Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Prynhawn da a chroeso, bawb, i’r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw’r cwestiynau i’r Prif Weinidog. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Cefin Campbell.   

Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy'n rheoli'r dreth etifeddiaeth. Mae ffigurau’r Trysorlys yn awgrymu na fydd y newidiadau yn effeithio ar y rhan fwyaf o ffermydd yng Nghymru. 

Diolch yn fawr iawn i chi. Wel, roeddwn i yn y ffair aeaf yn Llanelwedd ddoe, ac, fel bob tro, roedd e’n ddathliad gwirioneddol wych o fywyd cefn gwlad a’n cynnyrch tymhorol arbennig. Ond fyddwch chi ddim yn synnu clywed bod yna lawer iawn o bryder ymhlith y sector hefyd ynglŷn â’r newidiadau diweddar i’r dreth etifeddiaeth. Nawr, mae’n amlwg i mi nad yw’r Trysorlys wedi gwneud eu gwaith cartref ar y newidiadau maen nhw’n eu hargymell. Yn ôl dadansoddiad gan arbenigwr treth, sef Dan Neidle, nid yw’r cynigion yn mynd yn ddigon pell o ran targedu’r miliwnyddion sy’n prynu tir er mwyn osgoi talu treth. Ond ar y llaw arall, maen nhw’n mynd yn rhy bell o ran cosbi’r ffermwyr go iawn—hynny yw, y bobl sy’n gwneud bywoliaeth o’r tir ac yn gofalu amdano. Dwi’n poeni y bydd effaith cyllideb Rachel Reeves yn arbennig o wael i’n ffermydd teuluol ni yng Nghymru. Gan ystyried mai dim ond ryw £18,000 yw cyflog cyfartalog ffermwyr mynydd, er enghraifft, fel yn y byd y mae modd iddyn nhw dalu’r treth etifeddiaeth ar gyflog mor isel? Felly, mae’n peri pryder i mi nad oes asesiad effaith penodol wedi cael ei wneud ar hyn. Wedyn, a gaf i ofyn i chi, felly, ymrwymo i gynnal asesiad o’r fath, a hynny ar fyrder?

Wel, diolch yn fawr, a dwi wedi clywed bod pethau wedi mynd yn arbennig o dda yn y ffair aeaf, a dwi’n falch dros ben bod y Dirprwy Brif Weinidog wedi bod yna hefyd yn cyflwyno’r newidiadau ar gyfer y cynllun sustainable farming newydd. Dwi’n gwybod bod hwnna wedi cael ei groesawu gan nifer o bobl yna. Mae’r Dirprwy Brif Weinidog hefyd wedi bod yn cael trafodaethau adeiladol gyda’r undebau ffermwyr, ac maen nhw wedi gofyn am sicrwydd gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig y bydd llais undebau Cymru yn cael ei glywed, ac mae e wedi cael assurance bod hwnna yn mynd i ddigwydd.

Achos hyn, dwi’n meddwl ei bod hi’n bwysig i ni ddychwelyd at ddata’r Trysorlys. Mae Canghellor y Deyrnas Unedig wedi amlinellu safbwynt Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar ryddhad eiddo amaethyddol ar gyfer y dreth etifeddiaeth, ac mae lot o fanylder i’w gael mewn llythyr a oedd wedi cael ei anfon at gadeirydd pwyllgor dethol y Trysorlys, a dwi’n awgrymu eich bod chi’n edrych ar hwnnw.

Hoffwn ddatgan buddiant yn y mater hwn. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, roeddwn i'n falch o sefyll gyda miloedd o ffermwyr a'm hetholwyr yn San Steffan, a ddoe yn y ffair aeaf, yn erbyn y dreth ar ffermydd teulu. Mae'r dreth hon yn mynd i niweidio adeiladwaith cefn gwlad Cymru, gan beryglu ein ffermydd teulu, peryglu ein diogeledd bwyd, ac mae ganddo'r canlyniad gwirioneddol o gynyddu prisiau bwyd. Fe wnaethoch chi ddweud wrth ffermwyr bod angen iddyn nhw bwyllo. Aeth y datganiad hwnnw i lawr fel paned o chwyd oer ymhlith y ffermwyr yr wyf i'n eu cynrychioli. Prif Weinidog, fe wnaethoch chi ddweud y byddech chi'n sefyll dros Gymru. A wnewch chi ymuno nawr â'r miloedd o ffermwyr o Gymru a sefyll dros Gymru wledig a chondemnio eich cydweithwyr yn San Steffan, a sefyll gyda mi a'r ffermwyr hynny a chondemnio'r dreth ar ffermydd teulu? Ac a wnewch chi ei godi gyda Phrif Weinidog y DU os gwelwch yn dda, i ddweud nad yw Llywodraeth Lafur Cymru yma yn sefyll gyda nhw ar y mater hwn?

Diolch yn fawr iawn, James, ac a gaf i ddiolch yn gyntaf i chi am ddatgan buddiant yn y mater pwysig hwn? Yn sicr, rydym ni'n ymwybodol iawn o'r pryder yn y gymuned amaethyddol ynghylch y mater hwn. Rydym ni'n gwybod bod amaethyddiaeth yn gwneud cyfraniad enfawr at ein heconomi, at ein diwylliant, at gymunedau yng nghefn gwlad Cymru yn arbennig. A dyna pam mae'r Dirprwy Brif Weinidog wedi bod yn siarad â'r undebau ffermwyr yng Nghymru ac wedi cael y sicrwydd hwnnw y bydd Llywodraeth y DU yn gwrando arnyn nhw o ran y mater hwn. Felly, bydd lleisiau Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru ac Undeb Amaethwyr Cymru yn cael eu clywed.

Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni gydnabod mai treth Llywodraeth y DU yw hon, ac mae'n bwysig nodi pwynt isaf y ffigurau hynny oherwydd, yn amlwg, mae diffyg cytundeb ynghylch pwy yn union fydd yn cael eu heffeithio. Felly, byddwn yn argymell eto bod y llythyr a anfonwyd at y pwyllgor yn y Senedd yn cael ei ddarllen yn fanwl.

Llywodraeth y DU sy'n gwneud penderfyniadau am gyfraniadau yswiriant gwladol. Mae Trysorlys y DU wedi nodi y bydd cyllid ychwanegol yn cael ei ddarparu i dalu costau cyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwyr yn y sector cyhoeddus. Gallai effeithiau ar ddarparwyr gwasanaeth trydydd sector a sector preifat effeithio ar gyllidebau awdurdodau lleol.

Prif Weinidog, mae Cyngor Sir Fynwy wedi ysgrifennu ataf i, yn nodi effaith ariannol cyfraniadau yswiriant gwladol uwch sydd wedi cael eu gorfodi gan y Llywodraeth Lafur. Maen nhw'n amcangyfrif y bydd y newidiadau hyn yn arwain at golled uniongyrchol o £3.5 miliwn o leiaf o gyllideb sydd eisoes o dan bwysau. Fodd bynnag, bydd y gwir gost yn llawer uwch gan y bydd llawer o'u darparwyr gwasanaeth yn wynebu treuliau uwch, a fydd yn cael eu trosglwyddo yn anochel i'r cyngor. Mae hon yn broblem a grëwyd yn gyfan gwbl gan y Llywodraeth Lafur yn San Steffan, y bydd ei chyllideb yn arwain at gostau ariannol enfawr i gynghorau ledled Cymru. Oni bai fod yr arian hwn yn cael ei ddisodli yn llawn, bydd naill ai'n arwain at drethi cyngor uwch neu lai o wasanaethau. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi sicrhau y bydd y miliynau o bunnoedd mewn costau ychwanegol sy'n wynebu cynghorau fel sir Fynwy yn cael eu hysgwyddo gan y Llywodraeth hon yng Nghymru? Ac, os yw'r costau ychwanegol yn mynd i gael eu hysgwyddo, a wnewch chi gadarnhau na fydd y cyllid hwn yn cael ei gam-gynrychioli fel buddsoddiad newydd neu fwy ond yn syml fel arian sy'n disodli arian a gymerwyd i ffwrdd eisoes yn y gyllideb?

