Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
01/10/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ond dwi wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, taw'r Trefnydd, Rebecca Evans, fydd yn ateb y cwestiynau heddiw ar ran y Prif Weinidog. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, but I've received notification, under Standing Order 12.58, that the Trefnydd, Rebecca Evans, will answer questions today on behalf of the First Minister. The first question is from Joyce Watson.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fesurau i wella cyfraddau ailgylchu yng Nghymru? OAQ54411
1. Will the First Minister make a statement on measures to improve recycling rates in Wales? OAQ54411
Wales has the third-highest household waste recycling rate in the world. We are taking steps to further improve recycling rates through behaviour change initiatives, and through developing new infrastructure for more material to be recycled. We're working closely with our local authority partners and supporting with targeted funding.
Cymru sydd â'r drydedd gyfradd ailgylchu gwastraff cartref uchaf yn y byd. Rydym ni'n cymryd camau i wella cyfraddau ailgylchu ymhellach trwy fentrau newid ymddygiad, a thrwy ddatblygu seilwaith newydd er mwyn i fwy o ddeunydd gael ei ailgylchu. Rydym ni'n gweithio'n agos gyda'n partneriaid awdurdod lleol ac yn cynorthwyo gyda chyllid wedi'i dargedu.
I thank you very much for that answer, Minister. The Welsh Government do have a proven track record, as you say, of taking this issue quite seriously, with Wales being global leaders in that recycling. And that's something, I think, that we all need to be extremely proud of. And I'm pleased to hear about their ongoing commitment to further improving recycling rates and working towards a zero-waste Wales. Some communities, individuals and businesses are taking it seriously, and that's only a good thing. There's been a real shift in awareness in recent years. What I would like to see, and I'm sure we all would, is a reduction in the amount of material that we need to recycle in the first place, particularly when it comes to single-use plastic. Much of that plastic is completely unnecessary, and, in terms of material that can't be recycled, 80 per cent of it is still plastic.
So, I would like to know what actions the Welsh Government are taking to reduce the use of single-use plastic, in whatever form it is, particularly those materials that, at the moment, we cannot recycle at all.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb yna, Gweinidog. Mae gan Lywodraeth Cymru hanes profedig, fel y dywedwch, o gymryd y mater hwn o ddifrif, ac mae Cymru'n un o arweinwyr y byd yn yr ailgylchu hwnnw. Ac mae hynny'n rhywbeth, rwy'n credu, y mae angen i bob un ohonom ni fod yn falch iawn ohono. Ac rwy'n falch o glywed am eu hymrwymiad parhaus i wella cyfraddau ailgylchu ymhellach a gweithio tuag at Gymru ddiwastraff. Mae rhai cymunedau, unigolion a busnesau yn ei gymryd o ddifrif, a dim ond peth da yw hynny. Bu newid gwirioneddol o ran ymwybyddiaeth yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yr hyn yr hoffwn i ei weld, ac rwy'n siŵr y byddem ni i gyd yn ei hoffi, yw gostyngiad i faint o ddeunydd y mae angen i ni ei ailgylchu yn y lle cyntaf, yn enwedig o ran plastig untro. Mae llawer o'r plastig hwnnw'n gwbl ddiangen, ac, o ran deunydd na ellir ei ailgylchu, mae 80 y cant ohono'n dal i fod yn blastig.
Felly, hoffwn wybod pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau'r defnydd o blastig untro, ar ba ffurf bynnag y mae, yn enwedig y deunyddiau hynny na allwn, ar hyn o bryd, eu hailgylchu o gwbl.
I thank Joyce Watson, and she's quite right that we should be extremely proud of what we have achieved here in Wales. And we are very much a global leader; countries across the world are looking to us for an example of what can be done, because, of course, since devolution, our household waste recycling rate has increased from just 5.2 per cent to 61 per cent, and it's the third highest in the world. But, clearly, there's no room for complacency and we can do much more. Joyce Watson raised the importance of ensuring that businesses also play their part, and the Deputy Minister for Housing and Local Government has launched a consultation on business recycling. This will seek to see whether we can have businesses separating and recycling their waste in the same way that we already do at home.
And that issue of banning certain single-use plastics is extremely important, and the deputy Minister has also signalled that she's keen to introduce legislation to ban a number of single-use plastic items, and they include cotton bud sticks, cutlery, plates, straws, stirrers, balloon sticks and cups. I know that Joyce Watson is a big supporter of beach cleans, and many of those items will be frequent culprits, I think, when we do our beach cleans.
Diolchaf i Joyce Watson, ac mae'n hollol iawn y dylem ni fod yn hynod falch o'r hyn yr ydym ni wedi ei gyflawni yma yng Nghymru. Ac rydym ni'n sicr yn arweinydd byd-eang; mae gwledydd ar draws y byd yn edrych atom ni am enghraifft o'r hyn y gellir ei wneud, oherwydd, wrth gwrs, ers datganoli, mae ein cyfradd ailgylchu gwastraff cartref wedi cynyddu o ddim ond 5.2 y cant i 61 y cant, a dyma'r trydydd uchaf yn y byd. Ond, yn amlwg, nid oes lle i laesu dwylo a gallwn wneud llawer mwy. Cododd Joyce Watson bwysigrwydd sicrhau bod busnesau hefyd yn chwarae eu rhan, ac mae'r Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi lansio ymgynghoriad ar ailgylchu busnes. Bydd hwn yn ceisio gweld a allwn ni gael busnesau i wahanu ac ailgylchu eu gwastraff yn yr un ffordd ag yr ydym ni eisoes yn ei wneud yn y cartref.
Ac mae'r mater hwnnw o wahardd plastigau untro penodol yn bwysig dros ben, ac mae'r dirprwy Weinidog hefyd wedi awgrymu ei bod yn awyddus i gyflwyno deddfwriaeth i wahardd nifer o eitemau plastig untro, ac maen nhw'n cynnwys ffyn cotwm, cyllyll a ffyrc, platiau, gwellt, trochwyr, ffyn balŵn a chwpanau. Gwn fod Joyce Watson yn gefnogwr brwd o sesiynau glanhau traethau, a bydd llawer o'r eitemau hynny yn ymddangos yn aml, rwy'n credu, pan ein bod ni'n glanhau ein traethau.
Minister, in April the Government brought forward the circular economy fund—a £6.5 million fund. Two windows for the small grant element of that fund have now closed, and the one window for the larger grant has just finished. Are you in a position to give us an update on how those grants have been—. Have they been successful in the uptake that the industry and consumers have taken on board? I appreciate you can't give us exact numbers, and I'd be grateful if you could put that on the record at a later date, but can you give us an overall impression of how those grant opportunities have been taken up by people across Wales?
Gweinidog, ym mis Ebrill cyflwynodd y Llywodraeth y gronfa economi gylchol—cronfa o £6.5 miliwn. Mae dwy ffenestr ar gyfer elfen grantiau bach y gronfa honno wedi cau erbyn hyn, ac mae'r un ffenestr ar gyfer y grant mwy newydd ddod i ben. A ydych chi mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch sut y mae'r grantiau hynny wedi bod—. A ydyn nhw wedi bod yn llwyddiannus o ran nifer y defnyddwyr ac elfennau diwydiant sydd wedi manteisio arnyn nhw? Rwy'n sylweddoli na allwch chi roi'r union niferoedd i ni, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi hynny ar y cofnod yn ddiweddarach, ond a allwch chi roi argraff gyffredinol i ni o sut y mae pobl ledled Cymru wedi manteisio ar y cyfleoedd grant hynny?
Yes, there's been huge interest in the circular economy fund, and, of course, it's a £6.5 million fund focused on stimulating demand and use for recycled material. The successful businesses will be committed to taking on board our particular focus on getting to the point where we are a zero-waste nation. I know that the Minister will be making a statement shortly on the circular economy fund.
Gallaf, bu diddordeb mawr yn y gronfa economi gylchol, ac, wrth gwrs, cronfa £6.5 miliwn yw hon sy'n canolbwyntio ar ysgogi'r galw am ddeunydd ailgylchu a'r defnydd ohono. Bydd y busnesau llwyddiannus wedi ymrwymo i roi ystyriaeth i'n pwyslais penodol ar gyrraedd y pwynt lle'r ydym yn genedl ddiwastraff. Gwn y bydd y Gweinidog yn gwneud datganiad yn fuan ar y gronfa economi gylchol.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y posibilrwydd o ddatblygu morlyn llanw ym Mae Abertawe? OAQ54416
2. Will the First Minister make a statement on the potential development of a Swansea Bay tidal lagoon? OAQ54416
We continue to work with a range of partners to find investment projects to ensure the marine energy industry in Wales, including Swansea bay, has a strong and positive future. We are considering the report of the Swansea bay city region taskforce into potential models to deliver a lagoon in Wales.
Rydym ni'n parhau i weithio gydag amrywiaeth o bartneriaid i ddod o hyd i brosiectau buddsoddi i sicrhau bod gan y diwydiant ynni'r môr yng Nghymru, gan gynnwys bae Abertawe, ddyfodol cryf a chadarnhaol. Rydym ni'n ystyried adroddiad tasglu dinas-ranbarth bae Abertawe ar fodelau posibl ar gyfer darparu morlyn yng Nghymru.
Trefnydd, thank you for that. As you said, the Swansea bay city region taskforce report suggested some head-turning ideas indeed, including a floating community of up to 10,000 homes and shops in Swansea bay. Also proposed is a floating solar farm and an underwater data centre for technology companies to keep servers cool, in Swansea bay. It's also reported that the cost of the scheme has reduced by 30 per cent, from the original £1.3 billion. Now, as you alluded to, this report was submitted to the Welsh Government in May of this year, and, earlier this month, the leader of Swansea Council, Councillor Rob Stewart, stated that the Welsh Government had, during discussions, 'responded positively to the report'. Well, in the absence of anything coming our way, could you now inform Assembly Members of the view of Welsh Government on the report, and when you expect to make a formal decision, particularly in terms of any Welsh Government investment on this matter?
Trefnydd, diolch am hynna. Fel y dywedasoch, awgrymodd adroddiad tasglu dinas-ranbarth bae Abertawe rai syniadau a fyddai'n troi pennau yn wir, gan gynnwys cymuned arnofiol o hyd at 10,000 o gartrefi a siopau ym mae Abertawe. Cynigir hefyd fferm solar arnofiol a chanolfan ddata danddwr i gwmnïau technoleg gadw gweinyddion yn oer, ym mae Abertawe. Adroddir hefyd bod cost y cynllun wedi gostwng gan 30 y cant, o'r £1.3 biliwn gwreiddiol. Nawr, fel y soniasoch, cyflwynwyd yr adroddiad hwn i Lywodraeth Cymru ym mis Mai eleni, ac, yn gynharach y mis hwn, dywedodd arweinydd Cyngor Abertawe, y Cynghorydd Rob Stewart, bod Llywodraeth Cymru, yn ystod trafodaethau, wedi ymateb yn gadarnhaol i'r adroddiad. Wel, yn absenoldeb unrhyw beth yn ein cyrraedd, a allech chi roi gwybod i Aelodau'r Cynulliad nawr beth yw barn Llywodraeth Cymru ar yr adroddiad, a phryd yr ydych chi'n disgwyl gwneud penderfyniad ffurfiol, yn enwedig o ran unrhyw fuddsoddiad gan Lywodraeth Cymru ar y mater hwn?
I thank Dai Lloyd for raising this issue. Of course, the taskforce to which he refers is being led by Swansea city council, on behalf of the Swansea bay city region. And the membership is drawn from a wide range of statutory and regulatory bodies, which will be required, in order to take forward any potential projects, should a suitable financial model come forward. Welsh Government has provided funding for that taskforce already to undertake a number of packages of work, procured from independent experts, which is looking very much at the financial modelling, the business case and the infrastructure delivery issues. And that work is intended, really, to develop a financial model that could include a mixture of revenue and capital streams, wider regeneration—and you've given some examples of that—and energy-related innovation proposals, and some other aspects as well. So, it's potentially a very exciting scheme. Welsh Government's very interested in it. You'll recall that, under the previous scheme, Welsh Government had agreed that there would be up to £200 million of financial transactions capital available to support that, and I can confirm that that funding would still be available should a viable and value-for-money model come forward.
Diolchaf i Dai Lloyd am godi'r mater hwn. Wrth gwrs, mae'r tasglu y mae'n cyfeirio ato yn cael ei arwain gan gyngor dinas Abertawe, ar ran dinas-ranbarth bae Abertawe. A daw'r aelodau o amrywiaeth eang o gyrff statudol a rheoleiddio, a fydd yn ofynnol, er mwyn bwrw ymlaen ag unrhyw brosiectau posibl, pe byddai model ariannol addas yn cael ei gyflwyno. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid i'r tasglu hwnnw eisoes i ymgymryd â nifer o becynnau gwaith, wedi eu caffael gan arbenigwyr annibynnol, sy'n edrych yn fanwl iawn ar y modelu ariannol, yr achos busnes a'r materion cyflenwi seilwaith. A bwriedir i'r gwaith hwnnw, mewn gwirionedd, ddatblygu model ariannol a allai gynnwys cymysgedd o ffrydiau refeniw a chyfalaf, adfywio ehangach—ac rydych chi wedi rhoi rhai enghreifftiau o hynny—a chynigion arloesi sy'n gysylltiedig ag ynni, a rhai agweddau eraill hefyd. Felly, mae'n bosibl y gallai fod yn gynllun cyffrous iawn. Mae gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb mawr ynddo. Byddwch yn cofio, o dan y cynllun blaenorol, bod Llywodraeth Cymru wedi cytuno y byddai hyd at £200 miliwn o gyfalaf trafodion ariannol ar gael i gefnogi hynny, a gallaf gadarnhau y byddai'r cyllid hwnnw ar gael o hyd pe byddai modd cyflwyno model hyfyw sy'n cynnig gwerth am arian.
I'm very pleased to hear those last comments there, Trefnydd. That was part of the question I was going to ask you, but you'll be glad to know it wasn't the entire question. I think the important point to make here is that this no-brainer of an idea still remains an amazing idea for the region, for Wales as a whole and, indeed, for the UK supply chain. The Welsh Conservative group here is certainly making its views known to the new UK Government, and I hope that your Government is as well. As part of that, I wonder if you could give me an indication of the scrutiny that Welsh Government has done on Natural Resources Wales's handling of the marine licence application for the original project, because the last thing we want, with any new ideas, is delays of that nature occurring again?
Rwy'n falch iawn o glywed y sylwadau olaf yna, Trefnydd. Dyna oedd rhan o'r cwestiwn yr oeddwn i'n mynd i'w ofyn i chi, ond byddwch yn falch o wybod nad dyna oedd y cwestiwn cyfan. Rwy'n credu mai'r pwynt pwysig i'w wneud yn y fan yma yma yw bod y syniad hwn sy'n gwneud synnwyr perffaith yn dal i fod yn syniad gwych i'r rhanbarth, i Gymru gyfan ac, yn wir, i gadwyn gyflenwi'r DU. Mae grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn y fan yma yn sicr yn gwneud ei farn yn hysbys i Lywodraeth newydd y DU, a gobeithiaf fod eich Llywodraeth chithau yn gwneud hynny hefyd. Yn rhan o hynny, tybed a allech chi roi syniad i mi o'r craffu y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud ar y modd y mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymdrin â'r cais am drwydded forol ar gyfer y prosiect gwreiddiol, oherwydd y peth olaf yr ydym ni eisiau ei weld, gydag unrhyw syniadau newydd, yw oedi o'r math hwnnw yn digwydd eto?
Thank you. I'm really pleased to hear that the Welsh Conservatives will be putting the pressure that they can on the UK Government in terms of supporting a Swansea bay tidal lagoon. And, of course, the UK Labour Party has said that it would be something that it would be keen to look to bring forward should it be in the position of forming a Government. But it is important that all of those issues relating to the marine licence are fully looked at. I know that the Minister with responsibility for environment and rural affairs is very much sighted on those, and we would be considering that alongside any other potential blockages that we would have to overcome as the project, hopefully, moves forward.
Diolch. Rwy'n falch iawn o glywed y bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn rhoi'r pwysau y gallan nhw ar Lywodraeth y DU o ran cefnogi morlyn llanw i fae Abertawe. Ac, wrth gwrs, mae Plaid Lafur y DU wedi dweud y byddai'n rhywbeth y byddai'n awyddus i geisio ei gyflwyno pe byddai yn y sefyllfa o allu ffurfio Llywodraeth. Ond mae'n bwysig bod yr holl faterion hynny yn ymwneud â'r drwydded forol yn cael eu hystyried yn llawn. Gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr amgylchedd a materion gwledig yn gwbl ymwybodol o'r rheini, a byddem yn ystyried hynny ochr yn ochr ag unrhyw rwystrau posibl eraill y byddai'n rhaid i ni eu goresgyn wrth i'r prosiect, gobeithio, symud yn ei flaen.
Trefnydd, whilst the initial plans were not favourable, the potential for tidal lagoons to address the climate emergency and our impending energy crisis cannot be overstated. Trefnydd, an ideal way of trialling the technology would be through a smaller-scale project in conjunction with a heavy energy user. Would the Welsh Government consider a joint venture with Port Talbot steelworks in order to showcase the potential of tidal lagoons to decarbonise our energy supply?
Trefnydd, er nad oedd y cynlluniau cychwynnol yn ffafriol, ni ellir gorbwysleisio'r potensial i forlynnoedd llanw fynd i'r afael ag argyfwng yr hinsawdd a'n hargyfwng ynni sydd ar ddod. Trefnydd, un ffordd ddelfrydol o dreialu'r dechnoleg fyddai drwy brosiect ar raddfa lai ar y cyd â defnyddiwr ynni trwm. A fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried menter ar y cyd â gwaith dur Port Talbot er mwyn dangos potensial morlynnoedd llanw i ddatgarboneiddio ein cyflenwad ynni?
Well, Welsh Government is extremely excited about, and ambitious about, the potential of marine energy in the round. And I know that the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs spoke at the ocean energy conference just yesterday in Dublin. And she was talking about the more than £71 million of European funding that has been agreed and which will deliver over £117 million of investment in Wales, and some of that will be in the region that you represent. There's a business in Swansea, which is a wave energy developer—Marine Power Systems—and they've successfully concluded their year-long sea trials, testing this over the summer. Their WaveSub quarter scale prototype has achieved its crucial milestones, and they've been awarded €13 million of that funding to design and manufacture a larger scale device. So, there's a huge amount of work and effort going on in the area of marine energy in the round.
Wel, mae Llywodraeth Cymru yn llawn cynnwrf am botensial ynni'r môr yn gyffredinol ac yn uchelgeisiol yn ei gylch. A gwn fod Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig wedi siarad yng nghynhadledd ynni'r môr ddoe ddiwethaf yn Nulyn. Ac roedd yn sôn am fwy na £71 miliwn o gyllid Ewropeaidd y cytunwyd arno ac a fydd yn darparu dros £117 miliwn o fuddsoddiad yng Nghymru, a bydd rhywfaint o hynny yn y rhanbarth yr ydych chi'n ei gynrychioli. Ceir busnes yn Abertawe, sy'n ddatblygwr ynni'r tonnau—Marine Power Systems—ac maen nhw wedi cwblhau eu treialon môr blwyddyn o hyd yn llwyddiannus, gan brofi hyn yn ystod yr haf. Mae eu prototeip graddfa chwarter WaveSub wedi cyrraedd ei gerrig milltir hanfodol, a dyfarnwyd €13 miliwn o'r cyllid hwnnw iddyn nhw i ddylunio a gweithgynhyrchu dyfais ar raddfa fwy. Felly, mae llawer iawn o waith ac ymdrech yn mynd ymlaen ym maes ynni'r môr yn gyffredinol.
I'm just going to add to the unanimity across political parties on this. Tidal lagoons will develop across the world—that's inevitable. Reliable and consistent electricity is something we need to be developing. Following the latest Hinkley Point predicted increase in building costs, going alongside its capped storage costs, and almost certainly—though we haven't had it yet, it'll have it underwritten—its demolition costs, the cost of tidal lagoon is now substantially less than that of Hinkley Point. Will the Minister get the Government to make the point to the Westminster Government that if Hinkley Point is able to go ahead, then we can see no reason why the Swansea tidal lagoon can't?
Hoffwn ychwanegu at yr unfrydedd ar draws pleidiau gwleidyddol ar hyn. Bydd morlynnoedd llanw yn datblygu ar draws y byd—mae hynny'n anochel. Mae trydan dibynadwy a chyson yn rhywbeth y mae angen i ni fod yn ei ddatblygu. Yn dilyn y cynnydd tebygol i gostau adeiladu yn Hinkley Point, sy'n bodoli ochr yn ochr â'i gostau storio a gapiwyd, a bron yn sicr—er nad ydym wedi eu cael eto, byddant yn cael eu tanysgrifennu—costau ei ddymchwel, mae cost morlyn llanw yn sylweddol llai na chost Hinkley Point erbyn hyn. A wnaiff y Gweinidog ofyn i'r Llywodraeth wneud y pwynt i Lywodraeth San Steffan, os gall Hinkley Point fynd yn ei flaen, yna ni allwn weld unrhyw reswm pam na all morlyn llanw Abertawe?
Absolutely, and there are so many reasons for Swansea tidal lagoon to go ahead, not least because of the important role that it could play in terms of addressing skill levels in the region and providing opportunities for excellent jobs, and putting Wales at the forefront of a new global technology. Because, as Mike Hedges says, tidal lagoon energy is going to happen in the world, and wouldn't it be fantastic if Wales was on the front line of that?
Yn hollol, ac mae cynifer o resymau pam y bydd morlyn llanw Abertawe yn mynd yn ei flaen, yn enwedig oherwydd y rhan bwysig y gallai ei chwarae o ran mynd i'r afael â lefelau sgiliau yn y rhanbarth a darparu cyfleoedd am swyddi rhagorol, a rhoi Cymru ar flaen y gad technoleg fyd-eang newydd. Oherwydd, fel y dywed Mike Hedges, mae ynni morlyn llanw yn mynd i ddigwydd yn y byd, ac oni fyddai'n wych pe byddai Cymru ar y rheng flaen yn hynny o beth?
Cwestiynau nawr gan arweinwyr a chynrychiolwyr y pleidiau, ac, ar ran Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Questions now from party leaders and representatives, and, on behalf of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Trefnydd, mi gafodd llawer o bobl eu dychryn yr wythnos diwethaf gan beth o ddewis iaith Prif Weinidog Prydain yn Nhŷ'r Cyffredin, eu dychryn y byddai fo yn gallu bod mor ddi-hid o ofnau Aelodau Seneddol ynglŷn â thrais corfforol yn eu herbyn, a'i fod o mor barod i amharchu'r cof am Aelod Seneddol gafodd ei llofruddio oherwydd ei daliadau. Ar ba bynnag ochr i'r ddadl Brexit mae rhywun, a wnewch chi ymuno â fi i gondemnio yr hyn glywon ni gan un sydd i fod i ddangos arweiniad?
Thank you, Llywydd. Trefnydd, many people were shocked last week by some of the language chosen by the UK Prime Minister in the House of Commons. They were shocked that he could be so thoughtless in terms of the fears of Members of Parliament regarding physical violence against them, and that he was so willing to disrespect the memory of an MP who was murdered because of her beliefs. Whatever your stance on Brexit, will you join with me in condemning what we heard from one who is supposed to show leadership?
I absolutely will join you, and I would attach my name and that of the Government, and I'm sure our party as a whole, in terms of just being absolutely shocked by the language that was used by the Prime Minister in terms of an absolutely devastating and awful thing that has happened. And, we understand it as elected representatives, but Jo would have had a family—obviously did have a family—which has been desperately hurt by this. The kind of language that the Prime Minister uses just heaps more hurt on top of that.
Yn sicr mi wnaf i ymuno â chi, a byddwn yn atodi fy enw i ac enw'r Llywodraeth, ac rwy'n siŵr ein plaid yn ei chyfanrwydd, o ran cael ein syfrdanu'n llwyr gan yr iaith a ddefnyddiwyd gan Brif Weinidog y DU o ran rhywbeth cwbl ddinistriol ac ofnadwy sydd wedi digwydd. Ac rydym ni'n ei ddeall fel cynrychiolwyr etholedig, ond byddai gan Jo deulu—mi oedd ganddi deulu yn amlwg—y mae hyn wedi peri loes dybryd iddo. Y cwbl y mae'r math o iaith y mae'r Prif Weinidog yn ei ddefnyddio yn ei wneud yw pentyrru mwy o loes ar ben hynny.
As I said in my first question, all of us, of course, on both sides of the debate have to get our tone right. I read Welsh Government's policy update on Brexit, published last week, 'A brighter future for Wales', and in that document the Government floats proposals, including summary deportation of migrants and tracking of migrants through national insurance. Now, parking for one second the hypocrisy there of saying that at a time when your own party conference voted to maintain and extend freedom of movement, do you understand concerns that this could, in fact, ratchet up a sense of creating a hostile environment towards migrants and could actually encourage the kind of intolerance that has become such a feature of the Brexit debate?
Fel y dywedais yn fy nghwestiwn cyntaf, mae'n rhaid i bob un ohonom ni, wrth gwrs, ar ddwy ochr y ddadl gael ein tôn yn gywir. Darllenais ddiweddariad polisi Llywodraeth Cymru ar Brexit, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, 'Dyfodol mwy disglair i Gymru', ac yn y ddogfen honno mae'r Llywodraeth yn awgrymu cynigion, gan gynnwys allgludo ymfudwyr yn ddiannod ac olrhain ymfudwyr drwy yswiriant gwladol. Nawr, gan roi o'r neilltu am eiliad y rhagrith yn y fan yna o ddweud, ar adeg pan bleidleisiodd cynhadledd eich plaid eich hun i gynnal ac ymestyn rhyddid i symud, a ydych chi'n deall pryderon y gallai hyn, mewn gwirionedd, gynyddu synnwyr o greu amgylchedd gelyniaethus tuag at ymfudwyr ac a allai annog mewn gwirionedd y math o anoddefgarwch sydd wedi dod yn gymaint o nodwedd o'r ddadl Brexit?
I'm afraid you're mixing two things that are completely separate here, and you're misrepresenting, I think, to be fair, what we said in 'A brighter future for Wales', and particularly what we said on migration. So, nowhere in that document have we advocated forced deportations, and nowhere have we advocated or talked of a hostile environment for migrants from anywhere in the world or the imposition of identity cards, which I know is something that Plaid Cymru have also said that we would seek to impose. What we do say is that the UK needs to be more effective in ensuring that EU citizens who move here do so on the basis of the EU's freedom of movement legislation. That doesn't give an unrestricted right to reside in another EU or European Economic Area country, because freedom of movement applies to the employed or self-employed and those with independent means, or students. And that is very much what happens in other countries across Europe and across the EEA. So,to take Ireland, for example, EEA nationals, other than the UK, are only allowed to remain in Ireland as a jobseeker there for three months, and, at that point, you can only remain if you're employed or self-employed or if you're financially sufficient or you are a student. And if we look to Norway, you have to register with the police within three months and you can stay up to six months as a jobseeker, but, if you do not get a job within six months, you must leave Norway, and Norway, of course, is No. 1 on the Economist Intelligence Unit's democracy index. So, what we are suggesting is very much in line with our existing rules and our membership of the European Union, and it is nothing more.
Rwy'n ofni eich bod chi'n cymysgu dau beth sy'n gwbl ar wahân yn y fan yma, ac rydych chi'n cam-gynrychioli, rwy'n credu, a bod yn deg, yr hyn a ddywedasom yn 'Dyfodol mwy disglair i Gymru', ac yn enwedig yr hyn a ddywedasom am ymfudo. Felly, nid ydym ni wedi argymell allgludiadau gorfodol yn unman yn y ddogfen honno, ac nid ydym ni wedi argymell nac wedi sôn am amgylchedd gelyniaethus i ymfudwyr o unrhyw le yn y byd yn unman ychwaith, na gorfodi cardiau adnabod, sydd, mi wn, yn rhywbeth y mae Plaid Cymru hefyd wedi dweud y byddem ni'n ceisio eu gorfodi. Yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud yw bod angen i'r DU fod yn fwy effeithiol o ran sicrhau bod dinasyddion yr UE sy'n symud yma yn gwneud hynny ar sail deddfwriaeth rhyddid i symud yr UE. Nid yw hynny'n rhoi hawl anghyfyngedig i breswylio mewn gwlad arall yn yr UE neu yn Ardal Economaidd Ewrop, gan fod rhyddid i symud yn berthnasol i bobl gyflogedig neu hunangyflogedig a'r rheini sydd â moddau annibynnol, neu fyfyrwyr. A dyna'n union sy'n digwydd mewn gwledydd eraill ar draws Ewrop ac ar draws yr AEE. Felly, i gymryd Iwerddon, er enghraifft, dim ond am dri mis y caniateir i wladolion yr AEE, ac eithrio'r DU, aros yn Iwerddon fel ceisiwr gwaith, ac ar yr adeg honno, cewch aros dim ond os ydych chi'n gyflogedig neu'n hunangyflogedig neu os ydych chi'n ariannol ddigonol neu'n fyfyriwr. Ac os edrychwn ni ar Norwy, mae'n rhaid i chi gofrestru gyda'r heddlu o fewn tri mis a gallwch aros hyd at chwe mis fel ceisiwr gwaith, ond, os na chewch chi swydd o fewn chwe mis, mae'n rhaid i chi adael Norwy, a Norwy, wrth gwrs, sydd yn y safle uchaf ar fynegai democratiaeth Uned Gwybodaeth yr Economist. Felly, mae'r hyn yr ydym ni'n ei awgrymu yn cyd-fynd yn bendant â'n rheolau presennol a'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac nid yw'n ddim mwy na hynny.
Rydym ni'n sôn am bwysigrwydd y defnydd o iaith; gadewch imi droi at ddefnydd o'r iaith Gymraeg. Mi oedd hi'n ymddangos bod yna gryn gonsensws wedi'i gyrraedd i roi'r enw 'Senedd' ar y sefydliad yma. Mi fyddai deddfwriaeth newydd yn adlewyrchu'r ffaith mai Welsh Parliament ydy ystyr hynny, ond mi fyddem ni'n rhoi enw cynhenid Cymreig i'r sefydliad o ddechrau'r bennod nesaf yn ei hanes.
We’re talking about the importance of the use of language; let me turn to the use of the Welsh language. It did appear that there was quite some consensus achieved in terms of giving the name ‘Senedd’ to this institution. New legislation would reflect the fact that ‘Welsh Parliament’ is the meaning of the term ‘Senedd’, but we would give an inherently Welsh name to the institution from the start of the next chapter of its history.
'Senedd' has increasingly become a norm when people refer to this place. Yes, they call it the Welsh Assembly, they call it the National Assembly, they call it the Assembly, but more and more this building is known as the Senedd in both languages, which belong to all of us in Wales, whichever our language or languages of choice. And now we can take the small but significant step of adopting that name for the institution itself. In November, the First Minister said,
'If I had to choose, I’d have to go with the Senedd'.
Now, your party's proposal is to go with Senedd/Welsh Parliament. How incapable do you think the people of Wales are to deal with and, indeed, to embrace the word 'Senedd', much as 'the Dáil' is the norm in Ireland, for example? And how keen are you to see the First Minister backing his own instincts on this, rather than teaming up with the Tories in throwing out the Welsh-only name?
Mae 'Senedd' wedi dod yn fwyfwy arferol pan fydd pobl yn cyfeirio at y lle hwn. Ydyn, maen nhw'n alw'n Cynulliad Cymru, maen nhw'n ei alw'n Cynulliad Cenedlaethol, maen nhw'n ei alw'n Cynulliad, ond yn gynyddol mae'r adeilad hwn yn cael ei adnabod fel y Senedd yn y ddwy iaith, sy'n perthyn i bob un ohonom ni yng Nghymru, pa bynnag un neu rai yw ein hiaith neu ieithoedd o ddewis. A nawr gallwn gymryd y cam bach ond arwyddocaol o fabwysiadu'r enw hwnnw ar gyfer y sefydliad ei hun. Ym mis Tachwedd, dywedodd y Prif Weinidog,
Pe byddai'n rhaid i mi ddewis, byddai'n rhaid i mi ddewis y Senedd.
Nawr, cynnig eich plaid chi yw dewis y Senedd/Welsh Parliament. Pa mor analluog ydych chi'n credu yw pobl Cymru i ymdopi ac, yn wir, croesawu'r gair 'Senedd', yn yr un modd ag mai'r 'Dáil' yw'r norm yn Iwerddon, er enghraifft? A pha mor awyddus ydych chi i weld y Prif Weinidog yn cefnogi ei reddfau ei hun ar hyn, yn hytrach na chyfuno â'r Torïaid i gael gwared ar yr enw uniaith Gymraeg?
I have to say, Llywydd, that I think this is a matter for the National Assembly, rather than a matter for Welsh Government, because we will all be casting a free vote on this particular issue, as I'm sure other Members will as well.
Mae'n rhaid i mi ddweud, Llywydd, fy mod i'n credu mai mater i'r Cynulliad Cenedlaethol yw hwn, yn hytrach na mater i Lywodraeth Cymru, oherwydd byddwn i gyd yn bwrw pleidlais rydd ar y mater penodol hwn, fel yr wyf i'n siŵr y bydd Aelodau eraill hefyd.
Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
The leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Minister, I know the Welsh Government has done some very good work in this area, however what further action can the Welsh Government take to support veterans in Wales?
Diolch, Llywydd. Gweinidog, gwn fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud gwaith da iawn yn y maes hwn, ond pa gamau pellach y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gefnogi cyn-filwyr yng Nghymru?
