddadl honno, fe wnaeth Siân Gwenllian y pwynt perthnasol mai drafft yn wir ystyr y gair oedd y gyllideb ddrafft a bod Llywodraeth Cymru yn dal cronfeydd wrth gefn sylweddol oedd heb eu dyrannu. Er bod y pwyllgor yn cydnabod bod angen rhywfaint o hyblygrwydd eleni i ddelio ag ansicrwydd y pandemig, dyw hynny ddim yn ddelfrydol, wrth gwrs, er mwyn craffu ar y gyllideb yn effeithiol, a ddylai'r dull sydd wedi ei ddefnyddio ar gyfer y gyllideb hon ddim gosod cynsail ar gyfer y blynyddoedd i ddod.

Mae'r gyllideb derfynol hon yn dyrannu £800 miliwn yn fwy na'r hyn a graffwyd arno fe fel rhan o'r gwaith craffu ar y gyllideb ddrafft. Yn sicr, nid yw'n ddelfrydol ein bod ni'n ystyried cyllideb derfynol yma heddiw, gan fod cyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a gafodd ei chyhoeddi ddiwrnod ar ôl cyllideb derfynol Llywodraeth Cymru, wedi cyhoeddi £735 miliwn yn ychwanegol i Gymru sydd heb ei ystyried fel rhan o'r broses gyllidebol hon. Dwi'n nodi hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi ymateb i gyhoeddiadau polisi yng nghyllideb y Deyrnas Unedig trwy gyhoeddi estyniad i rai elfennau o ryddhad ardrethi annomestig COVID ac estyn y gostyngiad yn y dreth trafodiadau tir hyd at ddiwedd mis Mehefin, fel y clywon ni nawr gan y Gweinidog. Dwi'n falch bod y Gweinidog wedi amlinellu'r newidiadau rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol a goblygiadau cyllideb y Deyrnas Unedig. Mi fydd hyn yn cynorthwyo'r Pwyllgor Cyllid, wrth gwrs, i ystyried newidiadau posib i gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2021-22. 

Mae'r gyllideb derfynol hon yn dyrannu tua £11.2 miliwn ar gyfer materion sy'n ymwneud â Brexit. Fodd bynnag, mae'n hynod siomedig bod cyllideb y Deyrnas Unedig wedi cyhoeddi y bydd cyllid i ddisodli cronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd yn cael ei ddyranu'n uniongyrchol yng Nghymru ar faterion datganoledig trwy gronfa adfywio cymunedol y Deyrnas Unedig a chronfa codi'r gwastad, efallai—y levelling up fund—gan osgoi'r Senedd. Nawr, fel y soniais i wrth y Siambr yn gynharach y prynhawn yma yn ystod y ddadl ar y drydedd gyllideb atodol, bydd y Pwyllgor Cyllid, ynghyd ag aelodau'r Pwyllgor Materion Allanol ac Ewropeaidd, yn clywed tystiolaeth gan yr Ysgrifennydd Gwladol yfory ynglŷn â'r gronfa ffyniant cyffredin. 

Rŷn ni'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad 2, a byddwn yn parhau i geisio ymrwymiadau gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig y bydd digwyddiadau cyllidol y Deyrnas Unedig fel arfer yn cael eu cynnal erbyn dyddiad penodol. Mae hyn yn hanfodol er mwyn sicrhau bod gan weinyddiaethau datganoledig ddigon o amser i bennu cyllideb a chynnal gwaith craffu ystyrlon. Yn ogystal, rŷn ni'n falch bod argymhelliad 3 wedi ei dderbyn ac y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i sicrhau bod setliadau aml-flwyddyn yn cael eu hadfer mewn pryd ar gyfer cylch cyllideb y flwyddyn nesaf. Am y tair blynedd diwethaf, cafodd y gyllideb ddrafft ei llunio ac fe graffwyd arni o dan amgylchiadau eithriadol yn sgil Brexit a'r pandemig. Mae oedi o ran digwyddiadau cyllidol y Deyrnas Unedig yn arwain at oedi wrth gyhoeddi cyllidebau drafft Llywodraeth Cymru, ac mae hynny yn ei dro wedi lleihau'r amser sydd ar gael i graffu. Mae hyn yn peri pryder mawr o ystyried y bydd Brexit a'r ymateb ariannol i'r pandemig yn cael effaith ar wariant cyhoeddus am flynyddoedd i ddod. 

Nawr, dyma gyllideb olaf y pumed Senedd, wrth gwrs, ac mae sawl her wedi dod yn sgil COVID-19, ac mae'r effeithiau ariannol wedi bod yn sylweddol. Mae'n debygol y bydd ymateb i'r pandemig yn dal i fod yn flaenllaw ac yn rhan flaenllaw o flwyddyn 2021-22, ond rŷn ni'n obeithiol y bydd y ffocws yn symud i adferiad yn ystod y flwyddyn sydd i ddod. Mae'n amlwg y bydd llawer o waith i'w wneud, felly, gan Lywodraeth nesaf Cymru ac, yn sicr, gan y Pwyllgor Cyllid nesaf hefyd. Diolch, Dirprwy Lywydd. 

Thank you very much once again, Deputy Llywydd. I'm pleased to contribute to this debate too, this time on the Welsh Government's final budget, and I do so, of course, in my role as Chair of the Finance Committee. I'm also pleased that the Minister has accepted or accepted in principle every one of the 36 recommendations made by the committee.

During the debate on the draft budget, this Chamber recognised the uncertainty that surrounded the budget cycle again this year because of delayed UK fiscal events and a lack of forward funding figures. And, in speaking on behalf of the Finance Committee in that debate, Siân Gwenllian made the pertinent point that the draft budget was very much a draft, with Welsh Government holding significant unallocated reserves. Whilst the committee appreciated the need for some flexibility this year to deal with the uncertainty of the pandemic, that isn't conducive to effective budget scrutiny, and the approach taken for this budget should not set a precedent for future years.

The final budget allocates more than £800 million more than what was scrutinised as part of the scrutiny of the draft budget. It's certainly not ideal that we're considering a final budget here today when the UK Government budget, published a day after the Welsh Government's final budget, has announced an additional £735 million for Wales, which has not been considered as part of this budgetary process. I also note that the Welsh Government has responded to policy announcements in the UK budget by announcing the extension of some elements of the COVID non-domestic rate relief and the extension of the land transaction tax reduction to the end of June, as we've just heard from the Minister. I'm pleased that the Minister has outlined the changes between the draft budget and the final budget and the implications of the UK budget. This will assist the Finance Committee, of course, in considering potential changes to the Welsh Government's budget for 2021-22. 

This final budget allocates around £11.2 million for matters relating to Brexit. However, it's extremely disappointing that the UK budget announced that funding to replace EU structural funds will be directly allocated in Wales on devolved matters via the UK community renewal fund and the levelling up fund, bypassing this Senedd. Now, as I mentioned to the Chamber earlier this afternoon during the debate on the third supplementary budget, the Finance Committee, along with members of the European and External Affairs Committee, will take evidence from the Secretary of State tomorrow on the shared prosperity fund.

We are pleased that the Welsh Government has accepted recommendation 2, and we will continue to seek commitments from the UK Government that UK fiscal events will normally take place by a specified date. This is imperative to ensure that devolved administrations have sufficient time to carry out meaningful budget setting and scrutiny. In addition, we're pleased that recommendation 3 has been accepted and that the Welsh Government will continue to press the UK Government for multi-year settlements to be reinstated in time for next year's budget cycle. For the past three years, the draft budget has been produced and scrutinised under exceptional circumstances due to Brexit and the pandemic. Delayed UK fiscal events lead to delays in the publication of Welsh Government draft budgets, and that in turn has reduced the time available for scrutiny. This is very concerning, given that Brexit and the financial response to the pandemic will have an impact on public spending for years to come.

Now, this is the final budget of the fifth Senedd, and there have been a number of challenges as a result of COVID-19, and the financial impacts have been significant. It's likely that responding to the pandemic will still be a significant part of the response in 2021-22, but I am hopeful that the focus will shift to recovery during the coming year. It's clear that there'll be much work to be done by the next Welsh Government, and certainly by the next Finance Committee too. Thank you, Dirprwy Lywydd. 

16:40

After more than two decades of Labour budgets since devolution, Wales still has the lowest wage and employment levels and highest proportion of low-paid jobs in Britain and the lowest prosperity levels and long-term pay growth and highest poverty rate of all UK nations. We needed a budget to fix the foundations and build a more secure and prosperous economy for the future. Instead, what we got was a budget that papered over the cracks rather than rebuilding the foundations; a budget that shows this Welsh Government do not understand what went wrong in the last two decades or what is needed in the next. Welsh Government spending has increased by 4.2 per cent in cash terms to £22.3 billion, with 83 per cent of funding being provided by the UK Government. This has only been possible because of the prudent action taken by UK Government since 2010 to reduce inherited deficit. They could have gone faster, but that would have generated bigger cuts. They could have gone slower, but that would have generated bigger imposed cuts. After all, as anyone who's ever borrowed knows, borrowers borrow but lenders set the terms.

Whilst the future of the pandemic is uncertain, it is concerning that the Wales fiscal analysis report this month found not only that the Welsh Government has failed to allocate the £650 million provided by the UK Conservative Government on 15 February, instead rolling the funding over to next year, but also that, with additional consequentials from the UK budget and changes to projected devolved revenues, this means the Welsh Government currently has approximately £1.3 billion to allocate at future supplementary budgets. Now, we recognise that the Welsh Government must make provisions for contingencies. However, £1.3 billion is excessive, considering the Welsh Government knew for some time that additional funding was going to be made available. Although the Minister blames this on late notification by the UK Government, the Chief Secretary to the Treasury has made it clear he's been providing an upfront guarantee of additional resource funding to the Welsh Government for 2020-21 in response to the Welsh Government's request for certainty to help them plan their own support arrangements in Wales. The UK spending review last November also confirmed an additional £1.3 billion for the Welsh Government, bringing Barnett-based funding provided to the Welsh Government to £16.6 billion in 2021-22. This equates to around £123 per head for every £100 per head the UK Government spent in England on matters devolved in Wales. He also confirmed the Welsh Government can carry forward into 2021-22 any additional UK Government Barnett-based supplementary funding, but added that it is for the Welsh Government to determine how to make full use of this to deliver on devolved responsibilities.

Taxation changes in the budget are as regressive as they were before the pandemic struck. The tax on aspirational opportunity is back, with land transaction tax for homes purchased between £180,000 to £250,000 reverting to levels before the pandemic, at 3.5 per cent. My casework is showing that that's causing a massive problem to people, particularly those from Wales who want to move back from across the border in England. And business rates continue to be the highest in the UK. The Welsh Conservatives have been calling on this Labour Government to use the £650 million provided to them by the UK Government on 15 February to implement business rates relief for businesses in Wales. This Welsh Government claims it was not able to announce business rates relief sooner, because the UK Government's funding plans had not been announced. However, the Scottish Government has exposed this for the nonsense it is by announcing the abolition of business rates for the retail, leisure, hospitality and aviation industries on 15 February, using its £1.1 billion of consequential funding arising from the UK Government's coronavirus spending announced then. Funding to announce this policy was available, but this Labour Government characteristically chose once again to dither, delay and play buck-passing party politics, withholding much-needed clarity on funding for businesses in Wales.

Now the Office of Budget Responsibility forecasts that Wales's output will not recover to pre COVID-19 levels until months after the UK. The Welsh economy requires a radical change of direction, rather than more of the same stale economic policies that successive Labour Welsh Governments have produced. Welsh Conservatives have called on the Welsh Government to implement a recovery plan for Wales, not just to see Wales through the COVID-19 pandemic, but also to deliver the public services that Wales needs after over 20 years of successive Labour Welsh Government failures. It is therefore deeply concerning that this budget fails to deliver the financial revolution needed to provide a recovery plan for the Welsh economy and people.

Ar ôl mwy na dau ddegawd o gyllidebau Llafur ers datganoli, Cymru sydd â'r lefelau cyflog a chyflogaeth isaf o hyd a'r gyfran uchaf o swyddi â chyflogau isel ym Mhrydain a'r lefelau ffyniant isaf a thwf cyflog hirdymor a'r gyfradd dlodi uchaf o holl wledydd y DU. Roedd angen cyllideb arnom ni i drwsio'r sylfeini ac adeiladu economi fwy diogel a ffyniannus ar gyfer y dyfodol. Yn hytrach, yr hyn a gawsom oedd cyllideb a oedd yn papuro dros y craciau yn hytrach nag ailadeiladu'r sylfeini; cyllideb sy'n dangos nad yw Llywodraeth Cymru yn deall yr hyn a aeth o'i le yn ystod y ddau ddegawd diwethaf na'r hyn sydd ei angen yn y nesaf. Mae gwariant Llywodraeth Cymru wedi cynyddu 4.2 y cant mewn termau arian parod i £22.3 biliwn, gydag 83 y cant o'r cyllid yn cael ei ddarparu gan Lywodraeth y DU. Dim ond oherwydd y camau doeth a gymerwyd gan Lywodraeth y DU ers 2010 i leihau'r diffyg a etifeddwyd y bu hyn yn bosibl. Gallent fod wedi mynd yn gyflymach, ond byddai hynny wedi creu toriadau mwy. Gallent fod wedi gweithredu'n gynt, ond byddai hynny wedi arwain at orfodi toriadau mwy. Wedi'r cyfan, fel y gŵyr unrhyw un sydd erioed wedi cael benthyg, mae'r rhai sy'n cael benthyg yn cael benthyg ond y rhai sy'n rhoi benthyg sy'n gosod y telerau.

Er bod dyfodol y pandemig yn ansicr, mae'n destun pryder bod adroddiad dadansoddi cyllidol Cymru y mis hwn wedi canfod nid yn unig fod Llywodraeth Cymru wedi methu â dyrannu'r £650 miliwn a ddarparwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU ar 15 Chwefror, gan drosglwyddo'r cyllid i'r flwyddyn nesaf, ond hefyd, gyda symiau canlyniadol ychwanegol o gyllideb y DU a newidiadau i refeniw datganoledig rhagamcanol, mae hyn yn golygu bod gan Lywodraeth Cymru tua £1.3 biliwn ar hyn o bryd i'w ddyrannu mewn cyllidebau atodol yn y dyfodol. Nawr, rydym yn cydnabod bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru wneud darpariaethau ar gyfer argyfyngau. Fodd bynnag, mae £1.3 biliwn yn ormodol, o ystyried bod Llywodraeth Cymru yn gwybod ers peth amser y byddai cyllid ychwanegol ar gael. Er bod y Gweinidog yn beio hyn ar hysbysiad hwyr gan Lywodraeth y DU, mae Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi'i gwneud hi'n glir y bu'n rhoi gwarant ymlaen llaw o gyllid adnoddau ychwanegol i Lywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 mewn ymateb i gais Llywodraeth Cymru am sicrwydd i'w helpu i gynllunio eu trefniadau cymorth eu hunain yng Nghymru. Cadarnhaodd adolygiad o wariant y DU fis Tachwedd diwethaf hefyd £1.3 biliwn ychwanegol i Lywodraeth Cymru, gan ddod â chyllid ar sail Barnett a ddarparwyd i Lywodraeth Cymru i £16.6 biliwn yn 2021-22. Mae hyn yn cyfateb i tua £123 y pen am bob £100 y pen a wariwyd gan Lywodraeth y DU yn Lloegr ar faterion a ddatganolwyd yng Nghymru. Cadarnhaodd hefyd y gall Llywodraeth Cymru gario unrhyw gyllid atodol ychwanegol gan Lywodraeth y DU sy'n seiliedig ar Barnett, ymlaen i 2021-22, ond ychwanegodd mai mater i Lywodraeth Cymru yw penderfynu sut i wneud defnydd llawn o hyn er mwyn cyflawni cyfrifoldebau datganoledig.

Roedd newidiadau trethiant yn y gyllideb mor atchweliadol ag yr oeddent cyn i'r pandemig daro. Mae'r dreth ar gyfleoedd uchelgeisiol yn ôl, gyda threth trafodiadau tir ar gyfer cartrefi a brynwyd rhwng £180,000 a £250,000 yn dychwelyd i lefelau cyn y pandemig, ar 3.5 y cant. Mae fy ngwaith achos yn dangos bod hynny'n achosi problem enfawr i bobl, yn enwedig y rheini o Gymru sydd am symud yn ôl o dros y ffin yn Lloegr. Ac ardrethi busnes yw'r uchaf yn y DU o hyd. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw ar y Llywodraeth Lafur hon i ddefnyddio'r £650 miliwn a roddwyd iddynt gan Lywodraeth y DU ar 15 Chwefror i weithredu rhyddhad ardrethi busnes i fusnesau yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn honni nad oedd yn gallu cyhoeddi rhyddhad ardrethi busnes yn gynt, gan nad oedd cynlluniau ariannu Llywodraeth y DU wedi'u cyhoeddi. Fodd bynnag, mae Llywodraeth yr Alban wedi amlygu mai nonsens yw hyn drwy gyhoeddi y bydd hi yn diddymu ardrethi busnes ar gyfer y diwydiannau manwerthu, hamdden, lletygarwch ac awyrennau ar 15 Chwefror, gan ddefnyddio ei £1.1 biliwn o gyllid canlyniadol sy'n deillio o wariant coronafeirws Llywodraeth y DU a gyhoeddwyd bryd hynny. Roedd cyllid i gyhoeddi'r polisi hwn ar gael, ond dewisodd y Llywodraeth Lafur hon unwaith eto betruso, oedi a chwarae gwleidyddiaeth plaid a bwrw'r cyfrifoldeb ar eraill, gan beidio â rhoi'r eglurder hwnnw y mae mawr ei angen ar gyllid i fusnesau yng Nghymru.

Nawr mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagweld na fydd allbwn Cymru yn gwella i lefelau cyn COVID-19 tan fisoedd ar ôl y DU. Mae economi Cymru yn gofyn am newid cyfeiriad radical, yn hytrach na mwy o'r un polisïau economaidd hen a gynhyrchwyd gan Lywodraethau Llafur Cymru un ar ôl y llall. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu cynllun adfer i Gymru, nid yn unig i warchod Cymru drwy bandemig COVID-19, ond hefyd i ddarparu'r gwasanaethau cyhoeddus sydd eu hangen ar Gymru ar ôl dros 20 mlynedd o fethiannau Lywodraeth Lafur Cymru un ar ôl y llall. Mae'n destun pryder mawr felly nad yw'r gyllideb hon yn cyflawni'r chwyldro ariannol sydd ei angen i ddarparu cynllun adfer ar gyfer economi a phobl Cymru.

16:45

Dyma'r gyllideb rydyn ni ym Mhlaid Cymru yn gobeithio ei hetifeddu mewn ychydig dros ddeufis, ac felly mi wnaf i ddechrau efo'r rhannau ohoni rydyn ni'n eu croesawu, er ein bod ni'n credu y gallai'r Llywodraeth fod wedi mynd ymhellach. Y £380 miliwn ychwanegol i'r NHS. Rydyn ni'n croesawu unrhyw arian ychwanegol i iechyd a gofal ar hyn o bryd, o ystyried y pwysau acíwt yn ystod y pandemig, ac felly hefyd y £50 miliwn i'r gwaith olrhain. Dwi'n falch bod y gronfa galedi llywodraeth leol wedi derbyn dyraniad ychwanegol o £207 miliwn, efo dyraniad pellach o £224 miliwn i addysg a thai, a £200 miliwn at gefnogaeth i fusnes. Mae hynny i'w groesawu.

Ond wrth gwrs, rydyn ni'n gwybod mai crafu'r wyneb mae hynny'n ei wneud o ran ystyried anghenion busnesau a'r economi Gymreig ar ôl blwyddyn o gyfyngiadau COVID. Fanna rydyn ni'n dechrau cyrraedd at y pwynt lle dwi'n gweld y gyllideb yma fel un sydd ddim yn ddigon beiddgar. Diwrnod ar ôl cyhoeddi'r gyllideb yma, mi gyhoeddwyd dros £700 miliwn o gyllid refeniw ychwanegol o ganlyniad i benderfyniadau i gynyddu gwariant yn Lloegr. Felly, mae yna rywfaint o hyblygrwydd ychwanegol yn fan hyn, ac mae yna falans, onid oes, i'w daro?

Fel gwnes i ddadlau wrth i ni drafod y drydedd gyllideb atodol yn gynharach y prynhawn yma, rydyn ni wedi cefnogi'r elfen yma o bwyll yn sut i wario'r arian ychwanegol sydd wedi dod yn ystod y flwyddyn, yr angen i ddal rhywfaint o arian yn ôl yn hytrach na gwario'r cyfan heddiw, fel mae'r Ceidwadwyr wedi bod yn ei annog, sy'n agwedd braidd yn anghyfrifol o ystyried sut mae amgylchiadau'r pandemig wedi bod yn newid o hyd. Ond pan rydyn ni'n sôn am gyllideb flwyddyn gyfan fel hyn, dwi'n meddwl bod yna le i fapio allan yn gliriach ac, mewn sawl ffordd, yn fwy radical sut i ddefnyddio cyllid ychwanegol dros y flwyddyn sydd o'n blaenau ni.

Felly, dwi eisiau mwy o eglurder ar gefnogaeth i fusnes, er enghraifft. Pa gamau nesaf sydd i ddod? Ydy'r Gweinidog cyllid a'r Gweinidog economi wedi trafod sut orau i wario'r arian sydd rŵan ar gael uwchlaw'r hyn y cynlluniwyd ar ei gyfer o? Ydy cynnig parhad efo lefel presennol prentisiaethau ar gost o £16.5 miliwn yn wir yn ddigon da yn yr hinsawdd yma? Dwi ddim yn meddwl ei fod o pan rydyn ni'n gwybod ein bod ni'n wynebu her fawr iawn o ran diweithdra ieuenctid. Mi ddylem ni, siawns, fod yn trio cynyddu llefydd hyfforddi a phrentisiaethau rŵan. Ac mewn Llywodraeth o fis Mai, rydyn ni ym Mhlaid Cymru eisiau cyflwyno gwarant cyflogaeth i bobl ifanc 16 i 24 oed, ochr yn ochr â phrentisiaeth neu gwrs coleg neu brifysgol—fersiwn fodern o new deal Roosevelt gyda'r pwyslais ar adeiladu dyfodol gwyrdd.

Roedd yna gyfle, dwi'n meddwl, go iawn i Lywodraeth Cymru osod ei stondin ar gyfer adferiad, ond hefyd ar gyfer creu tegwch lle mae yna annhegwch ar hyn o bryd. Dwi'n poeni wrth edrych ar ffigurau sydd gennym ni o'n blaenau. Dwi'n gweld bod £1.3 biliwn ar ôl i'w ddyrannu dros y flwyddyn nesaf, yn ôl y tîm dadansoddi cyllid Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd. Dwi'n poeni wrth edrych ar hynny, a gweld ar yr un pryd pobl wirioneddol fregus mewn angen rŵan. Felly, rydyn ni o'r farn bod yna arian ar ôl ar gyfer ymestyn cinio ysgol am ddim ac i rewi'r dreth gyngor—pethau fuasai wir yn gwneud gwahaniaeth i bobl. Ydy, mae fyny i Aelodau Llafur i ateb i'w etholwyr nhw pam eu bod nhw wedi pleidleisio yn erbyn ymestyn cinio ysgol am ddim, ac i beidio penderfynu blaenoriaethu tegwch yn y ffordd yma, lle rydym ni'n meddwl bod yna gyfle gwirioneddol i fod wedi gwneud hynny. Ond fel dwi'n dweud, roedd yna gyfle i osod stondin ar gyfer adferiad economaidd yn fan hyn hefyd.

Mae 20 mlynedd o arwain Llywodraeth Cymru wedi gweld Llafur, dwi'n meddwl, yn methu ag arwain y math o drawsnewidiad fyddai yn gosod yr economi Gymreig ar lwybr tuag at swyddi'n talu'n well, sgiliau uwch, ac yn y blaen, ac mae yn gyfle rŵan ac mae'n rhaid cymryd y cyfleon. Mae yna weledigaeth, dwi'n meddwl, yn cael ei gosod gan Blaid Cymru o ddyfodol—

This is a budget that we in Plaid Cymru hope to inherit in a little over two months' time, so I will start with those parts that we welcome, although we do believe that the Government could have gone further. The £380 million in addition for the NHS, we welcome that. We welcome any additional funding for health and care at this time, given the acute pressures faced during the pandemic, and also the £50 million for the track and trace work. I'm pleased that the local government hardship fund has received an additional allocation of £207 million, with a further allocation of £224 million for education and housing, and £200 million for business support. That's to be welcomed too.

But of course, we know that that is only scratching the surface given the needs of businesses and the Welsh economy, given a year of COVID restrictions. That's where we start to get to the point where I see this budget has not been bold enough. The day after the publication of this budget, over £700 million of additional revenue funding was announced, due to decisions to increase spending in England. So, there is some additional flexibility here, and there is a balance to be struck, isn't there?

As I argued as we discussed the third supplementary budget earlier this afternoon, we have supported this element of caution in how additional funds provided during the year should be spent, and the need to hold some funds in reserve rather than spending everything today, as the Conservatives have been encouraging, which is rather irresponsible given how the circumstances of the pandemic have been constantly changing. But when we are talking about a 12-month budget such as this, I think there is room to map out more clearly and, in many ways, more radically how additional funds should be used over the next year.

So, I want greater clarity on business support, for example. What next steps are in place? Have the Minister for finance and the Minister for the economy discussed how best to spend the funding that will now be available over and above what was planned for initially? Is continuing with the current level of funding for apprenticeships at a cost of £16.5 million really good enough in this current climate? I wouldn't have thought so, when we know that we're facing a very major challenge in terms of youth unemployment. Surely we should be seeking to increase the number of training places and apprenticeships available. And as a Government in May, we in Plaid Cymru want to introduce an employment guarantee for young people at 16 to 24, alongside an apprenticeship or a college or university course—a modern version of the Roosevelt new deal, with the emphasis on building a green future.

I think there was a very real opportunity for the Welsh Government to set out its stall for recovery, yes, but also for providing fairness where that doesn't exist at the moment. I'm concerned, in looking at the figures that we have before us. I see that £1.3 billion is available to be allocated over the next year, according to the Wales fiscal analysis team at Cardiff University. I'm concerned at seeing that while seeing simultaneously that truly vulnerable people are in need now. So, we are of the view that there is funding left to extend free school meals and to freeze council tax—things that truly would make a difference to people. And, yes, it's up to Labour Members to answer to their constituents as to why they voted against the extension of free school meals, and not to prioritise fairness in this way, where we believe that there is a very real opportunity to have done so. But as I say, there was an opportunity to set the Government's stall out for economic recovery here too.

Twenty years of leading Welsh Government has seen Labour, I think, failing to lead the kind of transformation that would put the Welsh economy on a path towards higher paid employment, higher skill levels, and so on and so forth, and there is that opportunity now and we must take those opportunities. There's a vision, I think, that's been set out by Plaid Cymru of—

16:50

—sy'n cael ei yrru gan—mi wnaf i ddod i ben rŵan—stimwlws economaidd gwyrdd, yn creu 60,000 o swyddi, fel rydym ni'n sôn amdano fo, ateb ein anghenion o ran yr hinsawdd ac o ran cyflogaeth a chyflogau uwch ar yr un pryd, a thanio'r economi Gymreig. A dyna pam dwi'n credu y byddai'r gyllideb Gymreig mewn gwell dwylo yn nwylo Plaid Cymru ar ôl yr etholiad ym mis Mai, a pham fyddwn ni'n pleidleisio'n erbyn y gyllideb yma.

—a future—I will wind up—driven by green economic stimulus, creating 60,000 jobs, as we've mentioned, meeting our needs in terms of the climate and employment and higher salaries at the same time, and igniting the Welsh economy. And that's why the Welsh budget would be in safer hands in Plaid Cymru hands after the election in May, and that's why we'll be voting against this budget.

I'd like to welcome the Minister's statement this afternoon and this budget. It's probably the toughest budget around any of us in this place have seen, and certainly in the three Senedds I've sat in, this has been the most difficult year for any Government at any time. So, I think whatever our individual politics and whatever our individual views on the decisions that the Minister takes, I think we should congratulate her and give thanks to her, her team and the Government who have worked so hard to ensure that we've actually got money through the system and out of the door, sustaining and supporting jobs, businesses and public services in the most difficult of times.

I'd like to address three aspects of the budget this afternoon. First of all, overall spending on COVID over this period; secondly, the impact of the UK budget announced last week; and finally, the Welsh Government's plans for an investment-led, jobs-led recovery from COVID. It's fair to say that COVID has dominated our discussions over the last year and in looking back over the current budget, but it's also dominated our discussions and our debates on this budget for next year as well.

I strongly welcome the support and help that's been made available for people, and I continue to do so. The emergency assistance provided by the Welsh Government over the last year is something that has sustained many families and many communities throughout the country, but we know that's not going to stop at the end of this financial year, and I'm glad to see that the Government is putting in place the structures, the frameworks and the funding to ensure that we're able to continue to support people over the coming period.

The second aspect is that of the UK budget. What we saw last week was austerity with better PR: more investment in the Chancellor's own brand and ambitions than investment in the people we represent. We saw sleight of hand, warm words but more of the failed austerity. And, do you know, I listened to Conservative Members slavishly reading out their lines to take? I would say to those Members: do your own work, read yourselves, do your own research, and what you'll see is something different. You'll see the Institute for Fiscal Studies describing the budget figures as being implausibly low. You'll see the Resolution Foundation saying that it doesn't feel like the end of austerity, particularly if you're running a local authority or a prison. What you're seeing is a Welsh budget that's 4 per cent lower in real terms than a decade ago, and what you're going to see is a real squeeze on public services in the coming years. We've seen already what the UK Government thinks of health service workers. Well, we're going to see that extended over the next decade to all public service workers, and that's something not to be proud of but to be deeply ashamed of.

And finally, Deputy Presiding Officer, what are the plans for an investment-led, jobs-led recovery? I've been hugely impressed by the work of the finance Minister and of other Ministers within the Welsh Government, corralling money to invest in our communities. We already know that there is no additional capital funding in Wales in the next financial year, but it's gone further than that, and we've seen further sleights of hand and broken promises. The UK Government is being fundamentally dishonest in its approach. The shared prosperity fund to the levelling-up fund, we are seeing money being taken out of Wales, investment being taken out of Wales. We are seeing a Government that is concerned about its image and its identity but that doesn't, frankly, give a damn about its people, and that really worries me, because we are going to have to see more investment in people and structures and businesses in the next year than we've seen in decades, and it's not being done fairly and it's not being done at the level it needs to happen. We have seen the UK Government channelling money to Tory seats in the north of England and taking money out of Wales, breaking promises on replacing European funding, breaking promises on delivering investment, breaking promises on being a fair player. We are seeing a dishonest Government acting in a way in which I could never have believed a Government would act in the past.

So, in closing, I will be supporting the Welsh Government this afternoon in this Bill, but that won't surprise anybody. But what I want to be able to do as well over the coming year, and if I'm re-elected in May to represent Blaenau Gwent, is I'll be campaigning for the investment that this borough needs, that our people need, that these communities require to recover from COVID, and that means a Welsh Government providing that investment, because we know we can't trust the Tories to do so.

Hoffwn groesawu datganiad y Gweinidog y prynhawn yma a'r gyllideb hon. Mae'n debyg mai dyma'r gyllideb anoddaf y mae unrhyw un ohonom ni yn y fan yma wedi'i gweld, ac yn sicr yn y tair Senedd yr wyf wedi eistedd ynddynt, dyma'r flwyddyn anoddaf i unrhyw Lywodraeth ar unrhyw adeg. Felly, rwy'n credu beth bynnag yw ein gwleidyddiaeth unigol a beth bynnag yw ein barn unigol am y penderfyniadau y mae'r Gweinidog yn eu gwneud, rwy'n credu y dylem ei llongyfarch a diolch iddi hi, ei thîm a'r Llywodraeth sydd wedi gweithio mor galed i sicrhau bod arian yn mynd drwy'r system ac allan trwy'r drws, gan gynnal a chefnogi swyddi, busnesau a gwasanaethau cyhoeddus yn y cyfnod anoddaf.

Hoffwn ymdrin â thair agwedd ar y gyllideb y prynhawn yma. Yn gyntaf oll, gwariant cyffredinol ar COVID dros y cyfnod hwn; yn ail, effaith cyllideb y DU a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf; ac yn olaf, cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer adferiad a arweinir gan fuddsoddiad, a arweinir gan swyddi, ar ôl COVID. Mae'n deg dweud y bu ein trafodaethau'n canolbwyntio ar COVID dros y flwyddyn ddiwethaf ac wrth edrych yn ôl dros y gyllideb bresennol, ond mae hefyd wedi bwrw cysgod dros ein trafodaethau a'n dadleuon ar y gyllideb hon ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd.

Rwy'n croesawu'n fawr y gefnogaeth a'r cymorth sydd ar gael i bobl, ac rwy'n parhau i wneud hynny. Mae'r cymorth brys a ddarparwyd gan Lywodraeth Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf yn rhywbeth sydd wedi cynnal llawer o deuluoedd a llawer o gymunedau ledled y wlad, ond rydym yn gwybod nad yw hynny'n mynd i ddod i ben ar ddiwedd y flwyddyn ariannol hon, ac rwy'n falch o weld bod y Llywodraeth yn rhoi'r strwythurau, y fframweithiau a'r cyllid ar waith i sicrhau ein bod yn gallu parhau i gefnogi pobl dros y cyfnod sydd i ddod.