Wel, diolch yn fawr iawn. Mae'n rhaid i mi fod yn gwbl eglur bod y problemau mewn llywodraeth leol wedi deillio o'r ffaith, mewn gwirionedd, y bu 14 mlynedd o gyni cyllidol. Ac os edrychwch chi ar—[Torri ar draws.] Ac os edrychwch chi ar sut rydym ni wedi sefyll yn y Llywodraeth hon—[Torri ar draws.]—sut rydyn ni wedi sefyll yn y Llywodraeth hon gydag awdurdodau lleol, gan roi mwy iddyn nhw nag a roddwyd o dan y Torïaid i lywodraeth leol yn Lloegr, mae'r bartneriaeth honno sydd gennym ni, partneriaeth dda iawn, yn rhywbeth y dylid ei barchu. Nawr, dydyn ni ddim yn disgwyl cadarnhad o'r cyllid tan y prif amcangyfrifon, a fydd yn digwydd yn y gwanwyn i'r haf y flwyddyn nesaf, felly ni allwn roi asesiad manwl. Felly, yn amlwg, ni all sir Fynwy fod yn hollol sicr o beth yw'r goblygiadau iddyn nhw. Ond rwy'n sylweddoli bod hyn yn ei gwneud hi'n anodd i awdurdodau lleol gynllunio, ac, yn amlwg, byddwn yn gweithio'n agos iawn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i weld pa mor bell y gallwn ni fynd i gael rhywfaint o synnwyr o le mae hyn yn debygol o lanio.

Mae'n un anhygoel o dda i'r Ceidwadwyr godi bwganod ymhlith awdurdodau lleol fel hyn. Cafwyd 14 mlynedd o gyni cyllidol wedi'i ysgogi gan ideoleg gan y Ceidwadwyr yn San Steffan—[Torri ar draws.] Roeddwn i'n gwybod eu bod nhw'n mynd i weiddi, roeddwn i'n gwybod eu bod nhw'n mynd i weiddi, ond dyna'r gwir, ac mae'r Prif Weinidog wedi tynnu sylw at hynny. Y mater allweddol—[Torri ar draws.]—y mater allweddol yw bod codi bwganod yn ddiangen, o gofio ein bod ni wedi clywed am y cyfraniad a wnaed at y sector cyhoeddus gan Drysorlys y DU. A all y Prif Weinidog, felly, gadarnhau y bydd hwnnw yn cael ei ddyrannu wedyn drwy fformiwla Barnett, ac efallai rhoi rhywfaint o wybodaeth i ni am y trafodaethau y mae wedi eu cael yn y cyfnod cyn cyllideb Llywodraeth Cymru?

Diolch yn fawr iawn, Hefin. Byddwn, wrth gwrs, yn pwyso ar Lywodraeth y DU i ysgwyddo costau'r cynnydd i yswiriant gwladol i'r sector cyhoeddus yng Nghymru, a byddaf yn disgwyl cost cyllid canlyniadol Barnett o leiaf. Felly, nid yw Llywodraeth Cymru, mae gen i ofn, mewn sefyllfa ar hyn o bryd i allu darparu'r dadansoddiad llawn hwnnw o effaith y newidiadau hyn tan ein bod ni'n fwy eglur o ran y darlun ariannol. Ond rydych chi'n gwbl gywir mai'r rheswm pam rydym ni yn y sefyllfa hon yw oherwydd y 14 mlynedd hynny o gyni cyllidol Torïaidd.

Rwy'n siŵr, Prif Weinidog, mai'r peth olaf sydd ei angen arnoch chi y prynhawn yma yw pregethau gan gefnogwyr Liz Truss ar economeg. Fe wnaethom ni i gyd weld yr hyn a ddigwyddodd pan oedd gennym ni'r Ceidwadwyr mewn grym; allan nhw ddim penderfynu ai £30 biliwn neu £60 biliwn a gollwyd ganddyn nhw y prynhawn hwnnw. Ond yr hyn yr ydym ni'n ei wybod yw eu bod nhw wedi chwalu'r economi, rydym ni'n gwybod bod cyni cyllidol wedi arwain at ddim twf, ac rydym ni'n gwybod eu bod nhw wedi cefnogi Brexit sydd wedi lleihau ein masnach. Ar bob prawf—[Torri ar draws.]—ar bob prawf economaidd, mewn 14 mlynedd, mae'r Ceidwadwyr wedi methu Cymru. Prif Weinidog—[Torri ar draws.]—Prif Weinidog, mae'r hyn y mae Llywodraeth y DU—

Mae llais Alun Davies yn eithaf uchel, mewn gwirionedd, yn y Siambr hon, ond rwyf i hyd yn oed yn ei chael hi'n anodd ei glywed nawr gyda'r holl synau yn y cefndir. Felly, a allwn ni gael ychydig o dawelwch ar gyfer y cwestiwn, os gwelwch yn dda? Diolch, Alun.

Llywydd, maen nhw'n teimlo cywilydd—fe ddylen ni faddau iddyn nhw.

Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi mai'r hyn sydd ei angen arnom ni nawr yw Llywodraeth y DU sy'n credu yng Nghymru, sy'n mynd i fuddsoddi yng Nghymru, sy'n mynd i fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus, ac sy'n mynd i fuddsoddi ym mhobl Cymru ar gyfer y dyfodol?

Diolch yn fawr iawn, Alun. Mae'r gwahaniaeth rhwng y Llywodraeth hon a'r Llywodraeth ddiwethaf fel y gwahaniaeth rhwng dydd a nos. Mae'r swm o arian ychwanegol a fydd yn dod i mewn i'n coffrau er mwyn cefnogi gwasanaethau cyhoeddus yn rhywbeth y maen nhw eisoes wedi ei ddangos. Maen nhw hyd yn oed wedi ei ddangos yn y flwyddyn ariannol hon, lle'r ydym ni wedi gallu rhoi codiadau cyflog uwch na chwyddiant i bobl yn y sector cyhoeddus—rhywbeth sydd wedi bod yn anodd ei wneud am flynyddoedd ar flynyddoedd ar flynyddoedd o dan y Torïaid. A nawr mae gennym ni setliad cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf lle, am y tro cyntaf, y byddwn ni'n edrych ar sefyllfa lle na fyddwn ni'n gorfod meddwl am doriadau a thoriadau a thoriadau, sef y sefyllfa yr ydym ni wedi bod ynddi flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn. Felly, diolch, Alun. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod bod Llywodraeth y DU o ddifrif am fuddsoddi yng Nghymru a bod ganddi ddiddordeb mewn gwneud yn siŵr ein bod ni'n gweld twf yn ein heconomi, a fydd, yn ei dro, yn ein helpu i gefnogi'r sector cyhoeddus.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, fe wnaethom ni i gyd weld y golygfeydd dros benwythnos o'r llifogydd a effeithiodd ar sawl rhan o Gymru, ac mae ein meddyliau, rwy'n siŵr, gyda theulu'r gŵr bonheddig a ddioddefodd brofedigaeth yn y gogledd, sy'n dangos y pris eithaf a all gael ei dalu gan bobl pan fydd tywydd difrifol o'r fath yn taro ein cymunedau.

Ceir cwestiwn gwirioneddol sy'n dod yn uchel ac yn eglur gan y cymunedau hynny sef, pe bai mwy o rybudd, yna gellid fod wedi rhoi mwy o fesurau ataliol ar waith. Rwy'n derbyn yn llawn bod grym y dŵr mewn sawl ardal yn enfawr, ond roedd pwynt gwirioneddol ynghylch rhybudd melyn yn cael ei gyhoeddi pan ragwelwyd gan y meteorolegwyr ac eraill bod mis o law yn mynd i ddisgyn mewn cyfnod o 24-36 awr. Rwy'n gobeithio eich bod chi mor bryderus ag yr wyf i am y rhybuddion hynny. Ond yn wahanol i mi, wrth gwrs, rydych chi yn y Llywodraeth. Beth ydych chi'n ei wneud gyda'ch asiantaethau i fynd at wraidd y diffyg brys ynghylch y rhybuddion a allai fod wedi atal colledion o'r fath a welwyd gennym ni o eiddo ac asedau, ac, yn y pen draw, a allai fod wedi paratoi'r asiantaethau yn well ar gyfer y sefyllfa echrydus honno a welsom ddydd Sul ac i mewn i ddydd Llun?