The Welsh Government is really keen to support veterans, and one of the ways in which we can do that most effectively, I think, is to ensure that the concordat that we do have with local authorities is operated effectively and to ensure that our support for veterans when they seek to access NHS services allows them to do so in a way that does give them that genuine priority when they're seeking to access services as a result of the service that they've given to our nation.
Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i gefnogi cyn-filwyr, ac un o'r ffyrdd y gallwn ni wneud hynny yn y ffordd fwyaf effeithiol, rwy'n credu, yw sicrhau bod y concordat sydd gennym ni gydag awdurdodau lleol yn cael ei weithredu'n effeithiol ac i sicrhau bod ein cefnogaeth i gyn-filwyr pan fyddan nhw'n ceisio cael gafael ar wasanaethau'r GIG yn eu galluogi i wneud hynny mewn modd sy'n rhoi'r flaenoriaeth wirioneddol honno iddyn nhw pan eu bod yn ceisio cael gafael ar wasanaethau o ganlyniad i'r gwasanaeth y maen nhw wedi ei roi i'n gwlad.
Minister, as we've seen today in the news, it is fantastic to see Cardiff University and the Cardiff and Vale University Health Board taking part in this international trial to support veterans with post-traumatic stress disorder. Currently, our Welsh NHS is receiving a substantial grant of £150,000 from Help for Heroes to fund three full-time psychological therapists across Wales, who have been helping to reduce the waiting times for veterans to receive treatment. Sadly, this funding is due to come to an end in October 2020 and there are concerns about what impact this will have, especially as targets for assessment and treatment are currently being missed. Will the Welsh Government therefore commit to increase the funding for veterans in the NHS from October 2020 to ensure that the services for veterans are maintained for future years?
Gweinidog, fel yr ydym ni wedi gweld heddiw yn y newyddion, mae'n wych gweld Prifysgol Caerdydd a Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro yn cymryd rhan yn y treial rhyngwladol hwn i gynorthwyo cyn-filwyr sydd ag anhwylder straen wedi trawma. Ar hyn o bryd, mae ein GIG yng Nghymru yn cael grant sylweddol o £150,000 gan Help for Heroes i ariannu tri therapydd seicolegol llawn amser ledled Cymru, sydd wedi bod yn helpu i leihau'r amseroedd aros i gyn-filwyr gael triniaeth. Yn anffodus, mae'r cyllid hwn i fod i ddod i ben ym mis Hydref 2020 a cheir pryderon ynglŷn â'r effaith y bydd hyn yn ei chael, yn enwedig gan fod targedau ar gyfer asesiadau a thriniaeth yn cael eu methu ar hyn o bryd. A wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo felly i gynyddu'r cyllid ar gyfer cyn-filwyr yn y GIG o fis Hydref 2020 i sicrhau bod y gwasanaethau ar gyfer cyn-filwyr yn cael eu cynnal yn y blynyddoedd i ddod?
Well, obviously, the health Minister is here to hear the particular concerns that you've raised, and I have no doubt that services for veterans across Government will be a part of the discussions as we continue to explore our budget for the next financial year.
Wel, yn amlwg, mae'r Gweinidog iechyd yma i glywed y pryderon penodol yr ydych chi wedi eu codi, ac nid oes gen i unrhyw amheuaeth y bydd gwasanaethau i gyn-filwyr ar draws y Llywodraeth yn rhan o'r trafodaethau wrth i ni barhau i archwilio ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf.
As I'm sure the Minister is aware, the UK Government has recently created an office for veterans affairs inside the UK Cabinet Office, bringing in experts from the Cabinet Office and the Ministry of Defence to ensure that there is a holistic approach to veterans affairs. Now, this new office will work to co-ordinate and drive UK Government policy on veterans' welfare, mental and physical health, education and employment. For many years, the Welsh Conservatives have been calling for the introduction of an armed forces and veterans commissioner, who would be accountable to this Assembly and who would champion the needs of the armed forces community and ensure devolved powers are fully used to offer the necessary support. Minister, given the work that is being undertaken at a UK level, would the Welsh Government now reconsider the introduction of an armed forces and veterans commissioner so that support for our dedicated personnel in the armed forces is put on a proper footing to ensure they actually get the services that they deserve?
Fel y mae'r Gweinidog yn gwybod, rwy'n siŵr, mae Llywodraeth y DU wedi creu swyddfa ar gyfer materion cyn-filwyr y tu mewn i Swyddfa Gabinet y DU yn ddiweddar, gan ddod ag arbenigwyr i mewn o Swyddfa'r Cabinet a'r Weinyddiaeth Amddiffyn i sicrhau bod dull cyfannol o ymdrin a materion cyn-filwyr. Nawr, bydd y swyddfa newydd hon yn gweithio i gydgysylltu a llywio polisi Llywodraeth y DU ar les, iechyd meddwl a chorfforol, addysg a chyflogaeth cyn-filwyr. Ers blynyddoedd lawer, mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw am gyflwyno comisiynydd lluoedd arfog a chyn-filwyr, a fyddai'n atebol i'r Cynulliad hwn ac a fyddai'n hyrwyddo anghenion cymuned y lluoedd arfog ac yn sicrhau bod pwerau datganoledig yn cael eu defnyddio'n llawn i gynnig y cymorth angenrheidiol. Gweinidog, o ystyried y gwaith sy'n cael ei wneud ar lefel y DU, a wnaiff Llywodraeth Cymru ailystyried nawr cyflwyno comisiynydd lluoedd arfog a chyn-filwyr fel bod cymorth i'n personél ymroddgar yn y lluoedd arfog yn cael ei roi ar sylfaen briodol i sicrhau eu bod nhw wir yn cael y gwasanaethau y maen nhw'n eu haeddu?
Well, I know that the UK Government has established, as you say, the new office for veterans affairs, and as Welsh Government we're really keen to engage with them. I think that there's already been some engagement at official level to see how we can best work together to support veterans, because, obviously, some aspects will be devolved and non-devolved. Where we can work closely together with the Ministry of Defence and other partners to deliver for the armed forces community here in Wales, we will certainly seek to do that.
Wel, gwn fod Llywodraeth y DU wedi sefydlu, fel y dywedwch, y swyddfa newydd dros faterion cyn-filwyr, ac fel Llywodraeth Cymru rydym ni'n awyddus iawn i ymgysylltu â nhw. Rwy'n credu y bu rhywfaint o ymgysylltu ar lefel swyddogol eisoes i weld sut y gallwn ni weithio orau gyda'n gilydd i gynorthwyo cyn-filwyr, oherwydd, yn amlwg, bydd rhai agweddau wedi eu datganoli a rhai heb eu datganoli. Pryd y gallwn gydweithio'n agos â'r Weinyddiaeth Amddiffyn a phartneriaid eraill i gyflawni dros gymuned y lluoedd arfog yma yng Nghymru, byddwn yn sicr yn ceisio gwneud hynny.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
I welcome the Finance Minister to her covering First Minister's questions this week, and trust that the First Minister has been as successful promoting Wales off the pitch as the team so far has been on the pitch in Japan. The Government has set aside today's agenda to update us on its preparations should we leave the European Union without an overarching agreement, and it's right that a responsible Government should make those preparations, and it should put them out there for scrutiny. So, we hope that will be a good-faith effort this afternoon. I would also like to just pass on apologies from Caroline Jones from our group that she's not able to take the sessions on health and local government because she's accompanying a family member to hospital.
With the need for that responsible scrutiny, can the Minister just confirm to me that, when Jeremy Miles said on 17 September that the Government would be releasing an update on the economic impact of Brexit shortly, does that constitute this document, 'A brighter future for Wales: Why we should remain in the EU'? Isn't the focus of this document rather that of a campaigning document? And given its title, wouldn't it be more appropriate for the Government to have published it to try and influence the referendum before it took place, rather than now, three and a half years after it lost?
Croesawaf y Gweinidog Cyllid i'w sesiwn yn ateb cwestiynau i'r Prif Weinidog yr wythnos hon, a hyderaf bod y Prif Weinidog wedi bod mor llwyddiannus yn hyrwyddo Cymru oddi ar y cae ag y mae'r tîm wedi bod hyd yn hyn ar y cae yn Japan. Mae'r Llywodraeth wedi neilltuo agenda heddiw i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am ei pharatoadau pe byddem ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb cyffredinol, ac mae'n iawn y dylai Lywodraeth gyfrifol wneud y paratoadau hynny, ac y dylai eu cyhoeddi i'w gwneud yn destun craffu. Felly, gobeithiwn y bydd honno'n ymdrech ddidwyll y prynhawn yma. Hoffwn hefyd anfon ymddiheuriadau gan Caroline Jones o'n grŵp ni nad yw hi'n gallu cymryd y sesiynau ar iechyd a llywodraeth leol gan ei bod hi'n mynd gydag aelod o'i theulu i'r ysbyty.
O gofio'r angen am y craffu cyfrifol hwnnw, a all y Gweinidog gadarnhau i mi, pan ddywedodd Jeremy Miles ar 17 Medi y byddai'r Llywodraeth yn cyhoeddi'r wybodaeth ddiweddaraf am effaith economaidd Brexit yn fuan, a yw hynny'n gyfystyr â'r ddogfen hon, 'Dyfodol mwy disglair i Gymru: Y rhesymau dros aros yn yr UE'? Onid pwyslais y ddogfen hon, yn hytrach, yw ei bod yn ddogfen ymgyrchu? Ac o ystyried ei theitl, oni fyddai'n fwy priodol i'r Llywodraeth ei chyhoeddi i geisio dylanwadu ar y refferendwm cyn iddo gael ei gynnal, yn hytrach na nawr, dair blynedd a hanner ar ôl iddi golli?
The Welsh Government has been clear all along that remaining in the European Union is in the best interests of Wales. We made that argument ahead of the referendum in 2016 and nothing that we've seen since that date has been able to convince us that we've been wrong in that. In terms of the document, yes, that includes the economic analysis, and it's not just our analysis, of course; we've been supported by the chief economist in developing that. But we're not the only people looking at this, of course. If you don't like what you read from the Welsh Government, you can always look at the Office for Budget Responsibility, for example, which has produced forecasts for its spring statement that showed growth would likely continue to disappoint for the next five years, and GDP per head is expected to increase at an average annual rate of just 1 per cent, compared with what has been a long-term average of 2.4 per cent. That, of course, assumes that we leave the EU with a negotiated deal. So, I think the picture looks even more bleak should we end up in a situation where we have a 'no deal' Brexit.
Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eglur o'r cychwyn bod aros yn yr Undeb Ewropeaidd er lles gorau Cymru. Gwnaed y ddadl honno gennym cyn y refferendwm yn 2016 ac nid oes dim yr ydym ni wedi ei weld ers y dyddiad hwnnw wedi gallu ein hargyhoeddi ein bod ni wedi bod yn anghywir yn hynny o beth. O ran y ddogfen, ydy, mae honno'n cynnwys y dadansoddiad economaidd, ac nid ein dadansoddiad ni yn unig, wrth gwrs; rydym ni wedi cael cymorth y prif economegydd i ddatblygu hwnnw. Ond nid ni yw'r unig bobl sy'n edrych ar hyn, wrth gwrs. Os nad ydych chi'n hoffi'r hyn a ddarllenwch gan Lywodraeth Cymru, gallwch bob amser edrych ar y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, er enghraifft, sydd wedi cynhyrchu rhagolygon ar gyfer ei datganiad yn y gwanwyn a ddangosodd y byddai twf yn debygol o barhau i fod yn siomedig yn ystod y pum mlynedd nesaf, a disgwylir i CMC y pen gynyddu ar gyfradd flynyddol gyfartalog o ddim ond 1 y cant, o'i gymharu â chyfartaledd hirdymor o 2.4 y cant. Mae hynny, wrth gwrs, yn rhagdybio ein bod ni'n gadael yr UE gyda chytundeb. Felly, rwy'n credu bod y darlun yn edrych hyd yn oed yn fwy llwm pe byddem ni mewn sefyllfa lle mae gennym ni Brexit 'heb gytundeb'.
The Minister promised us an update on that economic assessment, but what we've seen is the republication of reports that the Government has previously referred to. We have here the Government's own estimates—this is in the executive summary—that suggest that with a 'no deal' Brexit, the economy will be around 9 per cent smaller in 15 years' time than it otherwise would have been. That comes from, I think, 26 February under Philip Hammond's Treasury report released then. It actually says the UK economy would be 6.3 per cent to 9 per cent smaller, and then it adds on to the section that your Government quotes 'assuming no action is taken'. Isn't that a hugely implausible assumption? Aren't Governments, just like the private sector, going to make changes, take action in response to what happens? You refer back to that forecast, but you don't refer in the same way to the Bank of England forecast, which has been revised twice downwards since that forecast came out. And is it not also the case that the Bank of England—? You say in your report on the strategic risk of 'economic turmoil' that
'Sterling has fallen markedly in value since the referendum and as the prospect of a no deal Brexit has intensified. This could, over time, translate into rising inflation on some products'.
But it hasn't done so; inflation post the referendum peaked at 3.1 per cent, it's now at 1.7 per cent. When the Bank of England has halved its estimate and forecast there might be a 5 per cent hit if we leave with no overarching agreement, will the Minister confirm that is on the assumption that the Bank of England itself responds to those circumstances by raising interest rates from 0.75 per cent to 4.5 per cent? Isn't that wholly implausible and not a sensible basis on which Welsh Government should be planning?
Addawodd y Gweinidog ddiweddariad i ni ar yr asesiad economaidd hwnnw, ond yr hyn yr ydym ni wedi ei weld yw ailgyhoeddi adroddiadau y mae'r Llywodraeth wedi cyfeirio atyn nhw o'r blaen. Mae gennym ni yn y fan yma amcangyfrifon y Llywodraeth ei hun—yn y crynodeb gweithredol mae hyn—sy'n awgrymu, gyda Brexit 'heb gytundeb', y bydd yr economi tua 9 y cant yn llai ymhen 15 mlynedd nag y byddai wedi bod fel arall. Daw hynny, rwy'n credu o 26 Chwefror o dan adroddiad Trysorlys Philip Hammond a gyhoeddwyd bryd hynny. Mae'n dweud mewn gwirionedd y byddai economi'r DU 6.3 y cant i 9 y cant yn llai, ac yna mae'n ychwanegu at yr adran y mae eich Llywodraeth chi yn ei dyfynnu 'gan dybio nad oes unrhyw gamau'n cael eu cymryd'. Onid yw honno'n dybiaeth hynod o annhebygol? Onid yw Llywodraethau, yn union fel y sector preifat, yn mynd i wneud newidiadau, cymryd camau mewn ymateb i'r hyn sy'n digwydd? Rydych chi'n cyfeirio yn ôl at y rhagolwg hwnnw, ond nid ydych chi'n cyfeirio yn yr un modd at ragolygon Banc Lloegr, sydd wedi cael eu diwygio am i lawr ddwywaith ers i'r rhagolwg hwnnw gael ei gyhoeddi. Ac onid yw'n wir hefyd bod Banc Lloegr—? Rydych chi'n dweud yn eich adroddiad ar y risg strategol o ansefydlogrwydd economaidd bod
Sterling wedi gostwng yn sylweddol ers y refferendwm a chan fod y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb wedi dwysáu, gallai hyn drosi dros amser i chwyddiant cynyddol ar rai cynhyrchion.
Ond nid yw wedi gwneud hynny; cyrhaeddodd chwyddiant uchafbwynt o 3.1 y cant ar ôl y refferendwm, mae'n 1.7 y cant erbyn hyn. Pan fo Banc Lloegr wedi haneru ei amcangyfrif a rhagweld y gallai fod ergyd o 5 y cant os byddwn yn gadael heb unrhyw gytundeb cyffredinol, a wnaiff y Gweinidog gadarnhau bod hynny ar sail y dybiaeth bod Banc Lloegr ei hun yn ymateb i'r amgylchiadau hynny trwy godi cyfraddau llog o 0.75 y cant i 4.5 y cant? Onid yw hynny'n gwbl annhebygol a ddim yn sail synhwyrol y dylai Llywodraeth Cymru fod yn cynllunio arni?
Perhaps if we look back at what's already happened, it might give us an idea of what more is to come. The UK economy has underperformed relative to other major economies since the decision to call the EU referendum was announced in 2015. Since the referendum itself, GDP is estimated to be between one and two percentage points lower than would have been otherwise the case, and for illustrative purposes, that's between £300 and £600 per person per year in Wales. The Member refers to the Bank of England, and they have provided an updated forecast for the economy in August, which focuses more on the nearer-term outlook. Over the next 12 months, the bank expects only modest growth in GDP, so just 1.5 per cent, and businesses—the Bank of England argues it, not me—will prove reluctant to invest against a background of Brexit-related concerns, and, of course, alongside that, net exports are not expected by the bank to contribute materially to growth. So, we're always keen to hear what the Bank of England has to say, but unfortunately for Mark Reckless, none of it will be good news to him.
Efallai, os edrychwn ni yn ôl ar yr hyn sydd eisoes wedi digwydd, y gallai roi syniad i ni o beth arall sydd i ddod. Mae economi'r DU wedi tanberfformio o'i chymharu ag economïau mawr eraill ers cyhoeddi'r penderfyniad i alw refferendwm yr UE yn 2015. Ers y refferendwm ei hun, amcangyfrifir bod CMC rhwng un a dau bwynt canran yn is nag y byddai wedi bod fel arall, ac at ddibenion eglurhaol, mae hynny rhwng £300 a £600 y person y flwyddyn yng Nghymru. Mae'r Aelod yn cyfeirio at Fanc Lloegr, ac maen nhw wedi darparu rhagolwg wedi'i ddiweddaru ar gyfer yr economi ym mis Awst, sy'n canolbwyntio mwy ar y rhagolwg tymor agosach. Dros y 12 mis nesaf, mae'r banc yn disgwyl twf cymedrol yn unig o ran CMC, felly dim ond 1.5 y cant, a bydd busnesau—Banc Lloegr sy'n ei ddadlau, nid fi—yn amharod i fuddsoddi yn erbyn cefndir o bryderon sy'n gysylltiedig â Brexit, ac, wrth gwrs, ochr yn ochr â hynny, nid yw'r banc yn disgwyl i allforion net gyfrannu'n sylweddol at dwf. Felly, rydym ni bob amser yn awyddus i glywed yr hyn sydd gan Fanc Lloegr i'w ddweud, ond yn anffodus i Mark Reckless, ni fydd dim o hynny yn newyddion da iddo ef.
3. Sut y bydd y Prif Weinidog yn defnyddio Cwpan Rygbi'r byd i hyrwyddo allforion o Gymru a mewnfuddsoddi i Gymru? OAQ54442
3. How will the First Minister use the Rugby World Cup to promote exports from and inward investment to Wales? OAQ54442
Our activity around the Rugby World Cup primarily aims to strengthen business relationships between Wales and Japan, raise the profile of Wales and secure contracts for Welsh companies. The First Minister will be providing an update to Members about the trade mission to Japan with a statement upon his return.
Prif nod ein gweithgarwch o amgylch Cwpan Rygbi'r Byd yw cryfhau'r berthynas fusnes rhwng Cymru a Japan, codi proffil Cymru a sicrhau contractau i gwmnïau o Gymru. Bydd y Prif Weinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y daith fasnach i Japan drwy ddatganiad ar ôl iddo ddychwelyd.
That's really good news. I'm sure the Minister will join me in celebrating the fantastic result on the weekend with Wales against the Wallabies—we're getting into a winning formula here now; long may it continue—but also celebrating the fantastic Japanese win as well. Both of those matches have brought the world cup to light, but there is, indeed, a real team Wales approach going on here. Out in Japan at the moment, on the back of the Rugby World Cup, we have Trade and Invest Wales working hard, GlobalWelsh working hard on developing links with the Welsh diaspora, Wales Arts International, the Urdd and many other organisations as part of this trade and cultural mission with the First Minister. This is a real team Wales approach. Would she agree with me that the history of the success of both economic, social and cultural ties between Wales and Japan has been built on developing those long-term relationships of trust and goodwill and that it's absolutely right that on the back of the Rugby World Cup the First Minister, industry players, players from the cultural sector, should all be out there capitalising on this and building on those relationships now and for many years to come?
Mae hynny'n newyddion da iawn. Rwy'n siŵr y gwnaiff y Gweinidog ymuno â mi i ddathlu'r canlyniad gwych dros y penwythnos gyda Chymru yn erbyn y Wallabies—rydym ni'n mynd i fformiwla fuddugol yn y fan yma nawr; hir y parhao—ond hefyd i ddathlu buddugoliaeth wych Japan hefyd. Mae'r ddwy gêm hynny wedi tynnu sylw at gwpan y byd, ond, yn wir, mae dull tîm Cymru gwirioneddol yn digwydd yn y fan yma. Allan yn Japan ar hyn o bryd, yn sgil Cwpan Rygbi'r Byd, mae gennym ni Masnach a Buddsoddi Cymru yn gweithio'n galed, GlobalWelsh yn gweithio'n galed i ddatblygu cysylltiadau â'r Cymry alltud, Celfyddydau Rhyngwladol Cymru, yr Urdd a llawer o sefydliadau eraill yn rhan o'r genhadaeth fasnach a diwylliannol gyda'r Prif Weinidog. Mae hwn yn ddull tîm Cymru gwirioneddol. A fyddai hi'n cytuno â mi bod hanes llwyddiant cysylltiadau economaidd, cymdeithasol a diwylliannol rhwng Cymru a Japan wedi cael ei adeiladu ar ddatblygu'r cysylltiadau hirdymor hynny o ymddiriedaeth ac ewyllys da a'i fod yn gwbl briodol ar sail Cwpan Rygbi'r Byd y dylai'r Prif Weinidog, sefydliadau ym myd diwydiant, sefydliadau o'r sector diwylliannol, i gyd fod allan yn manteisio ar hyn ac yn adeiladu ar y cysylltiadau hynny nawr ac am flynyddoedd lawer i ddod?
Thank you very much. First things first, I absolutely will join you in congratulating the team on the weekend. But the points that you make about the importance of long-term relationships with countries in terms of trade, culture and educational exchanges and opportunities and so on are so important. We have a long-standing and really fruitful relationship with Japan that we want to see continue well into the future. Japan is a strategic market for us here in Wales and our office in Tokyo aims to generate economic benefit for Wales, principally through trade and investment, but also through increased tourism, education, cultural and government links. I know that the First Minister has an extremely packed agenda while he is out in Japan promoting Wales and making those business links alongside the trade mission that we have on at the moment. You'll be pleased to know that just yesterday he was meeting with Sony, which is obviously an important company in respect of your own constituency interests as well. So, it's a very packed programme, and I think a fantastic opportunity to sell Wales to Japan but also the wider world.
Diolch yn fawr iawn. Yn gyntaf oll, byddaf yn sicr yn ymuno â chi i longyfarch y tîm dros y penwythnos. Ond mae'r pwyntiau yr ydych chi'n eu gwneud am bwysigrwydd cysylltiadau hirdymor gyda gwledydd o ran masnach, diwylliant a chyfnewidiadau a chyfleoedd addysg ac yn y blaen mor bwysig. Mae gennym ni berthynas hirsefydlog a ffrwythlon iawn gyda Japan yr ydym ni eisiau iddi barhau ymhell i'r dyfodol. Mae Japan yn farchnad strategol i ni yma yng Nghymru a nod ein swyddfa yn Tokyo yw creu budd economaidd i Gymru, yn bennaf drwy fasnach a buddsoddiad, ond hefyd trwy fwy o gysylltiadau twristiaeth, addysg, diwylliant a llywodraeth. Gwn fod gan y Prif Weinidog agenda hynod brysur tra ei fod allan yn Japan yn hyrwyddo Cymru ac yn creu'r cysylltiadau busnes hynny ochr yn ochr â'r genhadaeth fasnach sydd gennym ni ar hyn o bryd. Byddwch yn falch o wybod mai ddoe ddiwethaf bu'n cyfarfod â Sony, sy'n amlwg yn gwmni pwysig o ran eich buddion etholaethol chithau hefyd. Felly, mae'n rhaglen lawn iawn, ac yn gyfle gwych, rwy'n credu, i werthu Cymru i Japan ond hefyd i'r byd ehangach.
I would also join in in congratulating Wales on a fantastic win this weekend. The Rugby World Cup, of course, is a fantastic sporting event, but it also has the opportunity to sell Wales to the world. There's not a single ounce of Welsh lamb eaten in the United States at the moment as the market is dominated by New Zealand, and I would imagine it is also the same position in Asia. Ninety-two per cent of our lamb exported is sold to the EU. I would ask the Minister: what is the Welsh Government doing to promote Welsh lamb exports to non-EU countries, such as Japan, in advance, of course, of Brexit?
Rwyf innau hefyd yn ymuno i longyfarch Cymru ar fuddugoliaeth wych y penwythnos hwn. Mae Cwpan Rygbi'r Byd, wrth gwrs, yn ddigwyddiad chwaraeon gwych, ond mae'n gyfle hefyd i werthu Cymru i'r byd. Nid oes yr un owns o gig oen Cymreig yn cael ei fwyta yn yr Unol Daleithiau ar hyn o bryd gan mai Seland Newydd sy'n dominyddu'r farchnad, a thybiwn mai'r un yw'r sefyllfa yn Asia hefyd. Gwerthir 92 y cant o'n cig oen sy'n cael ei allforio i'r UE. Byddwn yn gofyn i'r Gweinidog: beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo allforion cig oen Cymru i wledydd y tu allan i'r UE, fel Japan, cyn Brexit, wrth gwrs?
Well, Welsh Government has provided support for the food and drink industry to undertake a trade mission ahead of the current trade mission to blaze the trail in terms of the work that we're currently doing in Japan. But I think I'm right in saying that the lamb market has just opened up for us now in Japan, and Hybu Cig Cymru are alongside that trade mission at the moment, seeking to promote our excellent produce.
Wel, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cymorth i'r diwydiant bwyd a diod i gynnal cenhadaeth fasnach cyn y daith genhadaeth fasnach bresennol i arloesi o ran y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar hyn o bryd yn Japan. Ond rwy'n credu fy mod i'n iawn wrth ddweud bod y farchnad ŵyn newydd agor i ni nawr yn Japan, ac mae Hybu Cig Cymru ochr yn ochr â'r genhadaeth fasnach honno ar hyn o bryd, yn ceisio hyrwyddo ein cynnyrch rhagorol.
4. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o werth am arian y cynllun ynni cartref Arbed am Byth? OAQ54425
4. What assessment has the Welsh Government made of the value for money of the Arbed am Byth home energy scheme? OAQ54425
As part of a rigorous tender process, Welsh Government undertook a thorough analysis of the commercial aspects of the bid. The contract includes set costs for each measure, which were benchmarked not only against other bidders at the time of tender, but also against similar fuel poverty schemes.
Yn rhan o broses dendro drylwyr, cynhaliodd Llywodraeth Cymru ddadansoddiad trwyadl o'r agweddau masnachol ar y cynnig. Mae'r contract yn cynnwys costau penodol ar gyfer pob mesur, a gafodd eu meincnodi nid yn unig yn erbyn cynigwyr eraill ar adeg y tendr, ond hefyd yn erbyn cynlluniau tlodi tanwydd tebyg.
The last time I asked the First Minister about the Arbed am Byth home energy scheme, I informed him that contractors were being encouraged to charge £245 for soft lighting measures, plural, for basically changing light bulbs, as I said last time, and £124 for water measures, which is essentially screwing an aerator into a tap.
I got a letter from the First Minister to claim that my figures were wrong because they didn't relate to a single item, but I didn't allege that. Reading the letter further, he actually confirms what I said because the First Minister here talked of efficiency measures. So, it seems that our First Minister thinks that it's appropriate for £245 to be paid to contractors just to change a few light bulbs. Well, the public doesn't. I met with the Wales Audit Office and they're now investigating, which is something the Government failed to do because all they did was ask Arbed themselves. So, now, speaking on behalf of the First Minister, do you concede that the taxpayer—it is ridiculous, absolutely ridiculous—that the taxpayer is being billed £245 to change light bulbs and £124 to change aerators? Do you agree that that is an outrageous waste of money? And yes, as my colleague over there said, it's ridiculous.
Y tro diwethaf i mi holi'r Prif Weinidog am gynllun ynni cartref Arbed am Byth, rhoddais wybod iddo bod contractwyr yn cael eu hannog i godi £245 am fesurau goleuo ysgafn, lluosog, am newid bylbiau golau yn y bôn, fel y dywedais y tro diwethaf, a £124 am fesurau dŵr, sy'n golygu, yn ei hanfod, sgriwio awyrydd i mewn i dap.
Cefais lythyr gan y Prif Weinidog yn honni bod fy ffigurau yn anghywir gan nad oedden nhw'n ymwneud ag eitem unigol, ond ni wnes i honni hynny. O ddarllen y llythyr ymhellach, mae'n cadarnhau'r hyn a ddywedais mewn gwirionedd, oherwydd siaradodd y Prif Weinidog yn y fan yma am fesurau effeithlonrwydd. Felly, mae'n ymddangos bod ein Prif Weinidog yn credu ei bod hi'n briodol i £245 gael ei dalu i gontractwyr dim ond i newid ychydig o fylbiau golau. Wel, nid wy'r cyhoedd yn cytuno. Cefais gyfarfod â Swyddfa Archwilio Cymru ac maen nhw bellach yn ymchwilio, ac mae hynny'n rhywbeth na lwyddodd y Llywodraeth i'w wneud gan mai'r cyfan a wnaethon nhw oedd gofyn i Arbed eu hunain. Felly, nawr, gan siarad ar ran y Prif Weinidog, a ydych chi'n derbyn bod y trethdalwr—mae'n chwerthinllyd, yn hollol chwerthinllyd—bod y trethdalwr yn cael ei filio £245 i newid bylbiau golau a £124 i newid awyryddion? A ydych chi'n cytuno bod hynny'n wastraff gwarthus o arian? Ac ydy, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod draw yn y fan yna, mae'n wirion.
Well, Neil McEvoy is right that the Auditor General for Wales recently undertook a value-for-money audit of the Welsh Government's efforts to tackle fuel poverty since 2010 and the strategy that has been alongside that, and we look forward to receiving that report. But insofar as Arbed 3 is concerned, the contract was subject to a robust procurement process; due diligence was undertaken at the award of the contract; and I think it's really important to remember that the contract includes a profit-cap clause and a percentage of performance-related payment, and that protects Welsh Government investment to ensure quality and value for money.
Wel, mae Neil McEvoy yn iawn bod Archwilydd Cyffredinol Cymru wedi cynnal yn ddiweddar archwiliad gwerth am arian o ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thlodi tanwydd ers 2010 a'r strategaeth sydd wedi bodoli ochr yn ochr â hynny, ac edrychwn ymlaen at gael yr adroddiad hwnnw. Ond cyn belled ag y mae Arbed 3 yn y cwestiwn, roedd y contract yn destun proses gaffael gadarn; gwnaed diwydrwydd dyladwy wrth ddyfarnu'r contract; ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn cofio bod y contract yn cynnwys cymal cap elw a chanran o daliadau ar sail perfformiad, ac mae hynny'n diogelu buddsoddiad Llywodraeth Cymru i sicrhau ansawdd a gwerth am arian.
The Member makes an important point: it's important in all these schemes that efficiency is gained and value for money is achieved. Of course, it's not just the Welsh taxpayer who funds the Arbed scheme; a significant proportion of that money comes from the European regional development fund. So, I wonder what work is being done, in advance of Brexit, to ensure that energy efficiency schemes that look to make homes in Wales more efficient moving forward and help to deliver success for the climate change emergency, what work is being done to make sure that schemes like this do continue and we do continue to have sustainable homes in the future beyond Brexit.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig: mae'n bwysig yn yr holl gynlluniau hyn bod effeithlonrwydd yn cael ei sicrhau a bod gwerth am arian yn cael ei sicrhau. Wrth gwrs, nid dim ond trethdalwyr Cymru sy'n ariannu cynllun arbed; daw cyfran sylweddol o'r arian hwnnw o gronfa datblygu rhanbarthol Ewrop. Felly, rwy'n meddwl tybed pa waith sy'n cael ei wneud, cyn Brexit, i sicrhau bod cynlluniau effeithlonrwydd ynni sy'n ceisio gwneud cartrefi yng Nghymru yn fwy effeithlon yn y dyfodol ac yn helpu i sicrhau llwyddiant ar gyfer argyfwng y newid yn yr hinsawdd, pa waith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod cynlluniau fel hyn yn parhau a'n bod ni'n parhau i fod â chartrefi cynaliadwy yn y dyfodol y tu hwnt i Brexit.
Well, of course, we are extremely concerned and I know the concern is shared across the Chamber in terms of the future of EU funding in Wales. We haven't had any real guarantee from the UK Government in terms of future funding for this scheme or any other scheme.
When we look, for example, at the shared prosperity fund, there was a consultation promised a year, 18 months ago, and absolutely nothing has materialised. So, we're, rightly, all very much concerned in terms of what we're able to do in these areas that have benefited very much from EU funding. And let's not forget, areas that have benefited from EU funding have often been the poorest areas in Wales, areas where fuel poverty is at its most serious. So, we're extremely concerned about the future. We continue to lobby the UK Government, as you'd expect us to do.
Wel, wrth gwrs, rydym ni'n bryderus iawn a gwn fod y pryder yn cael ei rannu ar draws y Siambr o ran dyfodol cyllid yr UE yng Nghymru. Nid ydym wedi cael unrhyw sicrwydd gwirioneddol gan Lywodraeth y DU o ran cyllid yn y dyfodol ar gyfer y cynllun hwn nac unrhyw gynllun arall.
