Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru. Mae'r rhain heddiw i'w hateb gan yr Ysgrifennydd Cabinet, Rebecca Evans, ar ran Ken Skates. Cwestiwn 1, felly, Carolyn Thomas.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Gareth Davies. 

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.  

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mi roedd pobl yn wirioneddol rwystredig a blin pan ddaeth y newyddion fod pont y Borth yn gorfod cau eto, bron tair blynedd ar ôl ei chau hi yn ddirybudd yn 2022. Mae yna lawer o atebion rydyn ni eu hangen gan y Llywodraeth, ond mae yna weithredu rydyn ni ei angen gan y Llywodraeth hefyd i helpu'r bobl sy'n talu'r pris am hyn. Dwi wedi siarad efo llawer o fusnesau sydd eto yn teimlo effaith y cau rhannol yma. 

Mae arnaf ofn nad yw hyn ddim yn ddigon da ac mae'r ymateb yn rhy araf. Un o'r rhwystredigaethau mwyaf, nid yn unig i fusnesau ond i drigion lleol, ydy peidio â gwybod pa bryd fydd y tarfu yma yn dod i ben. Dwi a'm tîm wedi bod i'r cyfarfodydd rheolaidd efo swyddogion y Llywodraeth a chwmni UK Highways A55, lle rydyn ni'n clywed lle rydyn ni arni efo'r rhaglen waith, ond rydyn ni'n cael ein gadael i lawr dro ar ôl tro.

Wrth gwrs, beth mae hyn i gyd yn ei ddweud wrthym ni ydy pa mor fregus ydy'r cysylltiad ar draws y Fenai, a does yna ddim byd i'w weld yn cael ei wneud i drio ffeindio ateb i hynny. Mae yna ymhell dros ddegawd ers i fi ofyn am gyflwyno system tair lôn ar bont Britannia; mi wrthodwyd hynny. Saith mlynedd ers i ni ennill y frwydr i gael pont newydd, mi gafodd hynny ei chanslo. Mae yna ddwy flynedd ers adroddiad Burns yn edrych am atebion amgen. Dwi wedi bod yn gwthio eto ers hynny am system tair lôn, a'r ateb rŵan ydy ei bod hi o bosib yn rhywbeth all ddigwydd. Ond ar wahân i symud ambell i arwydd, peintio ambell i streip newydd ar y ffordd, does yna ddim byd yn digwydd. All y Gweinidog ddim beio pobl Ynys Môn a gogledd-orllewin Cymru am deimlo eu bod nhw'n cael eu hanghofio gan y Llywodraeth yma a bod eu hanghenion nhw yn cael eu hanwybyddu, neu ar y gorau yn cael eu gwthio i lawr y rhestr o flaenoriaethau. Felly, a all yr Ysgrifennydd Cabinet amlinellu y camau sydd yn cael eu cymryd i gyflwyno mesurau yn y tymor byr a fydd yn gwella gwytnwch croesiad y Fenai? Hefyd, pa waith sy'n cael ei wneud i gynllunio ar gyfer y tymor hirach, yn cynnwys pont newydd?

Roeddwn i'n falch iawn o weld, fel rhan o'r cytundeb cydweithio rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru, yr ymrwymiad i gael astudiaeth ddichonoldeb i mewn i ailagor y rheilffordd o Afon Wen i Fangor, ac mae'r astudiaeth yna bellach wedi cael ei chyhoeddi. Mi fydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol mai un o'r argymhellion oedd edrych i gynnal cynllun busnes, WelTAG 2 a 3, i mewn i'r posibilrwydd o ailagor y rheilffordd yna. Felly, beth ydy'r amserlen gan y Llywodraeth ar gyfer yr astudiaeth fusnes yna, os gwelwch yn dda?

Nesaf—

Cwestiwn 6, Heledd Fychan.

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Laura Anne Jones.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Nesaf yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol a'r Trefnydd, ac, yn gyntaf, Lesley Griffiths.

Diolch yn fawr am yr ateb yna. 

Cwestiynau yn awr gan lefarwyr y pleidiau, ac, yn gyntaf, llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Altaf Hussain.

Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams.

Diolch. Mae creu y cyfleon yna o ran gwaith, wrth gwrs, yn hanfodol, gan ein bod yn gwybod bod y bwlch cyflogaeth o ran pobl anabl yn fwy yng Nghymru nag yw e yn unrhyw le arall yn y Deyrnas Gyfunol. Ac mae'n rhaid i bobl fedru cyrraedd y cyfleon hynny, onid oes?

Mae pobl anabl yn aml yn cael eu heffeithio yn anghymesur gan newidiadau i drafnidiaeth gyhoeddus, ond yn aml dyw eu lleisiau nhw ddim yn cael eu cynrychioli'n ddigonol mewn ymgynghoriadau. Mae trafnidiaeth yn gwbl hanfodol i gymaint o bobl anabl er mwyn eu galluogi nhw i gael mynediad at waith neu addysg neu ofal iechyd, a gweithgareddau cymdeithasol. Ond pan fydd gwasanaethau'n cael eu torri, pan nad yw staff yn cael eu hyfforddi, neu fod mynediad yn anghyson, mae'n cael effaith uniongyrchol ar les ac annibyniaeth pobl anabl.