Diolch yn fawr iawn. Mae wedi bod yn benwythnos ofnadwy i lawer iawn o deuluoedd ledled Cymru, lle'r ydym ni wedi gweld yn arbennig y rhai a effeithiwyd am yr eildro, ar ôl storm Dennis. Maen nhw wedi gweld storm Bert wir yn creu distryw yn eu cartrefi ac yn dinistrio llawer o'r eiddo sy'n bwysig iddyn nhw. Mae'n peri tristwch arbennig i mi glywed am farwolaeth Bryan Perry, a gollodd ei fywyd yng Nghonwy. Yn amlwg, rwy'n siŵr yr hoffem ni i gyd yma gydymdeimlo â'i deulu.

Bydd y Dirprwy Brif Weinidog yn gwneud datganiad yn ddiweddarach yn y prynhawn o ran manylion yr ymateb. Hoffwn ddiolch iddo am ei waith diflino dros y penwythnos, ynghyd ag Ysgrifennydd Cabinet gogledd Cymru, a fu'n gwneud ymweliadau hefyd. Rwy'n credu yn ôl pob tebyg ei bod hi hefyd yn werth nodi pa mor bwysig oedd hi o ran ymateb y gwasanaethau brys. Mae llywodraeth leol wedi camu i'r adwy. Roedd hi'n amlwg iawn, o ymweld â Phontypridd ddoe, o siarad â'r cyngor yno, bod pobl yno a oedd wedi mynd ymhell y tu hwnt i'w dyletswydd dros y penwythnos, yn ceisio amddiffyn eiddo pobl.

Yn amlwg, bydd gwersi yn cael eu dysgu, fel y gwnaethom ni eu dysgu y tro diwethaf, a bydd angen i ni weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru o ran gweld a ellid fod wedi cael gwell rhybudd. Rwyf i wedi trefnu cyfarfod yr wythnos nesaf gydag awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru i asesu'r sefyllfa.

Rwy'n ddiolchgar am y pwynt olaf, pan wnaethoch chi nodi y bydd cyfarfod yn cael ei gynnal yr wythnos nesaf. Ond yr hyn sy'n bwysig o gyfarfodydd yw bod gweithredoedd pendant yn dod i fynd i'r afael â rhai o'r diffygion. Nododd llawer o bobl yn rhai o'r ardaloedd yr effeithiwyd arnyn nhw'n fwyaf difrifol ym Mhontypridd mai'r cyntaf iddyn nhw sylweddoli bod y llifogydd yn digwydd oedd pan oedd cymdogion yn mynd o dŷ i dŷ yn curo ar y drysau. Mewn ardal a ddioddefodd lifogydd bum mlynedd yn unig yn ôl—bedair blynedd yn ôl, dylwn ddweud—yn sgil storm Dennis, mae hwnnw wir yn fethiant i ddysgu'r gwersi a rhoi proses rybudd ar waith. Rwy'n mawr obeithio y bydd y Prif Weinidog yn defnyddio ei swyddfa, a gweddill y Llywodraeth, i ddatblygu'r naratif hwn bod grym mewn gwybodaeth yn y sefyllfaoedd hyn ac, yn y pen draw, os na ddefnyddir yr wybodaeth honno yn y ffordd orau, fel y gwelsom ni dros y penwythnos, bod amgylchiadau ofnadwy yn dilyn. Felly, gyda hynny mewn golwg, pa gymorth ariannol y mae'r Llywodraeth yn ei roi ar waith i gynorthwyo rhai busnesau ac unigolion sydd bellach yn eu hail a'u trydydd digwyddiad llifogydd mawr ac a fydd yn wynebu dyfodol llwm iawn yn y pen draw oni bai fod rhyw fath o ymyrraeth i'w cynorthwyo i gyrraedd yr ochr arall i'r effeithiau llifogydd hyn sy'n effeithio ar eu busnesau a'u heiddo domestig?

Diolch yn fawr iawn. Wel, rwy'n gwybod bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyhoeddi 131 o hysbysiadau a rhybuddion, gan gynnwys dau rybudd llifogydd difrifol, ac anfonwyd dros 95,000 o negeseuon gan gyrraedd mwy na 46,000 o gwsmeriaid. Felly, fe wnaethon nhw gryn dipyn. Y cwestiwn yw: a allen nhw fod wedi gwneud mwy? Ac mae hynny yn rhywbeth, yn amlwg, y bydd angen ei ddadansoddi. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod hefyd, mewn gwirionedd, ein bod ni wedi dysgu llawer o wersi o ganlyniad i storm Dennis, a bod buddsoddiad enfawr wedi cael ei roi ar waith. 

O ran y cymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi, rwy'n falch iawn bod yr Ysgrifennydd cyllid wedi bod yn gweithio'n galed iawn dros y penwythnos i nodi cyllid ychwanegol. Ac rwy'n falch o gyhoeddi y bydd £1,000 yn cael ei roi i aelwydydd nad oes ganddyn nhw yswiriant, £500 i'r rhai sydd ag yswiriant, a fydd yn efelychu'r math o gymorth a roddwyd ar waith yn dilyn storm Dennis.

A allwch chi gadarnhau, Prif Weinidog, oherwydd, er tegwch i Lywodraeth y DU, maen nhw wedi cynnig cymorth—hyd yma, rwy'n credu bod Steve Reed wedi nodi na chafwyd unrhyw ymateb gan Lywodraeth Cymru; nid wyf i'n golygu hynny mewn ffordd negyddol, rwy'n golygu yn ôl pob tebyg bod Llywodraeth Cymru, er tegwch, yn pwyso a mesur yr hyn sydd ei angen—y bydd yna fanteisio ar y cynnig hwnnw gan Lywodraeth Cymru i ddod â mwy o adnoddau i mewn i gynorthwyo'r cymunedau? Ac yn bwysig, rydych chi wedi sôn am y gwersi a ddysgwyd, ond a allwch chi sefyll yno yn hyderus a dweud, ar ôl storm Dennis, bod yr argymhellion a'r mesurau ataliol wedi cael eu gweithredu yn llawn i ddiogelu'r cymunedau cystal ag y gellid disgwyl, er mewn amgylchiadau eithriadol?

Wel, diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu mai'r peth cyntaf i'w ddweud yw ei bod hi'n drawiadol iawn bod Keir Starmer wedi codi'r ffôn a sgwrsio gyda mi ac Andrew Morgan, arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru nos Sul, rhywbeth nad yw wedi digwydd o'r blaen, i gynnig y cymorth hwnnw. Yn amlwg, rydym ni'n gweithio drwy'r effaith ar hyn o bryd, nid yn unig ar gartrefi, y nifer o gartrefi, sy'n gyfanswm o tua 400 bellach ledled Cymru, ond hefyd ar fusnesau a seilwaith. Felly, bydd angen ychydig o amser arnom ni i weithio drwy hynny. Ond roeddwn i'n ddiolchgar iawn ei fod wedi cysylltu a chynnig y cymorth hwnnw, ac, yn amlwg, byddwn ni'n dod yn ôl ato o ran hynny. 

Ond, o ran gwersi a ddysgwyd, ers storm Dennis, rydym ni wedi buddsoddi £300 miliwn mewn amddiffynfeydd i geisio cynorthwyo pobl. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig nodi, yn enwedig mewn lleoedd fel Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, lle effeithiwyd ar tua 2,000 o gartrefi y tro diwethaf, bod tua 150 o gartrefi wedi cael eu heffeithio y tro hwn. Mae honno yn nifer sylweddol o bobl a gafodd eu diogelu o ganlyniad i'r buddsoddiad a wnaed gan Lywodraeth Cymru—miloedd o bobl a ddiogelwyd oherwydd y buddsoddiad hwnnw. Ac rwy'n credu bod hynny yn rhywbeth. Yn amlwg, nid yw'n unrhyw gysur i'r bobl a ddioddefodd lifogydd, ac yn amlwg rydym ni'n ceisio sefyll yn gadarn â nhw yn y dyddiau anodd iawn hyn iddyn nhw.

Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Mae'r llifogydd, unwaith eto, wedi achosi difrod sylweddol a cholli bywyd, ac mae ein cydymdeimlad ni'n fawr efo teulu'r unigolyn hwnnw a phawb sydd wedi dioddef gwaethaf o effeithiau storm Bert, a dwi'n ddiolchgar iawn ar ran grŵp Plaid Cymru i'r asiantaethau a'r gwirfoddolwyr hynny sydd wedi ymateb ar frys.

Fe wnes i ymweld â Phontypridd neithiwr gyda fy nghyd-Aelod, Heledd Fychan. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y cyflymder yr oedd y gymuned wedi ymateb wedi gwneud argraff fawr arnaf i, ond mae'r rhai y siaradais i â nhw yn edrych eto at y Llywodraeth, wrth gwrs, am ymateb. Mae tywydd garw yn anochel, rydym ni'n gwybod hynny, ond nid yw'r un peth yn wir am lifogydd yn taro'r un mannau dro ar ôl tro, a phan darodd stormydd ddechrau 2020, fe wnaethom ni annog Llywodraeth Cymru i gynnal ymchwiliad annibynnol i lifogydd. Yn hytrach, cawsom adolygiad, na all roi'r holl atebion i ni, yn anffodus, o ran seilwaith, o ran y buddsoddiad sydd ei angen, o ran systemau rhybuddio, a ydyn nhw'n addas i'r diben, ai'r dull amlasiantaeth presennol yw'r dull cywir. O ystyried, fodd bynnag, ein bod ni wedi cael llifogydd unwaith eto, ym Mhontypridd yn arbennig, a yw'r Llywodraeth yn derbyn bod rhwystredigaeth ddwys nad yw'n ymddangos bod y Llywodraeth wedi dysgu'r gwersi, a beth mae'n bwriadu ei wneud yn wahanol i'w rhagflaenwyr i wneud yn siŵr nad ydym ni yn y sefyllfa hon eto, ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach?

Diolch yn fawr iawn. Mae gen i arwydd yn fy swyddfa; mae'n dweud, 'Less chat and more do', a dyna wnaethom ni. Ar ôl y llifogydd diwethaf, fe wnaethon ni fwrw ati, gan fuddsoddi £300 miliwn. Ddoe, roeddwn i'n falch o allu mynd i weld rhywfaint o'r buddsoddiad a pha wahaniaeth yr oedd hynny yn ei wneud: nodi mewn amser real lle'r oedd y llifogydd yn taro, lle'r oedd y rhwystrau yn dod, edrych ar y cwlfertau hynny—buddsoddiad enfawr, enfawr yn y cwlfertau—ac awdurdodau lleol yn gallu monitro mewn amser real, yn gallu anfon JCBs i mewn i balu unrhyw weddillion a oedd wedi casglu, y gallwyd eu symud wedyn, gan achub y miloedd hynny o eiddo. Fe wnaeth y system wella yn enfawr, o'i gymharu â'r hyn a ddigwyddodd yn ystod storm Dennis. Nid yw hwnnw'n swm bach o arian. Rwy'n derbyn mai ychydig iawn o gysur yw hynny i'r bobl a gafodd eu heffeithio, ac rwy'n gwybod pa mor ofnadwy, ychydig cyn y Nadolig, y mae'n rhaid yw hyn iddyn nhw, ond fe wnaethom ni ddysgu gwersi, ac rydym ni wedi gwneud buddsoddiad enfawr.

Mae'n gryn asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi gallu ei wneud mewn diwrnod neu ddau yn unig. Rwy'n siŵr bod gwersi sydd wedi cael eu dysgu. Mae angen i ni wybod yn union yr hyn a ddigwyddodd. A oedd llai o law y tro hwn? Pam na ddaeth rhai o'r rhybuddion gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn brydlon ac yn y blaen? Ond bydd y llifogydd wedi achosi, wrth gwrs, caledi ariannol sylweddol i deuluoedd, i fusnesau ac i sefydliadau eraill, yn enwedig awdurdodau lleol eu hunain. Maen nhw'n chwilio am ymatebion byrdymor a mwy tymor canolig i hirdymor nawr.

Dywedodd y Prif Weinidog eto nawr bod cannoedd o filiynau o bunnoedd wedi cael eu gwario ar amddiffynfeydd rhag llifogydd. Yr hyn y mae hi wedi anghofio ei ddweud yw y bu toriad o £8.5 miliwn i reoli perygl llifogydd yn y gyllideb eleni. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn credu bod angen i wariant ar lifogydd fwy na threblu oherwydd y newid yn yr hinsawdd, ac mae gen i ddiddordeb mewn gwybod sut mae'r Prif Weinidog yn bwriadu adlewyrchu'r math hwnnw o rybudd yn y gyllideb sydd i ddod.

Ond gadewch i ni ganolbwyntio ar yr hyn sydd ei angen nawr. Rwy'n gobeithio clywed yn ddiweddarach heddiw pa gymorth ariannol fydd ar gael, ac, yn y cyfamser, mae busnesau mewn ardaloedd lle ceir perygl llifogydd yn methu â chael yswiriant yn broblem fawr. Rydym ni wedi ei chodi sawl gwaith ar y meinciau hyn—a yw'r Prif Weinidog yn fodlon mynd i'r afael â hynny nawr? Ond, o ran gwariant ar unwaith, mae Llywodraeth y DU wedi dweud y gallai fod mwy o adnoddau ar gael os a phryd y mae eu hangen. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi nad yw'n fater o 'os', mae'n fater o, 'Mae ei angen arnom ni nawr, a gadewch i ni drafod faint'?

Diolch yn fawr iawn. Roedd y glaw y tro hwn, mewn rhai rhannau o'n cymunedau, yn drymach ac yn amlach. Roedd lefelau'r afonydd yn uwch nag yr oedden nhw yn ystod storm Dennis, ac eto, er gwaethaf hynny, effeithiwyd ar lawer llai o gartrefi, felly rwy'n credu bod angen i ni gydnabod bod y buddsoddiad hwnnw yn gwneud gwahaniaeth. Rwy'n derbyn bod angen gwell rhybudd ar bobl, ac mae hynny yn rhywbeth, yn amlwg, y bydd angen ei drafod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r Swyddfa Dywydd. Bydd adegau pan fydd hi'n anodd i ni amddiffyn pob eiddo yng Nghymru. Gyda'r newidiadau yn yr hinsawdd, mae hynny'n mynd i fod yn anodd iawn, iawn.

Ond yr hyn y gallwn ni ei wneud yw datblygu gwytnwch, ac roedd yn ddiddorol iawn ym Mhontypridd ddoe siarad â rhai o berchnogion y siopau a oedd wedi dioddef llifogydd. Roedden nhw yn ôl ar eu traed y diwrnod canlynol, oherwydd rhywfaint o'r buddsoddiad a wnaed gennym ni, gan fod y lloriau yn gallu gwrthsefyll llifogydd, gan fod y socedi wedi cael eu codi, gan eu bod nhw wedi cael eu hamddiffyn gan awdurdodau lleol o ran amddiffyniad rhag stormydd. Ac roedden nhw ar agor y diwrnod canlynol. Y tro diwethaf, cymerodd tua pythefnos iddyn nhw. Felly, y datblygu gwytnwch hwnnw—. Weithiau, rwy'n credu y bydd yn rhaid i ni dderbyn y bydd hi'n anodd iawn diogelu pob eiddo. Nid yw newid hinsawdd yn mynd i ddiflannu; os rhywbeth, mae'n mynd i ddod yn fwy anodd. Felly, mae angen i ni gydnabod y bydd angen i ni addasu i hinsawdd sy'n newid. Ac yn amlwg, ceir terfyn i gyllidebau; os byddwch chi'n gwario ar hyn, dydych chi ddim yn ei wario ar rywbeth arall. Felly, bydd yn rhaid i chi fod yn eglur, os ydych chi eisiau i ni ei wario ar hyn, o le yn union yr hoffech chi i ni gymryd yr arian hwnnw.