Pan edrychwn ni, er enghraifft, ar y gronfa ffyniant gyffredin, addawyd ymgynghoriad flwyddyn, 18 mis yn ôl, a does dim byd o gwbl wedi digwydd. Felly rydym ni i gyd, yn gwbl briodol, yn pryderu'n fawr am yr hyn yr ydym ni'n gallu ei wneud yn y meysydd hyn sydd wedi elwa'n fawr ar gyllid yr UE. A gadewch i ni beidio ag anghofio, yr ardaloedd sydd wedi elwa ar gyllid yr UE yn aml fu'r ardaloedd tlotaf yng Nghymru, ardaloedd lle mae tlodi tanwydd ar ei fwyaf difrifol. Felly, rydym ni'n pryderu'n fawr am y dyfodol. Rydym ni'n parhau i lobïo Llywodraeth y DU, fel y byddech chi'n disgwyl i ni ei wneud.
I've had contact from constituents in the Lansbury Park estate in Caerphilly who value the Arbed scheme and are waiting for the work to be done. I wrote to the Welsh Government on 14 May regarding those delays, and discussions had been taking place between the Welsh Government and the Arbed delivery team following the submission of Caerphilly County Borough Council's bid to complete those works.
And in her response, dated 4 June, the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs indicated the Welsh Government would be meeting with the local authority and Arbed to bring the work up to date. I'm still getting queries from constituents, as I say, who value the scheme. At the time, Caerphilly council said, despite this undertaking, that they hadn't heard anything further from the Welsh Government. So, can she provide an update on that and whether this work was carried out, and whether or not there are plans to both meet with Caerphilly and to complete the work?
Mae etholwyr yn ystâd Parc Lansbury yng Nghaerffili wedi cysylltu â mi, sy'n gwerthfawrogi cynllun Arbed ac sy'n aros i'r gwaith gael ei wneud. Ysgrifennais at Lywodraeth Cymru ar 14 Mai ynghylch yr oediadau hynny, ac roedd trafodaethau wedi bod yn cael eu cynnal rhwng Llywodraeth Cymru a thîm cyflawni Arbed ar ôl cyflwyno cais Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i gwblhau'r gwaith hwnnw.
Ac yn ei hymateb, dyddiedig 4 Mehefin, dywedodd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig y byddai Llywodraeth Cymru yn cyfarfod â'r awdurdod lleol ac Arbed i sicrhau bod y gwaith yn gyfredol. Rwy'n dal i gael ymholiadau gan etholwyr, fel y dywedaf, sy'n gwerthfawrogi'r cynllun. Ar y pryd, dywedodd cyngor Caerffili, er gwaethaf yr ymgymeriad hwn, nad oedd wedi clywed dim byd pellach gan Lywodraeth Cymru. Felly, a all hi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am hynny a pha un a gafodd y gwaith hwn ei wneud, a pha un a oes cynlluniau i gyfarfod â Chaerffili ac i gwblhau'r gwaith?
I can confirm that meetings were held over the summer between senior mangers across all of the parties concerned to progress and overcome some of the challenges that have been identified in terms of rolling out the scheme in Lansbury Park. I'm told that good progress is being made, but that things have taken longer than anticipated. But, there will be a meeting held on 16 October, which will seek to resolve those outstanding issues, and I'll ensure that you're updated after that.
Gallaf gadarnhau y cynhaliwyd cyfarfodydd dros yr haf rhwng uwch reolwyr ar draws yr holl bartïon dan sylw i symud ymlaen a goresgyn rhai o'r heriau a nodwyd o ran cyflwyno'r cynllun ym Mharc Lansbury. Rwy'n clywed bod cynnydd da yn cael ei wneud, ond bod pethau wedi cymryd mwy o amser na'r disgwyl. Ond, bydd cyfarfod yn cael ei gynnal ar 16 Hydref, a fydd yn ceisio datrys y problemau hynny sy'n weddill, a byddaf yn sicrhau eich bod chi'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf ar ôl hynny.
Can I ask, one of the great opportunities, of course, that there is in terms of Brexit is an opportunity to resolve—
A gaf i ofyn, un o'r cyfleoedd mawr, wrth gwrs, sy'n bodoli o ran Brexit yw cyfle i ddatrys—
My fault. Sorry, Darren, I need to ask the initial question first. Question 5, Michelle Brown. [Laughter.] You're on next, Darren.
Fy mai i. Mae'n ddrwg gen i, Darren, mae angen i mi ofyn y cwestiwn cychwynnol yn gyntaf. Cwestiwn 5, Michelle Brown. [Chwerthin.] Chi sydd ymlaen nesaf, Darren.
That's why I was caught out.
Dyna pam y cefais i fy nal.
Me too.
A minnau hefyd.
5. Pa asesiad sydd wedi'i wneud o sut y byddai Brexit heb gytundeb yn effeithio ar economi Cymru? OAQ54446
5. What assessment has been made of how a no-deal Brexit would impact the Welsh economy? OAQ54446
The UK Government's own estimate suggests that with a 'no deal' Brexit, the UK economy would be around 9 per cent smaller in 15 years' time than it otherwise would have been. The Bank of England has estimated that every person in Wales is already £1,000 worse off than they would've been as a result of Brexit uncertainty, and living standards will also suffer as prices at home and the cost of travel abroad increase, as a result of devaluation and tariffs.
Mae amcangyfrif Llywodraeth y DU ei hun yn awgrymu y byddai economi'r DU tua 9 y cant yn llai ymhen 15 mlynedd nag y byddai wedi bod fel arall yn sgil Brexit 'heb gytundeb'. Mae Banc Lloegr wedi amcangyfrif bod pob person yng Nghymru eisoes £1,000 yn waeth eu byd nag y bydden nhw wedi bod o ganlyniad i ansicrwydd Brexit, a bydd safonau byw hefyd yn dioddef wrth i brisiau gartref a'r gost o deithio dramor gynyddu, o ganlyniad i ddibrisio a thariffau.
Thank you for that answer, Trefnydd. The A55 is a busy road, mainly due to trade traffic, including that heading to and from Holyhead. If the Government's project fear is to be believed, shouldn't the decision to build a new road along the red route, which is largely going to be for trade traffic, be frozen and re-examined at a later date, particularly since the current plans involve destroying an area of rare ancient woodland and other protected sites and you've just declared a climate emergency? Surely, if you have any faith in your professed concerns over Brexit, you must be doubtful that the red route will be needed.
Diolch am yr ateb yna, Trefnydd. Mae'r A55 yn ffordd brysur, yn bennaf oherwydd traffig masnach, gan gynnwys y traffig hwnnw sy'n mynd i Gaergybi ac oddi yno. Os ydym ni'n credu prosiect ofn y Llywodraeth, oni ddylai'r penderfyniad i adeiladu ffordd newydd ar hyd y llwybr coch, sy'n mynd i fod ar gyfer traffig masnach yn bennaf, gael ei rewi a'i ail-archwilio yn ddiweddarach, yn enwedig gan fod y cynlluniau presennol yn cynnwys dinistrio ardal o goetir hynafol prin a safleoedd gwarchodedig eraill a'ch bod chi newydd ddatgan argyfwng hinsawdd? Os oes gennych chi unrhyw ffydd yn eich pryderon tybiedig am Brexit, mae'n rhaid eich bod chi'n amheus o ba un a fydd angen y llwybr coch.
Well, we are very concerned in terms of transport following Brexit, but many of those concerns will materialise on day 1, or if not, very shortly after. So, I think that bringing the two issues together doesn't necessarily match. However, Welsh Government is working really hard to seek to avoid as much disruption as humanly possible to freight and to other transportation following a potential 'no deal' Brexit.
Wel, rydym ni'n pryderu'n fawr o ran trafnidiaeth yn dilyn Brexit, ond bydd llawer o'r pryderon hynny'n ymddangos ar y diwrnod cyntaf, neu os na fyddant, yn fuan ar ôl hynny. Felly, nid wyf i'n credu bod dod â'r ddau fater at ei gilydd o reidrwydd yn cyfateb. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n galed iawn i geisio osgoi cymaint o darfu â phosibl ar brosesau cludo nwyddau ac ar drafnidiaeth arall yn dilyn Brexit 'heb gytundeb' posibl.
I know there's a lot of doom and gloom on the Labour benches about Brexit, but one of the opportunities that Brexit will bring, of course, is an opportunity to address the procurement processes that we have in Wales and to improve them to give Welsh businesses a better opportunity to take advantage of public sector procurement. What action has the Welsh Government got in train to reform your procurement processes so that, once we leave the EU, our businesses here can thrive?
Gwn fod llawer o dristwch a gwae ar feinciau Llafur ynghylch Brexit, ond un o'r cyfleoedd a ddaw yn sgil Brexit, wrth gwrs, yw cyfle i fynd i'r afael â'r prosesau caffael sydd gennym ni yng Nghymru a'u gwella er mwyn rhoi cyfle gwell i fusnesau Cymru fanteisio ar gaffael sector cyhoeddus. Pa gamau sydd gan Lywodraeth Cymru ar y gweill i ddiwygio eich prosesau caffael fel y gall ein busnesau yma ffynnu ar ôl i ni adael yr UE?
Well, Welsh Government has been doing a huge amount of work in this area, and I look forward to being able to provide a fuller statement to colleagues in due course. But, what I will say is that we're looking very closely at the foundational economy work to explore how we can ensure that our investment very much goes back into the local economy and supports those anchor industries and anchor businesses that are there and don't leave our economies. We're doing a huge amount of work to ensure that we get the maximum benefit in other ways from our procurement as well, so we're looking at the declaration of the climate emergency and what more we can be doing to ensure that our investment leads to decarbonisation across the board as well. So, I look forward to providing more information on procurement, but I would say that, in terms of the benefits of Brexit, they're very, very hard to find, especially when we compare them to the figures that I outlined earlier on during questions this afternoon, looking at the overall impact that Brexit might have on families and our country.
Wel, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gwneud llawer iawn o waith yn y maes hwn, ac rwy'n edrych ymlaen at allu rhoi datganiad llawnach i'm cyd-Aelodau maes o law. Ond, yr hyn y gwnaf i ei ddweud yw ein bod ni'n edrych yn ofalus iawn ar waith yr economi sylfaenol i archwilio sut y gallwn ni sicrhau bod ein buddsoddiad yn sicr yn mynd yn ôl i'r economi leol ac yn cynorthwyo'r diwydiannau angori hynny a'r busnesau angori sydd yno ac nad yw'n gadael ein heconomïau. Rydym ni'n gwneud llawer iawn o waith i sicrhau ein bod ni'n cael y budd mwyaf posibl mewn ffyrdd eraill o'n gwaith caffael hefyd, felly rydym ni'n edrych ar ddatganiad yr argyfwng hinsawdd a beth arall y gallwn ni fod yn ei wneud i sicrhau bod ein buddsoddiad yn arwain at ddatgarboneiddio drwyddi draw hefyd. Felly, edrychaf ymlaen at ddarparu rhagor o wybodaeth am gaffael, ond byddwn i'n dweud, o ran manteision Brexit, eu bod nhw'n anodd iawn dod o hyd iddynt, yn enwedig pan fyddwn ni'n eu cymharu â'r ffigurau a amlinellais yn gynharach yn ystod cwestiynau y prynhawn yma, yn ystyried yr effaith gyffredinol y gallai Brexit ei chael ar deuluoedd ac ar ein gwlad.
6. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fonitro'r amseroedd aros ar gyfer mynediad at driniaeth orthodontig yng Nghymru? OAQ54428
6. What is the Welsh Government doing to monitor the waiting times for access to orthodontic treatment in Wales? OAQ54428
Wales is the first country in the UK to introduce electronic dental referrals across all dental specialities, including orthodontics. This means the source, complexity and volume of referrals will be known by health boards. The e-referral system will improve the quality of referrals and reduce patient waiting times for treatment.
Cymru yw'r wlad gyntaf yn y DU i gyflwyno atgyfeiriadau deintyddol electronig ar draws pob arbenigedd deintyddol, gan gynnwys orthodonteg. Mae hyn yn golygu y bydd byrddau iechyd yn ymwybodol o ffynhonnell, cymhlethdod a nifer yr atgyfeiriadau. Bydd y system e-atgyfeirio yn gwella ansawdd yr atgyfeiriadau ac yn lleihau'r amseroedd aros i gleifion gael triniaeth.
Thank you, Trefnydd. I welcome your comments there about the e-referrals system. It's estimated that about 25,000 people in Wales are currently waiting for orthodontic treatment, and the lists in most parts of the country are two to three years long. This picture is complicated by some health boards having no direct provision and cases of multiple referral, as the health committee discovered in their recent inquiry. As you refer to, May saw the introduction of this electronic referral system, which I would hope should give us a more accurate picture, which is, of course, the first step towards tackling the waiting lists and improving the service. How is this system bedding in and when does the Welsh Government think that it would be possible to set target waiting times in order to improve the service?
Diolch, Trefnydd. Croesawaf eich sylwadau yn y fan yna am y system e-atgyfeiriadau. Amcangyfrifir bod tua 25,000 o bobl yng Nghymru yn aros am driniaeth orthodontig ar hyn o bryd, ac mae'r rhestrau yn y rhan fwyaf o'r wlad yn ddwy neu dair blynedd o hyd. Caiff y darlun hwn ei gymhlethu gan y ffaith nad oes gan rai byrddau iechyd unrhyw ddarpariaeth uniongyrchol ac achosion o atgyfeirio lluosog, fel y darganfu'r pwyllgor iechyd yn ei ymchwiliad diweddar. Fel y dywedwch, cyflwynwyd y system atgyfeirio electronig hon ym mis Mai, y byddwn yn gobeithio fyddai'n rhoi darlun mwy cywir i ni, sef, wrth gwrs, y cam cyntaf tuag at fynd i'r afael â'r rhestrau aros a gwella'r gwasanaeth. Sut mae'r system hon yn ymwreiddio a phryd mae Llywodraeth Cymru yn credu y bydd hi'n bosibl pennu targedau ar gyfer amseroedd aros er mwyn gwella'r gwasanaeth?
The electronic referral system is doing well. There has been really high take-up of it with 98.6 per cent of dentists already using that system, and they're reporting that it's easy to use, that it works well and it does make life easier for them, but also, importantly, for their patients and for the hospital consultants. For the first time, patients themselves are able to track their referrals online, and so they're able to feel and be more involved and informed about their care. Even though it is only early days, more than 20,000 referrals have gone through the system already, and around a third of those have been for orthodontics.
There are no waiting-time targets for primary care services, including orthodontics, however, within 12 months of the roll-out commencing, health boards will have the details of the source, complexity and volume of all referrals to all dental specialities, and that then will help support health boards to take evidence-informed planning decisions on the provision of services. The more robust referral process will also make it easier to identify local service delivery and practice-level training needs as well, because, as Vikki Howells referred to, some cases of multiple referrals have been identified and the system will be able to ensure that those kinds of things don't keep happening.
Mae'r system atgyfeirio electronig yn gwneud yn dda. Mae llawer iawn wedi manteisio arni ac mae 98.6 y cant o ddeintyddion eisoes yn defnyddio'r system honno, ac maen nhw'n dweud ei bod yn hawdd ei defnyddio, ei bod yn gweithio'n dda a'i bod yn gwneud bywyd yn haws iddyn nhw, ond hefyd, yn bwysig, i'w cleifion ac i feddygon ymgynghorol ysbytai. Am y tro cyntaf, mae cleifion eu hunain yn gallu olrhain eu hatgyfeiriadau ar-lein, ac felly maen nhw'n gallu teimlo eu bod yn cael eu cynnwys yn fwy yn eu gofal ac yn cael eu hysbysu'n well amdano. Er mai dim ond dyddiau cynnar yw'r rhain, mae dros 20,000 o atgyfeiriadau wedi mynd drwy'r system eisoes, ac mae tua thraean o'r rheini wedi bod ar gyfer orthodonteg.
Nid oes targedau amseroedd aros ar gyfer gwasanaethau gofal sylfaenol, gan gynnwys orthodonteg, fodd bynnag, o fewn 12 mis i gychwyn cyflwyno'r system, bydd gan fyrddau iechyd fanylion ffynhonnell, cymhlethdod a nifer yr holl atgyfeiriadau at bob arbenigedd deintyddol, a bydd hynny wedyn yn helpu i gynorthwyo byrddau iechyd i wneud penderfyniadau cynllunio sy'n seiliedig ar dystiolaeth am y ddarpariaeth o wasanaethau. Bydd y broses fwy cadarn o atgyfeirio hefyd yn ei gwneud yn haws nodi darpariaeth gwasanaethau lleol ac anghenion hyfforddi ar lefel practis hefyd, oherwydd, fel y dywedodd Vikki Howells, nodwyd rhai achosion o atgyfeiriadau lluosog a bydd y system yn gallu sicrhau nad yw'r mathau hynny o bethau yn parhau i ddigwydd.
Of course, the e-referral system is a very positive step forward in terms of reducing waiting times in the Cynon valley and throughout the rest of Wales. However, another one of the problems we have is a crucial shortage of orthodontists. What's the Welsh Government doing to recruit more orthodontists?
Wrth gwrs, mae'r system e-atgyfeirio yn gam cadarnhaol iawn ymlaen o ran lleihau amseroedd aros yng nghwm Cynon ac ar draws weddill Cymru. Fodd bynnag, un arall o'r problemau sydd gennym ni yw prinder hollbwysig o orthodeintyddion. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i recriwtio mwy o orthodeintyddion?
The Welsh Government's aware of the issues in terms of our ability to recruit orthodontists, and it's certainly an issue that the health Minister's very alive to, and I know that he'll have more to say on this tomorrow, when he replies to a debate on this subject.
Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o'r problemau o ran ein gallu i recriwtio orthodeintyddion, ac mae'n sicr yn fater y mae'r Gweinidog iechyd yn effro iawn iddo, a gwn y bydd ganddo fwy i'w ddweud am hyn yfory, pan fydd yn ymateb i ddadl ar y pwnc hwn.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y potensial ar gyfer ynni gwynt a solar yng nghanolbarth Cymru? OAQ54413
7. Will the First Minister make a statement on the potential for wind and solar energy in mid-Wales? OAQ54413
We meet half our power needs from renewable energy, and we must identify further resources to meet the growing need for low-carbon heat and transport. Welsh Government is working with other public sector organisations in Powys to develop a carbon-positive strategy for the county that maximises clean energy production.
Rydym ni'n diwallu hanner ein hanghenion pŵer o ynni adnewyddadwy, ac mae'n rhaid i ni ganfod rhagor o adnoddau i ddiwallu'r angen cynyddol am wres a chludiant carbon isel. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda sefydliadau sector cyhoeddus eraill ym Mhowys i ddatblygu strategaeth carbon-bositif ar gyfer y sir sy'n gwneud y defnydd mwyaf posibl o gynhyrchu ynni glân.
Thank you for your answer, Minister. I am someone who also believes that we do need to invest in renewable technologies, and we also need to have a mixed basket of forms of renewable energy solutions.
I was disappointed that the consultation on the national development framework was published during the Assembly recess. I do think that we as AMs need to scrutinise those proposals in detail. You'll appreciate that I and many of my constituents are particularly concerned about the acceptance of landscape change that would be applicable to large parts of Powys that are included within the proposals. You'll appreciate that we have beautiful landscapes in mid Wales and thousands of jobs and businesses depend on that scenic mid Wales landscape. So, I am concerned that there is that acceptance of landscape change detailed within the draft proposals. I'm also concerned that there's no mention of how the power that would be produced would be connected to the national grid. That's also not mentioned within the proposals for the NDF. But can I ask you, Minister, how genuine of a consultation is this in terms of listening to constituents in mid Wales? And what analysis have you done with regard to the effect on the tourism economy of mid Wales if the proposals, as in your consultation, go forward?
Diolch am eich ateb, Gweinidog. Rwyf i'n rhywun sydd hefyd yn credu bod angen i ni fuddsoddi mewn technolegau adnewyddadwy, ac mae angen hefyd i ni gael amrywiaeth o atebion ynni adnewyddadwy.
Roeddwn i'n siomedig bod yr ymgynghoriad ar y fframwaith datblygu cenedlaethol wedi cael ei gyhoeddi yn ystod toriad y Cynulliad. Rwy'n credu bod angen i ni fel ACau graffu'n fanwl ar y cynigion hynny. Byddwch yn gwerthfawrogi fy mod i a llawer o'm hetholwyr yn arbennig o bryderus am y ffaith bod newid i'r dirwedd wedi cael ei dderbyn a fyddai'n berthnasol i rannau helaeth o Bowys sydd wedi eu cynnwys yn y cynigion. Byddwch yn gwerthfawrogi bod gennym ni dirweddau hardd yn y canolbarth ac mae miloedd o swyddi a busnesau yn dibynnu ar y dirwedd honno o olygfeydd godidog yn y canolbarth. Felly, rwy'n pryderu bod derbyniad o newid i'r dirwedd a nodir yn y cynigion drafft. Rwyf i hefyd yn pryderu nad oes sôn am sut y byddai'r pŵer a fyddai'n cael ei gynhyrchu yn cael ei gysylltu â'r grid cenedlaethol. Nid yw hynny'n cael ei grybwyll yn y cynigion ar gyfer yr FfDC chwaith. Ond a gaf i ofyn i chi, Gweinidog, pa mor ddiffuant yw'r ymgynghoriad hwn o ran gwrando ar etholwyr yn y canolbarth? A pha ddadansoddiad ydych chi wedi ei wneud o ran yr effaith ar economi dwristiaeth y canolbarth pe byddai'r cynigion, fel y maen nhw yn eich ymgynghoriad, yn mynd rhagddynt?
This is a genuine consultation, and I know that the Minister for Housing and Local Government is really keen to hear all views and from everybody who has an interest in this. We've been proactive in terms of holding consultation events, so there was one in Newtown on 17 September, and there were between 30 and 40 people attending there. I know that a briefing session was held on the NDF on 19 September that you and other Assembly Members were able to attend in order to have a factual briefing as to the implications for different areas from planning officials. You'll be meeting with Julie James to discuss the NDF on 16 October, and she's indicated that she's very happy to meet with all Members who have a particular interest and particular approaches that they want to make on behalf of their constituents.
Insofar as the connection to the grid is concerned, we do need a robust, fit-for-purpose grid that enables our low-carbon energy objectives to be delivered. But it has to be delivered in a way that is not detrimental to the surrounding environment. So, our priority is to ensure that the grid is developed in a way that meets the current and future needs of Wales whilst meeting the imperative to decarbonise heat and transport and increase resilience, particularly in rural areas. But we would expect this to rely primarily on connections on wooden poles rather than pylons.
Mae hwn yn ymgynghoriad diffuant, a gwn fod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn awyddus iawn i glywed pob safbwynt a chan bawb sydd â diddordeb yn hyn. Rydym ni wedi bod yn rhagweithiol o ran cynnal digwyddiadau ymgynghori, felly roedd un yn y Drenewydd ar 17 Medi, ac roedd rhwng 30 a 40 o bobl yn bresennol yno. Gwn fod sesiwn friffio wedi ei chynnal ar y FfDC ar 19 Medi yr oeddech chi ac Aelodau Cynulliad eraill wedi gallu bod yn bresennol ynddi er mwyn cael sesiwn friffio ffeithiol ynglŷn â'r goblygiadau i wahanol ardaloedd gan swyddogion cynllunio. Byddwch yn cyfarfod â Julie James i drafod y FfDC ar 16 Hydref, ac mae hi wedi nodi ei bod hi'n hapus iawn i gyfarfod â'r holl Aelodau sydd â diddordeb arbennig a sylwadau penodol y maen nhw eisiau eu gwneud ar ran eu hetholwyr.
O safbwynt y cysylltiad â'r grid, mae angen grid cadarn, addas i'w ddiben arnom ni sy'n galluogi i'n hamcanion ynni carbon isel gael eu cyflawni. Ond mae'n rhaid ei ddarparu mewn ffordd nad yw'n niweidiol i'r amgylchedd o'i gwmpas. Felly, ein blaenoriaeth yw sicrhau bod y grid yn cael ei ddatblygu mewn ffordd sy'n diwallu anghenion Cymru yn y presennol ac yn y dyfodol gan fodloni'r rheidrwydd i ddatgarboneiddio gwres a thrafnidiaeth a chynyddu cydnerthedd, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Ond byddem ni'n disgwyl i hyn ddibynnu'n bennaf ar gysylltiadau ar bolion pren yn hytrach na pheilonau.
Finally, question 8—Rhianon Passmore.
Yn olaf, cwestiwn 8—Rhianon Passmore.
8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cymorth a roddir i rieni gan Lywodraeth Cymru ar gyfer gofal plant ac addysg gynnar yn Islwyn? OAQ54448
8. Will the First Minister provide an update on the help provided to parents by the Welsh Government for childcare and early education in Islwyn? OAQ54448
Yes. Families in Islwyn benefit from a number of Welsh Government programmes supporting childcare and early education, including Flying Start, the childcare offer, which is now available across Wales, and the universal entitlement to nursery education for three and four-year-olds.
Gwnaf. Mae teuluoedd yn Islwyn yn elwa ar nifer o raglenni Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi gofal plant ac addysg gynnar, gan gynnwys Dechrau'n Deg, y cynnig gofal plant, sydd ar gael ledled Cymru erbyn hyn, a'r hawl gyffredinol i addysg feithrin i blant tair a phedair blwydd oed.
Thank you, Trefnydd. The Welsh Labour Government was elected in 2016. One of its key commitments was to provide 30 hours of early education and childcare to hardworking parents of three and four-year-olds across Wales for 48 weeks per year. At the end of this July, there were almost 16,000 three and four-year-old children accessing qualitative Government-funded childcare. Across Wales, there are over 3,600 qualitative childcare settings, and these are employing around 17,000 people and contributing to the local economy, skills, qualification and apprenticeships growth.
In this vital area, the Welsh Labour Government is acting and making a difference for Welsh families. So, what further actions can the Welsh Government take to build on this exciting initiative to aid further Islwyn families and supporting further children's education, childcare and the wider economy across Wales?
Diolch, Trefnydd. Etholwyd Llywodraeth Lafur Cymru yn 2016. Un o'i phrif ymrwymiadau oedd darparu 30 awr o addysg gynnar a gofal plant i rieni diwyd plant tair a phedair blwydd oed ledled Cymru am 48 wythnos y flwyddyn. Ar ddiwedd mis Gorffennaf eleni, roedd bron i 16,000 o blant tair a phedair blwydd oed yn manteisio ar ofal plant ansoddol wedi ei ariannu gan y Llywodraeth. Ledled Cymru, ceir dros 3,600 o leoliadau gofal plant ansoddol, ac mae'r rhain yn cyflogi tua 17,000 o bobl ac yn cyfrannu at dwf yr economi leol, sgiliau, cymwysterau a phrentisiaethau.
Yn y maes hollbwysig hwn, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn gweithredu ac yn gwneud gwahaniaeth i deuluoedd Cymru. Felly, pa gamau eraill y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i barhau i ddatblygu'r fenter gyffrous hon i helpu rhagor o deuluoedd Islwyn a chefnogi addysg plant, gofal plant a'r economi ehangach ymhellach ledled Cymru?
I thank Rhianon Passmore for raising this issue. Of course, 1,107 children in Caerphilly alone are accessing the childcare offer. It has been really important that we listen to parents in terms of our evaluation of the scheme. When we evaluated it at the first year of implementation, the majority of parents reported a real increase in their disposable income because of the offer. A typical parent who is benefiting from 20 hours of childcare per week is now getting the equivalent of an extra £90 a week in their pockets—money that they wouldn't otherwise have had. That's one of our priorities as a Welsh Government—to see how we can ensure that low-income families do have more money in their pockets to spend on all of the things that they need, and to make sure that their families have what they need.
So, in terms of moving forward, we're still keen to continue the roll-out. We know that there are lots of families who have yet to access the scheme who would certainly benefit from it. I know that the Deputy Minister for Health and Social Services is considering what the future of this scheme might look like.
Rwy'n diolch i Rhianon Passmore am godi'r mater hwn. Wrth gwrs, mae 1,107 o blant yng Nghaerffili yn unig yn manteisio ar y cynnig gofal plant. Mae wedi bod yn bwysig iawn ein bod ni'n gwrando ar rieni o ran ein gwerthusiad o'r cynllun. Pan wnaethom ni ei werthuso yn ystod blwyddyn gyntaf ei weithredu, nododd y rhan fwyaf o rieni gynnydd gwirioneddol i'w hincwm gwario oherwydd y cynnig. Mae rhiant nodweddiadol sy'n elwa ar 20 awr o ofal plant yr wythnos bellach yn cael yr hyn sy'n cyfateb i £90 ychwanegol yr wythnos yn ei boced—arian na fyddai ganddo fel arall. Dyna un o'n blaenoriaethau ni fel Llywodraeth Cymru—i weld sut y gallwn ni sicrhau bod gan deuluoedd incwm isel fwy o arian yn eu pocedi i wario ar yr holl bethau sydd eu hangen arnyn nhw, ac i sicrhau bod gan eu teuluoedd yr hyn sydd ei angen arnyn nhw.
Felly, o ran symud ymlaen, rydym ni'n dal i fod yn awyddus i barhau i gyflwyno'r cynllun. Rydym yn gwybod bod llawer o deuluoedd nad ydyn nhw wedi manteisio ar y cynllun hyd yn hyn a fyddai'n sicr yn elwa arno. Gwn fod y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ystyried pa ffurf allai fod ar y cynllun hwn.
Diolch i'r Trefnydd am ateb y cwestiynau yna ar ran y Prif Weinidog.
Thank you, Trefnydd, for answering those questions on behalf of the First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes gan y Trefnydd, i ateb ar ran ei hunan y tro yma. Dwi'n galw ar Rebecca Evans i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item, therefore, will be the business statement and announcement from the Trefnydd, who will answer on behalf of herself this time. I call on Rebecca Evans to make the statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Nid oes newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, ac fe'u gwelir ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Could I call for three short statements, if I may? The first is on improvements in autism services. On 23 September, a week ago yesterday, the health Minister issued a written statement with that title, which merits an oral statement or even a debate in Welsh Government time. It states, for example:
'Some see the answer is to introduce autism legislation, but we know that in England where the Autism Act was passed in 2009, this has not achieved the benefits that were promised'.
And, it says:
'There is no equivalent to the progress we are making in Wales in the Integrated Autism Service'.
However, the National Autistic Society in England tell me that there has been significant progress in having a diagnostic pathway under the Autism Act there, with many more people presenting for diagnosis. Every area has an autism lead, and the last report said that the number of autistic people who have been found eligible for social care is up, and more diagnosis pathways are specialist autism ones. The wider autism community has asked me to challenge the perception that progress is being made in the integrated autism service where, for example, we don't have any information from it that measures outcomes for autistic people who have accessed the service, and much more besides, but I haven't got time to go into this now. It does merit time to ask appropriate questions accordingly.
Secondly, could I call for a statement on support for people with motor neurone disease? Again last week, the Motor Neurone Disease Association launched their 'Act to Adapt' report on housing adaptations for people living with motor neurone disease, pointing out that people with MND need their home adaptations quickly and easily, so that they can live safely, independently and with dignity. Their calls included for national Governments in England and Wales to review the funding distribution formula for disability facility grants, taking into account levels of disability and income, housing tenure and regional variations of business costs; for Governments in England and Wales and Northern Ireland to review the means test to address key identified problems; and for national Governments, including Wales, to include target waiting times for urgent and non-urgent works in transparent and measurable standards for adaptations, and to monitor against those targets.
Finally, could I call for an oral statement following the written statement by Jane Hutt AM, Deputy Minister and Chief Whip, on 19 September, 'Action on Disability: The Right to Independent Living'? It says the framework sets out how Welsh Government is fulfilling its obligations under, amongst other things, the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014. Its Part 2 code of practice refers to, or recognises that disabled people can achieve their potential and fully participate as members of society, consistent with the Welsh Government's framework for action on independent living, expressing the right of disabled people to participate fully in all aspects of life. So, for example, we need to know if and when the code is going to be amended to reflect the new guidance, and how public service providers will be apprised of that, where too many still ignore the code as currently drafted. In that context, finally, the new action on disability framework plan says that Welsh Government would develop a British Sign Language national charter for delivery of services and resources. However, as I stated here in February, the British Deaf Association is calling for local authorities and public services in Wales to sign up to their charter for British Sign Language and to make five pledges to improve access and rights for deaf and BSL users in Wales, where presently, at that stage, only two local authorities in the whole of Wales had signed up. So, let's work with, hopefully, the community, adopt the charter they have designed, and encourage all public service providers in Wales to sign up accordingly. I think we need that statement in this context relating to those two examples, but also many more where further clarity is required.
A gaf i alw am dri datganiad byr, os caf i? Mae'r cyntaf yn ymwneud â gwelliannau i wasanaethau awtistiaeth. Ar 23 Medi, wythnos yn ôl i ddoe, cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ddatganiad ysgrifenedig gyda'r teitl hwnnw, sy'n teilyngu datganiad llafar neu hyd yn oed dadl yn amser Llywodraeth Cymru. Mae'n nodi, er enghraifft:
Mae rhai yn ystyried mai'r ateb yw cyflwyno deddfwriaeth awtistiaeth, ond rydym ni'n gwybod yn Lloegr, lle pasiwyd y Ddeddf Awtistiaeth yn 2009, nad yw hyn wedi sicrhau'r manteision a addawyd.
Ac mae'n dweud:
Nid oes dim sy'n cyfateb i'r cynnydd yr ydym yn ei wneud yng Nghymru yn y Gwasanaeth Awtistiaeth Integredig.