Yn y grŵp trawsbleidiol ar anabledd dysgu yr wythnos diwethaf, clywon ni'n uniongyrchol gan bobl ag anableddau dysgu sut yr oedd eu bywydau nhw'n cael eu heffeithio gan doriadau i wasanaethau bysiau a diffyg dealltwriaeth. Ac mae Mencap wedi codi pryderon penodol ynglŷn â'r ymgynghoriad bysiau diweddar a ddaeth i ben ganol mis yma. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru adolygu'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw'n benodol gan bobl yn anabl, a pha gamau lliniarol a fydd yn cael eu rhoi ar waith os oedd eu cyfranogiad yn isel? 

Diolch am yr ymateb yna. Rydyn ni'n cael ein hatgoffa heddiw, onid ydym, o'r pwysau sydd yn cynyddu ar yr arian ym mhocedi pobl wrth i'r ONS gyhoeddi'r gyfradd chwyddiant ar gyfer mis Medi—yn well na'r disgwyl, a dweud y gwir, ond dal bron iawn i ddwbl y targed. Beth mae teuluoedd yn dweud wrthyf i yn aml iawn yn Ynys Môn ydy mai un o'r pwysau mwyaf arnyn nhw ydy gofal plant a'r costau sydd ynghlwm â hynny. Mi fydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol o'r cynlluniau y mae Plaid Cymru wedi'u cyhoeddi, sef y byddem ni'n bwriadu, mewn Llywodraeth, cyflwyno'r cynllun gofal plant mwayf hael yn unrhyw le, ac erioed i ni ei gael yng Nghymru, a fyddai'n gallu bod yn werth cymaint â £30,000 i deuluoedd ar gyfer bob plentyn ym mlynyddoedd cyntaf y plant hynny. Mae eisiau gwneud hyn am nifer o resymau: mae e'n arf yn erbyn tlodi, mae e'n fodd i roi'r cychwyn gorau i blentyn mewn bywyd, ac mae'n galluogi rhieni i ddychwelyd i'r gwaith. Ond ydy'r Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno efo fi fod hwn yn gallu bod yn arf pwysig iawn hefyd wrth geisio taclo'r argyfwng costau byw y mae cymaint o deuluoedd yn ei wynebu?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 3 ar ein hagenda ni yw cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd cwestiynau 1 a 2 yn cael eu hateb gan y Llywydd. Cwestiwn 1, James Evans.

Mae Comisiwn y Senedd wedi sefydlu contract gyda chyflenwyr lleol Cymreig i waredu unrhyw offer trydanol yn gynaliadwy os na ellir ei ddefnyddio mwyach yn y Senedd. 

Yn dilyn adolygiad y llynedd, mi benderfynodd y Comisiwn yn gynharach eleni yn gyntaf i gynyddu o 50 y cant y gyllideb cymhorthdal teithio fydd ar gael i ysgolion sy’n cymryd rhan mewn ymweliadau addysg llawn â’r Senedd o £1 y filltir i £1.50 y filltir. Hefyd, bydd pob grŵp yn gallu hawlio’r cymhorthdal milltiroedd, gan gynnwys y rhai sydd o fewn radiws o 10 milltir, sy'n wahanol i'r sefyllfa ar hyn o bryd. Hefyd, bydd proses archebu yn rhoi blaenoriaeth ar gyfer grwpiau â chyfran uwch o ddisgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Bydd y gyfundrefn newydd yma yn dod i rym yn y flwyddyn academaidd nesaf. 

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb hwnnw, Llywydd, a da gweld bod yna newidiadau yn mynd i fod. Roeddwn i wedi codi pryderon yn gynharach eleni oherwydd fy mod i ar ddeall bod yna rai ysgolion yn dewis rŵan mynd i San Steffan yn hytrach na'r Senedd gan fod y cymhorthdal yn llawer mwy hael o ran hynny. Oedd yr adolygiad wedi dangos bod cost yn ffactor, ac ydych chi'n hyderus bod y newid hwn yn mynd i olygu nad ydy ysgolion ddim yn dewis San Steffan yn hytrach na'r Senedd? Yn amlwg, byddai'n dda eu bod nhw'n gallu cael cyfle i weld cymaint o lefydd â phosibl, ond yn sicr, roeddwn i'n pryderu o ran hynny. Rydyn ni'n gwybod bod costau bws yn eithriadol o uchel. Oes yna hefyd drafodaethau wedi bod efo Trafnidiaeth Cymru i edrych ar sut ydyn ni'n sicrhau bod yna ffyrdd amgen i gymaint o ddysgwyr â phosibl ddod i'r Senedd? Fel rydyn ni'n gwybod i gyd, mae'r sesiynau gan ein tîm addysg ni o safon eithriadol o uchel, ac eithriadol o bwysig, hefyd, o ran sicrhau bod pobl ifanc yn dod i ddeall eu democratiaeth nhw a'u hawliau nhw fel ein bosys ni i gyd sydd yma yn y Senedd?