Yr ail agwedd yw cyllideb y DU. Yr hyn a welsom ni yr wythnos diwethaf oedd cyni gyda gwell cysylltiadau cyhoeddus: mwy o fuddsoddiad ym mrand ac uchelgeisiau'r Canghellor ei hun na buddsoddiad yn y bobl a gynrychiolwn. Gwelsom gonsuriaeth, geiriau cynnes ond mwy o'r cyni aflwyddiannus. A wyddoch chi, gwrandewais ar Aelodau Ceidwadol yn darllen eu llinellau'n slafaidd? Byddwn yn dweud wrth yr Aelodau hynny: gwnewch eich gwaith eich hun, darllenwch eich hunain, gwnewch eich ymchwil eich hun, a'r hyn a welwch fydd rhywbeth gwahanol. Byddwch yn gweld y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn disgrifio ffigurau'r gyllideb fel rhai sy'n amhosibl o isel. Fe welwch y Resolution Foundation yn dweud nad yw'n teimlo fel diwedd cyni, yn enwedig os ydych chi'n rhedeg awdurdod lleol neu garchar. Yr hyn yr ydych chi'n ei weld yw cyllideb i Gymru sydd 4 y cant yn is mewn termau real na degawd yn ôl, a'r hyn yr ydych chi'n mynd i'w weld yw gwasgfa wirioneddol ar wasanaethau cyhoeddus yn y blynyddoedd i ddod. Rydym ni eisoes wedi gweld barn Llywodraeth y DU am weithwyr y gwasanaeth iechyd. Wel, rydym ni'n mynd i weld hynny'n cael ei ymestyn dros y degawd nesaf i bob gweithiwr gwasanaeth cyhoeddus, ac mae hynny'n rhywbeth i beidio â bod yn falch ohono ond i fod â chywilydd mawr ohono.

Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, beth yw'r cynlluniau ar gyfer adferiad sy'n cael ei arwain gan fuddsoddiad ac sy'n cael ei arwain gan swyddi? Mae gwaith y Gweinidog cyllid a Gweinidogion eraill o fewn Llywodraeth Cymru wedi creu argraff fawr arnaf, gan gronni arian i fuddsoddi yn ein cymunedau. Rydym eisoes yn gwybod nad oes cyllid cyfalaf ychwanegol yng Nghymru yn y flwyddyn ariannol nesaf, ond mae wedi mynd ymhellach na hynny, ac rydym wedi gweld rhagor o gonsuriaeth ac addewidion wedi torri. Mae Llywodraeth y DU yn gwbl anonest yn ei dull gweithredu. O'r gronfa ffyniant gyffredin i'r gronfa codi'r gwastad, rydym yn gweld arian yn cael ei dynnu allan o Gymru, buddsoddiad yn cael ei dynnu allan o Gymru. Rydym yn gweld Llywodraeth sy'n pryderu am ei delwedd a'i hunaniaeth ond un nad yw'n poeni dim am ei phobl, ac mae hynny'n fy mhoeni i'n fawr, oherwydd bydd yn rhaid inni weld mwy o fuddsoddi mewn pobl a strwythurau a busnesau yn y flwyddyn nesaf nag yr ydym ni wedi'i weld ers degawdau, ac nid yw'n cael ei wneud yn deg ac nid yw'n cael ei wneud ar y lefel y mae angen iddi ddigwydd. Rydym wedi gweld Llywodraeth y DU yn sianelu arian i seddi'r Torïaid yng ngogledd Lloegr ac yn tynnu arian allan o Gymru, yn torri addewidion ar ddisodli cyllid Ewropeaidd, torri addewidion ynghylch sicrhau buddsoddiad, torri addewidion ynghylch bod yn chwaraewr teg. Rydym yn gweld Llywodraeth anonest yn gweithredu mewn ffordd na allwn fyth fod wedi credu y byddai Llywodraeth yn gweithredu yn y gorffennol.

Felly, i gloi, byddaf yn cefnogi Llywodraeth Cymru y prynhawn yma o ran y Bil hwn, ond ni fydd hynny'n syndod i neb. Ond yr hyn yr wyf eisiau ei wneud hefyd dros y flwyddyn i ddod, ac os caf fy ailethol ym mis Mai i gynrychioli Blaenau Gwent, yw y byddaf i'n ymgyrchu dros y buddsoddiad sydd ei angen ar y fwrdeistref hon, sydd ei angen ar ein pobl, bod angen i'r cymunedau hyn wella o COVID, ac mae hynny'n golygu Llywodraeth Cymru yn darparu'r buddsoddiad hwnnw, oherwydd rydym ni'n gwybod na allwn ymddiried yn y Torïaid i wneud hynny.

16:55

Whilst there are some aspects of the Welsh Government's budget that are welcome, such as the additional moneys for the NHS, overall there is much to dislike in this spending plan.

One of my major concerns is regarding the lack of business support. The coronavirus pandemic has not just been a health crisis; it has been an economic disaster. Wales experienced the greatest increase of economic inactivity of any UK nation. The economic fallout of our response to this pandemic could be felt for generations. We don't yet know the true economic cost of this pandemic; how many businesses will have to permanently shut their doors; how many jobs will be lost; and how many people will be forced into poverty as a result. Twenty-eight per cent of people in parts of my region are already living in poverty. How many young people will have had their life chances diminished? Many economic forecasters believe the fallout from the pandemic could rival the great depression of the last century. The UK saw its biggest fall in output for centuries—the biggest fall in annual GDP since the great frost of 1709. So, while we received some welcome news from the OBR that the UK economy will grow in future years, the fact the global economy will continue to flatline does not paint a great picture. It is therefore vital that we do all we can to limit the damage. The fact that the Welsh Government has failed to deliver a comprehensive programme of business support in this budget is deplorable.

It's also ironic that, earlier this afternoon, they chose to enact the socioeconomic inequalities duty of the Equality Act 2010. So, while it's true that the Welsh Government have some of the UK's most generous business support, it is also true that far too many businesses and people are left behind. Far too many businesses do not qualify for support, because the Welsh Government doesn't approve of their business sector, and those that do qualify find the application processes confusing, and they themselves are confused. The fact that local authorities are the arbiters of some support packages has led to a postcode lottery of support, with identical businesses receiving different levels of assistance, because of to whom they pay their business rates.

We had the perfect opportunity to introduce a tailor-made business support package to help the Welsh economy weather the COVID storm and recover, but this budget has failed Welsh businesses. As a result of the UK Government's pandemic spending, Wales received an additional £0.66 billion pounds. Of the additional £30 million resource spending allocated to the economy MEG, not a single penny was spent on helping Welsh businesses. Half of the moneys are to be spent on bus support and the other on workplace learning. And whilst both are worthy causes, that's not what the Welsh economy needs right now. Where is the shot in the arm that the Chancellor of the Exchequer promised English businesses? Sadly, Welsh business continues to be let down and left behind by this Welsh Government, and as a result, the people of Wales will suffer and poverty will continue to grow, despite the Welsh Government's new duty to tackle socioeconomic inequalities. Diolch yn fawr. Thank you.

Er bod rhai agweddau ar gyllideb Llywodraeth Cymru sydd i'w croesawu, megis yr arian ychwanegol ar gyfer y GIG, yn gyffredinol mae llawer yn y cynllun gwariant hwn i fod yn anfodlon yn ei gylch. 

Un o'm prif bryderon yw diffyg cymorth busnes. Nid argyfwng iechyd yn unig fu'r pandemig coronafeirws; mae wedi bod yn drychineb economaidd. Cymru a brofodd y cynnydd mwyaf mewn anweithgarwch economaidd mewn unrhyw wlad yn y DU. Gallai canlyniad economaidd ein hymateb i'r pandemig hwn gael ei deimlo am genedlaethau. Nid ydym yn gwybod eto beth yw gwir gost economaidd y pandemig hwn; faint o fusnesau fydd yn gorfod cau eu drysau'n barhaol; faint o swyddi a gollir; a faint o bobl fydd yn cael eu gwthio i dlodi o ganlyniad. Roedd 28 y cant o bobl mewn rhannau o'm rhanbarth i eisoes yn byw mewn tlodi. Faint o bobl ifanc fydd yn gweld eu cyfleoedd mewn bywyd yn lleihau? Mae llawer o ddaroganwyr economaidd yn credu y gallai'r pandemig ail-greu dirwasgiad mawr y ganrif ddiwethaf. Gwelodd y DU ei gostyngiad mwyaf mewn allbwn ers canrifoedd—y gostyngiad mwyaf mewn CDG blynyddol ers rhew mawr 1709. Felly, er inni gael rhywfaint o newyddion da gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol y bydd economi'r DU yn tyfu yn y dyfodol, nid yw'r ffaith y bydd yr economi fyd-eang yn parhau i wastatáu yn rhoi darlun gwych. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn gwneud popeth o fewn ein gallu i gyfyngu ar y difrod. Mae'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi methu â darparu rhaglen gynhwysfawr o gymorth busnes yn y gyllideb hon yn warthus.

Mae hefyd yn eironig eu bod, yn gynharach y prynhawn yma, wedi dewis gweithredu dyletswydd anghydraddoldebau economaidd-gymdeithasol Deddf Cydraddoldeb 2010. Felly, er ei bod yn wir fod gan Lywodraeth Cymru rywfaint o gymorth busnes mwyaf hael y DU, mae hefyd yn wir fod llawer gormod o fusnesau a phobl yn cael eu gadael ar ôl. Mae llawer gormod o fusnesau nad ydynt yn gymwys i gael cymorth, oherwydd nid yw Llywodraeth Cymru yn cymeradwyo eu sector busnes, ac mae'r rhai sy'n gymwys yn gweld y prosesau ymgeisio'n ddryslyd, ac maen nhw eu hunain wedi drysu. Mae'r ffaith mai awdurdodau lleol yw canolwyr rhai pecynnau cymorth wedi arwain at loteri cod post o gefnogaeth, gyda busnesau tebyg yn cael gwahanol lefelau o gymorth, oherwydd i bwy y maen nhw'n talu eu hardrethi busnes.

Cawsom gyfle perffaith i gyflwyno pecyn cymorth busnes pwrpasol i helpu economi Cymru i oroesi storm COVID ac adfer, ond mae'r gyllideb hon wedi siomi busnesau Cymru. O ganlyniad i wariant pandemig Llywodraeth y DU, cafodd Cymru £0.66 biliwn o bunnau ychwanegol. O'r £30 miliwn ychwanegol o wariant ar adnoddau a ddyrannwyd i brif grŵp gwariant yr economi, ni wariwyd yr un geiniog ar helpu busnesau Cymru. Bydd hanner yr arian yn cael ei wario ar gymorth bysiau a'r llall ar ddysgu yn y gweithle. Ac er bod y ddau yn achosion teilwng, nid dyna sydd ei angen ar economi Cymru ar hyn o bryd. Ble mae'r hwb i'r galon a addawodd Canghellor y Trysorlys i fusnesau Lloegr? Yn anffodus, mae busnesau Cymru yn parhau i gael eu siomi a'u gadael ar ôl gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, ac o ganlyniad, bydd pobl Cymru'n dioddef a bydd tlodi'n parhau i dyfu, er gwaethaf dyletswydd newydd Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau economaidd-gymdeithasol. Diolch yn fawr. Diolch.

17:00

In my brief contribution to this debate, I just wanted to make a few general comments on just one or two of the key areas in the final budget. I'll open by saying that I am very pleased to be supporting it, because unlike the UK Tory Government's budget, this Welsh budget is putting our NHS and our vital public services first—public services that have again shown us their true value and their worth—while the UK Government has again shown clearly that this is a worth that they don't recognise. The budget will also provide further support to Welsh businesses, despite what Caroline Jones is saying. We all hope that they start to emerge from the worst days of this pandemic, because businesses have been living on a knife edge for the last year, but in Wales, we've had a Government that has committed to supporting them more generously than anywhere else in the UK. Who knows how many businesses and jobs would otherwise have been permanently lost to our economy without that support? 

The budget will also ensure that the incredible roll-out of the biggest vaccination programme in our history continues to be supported and builds upon the success of our made-in-Wales track and trace system—a system, again, that is delivered here by our public services working for and in the interest of public service and not private profit. Thankfully, because of the decisions made by this Welsh Labour Government, Wales has avoided the scandal of the wasted billions that we've seen in England. I'm also pleased to see the support given to building more homes. We've seen such good progress on this already, but there's still so much more to do if we're to meet the needs of so many people that I see in my constituency who need access to an affordable home, whether that is to buy or to rent.

But of course, we know that many of our aims will be undermined if the UK Chancellor does not deliver a sustainable boost in our spending. This is where I absolutely agree with Alun Davies that our message to the Chancellor must be that now is not the time to start tightening the purse strings. If the last 10 years has told us anything, it is that austerity is not a sustainable way to manage the economy, as it embeds and deepens inequality. Austerity left our public services ill equipped to deal with a crisis as huge as the pandemic. It left most of the vulnerable in our society even more vulnerable to the impact of the pandemic and it weakened many sectors of our economy that will need support for many years to come if we're to rebuild fairer after this crisis subsides. Now is absolutely not the time to return to Tory austerity. Now is the time to rebuild this country so that we have a fairer society and a fairer economy. The UK Tory Government has shown us that it won't do that, but this budget, delivered by a Welsh Labour Government, is showing how we can. I'm proud to be supporting this budget, Llywydd, and I'm proud to be supporting our Welsh Labour Government.

Yn fy nghyfraniad byr i'r ddadl hon, roeddwn eisiau gneud ychydig o sylwadau cyffredinol ar un neu ddau yn unig o'r meysydd allweddol yn y gyllideb derfynol. Gwnaf agor drwy ddweud fy mod yn falch iawn o fod yn ei chefnogi, oherwydd yn wahanol i gyllideb Llywodraeth Dorïaidd y DU, mae'r gyllideb hon yng Nghymru yn rhoi ein GIG a'n gwasanaethau cyhoeddus hanfodol yn gyntaf—gwasanaethau cyhoeddus sydd unwaith eto wedi dangos eu gwir werth a'u pwysigrwydd i ni—tra bod Llywodraeth y DU unwaith eto wedi dangos yn glir bod hyn yn werth nad ydynt yn ei gydnabod. Bydd y gyllideb hefyd yn rhoi cymorth pellach i fusnesau Cymru, er gwaethaf yr hyn y mae Caroline Jones yn ei ddweud. Rydym i gyd yn gobeithio y byddant yn dechrau gadael dyddiau gwaethaf y pandemig hwn ar eu hôl, oherwydd mae busnesau wedi bod yn byw ar fin y gyllell dros y flwyddyn ddiwethaf, ond yng Nghymru, rydym wedi cael Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i'w cefnogi'n fwy hael nag yn unman arall yn y DU. Pwy a ŵyr faint o fusnesau a swyddi a fyddai fel arall wedi'u colli'n barhaol i'n heconomi heb y cymorth hwnnw? 

Bydd y gyllideb hefyd yn sicrhau bod y broses anhygoel o gyflwyno'r rhaglen frechu fwyaf yn ein hanes yn parhau i gael ei chefnogi ac yn adeiladu ar lwyddiant ein system tracio ac olrhain a wnaed yng Nghymru—system, unwaith eto, a ddarperir yma gan ein gwasanaethau cyhoeddus sy'n gweithio o blaid ac er budd gwasanaethau cyhoeddus ac nid er elw preifat. Diolch byth, oherwydd y penderfyniadau a wnaed gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, mae Cymru wedi osgoi sgandal y biliynau a wastraffwyd yn Lloegr. Rwyf hefyd yn falch o weld y gefnogaeth a roddir i adeiladu mwy o gartrefi. Rydym wedi gweld cynnydd mor dda ynghylch hyn eisoes, ond mae cymaint mwy i'w wneud o hyd os ydym ni am ddiwallu anghenion cymaint o bobl a welaf yn fy etholaeth sydd angen cartref fforddiadwy, boed hynny i'w brynu neu i'w rentu.

Ond wrth gwrs, gwyddom y bydd llawer o'n hamcanion yn cael eu tanseilio os nad yw Canghellor y DU yn rhoi hwb cynaliadwy i'n gwariant. Dyma lle yr wyf yn cytuno'n llwyr ag Alun Davies mai ein neges i'r Canghellor yw nad dyma'r amser i ddechrau tynhau llinynnau'r pwrs. Os yw'r 10 mlynedd diwethaf wedi dweud unrhyw beth wrthym ni, nid yw cyni yn ffordd gynaliadwy o reoli'r economi, gan ei fod yn ymgorffori ac yn dyfnhau anghydraddoldeb. Gadawodd cyni ein gwasanaethau cyhoeddus yn anghyflawn i ymdrin ag argyfwng mor enfawr â'r pandemig. Gadawodd y rhan fwyaf o'r bobl agored i niwed yn ein cymdeithas hyd yn oed yn fwy agored i effaith y pandemig a gwanhau llawer o sectorau o'n heconomi y bydd angen cymorth arnyn nhw am flynyddoedd lawer i ddod os ydym am ailgodi'n decach ar ôl yr argyfwng hwn. Nid dyma'r amser o gwbl i ddychwelyd at gyni'r Torïaid. Dyma'r amser i ailgodi'r wlad hon fel bod gennym ni gymdeithas decach ac economi decach. Mae Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi dangos i ni na fydd yn gwneud hynny, ond mae'r gyllideb hon, a ddarperir gan Lywodraeth Lafur Cymru, yn dangos sut y gallwn ni wneud hynny. Rwy'n falch o gefnogi'r gyllideb hon, Llywydd, ac rwy'n falch o gefnogi Llywodraeth Lafur Cymru.

I'm delighted to support this budget—a really difficult budget. With the lack of ability to forecast more than a year ahead, I think this has been very smart in many ways in some of the choices and the priorities made. It caused me to reflect, actually, on what we have been doing over the last five years, despite—as Dawn Bowden, my colleague, was just saying—the challenges of austerity, and then topped by the challenges of the pandemic.

Rwy'n falch iawn o gefnogi'r gyllideb hon—cyllideb wirioneddol anodd. Gyda'r diffyg gallu i ragweld mwy na blwyddyn ymlaen llaw, credaf y bu hyn yn ddeallus iawn mewn sawl ffordd yn rhai o'r dewisiadau a'r blaenoriaethau a wnaed. Achosodd imi fyfyrio, mewn gwirionedd, ar yr hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud dros y pum mlynedd diwethaf, er—fel yr oedd Dawn Bowden, fy nghyd-Aelod, yn ei ddweud—heriau cyni, ac yna i goroni'r cyfan, heriau'r pandemig.

I will turn to this budget at the moment and how it impacts on my constituency. I look over the last five years in my patch, and there isn't a single town or community that hasn't had a new school built that is affecting its primary or secondary school children, or a college that has had investment. It's the biggest investment since the 1960s in the infrastructure of our schools and colleges, and that has come under this Welsh Government. As we look forward, we have commitments there of over £50 million in terms of the band B twenty-first century schools, going forward from 2021 to 2026. I know that there will be more schools. All of those Victorian schools, most of which have now gone, will be transformed into twenty-first century learning hubs for our young people.

I look at the investment in active travel, Pencoed technology park—£2.5 million—the nearly £50 million that has been brought into this part of the Cardiff city region, into Bridgend and Ogmore. We are hoping for a very good announcement within the next few days that will allow an area that I know the Minister knows very well from her background, the Ewenny strategic site—we are hoping for good news on that as part of city deal funding and Welsh Government funding, to allow the brownfield remediation of that, so that we can get on with a big, large-scale development. This is despite the challenges that we have.

If you look at Maesteg Town Hall, there's the £7 million investment in there. I know that we are losing the European money now, and the UK shared prosperity fund is nowhere to be seen at the moment, but we have European money and Welsh Government money coming in to transform that iconic building, which was built with the miners' pennies from this town, like many across the Valleys areas. It will now be transformed as an iconic venue, like what they did with Gwyn Hall in Neath, for the twenty-first century. We have extra-care housing built to the tune of £3 million in Tondu and in the top of the Llynfi valley, providing not just residential care for older people, but wraparound elderly care, including bungalows, where people can move from apartments into bungalows outside, and so on, as their condition changes.

That's why I think that it's worth reflecting, as we look at this budget, going forward, on what we have been able to achieve in these five years, despite, I have to say, the long tail end of austerity. I think that it has been remarkable. It has been well prioritised. It's been on our children, it's been on our elderly, it's been on jobs and skills and getting people into jobs as well, with construction of homes and schools and highways development and so on.

Let me just touch on some of the aspects of this and why I will be supporting this today. I thoroughly welcome the fact that we have managed to find over £630 million for our NHS and for local government, not just in response to the pandemic, but the wider strains they're under. At some point, even with the challenges, a future Government here in Wales is going to have to deal with that long tail of austerity, which has hollowed out parts of local government. They have done incredible work, and our NHS and carers, under great pressure. But, that additional £630 million is very welcome indeed.

I hugely welcome the additional investment of £220 million within house building and the schools programme. I know that, in my area, I have walked into the homes that are being built with that money. I have touched the walls, seen the electrics being put in, seen the people sitting there, building these homes. That’s what this money is all about. It's not just bricks and mortar. It's people in jobs at a time when we need it absolutely the most. These are Welsh Government priorities. But, I have to say as well, with respect to everybody else in the Cabinet, they are Welsh Labour priorities in action as well, and I applaud that entirely.

I simply want to say that it is going to be difficult for the next Government coming in. It really will be, not least because the UK Government seems to be taking away much of the support that we have seen previously from EU funding. The UK shared prosperity fund and so on is still nowhere to be seen whatsoever. It looks like pork-barrel politics to me. But, we need to continue on this set of priorities. Ultimately, it is about looking after the communities that need it the most, and keeping people in jobs, now and into the long-term future as well, and giving people hope. That's what this budget does. It gives people hope, even in the most challenging of times. So, well done, Minister, and thank you for what you've done, not just now, but in the years gone by as well.

Trof at y gyllideb hon yn y man a sut y mae'n effeithio ar fy etholaeth. Rwy'n edrych dros y pum mlynedd diwethaf yn fy ardal i, ac nid oes un dref na chymuned nad yw wedi cael ysgol newydd wedi'i hadeiladu sy'n effeithio ar ei phlant ysgol gynradd neu uwchradd, neu goleg sydd wedi cael buddsoddiad. Dyma'r buddsoddiad mwyaf ers y 1960au yn seilwaith ein hysgolion a'n colegau, ac mae hynny wedi dod o dan y Llywodraeth hon yng Nghymru. Wrth inni edrych ymlaen, mae gennym ymrwymiadau yno o dros £50 miliwn o ran ysgolion band B yr unfed ganrif ar hugain, wrth symud ymlaen o 2021 i 2026. Gwn y bydd mwy o ysgolion. Bydd pob un o'r ysgolion Fictoraidd hynny, y mae'r rhan fwyaf ohonyn nhw bellach wedi mynd, yn cael eu trawsnewid yn ganolfannau dysgu ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain ar gyfer ein pobl ifanc.

Edrychaf ar y buddsoddiad mewn teithio llesol, parc technoleg Pencoed—£2.5 miliwn—y bron i £50 miliwn sydd wedi'i sicrhau i'r rhan hon o ddinas-ranbarth Caerdydd, i Ben-y-bont ar Ogwr ac Ogwr. Rydym yn gobeithio cael cyhoeddiad da iawn o fewn yr ychydig ddyddiau nesaf a fydd yn caniatáu i ardal y gwn fod y Gweinidog yn ei hadnabod yn dda iawn o'i chefndir, safle strategol Ewenni—rydym yn gobeithio cael newyddion da am hynny fel rhan o gyllid bargen ddinesig a chyllid Llywodraeth Cymru, er mwyn caniatáu i hwnnw gael ei adfer yn dir llwyd, fel y gallwn fwrw ymlaen â datblygiad ar raddfa fawr. Mae hyn er gwaethaf yr heriau sydd gennym.

Os edrychwch ar Neuadd y Dref Maesteg, mae buddsoddiad o £7 miliwn yno. Gwn ein bod yn colli'r arian Ewropeaidd nawr, ac nid yw cronfa ffyniant gyffredin y DU i'w gweld yn unman ar hyn o bryd, ond mae gennym arian Ewropeaidd ac arian Llywodraeth Cymru yn dod i mewn i drawsnewid yr adeilad eiconig hwnnw, a adeiladwyd gyda cheiniogau'r glowyr o'r dref hon, fel llawer ar draws ardaloedd y Cymoedd. Bydd nawr yn cael ei drawsnewid yn lleoliad eiconig, fel yr hyn a wnaethant gyda Neuadd Gwyn yng Nghastell-nedd, ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Mae gennym dai gofal ychwanegol wedi'u hadeiladu ar gost o £3 miliwn yn Nhondu ac ym mhen uchaf cwm Llynfi, gan ddarparu nid yn unig gofal preswyl i bobl hŷn, ond gofal cofleidiol i'r henoed, gan gynnwys byngalos, lle gall pobl symud o fflatiau i fyngalos y tu allan, ac ati, wrth i'w cyflwr newid.

Dyna pam yr wyf yn credu ei bod hi'n werth myfyrio, wrth i ni edrych ar y gyllideb hon, wrth symud ymlaen, ar yr hyn yr ydym ni wedi gallu ei gyflawni yn y pum mlynedd hyn, er gwaethaf, rhaid imi ddweud, ben ôl y cyni. Credaf y bu hi'n rhyfeddol. Mae wedi cael blaenoriaethau da. Mae wedi bod ynghylch ein plant, mae wedi bod ynghylch ein henoed, mae wedi bod ynghylch swyddi a sgiliau i gael pobl i mewn i swyddi hefyd, gydag adeiladu cartrefi ac ysgolion a datblygu priffyrdd ac ati.

Gadewch imi sôn am rai o'r agweddau ar hyn a pham y byddaf yn cefnogi hon heddiw. Rwy'n croesawu'n fawr y ffaith ein bod wedi llwyddo i ddod o hyd i dros £630 miliwn ar gyfer ein GIG ac ar gyfer llywodraeth leol, nid yn unig mewn ymateb i'r pandemig, ond y mathau ehangach o straen sydd arnyn nhw. Ar ryw adeg, hyd yn oed gyda'r heriau, bydd yn rhaid i Lywodraeth yng Nghymru yn y dyfodol ymdrin â phen ôl hir cyni, sydd wedi gwastrodi rhannau o lywodraeth leol. Maen nhw wedi gwneud gwaith anhygoel, a'n GIG a'n gofalwyr, dan bwysau mawr. Ond, mae'r £630 miliwn ychwanegol hwnnw i'w groesawu'n fawr yn wir.

Croesawaf yn fawr y buddsoddiad ychwanegol o £220 miliwn i adeiladu tai ac ar gyfer y rhaglen ysgolion. Gwn fy mod, yn fy ardal i, wedi cerdded i mewn i'r cartrefi sy'n cael eu hadeiladu gyda'r arian hwnnw. Rwyf wedi cyffwrdd â'r waliau, wedi gweld y trydan yn cael ei gysylltu, wedi gweld y bobl yn eistedd yno, yn adeiladu'r cartrefi hyn. Dyna yw diben yr arian hwn. Nid brics a morter yn unig sy'n bwysig ond pobl mewn swyddi ar adeg pan fydd ei angen arnom fwyaf. Blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yw'r rhain. Ond, mae'n rhaid i mi ddweud hefyd, o ran pawb arall yn y Cabinet, eu bod yn flaenoriaethau Llafur Cymru ar waith hefyd, ac rwy'n cymeradwyo hynny'n llwyr.

Rwyf eisiau dweud y bydd yn anodd i'r Llywodraeth nesaf a ddaw i mewn. Bydd hynny'n wir, yn bennaf oherwydd ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth y DU yn dileu llawer o'r gefnogaeth yr ydym wedi'i gweld o'r blaen o gyllid yr UE. Nid yw cronfa ffyniant gyffredin y DU ac ati i'w gweld yn unman o gwbl o hyd. Mae'n edrych fel gwleidyddiaeth pot mêl i mi. Ond, mae angen i ni barhau gyda'r gyfres hon o flaenoriaethau. Yn y pen draw, mae'n ymwneud â gofalu am y cymunedau sydd eu hangen fwyaf, a chadw pobl mewn swyddi, nawr ac i'r dyfodol hirdymor hefyd, a rhoi gobaith i bobl. Dyna mae'r gyllideb hon yn ei wneud. Mae'n rhoi gobaith i bobl, hyd yn oed yn y cyfnod mwyaf heriol. Felly, da iawn, Gweinidog, a diolch am yr hyn yr ydych wedi'i wneud, nid yn unig nawr, ond yn y blynyddoedd a aeth heibio hefyd.

17:10

This budget may very well be replaced by a substantially changed budget in the first supplementary budget produced post May, depending on the result of the election. Whilst council tax funding is set for the year, all other areas of expenditure can be either increased or decreased. With less than nine weeks to go to polling day, it would be helpful if the Conservatives and Plaid Cymru produced their own spending plans, and actually made them balance. Plaid Cymru have identified a large number of areas they want to increase expenditure in, but have not identified where that funding is coming from. The Conservatives have a policy of cutting taxes and increasing expenditure, which, as we all know, is impossible.

Whilst I will be supporting the budget, it is not uncritical support. Firstly, I am disappointed that money has not been found to provide free school meals to children of parents on universal credit from September when they return to school after the summer holidays. Hopefully, this will be resolved in the first supplementary budget.

Secondly, I do not believe this budget is for a post-COVID world, with an expectation of mainly a return to March 2020. That seems to be the theme of an awful lot of people who have been speaking prior to me. Working at home, online retail and online meetings have become the new normal. There will be a small return to pre-March 2020 activity in these areas. We have seen the changes mentioned above become the new norm, which was the direction we were moving in pre COVID. I know a number of people thought the fourth industrial revolution was going to be artificial intelligence. They were wrong; the fourth industrial revolution is about home working.

I would urge the Welsh Government to postpone road schemes that are not yet started until we see what demand is like. Certainly, I would again urge the Welsh Government to be very wary of using the mutual investment model. The National Audit Office found little evidence that Government investment in more than 700 existing public-private projects had delivered financial benefit. The cost of privately financing public projects can be up to 40 per cent higher than relying solely upon Government money, auditors found. Anyone who thinks that the mutual investment model leads to the private sector taking the risk is deluding themselves. The risk will be factored into any bid. Even an additional 10 per cent would cost £10 million for every £100 million contract.

Turning to the environment budget, the environment is always a top priority for everybody in the Chamber, except for when we get to budget time. Then it makes its way down, unfortunately. I welcome some of the things the Welsh Government is doing in terms of the environment, like increased budget allocation for fuel poverty. I hope that it will be sufficient to deliver progress to meet the proposed fuel poverty target set out in the plan. I further welcome additional money for delivering home energy efficiency via Arbed and Nest. The expectation that 5,500 homes will benefit from Arbed and Nest, plus the many thousands who benefit from home energy efficiency advice from Nest, is welcome. Too many people in my constituency and others are living in cold, damp homes. Far too many people live in homes that are very expensive to heat, which affects everything from their health to their children's educational attainment. I also welcome the Welsh Government's energy service, providing support for public sector bodies to help them develop energy efficiency and renewable energy schemes. I'm also aware of public sector organisations using invest-to-save to improve energy efficiency. The public sector needs to lead on improving energy efficiency. I hope we'll get a further update on what invest-to-save has done to improve energy efficiency in the near future.

Last August, the clean air plan for Wales to take a strategic direction on developing capacity and capability across Wales came in. If you believe, as I do, that the short-term reduction in transport is likely to be long term as more work from home at least some of the time, then air pollution from vehicles will reduce. I welcome the additional money for pilots to promote ultra low emission vehicles across the public sector. I also welcome the progress made by councils such as Swansea on increasing the number of electric vehicles they're using.

I would urge the Government to bring in an extended producer responsibility for plastic packaging. An easy win would be for all wrapping paper and card to be just paper as opposed to plastic and paper or glitter coated. That can actually be achieved at no cost. Whilst funding for additional producer responsibility is not in the budget, the Welsh Government should get funding from its share of any expenditure from Westminster on this.

Finally, I would urge the Welsh Government to look again at funding for NRW. When they cannot carry out basic air pollution and water pollution activity that the Environment Agency used to do, there is a problem. Thank you.

Mae'n ddigon posibl y bydd y gyllideb hon yn cael ei disodli gan gyllideb sydd wedi newid yn sylweddol yn y gyllideb atodol gyntaf a gynhyrchir ar ôl mis Mai, yn dibynnu ar ganlyniad yr etholiad. Er bod cyllid y dreth gyngor wedi'i bennu ar gyfer y flwyddyn, gellir naill ai cynyddu neu leihau pob maes gwariant arall. Gyda llai na naw wythnos i fynd tan y diwrnod pleidleisio, byddai'n ddefnyddiol pe bai'r Ceidwadwyr a Phlaid Cymru yn cynhyrchu eu cynlluniau gwariant eu hunain, ac yn gwneud iddyn nhw gydbwyso. Mae Plaid Cymru wedi nodi nifer fawr o feysydd y maen nhw eisiau cynyddu gwariant ar eu cyfer, ond nid ydyn nhw wedi nodi o ble y mae'r cyllid hwnnw'n dod. Mae gan y Ceidwadwyr bolisi o dorri trethi a chynyddu gwariant, sydd, fel y gwyddom i gyd, yn amhosibl.

Er y byddaf yn cefnogi'r gyllideb, nid yw'n gefnogaeth anfeirniadol. Yn gyntaf, rwy'n siomedig na ddaethpwyd o hyd i arian i ddarparu prydau ysgol am ddim i blant rhieni ar gredyd cynhwysol o fis Medi pan fyddant yn dychwelyd i'r ysgol ar ôl gwyliau'r haf. Gobeithio y caiff hyn ei ddatrys yn y gyllideb atodol gyntaf.