Fodd bynnag, mae'r Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth yn Lloegr yn dweud wrthyf y bu cynnydd sylweddol o ran cael llwybr diagnostig o dan y Ddeddf Awtistiaeth yno, a bod llawer mwy o bobl yn gofyn am ddiagnosis. Mae gan bob ardal arweinydd awtistiaeth, a dywedodd yr adroddiad diwethaf fod nifer y bobl awtistig y canfuwyd eu bod yn gymwys i gael gofal cymdeithasol wedi cynyddu, a bod mwy o lwybrau diagnosis yn rhai awtistiaeth arbenigol. Mae'r gymuned awtistiaeth ehangach wedi gofyn imi herio'r canfyddiad bod cynnydd yn cael ei wneud yn y gwasanaeth awtistiaeth integredig, er enghraifft, lle nad ydym yn derbyn unrhyw wybodaeth ganddo sy'n mesur canlyniadau ar gyfer pobl awtistig sydd wedi defnyddio'r gwasanaeth, a llawer mwy o bethau eraill, ond nid oes gen i amser i fanylu ar hyn yn awr. Mae'n haeddu amser i ofyn cwestiynau priodol yn unol â hynny.
Yn ail, a gaf i alw am ddatganiad ar gymorth i bobl sydd â chlefyd niwronau motor? Unwaith eto'r wythnos diwethaf, lansiodd y Gymdeithas Clefyd Niwronau Motor eu hadroddiad, 'Act to Adapt' am addasiadau tai i bobl sy'n byw â chlefyd niwronau motor, gan dynnu sylw at y ffaith bod angen addasiadau i'w cartrefi yn gyflym ac yn hawdd ar y bobl hyn, er mwyn iddyn nhw allu byw yn ddiogel, yn annibynnol ac ag urddas. Roedd eu galwadau'n cynnwys gofyn i'r Llywodraethau cenedlaethol yng Nghymru a Lloegr adolygu'r fformiwla dyrannu cyllid ar gyfer grantiau cyfleusterau anabledd, gan ystyried lefelau anabledd ac incwm, deiliadaeth tai ac amrywiadau rhanbarthol o ran costau busnes; i Lywodraethau yng Nghymru a Lloegr a Gogledd Iwerddon adolygu'r prawf modd i fynd i'r afael â phroblemau allweddol a nodwyd; ac i Lywodraethau cenedlaethol, gan gynnwys Cymru, gynnwys targedau amseroedd aros ar gyfer gwaith brys a gwaith nad yw'n frys mewn safonau tryloyw a mesuradwy ar gyfer addasiadau, a monitro ar sail y targedau hynny.
Yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad llafar yn dilyn y datganiad ysgrifenedig gan Jane Hutt AC, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, ar 19 Medi, 'Gweithredu ar Anabledd: Yr Hawl i Fyw'n Annibynnol'? Mae'n dweud bod y fframwaith yn nodi sut y mae Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei rhwymedigaethau o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ymysg pethau eraill. Mae ei god ymarfer rhan 2 yn cyfeirio at, neu'n cydnabod y gall pobl anabl gyflawni eu potensial a chyfranogi'n llawn fel aelodau o gymdeithas, yn gyson â fframwaith gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer byw'n annibynnol, gan fynegi hawl pobl anabl i gymryd rhan lawn ym mhob agwedd ar fywyd. Felly, er enghraifft, mae angen i ni wybod a fydd y cod yn cael ei ddiwygio i adlewyrchu'r canllawiau newydd a phryd y bydd hynny, a sut y bydd darparwyr gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu hysbysu am hynny, pan fo gormod o bobl yn dal i anwybyddu'r cod fel y mae wedi'i ddrafftio ar hyn o bryd. Yn y cyd-destun hwnnw, yn olaf, mae'r cynllun fframwaith gweithredu ar anabledd newydd yn dweud y byddai Llywodraeth Cymru yn datblygu siarter cenedlaethol ar Iaith Arwyddion Prydain i ddarparu gwasanaethau ac adnoddau. Fodd bynnag, fel y dywedais yn y lle hwn ym mis Chwefror, mae Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain yn galw ar awdurdodau lleol a gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru i ymuno â'u siarter ar gyfer Iaith Arwyddion Prydain ac i wneud pum addewid i wella mynediad a hawliau i ddefnyddwyr byddar a BSL yng Nghymru, ond ar hyn o bryd, dim ond dau awdurdod lleol yng Nghymru gyfan oedd wedi ymrwymo i hyn. Felly, gadewch i ni weithio gyda'r gymuned, gobeithio, i fabwysiadu'r siarter a luniwyd ganddyn nhw, ac annog yr holl ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru i gofrestru yn unol â hynny. Rwy'n credu bod angen y datganiad hwnnw arnom yn y cyd-destun hwn sy'n ymwneud â'r ddwy enghraifft hynny, ond hefyd llawer mwy lle mae angen mwy o eglurder.
Thank you for raising the issues that you have this afternoon. In terms of autism services, I know that the Minister had received reports on two independent reviews on autism—one that related to children and young people's neurodevelopmental services, and then a second that looked at the integrated autism service. He accepted those recommendations and set out how he would move forward on those. But he has said that he's commissioning a review to ensure that services are meeting people's needs and that money is being invested where it is needed, because, clearly, we all want to ensure that our support for people with autism and their families is the right support, and that the investment is being made in the right place. Because, again, the Minister for Health and Social Services did say that he would be providing an additional £3 million of recurrent funding for the integrated autism service from 2021, and I think that that is really a testament to the value that we put on that service, and the important role that it can play.
I'll ask you, if you don’t mind, to write to the Minister with regard to your concerns about motor neurone disease and the 'Act to Adapt' report. There was quite a lot of detail there, so I think it would benefit from the Minister having the opportunity to see the report to which you refer. I will ask the Deputy Minister and Chief Whip to provide you with a response to the various issues that you have raised regarding the framework.FootnoteLink
Diolch ichi am godi'r materion sydd gennych y prynhawn yma. O ran gwasanaethau awtistiaeth, gwn fod y Gweinidog wedi cael adroddiadau ar ddau adolygiad annibynnol ar awtistiaeth—un a oedd yn ymwneud â gwasanaethau niwroddatblygiadol plant a phobl ifanc, ac yna ail un a oedd yn edrych ar y gwasanaeth awtistiaeth integredig. Derbyniodd yr argymhellion hynny a nododd sut y byddai'n symud ymlaen â'r rheini. Ond mae wedi dweud ei fod yn comisiynu adolygiad i sicrhau bod gwasanaethau yn diwallu anghenion pobl a bod arian yn cael ei fuddsoddi lle mae ei angen, oherwydd, yn amlwg, mae pob un ohonom yn dymuno sicrhau bod y cymorth a roddwn i bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd y cymorth cywir, a bod y buddsoddiad yn cael ei wneud yn y lle iawn. Oherwydd, unwaith eto, fe wnaeth y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ddweud y byddai'n darparu £3 miliwn o gyllid ychwanegol rheolaidd ar gyfer y gwasanaeth awtistiaeth integredig o 2021 ymlaen, ac rwy'n credu bod hynny yn dyst gwirioneddol i'r gwerth a roddwn ar y gwasanaeth hwnnw, a'r rhan bwysig y gall ei chwarae.
Gofynnaf i chi, os nad oes ots gennych, ysgrifennu at y Gweinidog ynglŷn â'ch pryderon am glefyd niwronau motor a'r adroddiad 'Act to Adapt'. Roedd cryn dipyn o fanylion yn y fan honno, felly rwy'n credu y byddai'n fuddiol i'r Gweinidog gael cyfle i weld yr adroddiad yr ydych yn cyfeirio ato. Byddaf yn gofyn i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip roi ymateb i chi i'r amryw o faterion yr ydych wedi'u codi ynglŷn â'r fframwaith.FootnoteLink
Bethan Sayed.
Bethan Sayed.
I was expecting Leanne to be called before me, sorry.
Could we please have an update on complaints procedures and what people can do to get answers and better feedback and results when there are disputes with social services departments? I've had a number of cases from people in Bridgend who've had disputes with social services departments, which you appreciate I won't be going into here today, but I would like to understand if we could have a statement on those processes and procedures so that we can be confident in those systems and that we don't get people disenfranchised with the system.
My second statement is with regard to the flooding that's been happening over the weekend. It's damaged many areas of Neath Port Talbot, especially Ystalyfera. I would like to have an updated statement from the environment Minister about what support has been given to date, and what councils could be doing, and how they can be supported, actually, to aid citizens in supporting this development, especially with climate change and how flooding may become more prevalent. So, if you could give us an updated statement on this, I would be very grateful.
Roeddwn i'n disgwyl i Leanne gael ei galw cyn fi, mae'n ddrwg gen i.
A gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf am weithdrefnau cwyno, a'r hyn y gall pobl ei wneud i gael atebion a gwell adborth a chanlyniadau pan fydd anghydfod ag adrannau gwasanaethau cymdeithasol? Rwyf wedi cael nifer o achosion gan bobl ym Mhen-y-bont ar Ogwr sydd wedi bod ag anghydfodau ag adrannau gwasanaethau cymdeithasol, rydych yn deall na fyddaf yn manylu arnyn nhw yma heddiw, ond hoffwn i ddeall a gawn ni ddatganiad ar y prosesau a'r gweithdrefnau hynny er mwyn i ni allu bod yn ffyddiog yn y systemau hynny ac nad yw pobl yn cael eu methu gan y system.
Mae fy ail ddatganiad yn ymwneud â'r llifogydd a welwyd dros y penwythnos. Mae wedi achosi difrod mewn llawer o ardaloedd yng Nghastell-nedd Port Talbot, yn enwedig yn Ystalyfera. Hoffwn i gael datganiad wedi'i ddiweddaru gan Weinidog yr amgylchedd ynghylch pa gymorth sydd wedi'i roi hyd yn hyn, a beth y gallai cynghorau fod yn ei wneud, a sut y gellir eu cefnogi, mewn gwirionedd, i helpu dinasyddion i gefnogi'r datblygiad hwn, yn enwedig o ran newid yn yr hinsawdd a sut y gall llifogydd fod yn fwy cyffredin yn y dyfodol. Felly, pe gallech roi inni ddatganiad wedi'i ddiweddaru am hyn, byddwn i'n ddiolchgar iawn.
Diolch yn fawr iawn, ac ymddiheuriadau.
Thank you, and apologies.
Thank you very much. In the first instance, regarding complaints procedures, perhaps it's most appropriate if I ask the Deputy Minister for social services to write to you with some more information on those procedures, and then there might be specific cases that you would wish to draw to her attention.FootnoteLink
On the second issue of flooding, I know that the Minister has said that she would be keen to bring forward a statement on this, because we have obviously seen some really heavy rain and high spring tides over the last few days. We have been aware very much of some issues of flooding, particularly in Bridgend, Caerphilly, Ceredigion, Rhondda Cynon Taf and the Vale of Glamorgan, and we're very much in touch with Natural Resources Wales and local authorities to explore any impacts that there have been on homes and businesses and what we can do to support. In terms of the wider picture, flood and coastal risk management does remain an area of a serious amount of work for us, with over £350 million being invested over the lifetime of this Government. We're taking the challenge of flooding and, obviously, the impacts of climate change extremely seriously.
Diolch yn fawr iawn. Yn gyntaf, o ran y gweithdrefnau cwyno, efallai mai'r peth mwyaf priodol yw imi ofyn i'r Dirprwy Weinidog gwasanaethau cymdeithasol ysgrifennu atoch â mwy o wybodaeth am y gweithdrefnau hynny, ac yna efallai y byddai achosion penodol yr hoffech dynnu ei sylw atyn nhw.FootnoteLink
O ran yr ail fater sy'n ymwneud â llifogydd, gwn fod y Gweinidog wedi dweud y byddai'n awyddus i gyflwyno datganiad am hyn, oherwydd rydym yn amlwg wedi gweld glaw trwm iawn a gorllanw uchel iawn yn ystod y dyddiau diwethaf. Rydym wedi bod yn ymwybodol iawn o rai materion llifogydd, yn enwedig ym Mhen-y-bont ar Ogwr, Caerffili, Ceredigion, Rhondda Cynon Taf a Bro Morgannwg, ac rydym mewn cysylltiad agos â Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol i archwilio unrhyw effeithiau sydd wedi bod ar gartrefi a busnesau a'r hyn y gallwn ei wneud i'w cefnogi. O ran y darlun ehangach, mae rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd yn parhau i fod yn faes lle'r ydym yn gwneud cryn dipyn o waith, wrth i dros £350 miliwn gael ei fuddsoddi dros oes y Llywodraeth hon. Rydyn ni'n ystyried yr her o lifogydd ac, yn amlwg, effeithiau newid yn yr hinsawdd yn hynod o ddifrifol.
I would like to ask for a statement from Welsh Government in response to the BBC investigation aired last night into the cruelty on puppy farms in Carmarthenshire and Ceredigion. West Wales is shamefully known as the puppy capital of the UK. This is not something to be proud of. It certainly isn't something that we would want to advertise on our tourist brochures. The programme, which I would like to commend the BBC for, showed cruelty beyond belief in council-registered puppy farms. It showed hundreds of dogs living in filthy, dark, damp and cold conditions. These premises are inspected annually by inspectors and vets, people who are supposed to prioritise the welfare of the animals. A number of premises have been inspected and found wanting, with breaches concerning poor animal welfare logged by inspectors and vets. This wasn't a one-off, they had consistently failed to meet recommendations and had been issued with warnings. Despite this, no action was taken against the breeders and licences were reissued year on year. In some instances, not even basic needs were being met, such as in one site near Llandysul that featured in the programme.
I wrote to both Ceredigion and Carmarthenshire councils yesterday and was amazed to find that they responded in less than 24 hours. So, I know now that I need to get the BBC on side if I want a prompt response. However, what has appalled me in one of those responses is that one of the sites featured last night in Llandysul has been allowed by Ceredigion council to carry on breeding, and, I quote, with a three month-only licence. You tell that to dogs and puppies that are in those conditions, because I'm not convinced that these premises will keep to the conditions that have been applied to them. History tells you that that is not going to happen. There was limited access to clean water and bedding—and I'm pleased to say that since that programme some action has been taken in some of the premises features, but it shouldn't have taken a BBC investigation for this to happen.
The legislation that is in place to protect these dogs is clearly failing. These animals do not have a voice to speak for themselves, so we have an absolute duty to do it for them. I've raised these issues in this Chamber many, many times, and I can clearly remember this issue being highlighted in the 1980s by Esther Rantzen. That was over 30 years ago, and yet we're still here now. Carmarthenshire claims a 'proactive approach'—I quote—but the sheer volume of upheld complaints suggests that something is radically wrong in this process. Minister, I'd like to know what immediate action Welsh Government are taking, in light of this report, to protect the welfare of both the puppies and the adult dogs at the puppy farms featured in this programme. And it's clear to me, from the response that I've had swiftly overnight, that these authorities are overwhelmed. In that case, would the Minister consider limiting the number of licences, limiting the number of dogs in those licensed premises—although Ceredigion, to be fair, has done that—and also expanding the care that—the 1:20 dog ratio, making that increased? One to 20 is not good enough—I said it at the time—considering the numbers of puppies that those dogs will have. That number has to be increased. The welfare of these animals has to come first, not the profit.
And the other issue I'd like to raise that was raised in that programme is the absolute failure of duty by vets, because I find that the most concerning of all. These are supposed to be experts in their field. They're supposed to have the welfare of their animals—. And yet we've seen experts saying, who were watching this programme, that they had failed in their duty. That is pretty serious. So, I'd like to know if we have any powers or any intentions to use a referral mechanism to the British Veterinary Association to make sure that action is taken against those vets, who, according to this programme, failed in their duty.
Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru mewn ymateb i ymchwiliad y BBC a ddarlledwyd neithiwr i'r creulondeb ar ffermydd cŵn bach yn Sir Gaerfyrddin a Cheredigion. Mae gan orllewin Cymru enw am fod yn brifddinas cŵn bach y DU, a hynny er mawr gywilydd. Nid rhywbeth i ymfalchïo ynddo yw hyn. Yn sicr, nid yw'n rhywbeth y byddem yn dymuno'i hysbysebu ar ein llyfrynnau i dwristiaid. Dangosodd y rhaglen, a hoffwn i ganmol y BBC amdani, greulondeb anghredadwy mewn ffermydd cŵn bach sy'n gofrestredig gan y cyngor. Dangosodd cannoedd o gŵn yn byw mewn cyflwr brwnt, tywyll, llaith ac oer. Arolygir y safleoedd hyn yn flynyddol gan arolygwyr a milfeddygon, pobl sydd i fod i flaenoriaethu lles yr anifeiliaid. Mae nifer o safleoedd wedi'u harolygu a chanfuwyd gwendidau ynddynt, ac mae arolygwyr a milfeddygon wedi cofnodi achosion o dorri rheolau ynghylch lles anifeiliaid gwael. Nid unwaith yn unig oedd hyn, roedden nhw wedi methu'n gyson â bodloni argymhellion ac wedi cael rhybuddion. Er gwaethaf hyn, ni chymerwyd unrhyw gamau yn erbyn y bridwyr a chawsant eu hail-drwyddedu flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mewn rhai achosion, nid oedd anghenion sylfaenol hyd yn oed yn cael eu diwallu, megis mewn un safle ger Llandysul a oedd yn ymddangos yn y rhaglen.
Ysgrifennais at gyngor Ceredigion a chyngor Sir Gaerfyrddin ddoe ac roeddwn i wedi rhyfeddu o weld eu bod wedi ymateb mewn llai na 24 awr. Felly, nawr rwy'n gwybod bod angen i mi sicrhau bod gen i'r BBC ar fy ochr er mwyn cael ymateb prydlon. Fodd bynnag, yr hyn sydd wedi fy nychryn i yn un o'r ymatebion hynny yw bod Cyngor Ceredigion wedi caniatáu i un o'r safleoedd a gafodd sylw neithiwr yn Llandysul barhau i fridio, ac, rwy'n dyfynnu, ar drwydded tri mis yn unig. Dywedwch chi hynny wrth gŵn a chŵn bach sy'n byw dan yr amodau hynny, oherwydd nid wyf i wedi fy argyhoeddi y bydd y safleoedd hyn yn cadw at yr amodau sydd wedi'u cymhwyso iddynt. Mae hanes yn dweud wrthych nad fydd hynny'n digwydd. Roedd darpariaeth brin o ddŵr glân a lle cysgu yno—ac rwy'n falch o ddweud bod rhywfaint o gamau wedi'u cymryd ers y rhaglen honno mewn rhai o nodweddion y safle, ond ni ddylai fod angen ymchwiliad gan y BBC cyn i hyn ddigwydd.
Mae'n amlwg bod y ddeddfwriaeth sydd ar waith i ddiogelu'r cŵn hyn yn methu. Nid oes gan yr anifeiliaid hyn lais i siarad drostyn nhw eu hunain, felly mae dyletswydd glir arnom ni i wneud hynny ar eu rhan. Rwyf wedi codi'r materion hyn yn y Siambr hon lawer gwaith, a gallaf gofio'n glir y tynwyd sylw at y mater hwn yn y 1980au gan Esther Rantzen. Roedd hynny dros 30 mlynedd yn ôl, ac eto dyma ni nawr o hyd. Mae Sir Gaerfyrddin yn honni ymagwedd ragweithiol—rwy'n dyfynnu—ond mae'r llwyth o gŵynion a gadarnhawyd yn awgrymu bod rhywbeth sylweddol o'i le yn y broses hon. Gweinidog, hoffwn i wybod pa gamau gweithredu brys y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, yn sgil yr adroddiad hwn, i ddiogelu lles cŵn bach a chŵn llawndwf yn y ffermydd cŵn bach a drafodir yn y rhaglen hon. Ac mae'n amlwg i mi, o'r ymateb a gefais yn gyflym dros nos, fod yr awdurdodau hyn wedi eu llethu. Os felly, a fyddai'r Gweinidog yn ystyried cyfyngu ar nifer y trwyddedau, gan gyfyngu ar nifer y cŵn yn y safleoedd trwyddedig hynny—er bod Ceredigion, a bod yn deg, wedi gwneud hynny—a hefyd ehangu'r gofal—y gymhareb cŵn 1:20, cynyddu honno? Nid yw un i 20 yn ddigon da—dywedais i hyn ar y pryd—o ystyried nifer y cŵn bach y bydd y cŵn hynny yn esgor arnyn nhw. Rhaid cynyddu'r nifer hwnnw. Lles yr anifeiliaid hyn sydd i ddod yn gyntaf, nid yr elw.
A'r mater arall yr hoffwn i ei godi a godwyd yn y rhaglen honno yw'r methiant llwyr o ran dyletswydd milfeddygon, gan mai hyn sy'n peri'r pryder mwyaf oll i mi. Mae'r rhain i fod yn arbenigwyr yn eu maes. Maen nhw i fod i ddiogelu lles eu hanifeiliaid—. Ac eto rydym wedi gweld arbenigwyr yn dweud, rhai a oedd yn gwylio'r rhaglen hon, eu bod wedi methu yn eu dyletswydd. Mae hynny'n eithaf difrifol. Felly, hoffwn i wybod a oes gennym ni unrhyw bwerau neu fwriad i ddefnyddio dull atgyfeirio i Gymdeithas Milfeddygon Prydain i wneud yn siŵr bod camau'n cael eu cymryd yn erbyn y milfeddygon hynny sydd, yn ôl y rhaglen hon, wedi methu yn eu dyletswydd.
I'm grateful to Joyce Watson for raising this in the Chamber, and obviously we share her sense of horror, but also her anger at what she has seen happening here in Wales, where we're supposed to be a nation of animal lovers, but then we see things like this happening. I know that the Minister for Environment and Rural Affairs has written—or intends to very shortly—to veterinary bodies, and also to local authorities about this specific issue. She's meeting with the chief veterinary officer tomorrow. But I also know that the Minister intends to ask the animal welfare framework group to revisit the current breeding regulations to improve welfare conditions at breeding establishments. I'm sure that the kind of questions that Joyce Watson has posed about a way forward will be those questions that the group will be keen to look at.
Rwy'n ddiolchgar i Joyce Watson am godi hyn yn y Siambr, ac yn amlwg rydym yn rhannu ei hymdeimlad o arswyd, ond hefyd ei dicter am yr hyn y mae wedi'i gweld yn digwydd yma yng Nghymru, lle'r ydym i fod yn genedl sy'n caru anifeiliaid, ond wedyn rydym ni'n gweld pethau fel hyn yn digwydd. Gwn fod Gweinidog yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi ysgrifennu—neu'n bwriadu gwneud yn fuan iawn—at gyrff milfeddygol, a hefyd at awdurdodau lleol ynghylch y mater penodol hwn. Mae hi'n cyfarfod â'r prif swyddog milfeddygol yfory. Ond gwn hefyd fod y Gweinidog yn bwriadu gofyn i'r grŵp fframwaith lles anifeiliaid ailedrych ar y rheoliadau bridio presennol i wella amodau lles mewn sefydliadau bridio. Rwy'n siŵr mai'r math o gwestiynau y mae Joyce Watson wedi'u codi am y ffordd ymlaen fydd y cwestiynau hynny y bydd y grŵp yn awyddus i edrych arnynt.
Minister, may I ask for a statement from the Minister for Economy and Transport on the delay in commencing car production at Rassau industrial estate in Ebbw Vale by TVR? The Welsh Government gave the sports car company a loan of £2 million in March 2016, and has invested £0.5 million in the car maker. Production at Rassau was due to start earlier this year, but answers to my written questions reveal that this is not now expected to commence until the last quarter of 2020. Given that Blaenau Gwent currently ranks at the bottom of the league table of economic competitiveness in the United Kingdom, please could we have a statement giving the reasons why this much-heralded investment has been delayed and the much needed 100 quality jobs have not been delivered yet?
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth am yr oedi o ran dechrau cynhyrchu ceir yn ystad ddiwydiannol Rasa yng Nglynebwy gan TVR? Rhoddodd Llywodraeth Cymru fenthyciad o £2 miliwn i'r cwmni ceir cyflym hwn ym mis Mawrth 2016, ac mae wedi buddsoddi £0.5 miliwn yn y gwneuthurwr ceir. Roedd y cynhyrchu yn Rasa i fod i ddechrau yn gynharach eleni, ond mae atebion i fy nghwestiynau ysgrifenedig yn datgelu nad oes disgwyl iddo ddechrau tan chwarter olaf 2020 erbyn hyn. O ystyried bod Blaenau Gwent ar hyn o bryd ar waelod y gynghrair o ran cystadleuaeth economaidd yn y Deyrnas Unedig, a gawn ni ddatganiad yn rhoi'r rhesymau pam y mae'r buddsoddiad hwn y bu cymaint o sylw amdano wedi'i ohirio a pham nad yw'r 100 o swyddi o safon y mae angen dybryd amdanyn nhw wedi eu cyflawni eto?
I'll ask Mohammad Asghar, in the first instance, to write to the Minister for Economy and Transport to seek that additional information, and I'm sure that he will be able to provide an explanation as to any delay.
Gofynnaf i Mohammad Asghar, yn gyntaf, ysgrifennu at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i ofyn am yr wybodaeth ychwanegol honno, ac rwy'n siŵr y bydd yn gallu rhoi eglurhad ynghylch unrhyw oedi.
Allaf i ddiolch, yn gyntaf, i'r Trefnydd am ei datganiad busnes, a hefyd, yn bellach, ar gefn y datganiad busnes yna, allaf i ddiolch am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar ddiweddariad ar y ddeddfwriaeth isafswm pris alcohol yma yng Nghymru? Fe fyddwch chi i gyd yn cofio i ni basio'r ddeddfwriaeth yma yn y Senedd y llynedd. Mae deddfwriaeth debyg wedi bod yn weithredol yn yr Alban ers dros flwyddyn, ac mae yna arolwg, a gafodd ei gyhoeddi yn y dyddiau diwethaf yma, yn darogan bod y polisi wedi bod yn ysgubol o llwyddiannus yn lleihau faint o alcohol mae pobl yn yr Alban, hyd yn oed, yn ei yfed. Mae goblygiadau amlwg i ni yma yng Nghymru. Felly, a yw hi'n bosib cael datganiad ar isafswm pris alcohol yma yn y Senedd?
May I first of all thank the Trefnydd for the business statement? And, on the back of that business statement, can I ask for a statement from the health Minister on an update on the minimum alcohol price legislation here in Wales? You will all recall that we passed this legislation in the Senedd last year. Similar legislation has been operational in Scotland for over a year, and a recent survey, which was published over the past few days, suggests that the policy has been a sweeping success in reducing the amount of alcohol that people in Scotland, even, drink. Now, there are clear implications for us here in Wales. So, could we have a statement on the minimum alcohol price here in the Senedd?
Yes, we can be really proud of the public health legislation that we've already introduced here in Wales. And I know that the Minister for Health and Social Services will provide an update on the minimum unit pricing legislation.
Ie, gallwn ni fod yn falch iawn o'r ddeddfwriaeth iechyd cyhoeddus yr ydym wedi'i chyflwyno eisoes yma yng Nghymru. Ac rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y ddeddfwriaeth isafbris uned.
Thank you very much, Presiding Officer. We hear today that there's been a 22 per cent increase in the deaths of homeless people. The numbers, of course, relate to Office for National Statistics research across the whole of Wales and England. I'd be grateful if the Welsh Government could make a statement on the situation in Wales, so that we can understand how this increase in drug poisoning, as I understand it, has affected people who are homeless in this country. I would also appreciate a statement from the health Minister—I can see he's in his place at the moment—on how we deal with drugs issues, particularly on the interface between dealing with addiction, with homelessness, and the criminal justice system. I understand that there is a very real difficulty in the policy that we're taking at the moment that means that people who are suffering from addictions are not always receiving the appropriate treatment, and that service providers have significant difficulties in delivering the sort of treatment that many people who are suffering with different addictions actually require. So, I'd be grateful if the Welsh Government could provide us with a statement on those matters.
I'd also like to ask for a statement on the matters that have already been addressed in this session by Joyce Watson. I think all of us who saw the research published by the BBC—or broadcast by the BBC—last night were absolutely appalled that that is happening in this country. And, for all of us who have concerns on these issues, I think we all want to see far higher levels of regulation from the Welsh Government. Now, I understand that a voluntary code of conduct is being proposed at the moment on animal sanctuaries by the Welsh Government. I'd like to have a statement from the Welsh Government, and I'd like to understand why that is not a statutory code. I want to understand what the Welsh Government is going to do to ensure that there are far higher levels of regulation, and far higher quality of welfare regulations in place, to ensure that the unscrupulous, cruel and potentially illegal activities that are taking place in this country, on our watch, are addressed and are tackled. The Minister will be aware that, as a former Minister myself, I was aware that some of these issues required legislation. I see no reason now why the Welsh Government cannot move forward and put these matters onto the statute to ensure that we have comprehensive animal welfare legislation in Wales that addresses the issues that have been raised in terms of puppy farms, but also reaches out to ensure that animal sanctuaries are included, and also all those areas and businesses that are breeding animals for profit.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rydym wedi clywed heddiw y bu cynnydd o 22 y cant yn nifer y bobl ddigartref sy'n marw. Mae'r niferoedd, wrth gwrs, yn ymwneud ag ymchwil y Swyddfa Ystadegau Gwladol ledled Cymru gyfan a Lloegr. Byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Llywodraeth Cymru roi datganiad am y sefyllfa yng Nghymru, er mwyn i ni allu deall sut y mae'r cynnydd hwn mewn achosion o wenwyno gan gyffuriau, yn ôl yr hyn a ddeallaf, wedi effeithio ar bobl sy'n ddigartref yn y wlad hon. Byddwn i hefyd yn gwerthfawrogi datganiad gan y Gweinidog iechyd—gallaf weld ei fod yn ei sedd ar hyn o bryd—ynglŷn â sut yr ydym yn delio â materion cyffuriau, yn enwedig o ran y sefyllfa gyswllt rhwng ymdrin â chaethiwed, â digartrefedd, a'r system cyfiawnder troseddol. Rwy'n deall bod anhawster gwirioneddol iawn yn y polisi yr ydym yn ei ddilyn ar hyn o bryd sy'n golygu nad yw pobl sy'n dioddef o fod yn gaeth i sylweddau bob amser yn derbyn y driniaeth briodol, a bod darparwyr gwasanaethau yn cael anawsterau sylweddol wrth ddarparu'r math o driniaeth sydd ei angen mewn gwirionedd ar lawer o bobl sy'n dioddef o fod yn gaeth i wahanol sylweddau. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Llywodraeth Cymru roi datganiad i ni am y materion hynny.
Hoffwn i hefyd ofyn am ddatganiad ar y materion y mae Joyce Watson eisoes wedi ymdrin â nhw yn ystod y sesiwn hon. Rwy'n credu bod pob un ohonom a welodd yr ymchwil a gyhoeddwyd gan y BBC—neu a ddarlledwyd gan y BBC—neithiwr wedi eu brawychu'n llwyr bod hynny'n digwydd yn y wlad hon. Ac i bob un ohonom sydd â phryderon ynglŷn â'r materion hyn, rwy'n credu yr hoffem ni i gyd weld lefelau rheoleiddio uwch o lawer gan Lywodraeth Cymru. Nawr, rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru yn cynnig cod ymddygiad gwirfoddol ar gyfer gwarchodfeydd anifeiliaid ar hyn o bryd. Hoffwn i gael datganiad gan Lywodraeth Cymru, a hoffwn i ddeall pam nad yw hwnnw'n god statudol. Rwy'n dymuno deall beth y mae Llywodraeth Cymru am ei wneud i sicrhau bod lefelau rheoleiddio llawer uwch, a rheoliadau lles o ansawdd llawer uwch ar waith, i sicrhau bod y gweithgareddau diegwyddor, creulon ac o bosibl, anghyfreithlon hyn sy'n digwydd yn y wlad hon, o dan ein goruchwyliaeth ni, yn cael sylw ac y gweithredir arnyn nhw. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol fy mod i, fel cyn Weinidog fy hun, yn ymwybodol bod angen deddfu ar rai o'r materion hyn. Nid wyf i'n gweld unrhyw reswm yn awr pam na all Llywodraeth Cymru symud ymlaen a rhoi'r materion hyn ar y statud er mwyn sicrhau bod gennym ddeddfwriaeth lles anifeiliaid gynhwysfawr yng Nghymru sy'n mynd i'r afael â'r materion a godwyd o ran ffermydd cŵn bach, ond sydd hefyd yn ehangu i sicrhau bod gwarchodfeydd anifeiliaid wedi eu cynnwys, a hefyd yr holl feysydd a busnesau sy'n bridio anifeiliaid er elw.
I thank Alun Davies for those requests for statements. And I can confirm that the Minister for Housing and Local Government will be making a statement on homelessness next Tuesday. And the Minister for Health and Social Services is currently coming to the end of his considerations and consultation on the new substance misuse delivery plan, and he will be keen also to provide an update to Assembly Members when he's had the chance to consider fully the responses to that consultation. And, on the third issue, I know that the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs will provide an update to Members following her discussion with the chief vet, insofar as the dog breeding issues are concerned. But I will certainly ask her to consider what you've said and to provide you with an update on Welsh Government's approach to sanctuaries and other regulatory matters.
Diolch i Alun Davies am y ceisiadau hynny am ddatganiadau. A gallaf gadarnhau y bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn gwneud datganiad am ddigartrefedd ddydd Mawrth nesaf. Ac mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar hyn o bryd yn dod at ddiwedd ei ystyriaethau a'i ymgynghoriad ar y cynllun cyflawni newydd ar gamddefnyddio sylweddau, a bydd yntau'n awyddus hefyd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Cynulliad pan fydd wedi cael cyfle i ystyried yr ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw'n llawn. Ac ar y trydydd mater, rwy'n gwybod y bydd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn dilyn ei thrafodaeth gyda'r prif filfeddyg, yn ymwneud â'r materion bridio cŵn. Ond byddaf yn sicr yn gofyn iddi ystyried yr hyn yr ydych wedi'i ddweud ac i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi am ymagwedd Llywodraeth Cymru at warchodfeydd a materion rheoleiddio eraill.