Mae'r cynnig i ysgolion i ymweld â'r Senedd yn ddefnyddiol iawn i ysgolion, ac yn boblogaidd iawn gan ysgolion. Wrth i ni adolygu'r gyfundrefn taliadau ar gyfer costau teithio, fe wnaethom ni gymhariaeth gyda Senedd yr Alban a San Steffan, fel rŷch chi wedi sôn. Dyw Senedd yr Alban ddim yn talu o gwbl i ysgolion i'w cefnogi nhw i ddod i ymweld â Senedd yr Alban. Mae'r cynnig yn hael gan Senedd San Steffan. Mae'n £3.50 y filltir i'w gymharu â £1.50 y filltir fel byddwn ni'n ei godi y flwyddyn nesaf. Mae'r cynnydd yna yn ei hun yn codi'r gyllideb o £20,000 i £30,000. Dyna'r gost i'r Comisiwn y flwyddyn nesaf. Penderfyniad y Comisiwn oedd y byddai treblu'r gyllideb ar gyfer hyn, a fyddai'n cymharu wedyn gyda'r cymhorthdal ar gael gan San Steffan, yn ormod o gam ar hyn o bryd, ac felly'r hyn rŷn ni'n ei wneud yw ei gynyddu, ie, a derbyn y ffaith bod y costau sy'n wynebu ysgolion yn heriol i nifer ohonyn nhw, a hefyd derbyn y ffaith bod hyd yn oed y costau hynny'n anodd i'r ysgolion sydd o fewn 10 milltir i ardal y Senedd. Felly, rŷn ni wedi cymryd cam yn y cyfeiriad cywir, o bosibl ddim cweit mor bell â beth rŷch chi'n ein hannog ni i'w wneud, Heledd Fychan, ond dwi'n gobeithio y bydd e'n cael ei ddefnyddio'n helaeth gan ysgolion sydd wedi ymweld â'r Senedd yma yn flynyddol, fel mae rhai yn gwneud, a rhai o'r ysgolion yng Nghymru, wrth gwrs, sydd ddim wedi ymweld o gwbl, o bosibl. Felly, mae eisiau gwneud yn siŵr bod yr holl ysgolion yn ymwybodol o'r cyfle sydd ar gael iddyn nhw, a'r cymhorthdal hefyd.

Bydd cwestiwn 3 yn cael ei ateb gan Joyce Watson. Cwestiwn 3, Jenny Rathbone. 

Diolch i chi'ch dwy. 

Ni dderbyniwyd unrhyw gwestiynau amserol heddiw.

Eitem 5 yw'r datganiadau 90 eiliad, a galwaf ar Heledd Fychan. 

Diolch, Jess, am bopeth.

Ie, wir. Diolch, Jess Fishlock.

Eitem 6 sydd nesaf, a chyn inni gychwyn ar y ddadl yma, dwi jest eisiau nodi wrth Aelodau fod gyda fi ddiddordeb arbennig yn y ddeiseb yma, sy'n destun i'r ddadl, gan ei bod hi'n sôn am uned strôc Bronglais, sydd yn fy etholaeth i, ac mi rydw i wedi rhannu fy marn am hyn gyda'r bwrdd iechyd. Ond mi wnaf gadeirio'r sesiwn yma yn ddiduedd a gwrando yn eiddgar ar yr hyn sydd gan bawb i'w ddweud. Diolch hefyd i'r deisebwyr am gyflwyno'r ddeiseb i'r Senedd, sy'n caniatáu i'r ddadl yma ddigwydd heddiw.

Ar hynny, felly, gwnaf ofyn i Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau ddod i gyflwyno'r cynnig ar 'Ddiogelu gwasanaethau strôc llawn yn ysbyty Bronglais; atal yr israddio i Drin a Throsglwyddo'. Y Cadeirydd, felly, Carolyn Thomas.

Dwi'n falch o gael y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon y prynhawn yma. Er fy mod yn gwerthfawrogi nad yw ysbyty Bronglais yn fy etholaeth i, bydd cynigion y bwrdd iechyd yn cael effaith enfawr ar gymunedau ledled gorllewin Cymru, ac felly dwi am ddangos fy nghefnogaeth i'r ymgyrch i amddiffyn gwasanaethau yn ysbyty Bronglais, ac i sefyll gyda'r ymgyrchwyr yn erbyn canoli gwasanaethau. Dwi'n gwybod o brofiad chwerw am y mudo obsesiynol o wasanaethau i Gaerfyrddin a thu hwnt.

Adeiladwyd ysbyty Bronglais ac, yn wir, ysbyty Llwynhelyg yn fy etholaeth fy hun oherwydd daearyddiaeth eu hardaloedd priodol, fel y gellid darparu gwasanaethau yn agosach at eu poblogaethau. Ac nid yw'r ddaearyddiaeth yna wedi newid, a dyna pam y dylid parhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol o ysbyty Bronglais.

Mae'n rhaid i fi ddatgan buddiant personol ar y dechrau fan hyn, gan fod ymgynghoriad ehangach Hywel Dda yn edrych ar wasanaethau strôc yng Nglangwili hefyd, ac mae fy nhad i ei hun yn glaf strôc o dan eu gofal.

Strôc ydy un o'r argyfyngau meddygol mwyaf difrifol sydd yn ein hwynebu ni. Nid yn unig fod pob munud yn cyfrif wrth drin strôc, ond mae'r adferiad wedyn yr un mor bwysig, er mwyn rhoi'r cyfle gorau i'r claf wella. Dyna pam mae gen i bryderon mawr am y cynigion presennol ar gyfer gwasanaethau strôc, a fyddai, dwi'n ofni, yn arwain at niwed go iawn, nid yn unig i gleifion yn ardal Hywel Dda, ond hefyd i'm hetholwyr i yn Nwyfor Meirionnydd, a hefyd ymhellach lawr yn sir Drefaldwyn. Mae cynllun gwasanaethau clinigol y bwrdd iechyd yn awgrymu gwneud ysbyty Bronglais yn safle trin a throsglwyddo, gan ddarparu'r driniaeth gychwynnol yn lleol, cyn trosglwyddo cleifion i ysbytai eraill, o bosib i Lanelli neu Hwlffordd, ar gyfer eu hadsefydlu mewnol. I bobl o Dywyn, Llanymawddwy neu Fachynlleth, gallai hynny olygu taith o hyd at dair awr un ffordd, heb drafnidiaeth gyhoeddus ddibynadwy, a phwysau ariannol ac emosiynol enfawr ar deuluoedd sy'n ceisio ymweld â'u hanwyliaid. Mae symud gwasanaethau adsefydlu i ffwrdd o ardal y claf yn debyg o arwain at ganlyniadau gwaeth ac yn torri egwyddor Llywodraeth Cymru yn 'Fframwaith Adsefydlu Cymru Gyfan', sy'n nodi'n glir y dylid darparu gofal mor agos at adref â phosibl. Rhaid i wasanaeth adsefydlu hefyd fod yn un amserol ac yn ddwys, ond dim ond pan fydd gwasanaethau o fewn cyrraedd y mae'n bosib gwneud hynny.