Yn ail, nid wyf yn credu bod y gyllideb hon ar gyfer byd ar ôl COVID, gyda disgwyliad o ddychwelyd i fis Mawrth 2020 yn bennaf. Mae'n ymddangos mai dyna thema llawer iawn o bobl sydd wedi bod yn siarad o'm blaen i. Gweithio gartref, manwerthu ar-lein a chyfarfodydd ar-lein yw'r normal newydd. Bydd rhywfaint o ddychwelyd i weithgarwch cyn mis Mawrth 2020 yn y meysydd hyn. Rydym wedi gweld y newidiadau a grybwyllir uchod yn dod yn normal newydd, sef y cyfeiriad yr oeddem yn symud iddo cyn COVID. Gwn fod nifer o bobl o'r farn bod y pedwerydd chwyldro diwydiannol yn mynd i fod ynghylch deallusrwydd artiffisial. Roedden nhw'n anghywir; mae'r pedwerydd chwyldro diwydiannol yn ymwneud â gweithio gartref.

Byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i ohirio cynlluniau ffyrdd nad ydynt wedi dechrau eto nes i ni weld maint y galw. Yn sicr, byddwn unwaith eto'n annog Llywodraeth Cymru i fod yn wyliadwrus iawn o ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol. Ychydig o dystiolaeth a ganfu'r Swyddfa Archwilio Genedlaethol fod buddsoddiad y Llywodraeth mewn mwy na 700 o brosiectau cyhoeddus-preifat presennol wedi sicrhau budd ariannol. Gall cost ariannu prosiectau cyhoeddus yn breifat fod hyd at 40 y cant yn uwch na dibynnu ar arian y Llywodraeth yn unig, yn ôl archwilwyr. Mae unrhyw un sy'n credu bod y model buddsoddi cydfuddiannol yn arwain at y sector preifat yn cymryd y risg yn twyllo eu hunain. Bydd y risg yn cael ei gynnwys mewn unrhyw gais. Byddai hyd yn oed 10 y cant yn ychwanegol yn costio £10 miliwn am bob contract gwerth £100 miliwn.

Gan droi at gyllideb yr amgylchedd, mae'r amgylchedd bob amser yn brif flaenoriaeth i bawb yn y Siambr, ac eithrio pan gyrhaeddwn amser y gyllideb. Yna mae'n lleihau mewn pwysigrwydd, yn anffodus. Rwy'n croesawu rhai o'r pethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud o ran yr amgylchedd, megis mwy o ddyrannu cyllideb ar gyfer tlodi tanwydd. Gobeithio y bydd yn ddigon i gyflawni cynnydd i gyrraedd y targed tlodi tanwydd arfaethedig a nodir yn y cynllun. Croesawaf ymhellach arian ychwanegol ar gyfer sicrhau effeithlonrwydd ynni cartref drwy Arbed a Nyth. Mae'r disgwyliad y bydd 5,500 o gartrefi yn elwa ar Arbed a Nyth, ynghyd â'r miloedd lawer sy'n elwa ar gyngor effeithlonrwydd ynni cartref gan Nyth, i'w groesawu. Mae gormod o bobl yn fy etholaeth i ac eraill yn byw mewn cartrefi oer, llaith. Mae llawer gormod o bobl yn byw mewn cartrefi sy'n ddrud iawn i'w gwresogi, sy'n effeithio ar bopeth o'u hiechyd i gyrhaeddiad addysgol eu plant. Rwyf hefyd yn croesawu gwasanaeth ynni Llywodraeth Cymru, sy'n rhoi cymorth i gyrff y sector cyhoeddus i'w helpu i ddatblygu cynlluniau effeithlonrwydd ynni ac ynni adnewyddadwy. Rwyf hefyd yn ymwybodol o sefydliadau'r sector cyhoeddus sy'n defnyddio 'buddsoddi i arbed' i wella effeithlonrwydd ynni. Mae angen i'r sector cyhoeddus arwain ar wella effeithlonrwydd ynni. Rwy'n gobeithio y cawn ddiweddariad pellach ar yr hyn y mae 'buddsoddi i arbed' wedi'i wneud i wella effeithlonrwydd ynni yn y dyfodol agos.

Fis Awst diwethaf, cyflwynwyd y cynllun aer glân i Gymru i bennu cyfeiriad strategol ar ddatblygu capasiti a gallu ledled Cymru. Os credwch, fel fi, fod y gostyngiad tymor byr mewn trafnidiaeth yn debygol o fod yn un hirdymor wrth i fwy weithio gartref, o leiaf rhan o'r amser, yna bydd llygredd aer o gerbydau'n lleihau. Croesawaf yr arian ychwanegol ar gyfer cynlluniau treialu i hyrwyddo cerbydau allyriadau isel iawn ar draws y sector cyhoeddus. Rwyf hefyd yn croesawu'r cynnydd a wnaed gan gynghorau fel Abertawe o ran cynyddu nifer y cerbydau trydan y maen nhw'n eu defnyddio.

Byddwn yn annog y Llywodraeth i gyflwyno cyfrifoldeb estynedig i gynhyrchwyr dros ddeunydd pacio plastig. Buddugoliaeth hawdd fyddai i'r holl bapur lapio a cherdyn fod yn bapur yn unig yn hytrach na phlastig a phapur llawn gliter. Gellir cyflawni hynny am ddim. Er nad yw cyllid ar gyfer cyfrifoldeb ychwanegol cynhyrchwyr yn y gyllideb, dylai Llywodraeth Cymru gael arian o'i chyfran o unrhyw wariant gan San Steffan ar gyfer hyn.

Yn olaf, byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i edrych eto ar gyllid ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru. Pan na allant gyflawni gweithgarwch sylfaenol llygredd aer a llygredd dŵr yr arferai Asiantaeth yr Amgylchedd ei wneud, mae yna broblem. Diolch.

17:15

I also support this budget, and I again commend the Minister and the Welsh Labour Government for the twin commitment of tackling ambitiously the successful efforts in Wales to bear down on the pandemic and to start the process of building back our economy fairer, after a decade of starvation of funding and underinvestment to Wales. It is also right that the Welsh Government has reliably and properly put its supplementary budgets before this place, unlike the UK Government. And, although I welcome very much today's update from the finance Minister around her negotiations, it remains not right that Wales is consistently and constantly, more often than not, denied immediate flexibility to use our own money, and often treated like a backwater Government department. We are an equal partner within the UK nations, and we should be able to govern as such. It's also worrying that 20 years on in a devolved Wales, the UK Government seem determined to undermine and frustrate Wales's democratic mandate of a mature devolved fiscal governance framework.

Deputy Llywydd, this final budget adds £682.2 million for COVID-19 efforts, including £630 million to extend public contact tracing to protect core NHS services, and to support local authorities for the first six months of 2021-22. It is no underestimate to say that this money will support Wales's vaccination programme, which is one of the most successful in the world. A million vaccinations is a wonderful testimony to the Welsh Government, the NHS and all those who are delivering for Wales.

Deputy Llywydd, we see, in this final budget, the socialism of this Welsh Labour Government as we set out how we build back a truly fairer Wales: a strong capital package of more than £220 million to pump prime the Welsh economy. This is Keynesian economics at its very best. £147 million to ramp up house building, £30 million for our ambitious school buildings programme to help create jobs. But, then again, what do we see across the political aisle? Well, it's already been said: nothing but wasted billions of public money on appalling track and trace and just political expediency and opportunism, despite Wales providing the highest support package of all the UK nations. So, maybe I can forgive the Tory UK leadership here for not having time—and the Welsh Tory leadership—for doing their arithmetic, but I do not forgive them for not standing up for Wales. It is a fact that in 2021, the Welsh Labour Government committed hundreds of millions more in funding for business support in Wales than it has received in consequentials.

And in closing, Deputy Llywydd, I believe, whether you are young or old in Wales, a business, or whether you're a schoolchild, a lone parent or a family home schooling around that kitchen table, we know that this Welsh Labour Government is on your side. This budget does deliver for the people of Wales and their priorities, and we will emerge from this coronavirus pandemic, ready and able to build back better a fairer Wales, and for the many and not just the privileged few. Thank you.

Rwyf innau hefyd yn cefnogi'r gyllideb hon, ac unwaith eto cymeradwyaf y Gweinidog a Llywodraeth Lafur Cymru am yr ymrwymiad deuol i fynd i'r afael yn uchelgeisiol â'r ymdrechion llwyddiannus yng Nghymru i drechu'r pandemig ac i ddechrau'r broses o ailgodi ein heconomi'n decach, ar ôl degawd o ddiffyg cyllid a thanfuddsoddi i Gymru. Mae hefyd yn iawn fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi ei chyllidebau atodol mewn modd dibynadwy a phriodol ger bron y lle hwn, yn wahanol i Lywodraeth y DU. Ac, er fy mod yn croesawu'n fawr iawn yr wybodaeth ddiweddaraf heddiw gan y Gweinidog cyllid am ei thrafodaethau, mae'r sefyllfa'n gyson yn parhau'n annheg yn amlach na pheidio lle nad yw Cymru'n cael yr hyblygrwydd ar unwaith i ddefnyddio ein harian ein hunain, ac yn aml yn cael ei thrin fel adran ddi-nod o'r Llywodraeth. Rydym yn bartner cyfartal yng ngwledydd y DU, a dylem allu llywodraethu felly. Mae hefyd yn destun pryder bod Llywodraeth y DU, 20 mlynedd yn ddiweddarach mewn Cymru ddatganoledig, yn ymddangos yn benderfynol o danseilio a rhwystro mandad democrataidd Cymru i fod yn fframwaith llywodraethu cyllidol datganoledig aeddfed.

Dirprwy Lywydd, mae'r gyllideb derfynol hon yn ychwanegu £682.2 miliwn ar gyfer ymdrechion COVID-19, gan gynnwys £630 miliwn i ymestyn olrhain cysylltiadau cyhoeddus i ddiogelu gwasanaethau craidd y GIG, ac i gefnogi awdurdodau lleol ar gyfer chwe mis cyntaf 2021-22. Nid tanddweud yw dweud y bydd yr arian hwn yn cefnogi rhaglen frechu Cymru, sy'n un o'r rhai mwyaf llwyddiannus yn y byd. Mae miliwn o frechiadau yn dyst i waith gwych Llywodraeth Cymru, y GIG a phawb sy'n cyflawni dros Gymru.

Dirprwy Lywydd, gwelwn, yn y gyllideb derfynol hon, sosialaeth y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru wrth inni nodi sut yr ydym yn ailgodi Cymru wirioneddol decach: pecyn cyfalaf cryf o fwy na £220 miliwn i ysgogi gweithgaredd economi Cymru. Dyma economeg Keynesaidd ar ei orau. £147 miliwn i gynyddu'r gwaith o adeiladu tai, £30 miliwn ar gyfer ein rhaglen adeiladau ysgolion uchelgeisiol i helpu i greu swyddi. Ond, unwaith eto, beth a welwn ar y pegwn gwleidyddol arall? Wel, mae eisoes wedi'i ddweud: dim byd ond gwastraffu biliynau o arian cyhoeddus ar dracio ac olrhain gwarthus a dim ond cyfleuster ac ymelwa gwleidyddol, er mai Cymru sy'n darparu'r pecyn cymorth gorau o holl wledydd y DU. Felly, efallai y gallaf faddau i arweinyddiaeth Dorïaidd y DU yma am beidio â chael amser—ac arweinyddiaeth Dorïaidd Cymru—i gyflawni eu rhifyddeg, ond ni faddeuaf iddyn nhw am beidio â sefyll dros Gymru. Mae'n ffaith bod Llywodraeth Lafur Cymru, yn 2021, wedi ymrwymo cannoedd o filiynau yn fwy o gyllid ar gyfer cymorth busnes yng Nghymru nag y mae wedi'i gael mewn symiau canlyniadol.

Ac wrth gloi, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu, p'un a ydych yn ifanc neu'n hen yng Nghymru, yn fusnes, neu'n blentyn ysgol, yn rhiant unigol neu'n gartref teulu sy'n addysgu o amgylch bwrdd y gegin, gwyddom fod y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru ar eich ochr chi. Mae'r gyllideb hon yn cyflawni dros bobl Cymru a'u blaenoriaethau, a byddwn yn dod allan o'r pandemig coronafeirws hwn, yn barod ac abl i ailgodi Cymru'n gryfach ac yn decach, ac ar gyfer y mwyafrif ac nid ar gyfer yr ychydig breintiedig yn unig. Diolch.

Thank you. I'll now call those Members who've indicated they want to make a brief intervention. Nick Ramsay.

Diolch. Galwaf nawr ar yr Aelodau hynny sydd wedi nodi eu bod am wneud ymyriad byr. Nick Ramsay.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I wasn't going to speak in this debate, but it would have been the first final budget in living memory that I hadn't contributed to, so Mike Hedges spurred me on.

Mike Hedges said that reducing tax and increasing expenditure are incompatible. Of course, he will agree with me that they can be compatible over the longer term, providing that the economy is stimulated and enterprise is encouraged. So, can I make a plea to the Minister that she listens to what the Finance Committee has said, and other Members and backbench Members have said, over the last Senedd term, and we look at ways that the Welsh Government's longer term objectives can be better aligned to individual budgets? Because I think we often talk about the short term but we don't look at where we're going over the longer term. Rhianon Passmore just spoke about that very important term, 'Building back better', and we spoke about building back fairer. That's what we want to do, but that's only going to happen over a number of years. So, let's all work together to make sure that the good aspects of this budget can be extrapolated and Wales can be a better place in five years' time than it is now.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Doeddwn i ddim yn mynd i siarad yn y ddadl hon, ond dyma fyddai wedi bod y gyllideb derfynol gyntaf o fewn cof nad oeddwn wedi cyfrannu ati, felly fe wnaeth Mike Hedges fy nghymell. 

Dywedodd Mike Hedges fod lleihau treth a chynyddu gwariant yn anghydnaws. Wrth gwrs, bydd yn cytuno â mi y gallant fod yn gydnaws dros y tymor hwy, ar yr amod fod yr economi'n cael ei hysgogi a bod menter yn cael ei hannog. Felly, a gaf i erfyn ar y Gweinidog i wrando ar yr hyn y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi'i ddweud, ac mae Aelodau eraill ac Aelodau meinciau cefn wedi'i ddweud, dros dymor diwethaf y Senedd, ac edrychwn ar ffyrdd y gellir alinio amcanion tymor hwy Llywodraeth Cymru yn well â chyllidebau unigol? Oherwydd rwy'n credu ein bod yn aml yn siarad am y tymor byr ond nid ydym yn edrych i le yr ydym yn mynd dros y tymor hwy. Siaradodd Rhianon Passmore am y term pwysig iawn hwnnw, 'Ailgodi'n well', a buom yn siarad am ailgodi'n decach. Dyna beth yr ydym ni eisiau ei wneud, ond bydd hynny dim ond yn digwydd dros nifer o flynyddoedd. Felly, gadewch i ni i gyd weithio gyda'n gilydd i sicrhau y gellir priodoleddu'r agweddau da ar y gyllideb hon ac y gall Cymru fod yn lle gwell mewn pum mlynedd nag ydyw ar hyn o bryd.

Thank you very much. I now call the Minister for Finance and Trefnydd to reply to the debate, Rebecca Evans.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf nawr ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb i'r ddadl, Rebecca Evans.

Thank you. I've welcomed this afternoon's opportunity to debate our final budget for 2021-22, and I thank all Members for their contributions. As I outlined in my opening statement, this is a budget that's taken place amidst uncertainty and evolving circumstances, and I'm grateful to everybody for their contributions. I'd like to seek to respond to some of those key themes. In doing so, I'll just set the context again, in the sense that our core budget for day-to-day spending in 2021-22 is still 4 per cent lower in real terms than it was in 2010-11, and I think that really does speak to the level of the challenge that we face ahead of us. Particularly disappointing is our capital settlement for next year; it's £131 million down on this financial year.

Diolch. Rwyf wedi croesawu'r cyfle y prynhawn yma i drafod ein cyllideb derfynol ar gyfer 2021-22, a diolchaf i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau. Fel yr amlinellais yn fy natganiad agoriadol, mae hon yn gyllideb sydd wedi ei llunio yng nghanol ansicrwydd ac amgylchiadau sy'n esblygu, ac rwy'n ddiolchgar i bawb am eu cyfraniadau. Hoffwn geisio ymateb i rai o'r themâu allweddol hynny. Wrth wneud hynny, fe osodaf y cyd-destun eto, yn yr ystyr bod ein cyllideb graidd ar gyfer gwariant o ddydd i ddydd yn 2021-22 yn dal i fod 4 y cant yn is mewn termau real nag yr oedd yn 2010-11, a chredaf fod hynny'n wir yn dangos lefel yr her sy'n ein hwynebu. Mae ein setliad cyfalaf ar gyfer y flwyddyn nesaf yn arbennig o siomedig; mae £131 miliwn yn llai na'r flwyddyn ariannol hon.

And I'm frankly still reeling from a quite extraordinary meeting that I had yesterday alongside Ken Skates and Jeremy Miles with the Minister at the Ministry of Housing and Local Government and the Secretary of State for Wales, where we were essentially treated to a stakeholder briefing on the levelling up fund, and there's been absolutely zero engagement with the Welsh Government on that in the period up until now.

I was amazed when the Minister at MHLG told me, very proudly, that he was looking to install some people to be working in Cardiff so that there were people on the ground who knew and understood Wales, and so, of course, I had to tell him, 'Well, we already have people in Wales who know and understand Wales. That's the Welsh Government, it's our partners, it's the Senedd, and this is where those decisions need to be taken, as per the devolution settlement.' And what we're seeing essentially is an appalling assault on that, and everything that Alun Davies said in his contribution about the way in which the internal market Act is being used to circumvent the Welsh Government really did resonate with me. 

I do want to address some of the comments that were made in relation to the tax decisions that I've taken at this final budget. Of course, in the final budget, we've announced an extension to the land transaction tax temporary tax reduction period in Wales until 30 June. Since last July, all homebuyers here that have been subject to the main rates of LTT on properties costing more £180,000 have benefited from a tax reduction of up to £2,450, and those paying no more than £250,000 have paid no tax at all. So, only around 25 per cent of people purchasing their homes have been paying tax in that regard. And, of course, if the individuals who Mark Isherwood referred to want to come back to move into Wales, but to do so need to buy that bridging property, well, of course, they can have the additional tax that they pay back if they make that move and sell that additional property within three years. So, we do have those safeguards within the system to ensure that our tax here in Wales is progressive. If you want to know what's not progressive, again, as I've mentioned previously this afternoon, we only have to look at what the Chancellor has done in terms of the personal allowance rates, which will hit the lowest paid workers hardest. And, of course, it will be the lowest paid people who are paying the highest price for the coronavirus pandemic.

I'm really pleased that the Welsh Government has been able to provide 12 full months of rate relief for businesses in the retail, tourism and hospitality sectors. And, of course, I was astonished to hear Mark Isherwood's criticism of that, because the offer that we're making to businesses here goes well beyond that which the Chancellor has offered to his businesses across the border. And I think that we can be very, very proud of our record of supporting business here in Wales. We've said on a number of occasions that the Welsh Government has provided more financial support to businesses than we've received in consequential funding from the UK Government, and so that means that £1.9 billion is now in the bank accounts of businesses here across Wales. And more than £1 billion has been delivered through 178,000 grant awards in an unique partnership, working with local authorities who have done astonishingly good work helping us deliver those grants. And more than £520 million has been provided directly through the Welsh Government and Business Wales. Combined, that business support has helped to protect more than 165,000 jobs here in Wales, through a combination of grant and loan support. And I think that just speaks to the priority that this Government has put on saving people's jobs and their livelihoods through what we all recognise to be an economic crisis. 

And moving forward, the Welsh Government budget for the next financial year does set aside £200 million in reserves for additional business support next year, to respond to the evolving challenges of the pandemic, and I'm very pleased that we've been able to do that. 

Interesting to hear Plaid Cymru's fresh idea about a guarantee. Well, of course, Welsh Government announced our guarantee for young people much earlier on in the crisis, where we've guaranteed young people that we will support them to gain either a job or further forms of education, or support them into self-employment. I was really pleased in my opening remarks today to be announcing £18.7 million to extend business incentives to recruit more apprentices here in Wales. This is an extension of the scheme that we launched in the autumn, which has already seen more than 1,300 new apprenticeships delivered here in Wales.

Of course, climate change has been a theme that has run right through our budget deliberations this year. I remember at the budget last year, the big story then was that we were delivering the biggest package ever of support for the environment through our investment in decarbonisation and biodiversity. Well, this year, we've kept the vast majority of that funding in place, but we've gone further and allocated nearly £80 million additional capital funding to deliver interventions that promote decarbonisation and further enhance our rich biodiversity here in Wales, alongside an additional £17 million of revenue to support the interventions. Those things include, for example, £20 million extra for active travel, bringing our investment in active travel to £50 million in the next financial year; £26.6 million to boost the circular economy; £20 million for Nest, to enhance that, and Arbed and our clean energy schemes; and £5 million for the national forest, which I think is something that we're all particularly excited about. That takes the overall budget to £32 million in the next financial year, and that's alongside other interventions, such as £5 million for taking forward the delivery of a carbon-zero pilot project that will be seeking to decarbonise schools and colleges in Wales. So, you can see that our focus on climate change and addressing the climate emergency has not been diminished by the pandemic.

So, just to start to draw my remarks to a close, I'm really proud of the record of this administration. Despite a decade of austerity, we're investing further in our NHS, bringing our total investment over this term of Government to £37 billion, with more than £8.4 billion in 2021-22, excluding COVID support. We're providing local authorities with a total investment over this term to more than £25 billion with a further £16.6 billion of funding in 2021-22, and, again, excluding the additional support as a result of COVID-19.

And we're delivering on the key spending pledges that we made to the people of Wales in 2016. We've invested more than £200 million on our childcare offer; £689 million on all-age apprenticeships, alongside substantial EU funding into 2021-22; £100 million on improving school standards; the £80 million new treatment fund; and more than £610 million into 2021-22 providing rates relief for small businesses. And as I've just set out, we're taking serious and sustained action to tackle the climate emergency. Over this Senedd term, £2 billion has been invested in housing, delivering more than 20,000 affordable homes, with a further £200 million for social housing in 2021-22 to provide 3,500 additional new homes. And we're investing in the areas where we will have the greatest impact on prevention, and that is very much at the heart of our approach, and you'll see that with our continued record levels of investment in the pupil deprivation grant of more than £100 million in 2021-22. So—

Ac rwy'n dal yn sigledig yn dilyn cyfarfod eithaf rhyfeddol a gawsom ddoe ochr yn ochr â Ken Skates a Jeremy Miles gyda'r Gweinidog yn y Weinyddiaeth Dai a Llywodraeth Leol ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru, lle cawsom ein trin, yn y bôn, fel rhanddeiliaid mewn sesiwn friffio ar y gronfa codi'r gwastad, ac ni fu unrhyw ymgysylltu o gwbl â Llywodraeth Cymru ar hynny hyd yma.

Synnais pan ddywedodd y Gweinidog yn y Weinyddiaeth Dai a Llywodraeth leol wrthyf, yn falch iawn, ei fod yn bwriadu gosod rhai pobl i weithio yng Nghaerdydd fel bod pobl ar lawr gwlad a oedd yn adnabod ac yn deall Cymru, ac felly, wrth gwrs, bu'n rhaid imi ddweud wrtho, 'Wel, mae gennym eisoes bobl yng Nghymru sy'n adnabod ac yn deall Cymru, sef Llywodraeth Cymru, ein partneriaid ni, y Senedd, a dyma lle mae angen gwneud y penderfyniadau hynny, yn unol â'r setliad datganoli.' A'r hyn yr ydym yn ei weld yn ei hanfod yw ymosodiad gwarthus ar hynny, ac mae popeth a ddywedodd Alun Davies yn ei gyfraniad am y ffordd y mae Deddf y farchnad fewnol yn cael ei defnyddio i osgoi Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd yn taro tant.

Mae arnaf eisiau rhoi sylw i rai o'r sylwadau a wnaed mewn cysylltiad â'r penderfyniadau treth yr wyf wedi'u gwneud yn y gyllideb derfynol hon. Wrth gwrs, yn y gyllideb derfynol, rydym wedi cyhoeddi estyniad i gyfnod gostyngiad treth dros dro'r dreth trafodiadau tir yng Nghymru tan 30 Mehefin. Ers mis Gorffennaf diwethaf, mae pob prynwr tai yma sydd wedi bod yn ddarostyngedig i brif gyfraddau'r Dreth Trafodiadau Tir ar eiddo sy'n costio mwy na £180,000 wedi elwa ar ostyngiad treth o hyd at £2,450, ac nid yw'r rhai sy'n talu mwy na £250,000 wedi talu unrhyw dreth o gwbl. Felly, dim ond tua 25 y cant o bobl sy'n prynu eu cartrefi sydd wedi bod yn talu treth yn hynny o beth. Ac, wrth gwrs, os yw'r unigolion y cyfeiriodd Mark Isherwood atynt eisiau symud yn ôl i Gymru, ond i wneud hynny mae angen iddyn nhw brynu'r eiddo pontio hwnnw, wel, wrth gwrs, gallant gael y dreth ychwanegol y maen nhw'n ei thalu yn ôl os gwnânt y symudiad hwnnw a gwerthu'r eiddo ychwanegol hwnnw o fewn tair blynedd. Felly, mae gennym y mesurau diogelu hynny o fewn y system i sicrhau bod ein treth yma yng Nghymru yn flaengar. Os ydych eisiau gwybod am yr hyn nad yw'n flaengar, unwaith eto, fel yr wyf wedi sôn o'r blaen y prynhawn yma, nid oes rhaid inni ond edrych ar yr hyn y mae'r Canghellor wedi'i wneud o ran cyfraddau'r lwfans personol, a fydd yn taro'r gweithwyr â'r cyflogau isaf galetaf. Ac, wrth gwrs, y bobl â'r cyflogau isaf fydd yn talu'r pris uchaf am bandemig y coronafeirws.

Rwy'n falch iawn bod Llywodraeth Cymru wedi gallu darparu 12 mis llawn o ryddhad ardrethi i fusnesau yn y sectorau manwerthu, twristiaeth a lletygarwch. Ac, wrth gwrs, fe'm syfrdanwyd o glywed beirniadaeth Mark Isherwood ar hynny, oherwydd mae'r cynnig yr ydym yn ei wneud i fusnesau yma yn mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y mae'r Canghellor wedi'i gynnig i'w fusnesau dros y ffin. A chredaf y gallwn fod yn falch iawn o'n hanes o gefnogi busnes yma yng Nghymru. Rydym wedi dweud droeon fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi mwy o gymorth ariannol i fusnesau nag yr ydym wedi'i gael mewn cyllid canlyniadol gan Lywodraeth y DU, ac felly mae hynny'n golygu bod £1.9 biliwn bellach yng nghyfrifon banc busnesau yma ledled Cymru. Ac mae dros £1 biliwn wedi'i ddarparu drwy 178,000 o ddyfarniadau grant mewn partneriaeth unigryw, gan weithio gydag awdurdodau lleol sydd wedi gwneud gwaith rhyfeddol o dda i'n helpu i ddarparu'r grantiau hynny. Ac mae dros £520 miliwn wedi'i ddarparu'n uniongyrchol drwy Lywodraeth Cymru a Busnes Cymru. Gyda'i gilydd, mae'r cymorth busnes hwnnw wedi helpu i ddiogelu mwy na 165,000 o swyddi yma yng Nghymru, drwy gyfuniad o gymorth grant a benthyciadau. A chredaf fod hynny'n dangos yn glir y flaenoriaeth y mae'r Llywodraeth hon wedi'i rhoi ar achub swyddi pobl a'u bywoliaeth drwy'r hyn yr ydym i gyd yn cydnabod sydd wedi bod yn argyfwng economaidd.

Ac wrth symud ymlaen, mae cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf yn neilltuo £200 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn ar gyfer cymorth busnes ychwanegol y flwyddyn nesaf, i ymateb i heriau esblygol y pandemig, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu gwneud hynny.

Diddorol oedd clywed syniad newydd Plaid Cymru am warant. Wel, wrth gwrs, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ein gwarant i bobl ifanc yn llawer cynt yn yr argyfwng, pan wnaethom warantu i bobl ifanc y byddwn yn eu cefnogi i gael naill ai swydd neu fathau pellach o addysg, neu eu cefnogi i hunangyflogaeth. Roeddwn yn falch iawn yn fy sylwadau agoriadol heddiw o gyhoeddi £18.7 miliwn i ymestyn cymhellion busnes i recriwtio mwy o brentisiaid yma yng Nghymru. Mae hyn yn estyniad i'r cynllun a lansiwyd gennym yn yr hydref, sydd eisoes wedi gweld mwy na 1,300 o brentisiaethau newydd yn cael eu darparu yma yng Nghymru.

Wrth gwrs, mae newid yn yr hinsawdd wedi bod yn thema barhaus yn ein trafodaethau ar y gyllideb eleni. Cofiaf yn y gyllideb y llynedd, y stori fawr bryd hynny oedd ein bod yn darparu'r pecyn o gefnogaeth fwyaf erioed i'r amgylchedd drwy ein buddsoddiad mewn datgarboneiddio a bioamrywiaeth. Wel, eleni, rydym wedi cadw'r mwyafrif helaeth o'r cyllid hwnnw ar waith, ond rydym wedi mynd ymhellach ac wedi dyrannu bron i £80 miliwn o gyllid cyfalaf ychwanegol i ddarparu ymyriadau sy'n hyrwyddo datgarboneiddio ac yn gwella eto ein bioamrywiaeth gyfoethog yma yng Nghymru, ochr yn ochr â £17 miliwn ychwanegol o refeniw i gefnogi'r ymyriadau. Mae'r pethau hynny'n cynnwys, er enghraifft, £20 miliwn yn ychwanegol ar gyfer teithio llesol, gan ddod â'n buddsoddiad mewn teithio llesol i £50 miliwn yn y flwyddyn ariannol nesaf; £26.6 miliwn i hybu'r economi gylchol; £20 miliwn ar gyfer Nyth, i wella hwnnw ac Arbed, a'n cynlluniau ynni glân; a £5 miliwn ar gyfer y goedwig genedlaethol, sydd, yn fy marn i, yn rhywbeth yr ydym i gyd yn arbennig o gyffrous yn ei gylch. Mae hynny'n mynd â'r gyllideb gyffredinol i £32 miliwn yn y flwyddyn ariannol nesaf, ac mae hynny ochr yn ochr ag ymyriadau eraill, megis £5 miliwn ar gyfer bwrw ymlaen â chyflawni prosiect treialu di-garbon a fydd yn ceisio datgarboneiddio ysgolion a cholegau yng Nghymru. Felly, gallwch weld nad yw ein pwyslais ar newid hinsawdd a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd wedi'i leihau gan y pandemig.

Felly, er mwyn dechrau dwyn fy sylwadau i ben, rwy'n falch iawn o hanes y weinyddiaeth hon. Er gwaethaf degawd o gyni, rydym yn buddsoddi ymhellach yn ein GIG, gan ddod â chyfanswm ein buddsoddiad dros dymor hwn y Llywodraeth i £37 biliwn, gyda mwy nag £8.4 biliwn yn 2021-22, ac eithrio cymorth COVID. Mae cyfanswm y buddsoddiad a roddwn i awdurdodau lleol dros y tymor hwn yn fwy na £25 biliwn gyda £16.6 biliwn arall o gyllid yn 2021-22, ac, unwaith eto, mae hyn heb gynnwys y cymorth ychwanegol o ganlyniad i COVID-19.

Ac rydym yn cyflawni'r addewidion gwariant allweddol a wnaethom i bobl Cymru yn 2016. Rydym wedi buddsoddi mwy na £200 miliwn ar ein cynnig gofal plant; £689 miliwn ar brentisiaethau pob oed, ochr yn ochr ag arian sylweddol gan yr UE i mewn i 2021-22; £100 miliwn ar wella safonau ysgolion; y gronfa driniaeth newydd gwerth £80 miliwn; a mwy na £610 miliwn i mewn i 2021-22 gan ddarparu rhyddhad ardrethi i fusnesau bach. Ac fel yr wyf newydd ei nodi, rydym yn cymryd camau difrifol a pharhaus i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Yn ystod tymor y Senedd hon, mae £2 biliwn wedi'i fuddsoddi mewn tai, gan ddarparu dros 20,000 o dai fforddiadwy, gyda £200 miliwn arall ar gyfer tai cymdeithasol yn 2021-22 i ddarparu 3,500 o gartrefi newydd ychwanegol. Ac rydym yn buddsoddi yn yr ardaloedd lle byddwn yn cael yr effaith fwyaf ar atal, ac mae hynny wrth wraidd ein dull gweithredu, a byddwch yn gweld hynny gyda'n lefelau buddsoddi uchaf erioed yn y grant amddifadedd disgyblion o fwy na £100 miliwn yn 2021-22. Felly—

17:25

I will just finish my remarks by putting on record my thanks to the Finance Committee and the other scrutineers for the work that they've done with this budget, but also their work over the past extraordinary years, and I again thank my officials for the extraordinary work that they've done. I commend the motion to colleagues.

Gorffennaf fy sylwadau drwy ddiolch ar goedd i'r Pwyllgor Cyllid ac i'r bobl eraill sydd wedi bod yn craffu ar hyn am y gwaith y maen nhw wedi'i wneud gyda'r gyllideb hon, ond hefyd eu gwaith dros y blynyddoedd eithriadol diwethaf, a diolchaf eto i'm swyddogion am y gwaith eithriadol y maen nhw wedi'i wneud. Cymeradwyaf y cynnig i'm cyd-Aelodau.

Thank you very much. As voting on the Welsh rates of income tax for 2021-22 has been deferred until voting time, I will defer the vote on the final budget until voting time.

Diolch yn fawr iawn. Gan fod y pleidleisio ar gyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2021-22 wedi'i ohirio tan y cyfnod pleidleisio, gohiriaf y bleidlais ar y gyllideb derfynol tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

14. Dadl: Setliad Llywodraeth Leol 2021-22
14. Debate: Local Government Settlement 2021-22

So, we move on to the next debate, which is the local government settlement of 2021-22, and I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion—Julie James.