You will be aware that, last week, the Wales Governance Centre published a report looking at international evidence of imprisonment rates having been reduced. This follows on from previous research that showed that Westminster's imprisonment policy has failed us in Wales, having given us the highest imprisonment rate in western Europe, with higher numbers of people from a black, Asian and minority ethnic and deprived background. The report demonstrates that, to bring down high imprisonment rates, Governments need control of all of the policy levers across the field of criminal justice, including prisons, probation and the courts. Does the Welsh Government agree with me that the whole of the criminal justice system needs to be devolved in order to bring down our excessively high imprisonment rate? And, specifically, will the Government agree to hold a debate on the findings of last week's report?
I want to ask about this Government's investment in companies in the arms trade. I specifically want to discuss the investment in the Thales cyber security facility that was announced earlier this year. I accept, of course, that cyber attacks are a growing threat, and this has been highlighted as one of the biggest threats that the UK faces, but I fail to understand, though, why investment to develop a cyber security facility couldn't have involved a company that doesn't make weapons that kill and maim. Thales have a major presence in Saudi Arabia and have been supplying that kingdom with equipment for decades. Thales is also believed to be supplying components for Russian tanks. When you invest in a company like this, you have a vested interest in them doing well. When war is waged, business is good for companies like Thales. Now that the Welsh Government's presence at arms fairs is being reviewed, will you also agree to consider reviewing ongoing public financial support for companies involved in the arms industry?
Byddwch yn ymwybodol bod Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi cyhoeddi adroddiad yr wythnos diwethaf yn edrych ar dystiolaeth ryngwladol o'r gostyngiad mewn cyfraddau carcharu. Mae hyn yn dilyn ymchwil blaenorol a ddangosodd fod polisi carcharu San Steffan wedi ein methu ni yng Nghymru, trwy roi i ni'r gyfradd uchaf o garcharu yng ngorllewin Ewrop, niferoedd uwch o bobl o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig a difreintiedig. Er mwyn gostwng cyfraddau carcharu uchel, mae'r adroddiad yn dangos bod angen i Lywodraethau gael rheolaeth ar bob un o'r ysgogiadau polisi ym maes cyfiawnder troseddol, gan gynnwys carchardai, y gwasanaeth prawf a'r llysoedd. A yw Llywodraeth Cymru yn cytuno â mi bod angen datganoli'r system cyfiawnder troseddol gyfan er mwyn lleihau ein cyfradd garcharu hynod uchel? Ac yn benodol, a wnaiff y Llywodraeth gytuno i gynnal dadl ar ganfyddiadau adroddiad yr wythnos diwethaf?
Hoffwn i holi am fuddsoddiad y Llywodraeth hon mewn cwmnïau yn y fasnach arfau. Yn benodol, rwy'n dymuno trafod y buddsoddiad yng nghyfleuster seiberddiogelwch Thales a gyhoeddwyd yn gynharach eleni. Rwy'n derbyn, wrth gwrs, bod ymosodiadau seiber yn fygythiad cynyddol, ac mae hyn wedi ei amlygu yn un o'r bygythiadau mwyaf sy'n wynebu'r DU, ond ni allaf ddeall, fodd bynnag, pam na allai buddsoddiad i ddatblygu cyfleuster seiberddiogelwch fod wedi cynnwys cwmni nad yw'n gwneud arfau sy'n anafu a lladd. Mae gan Thales bresenoldeb mawr yn Saudi Arabia ac mae wedi bod yn cyflenwi offer i'r deyrnas honno ers degawdau. Credir hefyd bod Thales yn cyflenwi cydrannau ar gyfer tanciau Rwsia. Pan fyddwch yn buddsoddi mewn cwmni fel hwn, mae gennych chi fuddiant personol yn ei lwyddiant. Pan fydd rhyfeloedd yn digwydd, mae busnes yn dda i gwmnïau fel Thales. Gan fod presenoldeb Llywodraeth Cymru mewn ffeiriau arfau yn cael ei adolygu, a wnewch chi hefyd gytuno i ystyried adolygu cymorth ariannol cyhoeddus parhaus i gwmnïau sy'n rhan o'r diwydiant arfau?
On the first issue, relating to the devolution of criminal justice, I think that we are at one in terms of our ambitions there, and I think that Welsh Government has set that out clearly on a number of occasions and it does remain an active area of interest for us. But obviously I'll make the Minister with responsibility for this area aware of your concerns, and I'm sure that you would have had the opportunity to consider the report to which you refer.
And, in terms of investment and how Welsh Government invests, of course, we look very closely at investments. When we look at the Development Bank for Wales, for example, we have very strict criteria there. I know that, in response to previous concerns that have been raised about our presence at a particular trade event, the First Minister has said that he will re-explore again the best way to support our cyber security industry in Wales, and I'm sure that he'll be considering all of those issues in the round.
Aside of all this, cyber security is one of the key areas in our international relations plans—an area where Wales does really well. But it is really important that we're investing in the right businesses in order to continue to be able to promote ourselves as a part of the world where cyber security is done very well.
O ran y mater cyntaf, sy'n ymwneud â datganoli cyfiawnder troseddol, rwy'n credu ein bod yn un o ran ein huchelgeisiau yn hynny o beth, ac rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi nodi hynny'n glir ar sawl achlysur ac mae yn parhau i fod yn faes diddordeb gweithredol inni. Ond yn amlwg byddaf yn rhoi gwybod i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am y maes hwn am eich pryderon, ac rwy'n siŵr eich bod wedi cael y cyfle i ystyried yr adroddiad yr ydych yn cyfeirio ato.
Ac o ran buddsoddi a sut y mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi, wrth gwrs, rydym yn edrych yn ofalus iawn ar fuddsoddiadau. Pan fyddwn yn edrych ar Fanc Datblygu Cymru, er enghraifft, mae gennym ni feini prawf caeth iawn yn y maes. Gwn, mewn ymateb i bryderon blaenorol a godwyd ynglŷn â'n presenoldeb mewn digwyddiad masnach penodol, fod y Prif Weinidog wedi dweud y bydd yn ail-archwilio unwaith eto y ffordd orau o gefnogi ein diwydiant seiberddiogelwch yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y bydd yn ystyried yr holl faterion hynny yn eu cyfanrwydd.
Ar wahân i hyn oll, mae seiberddiogelwch yn un o'r meysydd allweddol yn ein cynlluniau cysylltiadau rhyngwladol—maes y mae Cymru'n cyflawni'n dda iawn ynddo. Ond mae'n bwysig iawn ein bod ni'n buddsoddi yn y busnesau iawn er mwyn parhau i allu hyrwyddo ein hunain yn rhan o'r byd lle mae caiff seiberddiogelwch ei gyflawni'n dda iawn.
I'm looking for two statements—first of all on incineration, and I'm looking for a statement from the Welsh Government to ban incineration. The health Minister wrote to the residents of Trowbridge, and he said that adverse health effects cannot be ruled out with incineration. Now, the community are being faced with a proposal whereby an incinerator is going to be placed right in the middle of an urban area. So, I'd like to know whether or not the Government are prepared to listen to the local community.
Secondly, I'd like a statement on a really backwards, backwards, step, with restrictions now being placed on the swim card for over-60s. It really doesn't make sense to prevent people who are getting older from exercising. It's very short-sighted and, longer term, if you look at the health effects of not exercising, it could end up costing a lot more money. So, will the Government look at that again and reinstate the swim card for people over 60?
Rwy'n gofyn am ddau ddatganiad—yn gyntaf ar losgi, ac rwy'n gofyn am ddatganiadau gan Lywodraeth Cymru i wahardd llosgi. Ysgrifennodd y Gweinidog iechyd at drigolion Trowbridge, a dywedodd na ellir diystyru effeithiau andwyol ar iechyd o ran llosgi gwastraff. Nawr, mae'r gymuned yn wynebu cynnig sy'n golygu y bydd llosgydd yn cael ei osod yn union yng nghanol ardal drefol. Felly, hoffwn i wybod a yw'r Llywodraeth yn barod i wrando ar y gymuned leol ai peidio.
Yn ail, hoffwn i gael datganiad ar gam mawr iawn yn ôl trwy roi cyfyngiadau pellach ar y cerdyn nofio i bobl dros 60 oed. Nid yw'n gwneud synnwyr o gwbl i atal pobl sy'n heneiddio rhag gwneud ymarfer corff. Mae'n benderfyniad annoeth iawn ac, yn y tymor hwy, os edrychwch chi ar effeithiau peidio ag ymarfer ar iechyd, gallai gostio llawer mwy o arian yn y pen draw. Felly, a wnaiff y Llywodraeth edrych ar hynny eto ac adfer y cerdyn nofio i bobl dros 60 oed?
We'll be certainly looking at the first issue on incineration, and I know that the health Minister is keen to ask Public Health Wales to publish the most recent evidence and advice in terms of incineration. Of course, it's not really appropriate for discussion within the business statement on particular local planning issues, because obviously we're unable to comment on those.
And there were several opportunities last week to explore the new free swimming initiative with the Minister with responsibility. Obviously, he made changes to the scheme—or certainly Sport Wales made changes to the scheme—following an independent review that sought to refocus the scheme, looking at children, particularly, in deprived areas, but still ensuring that there are free swimming opportunities for the over-60s. We know that only around 6 per cent of the over-60s in the target group were actually accessing the free swims, so we need to ensure that, where we do make the investment, we do so in a way that makes it possible for people to take up those opportunities.
Byddwn yn sicr yn edrych ar y mater cyntaf yn ymwneud â llosgi, a gwn fod y Gweinidog iechyd yn awyddus i ofyn i Iechyd Cyhoeddus Cymru gyhoeddi'r dystiolaeth a'r cyngor diweddaraf o ran llosgi. Wrth gwrs, nid yw'n briodol iawn trafod yn y datganiad busnes faterion cynllunio lleol penodol, oherwydd yn amlwg nid ydym yn gallu rhoi sylwadau ar y rheini.
A chafwyd sawl cyfle'r wythnos diwethaf i archwilio'r fenter nofio am ddim newydd gyda'r Gweinidog sy'n gyfrifol. Yn amlwg, fe wnaeth newidiadau i'r cynllun—neu yn sicr fe wnaeth Chwaraeon Cymru newidiadau i'r cynllun—yn dilyn adolygiad annibynnol a geisiodd newid pwyslais y cynllun, gan edrych ar blant, yn arbennig, mewn ardaloedd difreintiedig, ond gan barhau i sicrhau bod cyfleoedd nofio am ddim i'r rhai dros 60 oed. Rydym yn gwybod mai dim ond rhyw 6 y cant o'r rhai dros 60 oed yn y grŵp targed a oedd yn gallu manteisio ar y sesiynau nofio am ddim, felly mae angen inni sicrhau, pan fyddwn yn gwneud y buddsoddiad, ein bod yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n ei gwneud yn bosibl i bobl fanteisio ar y cyfleoedd hynny.
Finally, Nick Ramsay.
Yn olaf, Nick Ramsay.
Neil McEvoy has stolen my thunder on an issue I was going to raise on incineration, as I've also had a local issue in Monmouthshire, just outside Usk, with concerns surrounding a proposal for an incinerator. I think you said, in answer to Neil McEvoy, that the Welsh Government is going to be looking at this. I know that, across the water in the United States, there have been concerns for some time about incineration and possible health effects. So, if we could have some renewed guidance or new research carried out into the effects of incineration, I think that would put a lot of our minds at rest.
Secondly, I see the Minister for Economy and Transport is here. The last few weeks have seen, once again, traffic chaos in Chepstow due to a number of roadworks and lane closures. I've called a number of times in this Chamber for work to be done on a Chepstow bypass. I know that the Minister has listened to those pleas and I think discussions have happened. So, I wonder if we could have an update at some point—and I think the Minister's updating you now—from the Minister for transport, and now, if he likes, on where we are with trying to get to grips with some of the traffic problems, particularly at rush hour, within Chepstow and whether there have been those all-important cross-border discussions between the UK and Welsh Governments on the viability of a bypass, of which I accept two thirds would be across the border in Gloucestershire.
Mae Neil McEvoy wedi achub y blaen arnaf o ran mater yr oeddwn i'n mynd i'w godi ynglŷn â llosgi, gan fod mater lleol wedi codi i mi hefyd yn Sir Fynwy, ar gyrion Brynbuga, ynghylch pryderon yn ymwneud â chynnig am losgydd. Rwy'n credu i chi ddweud, wrth ateb Neil McEvoy, bod Llywodraeth Cymru am edrych ar hyn. Rwy'n gwybod, ar draws y dŵr yn yr Unol Daleithiau, y bu pryderon ers tro byd ynghylch llosgi ac effeithiau posibl ar iechyd. Felly, a gawn ni rywfaint o ganllawiau newydd neu ymchwil newydd i effeithiau llosgi, rwy'n credu y byddai hynny'n tawelu meddyliau llawer ohonom ni.
Yn ail, rwy'n sylwi bod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn bresennol. Yn ystod yr wythnosau diwethaf, unwaith eto, bu anhrefn o ran traffig yng Nghas-gwent yn sgil gwaith ar y ffordd mewn sawl man a chau lonydd. Rwyf i wedi galw sawl gwaith yn y Siambr hon am waith ar ffordd osgoi i Gas-Gwent. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi gwrando ar yr apeliadau hynny, ac rwy'n credu i drafodaethau ddigwydd. Felly, tybed a gawn ni ddiweddariad rywbryd—ac rwy'n credu bod y Gweinidog yn eich diweddaru chi nawr—gan y Gweinidog trafnidiaeth, ac yn awr, pe byddai'n dymuno, ar ein sefyllfa ar hyn o bryd o ran ceisio mynd i'r afael â rhai o'r problemau traffig, yn arbennig yn ystod oriau brig, yng Nghas-gwent ac a fu'r trafodaethau trawsffiniol hollbwysig hynny rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynghylch dichonoldeb ffordd osgoi, gan fy mod i'n derbyn y byddai dwy ran o dair ohono dros y ffin yn swydd Gaerloyw.
On the first issue, which was incineration, I did say that the health Minister will ask Public Health Wales to look at the evidence on incineration to ensure that Members are best informed in terms of any impacts there might be on public health.
On the second issue, the Minister was advising me that he spoke to the Secretary of State for Transport just two weeks ago on this particular issue and he'd be happy to write to you with an update.
Ynglŷn â'r mater cyntaf, sef llosgi, fe wnes i ddweud y bydd y Gweinidog iechyd yn gofyn i Iechyd Cyhoeddus Cymru edrych ar y dystiolaeth ar losgi i sicrhau bod gan yr Aelodau yr wybodaeth orau am unrhyw effeithiau posibl ar iechyd y cyhoedd.
Ynglŷn â'r ail fater, roedd y Gweinidog dweud wrthyf ei fod wedi siarad â'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth bythefnos yn ôl ar y mater penodol hwn ac fe fydd yn hapus i ysgrifennu atoch i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Felly, dyma ni'n cyrraedd yr eitem nesaf, sef y datganiad gan y Gweinidog Brexit ar y wybodaeth ddiweddaraf am gynigion Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar gyfer ymadawiad y Deyrnas Unedig â'r Undeb Ewropeaidd. Dwi'n galw ar y Gweinidog Brexit i wneud ei ddatganiad—Jeremy Miles.
That brings us to our next item, which is a statement by the Brexit Minister: update on the UK proposals for the UK's exit from the EU. I call on the Brexit Minister to make the statement—Jeremy Miles.
Diolch, Llywydd. Y prynhawn yma, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cyfres o ddatganiadau a fydd yn amlinellu’r bygythiad gwirioneddol i Gymru os ceir Brexit heb gytundeb. Bydd y datganiadau hefyd yn sôn am y camau lliniaru rŷn ni'n eu rhoi ar waith i geisio mynd i'r afael â hyn cyn belled ag y bo modd. Mae'r rhain yn adeiladu ar y cynllun gweithredu y gwnaethom ni ei gyhoeddi ar 16 Medi a’r ddogfen 'Dyfodol mwy disglair i Gymru', a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf.
Thank you, Llywydd. This afternoon, the Welsh Government will bring forward a series of statements that will outline the real threat to Wales of a 'no deal' Brexit. These statements will also cover the mitigation that we will put in place to address this in so far as that is possible. These build on our action plan published on 16 September and ‘A brighter future for Wales’, which we published last week.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Rŷn ni wedi nodi'n glir o'r dechrau y byddai Brexit heb gytundeb yn drychinebus i Gymru, a wnawn ni ddim ymddiheuro am ei ddisgrifio yn y fath fodd. Mae'r datganiadau y prynhawn yma yn dangos y byddai’n cael effaith negyddol ar feysydd niferus yng Nghymru yn y tymor byr, ac yn dinistrio’r economi yn y tymor hir.
Cyn symud ymlaen i ystyried y camau cadarnhaol yr ydyn ni’n eu cymryd, gadewch inni ystyried am eiliad a yw gadael heb gytundeb yn parhau i fod yn debygol neu beidio. Ym mis Ionawr, wrth inni roi adolygiad manwl i Aelodau’r Cynulliad o'n paratoadau ar gyfer Brexit heb gytundeb, rwy'n siŵr nad oedd unrhyw un ohonom wedi dychmygu y byddai’r sefyllfa wleidyddol yn y Deyrnas Unedig, a’r sefyllfa gyfansoddiadol erbyn hyn, wedi mynd i gyflwr mor enbydus. Yn ei ddau fis cyntaf mewn grym, mae Boris Johnson wedi colli ei saith pleidlais fawr gyntaf yn Nhŷ'r Cyffredin, wedi colli ei fwyafrif gweithredol, wedi torri'r gyfraith drwy geisio atal y Senedd dros dro, ac wedi camarwain y Frenhines. Ac mae'n parhau i honni y bydd yn mynd â'r wlad allan o'r Undeb Ewropeaidd erbyn 31 Hydref. Fodd bynnag, mae Deddf yn y llyfr statud i atal hynny, oni bai bod Senedd y Deyrnas Unedig yn cytuno ar ffurf o ymadael. Mae datganiad Boris Johnson am ei fwriad i fynd â’r wlad allan o’r Undeb Ewropeaidd ar ddiwrnod olaf Hydref, cytundeb neu beidio, awgrymu nad yw e’n bwriadu cydymffurfio â gofynion y ddeddfwriaeth.
A dim ond rhyw bythefnos i fynd tan uwchgynhadledd y Cyngor Ewropeaidd, dyw hi ddim yn edrych yn debyg bod amser inni gael cytundeb. Yn gyntaf, mae'r Undeb Ewropeaidd wedi bod yn glir o'r dechrau na wnân nhw ddim cytuno ar drefniadau newydd ar gyfer ymadael heb eu bod yn cael yr un effaith â'r backstop yng nghytundeb Theresa May. Mor ddiweddar ag wythnos diwethaf, dywedodd Michel Barnier,
'Mae Llywodraeth newydd y Deyrnas Unedig am inni gael gwared ar y backstop, ac mae hi am i'r Undeb Ewropeaidd newid y ffordd y bydd y farchnad fewnol a'r ffiniau'n gweithio ar ôl Brexit. 'Rwy'n siŵr y gwnewch chi ddeall',
medde fe,
'fod hyn yn annerbyniol. Fel mae'r Deyrnas Unedig yn meddwl ar hyn o bryd, mae'n anodd gweld sut mae modd cael ateb cyfreithlon fyddai'n cyflawni holl amcanion y backstop'.
Hyd yn oed pe bai cefnogaeth i bedwaredd bleidlais ystyrlon, a oes unrhyw un yn wir yn credu y byddai Senedd y Deyrnas Unedig yn pasio'r ddeddfwriaeth angenrheidiol i gymeradwyo’r Bil ymadael mewn llai na phythefnos? O gofio hyn, felly, mae siawns dda iawn na chawn ni gytundeb ac y bydd yn rhaid gofyn am estyniad, fel ag sy'n ofynnol o dan y gyfraith. Ond i gael estyniad, rhaid cael cytundeb unfrydol pob un o 27 gwlad yr Undeb Ewropeaidd. Rhaid peidio â chwympo i'r trap y mae cymaint o wleidyddion a sylwebwyr wedi cwympo iddo a chredu taw yn ein dwylo ni y mae'r penderfyniad terfynol. A hyd yn oed o'i gael, o edrych ar yr ochr dduaf, byddai estyniad ond yn gohirio gadael heb gytundeb am ryw ychydig fisoedd. Felly, tra bod gennym ni Lywodraeth yn y Deyrnas Unedig sy'n benderfynol o wneud yn fach o aruthredd y broblem y mae gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ei chreu, a thra bo gennym Brif Weinidog yn y Deyrnas Unedig sy'n barod i fynd yn groes i'r gyfraith, mae'r risg o ymadawiad niweidiol iawn heb gytundeb yn parhau'n fyw.
Rwy'n gwybod y cawn ni glywed digon o achwyn a geiriau byrbwyll heddiw am project fear, ond mae Banc Lloegr wedi profi bod y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd eisoes wedi costio £80 biliwn i'r economi—mwy na £1,000 am bob person sy'n byw yn y wlad hon. Mae'r holl dystiolaeth rwy wedi'i gweld, gan gynnwys tystiolaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig ei hun, yn dangos na ddylai unrhyw un hyd yn oed ystyried gadael heb gytundeb. Yn y tymor byr, byddai gadael heb gytundeb yn creu aflonyddwch mawr, yn cynyddu'r peryg o ansefydlogrwydd ariannol, ac yn bygwth y cyflenwad o nwyddau a gwasanaethau hanfodol y mae llawer yn ein cymdeithas yn dibynnu arnyn nhw. Yn y tymor hir, byddai gadael heb gytundeb yn gwneud niwed parhaol i'r economi, yn gwneud drwg i'n henw da rhyngwladol ni ac yn gostwng safonau byw ar draws y wlad i'r graddau na welwyd mo'u tebyg ers i'r Llywodraeth Geidwadol ddifetha sylfeini diwydiant Cymru yn ôl yn y 1980au.
Rydyn ni wedi bod yn glir yn ein safbwynt ac mae gennym dystiolaeth i'w chefnogi: i sicrhau dyfodol mwy llewyrchus i Gymru, rhaid aros yn yr Undeb Ewropeaidd, ac rydyn ni felly'n cefnogi ail refferendwm i wireddu'r amcan hwnnw.
We have always been clear that a ‘no deal’ Brexit would be catastrophic for Wales, and we make no apologies for describing it in that way. The statements this afternoon demonstrate the vast array of short-term, negative consequences across all aspects of Welsh life, whilst devastating the economy in the longer term.
Before moving on to consider the positive actions that we are taking, let’s take stock for a moment about whether 'no deal' remains likely or not. In January, when we provided Assembly Members with an in-depth review of our ‘no deal’ preparations, I’m sure none of us would have imagined that the political situation in the UK, and the constitutional situation, would be in such turmoil. In his first two months in power, Boris Johnson has lost seven major votes in the Commons, lost his working majority, broken the law by trying to suspend Parliament, and has misled the monarch. And he continues to claim that he will take the country out of the EU by 31 October. However, there is an Act on the statute book to prevent that, unless the UK Parliament agrees on a means of exiting. Boris Johnson’s statement on his intention to take the country out of the EU on 31 October, with or without a deal, suggests that he does not intend to comply with the requirements of the legislation.
With just a fortnight to go until the European Council summit, it doesn’t seem likely that we will have time to reach agreement. First of all, the EU has been consistently clear that they will not agree to a new set of arrangements for withdrawal without them having the same impact as the backstop in the Theresa May agreement. As recently as last week, Michel Barnier said,
'The new Government of the UK wants us to get rid of the backstop and wants the EU to change the way the internal market and border controls operate after Brexit. I’m sure you will understand’,
he said,
‘that this is unacceptable. Based on current UK thinking, it’s difficult to see how we can arrive at a legally operative solution which fulfils all the objectives of the backstop’.
Even were there support for a fourth meaningful vote, does anyone truly believe that the UK Parliament would pass the necessary legislation to pass the withdrawal agreement Bill in less than a fortnight? Given this, there is a very good chance that we will not see an agreement reached, and we will have to request an extension, as is mandated in law. But an extension will need unanimous agreement from each of the 27 member states of the European Union. We should not fall into the trap that so many politicians and media commentators have fallen into in believing that the final decision rests in our hands. And even if granted, in the worst-case scenario, an extension could only delay the risk of a ‘no deal’ exit for a few months. So, while we have a UK Government that insists on downplaying the scale of the challenges that leaving the EU poses, and whist we have a Prime Minister in the UK who is prepared to defy the law, the risk of a deeply damaging 'no deal' remains.
I know that we will hear plenty of complaints and inconsiderate contributions today about project fear, but the Bank of England has proven that the decision to leave the EU has already cost the economy £80 billion—more than £1,000 for every single person living in this country. And all the evidence that I have seen, including evidence from the UK Government itself, shows that a 'no deal' should be unthinkable. In the short term, a 'no deal' would cause significant disruption, increase the risk of financial instability and threaten the supply of vital goods and services that many in society depend upon. In the longer term, a 'no deal' would permanently damage the economy, damage our international reputation, and depress livings standards across the country to levels not seen since the Conservative Government recklessly destroyed the industrial base in Wales in the 1980s.
We have been clear in our position, and we have evidence to support it: to secure a brighter future for Wales, we must remain within the EU, and we therefore support a second referendum to achieve that aim.
But despite our vigorous opposition to a political strategy on the part of the UK Government that could lead to a 'no deal', it is our responsibility to work with the UK Government to do all we can to mitigate the catalogue of effects that could result from the UK leaving without a deal. The single biggest determining factor impacting on our ability to put in place preparedness plans is the UK Government’s willingness to share information with us, to meaningfully work with us and to provide us with the necessary funds. Here again, the UK Government has failed in its responsibilities, and, as the clock to a 'no deal' exit has ticked on, Welsh Ministers have been locked out of the vital 'no deal' meetings being held in Whitehall. While under Theresa May we were routinely invited to UK Cabinet committee meetings on preparedness, we are now only invited selectively, based on the UK Government’s narrow assessment of our devolution settlement. We have had assurances this will change—this remains to be seen—but, in any case, vital time has been lost needlessly.
Devolved and reserved responsibilities are interdependent. The UK Government is responsible for ensuring imported medicines get into the country, but we, the Welsh Government, will be held to account if Welsh patients find the pharmacies do not have their medicines. The UK Government is responsible for legislation around data handling, but Welsh businesses will look to the Welsh Government to help if they fail because they have employee or customer data held on a server in the EU—possibly without even knowing it—and lose access to that data overnight.
Protecting UK citizens who live overseas is undoubtedly a UK Government responsibility, but if such citizens decide to return to the UK because they no longer can access free healthcare, Welsh public services will face increased demands to provide health and social care if it's needed, and help to find housing. So, the UK Government should be involving us comprehensively with 'no deal' preparations. It is simply unacceptable for the UK Government to think that these are issues in which we should not have a say.
In a series of statements, Ministers will outline some of the key risks we face for public services, the economy and across society. There is simply not time to cover all the consequences of ‘no deal’, but just because an area is not covered in the statements today, it does not mean we are not doing all we can to mitigate the impacts, and the full range of interventions are included in the action plan that we published on 16 September. Over the coming days, the Welsh Government will also be holding a series of key stakeholder meetings to encourage others to continue to take action on preparing for a 'no deal' outcome.
Neither Wales nor the United Kingdom as a whole can be truly prepared for all the possible eventualities. However, I welcome the recognition from the Wales Audit Office that work across Wales has significantly strengthened since March and that work is more collaborative across Wales’s public service. This Welsh Government will do everything we can and will continue to use every opportunity to stop the UK Government taking us over the cliff edge.
Ond er gwaethaf ein gwrthwynebiad cryf i strategaeth wleidyddol gan Lywodraeth y DU a allai arwain at Brexit heb gytundeb, ein cyfrifoldeb ni yw gweithio gyda Llywodraeth y DU i wneud popeth yn ein gallu i liniaru'r llu o effeithiau a allai ddeillio o'r DU yn ymadael heb gytundeb. Y ffactor mwyaf sy'n amharu ar ein gallu i roi cynlluniau paratoi ar waith yw parodrwydd Llywodraeth y DU i rannu gwybodaeth â ni, i weithio'n ystyrlon gyda ni a rhoi'r arian angenrheidiol i ni. Yn y fan yma eto, mae Llywodraeth y DU wedi methu â chyflawni ei chyfrifoldebau, ac, wrth i'r cloc barhau i droi tuag at Brexit heb gytundeb, mae Gweinidogion Cymru wedi eu cloi allan o'r cyfarfodydd heb gytundeb allweddol sy'n cael eu cynnal yn Whitehall. Pan oedd Theresa May yn Brif Weinidog, cawsom ein gwahodd fel mater o drefn i gyfarfodydd pwyllgor Cabinet y DU yn ymwneud â pharatoi, ond o bryd i'w gilydd y cawn ein gwahodd erbyn hyn, ar sail asesiad cyfyng Llywodraeth y DU o'n setliad datganoli. Rydym ni wedi cael sicrwydd y bydd hyn yn newid—cawn weld a fydd hyn yn digwydd—ond, beth bynnag, mae amser hollbwysig wedi'i golli'n ddiangen.
Mae cyfrifoldebau datganoledig a'r rhai a gadwyd yn ôl yn gyd-ddibynnol. Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am sicrhau bod meddyginiaethau a gaiff eu mewnforio yn cyrraedd y wlad, ond ni, Llywodraeth Cymru, gaiff ein dwyn i gyfrif os bydd cleifion Cymru'n gweld nad yw eu meddyginiaethau ar gael yn y fferyllfeydd. Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â thrin data, ond bydd busnesau Cymru yn disgwyl i Lywodraeth Cymru helpu pe bydden nhw'n methu oherwydd bod ganddyn nhw ddata am weithwyr neu gwsmeriaid a gedwir ar weinydd yn yr UE—efallai heb wybod hynny hyd yn oed—a cholli'r gallu i ddefnyddio'r data hynny dros nos.
Nid oes amheuaeth bod diogelu dinasyddion y DU sy'n byw dramor yn gyfrifoldeb i Lywodraeth y DU, ond os bydd dinasyddion o'r fath yn penderfynu dychwelyd i'r DU gan nad ydyn nhw'n gallu cael gofal iechyd am ddim mwyach, bydd gwasanaethau cyhoeddus Cymru yn wynebu galw cynyddol i ddarparu iechyd a gofal cymdeithasol pe byddai eu hangen, a helpu i ddod o hyd i dai. Felly, dylai Llywodraeth y DU fod yn ein cynnwys mewn ffordd gynhwysfawr mewn paratoadau heb gytundeb. Mae'n gwbl annerbyniol i Lywodraeth y DU fod yn ystyried y rhain yn faterion nad oes gennym ni lais i fynegi barn arnyn nhw.
Mewn cyfres o ddatganiadau, bydd Gweinidogion yn amlinellu rhai o'r risgiau allweddol yr ydym ni'n eu hwynebu o ran gwasanaethau cyhoeddus, yr economi ac ym mhob rhan o'r gymdeithas. Nid oes dim amser i ymdrin â holl ganlyniadau heb gytundeb, ond hyd yn oed os nad yw maes wedi ei gynnwys yn y datganiadau heddiw, nid yw hynny'n golygu nad ydym ni'n gwneud popeth yn ein gallu i liniaru'r effeithiau, ac mae'r rhestr lawn o ymyriadau wedi eu cynnwys yn y cynllun gweithredu y gwnaethom ei gyhoeddi ar 16 Medi. Yn ystod y dyddiau nesaf, bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal cyfres o gyfarfodydd hefyd â rhanddeiliaid allweddol i annog eraill i barhau i gymryd camau i baratoi ar gyfer canlyniad heb gytundeb.
Ni all Cymru na'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd fod yn gwbl barod am yr holl bosibiliadau a allai fod. Er hynny, rwy'n croesawu cydnabyddiaeth Swyddfa Archwilio Cymru bod gwaith ledled Cymru wedi cynyddu'n sylweddol ers mis Mawrth a bod y gweithio yn fwy cydweithredol ar draws gwasanaethau cyhoeddus Cymru. Bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ein gallu ac yn parhau i fanteisio ar bob cyfle i atal Llywodraeth y DU rhag ein tywys ni dros y dibyn.
Thank you, Minister, for your statement. Another week, another Brexit statement that is meaningless, adds absolutely nothing to what we've heard before other than more shroud-waving from the Welsh Government, trying to spread fear amongst the general population about Brexit. Let's be clear: the people of Wales and the rest of the United Kingdom simply want us to get Brexit done. They are fed up of listening to politicians trying to obstruct the will of the people, which was expressed in the referendum back in June 2016. They want us to get Brexit done so that we can get on with sorting out the terrible mess that the Labour Party have made here in Wales in terms of our national health service and our schools, and, of course, we have a golden opportunity to sort out that mess because of the extra investment that has been made by the UK Government in the NHS and in the education system in England and, as a consequence of that, we have a significant sum, in excess of £2 billion, coming to Wales in the next three years so that we can address the long waiting lists, so that we can deal with the poor emergency department performance in our hospitals, so that we can close the per-pupil funding gap between England and Wales, and so that children here can have equal opportunities with their counterparts in England when it comes to their education and life chances.