Cefin Campbell, yn olaf.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi'n ddiolchgar iawn, fel pawb arall, i'r deisebwyr am gasglu 17,000 o enwau mewn cyfnod cymharol fyr, sydd yn dangos lefel eu consýrn nhw am golli'r gwasanaethau strôc yma yn Ysbyty Bronglais, a minnau'n rhannu eu gofidion nhw yn yr un ffordd. Mae yn hyfryd, fel mae nifer wedi dweud, fod yna gefnogaeth drawsbleidiol i yrru neges glir i fwrdd iechyd Hywel Dda i ailystyried.

Rŷn ni wedi clywed hefyd yn barod, onid ŷn ni, am rôl teuluoedd yn y broses yna o adfer. Mae e mor bwysig, achos maen nhw yno yn rhoi anogaeth i'w hanwyliaid, i'w helpu nhw i wisgo ac i ymolch ac yn y blaen, ond hefyd rhoi'r gefnogaeth emosiynol iddyn nhw i ddelio ag effaith seicolegol cael strôc.

Mae hefyd y mater o anghenion siaradwyr Cymraeg yn bwysig iawn fan hyn, achos fe ddigwyddodd e i wncwl i fi: cafodd ei asesu ar ôl cael strôc yn yr iaith Saesneg, ac roedd e'n cael trafferth mynegi ei hunan yn ei ail iaith, ac fe gafodd e asesiad annibynadwy. Felly, meddyliwch am anfon siaradwyr Cymraeg i ysbytai lle efallai byddai'r gwasanaeth yna ddim ar gael yn y Gymraeg, ond yn sicr byddai'n ei wneud e'n anodd i'w teuluoedd sy'n siaradwyr Cymraeg i helpu gyda'r adferiad yna, i fod gyda nhw bob dydd. Felly, mae hyn hefyd yn elfen eithriadol o bwysig. 

Yr Ysgrifennydd Cabinet dros iechyd nawr i gyfrannu—Jeremy Miles.

Diolch, Llywydd. Rwyf am ddechrau fy nghyfraniad i'r ddadl heddiw drwy gydnabod pa mor angerddol mae pobl yn teimlo am eu gwasanaethau iechyd a'u hysbytai lleol. Mae'r gwasanaethau hyn yn cyffwrdd gyda bywydau yn y ffordd mwyaf dwys. Rwy'n deall cryfder y teimladau mewn cymunedau ar draws Cymru, ond rwyf hefyd eisiau dweud, yn glir, dŷn ni ddim yn darparu'r gofal gorau posibl i bobl sy'n cael strôc, a'r rheswm am hynny yw'r ffordd mae gwasanaethau strôc yn cael eu trefnu ledled Cymru.

Bob blwyddyn, mae strôc yn newid bywydau miloedd o bobl. Mae disgwyl i nifer y bobl sy'n cael strôc gynyddu 33 y cant erbyn 2035, ond, gwaetha'r modd, dyw'r canlyniadau yng Nghymru ac ar draws y Deyrnas Unedig ddim fel y dylen nhw fod. Mae'r gyfradd thrombectomi yng Nghymru tua 3 y cant, o'i gymharu â tharged o 10 y cant. Mae'r bwlch hwnnw'n cynrychioli bywydau y byddai modd eu hachub neu eu gwella gyda mynediad cyflymach at ofal mwy arbenigol.

Ein nod ni yw lleihau'r risg o strôc a, phan fydd e'n digwydd, rhoi'r cyfle gorau i bobl oroesi ac i adfer. I wneud hynny, mae'n rhaid i ni edrych ar sut rŷn ni'n darparu'r gofal arbenigol sy'n cael ei roi i bobl ar ôl iddyn nhw ddioddef strôc. Y consensws clinigol sy'n dod i'r amlwg yw y dylai gofal strôc acíwt gael ei ddarparu fel gwasanaeth arbenigol ar sail ranbarthol.

Ydych chi'n cymryd yr ymyriad?

Ydw.

Diolch yn fawr iawn am y cyfle i gyfrannu.

Carolyn Thomas, Cadeirydd y pwyllgor, nawr, i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi'r ddeiseb? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig o dan yr eitem yna wedi ei dderbyn. 

Eitem 7 fydd nesaf, dadl ar adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol, 'Codi tâl am arddangosfeydd'. Felly, Cadeirydd y pwyllgor hynny i wneud y cynnig. Delyth Jewell. 

Rwy'n falch o allu agor y ddadl heddiw ar adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol ar godi tâl am arddangosfeydd. Buaswn i’n hoffi diolch i dîm y pwyllgor, yr Aelodau ac i bawb sydd wedi rhoi tystiolaeth i ni. Gwnaeth ein hadroddiad, a gyhoeddwyd ym mis Mehefin, bump o argymhellion. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb i argymhellion y pwyllgor, gan dderbyn pedwar ohonynt a gwrthod un.