Fe wnaf i symud ymlaen at bryder ynghylch y tirlithriad yn hen gymuned lofaol Cwmtyleri. Erbyn hyn, bu gennym ni dri Prif Weinidog, rwy'n credu, yn y swydd ers i'r syniad o gyflwyno deddfwriaeth diogelwch tomenni glo gael ei godi gyntaf yn y Senedd. Ac rydym ni ym Mhlaid Cymru wedi dadlau ers tro y dylai San Steffan fod yn ysgwyddo'r bil am wneud tomenni yn ddiogel. Mae'r tomenni hyn yn rhagddyddio datganoli ei hun; ni ddylai ein cymunedau orfod byw gyda'r risg y maen nhw'n ei pheri na gorfod talu am gael gwared arnyn nhw. Mae amcangyfrifon yn awgrymu y gallai gwneud tomenni yn ddiogel gostio hyd at £600 miliwn dros 10 i 15 mlynedd efallai. Ac eto, gyda chynnwrf, cyhoeddodd Llywodraeth Lafur newydd y DU mai dim ond £25 miliwn yr oedden nhw'n ei wneud ar gael. Yr wythnos hon, mae'r Prif Weinidog wedi cyfaddef mai dyna'r cyfan y gofynnodd amdano. Mae angen gwneud y tomenni hyn yn ddiogel, ac ar frys, felly a fydd hi bellach yn gofyn i Keir Starmer ysgwyddo'r bil cyfan am wneud y tomenni hyn yn ddiogel?

Rydym ni wedi bod yn gofyn am arian gan Lywodraeth y DU ers pedair blynedd, a doedd dim ar y gweill tan fod gennym ni Lywodraeth Lafur. Ac roeddem ni'n falch iawn bod y Llywodraeth Lafur wedi ateb ein cais am £25 miliwn, sef yr hyn y gwnaethom ni ofyn amdano, gan ein bod ni'n cydnabod bod hwn yn brosiect 10 i 15 mlynedd, nid yw'n rhywbeth y gallwch chi ei roi ar waith dros nos, a bydd cyfyngiadau o ran gallu amsugno arian ychwanegol, oherwydd bydd cyfyngiadau o ran arbenigedd, offer. Felly, pe baen nhw'n rhoi'r arian i ni, byddai'n anodd iawn i ni ei ddefnyddio i gyd oherwydd y diffyg arbenigedd, y mae angen i ni ei ddatblygu. Felly, fel y dywedais i, cododd Keir Starmer y ffôn, cynigodd gymorth, ac wrth gwrs, byddwn ni'n mynd yn ôl i ofyn am fwy o arian o ran tomenni glo ac rwy'n hyderus iawn y bydd yn ei roi, fel y gwnaeth y tro diwethaf.

Ymgynghorodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ar y strategaeth a ffefrir ganddyn nhw ar gyfer eu cynllun datblygu lleol yn gynharach eleni. Gwnaeth Llywodraeth Cymru, fel ymgynghorai statudol, sylwadau ffurfiol i'r cynllun sy'n dod i'r amlwg, sydd ar gael i'r cyhoedd ar wefan Llywodraeth Cymru.

Prif Weinidog, fel rydych chi newydd ei ddweud ac fel y byddwch yn ymwybodol, mae Cyngor Rhondda Cynon Taf wedi cyhoeddi yn ddiweddar ei ymateb ffurfiol i'r holl gyflwyniadau ymgynghori a dderbyniwyd ganddo am ei gynllun strategaeth CDLl arfaethedig, ac rwy'n falch o weld bod y cyngor wedi ymateb yn gadarnhaol i sylwadau Llywodraeth Cymru ynghylch un o'i safleoedd strategol ac wedi cael gwared arno'n llwyr. Fodd bynnag, mae'n annisgwyl gweld bod y cyngor yn dal i ystyried datblygiad preswyl ar safle Ystrad Barwig yn Llanilltud Faerdref, sydd wedi cael ei wrthod yn barhaus gan y Llywodraeth hon yng Nghymru oherwydd ei fod wedi'i ddosbarthu fel parth llifogydd C2, y dosbarthiad gwaethaf sy'n bodoli. Mae canllawiau cynllunio cyngor a chenedlaethol yn eglur ar y mater hwn: nid ydych yn adeiladu datblygiadau preswyl ar y dosbarthiad hwn o orlifdir, a oedd, fel yr wyf i'n siŵr y gallwch chi ei werthfawrogi, Prif Weinidog, o dan ddŵr dros y penwythnos. Rwy'n ymwybodol na allwch chi siarad am faterion cynllunio unigol, ond pam all neilltuadau fel y rhain barhau i gael eu hyrwyddo gan gyngor Rhondda Cynon Taf, pan fo cymaint o wrthwynebiad lleol a Llywodraeth iddo? Nid yn unig y mae'n tanseilio ymddiriedaeth a hyder y cyhoedd yn y system gynllunio, ond maen nhw'n wastraff sylweddol o arian trethdalwyr. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n croesawu'r ffaith bod Rhondda Cynon Taf wedi bod yn diwygio eu CDLl ac yn ymgynghori ar hyn. 16 Ebrill oedd y dyddiad cau ac maen nhw bellach wedi bod yn symud ymlaen gyda'r hyn sy'n digwydd nesaf. Yn amlwg, mae'n rhaid iddyn nhw gydymffurfio ag anghenion a pholisïau cynllunio Llywodraeth Cymru. Mae pob CDLl yn destun prosesau statudol, sy'n cynnwys sawl cam ymgynghori. Fe wnaeth Llywodraeth Cymru hi'n eglur iawn, fel y dywedoch chi, ein bod ni'n credu y dylid cael gwared ar brosiectau Llanilltud Faerdref ac Efail Isaf o'r cynllun. Nid wyf i'n credu y byddai'n briodol i mi wneud sylwadau pellach ar gynlluniau a pholisïau unigol, gan fod y broses statudol honno yn dal i fynd rhagddi.

Mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe yn gwasanaethu tua 383,000 o bobl ac yn cyflogi ychydig o dan 12,500 o bobl. Rwy'n disgwyl i'r bwrdd iechyd weithio gyda'i bartneriaid, drwy'r grŵp cynllunio pan-glwstwr, i ddatblygu amrywiaeth gynyddol o wasanaethau gofal sylfaenol yn unol â'r model gofal sylfaenol i Gymru.

Diolch, Prif Weinidog. Gofal sylfaenol yw bloc adeiladu sylfaenol y gwasanaeth iechyd gwladol. Amcangyfrifir bod 90 y cant o gysylltiadau iechyd cleifion â meddygfeydd teulu. Mae Dwyrain Abertawe yn llawn meddygfeydd rhagorol. Pan aiff o'i le, ac na all cleifion gael apwyntiadau, yna mae'r pwysau yn cynyddu ar adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae'r gallu i gael apwyntiad yn amrywio fesul meddygfa. Pan fydd rhywun yn dweud eu bod nhw angen apwyntiad meddyg teulu brys, nid yw meddygfa yn dweud wrthyn nhw bod angen iddyn nhw fynd i adran damweiniau ac achosion brys yn helpu'r system. Nid yw'r system yn cael ei helpu chwaith gan atgyfeiriadau amhriodol i feddyg ymgynghorol. Mae angen i feddygfeydd teulu deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi. Byddai diogelu cyfran o wariant y gyllideb iechyd ar feddygfeydd teulu yn lle da i ddechrau. Rwy'n cael cwynion rheolaidd am un meddygfa deulu. A all Llywodraeth Cymru gyfarwyddo byrddau iechyd i fonitro cwynion am feddygfeydd teulu a'u trafod nhw gyda meddygfeydd teulu?