And, of course, that investment that's available from the UK Government is only available because of the sound public finances that we now have, because, of course, we picked up an absolute mess from the UK Labour Government when it was previously in power. Our finances publicly were absolutely trashed. Gordon Brown took us to the brink of bankruptcy as a country and it's taken, yet again, a Conservative Government to sort out that mess. Now, unlike the Labour Party—unlike the Labour Party—and some of the other parties in this Chamber, we Welsh Conservatives have got every confidence that the people of Wales will be able to adapt, that they've got the talent to be able to deal with any challenges that might arise as a result of Brexit, and that we will be able to take advantages of Brexit and our departure from the European Union.
Let's just talk about some of these predictions that you're making, because I heard lots of predictions prior to the UK voting to leave the EU in 2016. We heard all sorts of predictions, none of which have come true, because the reality is that, despite Brexit—despite Brexit—since the referendum in 2016—. [Interruption.] And we were told—. [Interruption.] I can hear the squalling coming from the frontbench, but the reality is we were told that, in the immediate aftermath, we would go into an immediate recession, there would be a terrible slump in the stock market, that there would be a disaster for jobs, hundreds of thousands of jobs across the UK would be lost, yet, despite Brexit, since the referendum in 2016, wages have gone up, unemployment has gone down, our economy has grown, our exports are rising and our housing market remains very, very strong. So, can I ask you, Brexit Minister, do you accept that your Government was completely wrong in every prediction that you made that would come to pass to date? Will you abandon the shroud-waving that we're constantly seeing and the doom-mongering that we're constantly seeing and the prophecies of gloom that we're constantly hearing, ringing in our ears from the Labour frontbench?
Will you focus instead on Wales being prepared for Brexit, no matter what sort of Brexit that might be? And let me say, the Prime Minister is pulling out all the stops to try to get a deal before 31 October. I know that you don't necessarily support his efforts, but that is the case, and we would like to see a deal, if that deal is possible. But if it isn't possible, we've got to get out of this European Union on 31 October and honour that referendum result.
Your position as a party, of course, is an absolutely ludicrous position, where you're saying that if Jeremy Corbyn becomes Prime Minister, he's going to go to Brussels, he's going to get a completely different deal—which, of course, Brussels say that nobody can get—and he's going to come back and he's going to campaign, for what? He's not said what he's going to campaign for, has he? Because as far as your position on a UK level is concerned, you're going to put this decision back to the people in a referendum. But, of course, you're going to champion him going off to get that deal and then campaign against it. I mean, you couldn't make it up; it's an absolutely ridiculous position to be in. But that, of course, is the modern Labour Party, I'm afraid. That is the modern Labour Party.
Can you tell us, Brexit Minister, what action and assessment the Welsh Government has made of the economic impact of the extra spending that is going to come to Wales as a result of the extra investment in schools and hospitals, and the impact of that across the country in terms of our economy? Because, of course, you're not talking about these things; you're not talking about these opportunities for Wales.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Wythnos arall, a datganiad diystyr arall ynglŷn â Brexit, sy'n ychwanegu dim at yr hyn yr ydym ni wedi'i glywed o'r blaen, heblaw am fwy o godi bwganod gan Lywodraeth Cymru, yn ceisio lledu ofn ymysg y boblogaeth ynglŷn â Brexit. Gadewch i ni fod yn eglur: y cyfan y mae pobl Cymru a gweddill y Deyrnas Unedig yn awyddus i ni ei wneud yw cau pen y mwdwl ar Brexit. Maen nhw wedi cael llond bol ar wrando ar wleidyddion yn ceisio nacáu ewyllys y bobl, a fynegwyd yn y refferendwm yn ôl ym mis Mehefin 2016. Maen nhw'n awyddus i ni gyflawni Brexit fel y gallwn ni fynd ati i ddatrys yr annibendod ofnadwy y mae'r Blaid Lafur wedi'i wneud yma yng Nghymru o ran ein gwasanaeth iechyd gwladol a'n hysgolion, ac, wrth gwrs, mae gennym ni gyfle euraid i ddatrys yr annibendod hwnnw yn sgil buddsoddiad ychwanegol Llywodraeth y DU yn y GIG ac yn y system addysg yn Lloegr ac, o ganlyniad i hynny, mae swm sylweddol, gwerth dros £2 biliwn, yn dod i Gymru yn y tair blynedd nesaf er mwyn i ni fynd i'r afael â'r rhestrau aros hir, er mwyn i ni allu ymdrin â pherfformiad gwael adrannau achosion brys yn ein hysbytai, er mwyn i ni allu cau'r bwlch cyllido rhwng disgyblion unigol yng Nghymru ac yn Lloegr, ac er mwyn i blant Cymru gael cyfle cyfartal â'u cymheiriaid yn Lloegr o ran eu haddysg a'u cyfleoedd mewn bywyd.
Ac, wrth gwrs, mae'r buddsoddiad hwnnw ar gael gan Lywodraeth y DU dim ond oherwydd y cyllid cyhoeddus cadarn sydd gennym erbyn hyn, oherwydd, wrth gwrs, fe wnaethom ni etifeddu annibendod llwyr a adawyd gan Lywodraeth Lafur y DU pan oedd hi mewn grym cyn hynny. Fe aeth yr hwch drwy'r siop o ran ein cyllid cyhoeddus. Bu bron i Gordon Brown ein harwain ni fel gwlad at drothwy methdaliad, ac unwaith eto, Llywodraeth Geidwadol sydd wedi clirio'r annibendod hwnnw. Nawr, yn wahanol i'r Blaid Lafur—yn wahanol i'r Blaid Lafur—a rhai o'r pleidiau eraill yn y Siambr hon, mae gennym ni Geidwadwyr Cymreig bob ffydd y bydd pobl Cymru yn gallu addasu, bod ganddyn nhw'r ddawn i allu ymdrin ag unrhyw heriau a allai godi o ganlyniad i Brexit, ac y byddwn yn gallu elwa ar Brexit a'n hymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd.
Gadewch i ni drafod rhai o'r rhagolygon hyn yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw, oherwydd clywais lawer o ragolygon cyn i'r DU bleidleisio i ymadael â'r UE yn 2016. Clywsom ni bob math o ragolygon, ac ni wireddwyd yr un ohonyn nhw, oherwydd y gwir amdani yw, er gwaethaf Brexit—er gwaethaf Brexit—ers y refferendwm yn 2016—. [Torri ar draws.] A dywedwyd wrthym—. [Torri ar draws.] Rwy'n clywed y nadau yn dod o'r fainc flaen, ond y gwir amdani yw y dywedwyd wrthym, yn union wedi'r refferendwm, y byddem ni'n cael dirwasgiad yn syth, y byddai cwymp ofnadwy yn y farchnad stoc, y byddai trychineb o ran swyddi, y byddai cannoedd ar filoedd o swyddi ledled y DU yn cael eu colli, ac eto, er gwaethaf Brexit, ers y refferendwm yn 2016, mae cyflogau wedi cynyddu, mae diweithdra wedi gostwng, mae ein heconomi wedi tyfu, mae ein hallforion yn cynyddu ac mae ein marchnad dai yn parhau i fod yn gryf iawn. Felly, a gaf i ofyn i chi, Gweinidog Brexit, a ydych chi'n derbyn bod eich Llywodraeth chi yn gwbl anghywir ym mhob rhagolwg a wnaethoch o ran yr hyn sydd wedi digwydd hyd yn hyn? A wnewch chi roi'r gorau ar y codi bwganod yr ydym yn ei weld o hyd a'r proffwydo dinistr yr ydym ni'n ei weld o hyd a'r darogan gwae yr ydym ni'n ei glywed o hyd, yn atseinio yn ein clustiau gan fainc flaen Llafur?
A wnewch chi ganolbwyntio yn hytrach ar baratoi Cymru ar gyfer Brexit, ni waeth pa ffurf ar Brexit y gallai hwnnw fod? A gadewch i mi ddweud, mae'r Prif Weinidog yn gwneud ei orau glas i geisio cael cytundeb cyn 31 Hydref. Rwy'n gwybod nad ydych chi o reidrwydd yn cefnogi ei ymdrechion, ond felly y mae, ac fe hoffem ni weld cytundeb, os yw'r cytundeb hwnnw'n bosibl. Ond os nad yw'n bosibl, mae'n rhaid i ni adael yr Undeb Ewropeaidd ar 31 Hydref ac anrhydeddu canlyniad y refferendwm.
Mae safbwynt eich plaid chi, wrth gwrs, yn safbwynt hollol hurt, trwy ddweud os bydd Jeremy Corbyn yn Brif Weinidog, y bydd yn mynd i Frwsel, y bydd yn cael cytundeb hollol wahanol—mae Brwsel, wrth gwrs, wedi dweud na all neb gael hyn—ac y bydd yn dychwelyd ac yn ymgyrchu, ond am beth? Nid yw wedi dweud beth y bydd yn ymgyrchu drosto, nagyw? Oherwydd, o ran eich safbwynt chi ar lefel y DU, rydych chi am gyflwyno'r penderfyniad hwn i'r bobl mewn refferendwm. Ond, wrth gwrs, byddwch chi'n ei gefnogi i fynd ati i gael y cytundeb hwnnw ac wedyn ymgyrchu yn ei erbyn. Ni chlywais i erioed y fath beth; mae'n sefyllfa hollol hurt i fod ynddi. Ond dyna, wrth gwrs, yw hanfod y Blaid Lafur gyfoes, mae arna'i ofn. Dyna'r Blaid Lafur gyfoes.
A wnewch chi ddweud wrthym ni, Gweinidog Brexit, pa gamau ac asesiadau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd o effaith economaidd y gwariant ychwanegol a fydd yn dod i Gymru o ganlyniad i'r buddsoddiad ychwanegol mewn ysgolion ac ysbytai, ac effaith hwnnw ledled y wlad o ran ein heconomi ni? Oherwydd, wrth gwrs, nid ydych chi'n trafod y pethau hyn; nid ydych chi'n sôn am y cyfleoedd hyn i Gymru.
Can you wind up, please?
A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
I know you want to constantly gaze at the navel, but we need to get some optimism—
Rwy'n gwybod eich bod chi'n hoffi bogailsyllu o hyd, ond mae angen i ni fod ag elfen o optimisitiaeth—
Will you wind up, please?
A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
—back into this picture. I will. And can I ask one final question, if I may? You've talked about stakeholder engagement events. Wales doesn't need any more talking shops. What we need is a Government that's prepared and braced for Brexit, no matter what that Brexit looks like on 31 October, because we've got a Government in the UK that is determined to take us out on that date, and you should be doing everything you can to support it.
—yn y darlun hwn. Gwnaf. Ac a gaf i ofyn un cwestiwn olaf, os caf i? Rydych chi wedi siarad am ddigwyddiadau ymgysylltu â rhanddeiliaid. Nid oes angen rhagor o siopau siarad ar Gymru. Yr hyn sydd ei angen arnom yw Llywodraeth sydd wedi ei pharatoi ac yn barod am Brexit, ni waeth pa ffurf fydd ar y Brexit hwnnw ar 31 Hydref, oherwydd bod gennym ni Lywodraeth yn y DU sy'n benderfynol o dynnu ni allan ar y dyddiad hwnnw, ac fe ddylech chi fod yn gwneud popeth yn eich gallu i'w chefnogi.
I thank the Member for those points. He talks about the confidence he has in Boris Johnson. I think he used the phrase 'pulling out the stops'—quite remarkable, really. What we've discovered today is a leak that the Government hasn't even yet put a position on the table for the EU Commission to consider, so the notion the Prime Minister has been negotiating for the last few weeks is utterly risible. We're less than 30 days away from the end of the month, and he has yet to put a proposal on the table for the European Commission. So, his confidence, I'm afraid, as is so often the case, is entirely misplaced.
He talks about project fear. I don't know who comes to his constituency surgeries, but I get people coming to mine talking about their concerns about whether they get to stay in the UK, how they can recruit people to work in their businesses, how they can access support for skills training in the future, how they can keep their third sector organisations afloat in the coming weeks. This is not project fear, this is project reality in the lives of my constituents and, I dare say, in yours and everyone else's in this Chamber. I think you do a great disservice to their lived experience by dismissing it as project fear.
The Member talks about the investment that is forthcoming, and he's obviously looked at the banners in the Conservative Party conference that talk about investment in this, that and the other. The notion that, in the context of a 'no deal' Brexit, there'll be an investment from the UK Government in anything is utterly risible. The devastation caused to UK finances from that is going to be very, very significant.
He talks about economic performance since the 2016 referendum. I don't know which country he's living in. We all know the weakness of the pound. Anyone who's spent any time overseas this summer will know how weak the pound is. I heard Carolyn Fairbairn of the CBI yesterday morning talking about investment being 26 per cent under trend in the last three years, with GDP down by 2 per cent, and that's hitting people's pound in the pocket. The UK Government borrowed £24 billion in the most recent financial year, equivalent to 1.1 per cent of GDP, in order to keep the show on the road.
We know from the manufacturing organisation Make UK how domestic and export orders have been contracting in this quarter for the third quarter in a row, so I don't know what country he lives in, but I'm living the Wales of the real world, and that's why this Government is focused on preparing Wales as best we can for the kind of 'no deal' Brexit that he is only too happy to advocate.
Rwy'n diolch i'r Aelod am y pwyntiau yna. Mae'n siarad am yr hyder sydd ganddo yn Boris Johnson. Rwy'n credu y defnyddiodd yr ymadrodd 'gwneud ei orau glas'—rhyfeddol iawn a dweud y gwir. Yr hyn yr ydym ni wedi ei ddarganfod heddiw o wybodaeth a gafodd ei datgelu heb ganiatâd, yw nad yw'r Llywodraeth wedi cyflwyno ei safbwynt hyd yn oed i Gomisiwn yr UE ei ystyried, felly mae'r syniad bod y Prif Weinidog wedi bod yn negodi dros yr wythnosau diwethaf yn gwbl chwerthinllyd. Mae llai na 30 diwrnod cyn diwedd y mis, ac nid yw wedi cyflwyno cynnig i'r Comisiwn Ewropeaidd hyd yn hyn. Felly, mae ei hyder, mae'n ddrwg gen i, fel sydd mor aml yn wir, yn llwyr ar gyfeiliorn.
Mae'n sôn am godi ofn. Wn i ddim pwy sy'n dod i'w gymorthfeydd yn ei etholaeth ef, ond rwyf i'n cael pobl yn dod i'm gweld i ac yn sôn am eu pryderon ynghylch a fyddan nhw'n gallu aros yn y DU, sut y gallan nhw recriwtio pobl i weithio yn eu busnesau, sut y gallan nhw gael cymorth ar gyfer hyfforddiant sgiliau yn y dyfodol, sut y gallan nhw gadw eu sefydliadau trydydd sector ar eu traed yn ystod yr wythnosau nesaf. Nid codi ofn yw hyn, ond nodi realiti ym mywyd fy etholwyr i ac rwy'n mentro dweud, yn eich etholaeth chi ac etholaeth pawb arall yn y Siambr hon. Rwyf i o'r farn eich bod chi'n gwneud cam ofnadwy â phrofiad eu bywydau trwy wfftio hyn a'i labelu'n codi ofn.
Mae'r Aelod yn sôn am y buddsoddiad sydd ar ddod, ac mae'n amlwg ei fod wedi edrych ar y baneri yng nghynhadledd y Blaid Geidwadol sy'n sôn am fuddsoddi yn hyn a'r llall. Mae'r syniad y bydd Llywodraeth y DU, yng nghyd-destun Brexit heb gytundeb, yn buddsoddi mewn unrhyw beth yn gwbl chwerthinllyd. Bydd y dinistr a achosir i gyllid y DU oherwydd hynny'n arwyddocaol tu hwnt.
Mae'n siarad am berfformiad economaidd ers y refferendwm yn 2016. Nid wyf i'n gwybod ym mha wlad y mae'n byw. Fe wyddom ni i gyd am wendid y bunt. Bydd unrhyw un sydd wedi treulio unrhyw amser dramor yn ystod yr haf eleni yn gwybod pa mor wan yw'r bunt. Clywais i Carolyn Fairbairn o Gydffederasiwn Diwydiant Prydain fore ddoe yn sôn am fuddsoddiad sydd 26 y cant o dan duedd yn y tair blynedd diwethaf, mae'r cynnyrch domestig gros i lawr 2 y cant, ac mae hynny'n ergyd i'r bunt ym mhocedi'r bobl. Benthycodd Llywodraeth y DU £24 biliwn yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, sy'n cyfateb i 1.1 y cant o'r cynnyrch domestig gros, i gadw'r hwch rhag mynd drwy'r siop.
Gwyddom ni gan y sefydliad gweithgynhyrchu Make UK sut y mae archebion domestig ac allforio wedi crebachu yn ystod y chwarter hwn am y trydydd chwarter yn olynol, felly wn i ddim ym mha wlad y mae ef yn byw, ond rwyf i'n byw yng Nghymru y byd go iawn, a dyna pam mae'r Llywodraeth hon yn canolbwyntio ar baratoi Cymru yn y ffordd orau y gallwn ar gyfer y math o Brexit heb gytundeb y mae ef ond yn rhy hapus i'w hyrwyddo.
I thank the Minister for his statement. We share concerns about 'no deal', in particular the desperately worrying point he made at the end of his statement that neither Wales nor the United Kingdom can be truly prepared for all eventualities. Now, we all know that it's the most vulnerable people in society who are going to suffer most. Try telling them to adapt to circumstances, as the Conservative spokesperson, Darren Millar has suggested this afternoon in what I think was a truly shameful contribution. Minister, you talk about how the UK Government has failed in its responsibilities—[Interruption.]
Rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad. Rydym ni'n rhannu pryderon ynghylch Brexit heb gytundeb, yn enwedig y pwynt difrifol iawn a wnaeth ar ddiwedd ei ddatganiad na all Cymru na'r Deyrnas Unedig fod yn gwbl barod ar gyfer pob posibilrwydd. Nawr, rydym ni i gyd yn gwybod mai'r bobl fwyaf agored i niwed yn y gymdeithas fydd yn dioddef fwyaf. Trïwch chi ddweud wrthyn nhw am addasu i'r amgylchiadau, fel y mae llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar wedi ei awgrymu y prynhawn yma mewn cyfraniad a oedd yn wirioneddol gywilyddus yn fy marn i. Gweinidog, rydych chi'n sôn am y ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi methu o ran ei chyfrifoldebau—[Torri ar draws.]
Darren Millar, you've had your say, so can we just not have sedentary comments? [Interruption.] We shall not have sedentary comments from you; you've had your say.
Darren Millar, rydych chi wedi cael dweud eich dweud, felly a wnewch chi beidio â gwneud sylwadau ar eich eistedd? [Torri ar draws.] Ni fyddwn yn clywed sylwadau gennych chi ar eich eistedd; rydych chi wedi cael dweud eich dweud.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Minister, you talk about how the UK Government has failed in its responsibilities and that Welsh Ministers have been locked out of vital meetings, and you say that the situation has deteriorated markedly since Boris Johnson took over the helm. It chimes with what you've told the external affairs committee in the past. Now, I will say again that it's telling that when you were saying this, Members on the Conservative benches were remarking under their breaths that they wouldn't want the Welsh Government in the room either. It's that kind of disrespect for devolution that will probably mean that that party will oversee the break-up of the United Kingdom.
Now, I'm aware that the Welsh Government has put forward proposals, too, for a review of the inter-governmental relations systems that we have. Your words today do not fill me with great confidence that the current Government in Westminster will be amenable to play fair and will actually want to see any reform happen at all. What steps can you take to force that reform, and if, as it's likely you will tell me, you cannot force that reform, what does that tell us about the fundamental imbalance of power in the union that we're currently a part of? Finally, you mention that the UK Government is downplaying the scale of the challenges of a 'no deal'. Now, this, coupled with the fact that the Prime Minister is prepared to defy the law—in these extraordinary circumstances, I wonder if the Minister can give his opinion or his Government's opinion on whether there can now be a case for Boris Johnson to be impeached.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, rydych chi'n sôn am sut y mae Llywodraeth y DU wedi methu o ran ei chyfrifoldebau a bod Gweinidogion Cymru wedi eu cloi allan o gyfarfodydd hollbwysig, ac rydych chi'n dweud bod y sefyllfa wedi dirywio'n fawr ers i Boris Johnson gymryd yr awenau. Mae hyn yn cyd-fynd â'r hyn yr ydych chi wedi ei ddweud wrth y pwyllgor materion allanol yn y gorffennol. Nawr, rwyf i am ddweud eto ei bod hi'n arwyddocaol, pan oeddech chi'n dweud hyn, fod Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr yn sôn o dan eu hanadl na fydden nhw'n awyddus i weld Llywodraeth Cymru yn yr ystafell ychwaith. Mae'n debyg mai'r fath yna o amharch tuag at ddatganoli fydd yn golygu y bydd y blaid honno'n goruchwylio'r broses o chwalu'r Deyrnas Unedig.
Nawr, rwy'n ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno cynigion, hefyd, ar i adolygu'r systemau cysylltiadau rhynglywodraethol sydd gennym ni. Nid yw eich geiriau chi heddiw'n rhoi llawr iawn o hyder i mi y bydd y Llywodraeth bresennol yn San Steffan yn barod i chwarae'n deg ac y byddan nhw mewn gwirionedd yn awyddus i weld unrhyw ddiwygio o gwbl. Pa gamau allwch chi eu cymryd i orfodi'r diwygio hwnnw, ac os na allwch chi orfodi'r diwygio hwnnw, fel y mae'n debygol y byddwch yn dweud wrthyf, beth y mae hynny'n ei ddweud wrthym ni am yr anghydbwysedd sylfaenol o ran grym yn yr undeb yr ydym ni'n rhan ohono ar hyn o bryd? Yn olaf, rydych chi'n sôn bod Llywodraeth y DU yn bychanu maint yr heriau a ddaw yn sgil Brexit heb gytundeb. Nawr, mae hyn, ynghyd â'r ffaith bod y Prif Weinidog yn barod i fynd yn groes i'r gyfraith—o dan yr amgylchiadau eithriadol hyn, tybed a wnaiff y Gweinidog fynegi ei farn ef neu farn ei Lywodraeth ar ba un a allai fod dadl bellach o blaid uchelgyhuddo Boris Johnson.
I thank the Member for her questions. She opened her remarks by talking about the impact on the vulnerable of the cumulative effects of a 'no deal' Brexit, and I want to associate myself with her concerns in that respect. I think we have seen, haven't we, as we move closer to a potential departure in the autumn, how great the impact can be on those who are least able to adapt to the risks that lie ahead. We've been pressing that as a Government for a very long time on the UK Government in particular. She's right to say that the pace of involvement has diminished since we saw the new Government come in. They are meeting on a daily basis and we are not invited on a daily basis. I think we need to have a more expansive view, if I could put it like that, of where the actions of the UK Government can impact on Wales and on our devolved responsibilities, even though that may be in a way that is indirect, rather than direct. I consistently make the point that we seek to engage, always, on a constructive and responsible basis in relation to any proposals that come forward.
In relation to the inter-governmental review, she will know, of course, that we are unhappy with the pace of progress in relation to that, but in my most recent meeting with Michael Gove and with the Minister in the Cabinet Office responsible for inter-governmental relations, I pressed on them the urgency of moving forward at pace in relation to this so that we're in a position, by the end of this year, to be looking at specific concrete proposals. But she is right to say that where we are is unsatisfactory. We've been clear that Governments in the UK need to be treated from the perspective of equality and that these institutions need to be founded on the principle of subsidiarity. We have put forward very specific proposals in relation to reforming inter-governmental machinery, building on the proposals in 'Brexit and Devolution' around a council for Ministers and so forth, and I shall be happy to make a report to the Chamber when we have progress to report in relation to that.
Rwy'n diolch i'r Aelod am ei chwestiynau. Roedd hi'n agor ei sylwadau drwy sôn am yr effaith ar y rhai sy'n agored i niwed yn sgil effeithiau cronnol Brexit heb gytundeb, ac rwyf innau am ategu ei phryderon hi yn hynny o beth. Rwy'n credu ein bod ni wedi gweld, onid ydym ni, wrth i ni symud yn nês at ymadawiad posibl yn yr hydref, mor fawr y gall yr effaith fod ar y rhai sydd leiaf abl i addasu i'r risgiau sydd o'n blaenau ni. Rydym ni wedi bod yn pwysleisio hynny yn Llywodraeth ers amser maith gyda Llywodraeth y DU yn benodol. Mae'n iawn i ddweud bod y broses o gymryd rhan wedi lleihau ers i ni weld y Llywodraeth newydd yn dod i mewn. Maen nhw'n cyfarfod bob dydd ac nid ydym ni'n cael ein gwahodd yn ddyddiol. Rwyf i o'r farn fod angen i ni gael golwg fwy eang, os caf ei roi felly, o ran lle y gall gweithredoedd Llywodraeth y DU effeithio ar Gymru ac ar ein cyfrifoldebau datganoledig, er y gall hynny fod mewn modd sy'n anuniongyrchol, yn hytrach nag yn uniongyrchol. Rwy'n gwneud y pwynt yn gyson ein bod ni'n ceisio ymgysylltu, bob amser, ar sail adeiladol a chyfrifol o ran unrhyw gynigion a gyflwynir.
O ran yr adolygiad rhynglywodraethol, fe fydd hi'n gwybod, wrth gwrs, nad ydym ni'n fodlon ar gyflymder y cynnydd yn y cyswllt hwnnw, ond yn fy nghyfarfod diweddaraf â Michael Gove a chyda'r Gweinidog yn Swyddfa'r Cabinet sy'n gyfrifol am gyrff cysylltiadau rhynglywodraethol, fe bwysais i arnyn nhw am yr anghenraid o symud ymlaen yn gyflym yn y cyswllt hwn fel ein bod ni mewn sefyllfa, erbyn diwedd eleni, i edrych ar gynigion pendant penodol. Ond mae hi'n gywir i ddweud bod ein sefyllfa bresennol yn anfoddhaol. Rydym ni wedi dweud yn eglur bod angen i Lywodraethau yn y DU gael eu trin o safbwynt cydraddoldeb a bod angen i'r sefydliadau hyn fod yn seiliedig ar egwyddor datganoliaeth. Rydym ni wedi cyflwyno cynigion penodol iawn o ran diwygio'r peirianwaith rhynglywodraethol, gan adeiladu ar y cynigion yn 'Brexit a Datganoli ' ynglŷn â Chyngor i Weinidogion ac yn y blaen, ac fe fyddaf i'n falch o gyflwyno adroddiad i'r Siambr pan fydd gennym ni gynnydd i'w adrodd amdano ynglŷn â hynny.
May I praise the Welsh Labour Government for bringing a series of open statements to today's Plenary agenda that demonstrate the real and present threat that a 'no deal' Brexit poses to Wales? The danger of 'no deal' is real, it is clear and it is evidenced. Minister, what is your view and the Welsh Government's view on news emanating from Whitehall that the Prime Minister, as part of the much-lauded but highly ambiguous current so-called negotiations between the UK Tory Government and the European Commission, is asking the EU to rule out a further extension to article 50 as part of a new Brexit deal? Minister, isn't this the latest example of a Prime Minister and a Tory Government out of control, a Government that is bereft of trust—potentially Ministers and potentially civil servants—the intention of Boris Johnson being to obviously negate the cross-party Benn Act that compels the Prime Minister to seek that extension to article 50? This matters. It matters to the people of Wales and it matters to my constituents in Islwyn, because their economic futures are being gambled by the reckless and desperate actions of a Tory UK Government that is actually out of touch and out of time.
The Yellowhammer report, written by your own Government in the UK—I was so alarmed to hear in this report to the Chamber of the National Assembly for Wales this afternoon that the Welsh Ministers have been locked out of these vital 'no deal' meetings. This does concern us. It concerns Wales and it definitively concerns my constituents. Theresa May didn't have much going for her, but she had at least the sense and respect to invite Welsh Ministers to the committee meetings of Cabinet to talk about preparedness about Wales. Finally, Minister, what representations can this Chamber, the Minister and the Welsh Government make to the UK Tory Government to urgently ensure that Welsh Ministers are properly briefed and invited to basic meetings where our input is obviously vital and critical for the people and the economy of Wales?
A gaf i ganmol Llywodraeth Lafur Cymru am gyflwyno cyfres o ddatganiadau agored i agenda y Cyfarfod Llawn heddiw sy'n dangos y bygythiad gwirioneddol a phresennol y gall Brexit heb gytundeb ei achosi i Gymru? Mae perygl Brexit heb gytundeb yn wirioneddol, yn amlwg a cheir tystiolaeth o hynny. Gweinidog, beth yw eich barn chi a barn Llywodraeth Cymru ar y newyddion sy'n dod o Whitehall bod Prif Weinidog y DU, yn rhan o'r negodiadau, fel y maen nhw'n cael eu galw, presennol sy'n cael eu canmol ond sy'n hynod amwys, rhwng Llywodraeth Dorïaidd y DU a'r Comisiwn Ewropeaidd, yn gofyn i'r UE ddiystyru estyniad pellach i Erthygl 50 yn rhan o gytundeb Brexit newydd? Gweinidog, onid yw hon yr enghraifft ddiweddaraf o Brif Weinidog a Llywodraeth Dorïaidd heb reolaeth, Llywodraeth sy'n amddifad o ymddiriedaeth—Gweinidogion o bosibl a gweision sifil o bosibl—wrth i fwriad Boris Johnson fod yn amlwg i negyddu'r Ddeddf Benn drawsbleidiol sy'n gorfodi'r Prif Weinidog i geisio'r estyniad hwnnw i Erthygl 50? Mae hyn yn bwysig. Mae'n bwysig i bobl Cymru ac mae'n bwysig i fy etholwyr i yn Islwyn, oherwydd bod eu dyfodol economaidd nhw'n cael ei roi yn y fantol gan weithredoedd byrbwyll a phenboeth Llywodraeth Dorïaidd y DU sydd mewn gwirionedd wedi colli gafael ar amser a lle.
Yn adroddiad Yellowhammer, a ysgrifennwyd gan eich Llywodraeth chi eich hun yn y DU—cefais i gymaint o fraw o glywed yn yr adroddiad hwn i Siambr Cynulliad Cenedlaethol Cymru y prynhawn yma fod Gweinidogion Cymru wedi eu cloi allan o'r cyfarfodydd hollbwysig Brexit heb gytundeb hyn. Mae hyn yn ymwneud â ni. Mae'n ymwneud â Chymru ac mae'n ymwneud â fy etholwyr i yn sicr. Nid oedd gan Theresa May ryw lawer o'i phlaid hi, ond o leiaf roedd ganddi ddigon o synnwyr a pharch i wahodd Gweinidogion Cymru i gyfarfodydd pwyllgor y Cabinet i drafod paratoi o ran Cymru. Yn olaf, Gweinidog, pa sylwadau all y Siambr hon, y Gweinidog a Llywodraeth Cymru eu cyflwyno i Lywodraeth Dorïaidd y DU i sicrhau ar frys y caiff Gweinidogion Cymru eu briffio yn briodol a'u gwahodd i gyfarfodydd sylfaenol lle mae ein cyfraniad ni'n amlwg yn hollbwysig ac yn dyngedfennol i bobl ac economi Cymru?
I thank the Member for her questions. In relation to the speculation in the press today about the possible developments in the context of discussions between the Prime Minister and the European Commission, I will just say that we have no visibility of what those are in substance. She will have, perhaps, seen the proceedings of the External Affairs and Additional Legislation Committee at the beginning of last week when a UK Government Minister made it clear that the UK Government's intention was not to share the non-papers, as they're called, which are the preliminary technical papers to any actual engagement and negotiation, with the Welsh Government. There's a question about the extent to which engagement around the negotiations can be effective without having that information shared, and I'm very mindful of how we need to consider our response in relation to that.
As to her specific point about speculation around the Prime Minister seeking to have an extension to article 50 ruled out as part of a deal, I think any attempt to circumvent parliamentary legislation will be very, very heavily scrutinised in the courts if it comes to it. Anything that appears to be an attempt to frustrate the will of Parliament in this respect will be very, very carefully looked at.
I noted, as she did, I think, the proceedings in Parliament last week in response to questions around this matter with the Prime Minister and the nature of his language, which I'm sure many of us in this Chamber would find utterly abhorrent. I heard Mark Reckless utter from a sedentary position a reference once again to 'the surrender Act' as these proceedings are under way, and I can't register enough my disgust at that language. It is that sort of language that leads to stoking fears and anger in the country. I think it's incumbent on all of us to avoid that sort of language if we're in positions of public leadership, and he would do well to remember that.
I think, just finally, on the point about proper briefing and scrutiny, it is the case that we are invited to meetings on a more than weekly basis. The point I want to be clear about is that the pace of preparation in the UK Government has apparently increased at a time when our involvement in the overall picture with them has decreased. That's what I am concerned about. But I think she will find both in the 'no deal' action plan and in the statements that my ministerial colleagues make this afternoon that our energies here are undimmed in the Welsh Government as to the extent to which we are focusing on making sure that Wales is as prepared as it can be.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiynau. O ran y damcaniaethau yn y wasg heddiw ynglŷn â'r datblygiadau posibl yng nghyd-destun y trafodaethau rhwng y Prif Weinidog a'r Comisiwn Ewropeaidd, rwyf i am ddweud yn syml nad oes gennym unrhyw olwg ar beth yw'r rhain yn eu sylwedd. Efallai y bydd hi wedi gweld trafodion y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar ddechrau'r wythnos diwethaf pan wnaeth Gweinidog yn Llywodraeth y DU yn eglur mai bwriad Llywodraeth y DU oedd peidio â rhannu'r dogfennau nad ydynt yn bapurau, fel y'u gelwir, sef y papurau technegol rhagarweiniol i unrhyw ymgysylltu a negodi gwirioneddol, â Llywodraeth Cymru. Mae yna gwestiwn ynghylch i ba raddau y gall ymgysylltu ynglŷn â'r trafodaethau fod yn effeithiol heb i'r wybodaeth honno gael ei rhannu, ac rwy'n ymwybodol iawn o'r modd y mae angen i ni ystyried ein hymateb ni ynglŷn â hynny.