Hoffwn atgoffa’r Aelodau o’r cyd-destun y gwnaeth y pwyllgor y gwaith hwn ynddo. Roedd Dawn Bowden, y Gweinidog diwylliant ar y pryd, wedi dweud bod y mater o roi terfyn ar fynediad am ddim i Amgueddfa Cymru, sydd wedi bod yn bolisi’r Llywodraeth ers bron y cyfnod cyfan o ddatganoli, dan ystyriaeth. Roedd hyn yn dilyn gostyngiadau i ddiwylliant yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25. Daeth y gyllideb ddrafft honno ei hun yn dilyn degawd o doriadau a adawodd gyllid ar gyfer diwylliant yng Nghymru ymhlith yr isaf yn Ewrop.

Ar yr adeg honno, yn ôl cyfrifiadau y Llywodraeth ei hun, roedd Llywodraeth Cymru wedi lleihau cyllidebau refeniw yn y meysydd hyn tua 17 y cant mewn termau real dros gyfnod o ddegawd. Yn wir, datgelodd dadansoddiad Ymchwil y Senedd, o ganlyniad i'r gostyngiadau estynedig hyn mewn termau real, fod cyllid cyhoeddus ar gyfer diwylliant yng Nghymru ymhlith yr isaf yn Ewrop. Cymharodd y dadansoddiad hwn wariant cyhoeddus ar ddiwylliant a chwaraeon gyda 24 o wledydd Ewropeaidd, gan gynnwys y Deyrnas Unedig gyfan. Mae'r gwariant cyfartalog ar wasanaethau diwylliannol yn y gwledydd hyn yn fwy na £200 y pen. Yng Nghymru, mae'r ffigur ychydig dros £70 y pen yn unig. Golyga hyn fod Cymru yn y safle olaf ond un o blith y grŵp o 25 o wledydd. Ym mis Ionawr 2024, dywedodd Dirprwy Weinidog y Celfyddydau, Chwaraeon a Thwristiaeth ar y pryd wrth y pwyllgor diwylliant fod codi tâl am fynediad i Amgueddfa Cymru dan ystyriaeth, felly, oherwydd y sefyllfa argyfyngus ynglŷn â'r gyllideb, trwy ddweud, ac rydw i'n dyfynnu:

'Dydw i ddim yn dweud mai dyma fydd ein sefyllfa yn y pen draw, ond ni fyddai'n gyfrifol imi ddiystyried hynny ar hyn o bryd, nac awgrymu i'r amgueddfa na ddylen nhw fod yn archwilio hynny.'

Nawr, yn y cyd-destun hwn, roedd yn briodol bod y pwyllgor wedi penderfynu ymchwilio i'r polisi mynediad am ddim, yn ogystal ag effaith codi tâl am fynediad i arddangosfeydd. Roeddem ni eisiau ystyried materion fel y cyfraniad y gall codi tâl ei wneud at gynhyrchu incwm, effaith codi tâl ar amrywiaeth cynulleidfaoedd, effaith codi tâl ar brofiadau ymwelwyr, a ddylai codi tâl gael ei anelu at grwpiau penodol a sut gellid gwneud hynny, a hefyd cymorth gan Lywodraeth Cymru ar gyfer arddangosfeydd dros dro.

Yng Nghymru a ledled yr ynysoedd hyn, mae mynediad i amgueddfeydd cenedlaethol wedi bod am ddim ers 2001, pan roddodd amgueddfeydd y gorau i godi tâl am fynediad yn gyfnewid am gyllid gan Lywodraethau. Yn argymhelliad 1, mae'r pwyllgor yn cymeradwyo’r safbwynt hwnnw. Dŷn ni'n dweud:

'Rydym yn argymell bod polisi Llywodraeth Cymru o fynediad am ddim i'r amgueddfeydd cenedlaethol yn cael ei gadw.'

Ond yr un mor bwysig, rydym yn argymell y canlynol:

'Dylai Llywodraeth Cymru ddarparu cyllid digonol i Amgueddfa Cymru i hwyluso hyn.'

Os yw'r ymrwymiad i olygu unrhyw beth, rhaid i'r arian ddilyn. Rydym yn dweud yn yr adroddiad, ac rwy'n ailadrodd yn awr:

'Mae'n dditiad o'r lefelau ariannu hanesyddol isel hyn bod Dirprwy Weinidog blaenorol y Celfyddydau, Chwaraeon a Thwristiaeth wedi dweud wrth y Pwyllgor hwn fod codi tâl am fynediad yn opsiwn "dan ystyriaeth".

'Er bod Cyllideb Derfynol 2025-26 Llywodraeth Cymru yn cynnwys cynnydd i'w groesawu mewn cyllid ar gyfer diwylliant, nid yw hyn yn cuddio'r gostyngiadau sylweddol mewn termau real mewn cyllid y mae'r sector wedi'i ddioddef dros y degawd diwethaf.'

Yn anffodus,

'Nid yw Llywodraeth Cymru wedi ariannu diwylliant mewn ffordd sy'n cydnabod ei werth cynhenid i'r genedl eto.'

Yn y pen draw, gwrthododd y Llywodraeth i ddiystyru'r opsiwn o gael gwared ar fynediad am ddim, ond roeddem ni eisiau ystyried hefyd a yw codi tâl am arddangosfeydd unigol yn llenwi’r bylchau a achosir gan ostyngiadau mewn cyllid mewn termau real.