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu, yn gyntaf oll, bod yn rhaid i ni gydnabod faint o waith y mae meddygfeydd teulu yn ei wneud. Mae'n gwbl, gwbl ryfeddol eu bod nhw'n gweld 1.6 miliwn o bobl bob mis mewn poblogaeth o 3 miliwn. Mae graddfa'r gwaith hwn yn gwbl, gwbl ryfeddol. Ac ym mae Abertawe, rwy'n credu eu bod nhw'n darparu mynediad eithriadol i'w cleifion. Mae rhywfaint o hynny oherwydd, mewn gwirionedd, y bu contract newydd. Bu contract mynediad at feddygon teulu newydd. Maen nhw wedi ymrwymo i'r contract. Dywedodd naw deg saith y cant o feddygfeydd wrthym ni eu bod nhw'n cyflawni'r ymrwymiad hwnnw, gan gefnogi trefniadau mynediad tecach ledled Cymru. Ond rydych chi'n iawn, mae rhai meddygfeydd—ac rydym ni i gyd yn gwybod pwy ydyn nhw—nad ydyn nhw'n gwneud yr hyn y dylen nhw, ac rydych chi yn llygad eich lle, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n mynd ar drywydd y rheini. Yn sicr, pan oeddwn i'n Weinidog iechyd—rwy'n siŵr y bydd Jeremy yn gwneud yr un peth—pan fyddwch chi'n clywed amdanyn nhw, rydych chi'n codi'r ffôn ac rydych chi'n dweud, 'Rwy'n clywed nad yw hyn yn mynd yn dda', ac rydych chi'n mynd ar eu trywydd. Byddwn yn eich annog chi, fel Aelodau'r Senedd, i gysylltu â'r byrddau iechyd lleol i wneud yn siŵr eich bod chi'n sefyll dros eich etholwyr, gan fod y contract wedi cael ei lofnodi. Mae'r rhan fwyaf o feddygfeydd teulu ledled Cymru yn gwneud gwaith eithriadol, ond mae'n bwysig ein bod ni'n mynd ar drywydd y rheini nad ydyn nhw'n cydymffurfio â'r rheolau newydd hynny.

Rydych chi'n iawn, mae meddygon teulu yn gwneud gwaith eithriadol ledled Cymru. Rwyf i wedi clywed gan nifer yn ninas Abertawe dros tua'r mis diwethaf sydd wedi ysgrifennu ataf i yn bryderus am benderfyniad Llywodraeth y DU i gynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol yn y gyllideb ddiweddar. Dywedodd un meddyg teulu mewn meddygfa, meddygfa Tŷ'r Felin yng Ngorseinon, wrthyf mai'r cwbl y gall y penderfyniad hwnnw ei wneud, ac rwy'n dyfynnu, 'yw tanseilio mynediad a gofal cleifion yn uniongyrchol'. Gyda hynny mewn golwg, y cwbl y maen nhw'n gofyn i chi ei wneud yw ad-dalu'r costau, fel rhannau eraill o'r GIG. Felly, mae'n gais syml. A wnewch chi?

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod eu bod nhw, mewn gwirionedd, yn gweld mwy o bobl nag erioed o'r blaen. Felly, ceir cynnydd o 0.9 y cant i nifer y bobl sy'n cael eu gweld eleni o'i chymharu â'r llynedd. O ran y cyfraniadau yswiriant gwladol, yn amlwg, rydym ni wedi clywed yn gwbl eglur eu bod nhw'n poeni am y sefyllfa. Peidiwch ag anghofio bod y gwasanaeth iechyd eisoes wedi cael codiad sylweddol o ganlyniad i'r gyllideb. Nid yw hwnnw yn dod o unman, mae'n rhaid i hwnnw ddod o rywle, ac mae rhywfaint o hwnnw yn dod o gynnydd i gyfraniadau yswiriant gwladol. Nawr, rydym ni'n cydnabod bod materion penodol o ran meddygon teulu; yn amlwg, byddwn yn parhau i drafod hyn gyda nhw. Ond mae Llywodraeth y DU wedi ei gwneud yn eglur y bydd yr arian yn cael ei ad-dalu o ran pobl sy'n cael eu cyflogi yn uniongyrchol yn y sector cyhoeddus, ac nid yw hynny'n wir am feddygon teulu.

Rydym ni'n gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol i hyrwyddo amgylcheddau gwaith cynhwysol ym mhob sector, fel y gall menywod ac, yn wir, pob gweithiwr, weithio yn rhydd o'r cyfyngiadau a orfodir gan ddiwylliant rhywiaethol ac ofn bwlio, aflonyddu rhywiol a gwahaniaethu.

Diolch am eich ateb, Prif Weinidog.

Y mis hwn, adroddodd Sky News am fwy o ddatgeliadau ofnadwy am aflonyddu a chamymddwyn rhywiol yn y sector cyhoeddus, yn y gwasanaeth ambiwlans y tro hwn. Dilynodd yr adroddiad ymchwiliad blwyddyn o hyd i gamymddwyn rhywiol a wnaeth, rwy'n dyfynnu,

'ddatgelu diwylliant lle mae cam-drin ac aflonyddu ymhlith staff yn rhemp ac mae cleifion yn cael eu rhywioli.'

Mae Jason Killens, pennaeth y Gymdeithas Prif Weithredwyr Ambiwlans, AACE, ac Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Gwasanaethau Ambiwlans Cymru, yn cael ei ddyfynnu yn yr adroddiad yn dweud ei fod yn disgwyl 'cynnydd cyson' i nifer yr achosion, â mwy o barafeddygon yn cael eu diswyddo am ymddygiad rhywiol amhriodol dros y blynyddoedd nesaf ledled y DU, oherwydd y gwaith y mae AACE yn ei wneud i newid y diwylliant.

I fod yn eglur, nid oedd adroddiad Sky News yn cyfeirio at wasanaethau yng Nghymru yn benodol, ond yn anffodus rydym ni wedi gweld o'r blaen bod ymddygiad amhriodol ac annerbyniol o'r fath yn bresennol ar draws cymdeithas a gwasanaethau. Felly, Prif Weinidog, pa sicrwydd all Llywodraeth Cymru ei roi i'r gweithlu ac i'r cyhoedd yn ehangach ynghylch prosesau diogelu a diwylliant o fewn gwasanaeth ambiwlans Cymru? Hefyd, siawns nad yw'r amser wedi dod i ni ddefnyddio'r ysgogiadau sydd gennym ni yng Nghymru ar gyfer dull dim goddefgarwch sector cyhoeddus cyfan o ymdrin ag aflonyddu rhywiol sy'n cynnwys llwybrau ar gyfer chwythu'r chwiban, ac un sydd â chydweithrediad, ymrwymiad ac amodau atebolrwydd llawn a chadarn cyflogwyr ac undebau llafur, waeth pa mor anodd yw hynny. Felly, a all Llywodraeth Cymru ymrwymo i fwrw ymlaen â hyn a thrwy wneud hynny, arwain y ffordd i wneud y sector cyhoeddus yng Nghymru y lle mwyaf diogel a chynhwysol i weithio?

Diolch yn fawr iawn, Hannah, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig nodi bod y mwyafrif llethol y bobl sy'n gweithio yn ein sector cyhoeddus yn ymddwyn yn anhygoel o dda, ac mewn ffordd weddus. Ond dylai unrhyw un sy'n ymddwyn yn y ffordd annerbyniol hon gael ei hel i ffwrdd, a bod yn onest. Nid yw'n dderbyniol yn ein sector cyhoeddus heddiw i ni fod â'r sefyllfa hon o ran aflonyddu rhywiol. Roedd yr achos y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn sicr yn annerbyniol, ac rydych chi'n gwybod y byddwn i'n cymeradwyo'r hyn y mae Jason Killens wedi ei ddweud fel y prif weithredwr: mae'n rhaid diswyddo'r bobl hyn.

Ond, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni newid diwylliant cyn i ni gyrraedd hynny, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i bobl gydnabod nad yw tynnu coes mewn ffordd rywiol yn dderbyniol, ond mae angen newid yr holl naws o fewn gweithleoedd mewn gwirionedd. Rwy'n falch iawn o ddweud bod gennym ni gyfres o gynadleddau ar gyfer arweinwyr sector cyhoeddus sy'n hyrwyddo camau ymarferol i atal ac ymateb i aflonyddu yn y gweithle, ac sy'n cyd-fynd â Deddf Diogelu Gweithwyr (Diwygio Deddf Cydraddoldeb 2010) 2023. Fodd bynnag, fel y dywedais i, dim ond y man cychwyn yw cydymffurfiad â'r gyfraith; newid diwylliannol y mae angen i ni ei weld, ac rydym ni wedi bod yn dosbarthu, er enghraifft, pecyn cymorth TUC Cymru drwy'r rhwydweithiau sydd gennym ni.