Felly, symudwn ymlaen at y ddadl nesaf, sef setliad llywodraeth leol 2021-22, a galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig—Julie James.

Cynnig NDM7617 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 1) 2021-22 (Setliad Terfynol – Cynghorau). Gosodwyd copi o'r adroddiad yn y Swyddfa Gyflwyno ar 2 Mawrth 2021.

Motion NDM7617 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the Local Government Finance Report (No. 1) 2021-22 (Final Settlement - Councils), which was laid in the Table Office on 2 March 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Today, I'm pleased to present the 2021-22 local government settlement for the 22 unitary authorities in Wales to the Senedd for its approval.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Heddiw, mae'n bleser gennyf gyflwyno setliad llywodraeth leol 2021-22 ar gyfer y 22 awdurdod unedol yng Nghymru i'r Senedd i'w gymeradwyo.

Before I start, I hope you will join me in thanking local government for the critical work they do day in, day out for communities, people and businesses across Wales. Local authority staff work for their communities throughout the year, from refuse and recycling teams, teachers and social workers, to enforcement officers and housing teams. This is true each year but never more so than over the past year, as councils, their staff and elected members have responded and are continuing to respond to the impacts of the COVID-19 pandemic. And it is not just those in the front-line roles, either. Without those in what we often call back-office jobs, we would not have been able to get support out so quickly to businesses across Wales or able to provide food to vulnerable and shielding households, or had such successful test and trace arrangements contributing to the ongoing reduction in the numbers of cases of the coronavirus. We cannot forget either that many authorities have also responded to the unprecedented flooding that has afflicted so many residents and businesses in Wales over the past 13 months. This has had a huge and sometimes repeated impact on many communities.

In preparing for the Welsh budget and this settlement, the Government has engaged with local government throughout the budget process. Cabinet colleagues and I have considered with local government leaders, through the partnership council and its finance sub-group, the position for local government overall and on key services, such as education and social care. I hope that these wide-ranging strategic discussions will continue during the coming year in preparation for a comprehensive spending review. 

This year, I am pleased to be able to propose to this Senedd a settlement that means that, in 2021-22, the increase in the general revenue allocation to Welsh local government will be 3.8 per cent. This is the second-highest increase on a like-for-like basis in 14 years; the highest, of course, was this year. This is a good settlement for local government, and local government has welcomed it. It provides local government with a solid platform for the forthcoming financial year to continue to deliver the front-line services Wales needs. In 2021-22, local authorities in Wales will receive £4.65 billion in general revenue allocations from core funding and non-domestic rates. This baseline settlement increase of £176 million reflects an increase in the revenue support grant to respond to the negative impact of the pandemic on non-domestic rate collection. It also accounts for the impact of freezing the NDR multiplier. Through this settlement, we're also continuing to provide £4.8 million for authorities to deliver additional discretionary rates relief for local businesses and other ratepayers to respond to specific local issues.

The Minister for Finance and Trefnydd has been clear that one of the hard choices we have faced in setting our spending plans for next year is our approach to public sector pay. The reality is that we did not receive any additional funding through the Barnett formula to provide for public sector-wide pay awards next year, given the UK Government's decision to pause public sector pay rises except for the NHS and those on the very lowest wages. Last week's budget confirmed that the UK Government intends to cap pay increases in the NHS at 1 per cent and maintain the pay freeze in local government. People in Wales and most of us in this Senedd will be appalled at this failure to recognise the contribution of public sector workers throughout the past year. Pay negotiations in local government are conducted by local authorities across England and Wales. I regret the stance taken by the UK Government. The Welsh Government has done all it can to protect the funding for local authorities. The implications of pay awards in 2021-22, whatever they turn out to be, will need to be accommodated within authorities' budget planning in the light of this settlement.

In determining the distribution of funding across authorities for the settlement, we have directed funding into the schools part of the formula to recognise the decisions made on the 2020-21 teachers' pay deal. We are also continuing to provide funding for our proposals for new eligibility criteria for free school meals, given the continued delay to the roll-out of universal credit by the UK Government. Through this settlement, every authority will see an increase of at least 2 per cent over 2020-21 on a like-for-like basis, something that would have been unthinkable in the 10 years prior to 2020-21. I know that some authorities have commented on the variance between the highest and lowest increases. The improved estimate of relative population means that authorities with relatively higher population growth are seeing this reflected in their funding. As is always the case, these changes have been agreed with local government through the distribution and finance sub-groups. We should all be confident that our framework for distribution is based on transparent and publicly shared data that has been agreed and developed in partnership with local government.

Senedd Members may indeed contrast this arrangement with the pork-barrel approach to local funding that appears to characterise other Government administrations. In this context, I have given careful consideration to the potential of including a funding floor for the settlement. The principle of a funding floor is to ensure that no authority suffers an unmanageable change from one year to the next. I have decided not to include a funding floor in this instance. In addition to the core unhypothecated funding delivered through the settlement, I am grateful that my Cabinet colleagues have provided earlier indicative information on revenue and capital grants planned for 2021-22. These currently amount to over £1 billion for revenue and over £760 million for capital for our shared priorities with local government.

Turning to capital, general capital funding for 2021-22 will be set at £198 million. This includes £20 million for the public highways refurbishment grant and a continuation of an additional £35 million provided for in the budget for 2020-21. This will enable authorities to continue to respond to our joint priorities of decarbonisation, the climate emergency and economic recovery following COVID-19.

The relationship between Welsh Government and local government has only been strengthened by the events of the past 12 months. I hope this positive relationship will continue beyond the term of this Government. It is because of this positive relationship that, in Wales, we recognise the need to support local authorities to respond to the pandemic. We knew that local government had the people and the skills to respond. This financial year, we have made available over £600 million to local government to enable them to do so. It has supported authorities to replace their lost income and meet additional costs from their core services. It has funded support for businesses and individuals, for schools and for families. I am very proud of the way local government and Welsh Government have responded together to the challenges of the COVID-19 pandemic. I hope that we can continue to work together to meet the challenges of the future, in particular to build a greener and more equal Wales.

I am aware a second good settlement in as many years does not make up for 10 years of the UK Government's austerity agenda, however. Having been part of setting a council budget, I know the challenges local authorities will still have had to make in setting their budgets. The setting of budgets, and, in turn, council tax, is the responsibility of each local authority. Authorities will be balancing the need to invest in services and service transformation with the financial pressures on local residents. Pay levels are only now at the level they were before the financial crisis, and council tax increases will be carefully considered in that context. The confirmation in the Welsh budget of over £206 million for the continued provision of the local government hardship fund will ensure that the financial impacts of the pandemic on local government will not be an added pressure on council tax payers. As I have said on more than one occasion, no-one goes into politics to want to cut services. I am proud that, through supporting local government, we are maintaining and delivering the services the people of Wales want and need. This final local government settlement is a core part of our budget to protect public services and our economy, to build a greener future and create change for a more equal Wales. I ask the Members of this Senedd to support the motion. Diolch.

Cyn imi ddechrau, gobeithio y gwnewch chi ymuno â mi i ddiolch i lywodraethau lleol am y gwaith hollbwysig y maen nhw yn ei wneud o ddydd i ddydd i gymunedau, pobl a busnesau ledled Cymru. Mae staff awdurdodau lleol yn gweithio ar gyfer cymunedau drwy gydol y flwyddyn, o dimau sbwriel ac ailgylchu, athrawon a gweithwyr cymdeithasol, i swyddogion gorfodi a thimau tai. Mae hyn yn wir bob blwyddyn ond byth yn fwy felly na thros y flwyddyn ddiwethaf, wrth i gynghorau, eu staff ac aelodau etholedig ymateb a pharhau i ymateb i effeithiau pandemig COVID-19. Ac nid dim ond y rhai yn y swydogaethau rheng flaen, ychwaith. Heb y rheini yn yr hyn a alwn yn aml yn swyddi'r swyddfa gefn, ni fyddem wedi gallu cael cymorth mor gyflym i fusnesau ledled Cymru na gallu darparu bwyd i aelwydydd sy'n agored i niwed ac a warchodir, na chael trefniadau profi ac olrhain mor llwyddiannus yn cyfrannu at y gostyngiad parhaus yn nifer yr achosion o'r coronafeirws. Ni allwn anghofio ychwaith fod llawer o awdurdodau hefyd wedi ymateb i'r llifogydd digynsail sydd wedi achosi cymaint o ofid i gynifer o drigolion a busnesau yng Nghymru dros y 13 mis diwethaf. Mae hyn wedi cael effaith enfawr ac weithiau effaith a ailadroddwyd dro ar ôl tro ar lawer o gymunedau.

Wrth baratoi ar gyfer cyllideb Cymru a'r setliad hwn, mae'r Llywodraeth wedi ymgysylltu â llywodraeth leol drwy gydol proses y gyllideb. Mae cyd-Weinidogion yn y Cabinet a mi wedi ystyried gydag arweinwyr llywodraeth leol, drwy'r cyngor partneriaeth a'i is-grŵp cyllid, y sefyllfa ar gyfer llywodraeth leol yn gyffredinol ac ar wasanaethau allweddol, megis addysg a gofal cymdeithasol. Rwy'n gobeithio y bydd y trafodaethau strategol eang hyn yn parhau yn ystod y flwyddyn i ddod er mwyn paratoi ar gyfer adolygiad cynhwysfawr o wariant.

Eleni, rwy'n falch o allu cynnig setliad i'r Senedd hon sy'n golygu, yn 2021-22, mai 3.8 y cant fydd y cynnydd yn y dyraniad refeniw cyffredinol i lywodraeth leol yng Nghymru. Dyma'r cynnydd ail uchaf ar sail cymharu tebyg â thebyg mewn 14 mlynedd; yr uchaf, wrth gwrs, oedd eleni. Mae hwn yn setliad da i lywodraeth leol, ac mae llywodraeth leol wedi'i groesawu. Mae'n rhoi llwyfan cadarn i lywodraeth leol ar gyfer y flwyddyn ariannol sydd i ddod i barhau i ddarparu'r gwasanaethau rheng flaen sydd eu hangen ar Gymru. Yn 2021-22, bydd awdurdodau lleol yng Nghymru yn cael £4.65 biliwn mewn dyraniadau refeniw cyffredinol o gyllid craidd ac ardrethi annomestig. Mae'r cynnydd hwn o £176 miliwn yn y setliad sylfaenol hwn yn adlewyrchu cynnydd yn y grant cynnal refeniw i ymateb i effaith negyddol y pandemig ar gasglu ardrethi annomestig. Mae hefyd yn cyfrif am effaith rhewi lluosydd yr ardrethi annomestig. Drwy'r setliad hwn, rydym hefyd yn parhau i ddarparu £4.8 miliwn i awdurdodau ddarparu rhyddhad ardrethi dewisol ychwanegol i fusnesau lleol a threthdalwyr eraill er mwyn ymateb i faterion lleol penodol.

Mae'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd wedi bod yn glir mai un o'r dewisiadau anodd yr ydym wedi'u hwynebu wrth bennu ein cynlluniau gwariant ar gyfer y flwyddyn nesaf yw ein dull o ymdrin â thâl y sector cyhoeddus. Y gwir bellach yw na chawsom unrhyw arian ychwanegol drwy fformiwla Barnett i ddarparu ar gyfer dyfarniadau cyflog ar draws y sector cyhoeddus y flwyddyn nesaf, o gofio penderfyniad Llywodraeth y DU i oedi codiadau cyflog yn y sector cyhoeddus ac eithrio'r GIG a'r rhai ar y cyflogau isaf un. Cadarnhaodd cyllideb yr wythnos diwethaf fod Llywodraeth y DU yn bwriadu capio codiadau cyflog yn y GIG ar 1 y cant a pharhau i rewi cyflogau mewn llywodraeth leol. Bydd pobl yng Nghymru a'r rhan fwyaf ohonom yn y Senedd hon yn arswydo at y methiant hwn i gydnabod cyfraniad gweithwyr y sector cyhoeddus drwy gydol y flwyddyn ddiwethaf. Cynhelir trafodaethau cyflog mewn llywodraeth leol gan awdurdodau lleol ledled Cymru a Lloegr. Rwy'n gresynu at safbwynt Llywodraeth y DU. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud popeth o fewn ei gallu i ddiogelu'r cyllid ar gyfer awdurdodau lleol. Bydd angen cynnwys goblygiadau dyfarniadau cyflog yn 2021-22, beth bynnag y byddent, o fewn cynllunio cyllideb awdurdodau yng ngoleuni'r setliad hwn.

Wrth benderfynu ar ddosbarthiad cyllid ar draws awdurdodau ar gyfer y setliad, rydym wedi cyfeirio cyllid i'r ysgolion yn rhan o'r fformiwla i gydnabod y penderfyniadau a wnaed ar gytundeb cyflog athrawon 2020-21. Rydym hefyd yn parhau i ddarparu cyllid ar gyfer ein cynigion ar gyfer meini prawf cymhwysedd newydd ar gyfer prydau ysgol am ddim, o ystyried yr oedi parhaus cyn cyflwyno credyd cynhwysol gan Lywodraeth y DU. Drwy'r setliad hwn, bydd pob awdurdod yn gweld cynnydd o 2 y cant o leiaf dros 2020-21 ar sail cymharu tebyg â thebyg, rhywbeth a fyddai tu hwnt i amgyffred yn y 10 mlynedd cyn 2020-21. Gwn fod rhai awdurdodau wedi gwneud sylwadau ar yr amrywiant rhwng y cynnydd uchaf ac isaf. Mae'r amcangyfrif gwell o boblogaeth gymharol yn golygu bod awdurdodau sydd â thwf cymharol uwch yn y boblogaeth yn gweld hyn yn cael ei adlewyrchu yn eu cyllid. Fel sy'n digwydd bob amser, cytunwyd ar y newidiadau hyn gyda llywodraeth leol drwy'r is-grwpiau dosbarthu a chyllid. Dylem i gyd fod yn ffyddiog bod ein fframwaith dosbarthu yn seiliedig ar ddata tryloyw a rennir yn gyhoeddus sydd wedi'i gytuno a'i ddatblygu mewn partneriaeth â llywodraeth leol.

Efallai y bydd Aelodau'r Senedd yn wir yn cyferbynnu'r trefniant hwn â'r dull pot mêl o ymdrin ag ariannu lleol sy'n ymddangos fel pe bai'n nodweddu gweinyddiaethau eraill y Llywodraeth. Yn y cyd-destun hwn, rwyf wedi rhoi ystyriaeth ofalus i'r posibilrwydd o gynnwys cyllid gwaelodol ar gyfer y setliad. Egwyddor cyllid gwaelodol yw sicrhau nad oes yr un awdurdod yn dioddef newid na ellir ei reoli o un flwyddyn i'r llall. Rwyf wedi penderfynu peidio â chynnwys cyllid gwaelodol yn yr achos hwn. Yn ogystal â'r cyllid craidd heb ei neilltuo a ddarparwyd drwy'r setliad, rwy'n ddiolchgar bod fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet wedi darparu gwybodaeth ddangosol gynharach am grantiau refeniw a chyfalaf a gynlluniwyd ar gyfer 2021-22. Ar hyn o bryd mae'r rhain yn fwy nag £1 biliwn ar gyfer refeniw a thros £760 miliwn ar gyfer cyfalaf ar gyfer ein blaenoriaethau cyffredin gyda llywodraeth leol.

Gan droi at gyfalaf, bydd cyllid cyfalaf cyffredinol ar gyfer 2021-22 yn £198 miliwn. Mae hwn yn cynnwys £20 miliwn ar gyfer y grant adnewyddu priffyrdd cyhoeddus a pharhad o £35 miliwn ychwanegol y darperir ar ei gyfer yn y gyllideb ar gyfer 2020-21. Bydd hwn yn galluogi awdurdodau i barhau i ymateb i'n blaenoriaethau ar y cyd o ddatgarboneiddio, yr argyfwng hinsawdd ac adferiad economaidd yn dilyn COVID-19.

Dim ond cryfhau'r berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol a wnaeth digwyddiadau'r 12 mis diwethaf. Gobeithio y bydd y berthynas gadarnhaol hon yn parhau y tu hwnt i dymor y Llywodraeth hon. Oherwydd y berthynas gadarnhaol hon rydym ni, yng Nghymru, yn cydnabod yr angen i gefnogi awdurdodau lleol i ymateb i'r pandemig. Gwyddem fod gan lywodraeth leol y bobl a'r sgiliau i ymateb. Ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, rydym wedi darparu dros £600 miliwn i lywodraeth leol i'w galluogi nhw i wneud hynny. Mae wedi cefnogi awdurdodau gan roi rhywbeth yn lle eu hincwm a gollwyd ac i dalu costau ychwanegol eu gwasanaethau craidd. Mae wedi ariannu cymorth i fusnesau ac unigolion, i ysgolion ac i deuluoedd. Rwy'n falch iawn o'r ffordd y mae llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru wedi ymateb gyda'i gilydd i heriau pandemig COVID-19. Gobeithio y gallwn barhau i weithio gyda'n gilydd i ateb heriau'r dyfodol, yn enwedig i adeiladu Cymru wyrddach a mwy cyfartal.

Rwy'n ymwybodol fodd bynnag nad yw ail setliad da mewn cynifer o flynyddoedd yn gwneud iawn am 10 mlynedd o agenda cyni Llywodraeth y DU. Ar ôl bod yn rhan o'r gwaith o bennu cyllideb cyngor, gwn am yr heriau y bydd awdurdodau lleol wedi gorfod eu hwynebu o hyd wrth bennu eu cyllidebau. Cyfrifoldeb pob awdurdod lleol yw pennu cyllidebau, ac, yn ei thro, y dreth gyngor. Bydd awdurdodau'n cydbwyso'r angen i fuddsoddi mewn gwasanaethau a thrawsnewid gwasanaethau gyda'r pwysau ariannol ar drigolion lleol. Dim ond nawr y mae lefelau cyflog ar y lefel yr oeddent cyn yr argyfwng ariannol, a chaiff codiadau yn y dreth gyngor eu hystyried yn ofalus yn y cyd-destun hwnnw. Bydd y cadarnhad yng nghyllideb Cymru o dros £206 miliwn ar gyfer parhau i ddarparu cronfa galedi llywodraeth leol yn sicrhau na fydd effeithiau ariannol y pandemig ar lywodraeth leol yn bwysau ychwanegol ar dalwyr y dreth gyngor. Fel yr wyf wedi dweud droeon, nid oes neb yn mynd i wleidyddiaeth gan ddymuno torri gwasanaethau. Rwy'n falch ein bod, drwy gefnogi llywodraeth leol, yn cynnal ac yn darparu'r gwasanaethau y mae pobl Cymru eu heisiau a'u hangen. Mae'r setliad llywodraeth leol terfynol hwn yn rhan greiddiol o'n cyllideb i ddiogelu gwasanaethau cyhoeddus a'n heconomi, i adeiladu dyfodol gwyrddach a chreu newid i Gymru fwy cyfartal. Gofynnaf i Aelodau'r Senedd hon gefnogi'r cynnig. Diolch.

17:35

Minister, firstly, I'd like to join you in commending the incredible work that our councils have done during the pandemic; the way that they've reacted and responded to the pandemic in all forms and the floods has been exceptional.

The local government settlement is a missed opportunity. Local councils in Wales will receive a smaller increase in funding compared to the previous financial year. This is in spite of the challenges facing councils as a result of the COVID-19 pandemic. The Minister claims this is the best possible settlement, but this is clearly not the case. It's disappointing that, despite receiving substantial additional funding from the UK Government, the Welsh Government has not provided local government with an ambitious long-term funding settlement to help our communities to build back better. Yet councils have repeatedly warned that they will face significant financial pressures over the next few years, and the lack of financial certainty from this Welsh Government could place vital local services at risk in the future.

I welcome the increase in funding for councils and particularly that rural councils will be receiving a larger share of the funding. That is welcome, as is extending the business rate relief, finally following the rest of the UK, but the settlement is still biased towards Labour-run councils in south Wales. Of the five councils with the highest increase in their settlement, all are located in south Wales; four of the five councils are all Labour-led. Councils in north Wales have generally received a lower increase compared to elsewhere, with only Flintshire receiving an increase in funding close to the Welsh average increase. Welsh Conservative-run councils are once again receiving a below-average increase in their settlement, receiving the second-lowest average increase in the 2021-22 settlement, which comes on top of the lowest average increase last time. It is disappointing that calls by local authorities and the WLGA to introduce a funding floor, as you talked about before, to ensure that all councils receive a fair settlement have been ignored by you, Minister. Furthermore, funding allocations made through the local authority hardship fund have exacerbated the existing regional funding inequalities.

We welcome the support provided to councils during the pandemic through the local hardship fund. However, the funding is primarily aimed at relieving pressures during this financial year, rather than providing the long-term sustainable funding the councils need. It is also true that councils in south Wales have received approximately 63 per cent of the funding allocated through the hardship fund so far, while councils in north Wales have received just 19 per cent. As we begin to recover from the impact of the COVID-19 pandemic, it is important to recognise the financial and economic costs of the pandemic on families across Wales by helping them to keep more of their hard-earned money to support themselves and their families. That is why we are calling for the Welsh Government to lower the costs of living in Wales by freezing council tax this year.

Presiding Officer, this settlement is a missed opportunity to help councils and communities to build back better following the COVID-19 pandemic. Despite substantial resources from the UK Conservative Government, the Welsh Government has failed to provide councils with a long-term ambitious funding settlement that enables them to invest in the services they provide and react to the impact that the COVID pandemic will have in the future. We need a fair funding settlement for all those councils to enable them to deliver services that people need, and an independent review of the funding formula to ensure that all local authorities receive their fair share of funding. Thank you.

Gweinidog, yn gyntaf, hoffwn ymuno â chi i ganmol y gwaith anhygoel y mae ein cynghorau wedi ei wneud yn ystod y pandemig; y ffordd y maen nhw wedi ymateb i'r pandemig ar bob ffurf ac i'r llifogydd wedi bod yn eithriadol.

Mae'r setliad llywodraeth leol yn gyfle a gollwyd. Bydd cynghorau lleol yng Nghymru yn cael llai o gyllid o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. Mae hyn er gwaethaf yr heriau sy'n wynebu cynghorau o ganlyniad i bandemig COVID-19. Mae'r Gweinidog yn honni mai dyma'r setliad gorau posibl, ond mae'n amlwg nad yw hyn yn wir. Mae'n siomedig, er iddi gael cyllid ychwanegol sylweddol gan Lywodraeth y DU, nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi setliad cyllido hirdymor uchelgeisiol i lywodraeth leol i helpu ein cymunedau i ailadeiladu yn well. Ac eto, mae cynghorau wedi rhybuddio dro ar ôl tro y byddan nhw'n wynebu pwysau ariannol sylweddol dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, a gallai'r diffyg sicrwydd ariannol gan y Llywodraeth hon yng Nghymru roi gwasanaethau lleol hanfodol mewn perygl yn y dyfodol.

Croesawaf y cynnydd yn y cyllid i gynghorau ac yn enwedig y ffaith y bydd cynghorau gwledig yn cael cyfran fwy o'r cyllid. Mae hynny i'w groesawu, fel y mae ymestyn y rhyddhad ardrethi busnes, yn dilyn gweddill y DU o'r diwedd, ond mae'r setliad yn dal i ffafrio cynghorau sy'n cael eu rhedeg gan Lafur yn y de. O'r pum cyngor sydd â'r cynnydd mwyaf yn eu setliad, mae pob un ohonyn nhw wedi eu lleoli yn y de; pedwar o'r pum cyngor i gyd dan arweiniad Llafur. Yn gyffredinol, mae cynghorau yn y gogledd wedi cael cynnydd is o gymharu â mewn mannau eraill, gyda dim ond Sir y Fflint yn cael cynnydd mewn cyllid yn agos at gynnydd cyfartalog Cymru. Unwaith eto, mae cynghorau sy'n cael eu rhedeg gan Geidwadwyr Cymru yn cael cynnydd is na'r cyfartaledd yn eu setliad, gan gael y cynnydd cyfartalog ail isaf yn setliad 2021-22, sy'n dod ar ben y cynnydd cyfartalog isaf y tro diwethaf. Mae'n siomedig bod galwadau gan awdurdodau lleol a CLlLC i gyflwyno cyllid gwaelodol, fel y soniasoch o'r blaen, i sicrhau bod pob cyngor yn cael setliad teg wedi cael eu hanwybyddu gennych chi, Gweinidog. Hefyd, mae dyraniadau cyllid a wnaed drwy gronfa galedi awdurdodau lleol wedi gwaethygu'r anghydraddoldebau cyllid rhanbarthol presennol.

Rydym yn croesawu'r gefnogaeth a roddwyd i gynghorau yn ystod y pandemig drwy'r gronfa galedi leol. Fodd bynnag, mae'r cyllid wedi ei dargedu'n bennaf at leihau pwysau yn ystod y flwyddyn ariannol hon, yn hytrach na darparu'r cyllid cynaliadwy hirdymor sydd ei angen ar y cynghorau. Mae'n wir hefyd fod cynghorau yn y de wedi cael tua 63 y cant o'r arian a ddyrannwyd drwy'r gronfa galedi hyd yma, tra bod cynghorau yn y gogledd wedi cael dim ond 19 y cant. Wrth i ni ddechrau adfer o effaith pandemig COVID-19, mae'n bwysig cydnabod costau ariannol ac economaidd y pandemig a wynebir gan deuluoedd ledled Cymru drwy eu helpu i gadw mwy o'u harian y maen nhw wedi gweithio yn galed amdano i gynnal eu hunain a'u teuluoedd. Dyna pam yr ydym ni'n galw ar Lywodraeth Cymru i leihau costau byw yng Nghymru drwy rewi'r dreth gyngor eleni.

Llywydd, mae'r setliad hwn yn gyfle a gollwyd i helpu cynghorau a chymunedau i ailadeiladu yn well yn dilyn pandemig COVID-19. Er gwaethaf adnoddau sylweddol gan Lywodraeth Geidwadol y DU, mae Llywodraeth Cymru wedi methu â darparu setliad cyllido uchelgeisiol hirdymor i gynghorau sy'n eu galluogi i fuddsoddi yn y gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu ac ymateb i'r effaith a gaiff pandemig COVID yn y dyfodol. Mae arnom angen setliad cyllido teg i'r holl gynghorau hynny i'w galluogi i ddarparu gwasanaethau y mae ar bobl eu hangen, ac adolygiad annibynnol o'r fformiwla gyllido i sicrhau bod pob awdurdod lleol yn cael eu cyfran deg o gyllid. Diolch.

17:40

Fe wnaf i ddechrau hefyd trwy ddiolch i staff llywodraeth leol am y gwaith caled maen nhw wedi'i wneud, ledled Cymru, yn delio ag effeithiau'r pandemig dros y 12 mis diwethaf. Trwy gydol y cyfnod cythryblus, mae cynghorau yn aml wedi llwydo i sicrhau bod gwasanaethau hanfodol yn parhau i gael eu darparu, a hynny mewn amgylchiadau aruthrol o anodd, boed hynny yn y sector gofal, y sector casglu gwastraff, neu athrawon. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig rhoi'r diolch hwnnw ar y record.

Mae'r cynnydd ariannol yn y setliad yn rhywbeth i'w groesawu, ac rwy'n ymwybodol bod ambell i gyngor sir yn fodlon iawn gyda'r setliad. Ond mae'n bwysig cofio'r cyd-destun yma, sef bod y gyllideb hon yn dilyn blynyddoedd o doriadau sylweddol, gyda chynghorau wedi gorfod gwneud arbedion anferthol dros y degawd diwethaf. Mae dadansoddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru yn dangos bod gwariant wedi cwympo gan 7.7 y cant mewn termau real rhwng 2010 a 2019. Mae yn siom, ac mae hyn wedi cael ei ddweud yn barod, ond mae yn siom bod y Llywodraeth wedi penderfynu peidio â gosod llawr cyllido er mwyn sicrhau bod y ddau gyngor sy'n derbyn cynnydd sylweddol yn llai na'r lleill, sef Ceredigion a Wrecsam—maen nhw'n derbyn cynnydd o 2 y cant a 2.3 y cant; maen nhw'n dal yn mynd i golli allan. Rwy'n amcangyfrif mai'r gost gweithredu hyn byddai oddeutu £2.4 miliwn, ac mae'n anodd i ddeall, yn anffodus, pam mae hyn heb gael ei ddarparu, o ystyried y gallai wedi gwneud gwahaniaeth arwyddocaol i'r cynghorau hynny.

Dyw dadansoddi anghenion ariannol cynghorau ddim yn syml, o ystyried bod arian i ddelio â COVID yn cael ei darparu ar wahân a bod angen ystyried y ffaith bod incwm cynghorau wedi gostwng, er enghraifft, drwy ffioedd a thaliadau sydd heb eu derbyn ar gyfer parcio, a hefyd bod refeniw trethiant wedi gostwng o'r meysydd hamdden a thwristiaeth. Bydd angen i'r cynghorau sy'n dod i'r casgliad nad oes ganddyn nhw ddigon o arian i ddarparu eu holl wasanaethau wneud penderfyniadau anodd i'w gwneud unwaith eto: dewis rhwng torri ar wasanaethau a swyddi, neu godi'r dreth gyngor yn eithaf sylweddol.

Fe wnes i alw arnoch chi, Gweinidog, ar ddechrau mis Chwefror, i ystyried defnyddio peth o'r arian sydd heb gael ei dyrannu ar gyfer ei roi i gynghorau er mwyn eu galluogi i osgoi cynyddu'r dreth gyngor eleni—ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, mae'n flin gen i. Ers hynny, mae'r Ceidwadwyr wedi mabwysiadu y polisi hwnnw gan Blaid Cymru hefyd, gan alw am yr un peth. Mae hyn yn eironig, ac mae'n rhaid i fi bwyntio hyn mas, achos mai canlyniad uniongyrchol polisi'r Ceidwadwyr o lymder yw'r ffaith bod cynghorau wedi gorfod cynyddu'r dreth gyngor yn ormodol dros y blynyddoedd diwethaf yn y lle cyntaf. Fel mae'r Gweinidog yn llwyr ymwybodol—rwy'n gwybod ein bod ni'n cytuno ar hyn—mae'r dreth gyngor yn un hynod regressive, a nawr mae tymor pum mlynedd arall wedi mynd heibio gyda Llywodraeth Lafur ddim yn gwneud digon i wneud y system yn decach. Bydd wynebu codiad mewn treth gyngor yn ergyd drom i lawer o deuluoedd ac unigolion sydd wedi wynebu caledi yn ystod y flwyddyn diwethaf. Ydy, mae'r gyllideb ar gyfer cefnogaeth gyda'r dreth gyngor i bobl sy'n methu talu, mae hynny'n bwysig—bydd yn darparu cefnogaeth hanfodol, rwy'n cydnabod hynny—ond sticking plaster yw hwnna'n unig, ateb tymor byr i broblem hirdymor o dreth sydd yn taro'r tlotaf waethaf. Os yw Plaid Cymru mewn llywodraeth ar ôl mis Mai, byddwn yn mynd ati i ddiwygio'r dreth hon i'w gwneud yn decach fel blaenoriaeth, gan y bydd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i gyllidebau rhai o'r teuluoedd sydd ei angen fwyaf.

Ond i orffen, Dirprwy Lywydd, hoffwn ofyn i'r Gweinidog: a ydy hi'n cytuno bod angen darparu staff llywodraeth leol gyda thâl teg sy'n adlewyrchu'r gwaith hanfodol maen nhw wedi ei wneud yn ystod y pandemig? Oherwydd, yn anffodus, dydy'r setliad ddim yn darparu hyn, sy'n golygu y bydd yn rhaid i gynghorau geisio canfod yr arian o fewn cyllidebau presennol sydd eisoes yn dynn iawn ar hyn o bryd. Mae undebau Unite, Unison a GMB wedi galw am godiad cyflog o 10 y cant i weithwyr cyngor a staff ysgolion. Eto, does dim darpariaeth yn y setliad hwn ar gyfer unrhyw gynnydd. Buaswn i'n hoffi clywed sylwadau'r Gweinidog ar hynny pan fydd hi yn ymateb. Diolch yn fawr.

I will also start by thanking local authority staff for the hard work that they've been doing the length and breadth of Wales in dealing with the impacts of the pandemic over the last 12 months. Throughout this troubled period, councils have often succeeded in ensuring that key services continue to be provided in exceptionally difficult circumstances, be that in the care sector, the refuse sector or in teaching. I think it's important that we thank them on the record.

The financial increase in the settlement is something to be welcomed, and I'm aware that some councils are very pleased with the settlement. But it's important to bear in mind the context, namely that this budget follows a decade of severe cuts, with councils having to make huge savings over the past decade. The analysis of the Wales Governance Centre shows that spending has fallen by 7.7 per cent in real terms between 2010 and 2019. It is disappointing, and it has already been said, but it is disappointing that the Government has decided not to set a funding floor in order to ensure that the two councils in receipt of a far smaller increase than the others, namely Ceredigion and Wrexham—they will get 2 per cent and 2.3 per cent; they will continue to lose out. I estimate that the cost of implementing this would be around £2.4 million, and I find it difficult to understand why this hasn't been provided, given that it could have made a significant difference to those councils.

Analysing the financial needs of the councils isn't simple, given that funding to deal with COVID is provided separately and that we need to take into account that council incomes have fallen, for example, through fees and payments that haven't been received for parking, and that taxation revenue has fallen in tourism and leisure. So, councils will come to the conclusion that they don't have enough funding to provide all of their services, and they will have some very difficult decisions to make. Once again, they'll have to choose between cutting jobs or increasing council tax quite substantially.