Er y gallai rhai dybio bod codi tâl yn ffynhonnell dda o arian i amgueddfeydd, clywsom dystiolaeth bwysig bod yr incwm a godir yn gymharol fach, ac mai ychydig iawn o sioeau dros dro sy'n gwneud elw yn llwyr. Clywsom y gall arddangosfeydd ddod â manteision ychwanegol, gan gynnwys gwell amrywiaeth y ddarpariaeth ac amrywiaeth cynulleidfaoedd, yn ogystal â chynyddu gwariant eilaidd, er enghraifft mewn siopau a chaffis. Mae'n ymddangos nad yw'r brif fantais o gael arddangosfeydd dros dro a chodi tâl amdanynt yn un fasnachol.

Daethom i'r casgliad y dylai Llywodraeth Cymru fod yn wyliadwrus rhag cyfeirio at arddangosfeydd fel ateb i'r problemau a achosir yn sgil tangyllido Amgueddfa Cymru gan Lywodraeth Cymru, ac felly ein hail argymhelliad yw

'na ddylai unrhyw incwm o arddangosfeydd ddisodli'r angen i Lywodraeth Cymru ariannu Amgueddfa Cymru yn ddigonol.'

Rwy'n falch bod y Llywodraeth wedi derbyn yr argymhelliad hwn. Rwy'n annog y Gweinidog i sicrhau bod y safbwynt hwn yn cael ei adlewyrchu yn y gyllideb ddrafft y byddwn yn ei thrafod yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

Bydd Aelodau'n ymwybodol, tua diwedd 2014, fod Amgueddfa Cymru wedi treialu codi tâl am deithiau o dan y ddaear yn Big Pit. Roedd hyn yn dilyn argymhelliad gan yr adolygiad wedi ei deilwra yn 2013 o'r amgueddfa ei bod wedi cynyddu ei hincwm masnachol, gan gynnwys o arddangosfeydd arbennig a'r elfennau sy'n ymwneud â phrofiad ymwelwyr, megis mynd o dan y ddaear yn Big Pit. Nawr, rwy'n cydnabod y safbwyntiau a glywsom gan yr amgueddfa fod yr adborth ar y daith o dan y ddaear sy'n codi tâl yn Big Bit yn gadarnhaol iawn. Clywsom fod 98 y cant o’r bobl a ymatebodd wedi dweud y byddent yn hapus i dalu hynny neu dalu mwy. Ond roeddem yn teimlo fel pwyllgor y dylai penderfyniad i godi tâl am y teithiau o dan y ddaear gael ei yrru gan egwyddorion, nid data yn unig.

Gadewch imi fod yn glir ynglŷn â barn y pwyllgor: nid ydym yn credu y dylai Amgueddfa Cymru godi tâl am deithiau o dan y ddaear yn Big Pit. Credwn fod y teithiau o dan y ddaear yn rhan unigryw ac annatod o Big Pit, sy'n rhoi cipolwg amhrisiadwy ar rôl ganolog cloddio glo yn hanes Cymru. Ni ddylai pobl orfod talu i gael y mewnwelediad hwn i'w gorffennol nhw eu hunain. Dyna pam mai ein trydydd argymhelliad oedd

'y dylai Llywodraeth Cymru ei gwneud yn glir bod yr egwyddor o fynediad am ddim i safleoedd yr amgueddfeydd cenedlaethol yn ymestyn i'r daith o dan y ddaear yn Big Pit.'

Mae'r pwyllgor yn ystyried bod gweithrediadau o dan y ddaear yn Big Pit yn elfen hanfodol o'r casgliad cenedlaethol, yn ased cenedlaethol y dylai pawb fod yn gallu cael mynediad ato am ddim. 

Mae natur Big Pit yn golygu bod yn rhaid i ymwelwyr gael eu tywys i gael mynediad. Nid yw hwn yn dâl ychwanegol dewisol i'w godi amdano. Mae'r Llywodraeth wedi gwrthod ein hargymhelliad ar godi tâl am Big Pit. Wrth wneud hynny, dŷn ni fel pwyllgor yn teimlo bod hyn yn mynd yn groes i'w pholisi mynediad am ddim ei hun. Mae bod yn geidwad hanes ein cenedl yn gyfrifoldeb pwysig. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb i ariannu ein sefydliadau diwylliant cenedlaethol yn ddigonol fel y gallant fforddio darparu mynediad am ddim. Yn anffodus, daeth y pwyllgor i'r casgliad nad yw Llywodraeth Cymru wedi cyflawni'r cyfrifoldeb hwn. Rwy'n edrych ymlaen at glywed barn Aelodau eraill yn y ddadl. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.

Mae'n bleser cael cymryd rhan yn y ddadl yma heddiw. Mi oedd hi'n ddifyr dros ben bod yn rhan o'r ymchwiliad yma. Fel y gwŷr nifer ohonoch chi, mi oeddwn i'n gweithio i Amgueddfa Cymru am 12 mlynedd cyn cael fy ethol i'r Senedd hon, felly mae'n rhaid ichi faddau i mi, mae gen i ragfarnau fan hyn. Dwi yn grediniwr cryf ym mhwysigrwydd mynediad am ddim, a dwi yn credu, pan fo pobl yn gofyn i ni, 'Wel, beth y mae'r Cynulliad, neu'r Senedd erbyn hyn, wedi'i wneud i ni?', fod mynediad am ddim i'n hamgueddfeydd ni wedi bod yn un o'r llwyddiannau mawr hynny, ac yn rhywbeth y dylem ni gyd fod yn falch ohono fo.