A gaf i ddiolch i Hannah Blythyn am ofyn y cwestiwn pwysig iawn hwn heddiw? Prif Weinidog, mae aflonyddu rhywiol yn llawer rhy gyffredin yn y gweithle a'r tu allan iddo. Yn 2021, canfu Cymorth i Fenywod Cymru fod pedair o bob pum menyw yng Nghymru wedi dioddef rhyw fath o aflonyddu rhywiol yn y gweithle. Gall hyn gynnwys unrhyw beth o sylwadau diraddiol a chynigion digroeso i symudiadau digroeso a jôcs amhriodol. A bod yn onest, mae'n gwbl warthus ein bod ni, yn 2024, yn dal mewn sefyllfa lle mae cynifer o fenywod a merched yn cael eu gwneud i deimlo'n anghyfforddus wrth fynd i'r gwaith dim ond oherwydd yr ymddygiad hwn.

Ond nid mater gwaith yn unig yw hwn, Llywydd, a hefyd Prif Weinidog. Rydym ni'n gwybod bod llawer o fenywod a merched yn teimlo'n anghyfforddus, yn ofnus hyd yn oed, yn teithio ar eu pennau eu hunain ar drafnidiaeth gyhoeddus oherwydd profiadau blaenorol o aflonyddu rhywiol. Gyda hyn mewn golwg, Prif Weinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i atal yr ymddygiad a'r aflonyddu ffiaidd hwn tuag at fenywod a merched, i wneud iddyn nhw deimlo'n gyfforddus ac yn hyderus wrth deithio ar fysiau a gwasanaethau, ac yn y pen draw nad yw'r bygythiad o aflonyddu yn mynd i fod yn rhwystr ofnadwy sy'n mynd i'w hatal rhag defnyddio gwasanaethau cyhoeddus? Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Wel, dylai gwasanaethau cyhoeddus fod yn lle diogel, ac mae'n bwysig iawn ein bod ni'n arwain drwy esiampl yn Llywodraeth Cymru ac yn y sefydliadau yr ydym ni'n eu hariannu. Mae gennym ni bolisi dim goddefgarwch yn hyn o beth ac rwyf i eisiau i weithleoedd Llywodraeth Cymru yn arbennig fod yn fodel o ddiogelwch a pharch. Nid wyf i'n credu bod pobl yn deall yn iawn yr effaith y mae hyn yn ei chael ar fywydau pobl a bywydau menywod. Rydym ni'n sôn am nosweithiau di-gwsg, rydym ni'n sôn am straen a theimlad o fod yn agored i niwed gwirioneddol a theimlad gwirioneddol o bobl yn teimlo'n anghyfforddus ac yn teimlo ychydig yn ddi-rym, yn enwedig os oes perthynas rym. Ac mae'n rhywbeth yr wyf i'n ei gredu bod bron pob menyw wedi ei ddioddef, ac mae'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael ag ef.

Mae'n bwysig bod dynion yn tynnu sylw at yr ymddygiad hwn. Nid yw'n fater o fenywod yn unig; mae gan ddynion gyfrifoldeb yma hefyd i dynnu sylw ato. Peidiwch â sefyll o'r neilltu; gofalwch eich bod chi'n tynnu sylw ato, pa un a yw hynny yn y gweithle, ar drafnidiaeth gyhoeddus, yn y GIG. Dyna'r peth allweddol. Mae gennym ni i gyd gyfrifoldeb i atal hyn rhag digwydd.

Rŷn ni wedi ymrwymo i ddiwygio contract deintyddol y gwasanaeth iechyd yn seiliedig ar egwyddorion atal, risg, angen a mynediad. Mae trafodaethau ar gyfer contract newydd wedi dod i ben yn ddiweddar. Bydd y contract newydd hwn yn creu system sy'n fwy apelgar i ddeintyddion ac yn decach i gleifion.

Diolch am yr ateb. 

Datgelodd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ddiweddar bod diagnosis yn cael ei roi ar y camau mwyaf datblygedig ym mwy na hanner yr holl achosion o ganser y geg, a bod nifer yr achosion yng Nghymru yn codi bob blwyddyn. Gall mynediad prydlon at apwyntiadau deintyddol, wrth gwrs, helpu i ddarganfod arwyddion cynnar o ganser y geg, ond mae pobl yn fy rhanbarth yn dal i'w chael hi'n anodd cael apwyntiad deintyddol GIG. Yn 2022, cynhaliais arolwg ar y mater hwn, gan dderbyn cannoedd o ymatebion, pryderon yr wyf i wedi eu codi gyda chi a'r Llywodraeth, ond mae etholwyr yn dal i ddod ataf i yn gofyn am gymorth. Dywedodd un practis deintyddol yng Nghastell-nedd yn eu hymateb i mi, 'Mae argyfwng o ran gweithlu deintyddol. Rydyn ni'n ei chael hi'n arbennig o anodd dod o hyd i ddeintyddion sy'n barod i ddarparu gwasanaethau GIG.'  

Mae deintyddion a'u staff yn aml yn dwyn pwysau rhwystredigaeth y cyhoedd. Maen nhw hefyd yn teimlo'n rhwystredig eu hunain oherwydd nad ydyn nhw'n gallu gwasanaethu eu cleifion GIG yn iawn. Fe wnes i gyfarfod â Phwyllgor Deintyddol Lleol Morgannwg i drafod hyn ac fe wnaethon nhw ddweud bod pethau y gall Llywodraeth Cymru eu gwneud ar unwaith i osgoi troi pobl i ffwrdd, er enghraifft, dangos mwy o hyblygrwydd o ran y metrigau cleifion hanesyddol a chleifion newydd a brys, gan fod y rhain yn arwain at ganlyniadau anfwriadol. Mae iechyd deintyddol ac iechyd y geg pobl mewn perygl ac mae deintyddion GIG yn pleidleisio gyda'u traed, felly pa ystyriaeth mae'r Llywodraeth wedi ei rhoi i'r mathau hyn o alwadau? Ac rwy'n falch o glywed y gallwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i mi am y trafodaethau. Pryd fydd hynny'n dod i rym? Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Rydyn ni mewn sefyllfa anodd o ran deintyddiaeth. Nid yw'n rhywbeth sy'n unigryw i Gymru, ond rwy'n falch iawn o weld bod y newid i'r contract deintyddol yng Nghymru wedi gwneud gwahaniaeth, yn enwedig os gwnewch chi ei gymharu â'r sefyllfa dros y ffin. Os edrychwch chi ar eich rhanbarth chi yn unig, mae 69,000 o bobl nad oedden nhw'n gallu gweld deintydd yn flaenorol wedi gweld deintydd erbyn hyn, ac mae hynny'n a—[Torri ar draws.] Hoffech chi i mi ateb? Mae chwe deg naw mil o bobl wedi gweld deintydd GIG. Felly, mae'n bwysig, rwy'n credu, cydnabod bod contract deintyddol newydd wedi cael ei lofnodi. Bydd manylion y contract hwnnw ar gael yn fuan, ond rwy'n gobeithio y bydd yn mynd i'r afael â rhai o'r materion yr ydych chi'n pryderu amdanyn nhw.

Ceir problem hefyd yn ymwneud â'r gweithlu. Rydym ni'n ceisio cynyddu lleoedd hyfforddi i bob aelod o'r tîm deintyddol, a gadewch i ni fod yn eglur: mae gennym ni ddiddordeb yn y tîm deintyddol cyfan, nid mewn deintyddion yn unig. Mae hynny'n anodd ei gyflawni yn yr argyfwng ariannol presennol ac, yn amlwg, mae'n cymryd amser i bobl ddod drwy'r system. Ond rwy'n falch iawn o weld ein bod ni eisoes wedi cynyddu nifer y bobl sy'n gwneud therapi deintyddol, ac rydym ni hefyd yn gweld y graddedigion cyntaf i gymhwyso o raglen hylendid deintyddol Prifysgol Bangor.