I called on you, Minister, at the beginning of February, to consider using some of the unallocated funds and to provide it to councils in order to enable them to avoid increasing council tax for the next financial year. Since then, the Conservatives have also adopted the Plaid Cymru policy, also asking for the same freeze. That's ironic, and I have to point this out, because this is a direct result of the Conservative policy of austerity, in terms of councils having to increase council tax repeatedly over recent years in the first place. As the Minister is fully aware—I know we're agreed on this—council tax is a very regressive form of taxation, and now another five-year term has gone by with a Labour Government not doing enough to make the system fairer. Facing an increase in council tax will be a huge blow to many families and individuals who've faced hardship over the past year. Yes, the budget for supporting those who are unable to pay council tax is important—it will provide crucial support, I recognise that—but that's just a sticking plaster, a short-term response to a long-term problem that will hit the poorest hardest in terms of taxation. If Plaid Cymru is in government after May, we will reform this tax in order to make it fairer and that will be a priority, and it will make a significant difference to the budgets of some of the families in greatest need. 

But to conclude, Deputy Llywydd, I would like to ask the Minister whether she agrees that we need to provide local government staff with fair salaries reflecting the crucial work that they have been doing during the pandemic, because, unfortunately, the settlement doesn't allow for this, which will mean that councils will have to try and find the money within existing budgets, which are already very tight indeed. The Unite, Unison and GMB unions have called for a pay increase of 10 per cent for council and school staff. Again, there is no provision in this settlement for any increase. So, I'd like to hear the Minister's comments on that when she responds to the debate. Thank you.

17:45

There are three things that either get overlooked or are presented in a confusing manner in the way the amount that each local authority gets is presented. I can think of no other area of Government expenditure where the percentage increase rather than the actual amount is announced, so the actual amount is lost and discussion resolves around the percentage change. Ceredigion, which we heard about earlier, had one of the lowest percentage increases, but it's actually twelfth in the league table of Government funding per person. And I would urge people to look at the league table of Government funding per person. They do hide it on page 5 of the data they provide, but it is there.

The Government's local government grant is to top up council tax, hence why Blaenau Gwent has the largest aggregate external funding. It has over 50 per cent of its properties in band A, and Monmouthshire has the lowest, with over half its properties in band E and above. There is a direct correlation between council bands in an area and the aggregate external funding each council receives. That that increase is driven mainly by relative population change is well known. As I will not be able to intervene on Russell George, I want to emphasise that Powys gets £16 per head more than Swansea. While Powys had the added cost of rurality, Swansea has the cost of providing regional facilities and for things such as street homelessness. Of the four councils receiving the most aggregate external funding, two are Labour controlled. Of the four receiving the least, two are also Labour controlled. On north Wales, three of the councils are in the top half of Government support and the other three in the bottom—hardly prejudiced against north Wales.

As part of the local government settlement, local authorities are receiving nearly £4.5 billion in core revenue funding and non-domestic rates to spend on delivering key services. And that's what local authorities do: they deliver key services. The non-hypothecated general capital funding will be £198 million, an increase of £15 million over that announced in the final Welsh budget last year. The increase in capital budgets over the last three years enabled local government to invest in increasing the supply of housing, which will minimise the pressure on local authorities' budgets and the homelessness services. It will also allow councils to start to respond to the urgent need to decarbonise in light of the climate emergency declared by the Welsh Government and many councils over the past year.

Overall, the settlement represents an increase of 4.3 per cent on a like-for-like basis. No authority has an increase of less than 3 per cent, with the highest at 5.4 per cent. In terms of local government support, it's a good settlement in comparison to the 10-year average and most years during the time I've been here. I would like to compliment local authorities on keeping their basic services working and supporting local businesses during the pandemic. Local authorities have done a phenomenal job, but local authorities always do a phenomenal job. 

It is important that all parts of the Westminster and Welsh Governments have not performed as well. While I often call on organisations to help themselves rather than asking for more money, that is what councils do. Swansea Council's budget position for 2019-20 improved by £18 million compared to the estimate set out at the beginning of the financial year. The council's £445 million budget for 2019-20 has produced a better than expected position in social services, and the careful use of the council's contingency fund, amounting to just over £11 million saved between them. This has been boosted by a further £7 million of capital financing savings as part of the medium-term strategy to fund the overall capital programme and future borrowing. 

This is how Swansea Council will be spending the extra money: schools will get an extra £6.85 million directly into classrooms, with £7.1 million for new IT kit, which has been such a help to schooling at home recently. Parents will see school meal prices frozen for the year. Social services, which have borne the challenge of COVID-19 in supporting the vulnerable, will get £7.7 million more, plus there will be £5.5 million on top to absorb any further pandemic pressures. For the environment, there will be an extra £6.1 million and a new team to deal with litter, street cleaning, and extending pothole repair services. There will be a new rapid-response team to deal with flooding problems. There will be more cash for better sports parks and community facilities, including £100,000 for improved public toilets, new free public Wi-Fi services, and investing in planting thousands of new trees and developing more green spaces.

Swansea is just one of the councils that is doing a phenomenal job. It's the area that I represent, and the one that the Minister represents, but it really is: give councils the money and they will do the job. They will do it better than any other organisations. We have seen, in England, during the pandemic, that the private sector is very good at making profit but not very good at delivering things such as school meals. If councils are given the funding, they deliver for our communities. I hope that this Government will continue to fund councils fairly and well, because the money they spend benefits us all.

Mae tri pheth sydd naill ai'n cael eu hanwybyddu neu'n cael eu cyflwyno mewn modd dryslyd yn y ffordd y cyflwynir y swm y mae pob awdurdod lleol yn ei gael. Ni allaf feddwl am unrhyw faes arall o wariant y Llywodraeth lle y cyhoeddir y cynnydd canrannol yn hytrach na'r swm gwirioneddol, felly caiff y swm gwirioneddol ei golli ac mae trafodaeth yn ymwneud â'r newid canrannol. Cafodd Ceredigion, fel y clywsom amdano yn gynharach, un o'r codiadau canrannol isaf, ond mewn gwirionedd mae'n ddeuddegfed yn nhabl cynghrair cyllid fesul pen y Llywodraeth. A byddwn i'n annog pobl i edrych ar dabl cynghrair cyllid fesul pen y Llywodraeth. Maen nhw yn ei guddio ar dudalen 5 o'r data maen nhw'n eu darparu, ond mae yno.

Diben grant llywodraeth leol y Llywodraeth yw ychwanegu at y dreth gyngor, a dyna pam mai Blaenau Gwent sydd â'r cyllid allanol cyfanredol mwyaf. Mae ganddi dros 50 y cant o'i heiddo ym mand A, a Sir Fynwy sydd â'r isaf, gan fod dros hanner ei heiddo ym mand E neu'n uwch. Mae cydberthynas uniongyrchol rhwng bandiau cyngor mewn ardal a'r cyllid allanol cyfanredol y mae pob cyngor yn ei gael. Mae'n dra hysbys bod y cynnydd hwnnw yn cael ei ysgogi yn bennaf gan newid cymharol yn y boblogaeth. Gan na fyddaf yn gallu ymyrryd ar Russell George, hoffwn i bwysleisio bod Powys yn cael £16 y pen yn fwy nag Abertawe. Roedd gan Bowys y gost ychwanegol o wledigrwydd, ond mae gan Abertawe y gost o ddarparu cyfleusterau rhanbarthol ac ar gyfer pethau fel digartrefedd ar y stryd. O'r pedwar cyngor sy'n cael y cyllid allanol cyfanredol mwyaf, mae dau yn cael eu rheoli gan Lafur. O'r pedwar sy'n cael y lleiaf, mae dau hefyd yn cael eu rheoli gan Lafur. O ran y gogledd, mae tri o'r cynghorau yn hanner uchaf cymorth y Llywodraeth a'r tri arall yn y gwaelod—prin eu bod yn rhagfarnu yn erbyn y gogledd.

Yn rhan o'r setliad llywodraeth leol, mae awdurdodau lleol yn cael bron i £4.5 biliwn o gyllid refeniw craidd ac ardrethi annomestig i'w wario ar ddarparu gwasanaethau allweddol. A dyna beth y mae awdurdodau lleol yn ei wneud: maen nhw'n darparu gwasanaethau allweddol. Bydd y cyllid cyfalaf cyffredinol heb ei neilltuo yn £198 miliwn, cynnydd o £15 miliwn yn fwy na'r hyn a gyhoeddwyd yng nghyllideb derfynol Cymru y llynedd. Galluogodd y cynnydd mewn cyllidebau cyfalaf dros y tair blynedd diwethaf llywodraeth leol i fuddsoddi mewn cynyddu'r cyflenwad o dai, a fydd yn lleihau'r pwysau ar gyllidebau awdurdodau lleol a'r gwasanaethau digartrefedd. Bydd hefyd yn caniatáu i gynghorau ddechrau ymateb i'r angen dybryd am ddatgarboneiddio yng ngoleuni'r argyfwng hinsawdd y mae Llywodraeth Cymru a llawer o gynghorau wedi ei gyhoeddi yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.

Yn gyffredinol, mae'r setliad yn gynnydd o 4.3 y cant ar sail tebyg am debyg. Nid oes gan yr un awdurdod gynnydd o lai na 3 y cant, a'r uchaf yw 5.4 y cant. O ran cymorth i lywodraeth leol, mae'n setliad da o'i gymharu â'r cyfartaledd 10 mlynedd a'r rhan fwyaf o flynyddoedd yn ystod yr amser yr wyf i wedi bod yn y fan yma. Hoffwn i ganmol awdurdodau lleol am gadw eu gwasanaethau sylfaenol yn gweithio a chefnogi busnesau lleol yn ystod y pandemig. Mae awdurdodau lleol wedi gwneud gwaith aruthrol, ond mae awdurdodau lleol bob amser yn gwneud gwaith aruthrol.

Mae'n bwysig nad yw pob rhan o Lywodraethau San Steffan a Chymru wedi perfformio cystal. Er fy mod i'n aml yn galw ar sefydliadau i helpu eu hunain yn hytrach na gofyn am fwy o arian, dyna y mae cynghorau yn ei wneud. Cafwyd gwelliant o £18 miliwn yn sefyllfa gyllideb Cyngor Abertawe ar gyfer 2019-20 o'i gymharu â'r amcangyfrif a nodwyd ar ddechrau'r flwyddyn ariannol. Mae cyllideb y cyngor o £445 miliwn ar gyfer 2019-20 wedi creu sefyllfa well na'r disgwyl yn y gwasanaethau cymdeithasol, a defnydd gofalus o gronfa wrth gefn y cyngor, yn golygu bod ychydig dros £11 miliwn wedi ei arbed rhyngddyn nhw. Mae £7 miliwn o arbedion cyllid cyfalaf wedi ei ychwanegu at hyn yn rhan o'r strategaeth tymor canolig i ariannu'r rhaglen gyfalaf gyffredinol a benthyca yn y dyfodol.

Dyma sut y bydd Cyngor Abertawe yn gwario'r arian ychwanegol: bydd ysgolion yn cael £6.85 miliwn ychwanegol yn syth i'r ystafelloedd dosbarth, a £7.1 miliwn am gyfarpar TG newydd, sydd wedi bod yn gymaint o gymorth i addysg gartref yn ddiweddar. Bydd rhieni yn gweld bod prisiau prydau ysgol yn cael eu rhewi am y flwyddyn. Bydd y gwasanaethau cymdeithasol, sydd wedi ysgwyddo her COVID-19 wrth gefnogi'r rhai sy'n agored i niwed, yn cael £7.7 miliwn yn fwy, a bydd £5.5 miliwn ychwanegol i dalu am unrhyw bwysau eraill y pandemig. Ar gyfer yr amgylchedd, bydd £6.1 miliwn ychwanegol a thîm newydd i ymdrin â sbwriel, glanhau strydoedd, ac ymestyn gwasanaethau trwsio tyllau yn y ffordd. Bydd tîm ymateb cyflym newydd i ymdrin â phroblemau llifogydd. Bydd mwy o arian ar gyfer gwell parciau chwaraeon a chyfleusterau cymunedol, gan gynnwys £100,000 ar gyfer gwell toiledau cyhoeddus, gwasanaethau Wi-Fi cyhoeddus am ddim newydd, a buddsoddi mewn plannu miloedd o goed newydd a datblygu mwy o fannau gwyrdd.

Dim ond un o'r cynghorau sy'n gwneud gwaith aruthrol yw Abertawe. Dyma'r ardal yr wyf i'n ei chynrychioli, a'r un y mae'r Gweinidog yn ei chynrychioli, ond mae'n wir: rhowch yr arian i'r cynghorau a byddan nhw'n gwneud y gwaith. Byddan nhw'n ei wneud yn well nag unrhyw sefydliadau eraill. Rydym ni wedi gweld, yn Lloegr, yn ystod y pandemig, fod y sector preifat yn dda iawn am wneud elw ond nid yw'n dda iawn am ddarparu pethau fel prydau ysgol. Trwy roi'r cyllid i gynghorau, maen nhw'n cyflawni ar gyfer ein cymunedau. Rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth hon yn parhau i ariannu cynghorau yn deg ac yn dda, gan fod yr arian y maen nhw'n ei wario er lles bob un ohonom.

17:50

Thank you. Can I now call on the Minister for Housing and Local Government to reply to the debate? Julie James.

Diolch. A gaf i alw yn awr ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl? Julie James.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm just wanting to thank Members for their interest and their contributions. Just responding to the specific points that Members raised, just for a moment, I'm almost speechless at the brass neck of Laura Jones, who tried to accuse the Welsh Government of the kind of pork barrel politics that she has obviously come to expect in a local government settlement, as she represents a party that has been accused by a professor in Cambridge, Professor Diane Coyle, the Bennett professor of public policy at Cambridge University, of being pretty blatant in their pork barrel politics in directing £4.8 million of funding to Tory seats with no justification whatsoever. You can tell that that's what she expects of others, but I am here to tell her that we do not behave like that in Wales. As Mike Hedges pointed out, you can look at the amount-per-capita spend in an entirely different way, and the increase year on year, and you can see that there is absolutely no bias towards Labour authorities or towards any particular region. The distribution settlement works fairly and well, and it's why we have such a good relationship with local authorities, which is also not the case across the border, where the assumption on the level of funding available for local authorities assumes a council tax increase of 4.99 per cent across the board.

Turning to what Delyth said, I agree with a large percentage of what Delyth said. I did actually say, though, in my opening remarks, Delyth, that we were absolutely appalled at the UK Government stance on public sector pay. They're reneging on the promises they made to the NHS staff, and there is absolute naked disregard of the work that people have put into public service over the pandemic, both in England and indeed across Wales, where of course we have kept all of our response services in the public sector and people have absolutely stepped up to that challenge in a way that I am extremely grateful for. I say again, with no apology whatsoever, that without local government employees we could not have made it through the pandemic in the order that we have, and I am very grateful to them. However, we are not funded to provide that settlement, and it is dreadful that we are not funded to provide the settlement that we would have liked to have provided, because of course we will not get a consequential from the pay settlement in England, because they are not going to do it. It's outrageous, really. 

In terms of the comments on the sufficiency of the settlement, the Government does recognise the priorities and pressures we and local government are facing through the settlement and the wider funding available to local government. As is set out in the Welsh budget by my colleague and friend Rebecca Evans, the Minister for finance, our funding priorities continue to be health and local government services. This financial settlement is a significant continued improvement in funding for local government and delivers on that priority. 

Just to reflect what Mike Hedges said, it reflects our commitment to supporting those who need it most, and we know that that can mostly be delivered via our local councils. As he said, the range of things that local authorities are able to deliver across Wales, because of this excellent settlement, is something that will benefit us all. Of course we would have liked to have done a longer term settlement, but of course we are ourselves not given that longer term settlement, and so we cannot give onwards to the authorities that which we are not given ourselves. We've had that discussion on a number of occasions with local government and I know that they have made that point directly to the Secretary of State themselves that this is something we all need, and the Minister for finance said earlier that it would be much better if we had a multi-year settlement so that we could all plan for the future in a much more reflective way.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddiolch i'r Aelodau am eu diddordeb a'u cyfraniadau. Wrth ymateb i'r pwyntiau penodol a gododd yr Aelodau, am eiliad, bron nad oes gen i'r geiriau ar gyfer haerllugrwydd Laura Jones, a geisiodd gyhuddo Llywodraeth Cymru o'r math o wleidyddiaeth pot mêl y mae'n amlwg wedi dod i'w ddisgwyl mewn setliad llywodraeth leol, gan ei bod yn cynrychioli plaid sydd wedi'i chyhuddo gan athro yng Nghaergrawnt, yr Athro Diane Coyle, athro polisi cyhoeddus Bennett ym Mhrifysgol Caergrawnt, o fod yn eithaf amlwg o ran eu gwleidyddiaeth pot mêl wrth gyfeirio £4.8 miliwn o gyllid i seddi'r Torïaid heb unrhyw gyfiawnhad o gwbl. Gallwch chi ddweud mai dyna y mae'n ei ddisgwyl gan eraill, ond rwyf i yma i ddweud wrthi nad ydym ni'n ymddwyn yn y modd hwnnw yng Nghymru. Fel y nododd Mike Hedges, gallwch edrych ar y gwariant fesul pen mewn ffordd gwbl wahanol, a'r cynnydd bob blwyddyn, a gallwch chi weld nad oes unrhyw duedd o gwbl tuag at awdurdodau Llafur nac at unrhyw ranbarth penodol. Mae'r setliad dosbarthu yn gweithio'n deg ac yn dda, a dyna pam mae gennym ni berthynas cystal gydag awdurdodau lleol, ac nid yw hynny ychwaith yn wir dros y ffin, lle mae'r dybiaeth ar lefel y cyllid sydd ar gael i awdurdodau lleol yn rhagdybio cynnydd o 4.99 y cant yn y dreth gyngor yn gyffredinol.

Gan droi at yr hyn a ddywedodd Delyth, rwy'n cytuno â chanran fawr o'r hyn a ddywedodd Delyth. Fe wnes i ddweud mewn gwirionedd, serch hynny, yn fy sylwadau agoriadol, Delyth, ein bod ni wedi ein harswydo yn llwyr gan safbwynt Llywodraeth y DU ar gyflogau'r sector cyhoeddus. Maen nhw'n cefnu ar yr addewidion a wnaethon nhw i staff y GIG, a cheir diffyg parch llwyr i'r gwaith y mae pobl wedi ei wneud mewn gwasanaeth cyhoeddus yn ystod y pandemig, yn Lloegr ac yn wir ledled Cymru, lle'r ydym ni, wrth gwrs, wedi cadw ein holl wasanaethau ymateb yn y sector cyhoeddus ac mae pobl wedi ymateb yn llwyr i'r her honno mewn ffordd yr wyf i'n hynod ddiolchgar amdani. Rwy'n dweud unwaith eto, heb unrhyw ymddiheuriad o gwbl, na fyddem ni wedi gallu dod trwy'r pandemig yn y modd yr ydym ni wedi ei wneud heb weithwyr llywodraeth leol, ac rwyf i'n hynod ddiolchgar iddyn nhw. Fodd bynnag, nid ydym yn cael ein hariannu i ddarparu'r setliad hwnnw, ac mae'n warthus nad ydym ni'n cael ein hariannu i ddarparu'r setliad y byddem ni wedi hoffi ei ddarparu, oherwydd wrth gwrs ni fyddwn yn cael swm canlyniadol o'r setliad cyflog yn Lloegr, gan nad ydyn nhw'n mynd i wneud hynny. Mae'n waradwyddus, a dweud y gwir.

O ran y sylwadau ynghylch digonolrwydd y setliad, mae'r Llywodraeth yn cydnabod y blaenoriaethau a'r pwysau yr ydym ni a llywodraeth leol yn eu hwynebu trwy'r setliad a'r cyllid ehangach sydd ar gael i lywodraeth leol. Fel y nodir yng nghyllideb Cymru gan fy nghyd-Aelod a'm cyfaill Rebecca Evans, y Gweinidog cyllid, ein blaenoriaethau cyllid o hyd yw gwasanaethau iechyd a llywodraeth leol. Mae'r setliad ariannol hwn yn welliant parhaus sylweddol mewn cyllid ar gyfer llywodraeth leol ac mae'n cyflawni o ran yr flaenoriaeth honno.

I fyfyrio ar yr hyn a ddywedodd Mike Hedges, mae'n adlewyrchu ein hymrwymiad i gefnogi'r rhai sydd ei angen fwyaf, ac rydym yn gwybod mai trwy ein cynghorau lleol y gellir cyflawni hynny'n bennaf. Fel y dywedodd ef, mae'r amrywiaeth o bethau y gall awdurdodau lleol eu cyflawni ledled Cymru, oherwydd y setliad rhagorol hwn, yn rhywbeth a fydd er lles bob un ohonom. Wrth gwrs, byddem ni wedi hoffi gwneud setliad tymor hwy, ond wrth gwrs nid ydym ni ein hunain yn cael y setliad tymor hwy hwnnw, ac felly ni allwn drosglwyddo ymlaen i'r awdurdodau yr hyn nad ydym ni'n ei gael ein hunain. Rydym ni wedi cael y drafodaeth honno lawer gwaith gyda llywodraeth leol ac rwy'n gwybod eu bod wedi gwneud y pwynt hwnnw yn uniongyrchol i'r Ysgrifennydd Gwladol eu hunain fod hyn yn rhywbeth y mae bob un ohonom ei angen, a dywedodd y Gweinidog cyllid yn gynharach y byddai'n well o lawer pe byddai gennym ni setliad aml-flwyddyn fel y gallem i gyd gynllunio ar gyfer y dyfodol mewn modd llawer mwy myfyriol.

Delyth also made very good points about the ongoing pandemic and its wide-ranging and disproportionate effect on deprived residents across Wales. But I am pleased to be able to say, Delyth, that the hardship fund has completely covered off the areas that you mentioned, rightly, as areas of concern. So, we have been able to replace the lost income from car parks and other venues across Wales, and we have also replaced the lost income that care homes have not received, and we have also replaced the lost income for council tax and for NDR. So, local authorities are not in a position where the pandemic has stopped them being able to do things that they would otherwise have been able to do.

I wasn't asked in this debate—but I've been asked elsewhere, and so I'll reflect on it—why we are using 'COVID funding' to allow authorities to do things like, for example, repair potholes in roads. And the answer to that is because it's replacing income they would otherwise have used to repair the potholes in the roads. That's the purpose of it. It's not just for public health purposes, it's to replace lost income and lost opportunities. So, I'm very pleased to be able to say that we've done that on an ongoing basis, and, again, my colleague Rebecca Evans has been able to say that we will be able to do that going forward for at least the next six months as part of the COVID response, and local authorities have been very glad to have had that confirmation of their ongoing efforts.

So, we will be able to continue to maintain full entitlements under our council tax reduction scheme for 2021-22, and again we're providing £244 million in the local government settlement in recognition of this, and that is because, as we said, we remain committed to protecting vulnerable and low-income households, despite the shortfall in the funding transferred by the UK Government following its abolition of council tax benefit. I'd just like to point out to Laura Jones that this council tax benefit does not exist in England. Perhaps she's forgotten that. We are protecting the most vulnerable in our society against the disproportionate effect of council tax, and that is not the case in England.

The settlement today continues to provide unhypothecated capital funding to local authorities to meet their own priorities and to invest with Welsh Government in our shared priorities. It continues the additional £35 million provided for in the budget for 2021, and £20 million for the public highways refurbishment grant, which can include support for active travel infrastructure. The budget today announced a capital stimulus programme of over £224 million. This includes an additional £147 million to ramp up housing programmes, and an extra £30 million to accelerate the ambitious twenty-first century schools and colleges programme. This capital investment is helping to support economic growth, sustainable jobs and training opportunities in every part of Wales, as well as the benefits of the capital structures themselves.

Many of you today have made the case for your own local authority, of course. The formula produces relative winners and losers, but all authorities saw an increase in funding on a like-for-like basis this year, and all authorities see an increase next year. No authority should be in a position where they're disadvantaged, as the planning assumptions that we gave them are at least what they received. The distribution formula is a joint endeavour between the Welsh Local Government Association and the Welsh Government. We agree all changes through established working groups. The formula continues to use the most up-to-date, appropriate data, and there is an ongoing programme of work to refine it and explore future development. Local government proposes changes to the distribution formula or elements of it through the established joint governance arrangements we have in place. This means that we here in Wales are absolutely confident that we deliver an equitable and objective distribution of the funding available, unlike what is happening in England before your very eyes. I want to reassure all areas of Wales that there is no deliberate bias or unfairness in our formula, and to suggest so is absolutely unfair to those who engage so positively in the work to deliver it, and that is across all local authorities and the experts again who sit on our distribution sub-group.

As I say, any formula, of course, means winners and losers. If local government collectively wishes to more fully review the formula, I am open to that. I say so endlessly on the floor of this Senedd, Deputy Presiding Officer. I will say it again. But we should be mindful of how long the fair funding review in England has taken to produce a similar concept to what we already had in Wales, though without the same level of funding for councils in England as we provide here in Wales. But no system is set in stone. Several research papers on local tax reform have been commissioned and published by the Welsh Government as part of an extensive programme of work on options for potential local government finance and local tax reform. We hope this research informs the development of the local government finance system during the next Senedd term, whoever is in power.

I am more than happy to commend this settlement to the Senedd; I am proud of it. It reflects our commitment to public services and continues to support local government across Wales to deliver for the people of Wales. I remain grateful to local government, and I am very grateful indeed to my own team of officials who have worked so very hard to deliver this settlement to us. I commend the motion, Deputy Presiding Officer.

Fe wnaeth Delyth bwyntiau da iawn hefyd ynghylch y pandemig parhaus a'i effaith eang ac anghymesur ar drigolion difreintiedig ledled Cymru. Ond rwy'n falch o allu dweud, Delyth, fod y gronfa galedi wedi ymdrin yn llwyr â'r meysydd y gwnaethoch chi sôn amdanyn nhw, a hynny'n briodol, fel meysydd sy'n peri pryder. Felly, rydym ni wedi gallu rhoi incwm yn lle'r incwm a gollwyd o feysydd parcio a lleoliadau eraill ledled Cymru, ac rydym ni hefyd wedi gallu rhoi incwm yn lle'r incwm a gollwyd nad yw cartrefi gofal wedi ei gael, ac rydym hefyd wedi rhoi incwm yn lle'r incwm a gollwyd ar gyfer y dreth gyngor ac ar gyfer ardrethi annomestig. Felly, nid yw awdurdodau lleol mewn sefyllfa lle mae'r pandemig wedi eu hatal rhag gallu gwneud pethau y bydden nhw wedi gallu eu gwneud fel arall.

Ni ofynnwyd i mi yn y ddadl hon—ond gofynnwyd i mi mewn mannau arall, ac felly byddaf yn myfyrio arno—pam ydym ni'n defnyddio 'cyllid COVID' i ganiatáu i awdurdodau wneud pethau fel, er enghraifft, trwsio tyllau yn y ffyrdd. A'r ateb i hynny yw oherwydd ei fod yn rhoi incwm yn lle'r hyn y bydden nhw wedi ei ddefnyddio fel arall i drwsio'r tyllau yn y ffyrdd. Dyna bwrpas y peth. Nid at ddibenion iechyd y cyhoedd yn unig y mae hyn, mae er mwyn rhoi incwm yn lle'r incwm a gollwyd a chyfleoedd a gollwyd. Felly, rwy'n falch iawn o allu dweud ein bod ni wedi gwneud hynny mewn modd parhaus, ac, unwaith eto, mae fy nghyd-Aelod Rebecca Evans wedi gallu dweud y byddwn ni'n gallu gwneud hynny wrth symud ymlaen am o leiaf y chwe mis nesaf yn rhan o'r ymateb i COVID, ac mae awdurdodau lleol wedi bod yn falch iawn o fod wedi cael y cadarnhad hwnnw o'u hymdrechion parhaus.

Felly, byddwn ni'n gallu parhau i gynnal hawliau llawn o dan ein cynllun gostyngiadau i'r dreth gyngor ar gyfer 2021-22, ac unwaith eto rydym ni'n darparu £244 miliwn yn y setliad llywodraeth leol i gydnabod hyn, a hynny oherwydd, fel yr ydym wedi ei ddweud, rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i amddiffyn aelwydydd incwm isel ac sy'n agored i niwed, er gwaethaf y diffyg yn y cyllid a drosglwyddwyd gan Lywodraeth y DU ar ôl iddi ddiddymu budd-dal y dreth gyngor. Hoffwn i dynnu sylw Laura Jones at y ffaith nad yw'r budd-dal hwn i'r dreth gyngor yn bodoli yn Lloegr. Efallai ei bod hi wedi anghofio hynny. Rydym ni yn amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas rhag effaith anghymesur y dreth gyngor, ac nid yw hynny'n wir yn Lloegr.

Mae'r setliad heddiw yn parhau i ddarparu cyllid cyfalaf heb ei neilltuo i awdurdodau lleol i gyflawni eu blaenoriaethau eu hunain ac i fuddsoddi gyda Llywodraeth Cymru yn ein blaenoriaethau cyffredin. Mae'n parhau â'r £35 miliwn ychwanegol y darperir ar ei gyfer yn y gyllideb ar gyfer 2021, ac £20 miliwn ar gyfer y grant adnewyddu priffyrdd cyhoeddus, a all gynnwys cymorth ar gyfer seilwaith teithio llesol. Cyhoeddodd y gyllideb heddiw raglen ysgogi cyfalaf o dros £224 miliwn. Mae hyn yn cynnwys £147 miliwn ychwanegol i gynyddu rhaglenni tai, a £30 miliwn ychwanegol i gyflymu'r rhaglen uchelgeisiol ar gyfer ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain. Mae'r buddsoddiad cyfalaf hwn yn helpu i gefnogi twf economaidd, swyddi cynaliadwy a chyfleoedd hyfforddi ym mhob rhan o Gymru, yn ogystal â buddion y strwythurau cyfalaf eu hunain.

Mae llawer ohonoch heddiw wedi pledio achos eich awdurdod lleol eich hun, wrth gwrs. Mae'r fformiwla yn arwain at enillwyr a chollwyr cymharol, ond gwelodd pob awdurdod gynnydd mewn cyllid ar sail tebyg am debyg eleni, ac mae pob awdurdod yn gweld cynnydd y flwyddyn nesaf. Ni ddylai unrhyw awdurdod fod mewn sefyllfa lle mae o dan anfantais, gan mai'r tybiaethau cynllunio y gwnaethom eu rhoi iddyn nhw yw'r hyn a gawsant, o leiaf. Mae'r fformiwla ddosbarthu yn fenter ar y cyd rhwng Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Llywodraeth Cymru. Rydym yn cytuno ar bob newid drwy weithgorau sefydledig. Mae'r fformiwla yn parhau i ddefnyddio'r data diweddaraf a mwyaf priodol, ac mae rhaglen waith barhaus i'w mireinio ac i archwilio datblygiad yn y dyfodol. Mae llywodraeth leol yn cynnig newidiadau i'r fformiwla ddosbarthu neu elfennau ohoni trwy'r trefniadau llywodraethu ar y cyd sefydledig sydd gennym ni ar waith. Mae hyn yn golygu ein bod ni yma yng Nghymru yn gwbl ffyddiog ein bod yn darparu dosbarthiad teg a gwrthrychol o'r cyllid sydd ar gael, yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr o flaen eich llygaid. Hoffwn i sicrhau pob rhan o Gymru nad oes unrhyw ragfarn nac annhegwch bwriadol yn ein fformiwla, ac mae awgrymu hynny yn gwbl annheg i'r rhai hynny sy'n ymwneud mewn modd mor gadarnhaol â'r gwaith o'i chyflawni, ac mae hynny ar draws yr holl awdurdodau lleol a'r arbenigwyr hefyd sy'n aelodau o'n his-grŵp dosbarthu.

Fel y dywedais i, mae unrhyw fformiwla, wrth gwrs, yn golygu bod enillwyr a chollwyr. Os yw llywodraeth leol gyda'i gilydd yn dymuno adolygu'r fformiwla mewn modd mwy manwl, rwy'n agored i wneud hynny. Rwyf yn dweud hynny yn ddiddiwedd ar lawr y Senedd hon, Dirprwy Lywydd. Fe'i dywedaf eto. Ond dylem ni fod yn ymwybodol o ba mor hir y mae'r adolygiad ariannu teg wedi ei gymryd yn Lloegr i lunio cysyniad tebyg i'r hyn a oedd gennym ni eisoes yng Nghymru, ond heb yr un lefel o gyllid ar gyfer cynghorau yn Lloegr ag yr ydym ni'n ei darparu yma yng Nghymru. Ond nid oes unrhyw system na ellir ei newid. Mae Llywodraeth Cymru wedi comisiynu a chyhoeddi nifer o bapurau ymchwil ar ddiwygio'r dreth leol yn rhan o raglen waith helaeth ar ddewisiadau ar gyfer cyllid posibl i lywodraeth leol a diwygio'r dreth leol. Rydym yn gobeithio y bydd yr ymchwil hwn yn llywio datblygiad y system cyllid llywodraeth leol yn ystod y tymor Senedd nesaf, pwy bynnag fydd mewn grym.

Rwy'n fwy na bodlon i gymeradwyo'r setliad hwn i'r Senedd; rwy'n falch ohono. Mae'n adlewyrchu ein hymrwymiad i wasanaethau cyhoeddus ac yn parhau i gefnogi llywodraeth leol ledled Cymru i gyflawni dros bobl Cymru. Rwy'n dal i fod yn ddiolchgar i lywodraeth leol, ac rwy'n ddiolchgar iawn yn wir i fy nhîm fy hun o swyddogion sydd wedi gweithio mor galed i gyflwyno'r setliad hwn i ni. Cymeradwyaf y cynnig, Dirprwy Lywydd.

18:00

Thank you very much. And the proposal is to agree the motion. Does any Member object? Is that an objection from—? [Objection.] Okay, thank you. I didn't know whether you were flicking your pen then or not. Yes, there is an objection. So, we will vote on this at voting time.