Mi fuaswn i'n hoffi cymryd y cyfle yma i dalu teyrnged i Jenny Randerson, y Gweinidog diwylliant ar y pryd a gyflwynodd mynediad am ddim i'n hamgueddfeydd cenedlaethol ni. Mi oedd hi'n angerddol ynglŷn â sicrhau bod pawb yn cael mynediad at ddiwylliant, beth bynnag fo'u cefndir nhw, rhywbeth dwi'n gwybod y mae'r Gweinidog presennol hefyd wedi'i gyfleu, a rhywbeth, wrth gwrs, y mae nifer ohonon ni yn ei gredu hefyd. 

Mae'n ffaith, fel dŷn ni wedi clywed eisoes, o fewn blwyddyn i'r polisi yma gael ei gyflwyno yn 2001, y gwnaeth ymwelwyr ddyblu—llwyddiant dros nos, felly, a rhywbeth oedd yn gweithio. Yn amlwg, ers COVID, dŷn ni wedi gweld niferoedd yn gostwng. Y niferoedd cyn COVID oedd 1.8 miliwn. Mi oedd yr amgueddfa genedlaethol yn mynd i fod yn cyrraedd 2 filiwn, pe bai COVID heb ddigwydd. Dŷn ni rŵan yn gweld cynnydd, efo'r ffigurau diweddaraf yn dangos, yn 2024-25, y cynnydd i 1.47 miliwn. Ond dwi yn credu y byddai o'n gam gwag inni fynd yn ôl ar y polisi yma. Dwi'n falch o weld ymrwymiad y Llywodraeth bresennol i gadw'r polisi mynediad am ddim, a dwi'n gobeithio gweld hyn ym maniffesto pob plaid wleidyddol ar gyfer y Senedd nesaf.

Un o'r pethau oedd yn bryderus dros ben i ni fel pwyllgor, ac fel sydd wedi'i fynegi, oedd y teithiau tanddaearol yn Big Pit—rhywbeth cyfan gwbl unigryw a rhywbeth cyfan gwbl gyfareddol a rhywbeth sydd yn dod â hanes yn fyw i chi. Mae o'n hanes mor bwysig i ni, fel cenedl, onid ydy? Mae o'n hanes sy'n amhrisiadwy o ran sut dŷn ni wedi ffurfio Cymru heddiw, ac yn rhywbeth dwi'n credu y dylai pob disgybl ysgol gael y cyfle i'w brofi. Mi oeddwn i'n gofyn cwestiwn yn gynharach i Gomisiwn y Senedd o ran y grant sydd ar gael i ysgolion ddod i'r Senedd hon, a dwi'n gwybod yr oedd nifer o ysgolion yn cyfuno ymweliadau â'n Senedd ni ac yn mynd i Big Pit, a dyna un o'r pethau sydd ddim yn digwydd gymaint â hynny erbyn hyn oherwydd y straen sydd ar gyllidebau ysgolion.

Dwi'n bryderus ein bod ni'n gweld y treial yma yn Big Pit. Dwi'n deall y dadleuon sydd wedi'u rhoi gan Amgueddfa Cymru—dyw y rhai hynny sydd yn cael eu holi sydd yn mynychu Big Pit ddim yn poeni am dalu, a'u bod nhw'n hapus i dalu—ond nid dyna'r pwynt. Dydyn ni ddim yn holi'r bobl sydd ddim yn mynd i Big Pit gan fod yna ffi erbyn hyn, a dwi'n credu bod hwn yn greiddiol o ran mynediad am ddim. Dwi'n bryderus bod yr amgueddfa wedi cyrraedd sefyllfa lle mae pethau mor, mor dynn eu bod nhw wedi gorfod cymryd y cam hwn.

Felly, drwy waith y pwyllgor, dwi'n gobeithio clywed gan y Llywodraeth am ba waith pellach sydd wedi'i wneud o ran edrych yn fwy manwl efo'r amgueddfa i ddeall beth ydy effaith codi tâl ar bobl o gefndiroedd amrywiol yn dod i Big Pit, oherwydd mae'n gwestiwn gwahanol iawn gofyn i'r rheini sydd eisoes yn ymweld a ydyn nhw'n hapus neu beidio. Mae'n rhaid inni ffeindio ffordd i sicrhau bod ein hamgueddfeydd cenedlaethol ni'n gynaliadwy, ond mae'n rhaid inni hefyd sicrhau bod pawb â mynediad i'w casgliadau cenedlaethol nhw eu hunain. Nid Amgueddfa Cymru sy'n piau'n casgliadau ni, ond pobl Cymru, felly mi ddylai mynediad fod am ddim, ac mae dan ddaear yn Big Pit yn gorfod bod yn rhan o hynny.

Galwaf ar y Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol, Jack Sargeant.

Galwaf ar Delyth Jewell i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl prynhawn yma. Soniodd Gareth am y sefyllfa anodd eithriadol mae Amgueddfa Cymru yn dal i wynebu. Rydyn ni i gyd yn cydnabod hynny, wrth gwrs. Soniodd am fel mae Amgueddfa Cymru yn gwarchod ein hanes, rhywbeth sy'n ein huno ni fel cenedl. Ac ie, mae llefydd fel Big Pit, wrth gwrs, maen nhw'n dangos taw nid rhywbeth segur, a gedwir mewn llyfrau yn unig, ydy hanes. Mae'n gallu bod yn rhywbeth sy'n fyw. Mae clywed straeon cyn-lowyr, fel roedd Gareth wedi sôn amdanynt, mae hynny'n rhywbeth sy'n rhan annatod o'n treftadaeth ni. Mae fe'n rhoi mewnwelediad heb ei ail i mewn i'n hanes coll.