O ran ei phwynt penodol am y damcaniaethau bod y Prif Weinidog yn ceisio diystyru estyniad i Erthygl 50 yn rhan o gytundeb, rwy'n credu y byddai unrhyw ymgais i osgoi deddfwriaeth seneddol yn destun craffu sylweddol iawn yn y llysoedd pe byddai'n dod i hynny. Bydd unrhyw beth sy'n ymddangos fel ymgais i rwystro ewyllys y Senedd yn y cyswllt hwn yn cael ei ystyried yn ofalus iawn.
Nodais i, fel y gwnaeth hithau, rwy'n credu, y trafodion yn y Senedd yr wythnos diwethaf mewn ymateb i gwestiynau ynglŷn â'r mater hwn gyda'r Prif Weinidog a'i ieithwedd ef, ac rwy'n siŵr y byddai llawer ohonom ni yn y Siambr hon o'r farn ei bod yn gwbl wrthun. Clywais Mark Reckless yn yngan ar ei eistedd gyfeiriad unwaith eto at 'y Ddeddf ildio' wrth i'r trafodion hyn fynd rhagddynt, ac ni allaf i ddechrau mynegi fy ffieidd-dod tuag at iaith o'r fath. Dyna'r fath o iaith sy'n arwain at godi ofnau a chynnwrf yn y wlad. Rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ar bob un ohonom ni i osgoi iaith o'r fath yna os ydym ni mewn swydd arweinyddiaeth gyhoeddus, a byddai'n dda iddo ef gofio hynny.
Rwyf i o'r farn, yn olaf, ynglŷn â'r pwynt am friffio a chraffu priodol, mai'r gwir yw ein bod yn cael ein gwahodd i gyfarfodydd yn fwy aml nag yn wythnosol. Y pwynt yr hoffwn i fod yn glir yn ei gylch yw bod cyflymder paratoi Llywodraeth y DU, yn ôl pob golwg, wedi cynyddu ar adeg pan fo'n hymwneud ni â nhw wedi lleihau yn y darlun cyffredinol. Dyna'r hyn sy'n peri gofid i mi. Ond rwy'n credu y bydd hi'n gweld yn y cynllun gweithredu Brexit heb gytundeb ac yn y datganiadau y bydd fy nghyd-Weinidogion yn eu gwneud y prynhawn yma, nad yw ein hymdrechion ni yn y fan hon wedi pylu yn Llywodraeth Cymru o ran y graddau yr ydym ni'n canolbwyntio ar sicrhau bod Cymru mor barod â phosibl.
Minister, thank you for your statement. First, I note from your statement that you claim the Prime Minister has broken the law. Could you please clarify that part of the statement, as it was my understanding that a new law was created? You mention in the statement about an Act on the statute books to prevent the UK leaving on 31 October without a deal. Could you explain what assessment you and the Welsh Government have made of the Act and any possibility of loopholes? You keep saying that the Prime Minister is prepared to break the law. What proof have you got of this?
Gweinidog, diolch i chi am eich datganiad. Yn gyntaf, rwy'n sylwi o'ch datganiad eich bod chi'n honni bod y Prif Weinidog wedi torri'r gyfraith. A wnewch chi egluro'r rhan honno o'r datganiad, gan mai fy nealltwriaeth i oedd bod cyfraith newydd wedi ei chreu? Rydych chi'n sôn yn y datganiad am Ddeddf ar y llyfrau statud i atal y DU rhag gadael ar 31 Hydref heb gytundeb. A wnewch chi egluro pa asesiad yr ydych chi a Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r Ddeddf ac unrhyw bosibilrwydd o fylchau? Rydych chi'n dweud o hyd bod y Prif Weinidog yn barod i dorri'r gyfraith. Pa brawf sydd gennych chi o hyn?
He said so.
Dywedodd hynny.
You have no proof of this. It's all assumption on your part and the media's part, as usual. The Minister mentions shortages of vital goods. Would the Welsh Government publish those assessments and the preparations that it has made?
Lastly, in this statement, you mention the risks of 'no deal'. But, would the Minister agree about the risks of no democracy, and the message that we send to the country and the world if we ignore the largest democratic mandate that we have seen, not only as a United Kingdom, but as the largest vote ever seen here in Wales? Diolch.
Nid oes gennych chi brawf o hyn. Nid yw'n ddim ond rhagdybiaeth ar eich rhan chi ac ar ran y cyfryngau, yn ôl yr arfer. Mae'r Gweinidog yn sôn am brinder nwyddau hanfodol. A wnaiff Llywodraeth Cymru gyhoeddi'r asesiadau hynny a'r paratoadau y mae wedi'u gwneud?
Yn olaf, yn y datganiad hwn, soniwch am beryglon ymadael heb gytundeb. Ond, a yw'r Gweinidog yn cytuno ynglŷn â pheryglon dim democratiaeth, a'r neges yr ydym yn ei hanfon i'r wlad a'r byd os anwybyddwn y mandad democrataidd mwyaf a welsom ni, nid yn unig fel Teyrnas Unedig, ond fel y bleidlais fwyaf a welwyd erioed yma yng Nghymru? Diolch.
There were five questions in that set of interventions. The first is about the actions of the Prime Minister. They were decided by the Supreme Court to be unlawful. The second point that she made is my assessment of the impact of the recent legislation around a 'no deal' Brexit. I'm afraid I won't share, in accordance with the Counsel General's convention, my advice to the Welsh Government in relation to that.
She asked me for the proof that I have that the Prime Minister intends to act unlawfully. Well, I have access to the same information that any other Member has, which is the Prime Minister's repeated assertion that we will leave the European Union on 31 October whether that is with a deal or no deal. The Act requires something other than that. So, continuing to assert that appears to put him at odds with the requirement of the legislation. She asked what arrangements we have made to inform people of our actions in relation to shortages. Well, obviously, we've published a 'no deal' action plan, and we're giving statements today.
Lastly, she asked me about the impact, or the risks, of not respecting—as I think she would put it—the referendum. Let me just say this in relation to that last point: we don't take lightly the fact that the 2016 referendum concluded what it did conclude. We spent an awful lot of time seeking to advocate for a version of Brexit that did the least possible damage to Wales, the Welsh economy and our communities. That failed in Parliament because of the Tory leadership contest. In effect, it brought that to an end. So, we have been clear that the solution to the situation that we are in is to seek a referendum. I regard that as a democratic event in itself.
Roedd pum cwestiwn yn y gyfres honno o ymyriadau. Mae'r cyntaf yn ymwneud â gweithredoedd Prif Weinidog y DU. Penderfynodd y Goruchaf Lys eu bod yn anghyfreithlon. Roedd yr ail sylw a wnaeth ynghylch fy asesiad o effaith y ddeddfwriaeth ddiweddar ynghylch Brexit heb gytundeb. Rwy'n ofni na fyddaf yn rhannu, yn unol â chonfensiwn y Cwnsler Cyffredinol, fy nghyngor i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â hynny.
Gofynnodd imi am y dystiolaeth sydd gennyf fod Prif Weinidog y DU yn bwriadu gweithredu'n anghyfreithlon. Wel, mae'r un wybodaeth ar gael imi ag sydd ar gael i unrhyw aelod arall, sef haeriad mynych y Prif Weinidog y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 31 Hydref, boed hynny gyda chytundeb neu heb gytundeb. Mae'r Ddeddf yn gofyn am rywbeth heblaw hynny. Felly, drwy barhau i haeru hynny ymddengys ei fod yn tynnu'n groes i ofynion y ddeddfwriaeth. Gofynnodd pa drefniadau ydym ni wedi'u gwneud i roi gwybod i bobl am ein camau gweithredu mewn perthynas â phrinder. Wel, yn amlwg, rydym ni wedi cyhoeddi cynllun gweithredu ar gyfer Brexit heb gytundeb, ac rydym ni'n gwneud datganiadau heddiw.
Yn olaf, gofynnodd imi am effaith, neu beryglon, peidio â pharchu— fel y credaf y byddai'n dweud—y refferendwm. Gadewch imi ddweud hyn mewn perthynas â'r sylw olaf hwnnw: nid ydym yn wfftio'r ffaith bod canlyniad refferendwm 2016 gyfryw ag ydoedd. Fe wnaethom ni dreulio amser maith yn ceisio eiriol dros fath o Brexit a wnai'r difrod lleiaf posib i Gymru, i economi Cymru ac i'n cymunedau. Methodd hynny yn y Senedd oherwydd yr ornest i arwain y Torïaid. I bob diben, daeth â hynny i ben. Felly, rydym ni wedi bod yn glir mai'r ateb i'r sefyllfa yr ydym ni ynddi yw ceisio refferendwm. Ystyriaf fod hynny'n ddigwyddiad democrataidd ynddo'i hun.
Thank you very much, Counsel General. Can I just say that I know it's a very emotive subject, but it is about listening? When Members have had the opportunity to put questions through, then they should listen to the answers. Certainly, those people whose names are down to speak in future debates should be very careful about their comments from a sedentary position.
Diolch yn fawr, Cwnsler Cyffredinol. A gaf i ddweud fy mod i'n gwybod fod hwn yn bwnc emosiynol iawn, ond ei fod yn ymwneud â gwrando? Pan fydd Aelodau wedi cael cyfle i holi cwestiynau, dylent wrando ar yr atebion. Yn sicr, dylai'r bobl hynny sydd â'u henwau wedi eu nodi i siarad mewn dadleuon yn y dyfodol fod yn ofalus iawn ynglŷn â gwneud sylwadau oddi ar eu heistedd.
Item 4 is a statement by the Minister for Economy and Transport on preparing the economy in Wales for a 'no deal' Brexit. I call on the Minister for Economy and Transport, Ken Skates.
Mae eitem 4 yn ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â pharatoi'r economi yng Nghymru ar gyfer Brexit heb gytundeb. Galwaf ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Since the imminent risk of a catastrophic 'no deal' Brexit remains, the Welsh Government continues to prepare for all eventualities. As a responsible Government, we have stepped up to address both the real impacts of Brexit uncertainty already being felt and, of course, the challenges of a possible 'no deal' Brexit still to come.
We have already suffered the consequences of three years of uncertainty, which has translated into outcomes such as delayed investments and a steady reduction in inward investment—all an avoidable consequence of the tragic mishandling of Brexit.
Businesses that I speak to tell me about the crippling impact that uncertainty has on their operations. Rather than bringing clarity, a 'no deal' prolongs this uncertainty as we will have no basis from which to negotiate a new trade deal, and the EU are unlikely to be a willing negotiating partner as relationships with the UK Government reach a new low.
The decision to shut the Ford engine plant at Bridgend, with 1,700 job losses; the closure of Schaeffler in Llanelli, with more than 200 job losses; and the insolvency of the two construction companies—Dawnus, 700 jobs lost, and Jiscourt, 60 jobs lost—can all, at least in part, be attributed to the uncertainty generated by the Brexit negotiations, or lack of.
Our published 'no deal' action plan sets out a range of interventions and actions that support Wales's response, addressing impacts already being felt and those that we anticipate will be realised in the event of a 'no deal' Brexit. These measures encompass our contribution to actions needed to keep transport moving through our ports as well as the essential support and advice we are providing to businesses across Wales.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Gan fod perygl uniongyrchol o hyd o Brexit trychinebus heb gytundeb, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i baratoi ar gyfer pob posibilrwydd. Gan ein bod yn Llywodraeth gyfrifol, rydym ni wedi torchi llewys i fynd i'r afael ag effeithiau gwirioneddol ansicrwydd Brexit sydd eisoes yn cael eu teimlo ac, wrth gwrs, heriau'r posibilrwydd o Brexit heb gytundeb sy'n dal ar y gorwel.
Rydym ni eisoes wedi dioddef canlyniadau tair blynedd o ansicrwydd, sydd wedi esgor ar sefyllfaoedd megis oedi wrth fuddsoddi a lleihad cyson mewn mewnfuddsoddi—pob un yn ganlyniad i'r modd trychinebus yr ymdriniwyd â Brexit, y gellid â bod wedi eu hosgoi nhw i gyd.
Mae busnesau yr wyf yn siarad â nhw yn dweud wrthyf am yr effaith andwyol y mae ansicrwydd yn ei chael ar eu gweithrediadau. Yn hytrach na sicrhau eglurder, mae ymadael heb gytundeb yn ymestyn yr ansicrwydd hwn gan na fydd gennym ni unrhyw sail i negodi cytundeb masnach newydd, ac mae'n annhebygol y bydd yr UE yn bartner negodi parod wrth i'r berthynas â Llywodraeth y DU ddirywio'n fwy nag erioed.
Y penderfyniad i gau ffatri beiriannau Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, gyda 1,700 o golledion swyddi; cau Schaeffler yn Llanelli, gyda mwy na 200 o golledion swyddi; ac mae methdaliad y ddau gwmni adeiladu—Dawnus, 700 o swyddi wedi'u colli, a Jiscourt, 60 o swyddi wedi'u colli—i gyd, o leiaf yn rhannol, yn cael eu priodoli i'r ansicrwydd a grëwyd gan drafodaethau Brexit, neu ddiffyg hynny.
Mae'r cynllun gweithredu a gyhoeddwyd gennym ni ar gyfer Brexit heb gytundeb yn nodi ystod o ymyriadau a chamau gweithredu sy'n ategu ymateb Cymru, gan fynd i'r afael â'r effeithiau sy'n cael eu teimlo eisoes a'r rhai y rhagwelwn ni a ddaw i'n rhan pe bai Brexit heb gytundeb. Mae'r mesurau hyn yn cwmpasu ein cyfraniad at y camau gweithredu sydd eu hangen i sicrhau bod trafnidiaeth yn parhau i symud drwy ein porthladdoedd yn ogystal â'r cymorth a'r cyngor hanfodol yr ydym yn eu darparu i fusnesau ledled Cymru.
Almost immediately a 'no deal' Brexit could cause severe disruption to the transport network and connected services within Wales. We are already seeing this impact as we have to make decisions on the assumption that we will crash out of the EU without a deal at the end of October. Whilst emergency works cannot be discounted if necessary, there will be no planned daytime lane-closure roadworks on the westbound A55 between 31 October and the end of the year. This will ensure that any disruption as a result of customs checks at Holyhead will not be compounded by any works on the A55. However, it will have an impact on our programme of roadworks, which could easily have been avoided without a devastating cliff-edge Brexit.
We cannot address all the causes of this disruption, with border arrangements and customs processes the responsibility of the UK Government. However, we are working closely with ports in Wales, the ferry operators and local partners to manage any knock-on traffic disruption safely. We are aiming to minimise the impact of disruption at the port on local traffic around Holyhead and ensure that local people can continue to travel. For Pembroke Dock and Fishguard, our analysis suggests that delayed vehicles could be managed within the port. We are also keeping this under constant review in case extra contingency measures are required.
It is vital to ensure the flow of traffic at the border is as smooth as possible, and that hauliers have the right documentation upon arrival at ports to allow them to travel. We've been working with ferry operators to ensure that their customers are aware of the documentation they will need and we are encouraging all hauliers arriving at Welsh ferry ports to have the right documentation ready, and not risk being turned away.
I have outlined our ambitious plans for the transport network many times in this Chamber and I do not want to see them derailed by a 'no deal' by default. However, despite the challenges a 'no deal' Brexit would pose, it will remain crucial to invest in our transport infrastructure and press our vision for an integrated public transport network providing vital stimulus to the Welsh economy at a time of economic turmoil.
Turning to the economy and business preparedness, Brexit effects have been felt for some time now, and will continue to impact business confidence after the point of departure. This is not just a day 1 issue. But in terms of day 1 preparedness, I am assured that our front-line services for businesses and individuals are ready to respond, with, for example, Business Wales and the Development Bank of Wales both now positioned to mobilise human and financial resource flexibly and at pace.
Leading up to exit day, we continue to highlight 'low-cost, no-regret' actions for business. We are cascading information through business networks and have also written directly to over 18,500 businesses. I take this opportunity to urge all businesses to register to receive regular communications through Business Wales, to utilise our Brexit portal and diagnostic tool, and to engage with their trade bodies and representative organisations.
I recognise how vital it is that we orchestrate a co-ordinated, sustainable approach where businesses and their employees face downsizing and or redundancy events. Drawing on lessons learned from past and present interventions, going forward our response will be led on a regional basis, aligning with the regional economic development model set out in the economic action plan.
This Government is clear that continuing to support, and indeed strengthen, our employability and skills interventions will be critical in our response to Brexit. We want to ensure that Wales has the skilled workforce to meet our economic ambition as set out in the economic action plan and 'A brighter future for Wales'. Our approach builds on the proven and respected mechanisms to support businesses, individuals and communities. We will be responsive and supportive to the needs of people who lose their jobs and employers, indeed, who have opportunities, so the people and skills are matched up as quickly as possible, and provide support, of course, to employers who need to develop their workforce.
Working Wales is our new single entry point and will ensure that individuals are directed to the right place at the right time. In addition, I have established regional response teams, working with regional skills partnerships and partners such as local health boards, the Department for Work and Pensions and local government, to take a cross-government, collaborative approach to ensure access to a regional response at community level.
The support we are giving to business continues to be well received and I am grateful to all those business leaders and their representative organisations who continue to inform and bring constructive challenge to our approach. A suite of actions using European transition funding have been approved to support business resilience, £9.2 million has been made available across six projects providing support and advice around trade and exports, enabling capacity building and communications activities, as well as offering financial support via the business resilience grants to eligible businesses.
Furthermore, as I engage with businesses across Wales, it gives me great assurance that more and more SMEs are discovering how working with the Development Bank of Wales can help them realise their ambitions and overcome their challenges. The Development Bank of Wales now has over £0.5 billion across various funds accessible to small and medium-sized businesses and is now positioned to play a key role in our Brexit response.
The overall resource available to us in Wales to address Brexit challenges is dependent on funding released by the UK Government. I am impatient for progress on the now long-overdue quadrilateral with the Secretary of State for Business, Energy and Industrial Strategy, Andrea Leadsom. It is imperative that the UK Government takes into full account the views of the devolved administrations and can only do this through structured engagement. I am therefore disappointed that the meeting that was scheduled for next Monday, so long in the planning, has now been postponed. When we do meet, I will be pressing for clarity and funding support in the event of a significant economic shock, and to object in the strongest terms against the UK Government’s proposals for a proposed shared prosperity fund.
My commitment is to do all within my powers to nurture inclusive growth for Wales, creating an environment where businesses thrive and where communities across Wales benefit.
Bron yn syth gallai Brexit heb gytundeb achosi anherefn difrifol i'r rhwydwaith trafnidiaeth a gwasanaethau cysylltiedig yng Nghymru. Rydym ni eisoes yn gweld yr effaith hon gan fod rhaid i ni wneud penderfyniadau ar sail y dybiaeth y byddwn yn gadael yr UE heb gytundeb ddiwedd mis Hydref. Er nad oes modd diystyru gwaith brys os oes ei angen, ni fydd unrhyw waith yn cael ei gynllunio i gau lonydd yn ystod y dydd ar yr A55 tua'r gorllewin rhwng 31 Hydref a diwedd y flwyddyn. Bydd hyn yn sicrhau na fydd unrhyw darfu o ganlyniad i wiriadau'r tollau yng Nghaergybi yn cael ei gymhlethu gan unrhyw waith ar yr A55. Fodd bynnag, bydd hyn yn effeithio ar ein rhaglen waith ffordd, rhywbeth y gellid yn hawdd fod wedi'i osgoi heb Brexit dinistriol a fyddai'n ein taflu dros y dibyn.
Ni allwn ni fynd i'r afael â holl achosion yr amhariad hwn, gyda threfniadau ffin a phrosesau tollau yn gyfrifoldeb Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, rydym ni'n gweithio'n agos gyda phorthladdoedd yng Nghymru, y cwmnïau fferi a phartneriaid lleol i reoli unrhyw darfu ar y traffig o ganlyniad yn ddiogel. Ein nod yw lleihau effaith annhrefn yn y porthladd ar draffig lleol o gwmpas Caergybi a sicrhau bod pobl leol yn gallu parhau i deithio. O ran Doc Penfro ac Abergwaun, mae ein dadansoddiad yn awgrymu y gellid rheoli achosion o oedi wrth reoli cerbydau yn y porthladd. Rydym ni hefyd yn cadw golwg ar hyn yn gyson rhag ofn y bydd angen mesurau wrth gefn ychwanegol.
Mae'n hanfodol sicrhau bod llif y traffig ar y ffin mor llyfn â phosib, a bod gan gludwyr y dogfennau cywir ar ôl cyrraedd porthladdoedd i'w galluogi i deithio. Rydym ni wedi bod yn gweithio gyda chwmnïau fferi i sicrhau bod eu cwsmeriaid yn ymwybodol o'r ddogfennaeth y bydd ei hangen arnynt ac rydym yn annog pob cludwr sy'n cyrraedd porthladdoedd fferi Cymru i gael y ddogfennaeth gywir yn barod, ac osgoi'r perygl o gael eu troi ymaith.
Rwyf wedi amlinellu ein cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer y rhwydwaith trafnidiaeth lawer gwaith yn y Siambr hon, ac nid wyf eisiau eu gweld yn cael eu difetha gan sefyllfa ddiofyn o Brexit heb gytundeb. Fodd bynnag, er gwaethaf yr heriau y byddai Brexit heb gytundeb yn eu creu, bydd yn parhau i fod yn hanfodol i fuddsoddi yn ein seilwaith trafnidiaeth a phwyso i gyflawni ein gweledigaeth ar gyfer rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus integredig sy'n rhoi hwb hanfodol i economi Cymru ar adeg o ansefydlogrwydd economaidd.
Gan droi at yr economi a pharodrwydd busnes, mae effeithiau Brexit wedi cael eu teimlo ers peth amser bellach, a byddant yn parhau i effeithio ar hyder busnesau ar ôl ymadael. Nid mater o'r diwrnod cyntaf ar ôl ein hymadawiad yn unig yw hwn. Ond o ran parodrwydd ar gyfer y diwrnod cyntaf hwnnw, fe'm sicrheir bod ein gwasanaethau rheng flaen i fusnesau ac unigolion yn barod i ymateb, gydag, er enghraifft, Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru bellach mewn sefyllfa i ryddhau adnoddau dynol ac ariannol yn hyblyg ac yn gyflym.
Yn arwain at y diwrnod ymadael, rydym yn parhau i dynnu sylw at gamau gweithredu 'cost isel, dim difaru' ar gyfer busnesau. Rydym yn cylchredeg gwybodaeth drwy rwydweithiau busnes ac rydym ni hefyd wedi ysgrifennu'n uniongyrchol at dros 18,500 o fusnesau. Achubaf ar y cyfle hwn i annog pob busnes i gofrestru i gael gohebiaeth reolaidd drwy Busnes Cymru, i ddefnyddio ein porth Brexit a'n hofferyn diagnostig, ac i drafod â'u cyrff masnach a'u sefydliadau cynrychioliadol.
Rwy'n cydnabod mor hanfodol yw hi ein bod yn trefnu dull cydgysylltiedig a chynaliadwy o weithredu pan fydd busnesau a'u gweithwyr yn wynebu cwtogi a, neu dorri swyddi. Gan ddefnyddio'r gwersi a ddysgwyd o ymyriadau'r gorffennol a'r presennol, yn y dyfodol bydd ein hymateb yn seiliedig ar ddull rhanbarthol o weithredu, gan gyd-fynd â'r model datblygu economaidd rhanbarthol a nodir yn y cynllun gweithredu economaidd.
Mae'r Llywodraeth hon yn glir y bydd parhau i gefnogi ac, yn wir, cryfhau sut y byddwn yn mynd i'r afael â sefyllfaoedd swyddi a sgiliau yn hollbwysig yn ein hymateb i Brexit. Rydym ni eisiau sicrhau bod gan Gymru'r gweithlu medrus i gyflawni ein huchelgais economaidd fel y'i nodir yn y cynllun gweithredu economaidd a 'Dyfodol mwy disglair i Gymru'. Mae ein dull yn adeiladu ar y systemau cefnogi busnesau, unigolion a chymunedau sydd wedi eu profi ac y mae parch iddynt. Byddwn yn ymatebol ac yn gefnogol i anghenion pobl sy'n colli eu swyddi a chyflogwyr, yn wir, sydd â chyfleoedd, fel y caiff y bobl a'r sgiliau eu paru mor gyflym â phosib, ac yn rhoi cymorth, wrth gwrs, i gyflogwyr y mae angen iddyn nhw ddatblygu eu gweithlu.
Cymru'n Gweithio yw ein hadnodd newydd i droi ato a byddwn yn sicrhau y caiff unigolion eu cyfeirio i'r lle cywir ar yr adeg gywir. Yn ogystal â hynny, rwyf wedi sefydlu timau ymateb rhanbarthol, fydd yn gweithio gyda phartneriaethau sgiliau rhanbarthol a phartneriaid megis byrddau iechyd lleol, yr Adran Gwaith a Phensiynau a Llywodraeth Leol, i weithredu mewn ffordd draws-lywodraethol, gydweithredol er mwyn sicrhau bod modd cael ymateb rhanbarthol ar lefel gymunedol.
Mae derbyniad brwd o hyd i'r cymorth yr ydym yn ei roi i fusnes ac rwy'n ddiolchgar i'r holl arweinwyr busnes a'r sefydliadau sy'n eu cynrychioli sy'n parhau i lywio ein ffordd o weithio gan herio'n gadarnhaol. Mae cyfres o gamau gweithredu sy'n defnyddio cyllid pontio Ewropeaidd wedi'u cymeradwyo i helpu busnesau i feithrin cydnerthedd, mae £9.2 miliwn ar gael ar draws chwe phrosiect sy'n darparu cymorth a chyngor ynghylch masnach ac allforion, gan alluogi cynyddu capasiti a gweithgareddau cyfathrebu, yn ogystal â chynnig cymorth ariannol drwy grantiau cydnerthedd busnes i fusnesau cymwys.
At hynny, wrth imi drafod â busnesau ledled Cymru, mae'n rhoi sicrwydd mawr imi fod mwy a mwy o fusnesau bach a chanolig yn darganfod sut y gall gweithio gyda Banc Datblygu Cymru eu helpu i wireddu eu huchelgeisiau a goresgyn eu heriau. Erbyn hyn mae gan Banc Datblygu Cymru dros £0.5 biliwn mewn amrywiol gronfeydd sy'n hygyrch i fusnesau bach a chanolig ac mae bellach mewn sefyllfa i chwarae rhan allweddol yn ein hymateb i Brexit.
Mae'r adnoddau cyffredinol sydd ar gael i ni yng Nghymru i fynd i'r afael â heriau Brexit yn dibynnu ar gyllid a ryddheir gan Lywodraeth y DU. Rwy'n dyheu am gynnydd yn y cyfarfod pedairochrog y bu disgwyl mawr amdano bellach gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, Andrea Leadsom. Mae'n hanfodol bod Llywodraeth y DU yn ystyried barn y gweinyddiaethau datganoledig yn llawn ac mai dim ond drwy ymgysylltu strwythuredig y gall wneud hyn. Rwy'n siomedig, felly, fod y cyfarfod a drefnwyd ar gyfer dydd Llun nesaf, y bu cynllunio maith ar ei gyfer, bellach wedi'i ohirio. Pan fyddwn yn cyfarfod, byddaf yn pwyso am eglurder a chymorth ariannol os bydd ysgytwad economaidd sylweddol, ac yn gwrthwynebu'n gryf iawn gynigion Llywodraeth y DU ar gyfer cronfa ffyniant gyffredin arfaethedig.
Fy ymrwymiad i yw gwneud popeth o fewn fy mhwerau i feithrin twf cynhwysol i Gymru, gan greu amgylchiadau lle mae busnesau'n ffynnu a lle mae cymunedau ledled Cymru yn elwa.
I'd like to thank the Minister for his statement this afternoon. We have heard a lot of negativity about the potential impact of Brexit on the Welsh economy, but I hope the Minister will agree with me that it's now time we did deliver on the result of the Brexit referendum, to give businesses the certainty that they want and that the Minister wants to see. I do think that the British public are rightly frustrated that we as politicians have not yet delivered Brexit three years on.
I do agree with one of the Minister's opening lines where the Minister stated that we have already suffered the consequences of three years of uncertainty. I would ask whether the Minister agrees with me that, after three long years, the most damaging impact on the Welsh economy would be drifting through more Brexit uncertainty. I want to see us leave on 31 October and I want to see us leave with a deal in place. That's what I want to see, so we can then move forward with a new positive economic relationship with our friends and colleagues in Europe, and also strike new deals around the globe.
I am concerned that we have so much talk about the negative consequences on our Welsh economy. If we talk the Welsh economy down, it will go down. We've got to look for the opportunities that Brexit will also bring. I'm somebody who voted remain. I wanted us to remain in the European Union, but we've got to respect the result of the referendum. I became a Brexiteer on the day of the referendum, because on that day we had to respect the result of the British people.
Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma. Rydym ni wedi clywed llawer o sylwadau negyddol ynglŷn ag effaith bosib Brexit ar economi Cymru, ond rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi ei bod hi bellach yn bryd i ni gyflawni ar sail canlyniad refferendwm Brexit, er mwyn rhoi'r sicrwydd sydd ei eisiau ar fusnesau ac y mae'r Gweinidog eisiau ei weld. Rwyf yn credu ei bod yn briodol i'r cyhoedd ym Mhrydain deimlo'n rhwystredig nad ydym ni wleidyddion wedi llwyddo i gyflawni Brexit eto wedi tair blynedd.
Rwyf yn cytuno ag un o linellau agoriadol y Gweinidog lle dywedodd y Gweinidog ein bod eisoes wedi dioddef canlyniadau tair blynedd o ansicrwydd. Byddwn yn gofyn a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi, ar ôl tair blynedd hir, mai'r effaith fwyaf niweidiol ar economi Cymru fyddai wynebu mwy o ansicrwydd Brexit. Rwyf eisiau ein gweld yn gadael ar 31 Hydref ac rwyf eisiau ein gweld yn gadael gyda chytundeb. Dyna'r hyn yr wyf i eisiau ei weld, fel y gallwn ni wedyn symud ymlaen gyda pherthynas economaidd gadarnhaol newydd gyda'n cyfeillion a'n cydweithwyr yn Ewrop, a hefyd llunio cytundebau newydd ledled y byd.
Rwyf yn poeni bod cymaint o sôn am y canlyniadau negyddol i'n heconomi yng Nghymru. Os byddwn yn bychanu economi Cymru, dyna fydd ei hanes. Mae'n rhaid i ni chwilio am y cyfleoedd a ddaw yn sgil Brexit hefyd. Rwy'n un a bleidleisiodd i aros. Roeddwn i eisiau i ni aros yn yr Undeb Ewropeaidd, ond mae'n rhaid i ni barchu canlyniad y refferendwm. Deuthum yn Brecsitiwr ar ddiwrnod y refferendwm, oherwydd ar y diwrnod hwnnw bu'n rhaid i ni barchu canlyniad pobl Prydain.
Are you in danger of being deselected?
A ydych chi mewn peryg o golli eich enwebiad?
No.
So, let's be positive about some of the opportunities that we have before us. The 2019 spending round will see Wales benefit from a £600 million boost from the UK Government. Despite the Brexit uncertainty, we're also seeing that the exports of goods have risen by 4.2 per cent. The Minister did list a whole number of recent and sad decisions of businesses closing and job losses, but these are not, as the Minister has indicated, a result of Brexit, according to those statements provided by the businesses. We also see that Snowdonia Aerospace Centre have received almost £500,000 funding from the UK Government to create a centre for space research and development. And despite Brexit, we've also seen other companies choosing to invest in Wales, such as Ineos in Bridgend. And despite Brexit, we've also seen the number of people employed in Wales rise by 10,000, and the number of people employed in the information and communications industry rise from 34,000 to 58,000. So, I would plead to the Government, in all its statements on Brexit, that we do see more balanced statements that are brought forward. [Interruption.] The Confederation of British Industry—I'll come on to the CBI, Deputy Minister, don't worry.
Also, Minister, you did talk about, in your statement this afternoon, the fact that you've written to 18,000 businesses, and you're urging them as well, as I would do, to receive communications through the Business Wales website, to utilise the Brexit portal. And I wonder if you do have any statistics or data on how many businesses have actually accessed the business portal. Now, the Deputy Minister, shouting from the back, was keen that I talk about the CBI. Well, Deputy Presiding Officer, the CBI has recently made an assessment of Labour's post-Brexit renationalisation plans. [Interruption.] I thought you wouldn't like that bit. So, they said, and I quote:
'Loose talk of renationalisation will be toxic to investors already reeling from existing uncertainty…Without private sector investment and innovation, efforts to tackle climate change or upgrade infrastructure will falter, with serious knock-on effects.'
I know the Deputy Minister, shouting at the back, doesn't want me to talk about this bit, but I would be interested to hear the Minister's reaction to this assessment of the CBI, and hear whether or not the Welsh Government endorses Jeremy Corbyn's approach to managing the UK economy, and whether or not you will look to replicate that approach, as I've outlined, here in Wales. I was pleased with some of the comments that the Minister made about transport infrastructure, which will, I think, be centre stage in ensuring that Wales remains open for business post Brexit—
Nac ydw.