Diolch yn fawr iawn. A'r cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Ai gwrthwynebiad yw hynny gan—? [Gwrthwynebiad.] Iawn, diolch. Nid oeddwn i'n gwybod a oeddech chi'n fflicio'ch pen ai peidio bryd hynny. Oes, mae gwrthwynebiad. Felly, byddwn yn pleidleisio ar hyn yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

15. Dadl: Setliad yr Heddlu 2021-22
15. Debate: The Police Settlement 2021-22

We now move to the next debate on our agenda this afternoon, which is on the police settlement of 2021-22. Again, I call on the Minister for Housing and Local Government to move to the motion—Julie James.

Symudwn yn awr at y ddadl nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma, sydd ar setliad yr heddlu yn 2021-22. Unwaith eto, galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig—Julie James.

Cynnig NDM7612 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 2) 2021-2022 (Setliad Terfynol – Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu) a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 4 Chwefror 2021.

Motion NDM7612 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, under Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the Local Government Finance Report (No. 2) 2021-22 (Final Settlement - Police and Crime Commissioners), which was laid in the Table Office on 4 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Today, I am presenting to the Senedd, for its approval, details of the Welsh Government's contribution to the core revenue funding for the four police and crime commissioners, or PCCs, in Wales for 2021-22. Before I do so, Deputy Presiding Officer, I'd like to pay tribute to all of those who serve in our police forces. Over the past year, our police forces have had to deal with unprecedented challenges as a result of the pandemic. They have put themselves on the front line in enforcing national restrictions, risking their own and their families' health and well-being. The pandemic has, of course, not been the only emergency incident that police have helped to deal with over the last year. Those who serve in our police forces across Wales not only keep our communities safe, they maintain the highest standards of duty, dedication and, at times, bravery. Particularly given the recent events, I'd like to record my gratitude to all of the Welsh emergency services for their resilience, and I'm sure these comments will be echoed in this Chamber. 

I recognise the importance of the Welsh police forces and their vital role in protecting and serving our communities here in Wales. The police service in Wales is a positive example of how devolved and non-devolved services can work effectively together. Members will be aware that the core funding for the police in Wales is delivered through a three-way arrangement involving the Home Office, the Welsh Government and council tax. As policing policy and operational matters are non-devolved, the overall funding picture is determined and driven by the Home Office. The established approach to setting and distributing the Welsh Government component has therefore been based on a principle of ensuring consistency and fairness across England and Wales.

I would like to thank PCCs again for their patience this year. Due to the delay in the UK Government's spending review, the Welsh Government's final budget was not published until 2 March. This has once again resulted in PCCs having to set their precepts before the police settlement passed through the Senedd. As outlined in the final police settlement announcement on 4 February, the total unhypothecated revenue support for the police service in Wales for 2021-22 amounts to £408 million. The Welsh Government's contribution to this amount through revenue support grant and redistributed non-domestic rates is £143.4 million, and it is this funding you are being asked to approve today. 

As in previous years, the Home Office has decided to overlay its needs-based formula with a floor mechanism. This means that, for 2021-22, PCCs across England and Wales will all receive an increase in funding of 6.3 per cent compared to 2020-21. The Home Office will provide a top-up grant totalling £23.1 million to ensure Dyfed-Powys Police, North Wales Police and Gwent Police forces meet the floor level. In terms of core funding, this is a cash flat settlement.

The Home Office advises that the 6.3 per cent increase is to provide funding to recruit an additional 6,000 police officers, shared amongst the 43 forces in England and Wales. The Welsh Government is determined to strengthen the economy and create employment opportunities across the country. I welcome the opportunity for people across Wales to consider a career in the police forces. The Prime Minister has committed to a target of 20,000 new officers by the end of 2022-23. However, this target must not be met at the expense of core police services. As in 2020-21, the Home Office will continue to provide a specific grant to PCCs in 2021-22 to fund the additional pressure as a result of the UK Government's changes to the pension contribution rates. The Home Office have kept the grant value at £143 million in 2021-22, with £7.3 million of this allocated to PCCs in Wales. 

PCCs also have the ability to raise additional funding through their council tax precept. The UK Government has set the upper precept limit for PCCs in England to £15 in 2021-22, estimating this will raise an additional £288 million. Unlike the limits that apply in England, Welsh police and crime commissioners have the freedom to make their own decisions about council tax increases. Setting the precept is a key part of the police and crime commissioner's role, which demonstrates accountability to the local electorate.

We appreciate that difficult decisions are necessary in developing plans for the coming years with only a one-year budget. The Welsh Government is committed to working with PCCs and chief constables to ensure funding challenges are managed in ways that minimise the impact on community safety in Wales. As part of this, the Welsh Government, in its 2021-22 budget, has continued to fund the 500 community support officers recruited under the previous programme for Government commitment. The Welsh Government has maintained the same level of funding for the delivery of this commitment as in 2020-21, with the £18.6 million agreed in the budget for next year, subject to, of course, the vote this afternoon, Deputy Presiding Officer. One of the main drivers behind this project was to add visible police presence on our streets at a time when the UK Government is cutting back on police funding. The full complement of officers has been deployed since October 2013, and they are making a positive contribution to public safety across Wales. They will continue to work with local communities and partners to improve outcomes for those affected by crime and anti-social behaviour.

Returning to the purpose of today's debate, the motion is to agree the local government finance report for police and crime commissioners that has been laid before the Senedd. If approved, this will allow the commissioners to confirm their budgets for the next financial year. I therefore ask Senedd Members to support this motion today. Diolch.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Heddiw, rwy'n cyflwyno i'r Senedd, i'w cymeradwyo, fanylion cyfraniad Llywodraeth Cymru at gyllid refeniw craidd ar gyfer y pedwar comisiynydd heddlu a throseddu, neu'r Comisiynwyr, yng Nghymru ar gyfer 2021-22. Cyn i mi wneud hynny, Dirprwy Lywydd, hoffwn i dalu teyrnged i bawb sy'n gwasanaethu yn ein heddluoedd. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, mae ein heddluoedd wedi gorfod ymdrin â heriau digynsail o ganlyniad i'r pandemig. Maen nhw wedi rhoi eu hunain ar y rheng flaen wrth orfodi cyfyngiadau cenedlaethol, gan beryglu eu hiechyd a'u lles eu hunain a'u teuluoedd. Nid y pandemig, wrth gwrs, yw'r unig ddigwyddiad brys y mae'r heddlu wedi helpu i ymdrin ag ef yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Yn ogystal â chadw ein cymunedau yn ddiogel, mae'r rhai sy'n gwasanaethu yn ein heddluoedd ledled Cymru hefyd yn cynnal y safonau uchaf o ran dyletswydd, ymroddiad ac, ar adegau, dewrder. Yn arbennig o ystyried y digwyddiadau diweddar, hoffwn i gofnodi fy niolch i holl wasanaethau brys Cymru am eu cydnerthedd, ac rwy'n siŵr y bydd y sylwadau hyn yn cael eu hatseinio ar draws y Siambr hon.

Rwy'n cydnabod pwysigrwydd heddluoedd Cymru a'u swyddogaeth hanfodol wrth ddiogelu a gwasanaethu ein cymunedau yma yng Nghymru. Mae gwasanaeth yr heddlu yng Nghymru yn enghraifft gadarnhaol o sut y gall gwasanaethau datganoledig a gwasanaethau nad ydyn nhw wedi eu datganoli gydweithio yn effeithiol. Bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod y cyllid craidd ar gyfer yr heddlu yng Nghymru yn cael ei ddarparu trwy drefniant tair ffordd sy'n cynnwys y Swyddfa Gartref, Llywodraeth Cymru a'r dreth gyngor. Gan nad yw polisi plismona a materion gweithredol wedi eu datganoli, mae'r darlun cyffredinol o gyllid yn cael ei bennu a'i lywio gan y Swyddfa Gartref. Felly, mae'r dull sefydledig o bennu a dosbarthu cydran Llywodraeth Cymru wedi'i seilio ar egwyddor o sicrhau cysondeb a thegwch ledled Cymru a Lloegr.

Hoffwn i ddiolch i'r Comisiynwyr unwaith eto am eu hamynedd eleni. Oherwydd yr oedi yn yr adolygiad o wariant Llywodraeth y DU, ni chafodd cyllideb derfynol Llywodraeth Cymru ei chyhoeddi tan 2 Mawrth. Unwaith eto, mae hyn wedi golygu bod Comisiynwyr wedi gorfod gosod eu praeseptau cyn i setliad yr heddlu fynd trwy'r Senedd. Fel yr amlinellwyd yn y cyhoeddiad o setliad terfynol yr heddlu ar 4 Chwefror, cyfanswm y cymorth refeniw heb ei neilltuo ar gyfer gwasanaeth yr heddlu yng Nghymru ar gyfer 2021-22 yw £408 miliwn. Cyfraniad Llywodraeth Cymru at y swm hwn trwy'r grant cynnal refeniw ac ardrethi annomestig wedi'u hailddosbarthu yw £143.4 miliwn, a dyma'r cyllid y gofynnir i chi ei gymeradwyo heddiw.

Fel mewn blynyddoedd blaenorol, mae'r Swyddfa Gartref wedi penderfynu troshaenu ei fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion gyda dull llawr. Mae hyn yn golygu, ar gyfer 2021-22, y bydd yr holl Gomisiynwyr ledled Cymru a Lloegr yn cael cynnydd o 6.3 y cant mewn cyllid o'i gymharu â 2020-21. Bydd y Swyddfa Gartref yn darparu grant ychwanegol gwerth cyfanswm o £23.1 miliwn i sicrhau bod Heddlu Dyfed-Powys, Heddlu Gogledd Cymru a Heddlu Gwent yn cyrraedd lefel y llawr. O ran cyllid craidd, setliad arian gwastad yw hwn.

Mae'r Swyddfa Gartref yn dweud mai diben y cynnydd o 6.3 y cant yw darparu cyllid i recriwtio 6,000 o swyddogion heddlu ychwanegol, wedi'i rannu ymhlith y 43 heddlu yng Nghymru a Lloegr. Mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o gryfhau'r economi a chreu cyfleoedd cyflogaeth ledled y wlad. Rwy'n croesawu'r cyfle i bobl ledled Cymru ystyried gyrfa yn yr heddluoedd. Mae'r Prif Weinidog wedi ymrwymo i darged o 20,000 o swyddogion newydd erbyn diwedd 2022-23. Fodd bynnag, ni ddylid cyrraedd y targed hwn ar draul gwasanaethau craidd yr heddlu. Fel yn 2020-21, bydd y Swyddfa Gartref yn parhau i ddarparu grant penodol i'r Comisiynwyr yn 2021-22 i ariannu'r pwysau ychwanegol o ganlyniad i newidiadau Llywodraeth y DU i'r cyfraddau cyfraniadau pensiwn. Mae'r Swyddfa Gartref wedi cadw gwerth y grant ar £143 miliwn yn 2021-22, ac mae £7.3 miliwn o hyn wedi ei ddyrannu i Gomisiynwyr yng Nghymru.

Mae gan Gomisiynwyr hefyd y gallu i godi arian ychwanegol trwy eu praesept treth gyngor. Mae Llywodraeth y DU wedi gosod terfyn uchaf y praesept ar gyfer Comisiynwyr yn Lloegr yn £15 yn 2021-22, gan amcangyfrif y bydd hyn yn codi £288 miliwn yn ychwanegol. Yn wahanol i'r terfynau sy'n berthnasol yn Lloegr, mae gan Gomisiynwyr Cymru y rhyddid i wneud eu penderfyniadau eu hunain ynghylch codiadau yn y dreth gyngor. Mae gosod y praesept yn rhan allweddol o swyddogaeth y comisiynydd heddlu a throseddu, sy'n dangos atebolrwydd i'r etholwyr lleol.

Rydym yn sylweddoli bod angen gwneud penderfyniadau anodd wrth ddatblygu cynlluniau ar gyfer y blynyddoedd i ddod pan mai cyllideb un flwyddyn yn unig sydd gennym. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio gyda'r Comisiynwyr a phrif gwnstabliaid i sicrhau bod heriau cyllid yn cael eu rheoli mewn ffyrdd sy'n lleihau'r effaith ar ddiogelwch cymunedol yng Nghymru. Yn rhan o hyn, mae Llywodraeth Cymru, yn ei chyllideb ar gyfer 2021-22, wedi parhau i ariannu'r 500 o swyddogion cymorth cymunedol a recriwtiwyd o dan ymrwymiad blaenorol y rhaglen Lywodraethu. Mae Llywodraeth Cymru wedi cynnal yr un lefel o gyllid ar gyfer cyflawni'r ymrwymiad hwn ag yn 2020-21, gyda'r £18.6 miliwn y cytunwyd arno yn y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, yn amodol, wrth gwrs, ar y bleidlais y prynhawn yma, Dirprwy Lywydd. Un o'r prif sbardunau y tu ôl i'r prosiect hwn oedd ychwanegu at bresenoldeb gweladwy yr heddlu ar ein strydoedd ar adeg pan fo Llywodraeth y DU yn cwtogi ar gyllid yr heddlu. Mae nifer llawn y swyddogion wedi eu defnyddio ers mis Hydref 2013, ac maen nhw'n gwneud cyfraniad cadarnhaol at ddiogelwch y cyhoedd ledled Cymru. Byddan nhw'n parhau i weithio gyda chymunedau a phartneriaid lleol i wella canlyniadau i'r rhai y mae troseddau ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yn effeithio arnynt.

Gan ddychwelyd at ddiben y ddadl heddiw, y cynnig yw cytuno ar yr adroddiad cyllid llywodraeth leol ar gyfer comisiynwyr heddlu a throseddu sydd wedi ei osod gerbron y Senedd. Os caiff ei gymeradwyo, bydd hyn yn caniatáu i'r comisiynwyr gadarnhau eu cyllidebau ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Felly, gofynnaf i Aelodau'r Senedd gefnogi'r cynnig hwn heddiw. Diolch.

18:05

I, of course, Minister, would like to join you in commending the work of the police forces in its entirety, and the emergency services also, particularly during the pandemic. I do, however, believe that they could have been better protected on the front line.

The total amount of central support for police forces in Wales in 2021-22 will be £408.2 million. This is an increase of around £24 million compared to the previous financial year. Thanks to the increase in the financial support from the UK Conservative Government, police forces in Wales will receive a 6.3 per cent increase in funding for the upcoming financial year. This comes on top of a 7.5 per cent increase in funding for the current financial year. This will help police forces to tackle crime and deliver safer streets, enabling Welsh communities to build back safer.

However, the Welsh Government's contribution to the police settlement has stagnated. The Welsh Government will provide a total of £143.4 million, which is the same level of funding as in 2019-20 and 2020-21. In fact, the Welsh Government support for the police settlement has increased by just £4.7 million between 2017-18 and 2021-22. By comparison, the UK Conservative Government support has increased by £53.6 million between 2017-18 and 2021-22, meaning that the total central support for Welsh police forces has increased by more than 16 per cent since 2017. This is a 5.7 per cent increase compared to 2020-21, significantly higher than the rate of inflation. This means that the Welsh police forces will share total resource funding of over £780 million, highlighting the benefits of being part of the union by ensuring that police forces have the resources they need to keep Wales safe.

Welsh Labour and Plaid police and crime commissioners have increased the police precept, as you outlined, by almost a third since the last PCC elections, taking even more money out of people's pockets. Despite complaining about a lack of funding, Wales's PCCs have spent more than £8 million on public relations and staffing costs between 2016 and 2020. Welsh Conservative PCCs would tackle this unforgivable waste of public money and instead focus on delivering on people's priorities—putting more police officers on our streets, tackling crime and creating safer streets. The most recent statistics show that an extra 309 police officers have been so far recruited in Wales under the UK Government's recruitment strategy. Meanwhile, the UK has announced an additional 283 police officers will be recruited in Wales under year 2 of the police uplift programme in 2021-22.

Hoffwn i, wrth gwrs, Gweinidog, ymuno â chi wrth ganmol gwaith yr heddluoedd yn ei gyfanrwydd, a'r gwasanaethau brys hefyd, yn enwedig yn ystod y pandemig. Fodd bynnag, rwyf i yn credu y gallai fod wedi bod yn bosibl eu diogelu yn well ar y rheng flaen.

Cyfanswm y cymorth canolog i heddluoedd yng Nghymru yn 2021-22 fydd £408.2 miliwn. Mae hwn yn gynnydd o ryw £24 miliwn o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. O ganlyniad i'r cynnydd yn y cymorth ariannol gan Lywodraeth Geidwadol y DU, bydd heddluoedd yng Nghymru yn cael cynnydd o 6.3 y cant i'r cyllid ar gyfer y flwyddyn ariannol sydd i ddod. Daw hyn ar ben cynnydd o 7.5 y cant i gyllid ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol. Bydd hyn yn helpu heddluoedd i fynd i'r afael â throseddu a darparu strydoedd mwy diogel, gan alluogi cymunedau Cymru i ailadeiladu yn fwy diogel.

Fodd bynnag, mae cyfraniad Llywodraeth Cymru i setliad yr heddlu wedi aros yr un fath. Bydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyfanswm o £143.4 miliwn, sef yr un lefel o gyllid ag yn 2019-20 a 2020-21. Mewn gwirionedd, mae cymorth Llywodraeth Cymru i setliad yr heddlu wedi cynyddu gan £4.7 miliwn yn unig rhwng 2017-18 a 2021-22. O'i gymharu â hyn, mae cymorth Llywodraeth Geidwadol y DU wedi cynyddu gan £53.6 miliwn rhwng 2017-18 a 2021-22, sy'n golygu bod cyfanswm y cymorth canolog i heddluoedd Cymru wedi cynyddu gan fwy nag 16 y cant ers 2017. Mae hyn yn gynnydd o 5.7 y cant o'i gymharu â 2020-21, sy'n sylweddol uwch na chyfradd chwyddiant. Mae hyn yn golygu y bydd heddluoedd Cymru yn rhannu cyfanswm cyllid adnoddau o dros £780 miliwn, gan dynnu sylw at fuddion bod yn rhan o'r undeb trwy sicrhau bod gan heddluoedd yr adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw i gadw Cymru yn ddiogel.

Mae comisiynwyr heddlu a throseddu Llafur Cymru a Plaid wedi cynyddu praesept yr heddlu, fel y gwnaethoch chi ei amlinellu, bron i draean ers etholiadau diwethaf y Comisiynwyr, gan dynnu hyd yn oed mwy o arian o bocedi'r bobl. Er gwaethaf cwyno ynghylch diffyg cyllid, mae Comisiynwyr Cymru wedi gwario mwy nag £8 miliwn ar gysylltiadau cyhoeddus a chostau staffio rhwng 2016 a 2020. Byddai Comisiynwyr Ceidwadol Cymru yn mynd i'r afael â'r gwastraff anfaddeuol hwn o arian cyhoeddus ac yn hytrach yn canolbwyntio ar gyflawni blaenoriaethau'r bobl—rhoi mwy o swyddogion yr heddlu ar ein strydoedd, mynd i'r afael â throseddu a chreu strydoedd mwy diogel. Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos bod 309 o swyddogion yr heddlu ychwanegol wedi eu recriwtio hyd yma yng Nghymru o dan strategaeth recriwtio Llywodraeth y DU. Yn y cyfamser, mae'r DU wedi cyhoeddi y bydd 283 o swyddogion yr heddlu ychwanegol yn cael eu recriwtio yng Nghymru o dan flwyddyn 2 rhaglen ymgodiadau'r heddlu yn 2021-22.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

Furthermore, Wales will benefit from additional specialised police officers, ensuring that Wales is at the forefront of the fight against terrorism and organised crime. Recent statistics show that despite the COVID-19 pandemic, crime in England and Wales has reduced by 6 per cent in the 12 months to September 2020, highlighting that the UK Government's investment in our police is delivering results.

While the Conservatives are supporting the police and delivering safer streets, Welsh Labour and Plaid are obsessing over the devolution of justice, legalising drugs and votes for convicted criminals. The Welsh Government's Commission on Justice in Wales report recommended the full devolution of justice to the Welsh Government, yet this fails to recognise the cross-border nature of criminal activity and the importance of working together to tackle crime. Any devolution of criminal justice may hinder collaborative working between police forces in Wales and elsewhere in the UK. Presiding Officer, the UK Conservative Government is delivering on the priorities of the people of Wales by ensuring that there are more police officers on our streets, as well as emphasising its commitment to deliver the resources our police forces need. Many thanks. 

Hefyd, bydd Cymru yn elwa ar swyddogion heddlu arbenigol ychwanegol, gan sicrhau bod Cymru ar flaen y gad yn y frwydr yn erbyn terfysgaeth a throseddu cyfundrefnol. Mae ystadegau diweddar yn dangos, er gwaethaf pandemig COVID-19, fod troseddu yng Nghymru a Lloegr wedi gostwng gan 6 y cant yn y 12 mis hyd at fis Medi 2020, gan dynnu sylw at y ffaith fod buddsoddiad Llywodraeth y DU yn ein heddlu yn cyflawni canlyniadau.

Wrth i'r Ceidwadwyr gefnogi'r heddlu a darparu strydoedd mwy diogel, mae gan Lafur Cymru a Plaid Cymru obsesiwn ynghylch datganoli cyfiawnder, cyfreithloni cyffuriau a phleidleisiau i droseddwyr a gollfarnwyd. Argymhellodd adroddiad Comisiwn Llywodraeth Cymru ar Gyfiawnder yng Nghymru y dylid datganoli cyfiawnder yn llawn i Lywodraeth Cymru, ac eto mae hyn yn methu â chydnabod natur drawsffiniol gweithgaredd troseddol a phwysigrwydd cydweithio i fynd i'r afael â throseddu. Gall unrhyw ddatganoli cyfiawnder troseddol lesteirio cydweithio rhwng heddluoedd yng Nghymru a mannau eraill yn y DU. Llywydd, mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn cyflawni blaenoriaethau pobl Cymru trwy sicrhau bod mwy o swyddogion yr heddlu ar ein strydoedd, yn ogystal â phwysleisio ei hymrwymiad i ddarparu'r adnoddau sydd eu hangen ar ein heddluoedd. Diolch yn fawr.

18:10

Like all Welsh public services, the police service has been subject to austerity since the banking crash of 2008, and every police service in this country has seen its front-line contact with the public diminish as police stations have closed and police bases placed further away from the communities that they serve. Everyone that I have spoken to who works in the police service wants more resources. There are now specific COVID-related issues that the police have seen place extra demands, additional demands, on their time and resources. I'd like to take this opportunity to add my thanks to everybody who has worked on the front line in the police service and all other key workers, who've seen their working lives altered beyond all recognition as a result of this COVID crisis. It's important to put on record that their efforts are very well appreciated by us all. 

COVID means that there are more laws to enforce now, and while some account might have been taken of that in financial terms, the fact remains that years of successive budget cuts have left the police with challenges during COVID, just like all other public services have faced challenges as a result of COVID. And, of course, cuts to other public services impact upon the police, too. More homeless people, more work for the police. Cuts to mental health services sees more people with mental health problems having to be dealt with by the police, when many years ago they would have been able to have much easier access to the specialist support that they need. 

Now, I know that Plaid Cymru's police and crime commissioner candidates have some fantastic ideas as to what could be done in that role. And, of course, we have two police and crime commissioners who are already doing fantastic work in that role. But, of course, all of their ambitions will be limited, to some extent at least, by budgets. It's no secret that Plaid Cymru wants to see the police—in fact, the whole of the criminal justice system—devolved. It makes no sense for some of the public services to be devolved but not the police. We want to be able to treat substances as a health issue and not a criminal issue, where that's relevant, but we can't do that without responsibility over police and crime. How can we properly address adverse childhood experiences when health and education are devolved but policing and criminal justice aren't? Scotland is showing us how, with devolved police, you can take a whole-systems approach, focusing more on crime prevention, early intervention, multidisciplinary support to divert people away from the criminal justice system where that's the right thing to do—something we should be able to do, especially when the person's problem is more of a health problem than a criminal problem. 

Plaid Cymru will soon be outlining our plans ahead of the PCC elections to make police funding in Wales fairer. There is so much more that we could do to combat fear of crime, to be more visible in communities, to reduce crime and reoffending, to tackle ACEs, to support victims and tackle hate crime. But, to do this properly, the police need decent investment. The Government knows that this settlement is inadequate, and it knows that what is before us today is not enough. 

Fel pob gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru, mae'r gwasanaeth heddlu wedi bod yn destun cyni ers cwymp bancio 2008, ac mae pob gwasanaeth heddlu yn y wlad hon wedi gweld ei gyswllt rheng flaen â'r cyhoedd yn lleihau wrth i orsafoedd heddlu gau a chanolfannau heddlu gael eu sefydlu ymhellach i ffwrdd o'r cymunedau y maen nhw'n eu gwasanaethu. Mae pawb yr wyf i wedi siarad â nhw sy'n gweithio yn y gwasanaeth heddlu yn dymuno cael mwy o adnoddau. Erbyn hyn mae materion penodol yn ymwneud â COVID sydd wedi gosod gofynion eraill, gofynion ychwanegol, ar amser ac adnoddau yr heddlu. Hoffwn i achub ar y cyfle hwn i ychwanegu fy niolch i bawb sydd wedi gweithio ar reng flaen y gwasanaeth heddlu a'r holl weithwyr allweddol eraill, sydd wedi gweld eu bywydau gwaith yn newid yn gyfan gwbl o'i gymharu â'r hyn yr oedden nhw'n gyfarwydd ag ef o ganlyniad i'r argyfwng COVID hwn. Mae'n bwysig i roi ar y cofnod bod pob un ohonom ni yn gwerthfawrogi eu hymdrechion yn fawr iawn.

Mae COVID yn golygu bod mwy o gyfreithiau i'w gorfodi bellach, ac er y gallai rhywfaint o ystyriaeth fod wedi ei rhoi i hynny mewn termau ariannol, mae'r ffaith yn parhau bod blynyddoedd o doriadau un ar ôl y llall yn y gyllideb wedi cyflwyno heriau i'r heddlu yn ystod COVID, yn union fel y mae pob gwasanaeth cyhoeddus arall wedi wynebu heriau o ganlyniad i COVID. Ac, wrth gwrs, mae toriadau i wasanaethau cyhoeddus eraill yn effeithio ar yr heddlu hefyd. Mwy o bobl ddigartref, mwy o waith i'r heddlu. Mae toriadau i wasanaethau iechyd meddwl yn golygu bod yn rhaid i'r heddlu ymdrin â mwy o bobl â phroblemau iechyd meddwl, pryd y byddai wedi bod yn bosibl iddyn nhw gael gafael ar y cymorth arbenigol sydd ei angen arnyn nhw yn llawer rhwyddach flynyddoedd lawer yn ôl.

Nawr, gwn fod gan ymgeiswyr comisiynydd heddlu a throseddu Plaid Cymru syniadau gwych ynglŷn â'r hyn y gellid ei wneud yn y swyddogaeth honno. Ac, wrth gwrs, mae gennym ni ddau gomisiynydd heddlu a throseddu sydd eisoes yn gwneud gwaith gwych yn y swyddogaeth honno. Ond, wrth gwrs, bydd eu holl uchelgeisiau wedi'u cyfyngu, o leiaf i ryw raddau, gan gyllidebau. Nid yw'n gyfrinach bod Plaid Cymru yn dymuno gweld yr heddlu—y system cyfiawnder troseddol gyfan mewn gwirionedd—yn cael ei datganoli. Nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr i rai o'r gwasanaethau cyhoeddus gael eu datganoli ond nid yr heddlu. Rydym ni'n dymuno gallu trin sylweddau fel mater iechyd ac nid fel mater troseddol, pan fo hynny'n berthnasol, ond ni allwn wneud hynny heb gyfrifoldeb dros heddlu a throseddu. Sut gallwn ni fynd i'r afael yn briodol â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod pan fo iechyd ac addysg wedi eu datganoli ond nid plismona a chyfiawnder troseddol? Mae'r Alban yn dangos i ni sut y gallwch chi, gyda heddlu datganoledig, fod ag ymagwedd systemau cyfan, gan ganolbwyntio yn fwy ar atal troseddu, ymyrraeth gynnar, cymorth amlddisgyblaethol i ddargyfeirio pobl i ffwrdd o'r system cyfiawnder troseddol pan mai dyna'r peth iawn i'w wneud—rhywbeth y dylem ninnau allu ei wneud, yn enwedig pan fo problem yr unigolyn yn fwy o broblem iechyd na phroblem droseddol.

Cyn bo hir bydd Plaid Cymru yn amlinellu ein cynlluniau cyn etholiadau'r Comisiynwyr Heddlu a Throseddu i wneud cyllid yr heddlu yng Nghymru yn decach. Mae cymaint mwy y gallem ni ei wneud i fynd i'r afael ag ofn trosedd, i fod yn fwy gweladwy mewn cymunedau, i leihau troseddu ac aildroseddu, i fynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, i gefnogi dioddefwyr a mynd i'r afael â throseddau casineb. Ond, er mwyn gwneud hyn yn iawn, mae angen buddsoddiad teilwng yn yr heddlu. Mae'r Llywodraeth yn gwybod bod y setliad hwn yn annigonol, ac mae'n gwybod nad yw'r hyn sydd ger ein bron heddiw yn ddigon. 

I very much agree with other speakers in this debate this afternoon. We all owe a great deal to police officers and to all those who have been working on the front line in the emergency services, particularly over the last year with the additional pressures of COVID and the additional pressures that they have had to face. And in paying tribute to them, we shouldn't try to pretend that they're not under the pressures they are under, and we shouldn't try to pretend that they have received the funding and the resources that they deserve and they need.

Rwy'n cytuno i raddau helaeth iawn â siaradwyr eraill yn y ddadl hon y prynhawn yma. Mae gan bob un ohonom ni ddyled fawr iawn i swyddogion heddlu ac i bawb sydd wedi bod yn gweithio ar y rheng flaen yn y gwasanaethau brys, yn enwedig dros y flwyddyn ddiwethaf gyda phwysau ychwanegol COVID a'r pwysau ychwanegol y maen nhw wedi gorfod eu hwynebu. Ac wrth dalu teyrnged iddyn nhw, ni ddylem ni geisio esgus nad ydyn nhw'n dioddef y pwysau sydd arnyn nhw, ac ni ddylem ni geisio esgus eu bod wedi cael y cyllid a'r adnoddau y maen nhw'n eu haeddu ac sydd eu hangen arnyn nhw.

If I was a Conservative spokesperson in this debate, I would probably do what Laura Jones actually did do, which is to choose a year—I think she chose 2017—when funding was at its lowest, and then demonstrate that the Conservative UK Government had been generous by replacing some of the funding that they themselves had already cut from the budget. Had she been completely honest in her approach, she would have gone back to 2013, because that's the furthest back we can go under current comparisons, and she would have looked at the funding that was available to police forces from the Home Office in 2013 and 2014. I've done that; it was £240 million, which is a curious figure, because it's the same figure that's in today's budget from the Home Office. We've had eight years of funding that's been cut by the Home Office and replaced in the last two or three years, so the Home Office funding to Welsh police forces today is exactly the same in cash terms as it was back in 2013 and 2014, and trying to pretend that that is in some way generous or that the Home Office and the UK Government are in some ways increasing funding to the police is exceptionally disingenuous and, frankly, dishonest; it doesn't tell the truth about police funding over the last few years.

But there's another truism there as well, and that is that the Home Office has changed through its own cuts and through a wider strategy. In terms of the balance of funding for the police back in 2013 or 2014, the council tax precept as part of overall police funding formed around 37 per cent of the total budget available to police forces. Today, that figure is 47 per cent. Nearly half of police funding today in Wales is raised in Wales. It's not provided by the Home Office. And of course, the average precept has increased from £198 in 2013-14 to £274 today. And that is to replace the cuts that have been made by the Home Office in police funding. So, let's be honest about this debate, and let's be honest about what's happened in recent years. That's a tragedy for individual police officers, it's a tragedy for the police service, and it's a tragedy for the communities that need the police to keep us safe. We need to do something about that.

I agree with much of what Leanne Wood had to say in this debate, because the issue around the support and structure of policing isn't simply around the distribution of criminality; if that were the case, then the UK Government would never have taken the UK out of the EU justice system, which is probably the single most destructive thing that's been done in the last few decades in terms of addressing issues of criminality and catching crooks, quite frankly. There'll be more people evading justice today because of that single decision than we've had in any time in recent years.

But we need to go further and to do more than that. If we had a justice system that was fit for purpose in Wales, then we would have a justice system that addressed the issues of women in it. We do not. For centuries, we've had criminal justice controlled by Westminster without giving a damn about the interests of the people in Wales. There has not been a single centre for women established throughout all those decades and centuries of central control, and that is a tragedy. We also know that up until a few years ago, there was no secure facility in north Wales, and then a superprison was created in Wrexham that doesn't meet the needs of north Wales, but meets the needs of the justice system largely in England.

So, we don't have a criminal justice system that's fit for purpose. We don't have a criminal justice system that is funded properly. The debate we had in the budget debate demonstrated very clearly that we'll have a Ministry of Justice that will see further cuts in the next five or six years and that will lead to even more pressures on the police force and even more pressures on the criminal justice system. I think what the police force want from this Parliament isn't warm words and sympathy, and a level of, frankly, dishonesty; what they want is funding and resources and the ability to be structured, governed properly amongst other public services in Wales, accountable to the communities they police, and the ability to do the job.