Soniodd Heledd am bwysigrwydd mynediad am ddim iddi hi yn bersonol, wrth gwrs, oherwydd ei chefndir hi gyda'r amgueddfa. Ond mae fe hefyd, fel roedd Heledd yn dweud, yn rhywbeth pwysig mae ein Senedd wedi'i sicrhau. Buaswn i'n hoffi ategu a diolch i Heledd am dalu teyrnged i Jenny Randerson am beth roedd hi wedi'i wneud i sicrhau hyn, wrth gwrs. Stori o lwyddiant ydy'r polisi mynediad am ddim. Gwnaeth Heledd hefyd ffocysu ar deithiau dan ddaear Big Pit fel rhywbeth unigryw, amhrisiadwy, yn enwedig ar gyfer plant. Mae hynny'n bwynt pwysig oedd wedi cael ei wneud gan Heledd—dydyn ni yn holi'r bobl sydd ddim yn mynd i Big Pit erbyn hyn oherwydd y codi tâl. Mae hynny'n rhywbeth creiddiol. Wrth gwrs, roedd Heledd hefyd wedi sôn am yr angen i fynd i'r afael ag effaith ar y rhai o gefndiroedd amrywiol y newid hwn.

Buaswn i'n diolch i'r Gweinidog am ei eiriau, a hefyd am ei benderfyniad, fel roedd e'n dweud, i sicrhau na fydd pobl yn cael eu hamddifadu neu eu cau mas o'u treftadaeth. Dyna, wrth gwrs, ydy ein dyhead ni fel pwyllgor hefyd. Hoffwn i ategu unwaith eto ein barn fel pwyllgor fod mynd dan ddaear yn Big Pit yn rhan annatod o'n casgliadau cenedlaethol. Eto, nid trysorau mewn cabinet yn unig ydy'r casgliadau yma. Maen nhw hefyd yn gallu bod yn bethau, yn brofiadau, rydych chi'n gallu ymdreiddio i mewn iddyn nhw. Efallai fod y profiad hwn o fynd dan ddaear, o gamu i mewn i'n hanes ni, o gamu i mewn i'n casgliadau ni, efallai fod hynny ymysg y darnau mwyaf hygyrch o'r casgliadau, sydd y mwyaf pwysig i'w gwarchod. Mae'n siomedig felly bod barn y pwyllgor ar hyn yn wahanol i farn y Llywodraeth. Wrth gwrs, dŷn ni'n croesawu'r ffaith bod sefyllfa'r amgueddfa mewn lle llai argyfyngus nag yr oedd hi, ond roedd yr amgueddfa wedi sôn am y straen parhaus sydd ar staff. Felly, mae hynny'n rhywbeth dŷn ni, fel y Llywodraeth, dwi'n siŵr, eisiau sicrhau ein bod ni'n cadw edrych arno. 

Byddwn ni fel pwyllgor yn parhau i fod yn bencampwyr ar gyfer ein treftadaeth, ar gyfer ein diwylliant. Rwy'n diolch unwaith eto i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl prynhawn yma, a diolch i chi, Dirprwy Lywydd.  

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36. 

Eitem 8 heddiw, dadl y Ceidwadwyr Cymreig, deilliannau addysgol, a galwaf ar Natasha Asghar i wneud y cynnig. 

Rwyf wedi dethol y gwelliannau i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Cefin Campbell i gynnig gwelliant 1, yn enw Heledd Fychan.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gen i i gyflwyno'r gwelliant yma yn enw Heledd Fychan.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i gynnig yn ffurfiol welliant 2 yn enw Jane Hutt.

Yn ffurfiol.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Lynne Neagle.

Tom Giffard sy'n ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebid.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe wnawn ni symud i'r cyfnod pleidleisio oni bai fod tri Aelod eisiau i fi ganu'r gloch.

Fe wnawn ni gynnal y bleidlais gyntaf. Mae'r pleidleisiau prynhawn yma ar eitem 8, sef y ddadl rŷn ni newydd ei chlywed gan y Ceidwadwyr ar ddeilliannau addysgol. Dwi'n galw yn gyntaf am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, un yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi'i wrthod.

Bydd y bleidlais nesaf ar welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-dethol. Pleidlais ar welliant 1, felly, yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi'i wrthod. 

Y bleidlais nesaf ar welliant 2, yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. [Anghlywadwy.] Byddaf yn defnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn y gwelliant, sydd yn golygu bod—. O blaid y gwelliant 25, neb yn ymatal, 26 yn erbyn y gwelliant. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Mae hynny'n golygu bod y cynnig a'r gwelliannau i gyd wedi'u gwrthod. Dyna ddiwedd ar ein pleidleisiau ni am heddiw.

Felly, byddwn ni'n symud ymlaen at y ddadl fer, sef yr eitem nesaf.

Eitem 10, felly, yw'r ddadl fer yn enw Laura Anne Jones, diogelwch, tegwch a chydymffurfio â'r gyfraith, dyfarniad y Goruchaf Lys ar ystyr 'rhyw' yn Neddf Cydraddoldeb 2010 a'i bwysigrwydd i Gymru. Felly, i symud y ddadl fer, Laura Anne Jones. 

Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr i gyfrannu—Jane Hutt.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. A dyna ni, dyna ddiwedd ar ein gwaith ni am heddiw.