Felly, gadewch i ni fod yn gadarnhaol ynghylch rhai o'r cyfleoedd sydd gennym ni o'n blaenau. Bydd cylch gwario 2019 yn gweld Cymru'n elwa ar hwb o £600 miliwn gan Lywodraeth y DU. Er gwaethaf ansicrwydd Brexit, rydym hefyd yn gweld bod allforion nwyddau wedi codi 4.2 y cant. Rhestrodd y Gweinidog nifer o benderfyniadau diweddar a thrist gan fusnesau'n gorfod cau a swyddi'n cael eu colli, ond nid yw'r rhain, fel y dywedodd y Gweinidog, o ganlyniad i Brexit, yn ôl y datganiadau hynny a ddarparwyd gan y busnesau. Gwelwn hefyd fod Canolfan Awyrofod Eryri wedi cael bron i £500,000 o arian gan Lywodraeth y DU i greu canolfan ar gyfer ymchwil a datblygu gofodol. Er gwaethaf Brexit, rydym ni hefyd wedi gweld cwmnïau eraill yn dewis buddsoddi yng Nghymru, fel Ineos ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Ac er gwaethaf Brexit, rydym ni hefyd wedi gweld nifer y bobl sy'n cael eu cyflogi yng Nghymru yn cynyddu 10,000, a nifer y bobl sy'n cael eu cyflogi yn y diwydiant gwybodaeth a chyfathrebu yn cynyddu o 34,000 i 58,000. Felly, byddwn yn pledio wrth y Llywodraeth, yn ei holl ddatganiadau ar Brexit, ein bod yn gweld datganiadau mwy cytbwys yn cael eu cyflwyno. [Torri ar draws.] Cydffederasiwn Diwydiant Prydain—dof at y Cydffederasiwn, Dirprwy Weinidog, peidiwch â phoeni.
Hefyd, Gweinidog, fe wnaethoch chi sôn, yn eich datganiad y prynhawn yma, am y ffaith eich bod wedi ysgrifennu at 18,000 o fusnesau, a'ch bod yn eu hannog hwythau hefyd, fel y byddwn i, i gael gohebiaeth drwy wefan Busnes Cymru, i ddefnyddio Porth Brexit. Ac rwy'n tybio a oes gennych chi unrhyw ystadegau neu ddata ynglŷn â faint o fusnesau sydd wedi defnyddio'r porth busnes mewn gwirionedd. Nawr, roedd y Dirprwy Weinidog, a oedd yn gweiddi o'r cefn, yn awyddus imi siarad am Gydffederasiwn Diwydiant Prydain. Wel, Dirprwy Lywydd, mae'r Cydffederasiwn wedi gwneud asesiad yn ddiweddar o gynlluniau ailwladoli Llafur ar ôl Brexit. [Torri ar draws.] Doeddwn i ddim yn meddwl y byddech yn hoffi'r darn hwnnw. Felly, fe wnaethon nhw ddweud, ac rwy'n dyfynnu:
Bydd gwamalu am ailwladoli yn andwyol i fuddsoddwyr sydd eisoes yn simsanu oherwydd ansicrwydd presennol... Heb fuddsoddiad ac arloesedd gan y sector preifat, bydd ymdrechion i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd neu uwchraddio seilwaith yn pallu, gan arwain at effeithiau canlyniadol difrifol.
Rwy'n gwybod nad yw'r Dirprwy Weinidog, sy'n gweiddi yn y cefn, eisiau imi siarad am y darn hwn, ond byddai'n dda gennyf glywed ymateb y Gweinidog i'r asesiad hwn gan y Cydffederasiwn, a chlywed a yw Llywodraeth Cymru yn cymeradwyo dull Jeremy Corbyn o reoli economi'r DU, ac a fyddwch yn ceisio efelychu'r dull hwnnw, fel yr wyf wedi'i amlinellu, yma yng Nghymru. Roeddwn yn falch o rai o'r sylwadau a wnaeth y Gweinidog am y seilwaith trafnidiaeth, a fydd, mi gredaf, yn ganolbwynt i sicrhau bod Cymru'n parhau ar agor ar gyfer busnes ar ôl Brexit—
Are you winding up, please?
Ydych chi'n dirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
I will do, Deputy Presiding Officer. And I wonder if the Minister would welcome the announcement yesterday by the Chancellor, in terms of paving the way for more money for infrastructure revolution, to build more roads, to revive our bus services as well, and how will the Welsh Government prioritise these budget consequences to support economic growth across Wales?
And my last question, Deputy Presiding Officer, would be: does the Minister welcome the Chancellor's announcement that he will guarantee £4.3 billion of funding for EU programmes in the event of no deal, and a total of £16.6 billion up to 2020? And how will the Welsh Government look to amend its approach following this guarantee of funding support to Welsh business from the UK Government?
Fe wnaf i, Dirprwy Lywydd. A tybed a yw'r Gweinidog yn croesawu'r cyhoeddiad ddoe gan y Canghellor, o ran braenaru'r tir ar gyfer mwy o arian ar gyfer chwyldro mewn seilwaith, i adeiladu mwy o ffyrdd, i adfywio ein gwasanaethau bws hefyd, a sut y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi blaenoriaeth i oblygiadau hyn ar y gyllideb i gefnogi twf economaidd ledled Cymru?
A'm cwestiwn olaf, Dirprwy Lywydd, fyddai: a yw'r Gweinidog yn croesawu cyhoeddiad y Canghellor y bydd yn gwarantu £4.3 biliwn o gyllid ar gyfer rhaglenni'r Undeb Ewropeaidd os na fydd cytundeb, a chyfanswm o £16.6 biliwn hyd at 2020? A sut fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried diwygio ei dull gweithredu yn dilyn y sicrwydd hwn o gymorth ariannol i fusnesau Cymru gan Lywodraeth y DU?
Can I thank Russell George for his contribution and his questions? I think, first of all, let's just reflect on the fact that the only certainty that would be generated through crashing out of the EU is the certainty of economic catastrophe, with widespread job losses, the value of the economy shrinking rapidly, and deep uncertainty, not just for months, but for many years to come. The best solution is the solution that has been articulated through 'A brighter future for Wales'. And in terms of those exciting new trade deals that we've been promised by chief Brexiteers, well, there's been a huge amount of speculation this week over what might happen if the World Trade Organization rules against the EU, and businesses within the EU, and how President Trump may respond. And the speculation is that if the decision is taken against us in Europe, then President Trump will seek to impose massive tariffs on goods and services from the UK. Can we really trust somebody, who is willing and wanting to do that, to establish the best possible trade deal for the United Kingdom? I believe not. And therefore, our best interests remain in staying in the EU.
In terms of where the Welsh economy is right now, and Russell George did reflect on the fact that we have record employment, record low inactivity, that we've got a record number of businesses now established in Wales, that we have a record number of headquarters of businesses in Wales—well, we should not sacrifice this achievement in order to, as they put it, 'Get Brexit done'. There is a huge amount to be lost if negotiations go wrong, if we crash out of the EU, or indeed if the wrong deal were to be implemented. And that is why I am firmly of the belief that the solution contained within 'A brighter future for Wales' is the only solution that should now be considered for the United Kingdom.
In terms of job losses, well, if we look at some of the decisions that have been taken recently, Brexit has been a constant part of the problem in terms of the operating environment that businesses find themselves in—deep uncertainty, a lack of clarity as to what the future may hold. And Members will not be surprised that a number of businesses in Wales, and just across the border of Wales, have said that, if a 'no deal' Brexit occurs, then they will be seeking to move their operations out of the United Kingdom. A lot has been said about Vauxhall—and I know that it's not in Wales, but Members will be interested to know that Vauxhall in Ellesmere Port employs around about 400 people—400 people—who live within Wales. And Vauxhall, which of course is now part of the PSA Group, is regularly referenced as a place where a new model decision for the Ellesmere Port plant will be directly linked to the outcome of Brexit negotiations. Here in south Wales we have the food business OP Chocolate, who have gone on record as saying that they are fearful of a 'no deal' Brexit, because, in a worse-case scenario, they could lose up to £5 million of business due to tariffs. Not far away, in Blaenau Gwent, Continental Teves UK Ltd have expressed their concern over potential flight or closure. Again, issues that relate directly to Brexit, the uncertainty of negotiations that we believe are not yet taking place fully, and the ongoing potential crashing out of the EU.
In terms of managing the UK economy, and the approach that has been outlined by Jeremy Corbyn and John McDonnell, I think there are some exceptionally interesting proposals that have been introduced, which I would fully support. We know from France that productivity improvements have been directly linked to reducing the length of the working week, because people are able to give more, and contribute more, in the time that they are in work. In terms of the approach to inclusive growth, I would warmly welcome it, because, as we have managed the Welsh economy in recent years—and it's performed exceptionally well—we have seen that the economic contract is driving inclusive growth, and that the calls to action are driving responsible, sustainable business growth—both of these initiatives designed to deliver for the greater good.
We don't know what outcome there may be for Wales in the announcement made by the Chancellor just this week—indeed, whether we will get a penny of the rehashed announcement that was made at the party conference. But I do note that only £250 million of that £25 billion announcement is attributed to bus services across the UK. And right across the length and breadth of the country, bus services are in a very fragile position, and, based on my assessment, require far more than £250 million in order to get through the uncertainties of Brexit and the problems associated with deregulation.
What I would say, regarding business support—in response to Russell George's question about business engagement—is that, to date, we estimate that almost 40,000 businesses have accessed the Busines Wales Brexit portal, and around 1,000 businesses have undergone the full self-assessment process.
A gaf i ddiolch i Russell George am ei gyfraniad a'i gwestiynau? Rwy'n credu, yn gyntaf oll, gadewch i ni fyfyrio ar y ffaith mai'r unig sicrwydd a ddeuai yn sgil ymadael yn ddisymwth â'r UE yw'r sicrwydd o drychineb economaidd, gyda cholli swyddi ar raddfa eang, gwerth yr economi'n crebachu'n gyflym, ac ansicrwydd dwfn, nid am fisoedd yn unig, ond am flynyddoedd lawer. Yr ateb gorau yw'r ateb sydd wedi'i fynegi drwy gyfrwng 'Dyfodol Disglair i Gymru'. Ac o ran y cytundebau masnach newydd cyffrous hynny a addawyd i ni gan y prif Brecsitwyr, wel, bu cryn ddyfalu yr wythnos hon ynghylch yr hyn a allai ddigwydd pe bai Sefydliad Masnach y Byd yn dyfarnu yn erbyn yr UE, a busnesau o fewn yr UE, a sut fyddai'r Arlywydd Trump yn ymateb. A'r dyfalu yw, os penderfynir yn ein herbyn yn Ewrop, yna bydd yr Arlywydd Trump yn ceisio gosod tariffau enfawr ar nwyddau a gwasanaethau o'r DU. A allwn ni mewn difrif ymddiried yn rhywun, sy'n fodlon ac sydd eisiau gwneud hynny, i sefydlu'r cytundeb masnach gorau posib i'r Deyrnas Unedig? Nid wyf yn credu hynny. Ac felly, yr hyn sydd fwyaf llesol inni o hyd yw aros yn yr UE.
O ran lle mae economi Cymru arni ar hyn o bryd, ac fe wnaeth Russell George ddal sylw ar y ffaith bod gennym ni fwy nag erioed o'r blaen mewn gwaith, llai o anweithgarwch nag erioed, bod gennym ni'r nifer mwyaf erioed o fusnesau wedi'u sefydlu yng Nghymru erbyn hyn, bod gennym ni'r nifer mwyaf erioed o bencadlysoedd busnesau yng Nghymru—wel, ni ddylem ni aberthu'r cyflawniad hwn er mwyn, fel y maen nhw'n ei ddweud, 'cyflawni Brexit'. Mae llawer iawn i'w golli os aiff y trafodaethau o chwith, os byddwn yn ymadael yn ddisymwth â'r UE, neu'n wir pe câi'r cytundeb anghywir ei weithredu. A dyna pam fy mod i'n gadarn o'r farn mai'r ateb a geir yn 'Dyfodol Disglair i Gymru' yw'r unig ateb a ddylai gael ei ystyried nawr ar gyfer y Deyrnas Unedig.
O ran colli swyddi, wel, os edrychwn ni ar rai o'r penderfyniadau a wnaed yn ddiweddar, bu B yn rhan gyson o'r broblem o ran yr amgylchedd y mae busnesau'n eu cael eu hunain yn gweithio ynddi—ansicrwydd mawr, diffyg eglurder o ran beth allai ddigwydd yn y dyfodol. Ac ni fydd Aelodau'n synnu bod nifer o fusnesau yng Nghymru, ac yn union yr ochr arall i ffin Cymru, wedi dweud, os bydd Brexit heb gytundeb, y byddant yn ceisio symud eu gweithrediadau o'r Deyrnas Unedig. Mae llawer wedi'i ddweud am Vauxhall—ac rwy'n gwybod nad ydyn nhw yng Nghymru, ond bydd o ddiddordeb i'r Aelodau wybod bod Vauxhall yn Ellesmere Port yn cyflogi tua 400 o bobl—400 o bobl—sy'n byw yng Nghymru. Ac fe gyfeirir yn rheolaidd at Vauxhall, sydd wrth gwrs yn rhan o'r grŵp PSA, fel man lle bydd cyswllt uniongyrchol rhwng penderfyniad ynghylch model newydd ar gyfer gwaith Ellesmere Port a chanlyniad trafodaethau Brexit. Yma yn y de mae gennym ni fusnes bwyd OP Chocolate, sydd wedi dweud ar goedd eu bod yn ofni Brexit heb gytundeb oherwydd, yn y sefyllfa waethaf bosib, fe allen nhw golli hyd at werth £5 miliwn o fusnes o ganlyniad i dariffau. Nid nepell i ffwrdd, ym Mlaenau Gwent, mae Continental Teves UK Ltd wedi mynegi eu pryder ynghylch y posibilrwydd o orfod symud neu gau. Unwaith eto, materion sy'n ymwneud yn uniongyrchol â Brexit, ansicrwydd y trafodaethau nad ydynt yn cael eu cynnal yn llawn eto yn ein barn ni, a'r posibilrwydd parhaus o adael yr UE yn ddisymwth.
O ran rheoli economi'r DU, a'r dull sydd wedi'i amlinellu gan Jeremy Corbyn a John McDonnell, credaf fod rhai cynigion eithriadol o ddiddorol wedi'u cyflwyno, y byddwn yn eu cefnogi'n llwyr. Gwyddom o enghraifft Ffrainc fod gwelliannau mewn cynhyrchiant wedi'u cysylltu'n uniongyrchol â lleihau hyd yr wythnos waith, oherwydd mae pobl yn gallu rhoi mwy, a chyfrannu mwy, yn yr amser y maen nhw yn y gwaith. O ran yr ymagwedd tuag at dwf cynhwysol, byddwn yn ei groesawu'n fawr, oherwydd, gan ein bod wedi rheoli economi Cymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf— ac mae wedi gwneud yn eithriadol o dda—rydym ni wedi gweld bod y contract economaidd yn ysgogi twf cynhwysol, a bod y galwadau i weithredu'n sbarduno twf busnes cyfrifol a chynaliadwy—gyda'r ddwy fenter hon wedi eu dylunio i gyflawni'r lles mwyaf.
Nid ydym yn gwybod pa ganlyniad a allai fod i Gymru yn y cyhoeddiad a wnaed gan y Canghellor yr wythnos hon—yn wir, a fyddwn yn cael ceiniog o'r cyhoeddiad eildwym a wnaethpwyd yng nghynhadledd y blaid. Ond rwyf yn nodi mai dim ond £250 miliwn o'r cyhoeddiad £25 biliwn hwnnw a neilltuir i wasanaethau bysiau ledled y DU. Ac ar hyd a lled y wlad, mae gwasanaethau bysiau mewn sefyllfa fregus iawn, ac, yn seiliedig ar fy asesiad i, mae arnyn nhw angen llawer mwy na £250 miliwn er mwyn goroesi ansicrwydd Brexit a'r problemau sy'n gysylltiedig â dadreoleiddio.
Yr hyn y byddwn yn ei ddweud, o ran cymorth i fusnesau—mewn ymateb i gwestiwn Russell George am ymgysylltu â busnesau—yw ein bod ni, hyd yma, yn amcangyfrif bod bron i 40,000 o fusnesau wedi defnyddio porth Brexit busnes Cymru, a bod tua 1,000 o fusnesau wedi mynd drwy'r broses hunanasesu lawn.
We know that uncertainty is bad for business, which in itself is a condemnation of the way the referendum was held, without homework having been done, because it was inevitable that it was going to take years to resolve Brexit. Yes, there has been a slippage to the original timetable, but there was going to be a period of years anyway, so it was inevitable that that period of uncertainty, as the Minister has said, would lead to the kind of delayed investments that we've seen harming the Welsh economy—a reduction in inward investment and so on. And I think, as we look to the potential of a 'no deal' Brexit, and, certainly, changes then to an acute period of potential disaster for some businesses in Wales—. I've spoken in this Chamber many times about the mussels exporters exporting 97 per cent of their produce live and needing to get it through to continental Europe within 17 hours of getting them out of the sea. That's the kind of sector that just can't cope with any delay, however limited, at ports. And I'm thinking of other businesses in my constituency that are exporters to the European Union who will become less competitive, because of either practical issues of the ability of getting their products to market or tariff issues that perhaps makes them uncompetitive, and these are very real problems that my constituents face.
The Minister referred to the funding—£0.5 billion available through the Development Bank of Wales across various funds accessible to small and medium-sized businesses. I wonder if you could explain what measures are being put in place to allow emergency access as a safety net to businesses that really do find themselves hitting the buffers, in terms of lost sales, and lost exports perhaps, if we do leave without a deal.
We sometimes forget, and it's worth reminding ourselves, that Wales is a net exporter to the European Union, and it's a reminder that we need to bear in mind Wales's specific circumstances when we discuss Brexit. I fear that the debate that was had in those brief months in 2016 was largely an English question. Other areas that were asked the question considered, 'What does it mean for us?' Gibraltar were asked exactly the same question as Wales, and they voted 95 per cent to remain, because they could see, 'Hold on, this is clearly, clearly, bad for Gibraltar.' Unfortunately, I think the Welsh issue got mixed up with English questions, but I digress somewhat.
On transport, I am pleased to hear that preparations have been made to ensure ease of passage for vehicles across the A55 after 31 October, and that roadworks will be cleared to make sure that there aren't any additional obstacles for increased traffic volumes or for the problems that the traffic will encounter on the way to Holyhead. Perhaps you could give us a little bit more detail on the steps that are being taken, though, in your words, to minimise the impact of disruption at the port of Holyhead on local traffic specifically. Because we know capacity in Holyhead is around 600 lorries; there are plans that have been explained to us, previously, to have a couple of extra places available to increase that to around 1,000 heavy goods vehicles, but there is potential of problems within the locality of the port that has traffic problems as it is. So, I would be grateful for some more detail on that.
Also, although Downing Street's latest proposals on the Irish border question have been described as a non-starter by most people involved in those discussions, what consideration has Welsh Government given to the effect on movement of trade of those latest ideas on how to deal with the border on the island of Ireland, and how that could have an impact on us in Wales?
Gwyddom fod ansicrwydd yn ddrwg i fusnes, sydd ynddo'i hun yn gondemniad o'r ffordd y cynhaliwyd y refferendwm, heb fod y gwaith cartref wedi'i wneud, oherwydd roedd hi'n anorfod y byddai'n cymryd blynyddoedd i ddatrys Brexit. Do, bu llithro o ran yr amserlen wreiddiol, ond byddai'n gyfnod o flynyddoedd beth bynnag, felly roedd hi'n anorfod y byddai'r cyfnod hwnnw o ansicrwydd, fel y dywedodd y Gweinidog, yn arwain at ohirio buddsoddi yn y fath fodd ag yr ydym ni wedi'i weld yn niweidio economi Cymru—gostyngiad mewn mewnfuddsoddi ac ati. Ac rwy'n credu, wrth i ni edrych ar bosibilrwydd Brexit heb gytundeb, ac, yn sicr, newidiadau wedyn i gyfnod dwys o drychineb posib i rai busnesau yng Nghymru—. Rwyf wedi siarad yn y Siambr hon droeon am yr allforwyr cregyn gleision yn allforio 97 y cant o'u cynnyrch yn fyw ac angen cael eu cynnyrch i gyfandir Ewrop o fewn 17 awr ar ôl eu codi o'r môr. Dyna'r math o sector na all ymdopi ag unrhyw oedi, pa mor fychan bynnag y bo, mewn porthladdoedd. Ac rwy'n meddwl am fusnesau eraill yn fy etholaeth sy'n allforio i'r Undeb Ewropeaidd a fydd yn llai cystadleuol, oherwydd naill ai materion ymarferol o ran gallu cael eu cynnyrch i'r farchnad neu faterion yn ymwneud â thariffau sydd efallai'n eu gwneud yn anghystadleuol, ac mae'r rhain yn broblemau real iawn y mae fy etholwyr yn eu hwynebu.
Cyfeiriodd y Gweinidog at y cyllid—£0.5 biliwn ar gael drwy Banc Datblygu Cymru drwy'r cronfeydd amrywiol sydd ar gael i fusnesau bach a chanolig. Tybed a allech chi egluro pa fesurau sy'n cael eu rhoi ar waith fel rhwyd diogelwch fel y gall busnesau sydd mewn sefyllfa lle mae'r esgid yn wirioneddol wasgu gael arian ar fyrder, o ran colled mewn gwerthiannau, a cholli allforion efallai, os byddwn yn gadael heb gytundeb.
Rydym ni weithiau'n anghofio, ac mae'n werth ein hatgoffa ein hunain, bod Cymru'n allforiwr net i'r Undeb Ewropeaidd, ac mae hynny'n ein hatgoffa bod angen i ni gadw mewn cof amgylchiadau penodol Cymru pan fyddwn ni'n trafod Brexit. Ofnaf mai cwestiwn Seisnig oedd y ddadl a gafwyd yn y misoedd byr hynny yn 2016 i raddau helaeth. Ystyriodd yr ardaloedd eraill y gofynnwyd y cwestiwn iddyn nhw, 'beth mae hyn yn ei olygu i ni?' Gofynnwyd yr un cwestiwn yn union i Gibraltar â Chymru, ac fe bleidleisiodd Gibraltar 95 y cant i aros, oherwydd gallent weld, 'Arhoswch funud, mae hyn yn hollol, hollol amlwg yn ddrwg i Gibraltar.' Yn anffodus, rwy'n credu y cymysgwyd mater Cymru ynghanol cwestiynau Seisnig, ond rwy'n crwydro braidd.
O ran trafnidiaeth, rwy'n falch o glywed bod paratoadau wedi'u gwneud i sicrhau y gall cerbydau deithio ar hyd yr A55 yn ddi-rwystr ar ôl 31 Hydref, ac y caiff gwaith ffordd ei glirio i wneud yn siŵr nad oes unrhyw rwystrau ychwanegol i gynnydd yn y traffig neu i'r problemau y bydd y traffig yn eu hwynebu yng Nghaergybi. Efallai y gallech chi roi ychydig mwy o fanylion inni am yr hyn sy'n cael ei wneud, serch hynny, yn eich geiriau chi, i leihau effaith tarfu ar draffig lleol ym mhorthladd Caergybi yn benodol. Oherwydd rydym ni'n gwybod bod lle i 600 o lorïau yng Nghaergybi; mae cynlluniau wedi'u hegluro inni, o'r blaen, i gael ychydig o leoedd ychwanegol i gynyddu hynny i oddeutu 1,000 o gerbydau nwyddau trwm, ond mae posibilrwydd y bydd problemau yng nghyffiniau'r porthladd, lle mae problemau traffig eisoes. Felly, byddwn yn ddiolchgar o gael rhagor o fanylion am hynny.
Hefyd, er bod cynigion diweddaraf Downing Street ar y cwestiwn ynghylch ffiniau Iwerddon wedi eu disgrifio gan y rhan fwyaf o bobl a fu'n rhan o'r trafodaethau hynny fel rhai cwbl ddiffygiol, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i effaith y syniadau diweddaraf hynny ar lif masnach a sut i ymdrin â'r ffin ar Ynys Iwerddon, a sut y gallai hynny effeithio arnom ni yng Nghymru?
Well, can I thank Rhun ap Iorwerth for his questions and his contribution. Dealing with that last quote first, clearly, the UK Government is already in something of a mess over its proposals, or speculated proposals for dealing with the Irish border. And anybody looking at the news today will be questioning how on earth border checks could not constitute a return to having a hard border on the island of Ireland. Therefore, I'm afraid it would appear that the proposals being put forward by the Prime Minister will be met with complete disregard by the EU-27, given the clear and consistent position that our European partners have taken in this regard. And, therefore, all of our assessments concerning the likely impact of such a programme of border control being implemented from earlier in the year stand today.
Wel, a gaf i ddiolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiynau a'i gyfraniad. Gan ymdrin â'r dyfyniad olaf hwnnw yn gyntaf, yn amlwg, mae Llywodraeth y DU eisoes mewn rhywfaint o lanast ynghylch ei chynigion, neu ei chynigion honedig i ymdrin â ffin Iwerddon. A bydd unrhyw un sy'n edrych ar y newyddion heddiw yn holi sut ar wyneb y ddaear gallai gwiriadau ar y ffiniau beidio â chynnwys ffin galed ar Ynys Iwerddon. Felly, mae arnaf ofn ei bod hi'n ymddangos y caiff y cynigion sy'n cael eu cyflwyno gan y Prif Weinidog eu diystyru'n llwyr gan 27 yr UE, o gofio safbwynt clir a chyson ein partneriaid yn Ewrop yn hyn o beth. Ac, felly, mae pob un o'n hasesiadau o gyfnod cynharach yn y flwyddyn yn ymwneud ag effaith debygol gweithredu rhaglen o reoli ffiniau o'r fath yn dal yn berthnasol heddiw.
Rhun ap Iorwerth is right to say that the uncertainty of the divorce from the European Union will, in all likelihood, last for years. Many eminent academics were saying during the referendum campaign—of course, their voices were not heard by many, unfortunately, but they were saying consistently and powerfully, in my view, that it would take years for the divorce to take place and then for subsequent arrangements for new trading agreements to be reached, and, during that period, the Welsh and UK economy could only shrink because of the uncertainty and the disruption caused by this.
And Rhun ap Iorwerth is absolutely right: the problems that we now face today are owed directly to the binary choice that was offered to voters in the referendum between the certainty of status quo and nothing more than an idea, without any detail. These are two options that people were presented with without any regard to the option of reforming further the EU. And I think also, if the Government of the day had been able to at least propose some form of a deal with the EU and to give that option to the people of the UK, there would have been a better-informed decision by the people. I also think that that would have led to a remain vote being successful.
We are where we are, though, and the Welsh Government is making great strides in preparing for a 'no deal' Brexit—we must do; it’s our responsibility. And, in terms of the funding that may be made available, to date, the Kingfisher project, which identifies those businesses at risk of closing, those businesses that could be moving away from our shores, has only gathered and shared intelligence. We've been saying to the UK Government that, to back up project Kingfisher, money has to be made available. It's our estimate that, in order to deal with the calls on Welsh Government for emergency support, we would need to see the economy futures fund increased from the current £10 million to £35 million as a minimum. And I hope that the UK Government will respect that when it considers what sort of funding is to be made available.
But this would only be a small part of the response and the financial support that this Government would be required to give to businesses across Wales. In addition, we have the development bank, and, as I’ve already said, they have at their disposal over £0.5 billion of various funds that could be utilised to support businesses. At the moment, the development bank is looking at how it is able to ensure that staff are redeployed to the front line in the event of a 'no deal' Brexit. They're looking at around about 200 members of staff being moved to front-line services. In addition, Business Wales have confirmed that they’re ready to divert 20 members of staff there, in addition to the 74 who are already operational, and the Welsh Government, in addition, within my department alone, is looking at redeploying 100 members of staff—more than 500 people being deployed to an area of activity that could have been avoided.
In terms of the A55, I can tell Members today that I recently made a very difficult decision to postpone a project of enhancing the road surface along one particular stretch of the A55 because the work was programmed to take place in the week that we could crash out of the EU. I did not wish to see disruption on the A55 whilst there is also disruption at the port of Holyhead as a consequence of crashing out of the EU. There are real implications in postponing roadworks. It means that the backlog only increases. It means that, at a later date, there will be more disruption as a consequence of vital roadworks having to be undertaken. That particular work that was going to be programmed for late October would have led to a reduction in road noise for properties adjoining the A55. It’s work that I wish we could have progressed with, but, as a consequence of where we are on Brexit, we had to take the responsible decision and pause that particular intervention.
Over at the port of Holyhead, Rhun ap Iorwerth is absolutely right that onsite, and with another area that we have been able to secure, there will be room for just under 1,000 heavy goods vehicles. In the event that additional space is required, our proposals are to utilise the westbound carriageway of the A55 and to have contraflow traffic on the eastbound A55 at the port. We wish to minimise disruption at the port of Holyhead, but we cannot guarantee that, in the event of hauliers not obtaining appropriate documentation, they won't be turned back and that they won't be stacked, but we wish to avoid this if at all possible. Indeed, we are working with the ferry operators, who, in turn, are working with haulage businesses, and I'm pleased to say that there are now signs across the border on key arteries in England for haulage firms to take good notice of, on the M6 and other motorways in England, urging haulage firms to ensure that they have the right documentation at the end of October when they arrive at Holyhead port.
Mae Rhun ap Iorwerth yn gywir i ddweud y bydd ansicrwydd yr ysgariad oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd, yn ôl pob tebyg, yn para am flynyddoedd. Roedd llawer o academyddion amlwg yn dweud yn ystod ymgyrch y refferendwm—wrth gwrs, ni chlywyd eu lleisiau gan lawer, yn anffodus, ond roedden nhw'n dweud yn gyson ac yn rymus, yn fy marn i, y byddai'n cymryd blynyddoedd i'r ysgariad ddigwydd ac yna i gytuno ar drefniadau dilynol ar gyfer cytundebau masnachu newydd, ac, yn ystod y cyfnod hwnnw, ni allai economi Cymru a'r DU dim ond crebachu oherwydd yr ansicrwydd a'r tarfu a achosid gan hyn.
Ac mae Rhun ap Iorwerth yn llygad ei le: mae'r problemau yr ydym ni yn awr yn eu hwynebu heddiw yn ganlyniad uniongyrchol i'r ddau ddewis a gynigiwyd i bleidleiswyr yn y refferendwm rhwng sicrwydd y sefyllfa fel yr oedd hi a dim byd mwy na syniad, heb unrhyw fanylder. Dyma'r ddau ddewis a gyflwynwyd i bobl heb roi unrhyw ystyriaeth i'r posibilrwydd o ddiwygio'r UE ymhellach. Ac rwy'n credu hefyd, pe bai Llywodraeth y cyfnod hwnnw wedi gallu cynnig rhyw fath o gytundeb o leiaf gyda'r UE a rhoi'r dewis hwnnw i bobl y DU, y byddai'r bobl wedi penderfynu'n fwy gwybodus. Credaf hefyd y byddai hynny wedi golygu y byddai pleidlais i aros wedi bod yn llwyddiannus.
Fodd bynnag, dyma'r sefyllfa sydd ohoni, ac mae Llywodraeth Cymru yn cymryd camau breision wrth baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb—mae'n rhaid inni; mae'n gyfrifoldeb arnom ni. Ac, o ran y cyllid a all fod ar gael, hyd yn hyn, nid yw'r prosiect Kingfisher, sy'n nodi'r busnesau hynny sydd mewn perygl o gau, y busnesau hynny a allai adael ein glannau, wedi gwneud dim mwy na chasglu a rhannu gwybodaeth. Rydym ni wedi bod yn dweud wrth Lywodraeth y DU, i gefnogi'r prosiect Kingfisher, bod yn rhaid i arian fod ar gael. Rydym ni'n amcangyfrif, er mwyn ymdrin â'r galwadau ar Lywodraeth Cymru am gymorth brys, y byddai angen i ni weld cronfa dyfodol yr economi yn cynyddu o'r £10 miliwn presennol i £35 miliwn o leiaf. A gobeithiaf y bydd Llywodraeth y DU yn parchu hynny pan fydd yn ystyried pa fath o gyllid a fydd ar gael.
Ond rhan fach yn unig fyddai hyn o'r ymateb a'r gefnogaeth ariannol y byddai gofyn i'r Llywodraeth hon ei rhoi i fusnesau ledled Cymru. Yn ogystal â hynny, mae'r banc datblygu gennym ni, ac, fel y dywedais eisoes, mae gan hwnnw £0.5 biliwn o gronfeydd amrywiol ar gael y gellid eu defnyddio i gefnogi busnesau. Ar hyn o bryd, mae'r banc datblygu yn edrych ar sut y gall sicrhau y caiff staff eu hadleoli i'r rheng flaen os bydd Brexit heb gytundeb. Mae'n ystyried symud tua 200 o aelodau o staff i wasanaethau rheng flaen. Hefyd, mae Busnes Cymru wedi cadarnhau eu bod yn barod i ddargyfeirio 20 aelod o staff i'r rheng flaen, yn ogystal â'r 74 sydd eisoes yn weithredol, ac mae Llywodraeth Cymru, yn ogystal, yn fy adran i yn unig, yn ystyried adleoli 100 o aelodau staff—mwy na 500 o bobl yn cael eu hanfon i faes gweithgarwch y gellid bod wedi ei osgoi.
O ran yr A55, gallaf ddweud wrth Aelodau heddiw imi wneud penderfyniad anodd iawn yn ddiweddar i ohirio prosiect o wella wyneb y ffordd ar hyd un darn penodol o'r A55 gan fod y gwaith wedi'i raglennu i ddigwydd yn yr wythnos y gallem ni adael yr UE yn ddisymwth. Nid oeddwn eisiau gweld tarfu ar yr A