Pe bawn i'n llefarydd ar ran y Ceidwadwyr yn y ddadl hon, mae'n debyg y byddwn i'n gwneud yr hyn a wnaeth Laura Jones, mewn gwirionedd, sef dewis blwyddyn—rwy'n credu iddi ddewis 2017—pan oedd cyllid ar ei isaf, ac yna dangos bod Llywodraeth Geidwadol y DU wedi bod yn hael drwy roi rhywfaint o'r cyllid yr oedden nhw eu hunain eisoes wedi ei dorri o'r gyllideb yn ôl. Pe bai hi wedi bod yn gwbl onest yn ei hymagwedd, byddai hi wedi mynd yn ôl i 2013, oherwydd dyna'r pellaf yn ôl y gallwn ni fynd o dan y cymariaethau presennol, a byddai hi wedi edrych ar y cyllid a oedd ar gael i heddluoedd gan y Swyddfa Gartref yn 2013 a 2014. Rwyf i wedi gwneud hynny; yr oedd yn £240 miliwn, sy'n ffigur rhyfedd, oherwydd yr un ffigur hwnnw sydd yn y gyllideb gan y Swyddfa Gartref heddiw. Rydym ni wedi cael wyth mlynedd o gyllid sydd wedi ei dorri gan y Swyddfa Gartref a'i roi yn ôl yn ystod y ddwy neu dair blynedd diwethaf, felly mae cyllid y Swyddfa Gartref i heddluoedd Cymru heddiw yn union yr un fath mewn termau arian parod ag yr oedd yn ôl yn 2013 a 2014, ac mae ceisio esgus bod hynny mewn rhyw ffordd yn hael neu fod y Swyddfa Gartref a Llywodraeth y DU mewn rhyw ffyrdd yn cynyddu cyllid i'r heddlu yn hynod o ffuantus ac, mewn gwirionedd, yn anonest; nid yw'n dweud y gwir ynghylch cyllid yr heddlu yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Ond mae gwireb arall yno hefyd, a hynny yw bod y Swyddfa Gartref wedi newid trwy ei thoriadau ei hun a thrwy strategaeth ehangach. O ran cydbwysedd y cyllid ar gyfer yr heddlu yn ôl yn 2013 neu 2014, roedd praesept y dreth gyngor fel rhan o gyllid cyffredinol yr heddlu yn ffurfio tua 37 y cant o gyfanswm y gyllideb a oedd ar gael i heddluoedd. Heddiw, 47 y cant yw'r ffigur hwnnw. Mae bron i hanner cyllid yr heddlu yng Nghymru heddiw yn cael ei godi yng Nghymru. Nid yw'n cael ei ddarparu gan y Swyddfa Gartref. Ac wrth gwrs, mae'r praesept cyfartalog wedi cynyddu o £198 yn 2013-14 i £274 heddiw. Ac mae hynny i ddisodli'r toriadau sydd wedi eu gwneud gan y Swyddfa Gartref i gyllid yr heddlu. Felly, gadewch i ni fod yn onest ynghylch y ddadl hon, a gadewch i ni fod yn onest ynghylch yr hyn sydd wedi digwydd yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae hynny'n drasiedi i swyddogion heddlu unigol, mae'n drasiedi i'r gwasanaeth heddlu, ac mae'n drasiedi i'r cymunedau y mae angen yr heddlu arnyn nhw i'n cadw ni'n ddiogel. Mae angen i ni wneud rhywbeth ynglŷn â hynny.

Rwy'n cytuno â llawer o'r hyn yr oedd gan Leanne Wood i'w ddweud yn y ddadl hon, oherwydd nid yw'r mater ynghylch cymorth a strwythur plismona yn ymwneud â dosbarthiad troseddu yn unig; pe bai hynny'n wir, ni fyddai Llywodraeth y DU erioed wedi tynnu'r DU allan o system gyfiawnder yr UE, sef y peth mwyaf dinistriol sydd wedi ei wneud yn ystod y degawdau diwethaf, mae'n debyg, o ran mynd i'r afael â throseddu a dal troseddwyr, a dweud y gwir. Bydd mwy o bobl yn osgoi cyfiawnder heddiw oherwydd yr un penderfyniad hwnnw nag yr ydym ni wedi eu cael ar unrhyw adeg yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Ond mae angen i ni fynd ymhellach a gwneud mwy na hynny. Pe bai gennym ni system gyfiawnder a oedd yn addas i'w diben yng Nghymru, byddai gennym ni system gyfiawnder a fyddai'n ymdrin â materion y menywod ynddi. Nid ydym ni'n gwneud hynny. Ers canrifoedd, mae ein cyfiawnder troseddol wedi ei reoli gan San Steffan heb hidio dim am fuddiannau pobl Cymru. Nid oes un ganolfan ar gyfer menywod wedi'i sefydlu drwy gydol yr holl ddegawdau a chanrifoedd hynny o reolaeth ganolog, ac mae hynny'n drasiedi. Rydym ni'n gwybod hefyd, hyd at ychydig flynyddoedd yn ôl, nad oedd unrhyw gyfleuster diogel yn y gogledd, ac yna crëwyd uwchgarchar yn Wrecsam nad yw'n diwallu anghenion y gogledd, ond sydd yn diwallu anghenion y system gyfiawnder yn Lloegr i raddau helaeth.

Felly, nid oes gennym ni system cyfiawnder troseddol sy'n addas i'w diben. Nid oes gennym ni system cyfiawnder troseddol sy'n cael ei hariannu'n briodol. Dangosodd y ddadl a gawsom yn y ddadl ar y gyllideb yn glir iawn y bydd gennym ni Weinyddiaeth Gyfiawnder a fydd yn gweld toriadau pellach yn y pump neu chwe blynedd nesaf a bydd hynny'n arwain at fwy byth o bwysau ar yr heddlu a hyd yn oed mwy o bwysau ar y system cyfiawnder troseddol. Rwy'n credu nad geiriau cynnes a chydymdeimlad ac, a dweud y gwir, lefel o anonestrwydd, y mae'r heddlu yn ei ddymuno gan y Senedd hon; yr hyn y mae'n ei ddymuno yw cyllid ac adnoddau a'r gallu i gael ei strwythuro, ei lywodraethu'n briodol ymysg gwasanaethau cyhoeddus eraill yng Nghymru, a bod yn atebol i'r cymunedau y maen nhw'n eu plismona, a'r gallu i wneud y gwaith.

18:20

Dwi nawr yn galw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl—Julie James.

I now call on the Minister for Housing and Local Government to reply to the debate—Julie James.

Diolch, Llywydd. I would like to thank Members for their interest and contributions today.

Once again, what to say to Laura Jones? I don't know whether she just didn't understand it or is being disingenuous, as Alun says. But just to reiterate once more, the funding provided through the Welsh Government accounts for 35 per cent of the core revenue grant funding for policing in Wales. When council tax is included, 65 per cent of the general funding for policing in Wales is administered here. Obviously any devolution of policing that happens would need to come with the appropriate funding. I absolutely agree with both Leanne Wood and Alun Davies about both the importance of us having control of that in order to do all of the things that they both set out, and with which I entirely agree, and our ability to fund those strategies, possibly.

Laura Anne Jones, I'm sure, knows that the Welsh Government passes on the amount agreed with and transferred to the Welsh Government from Her Majesty's Treasury and the Home Office. Policing is non-devolved, as I'm sure she knows, and it's obviously not appropriate to reduce funding for devolved responsibilities in order to increase them for non-devolved responsibilities. I think that's just self-evident. So, she was either, as I say, being disingenuous or fundamentally misunderstands the purpose. I suspect strongly, as Alun Davies said, she was merely trying to make a political point very poorly.

I'd just like to reiterate once more that community safety is obviously a top priority for this Government. As I said in my opening remarks, whilst this settlement appears on the face of it to be a good settlement, as Alun and Leanne both pointed out, it is in fact cash flat in terms of core funding, and therefore not in fact a good settlement at all. It merely restores the police to where they were before.

I know that some police and crime commissioners have expressed concern that while additional funding has been provided for new officers, there is still insufficient funding for the existing complements. However, this is a matter, unfortunately, for the Home Office, as it's not devolved to us, and there's nothing we can do to make that up. We are, however, committed to working with PCCs and chief constables to ensure that these challenges are managed in ways that limit the impact on community safety and front-line policing in Wales. Continuing to work in partnership, as always, to identify and take forward opportunities is very important, as is demonstrated by the successful deployment of our 500 community support officers, who have made such a difference to the visible police presence on our streets in this last year, as always.

On that basis, Llywydd, I commend this settlement to the Senedd. Diolch.

Diolch, Llywydd. Hoffwn i ddiolch i'r Aelodau am eu diddordeb a'u cyfraniadau heddiw.

Unwaith eto, beth i'w ddweud wrth Laura Jones? Nid wyf i'n gwybod ai peidio â deall neu fod yn ffuantus y mae hi, fel y mae Alun yn ei ddweud. Ond i ailadrodd unwaith eto, mae'r cyllid sydd wedi ei ddarparu trwy Lywodraeth Cymru yn cyfrif am 35 y cant o'r cyllid grant refeniw craidd ar gyfer plismona yng Nghymru. Wrth gynnwys y dreth gyngor, mae 65 y cant o'r cyllid cyffredinol ar gyfer plismona yng Nghymru yn cael ei weinyddu yn y fan yma. Yn amlwg, byddai angen i unrhyw ddatganoli plismona sy'n digwydd ddod gyda'r cyllid priodol. Rwy'n cytuno'n llwyr â Leanne Wood ac Alun Davies ynglŷn â phwysigrwydd cael rheolaeth dros hynny er mwyn gwneud yr holl bethau y mae'r ddau ohonyn nhw wedi eu nodi, ac yr wyf i'n cytuno yn llwyr â nhw, a'n gallu i ariannu'r strategaethau hynny, o bosibl.

Mae Laura Anne Jones, rwy'n siŵr, yn gwybod bod Llywodraeth Cymru yn trosglwyddo'r swm y cytunwyd arno ac a drosglwyddir i Lywodraeth Cymru o Drysorlys Ei Mawrhydi a'r Swyddfa Gartref. Nid yw plismona wedi ei ddatganoli, fel y mae hi'n ymwybodol, rwy'n siŵr, ac yn amlwg nid yw'n briodol lleihau'r cyllid ar gyfer cyfrifoldebau datganoledig er mwyn ei gynyddu ar gyfer cyfrifoldebau nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Rwy'n credu bod hynny yn amlwg ynddo'i hun. Felly, fel y dywedais i, roedd hi naill ai yn bod yn ffuantus neu mae hi wedi camddeall y diben yn sylfaenol. Rwyf i'n amau yn gryf, fel y dywedodd Alun Davies, mai dim ond ceisio gwneud pwynt gwleidyddol yn wael iawn yr oedd hi.

Hoffwn i ailadrodd unwaith eto fod diogelwch cymunedol yn amlwg yn brif flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Fel y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol, er ei bod yn ymddangos bod y setliad hwn yn un da ar y wyneb, fel y nododd Alun a Leanne, mewn gwirionedd mae'n arian parod digyfnewid o ran cyllid craidd, ac felly nid yw'n setliad da o gwbl mewn gwirionedd. Nid yw ond yn adfer yr heddlu i'r lle yr oedden nhw gynt.

Rwy'n gwybod bod rhai comisiynwyr heddlu a throsedd wedi mynegi pryder, er bod cyllid ychwanegol wedi ei ddarparu ar gyfer swyddogion newydd, fod cyllid annigonol o hyd ar gyfer y cyflenwadau presennol. Fodd bynnag, mae hwn yn fater, yn anffodus, i'r Swyddfa Gartref, gan nad yw wedi ei ddatganoli i ni, ac nid oes dim y gallwn ni ei wneud er mwyn gwneud yn iawn am hynny. Fodd bynnag, rydym ni wedi ymrwymo i weithio gyda chomisiynwyr heddlu a throseddu a phrif gwnstabliaid i sicrhau bod yr heriau hyn yn cael eu rheoli mewn ffyrdd sy'n cyfyngu ar yr effaith ar ddiogelwch cymunedol a phlismona rheng flaen yng Nghymru. Mae parhau i weithio mewn partneriaeth, fel erioed, i nodi a datblygu cyfleoedd yn bwysig iawn, fel y mae defnydd llwyddiannus ein 500 o swyddogion cymorth cymunedol yn ei ddangos, sydd wedi gwneud cymaint o wahaniaeth i bresenoldeb gweladwy yr heddlu ar ein strydoedd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, fel ag erioed.

Ar y sail honno, Llywydd, rwy'n cymeradwyo'r setliad hwn i'r Senedd. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi yn gweld gwrthwynebiad—[Torri ar draws.]

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is an objection—[Interruption.]

Yes, I did see. Thank you.

Do, fe wnes i weld. Diolch.

Felly, dwi'n gohirio'r bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.

Therefore, I defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

16. Dadl: Cyfnod 4 y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru)
16. Debate: Stage 4 of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill

Rŷn ni nawr yn cyrraedd y ddadl ar Gyfnod 4 y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru). Dwi'n galw ar y Gweinidog Addysg i gyflwyno'r eitem yma—Kirsty Williams.

We have now reached the debate on Stage 4 of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill. I call on the Minister for Education to introduce this item—Kirsty Williams.

Cynnig NDM7627 Kirsty Williams

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 26.47:

Yn cymeradwyo Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru).

Motion NDM7627 Kirsty Williams

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 26.47:

Approves the Curriculum and Assessment (Wales) Bill. 

 

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch yn fawr, Llywydd. I formally move the motion.

I would like to begin by thanking the Chairs and members of the Children, Young People and Education Committee, the Legislation, Justice and Constitution Committee, and the Finance Committee, as well as other Members who have contributed to the scrutiny of this historic Bill. Thank you also to the Commission staff for their conscientious and diligent work, as well as the unstinting counsel and exemplary efforts of my officials and others across Government. They have gone above and beyond in maintaining their, and my, optimism in delivering on behalf of pupils, parents, teachers and our whole education system during these challenging months.

In the spirit of what I have called 'our national mission' over the last five years, I'm also grateful to all of those across the country who have helped shape the Bill and associated guidance. It is not the easiest journey when Governments pursue radical reform and do it through co-construction, co-operation and collective effort. It might—indeed, it probably would—have been simpler to cook up plans in Cathays Park in a back office and issue a 'take it or leave it' offer. But our combined efforts with teachers, academics, parents, and many organisations here and abroad is worth so much more because of that 'national mission' spirit.

Presiding Officer, as you know, I'm a student of American history, and John F. Kennedy, during a challenging time of his presidency, said:

'Our deep spiritual confidence that this nation will survive the perils of today—which may well be with us for decades to come—compels us to invest in our nation's future, to consider and meet our obligations to our children and the numberless generations that will follow.'

Llywydd, it has been a year full of perils, but we have maintained our focus and our commitment to investing in Wales's future and meeting our obligations as a Government and as a Parliament. It has taken a great deal of time and effort to get to this point. It may have taken several years, but now we have this historic and innovative Bill, made in Wales for Wales, which will reform and effectively deliver on the purpose and vision of the curriculum. I am really proud to be a Minister to have got to this point, but, equally, I am a proud parliamentarian. I have sought to view this Bill's Senedd journey through not only a Government's perspective, but through my eyes as a long-time Member of the opposite side. I hope that colleagues have valued the creative tension, the consideration of big ideas and, yes, the compromises along the way, because I certainly have.

In particular, the constructive challenge offered by the CYPE committee has given us a better and bolder piece of legislation. Each Member and each party has made their contribution, and our pooled efforts and our shared purpose has shown this Parliament at its very best. It may not have been possible, that genuine challenge and co-operation, without the drive and determination of the committee Chair. Lynne, we are both Members of the class of 1999 and I may be graduating this year, but it is my firm belief that you still have much more to contribute to reforming education and, in particular, promoting good mental health and well-being support for all. 

One of the core principles of the Bill is to reduce prescription in the curriculum, and to allow our teachers and other education practitioners the freedom to make decisions around teaching and learning that are appropriate for their learners, but within a national framework. The focus of the Curriculum for Wales is on enabling children and young people to fulfil the aspirations set out in our four purposes. The Bill will support this by providing a framework for a broad and balanced curriculum, based on promoting children's rights and putting learners' mental health at the forefront of implementation. Another key aspect is to support the improved teaching and learning of the Welsh language, and, indeed, other languages, in all schools and settings. 

Llywydd, in delivering on our national mission over these years, I have often invoked the great Welsh educationalist and progressive Elizabeth Phillips Hughes. She was the only woman on the committee that drafted the University of Wales's original charter, and she was the first principal of the Cambridge teacher college for women. In a pamphlet of 1884 arguing for co-education and the promotion of women's education, and the importance of a Welsh dimension to our education system, she said that 'education must be national, and it must be in our own hands'. Today is a day where we can say that we are delivering on that promise, because of our own Government, and because of our own Parliament. The education of the future is truly in the hands of our teachers, our schools and our nation.  

This Bill is the product of a shared desire to reform education and improve the life chances and futures for all of our children and young people. If approved today, it will provide for the most significant legislative reform to compulsory education in Wales for decades. I urge Members of our Senedd to support it. Diolch yn fawr. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig yn ffurfiol.

Hoffwn i ddechrau trwy ddiolch i Gadeiryddion ac aelodau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, a'r Pwyllgor Cyllid, yn ogystal ag Aelodau eraill sydd wedi cyfrannu at graffu ar y Bil hanesyddol hwn. Diolch hefyd i staff y Comisiwn am eu gwaith cydwybodol a diwyd, yn ogystal â chyngor hael ac ymdrechion rhagorol fy swyddogion i ac eraill ledled y Llywodraeth. Maen nhw wedi mynd y tu hwnt i gynnal eu gobaith nhw, a fy ngobaith i, wrth ddarparu ar ran disgyblion, rhieni, athrawon a'n system addysg gyfan yn ystod y misoedd heriol hyn.

Yn ysbryd yr hyn yr wyf i wedi ei alw 'ein cenhadaeth genedlaethol' yn ystod y pum mlynedd diwethaf, rwyf i hefyd yn ddiolchgar i bawb ledled y wlad sydd wedi helpu i lunio'r Bil a'r canllawiau cysylltiedig. Nid y daith hawsaf yw hi pan fydd Llywodraethau yn mynd ar drywydd diwygio radical ac yn gwneud hynny drwy gyd-ddatblygu, cydweithredu ac ymdrech ar y cyd. Efallai—yn wir, mae'n debyg y byddai—wedi bod yn symlach drafftio cynlluniau ym Mharc Cathays mewn swyddfa gefn a chyflwyno cynnig 'hwn neu ddim amdani'. Ond mae ein hymdrechion cyfunol gydag athrawon, academyddion, rhieni, a llawer o sefydliadau yma a thramor yn werth cymaint mwy oherwydd yr ysbryd 'cenhadaeth genedlaethol' hwnnw.

Llywydd, fel y gwyddoch chi, rwy'n fyfyriwr hanes America, a dywedodd John F. Kennedy, yn ystod cyfnod heriol o'i lywyddiaeth:

Mae ein hyder ysbrydol dwfn y bydd y genedl hon yn goroesi peryglon heddiw—a allai yn wir fod gyda ni am ddegawdau i ddod—yn ein gorfodi ni i fuddsoddi yn nyfodol ein cenedl, i ystyried a bodloni ein rhwymedigaethau i'n plant a'r cenedlaethau di-rif a fydd yn dilyn.

Llywydd, mae hi wedi bod yn flwyddyn yn llawn peryglon, ond rydym ni wedi parhau â'n pwyslais a'n hymrwymiad i fuddsoddi yn nyfodol Cymru a bodloni ein rhwymedigaethau fel Llywodraeth ac fel Senedd. Mae hi wedi cymryd llawer iawn o amser ac ymdrech i gyrraedd y pwynt hwn. Efallai ei fod wedi cymryd sawl blwyddyn, ond erbyn hyn mae gennym ni'r Fil hanesyddol ac arloesol hwn, wedi ei greu yng Nghymru ar gyfer Cymru, a fydd yn diwygio ac yn cyflawni diben a gweledigaeth y cwricwlwm yn effeithiol. Rwy'n falch iawn o fod yn Weinidog i fod wedi cyrraedd y pwynt hwn, ond, yn yr un modd, rwyf i'n seneddwr balch. Rwyf i wedi ceisio ystyried hynt y Bil hwn trwy'r Senedd nid yn unig o safbwynt Llywodraeth, ond trwy fy llygaid fel Aelod ers tro o'r ochr arall. Rwy'n gobeithio bod cyd-Aelodau wedi gwerthfawrogi'r tensiwn creadigol, yr ystyriaeth o'r syniadau mawr ac, ie, y cyfaddawdau ar hyd y ffordd, oherwydd fy mod i yn sicr wedi gwneud.

Yn benodol, mae'r her adeiladol sydd wedi ei gynnig gan y pwyllgor plant, pobl ifanc ac addysg, wedi rhoi darn gwell a mwy beiddgar o ddeddfwriaeth i ni. Mae pob Aelod a phob plaid wedi cyfrannu, ac mae ein hymdrechion ar y cyd a'n diben cyffredin wedi dangos y Senedd hon ar ei gorau. Efallai na fyddai wedi bod yn bosibl, yr her a'r cydweithredu gwirioneddol hynny, heb egni a phenderfyniad Cadeirydd y pwyllgor. Lynne, mae'r ddau ohonom ni'n Aelodau o ddosbarth 1999 ac efallai fy mod i'n graddio eleni, ond rwyf i'n credu'n gryf bod gennych chi lawer mwy i'w gyfrannu at ddiwygio addysg ac, yn benodol, hyrwyddo iechyd meddwl da a chefnogi lles i bawb.

Un o egwyddorion craidd y Bil yw lleihau rhagnodi yn y cwricwlwm, a rhoi'r rhyddid i'n hathrawon ni a'n hymarferwyr addysg eraill wneud penderfyniadau ynghylch dysgu ac addysgu sy'n briodol i'w dysgwyr, ond o fewn fframwaith cenedlaethol. Mae'r Cwricwlwm i Gymru yn canolbwyntio ar alluogi plant a phobl ifanc i gyflawni'r dyheadau sydd wedi eu nodi yn ein pedwar diben. Bydd y Bil yn cefnogi hyn trwy ddarparu fframwaith ar gyfer cwricwlwm eang a chytbwys, yn seiliedig ar hyrwyddo hawliau plant a rhoi blaenoriaeth i iechyd meddwl dysgwyr o ran gweithredu. Agwedd allweddol arall yw cefnogi gwell dysgu ac addysgu'r Gymraeg, ac, yn wir, ieithoedd eraill, ym mhob ysgol a lleoliad.

Llywydd, wrth gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol yn ystod y blynyddoedd hyn, rwyf i'n aml wedi cyfeirio at yr addysgwr blaengar arbennig o Gymru, Elizabeth Phillips Hughes. Hi oedd yr unig fenyw ar y pwyllgor a ddrafftiodd siarter wreiddiol Prifysgol Cymru, a hi oedd pennaeth cyntaf coleg athrawon i fenywod Caergrawnt. Mewn pamffled o 1884 yn dadlau dros addysg ar y cyd a hyrwyddo addysg menywod, a phwysigrwydd dimensiwn Cymreig yn ein system addysg, dywedodd fod yn rhaid i addysg fod yn genedlaethol ac mae'n rhaid iddi fod yn ein dwylo ni. Mae heddiw yn ddiwrnod lle gallwn ni ddweud ein bod ni'n cyflawni'r addewid hwnnw, oherwydd ein Llywodraeth ni ein hunain, ac oherwydd ein Senedd ni ein hunain. Mae addysg y dyfodol yn wirioneddol yn nwylo ein hathrawon, ein hysgolion a'n cenedl.

Mae'r Bil hwn yn gynnyrch awydd ar y cyd i ddiwygio addysg a gwella cyfleoedd bywyd a dyfodol ein holl blant a phobl ifanc. Os caiff ei gymeradwyo heddiw, bydd yn darparu ar gyfer y diwygiad deddfwriaethol mwyaf arwyddocaol i addysg orfodol yng Nghymru ers degawdau. Rwy'n annog Aelodau ein Senedd i'w gefnogi. Diolch yn fawr.

18:25

I must begin by thanking our dedicated Chair, my fellow committee members, clerks, researchers and lawyers of the Children, Young People and Education Committee for the phenomenal amount of work that went into scrutinising and improving this Bill. The evidence sessions were scrupulously balanced, witnesses were thoroughly challenged on their evidence, and you can see from the number of recommendations that the committee made at Stage 1 that we have lived and breathed it almost as much as the Minister and her department.

We took and analysed a lot of evidence—much of it at the same time as the committee was scrutinising COVID—so the work of the Chair and the staff needs well-deserved recognition on the record. And I thank the Minister too, who has put her heart and soul into this, and she will be remembered for it. Obviously, we welcome her willingness to move on the matter of life skills—something her Cabinet colleagues have resisted over the years without any compelling reason—and we are also grateful to her for securing a strong place for the teaching of menstrual well-being, both fought hard for by my colleague, Suzy Davies.

It will be down to the next Senedd now to ensure that the Minister's intentions are properly reflected and taught, but what has impressed me has been the Minister's willingness to consider changes to the Bill at all stages, even on controversial areas of the Bill, if it meant a fairer way of achieving her goals within it. The swift acceptance of the need to fix the Welsh-language provisions and the movement on all schools being under an equal duty to have regard for an agreed RVE curriculum were about getting rid of discrimination. The new spotlight on mental health and children's rights was a recognition of policies that improved the effectiveness of the Bill, even if they disrupted the design of the Bill. One of the big lessons learnt is that the Bill would have been a lot easier to understand and scrutinise if it had been drafted from scratch; much of the running around after Stage 1 was needed because of the cutting and pasting of phrases from pre-devolution education Acts and references back to them. We have the legislation Act, which took the Assembly time that it could ill afford when we were in the throes of leaving the EU. I hope the sixth Senedd doesn't leave it on the shelf. The ultimate test of this Bill will now be that it raises standards for all and equips our young people to be inquisitive, adaptable, responsible, confident problem solvers who grow up thinking they have a duty to contribute to society, whatever their background.

Without a huge investment of time and training the current workforce and expanding it, there remains a risk that these monumental changes will fail or take effect too slowly. I also hope that we work hard to ensure, in the next Senedd, that schools will forge strong links with local businesses and experts to ensure and to enable the very best real-life education, which I know that the new curriculum will allow for. The RSE code and some work around assessment—this is the curriculum and assessment Bill, after all—will need detailed scrutiny in the early next Senedd.

Suzy Davies, our shadow Cabinet spokesperson for education, deserves many, many thanks for all her hard work in scrutinising this Bill. It's a shame she can't be with us today, but she needs thanks on the record for all her contributions towards this.

But congratulations, Minister. I look forward to seeing the new curriculum achieving all that we hope it will achieve, and I encourage Members to support this Bill. Thank you.

Mae'n rhaid i mi ddechrau trwy ddiolch i'n Cadeirydd ymroddedig, fy nghyd-aelodau ar y pwyllgor, clercod, ymchwilwyr a chyfreithwyr y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am y gwaith aruthrol a gafodd ei wneud i graffu ar y Bil hwn a'i wella. Roedd y sesiynau tystiolaeth yn gytbwys iawn, cafodd tystion eu herio yn drwyadl ar eu tystiolaeth, a gallwch chi weld o nifer yr argymhellion a wnaeth y pwyllgor yng Nghyfnod 1 ein bod ni wedi ei fyw a'i fod bron cymaint â'r Gweinidog a'i hadran hi.

Fe wnaethom ni dderbyn a dadansoddi llawer o dystiolaeth—llawer ohono ar yr un pryd ag yr oedd y pwyllgor yn craffu ar COVID—felly mae angen i gydnabyddiaeth haeddiannol i waith y Cadeirydd a'r staff fod ar gofnod. Ac rwy'n diolch i'r Gweinidog hefyd, sydd wedi rhoi ei chorff a'i henaid i hyn, a bydd hi'n cael ei chofio amdano. Yn amlwg, rydym ni'n croesawu ei pharodrwydd i symud ar y mater sgiliau bywyd—rhywbeth y mae ei chyd-Aelodau yn y Cabinet wedi ei wrthsefyll dros y blynyddoedd heb unrhyw reswm cymhellol—ac rydym ni hefyd yn ddiolchgar iddi am sicrhau lle amlwg i addysgu lles y mislif, y ddau beth yn faterion y mae fy nghyd-Aelod, Suzy Davies, wedi brwydro'n ddiwyd drostyn nhw.

Mater i'r Senedd nesaf yn awr fydd sicrhau bod bwriadau'r Gweinidog yn cael eu hadlewyrchu a'u haddysgu'n briodol, ond yr hyn sydd wedi creu argraff arnaf i yw parodrwydd y Gweinidog i ystyried newidiadau i'r Bil ym mhob cam, hyd yn oed i feysydd dadleuol y Bil, pe bai'n golygu ffordd decach o gyflawni ei nodau ynddo. Roedd y derbyniad cyflym bod yr angen i ddatrys darpariaethau'r Gymraeg a'r newid safbwynt o ran dyletswydd gyfartal ar bob ysgol i roi sylw dyledus i gwricwlwm Crefydd, Gwerthoedd a Moeseg y cytunwyd arno yn ymwneud â chael gwared ar wahaniaethu. Roedd y sylw newydd ar iechyd meddwl a hawliau plant yn gydnabyddiaeth o bolisïau a oedd yn gwella effeithiolrwydd y Bil, hyd yn oed os oedden nhw'n tarfu ar ddyluniad y Bil. Un o'r gwersi mawr sydd wedi ei dysgu yw y byddai'r Bil wedi bod yn llawer haws ei ddeall a chraffu arno pe byddai wedi ei ddrafftio o'r newydd; roedd angen llawer o'r gwaith rhedeg o gwmpas ar ôl Cyfnod 1 oherwydd y gwaith o dorri a gludo ymadroddion o Ddeddfau addysg cyn datganoli a chyfeiriadau yn ôl atyn nhw. Mae gennym ni'r Ddeddf ddeddfwriaeth, a gymerodd amser prin i'r Cynulliad pan oeddem ni yng nghanol gadael yr UE. Rwy'n gobeithio na fydd y chweched Senedd yn ei gadael ar y silff. Prawf y Bil hwn yn y pen draw fydd ei fod yn codi safonau i bawb ac yn galluogi ein pobl ifanc i fod yn ddatryswyr problemau sy'n chwilfrydig, yn hyblyg, yn gyfrifol ac yn hyderus ac sy'n tyfu i fyny gan feddwl bod dyletswydd arnyn nhw i gyfrannu at y gymdeithas, ni waeth beth fo'u cefndir.

Heb fuddsoddiad enfawr o ran amser a hyfforddiant i'r gweithlu presennol a'i ehangu, mae perygl o hyd y bydd y newidiadau aruthrol hyn yn methu neu'n dod i rym yn rhy araf. Rwy'n gobeithio hefyd y byddwn ni'n gweithio'n galed i sicrhau, yn y Senedd nesaf, y bydd ysgolion yn meithrin cysylltiadau cryf â busnesau ac arbenigwyr lleol i sicrhau a galluogi'r addysg orau oll o fywyd go iawn, yr wyf i'n gwybod y bydd y cwricwlwm newydd yn ei chaniatáu. Bydd angen craffu'n fanwl ar y cod Addysg Cyd-berthynas a Rhywioldeb a rhywfaint o waith yn ymwneud ag asesu—dyma'r Bil cwricwlwm ac asesu, wedi'r cyfan—ar ddechrau'r Senedd nesaf.

Mae Suzy Davies, llefarydd yr wrthblaid ar y Cabinet ar addysg, yn haeddu llawer iawn o ddiolch am ei holl waith caled wrth graffu ar y Bil hwn. Mae'n drueni na all fod gyda ni heddiw, ond mae angen cofnodi diolch iddi am ei holl gyfraniadau tuag at hyn.

Ond llongyfarchiadau, Gweinidog. Rwy'n edrych ymlaen at weld y cwricwlwm newydd yn cyflawni popeth yr ydym ni'n gobeithio y bydd yn ei gyflawni, ac rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r Bil hwn. Diolch.

18:30

Mae Plaid Cymru yn cefnogi'r cyfeiriad y mae'r cwricwlwm addysg newydd yn mynd â ni. Mae pobl ifanc Cymru wedi bod yn crefu am gael dysgu sgiliau sy'n addas ar gyfer bywyd a byd gwaith cyfoes. Rydyn ni hefyd yn credu mewn grymuso athrawon a rhoi'r rhyddid iddyn nhw gynnal eu dysgu mewn ffordd greadigol. Mae'r pwyslais ar ddatblygiad a chynnydd yr unigolyn hefyd i'w groesawu'n fawr. Mae galluogi pob person, beth bynnag fo'r amgylchiadau, i gyrraedd eu llawn potensial yn greiddiol i'n gwerthoedd fel cenedl.

Mae cyfle gwirioneddol, drwy'r cwricwlwm, i ddechrau trawsffurfio'r gyfundrefn addysg yng Nghymru. Os ydy o am wreiddio'n iawn, mae'n hathrawon ni'n mynd i fod angen y gofod a'r cyfle i ddod i adnabod gofynion y cwricwlwm newydd yn llawn. Mae hyn yn bwysicach nac erioed yn sgil COVID, pan fydd cymaint o heriau'n wynebu ein hysgolion ni. Ond dwi'n cytuno efo'r Gweinidog y gall y pwyslais ar anghenion y cwricwlwm newydd fod yn fuddiol yn yr adferiad, efo'r pwyslais ardderchog sydd ynddo fo ar lesiant meddyliol.

Os ydy'r cwricwlwm am lwyddo, mae rhoi cyfle i'n hathrawon ni i addasu yn hollbwysig, ac i wneud hynny fe fydd angen cefnogaeth athrawon llanw, a bydd hynny'n amhrisiadwy. Mi fydd hefyd angen adnoddau dysgu digonol, ac i gyflawni hynny, mae angen chwistrelliad o fuddsoddiad ariannol newydd i gyrraedd yr ysgolion. Mae hefyd angen alinio'r gyfundrefn asesu a'r gyfundrefn atebolrwydd ysgolion i'r cwricwlwm newydd, ailddylunio cymwysterau, a symud i ffwrdd o arholiadau a thuag at asesu parhaus. Mae'r pwyslais ar gynnydd yr unigolyn angen ei adlewyrchu yn y ffordd yr ydym yn asesu hefyd.

Troi at y ddeddfwriaeth—y Bil—sydd gerbron heddiw, dwi yn credu bod y Bil ei hun yn wallus. Does yna ddim cysondeb ynddo fo, oherwydd mae o'n pwysleisio rhai elfennau mandadol, ond yn gwrthod cynnwys rhai eraill. Tra'n cyd-fynd efo cynnwys cyd-berthynas ac addysg ryw, a chynnwys crefydd, gwerthoedd a moeseg ar wyneb y Bil, fe wnaeth Plaid Cymru ddadlau dros gynnwys yn fandadol ddwy agwedd arall allai hefyd gyfrannu tuag at greu trawsnewidiad cymdeithasol pellgyrhaeddol, sef hanes Cymru yn ei holl amrywiaeth, gan gynnwys hanes pobl ddu a phobl o liw, ac addysg amgylcheddol, yn cynnwys newid hinsawdd.

Tra bydd sicrwydd y bydd y ddwy elfen drawsnewidiol sydd ar wyneb y Bil yn cael eu dysgu, does dim sicrwydd y bydd y ddwy agwedd arall yn cael y sylw haeddiannol, ac i mi mae hynny'n wendid sylfaenol yn y Bil. Dydy canllawiau ddim digon da. Mae'n hawdd iawn cael gwared ar ganllawiau a'u newid, yn wahanol iawn i faterion sydd yn gadarn statudol ar wyneb y Bil.

Dwi ddim wedi cael esboniad rhesymegol sydd wedi fy argyhoeddi pam na ddylid cynnwys y gwelliannau rhoesom ni gerbron a oedd hefyd yn cynnwys cryfhau'n sylweddol y ffordd y dysgir yr iaith Gymraeg yn ein hysgolion ni. Felly, fe fyddwn ni yn pleidleisio yn erbyn y ddeddfwriaeth, ac fe fyddwn ni, mewn Llywodraeth, yn chwilio am gyfle cynnar i'w ddiwygio.

Plaid Cymru supports the direction that the new education curriculum takes us in. The young people of Wales have wanted to learn skills appropriate for life and modern workplaces for some time. We also believe in empowering teachers and giving them the freedom to teach creatively. The emphasis on the development and progress of the individual is also to be warmly welcomed. Enabling every individual, whatever their circumstances, to reach their full potential, is at the core of our values as a nation.

There is a real opportunity, through the curriculum, to start to transform the education system in Wales. If it is to properly take root, our teachers will need the space and the opportunity to fully understand the requirements of the new curriculum. This is more important than ever given COVID, when there will be so many challenges facing our schools, but I do agree with the Minister that the emphasis of the new curriculum could be beneficial in that recovery, with the excellent emphasis on mental health and well-being.

If the curriculum is to succeed, then giving our teachers the opportunity to adapt is crucially important, and to do that they will need the support of supply teachers and that will be priceless. We will also need sufficient teaching resources, and to deliver that, we need an injection of financial investment so that that can reach the schools. We also need to align the assessment and schools accountability systems to the new curriculum. We need to re-design qualifications and to move away from examinations and towards ongoing assessment. The emphasis on individual progress needs to be reflected in the way that we assess too.

In turning now to the Bill itself, I do believe that the Bill itself is flawed. There is no consistency within it, because it does emphasise certain mandatory elements, but rejects and refuses to include others. Whilst agreeing with the inclusion of relationship and sexuality education, and religion, values and ethics on the face of the Bill, Plaid Cymru argued for the inclusion of two other mandatory elements that could also contribute towards creating that social, far-reaching transformation that we want to see, namely the history of Wales in all of its diversity, including black and people of colour history, and environmental education, including climate change.

Whilst there is an assurance that these two transformational elements that are on the face of the Bill will be taught, there is no assurance that the other two that I've mentioned will be given due attention, and for me, that is a fundamental flaw within the Bill. Guidance simply isn't enough. It's easy to scrap guidance or to change guidance, unlike issues which have a statutory basis and are included on the face of the Bill.

I've not been given a logical explanation that could convince me as to why my amendments couldn't have been accepted, which also includes significantly strengthening the way the Welsh language is taught in our schools. We will, therefore, vote against the legislation today, and we, in Government, will seek an early opportunity to amend it.

18:35

Thank you, Llywydd, for this opportunity to make a brief contribution on what I think is a landmark occasion today. Passing this Bill will not just be setting the legal framework for the first review of the curriculum in over 30 years—it will be our first Curriculum for Wales, co-constructed with the profession and made in Wales. And if ever there was a time for a curriculum rooted in well-being, now is that time, after all our children and young people have been through.

Despite the constraints of the pandemic and the virtual proceedings, the committee did undertake a full Stage 1 process, and I hope that anyone who has read our Stage 1 report will agree that we did our best to do this Bill justice. So, I'd like to thank the whole committee for their hard work on this Bill, but also to say a very special thank you to my committee team. Llinos Madeley and Michael Dauncey worked incredibly hard, grappling with some very complex and challenging issues, and have provided absolutely wonderful support for the committee's work on this Bill. And as this may well be my last opportunity to do this in the Chamber, I also wanted to take this opportunity to place on record my thanks to the whole committee team, both clerking and research, for the absolutely phenomenal support they've given me and the rest of the committee in the last five years. Diolch o galon.

I'd like to thank the Minister for her consistent ready willingness to engage and listen to the committee throughout this whole process. I've always believed that strong committee scrutiny provides better Government, and that is very much, I think, in evidence with this Bill, and also to thank her officials, who I think have bent over backwards to engage with the committee, arrange extra briefings and always been there to respond to our queries. So, my heartfelt thanks to them as well.

In particular, I am absolutely delighted that the Minister agreed to place mental health on the face of this Bill, signalling not just that mental health is a critical aspect of what is taught in our new curriculum, but a system-wide consideration to inform every decision around the curriculum. That will make such a huge and fundamental difference to young people in Wales. And in saying that, I want to thank Samaritans Cymru and Mind Cymru who've worked so hard with me behind the scenes to push for this amendment. There is, of course, more work to do, and I'm sure the Minister won't be surprised to hear me say that if re-elected, I look forward to working with her successor to ensure that the new duty is supported by strong guidance and clearly linked to the work that is being undertaken on a whole-school approach to mental health.

But in closing today, I'd like to thank the Minister for bringing forward—and the whole Welsh Government—this landmark piece of legislation. I have absolutely no doubt that this will make a huge contribution to ensuring that we have well-rounded, successful and, above all, mentally well children and young people in Wales. Diolch o galon.

Diolch, Llywydd, am y cyfle hwn i wneud cyfraniad byr at yr hyn sydd, yn fy marn i, yn achlysur pwysig heddiw. Bydd pasio'r Bil hwn, yn ogystal â gosod y fframwaith cyfreithiol ar gyfer adolygiad cyntaf y cwricwlwm ers dros 30 mlynedd—hwn fydd ein Cwricwlwm cyntaf i Gymru, wedi ei datblygu ar y cyd â'r proffesiwn ac wedi ei wneud yng Nghymru. Ac os bu amser erioed ar gyfer cwricwlwm sydd wedi ei wreiddio mewn lles, hon yw'r adeg honno, ar ôl popeth y mae ein plant a'n pobl ifanc wedi bod drwodd.

Er gwaethaf cyfyngiadau'r pandemig a'r trafodion rhithwir, fe wnaeth y pwyllgor ymgymryd â phroses Cyfnod 1 lawn, ac rwy'n gobeithio y bydd unrhyw un sydd wedi darllen ein hadroddiad Cyfnod 1 yn cytuno ein bod ni wedi gwneud ein gorau i wneud cyfiawnder â'r Bil hwn. Felly, hoffwn i ddiolch i'r pwyllgor cyfan am eu gwaith caled ar y Bil hwn, ond hefyd i ddiolch yn arbennig iawn i fy nhîm pwyllgor i. Gweithiodd Llinos Madeley a Michael Dauncey yn anhygoel o galed, gan fynd i'r afael â rhai materion cymhleth a heriol iawn, ac maen nhw wedi rhoi cefnogaeth hollol wych i waith y pwyllgor ar y Bil hwn. A gan ei bod yn ddigon posibl mai hwn fydd fy nghyfle olaf i wneud hyn yn y Siambr, hoffwn i hefyd fanteisio ar y cyfle hwn i gofnodi fy niolch i dîm cyfan y pwyllgor, yn clercio ac yn ymchwilio, am y gefnogaeth gwbl ryfeddol y maen nhw wedi ei rhoi i mi a gweddill y pwyllgor yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Diolch o galon.

Hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am ei pharodrwydd cyson i ymgysylltu â'r pwyllgor a gwrando arno drwy gydol y broses gyfan hon. Rwyf i wedi credu erioed bod craffu cryf gan bwyllgorau yn darparu gwell Lywodraeth, ac mae tystiolaeth amlwg iawn o hyn, yn fy marn, yn y Bil hwn, a hefyd i ddiolch i'w swyddogion, sydd, yn fy marn i, wedi gwneud popeth yn eu gallu i ymgysylltu â'r pwyllgor, trefnu sesiynau briffio ychwanegol a bod yno bob tro i ymateb i'n hymholiadau. Felly, fy niolch o galon iddyn nhw hefyd.

Yn benodol, rwyf i wrth fy modd bod y Gweinidog wedi cytuno i roi iechyd meddwl ar wyneb y Bil hwn, gan nodi bod iechyd meddwl, yn ogystal â bod yn agwedd hollbwysig ar yr hyn sy'n cael ei addysgu yn ein cwricwlwm newydd, ei fod hefyd yn ystyriaeth ar draws y system gyfan i lywio pob penderfyniad yn ymwneud â'r cwricwlwm. Bydd hynny'n gwneud gwahaniaeth mor enfawr a sylfaenol i bobl ifanc yng Nghymru. Ac wrth ddweud hynny, hoffwn i ddiolch i Samariaid Cymru a Mind Cymru sydd wedi gweithio mor galed gyda mi y tu ôl i'r llenni i wthio am y gwelliant hwn. Wrth gwrs, mae mwy o waith i'w wneud, ac rwy'n siŵr na fydd y Gweinidog yn synnu fy nghlywed i'n dweud fy mod i'n edrych ymlaen, os caf i fy ailethol, at weithio gyda'i holynydd i sicrhau bod y ddyletswydd newydd yn cael ei chefnogi gan ganllawiau cryf a'i bod wedi'i chysylltu'n glir â'r gwaith sy'n cael ei wneud ar ddull ysgol gyfan o ymdrin ag iechyd meddwl.

Ond wrth gloi heddiw, hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am gyflwyno—a Llywodraeth Cymru gyfan—y darn pwysig hwn o ddeddfwriaeth. Nid oes gen i unrhyw amheuaeth o gwbl y bydd hyn yn gwneud cyfraniad enfawr at sicrhau bod gennym ni  blant a phobl ifanc cyflawn, llwyddiannus ac, yn anad dim, iach eu meddwl yng Nghymru. Diolch o galon.

18:40

We in the Abolish the Welsh Assembly Party oppose this Welsh Government Bill. There are good parts to this Bill, and I don't dispute that, and some of it has been outlined by the Minister today—some of those good parts—and in many ways, she has been, despite my profound political differences with her, a very able Minister. And some of the good parts were also highlighted in the contribution by Laura Jones, which I thought was very useful in demonstrating how the Bill has, in some ways, changed, as the Minister interacted with the relevant committee. So, those are good points, but my party does have some very strong differences with the Minister and the Government over this Bill, and I think, in the interest of brevity, I need to, perhaps, quickly go over those points of difference. 

We believe that the Bill will lead to more divergence from the curriculum in England, leading to more difficulty in comparing the performances of school students in Wales with their peers in England. The continuance of the Welsh baccalaureate, which effectively compels Welsh students to study for an extra A-level, which is not widely recognised by English universities, is another area of divergence that will hinder students in Wales. At a more fundamental level, the downgrading of English teaching in the interest of immersion in Welsh is a sinister development that will surely disadvantage Welsh schoolchildren who are not from a background of speaking Welsh at home—and we know some of these children from these backgrounds do now go into Welsh-medium education. As far as the teaching of the Welsh language to English-medium pupils is concerned, our basic principle as a party is that what is required is a measure of choice, not compulsion. So, we do not go along either with the continued policy of compulsory Welsh up to the age of 16.

Now, although I know that the Minister herself actually wants Welsh students to succeed not only in Wales but also further afield—and she's certainly not intending to narrow the horizons of our young people—unfortunately, I believe this will be the long-term effect of some of these measures. We in Abolish believe that, increasingly, the effect will be to push Welsh students towards studying in universities in Wales, and not venturing further afield. In effect, this may be part of a movement towards guiding young people in Wales to stay in Wales. The narrowing of opportunity this entails surely cannot be a good thing, and so, for these reasons, we are voting against the Bill today.

I would like to thank the Minister for her efforts, regardless of our disagreements over the course of the Assembly term, and I do wish her well in whatever she decides to do next. Diolch yn fawr.

Rydym ni yn y Blaid Diddymu Cynulliad Cymru yn gwrthwynebu'r Bil hwn gan Lywodraeth Cymru. Mae yna rannau da yn y Bil hwn, ac nid wyf i'n dadlau yn groes i hynny, ac mae rhywfaint ohono wedi ei amlinellu gan y Gweinidog heddiw—rhai o'r rhannau da hynny—ac mewn sawl ffordd, mae hi wedi bod, er gwaethaf fy ngwahaniaethau gwleidyddol mawr â hi, yn Weinidog galluog iawn. Ac fe wnaeth cyfraniad Laura Jones dynnu sylw at rai o'r rhannau da hefyd, a oedd, yn fy marn i, yn ddefnyddiol iawn o ran dangos sut y mae'r Bil, mewn rhai ffyrdd, wedi newid, wrth i'r Gweinidog ryngweithio â'r pwyllgor perthnasol. Felly, maen nhw yn bwyntiau da, ond mae gan fy mhlaid i wahaniaethau barn cryf iawn i'r Gweinidog a'r Llywodraeth ar y Bil hwn, ac rwy'n credu, er mwyn bod yn gryno, fod angen i mi, efallai, fynd dros y pwyntiau gwahaniaeth hynny yn gyflym.

Rydym ni'n credu y bydd y Bil yn arwain at fwy o ymwahanu oddi wrth y cwricwlwm yn Lloegr, gan arwain at fwy o anhawster wrth gymharu perfformiad myfyrwyr ysgol yng Nghymru â'u cyfoedion yn Lloegr. Mae parhad bagloriaeth Cymru, sydd i bob pwrpas yn gorfodi myfyrwyr yng Nghymru i astudio ar gyfer pwnc Safon Uwch ychwanegol, nad yw'n cael ei gydnabod yn eang gan brifysgolion Lloegr, yn faes ymwahanu arall a fydd yn rhwystro myfyrwyr yng Nghymru. Ar lefel fwy sylfaenol, mae israddio addysgu Saesneg er budd trochi yn y Gymraeg yn ddatblygiad sinistr a fydd yn sicr yn rhoi plant ysgol Cymru nad ydyn nhw o gefndir lle mae'r Gymraeg yn cael ei siarad gartref dan anfantais—ac rydym ni'n gwybod bod rhai o'r plant hyn o'r cefndiroedd hyn yn mynd i addysg cyfrwng Cymraeg erbyn hyn. O ran addysgu'r Gymraeg i ddisgyblion cyfrwng Saesneg, ein hegwyddor sylfaenol fel plaid yw mai'r hyn sydd ei angen yw elfen o ddewis, nid gorfodaeth. Felly, nid ydym ni'n cyd-fynd ychwaith â pharhau â'r polisi Cymraeg orfodol hyd at 16 oed.

Nawr, er fy mod i'n gwybod bod y Gweinidog ei hun, mewn gwirionedd, yn dymuno i fyfyrwyr Cymru lwyddo nid yn unig yng Nghymru ond ymhellach i ffwrdd hefyd—ac yn sicr nid yw'n bwriadu cyfyngu gorwelion ein pobl ifanc—yn anffodus, rwy'n credu mai dyma fydd effaith hirdymor rhai o'r mesurau hyn. Rydym ni yn y Blaid Diddymu o'r farn mai'r effaith fydd gwthio myfyrwyr Cymru yn gynyddol tuag at astudio mewn prifysgolion yng Nghymru, a pheidio â mentro ymhellach i ffwrdd. I bob diben, gall hyn fod yn rhan o fudiad i arwain pobl ifanc yng Nghymru i aros yng Nghymru. Mae'n sicr na all y cyfyngu ar gyfleoedd y bydd hyn yn ei olygu fod yn beth da, ac felly, am y rhesymau hyn, rydym ni'n pleidleisio yn erbyn y Bil heddiw.

Hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am ei hymdrechion, er gwaethaf ein hanghytuno yn ystod y tymor Senedd, ac rwyf i yn dymuno yn dda iddi hi ym mha beth bynnag y mae hi'n penderfynu ei wneud nesaf. Diolch yn fawr.

Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl—Kirsty Williams.

The Minister to respond—Kirsty Williams.

Thank you very much. Can I thank those who have contributed this afternoon? I'm disappointed to hear that Suzy Davies is not able to join the session this afternoon, because I know that she has worked incredibly hard on this Bill, and I know that she's been fully committed to the scrutiny process. And, as I said in opening my comments today, I think we have a better Bill as a result of the efforts of the CYPE committee, and I have gone to great lengths to try and respond positively to the cross-party report that the committee published to try and meet those aspirations.

Can I thank Gareth Bennett for his kind words on my retirement? Can I gently remind him that the Welsh baccalaureate is accepted by the vast majority of institutions across England and Wales. Indeed, Presiding Officer, my own daughter was saved by her Welsh baccalaureate grade, which allowed her to go on to university this year, and there are many students like that. It's disappointing that the Abolish the Welsh Assembly Party won't be supporting the Bill today, but perhaps not so disappointing as the fact that Plaid Cymru—The Party of Wales will not take this historic opportunity, for the first time in our nation's history, to have our own curriculum, designed by the teachers of Wales for the children of Wales.

Can I just say once again, for the absolute avoidance of any doubt, Welsh histories and the story of Wales will be a compulsory part of this curriculum? It is included in the statutory guidance that has already been issued and will have a statutory underpinning as a result of this vote—hopefully, successful vote—this evening. There will be no way a school cannot teach the history of Wales, and, indeed, every single area of learning and experience is required to have a golden thread of a celebration of Welsh identity in all its diversity in every area, and that is underpinned in the legislation before us. The same is also true for issues around teaching on the environment and the climate crisis. Now, I accept it's election time, and there are petitions and e-mails to be sent, but it's regrettable, as I said, on this historic day, with the opportunity for the first time in our nation's history to have our own curriculum, that The Party of Wales will choose to vote against.

Can I conclude by thanking Lynne Neagle for her tough, astute, tenacious, sometimes bloody mindedness in her approach to this legislation? I mean that as a compliment, Lynne. As I said earlier, the results of the committee's work have made this a better Bill, and I have loved every minute—well, almost every minute—of being a Minister, but it is my experience on the backbenches, of having sat through endless Government debates and Government pieces of legislation that has guided my interaction with your committee over this time. I'm grateful for your leadership, and I applaud you for the work that you have done that has got us to this point. Presiding Officer, I commend this piece of legislation to our Senedd.

Diolch yn fawr iawn. A gaf i ddiolch i'r rhai sydd wedi cyfrannu y prynhawn yma? Rwyf wedi fy siomi o glywed nad yw Suzy Davies yn gallu ymuno â'r sesiwn y prynhawn yma, gan fy mod i'n gwybod ei bod hi wedi gweithio'n eithriadol o galed ar y Bil hwn, ac rwy'n gwybod ei bod hi wedi ymrwymo'n llwyr i'r broses graffu. Ac, fel y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol heddiw, rwy'n credu bod gennym ni Fil gwell o ganlyniad i ymdrechion y pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, ac rwyf i wedi ymdrechu'n fawr iawn i geisio ymateb yn gadarnhaol i'r adroddiad trawsbleidiol a gyhoeddodd y pwyllgor i geisio cyflawni'r dyheadau hynny.

A gaf i ddiolch i Gareth Bennett am ei eiriau caredig ar fy ymddeoliad? A gaf i ei atgoffa'n dyner fod bagloriaeth Cymru yn cael ei derbyn gan y mwyafrif llethol o sefydliadau ledled Cymru a Lloegr. Yn wir, Llywydd, cafodd fy merch fy hun ei hachub gan ei gradd bagloriaeth Cymru, a oedd wedi caniatáu iddi fynd ymlaen i'r brifysgol eleni, ac mae llawer o fyfyrwyr fel hynny. Mae'n destun siom na fydd Plaid Diddymu Cynulliad Cymru yn cefnogi'r Bil heddiw, ond efallai nad yw'n gymaint o destun siom â'r ffaith na fydd Plaid Cymru yn manteisio ar y cyfle hanesyddol hwn, am y tro cyntaf yn hanes ein cenedl, i fod â'n cwricwlwm ein hunain, wedi ei lunio gan athrawon Cymru ar gyfer plant Cymru.

A gaf i ddweud unwaith eto, er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth o gwbl, y bydd hanesion Cymru a stori Cymru yn rhan orfodol o'r cwricwlwm hwn? Mae wedi ei gynnwys yn y canllawiau statudol sydd eisoes wedi eu cyhoeddi a bydd ganddyn nhw sail statudol o ganlyniad i'r bleidlais hon—pleidlais lwyddiannus gobeithio—heno. Ni fydd unrhyw ffordd na all ysgol addysgu hanes Cymru, ac, yn wir, mae'n ofynnol bod gan bob un maes dysgu a phrofiad linyn aur o ddathlu hunaniaeth Cymru yn ei holl amrywiaeth ym mhob maes, ac mae hyn wrth wraidd y ddeddfwriaeth sydd ger ein bron. Mae'r un peth yn wir hefyd o ran materion sy'n ymwneud ag addysgu am yr amgylchedd a'r argyfwng hinsawdd. Nawr, rwy'n derbyn ei bod hi'n amser etholiad, ac mae deisebau a negeseuon e-bost i'w hanfon, ond mae'n destun gofid, fel y dywedais i, ar y diwrnod hanesyddol hwn, gyda'r cyfle am y tro cyntaf yn hanes ein cenedl i fod â'n cwricwlwm ein hunain, y bydd Plaid Cymru yn dewis pleidleisio yn ei erbyn.

A gaf i gloi trwy ddiolch i Lynne Neagle am ei hymagwedd galed, graff, ddygn, bengaled ar adegau at y ddeddfwriaeth hon? Rwy'n dweud hynny fel canmoliaeth, Lynne. Fel y dywedais i'n gynharach, mae canlyniadau gwaith y pwyllgor wedi gwneud hwn yn Fil gwell, ac rwyf i wedi dwlu ar bob munud—wel, bron bob munud—o fod yn Weinidog, ond fy mhrofiad o fod ar y meinciau cefn, o eistedd trwy ddadleuon diddiwedd gan y Llywodraeth a darnau o ddeddfwriaeth y Llywodraeth sydd wedi llywio fy ymwneud â'ch pwyllgor dros y cyfnod hwn. Rwy'n ddiolchgar i chi am eich arweinyddiaeth, ac rwy'n eich cymeradwyo am y gwaith yr ydych chi wedi ei wneud sydd wedi ein harwain ni at y pwynt hwn. Llywydd, rwy'n cymeradwyo'r darn hwn o ddeddfwriaeth i'n Senedd.

18:45

Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50C, rhaid cynnal pleidlais wedi ei chofnodi ar gynigion Cyfnod 4, felly bydd y bleidlais ar y cynnig yma yn cael ei chymryd yn ystod y cyfnod pleidleisio.

In accordance with Standing Order 26.50C, a recorded vote must be taken on Stage 4 motions, so I will defer voting on this motion until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

A dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio nawr, ac felly fe gymrwn ni doriad byr ar gyfer paratoi ar gyfer y bleidlais. Diolch.

And that brings us to voting time. So, we will take a short break in preparation for the voting. Thank you.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:49.

Plenary was suspended at 18:49.

18:50

Ailymgynullodd y Senedd am 18:51, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 18:51, with the Llywydd in the Chair.

17. Cyfnod Pleidleisio
17. Voting Time

Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar y Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy’n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-gymdeithasol) (Cymru) 2021, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yna a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, dau yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn.

We move now to voting time, and the first vote this afternoon is on the Equality Act 2010 (Authorities subject to a duty regarding Socio-economic Inequalities) (Wales) Regulations 2021, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 46, two abstentions and three against, and therefore the motion is agreed. 

Eitem 9 - Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau sy’n ddarostyngedig i ddyletswydd ynghylch Anghydraddoldebau Economaidd-gymdeithasol) (Cymru) 2021: O blaid: 46, Yn erbyn: 3, Ymatal: 2

Derbyniwyd y cynnig

Item 9 - The Equality Act 2010 (Authorities subject to a duty regarding Socio-economic Inequalities) (Wales) Regulations 2021: For: 46, Against: 3, Abstain: 2

Motion has been agreed

Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 11, y ddadl ar y drydedd gyllideb atodol 2020-21, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, 11 yn ymatal, 12 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei gymeradwyo. 

The next vote is on item 11, the debate on the third supplementary budget for 2020-21, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, 11 abstentions and 12 against, therefore the motion is agreed. 

Eitem 11 - Dadl: Trydedd Gyllideb Atodol 2020-21: O blaid: 28, Yn erbyn: 12, Ymatal: 11

Derbyniwyd y cynnig

Item 11 - Debate: The Third Supplementary Budget 2020-21: For: 28, Against: 12, Abstain: 11

Motion has been agreed

Eitem 12 yw'r bleidlais nesaf, y ddadl honno ar gyfraddau treth incwm Cymru 2021-22, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig hwnnw yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 48, dau yn ymatal, un yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei gymeradwyo. 

Item 12 is the debate on Welsh rates of income tax 2021-22, and I call for a vote on that motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 48, two abstentions and one against, and therefore that motion is agreed. 

Eitem 12 - Dadl: Cyfraddau Treth Incwm Cymru 2021-22: O blaid: 48, Yn erbyn: 1, Ymatal: 2

Derbyniwyd y cynnig

Item 12 - Debate: Welsh Rates of Income Tax 2021-22: For: 48, Against: 1, Abstain: 2

Motion has been agreed

Y cynnig nesaf i'w bleidleisio arno yw'r cynnig ar y gyllideb derfynol 2021-22. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, dau yn ymatal, 21 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn.

The next vote is on the final budget 2021-22, and I call for a vote on the motion. Open the vote. Close the vote. In favour 28, two abstentions and 21 against, and therefore that motion is agreed.

18:55

Eitem 13 - Dadl: Cyllideb Derfynol 2021-22: O blaid: 28, Yn erbyn: 21, Ymatal: 2

Derbyniwyd y cynnig

Item 13 - Debate: Final Budget 2021-22: For: 28, Against: 21, Abstain: 2

Motion has been agreed

Eitem 14 sydd nesaf, y cynnig ar y setliad llywodraeth leol 2021-22. Galw am bleidlais ar y cynnig hwnnw yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, pedwar yn ymatal, 19 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i gymeradwyo.

Item 14 is next, which was the debate on the local government settlement 2021-22. I call for a vote on that motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, four abstentions and 19 against, and therefore the motion is agreed.

Eitem 14 - Dadl: Setliad Llywodraeth Leol 2021-22: O blaid: 28, Yn erbyn: 19, Ymatal: 4

Derbyniwyd y cynnig

Item 14 - Debate: Local Government Settlement 2021-22: For: 28, Against: 19, Abstain: 4

Motion has been agreed

Eitem 15 sydd nesaf, y cynnig ar setliad yr heddlu 2021-22. Galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, pedwar yn ymatal, 10 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn.

Item 15 is next, which is the motion on the police settlement 2021-22. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 37, four abstentions and 10 against, therefore the motion is agreed.

Eitem 15 - Dadl: Setliad yr Heddlu 2021-22: O blaid: 37, Yn erbyn: 10, Ymatal: 4

Derbyniwyd y cynnig

Item 15 - Debate: The Police Settlement 2021-22: For: 37, Against: 10, Abstain: 4

Motion has been agreed

Y bleidlais nesaf fydd ar eitem 16 a'r cynnig hwnnw ar Gyfnod 4 y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru). Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Kirsty Williams. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, un yn ymatal, 18 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn.

The next vote will be on item 16, the Stage 4 of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Kirsty Williams. Open the vote. Close the vote. In favour 32, one abstention, 18 against, and therefore the motion is agreed.

Eitem 16 - Dadl: Cyfnod 4 y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru): O blaid: 32, Yn erbyn: 18, Ymatal: 1

Derbyniwyd y cynnig

Item 16 - Debate: Stage 4 of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill: For: 32, Against: 18, Abstain: 1

Motion has been agreed

A dyna ni. Dyna ddiwedd ar ein pleidleisio a diwedd ar ein gwaith am y dydd. Diolch yn fawr i chi i gyd. Prynhawn da—noswaith dda.

That brings our voting to a close and today's business to a close. Thank you. Good evening to you.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:57.

The meeting ended at 18:57.

Neges gan Ei Mawrhydi Y Frenhines, Pennaeth y Gymanwlad
A Message from Her Majesty The Queen, Head of the Commonwealth

Dros yr wythnos nesaf, wrth i ni ddathlu cyfeillgarwch, undod a chyflawniadau'r Gymanwlad, dyma gyfle inni fyfyrio ar y cyfnod digynsail a fu.

Er bod ein profiadau ni oll dros y flwyddyn ddiwethaf wedi bod yn wahanol ar draws y Gymanwlad, gwelwyd enghreifftiau nodedig o ddewrder, ymrwymiad ac ymroddiad gwirioneddol i ddyletswydd ym mhob un o wledydd a thiriogaethau’r Gymanwlad – yn arbennig felly gan y rheiny a fu’n gweithio ar y rheng flaen yn sicrhau bod gofal iechyd a gwasanaethau cyhoeddus eraill ar gael yn eu cymunedau. Mae hefyd wedi bod yn galondid gweld y cynnydd rhyfeddol sydd wedi ei wneud wrth ddatblygu brechlynnau a thriniaethau newydd.

Wrth i gynifer o bobl wynebu cyfnod anodd tu hwnt, dyfnhau wnaeth ein gwerthfawrogiad o’r gefnogaeth a’r gynhaliaeth a gawsom, a hynny drwy ein perthnasoedd ag eraill.

I nifer o bobl ar draws y Gymanwlad, profiad anarferol oedd gorfod cadw pellter cymdeithasol a byw a gweithio ar wahân. Yn ein bywyd bob dydd, bu’n rhaid inni ddod i arfer â chysylltu a chyfathrebu â phobl drwy dechnoleg arloesol – ac mae hyn wedi bod yn brofiad newydd i nifer ohonom. Ar-lein y cynhaliwyd sgyrsiau a chyfarfodydd, gan gynnwys cyfarfodydd y Gymanwlad, a golygodd hyn y gallai pobl gysylltu â’u ffrindiau, eu teulu a’u cydweithwyr neu gymheiriaid nad oedd modd cwrdd â hwy yn y cnawd. Wrth i amser fynd rhagddo, rydym wedi mynd i fwynhau cyfathrebu fel hyn fwyfwy, gan iddo olygu y gallwn gysylltu â’n gilydd ar unwaith a goresgyn unrhyw rwystrau neu raniadau, ac mae hyn yn ei dro wedi lleddfu unrhyw deimlad o bellter.

Rydym oll wedi parhau i werthfawrogi’r gefnogaeth, y profiadau eang a’r wybodaeth a ddaw yn sgil gweithio gydag eraill, ac rwy’n mawr obeithio y gallwn gadw’r ymdeimlad newydd hwn o agosatrwydd a chymuned. Wrth edrych tua’r dyfodol, bydd perthnasoedd ag eraill ar draws y Gymanwlad yn parhau i fod yn bwysig wrth inni weithio i greu dyfodol sy’n gyffredin rhyngom ac sy’n gynaliadwy ac yn saffach. Gan hynny, gall y gwledydd a’r cymunedau yr ydym yn byw ynddynt, lle bynnag y bônt, fod yn iachach ac yn hapusach inni oll.

Over the coming week, as we celebrate the friendship, spirit of unity and achievements of the Commonwealth, we have an opportunity to reflect on a time like no other.

Whilst experiences of the last year have been different across the Commonwealth, stirring examples of courage, commitment and selfless dedication to duty have been demonstrated in every Commonwealth nation and territory, notably by those working on the front line who have been delivering health care and other public services in their communities. We have also taken encouragement from remarkable advances in developing new vaccines and treatments.

The testing times experienced by so many have led to a deeper appreciation of the mutual support and spiritual sustenance we enjoy by being connected to others.

The need to maintain greater physical distance, or to live and work largely in isolation, has, for many people across the Commonwealth, been an unusual experience. In our everyday lives, we have had to become more accustomed to connecting and communicating via innovative technology - which has been new to some of us - with conversations and communal gatherings, including Commonwealth meetings, conducted online, enabling people to stay in touch with friends, family, colleagues, and counterparts who they have not been able to meet in person. Increasingly, we have found ourselves able to enjoy such communication, as it offers an immediacy that transcends boundaries or division, helping any sense of distance to disappear.

We have all continued to appreciate the support, breadth of experiences and knowledge that working together brings, and I hope we shall maintain this renewed sense of closeness and community. Looking forward, relationships with others across the Commonwealth will remain important as we strive to deliver a common future that is sustainable and more secure, so that the nations and neighbourhoods in which we live, wherever they are located, become healthier and happier places for us all.