Bydd llawer ohonoch chi yma wedi gweld drosoch eich hunain y manteision yn eich cymunedau lleol. Mae mwy na 4,000 o fannau gwyrdd wedi cael eu creu neu eu gwella ar gyfer natur a thyfu bwyd, gan weddnewid ein trefi a bywydau gwirfoddolwyr di-rif, a gadewch i ni beidio ag anghofio'r gwirfoddolwyr. Mae'r canlyniadau cymdeithasol ac economaidd yn cael eu gwerthuso yn annibynnol ar hyn o bryd, ochr yn ochr ag asesiad bioamrywiaeth.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Gwae ni os ydym ni'n anwybyddu natur a'r argyfwng presennol sy'n ein hwynebu. Dim byd natur, dim peillwyr, dim bwyd, dim economi. Mae'n rhaid i ni gyd sylweddoli na all natur ffynnu mewn glaswelltir wedi'i dorri yn daclus—nid yw natur yn daclus—ac mae'n rhaid i ni reoli ardaloedd yn iawn er mwyn iddi ffynnu. Yn ei dro, mae cysylltu â natur yn fuddiol iawn i'n llesiant meddyliol a chorfforol ein hunain. Yfory, rwy'n noddi arddangosfa gan Un Llais Cymru, yn arddangos cyflawniadau anhygoel ein cynghorau tref a chymuned trwy raglen ariannu Lleoedd Lleol ar gyfer Natur. A wnewch chi ymuno â mi i annog Aelodau a'r cyhoedd i ddod i'r digwyddiad yfory, i ddysgu mwy am adfer bioamrywiaeth mewn mannau cyhoeddus yn ein cymunedau lleol?

Diolch yn fawr iawn, Carolyn. Dydw i ddim yn gwybod sut rydych chi'n cadw llygad ar gynifer o bethau—mae'n ymddangos eich bod chi'n ymwybodol o bopeth—ond diolch yn fawr iawn am gynnal y digwyddiad hwnnw yfory oherwydd rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y dylem ni ei ddathlu. Rwy'n credu y dylai pawb gymryd golwg ar yr hyn sy'n digwydd yn y maes hwn o ran ein gweithrediad o'r rhaglen Lleoedd Lleol ar gyfer Natur. Y peth gwych yw mai dyma'r bumed flwyddyn y mae'n weithredol, ac mae'n wych bod Un Llais Cymru yn arwain rhywfaint o hyn. Partneriaethau cymunedol yw'r prosiectau, a dyna'r peth allweddol: mae'n golygu cael y gymuned i gymryd rhan. Fel y dywedais i, ceir 20,000 o wirfoddolwyr, ac mae hyn wir yn newid bywydau pobl. Felly, mae'n rhywbeth y dylem ni ei ddathlu, ac mae'n gwneud gwahaniaeth nid yn unig i'r bobl hynny, ond hefyd, yn amlwg, i fioamrywiaeth. Dim ond i roi enghraifft i chi, mae mwy na 2,400 o safleoedd peillwyr, 800 o safleoedd tyfu bwyd, a 700 o berllannau cymunedol, yn ogystal ag 86 o erddi therapiwtig ar gyfer iechyd a llesiant meddwl. Mae hynny i gyd yn rhywbeth i'w ddathlu. Mae angen hwb ar bob un ohonom ni, mae'r Nadolig yn agosáu, ewch i gael golwg ar yr hyn sy'n digwydd yn eich amgylchedd lleol yn y maes hwn.

Yn olaf, cwestiwn 8, Adam Price.

Ein bwriad yw rheoli pobl ag anghenion gofal brys yn y gymuned a gwella’r cynlluniau ar gyfer rhyddhau. Bydd hyn yn golygu bod mwy o ambiwlansys ar gael mewn argyfwng. Yn ddiweddar, rŷn ni wedi lansio'r her 50 diwrnod, cyhoeddi canllawiau newydd ar drosglwyddo cleifion o ambiwlansys, a recriwtio 26 o glinigwyr i ddarparu cyngor o bell o ganolfannau cyswllt 999.

Brif Weinidog, mae'r sefyllfa o ran amseroedd aros ar gyfer ambiwlansys yn sir Gaerfyrddin wedi cyrraedd sefyllfa hollol argyfyngus. Clywais i ddim ond mis yma gan etholwr, a'i mam yn ei nawdegau wedi cwympo ac anafu am 6 o'r gloch y bore, yr ambiwlans wedyn yn methu â chyrraedd tan 2 o'r gloch yn y prynhawn, a hithau mewn poen difrifol trwy'r amser. Wrth gyrraedd yr adran frys wedyn, bu'n rhaid iddi aros dros nos yn yr ambiwlans hwnnw nes iddi gael ei chludo i ysbyty arall am 3 o'r gloch y bore. Mewn achos arall ar ddechrau'r mis, mi gafodd chwaraewr rygbi yn Nantgaredig ei anafu, a gorfu ef a'r ffisios oedd yn gofalu amdano fe aros ar y cae, ar noson oer aeafol, am chwech awr, i ambiwlans gyrraedd o ysbyty pum milltir i ffwrdd. 'Dywedwch llai, gwnewch fwy' yw'r hyn a ddywedoch chi gynnau. Ydych chi'n gallu sicrhau i fi na fydd fy etholwyr i yn gorfod wynebu'r sefyllfaoedd hollol annerbyniol yma dim mwy?

Diolch yn fawr. Mae'r achosion yna yn annerbyniol, ac mae'n bwysig ein bod ni yn rhoi pwysau ar y gwasanaeth ambiwlans ac ar y bwrdd iechyd i wella'r sefyllfa. Ond, wrth gwrs, mae lot o bwysau. Mae'n anodd iawn i gael pobl allan o ddrws cefn yr ysbytai, a dyna beth rŷn ni'n trio ei wneud, a hefyd atal pobl rhag mynd i mewn yn y lle cyntaf, gofalu amdanyn nhw yn eu cartrefi. Dwi'n falch o ddweud bod bwrdd iechyd Hywel Dda wedi gweld gwelliant o 10 y cant o ran galwadau coch, o gymharu gyda'r un mis y llynedd.

Roedd galwadau ambiwlans 18 munud yn gyflymach na'r cyfartaledd cenedlaethol, ac yna cafwyd gostyngiad o 20 y cant yn nifer yr oriau ambiwlans a gollwyd yng Nglangwili, o'i gymharu â mis Hydref y llynedd. Felly, mae pethau'n gwella. Mae gennym ni dipyn o ffordd i fynd; nid yw'n hawdd datrys y mater hwn. Mae yna fregusrwydd gwirioneddol o ran gofalu yn y gymuned. Rwy'n credu bod y model yn Hywel Dda, gan weithio gydag awdurdodau lleol, wir yn rhywbeth—. Os nad ydych chi wedi bod i'w weld, mae'n werth mynd i weld sut mae'r holl wahanol asiantaethau yn gweithio gyda'i gilydd, i atal pobl rhag dod i mewn yn y lle cyntaf, gan ofalu amdanyn nhw yn eu cartrefi eu hunain, gwneud yn siŵr bod cymorth yn cael ei roi ymlaen llaw i'w hatal rhag gorfod mynd, fel bod yr achosion rydych chi wedi'u hamlinellu wir yn faterion brys ac angen mynd i'r ysbyty, wir yn llwyddo i fynd drwy'r system yn gyflymach.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes. Y Trefnydd sy'n gwneud y datganiad yma. Jane Hutt.

Diolch, Llywydd. Mae dau newid i agenda heddiw. Bydd datganiad llafar ar storm Bert. Bydd datganiad llafar ar baratoi ar gyfer diwygio bysiau nawr yn cael ei wneud ar 10 Rhagfyr. Mae busnes drafft y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, a gaf i alw am ddau ddatganiad heddiw? Y cyntaf gan y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am sgiliau o ran prentisiaethau. Cyhoeddodd ColegauCymru a Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru adroddiad ddoe i ddangos effaith y toriadau mewn cyllid prentisiaethau yng Nghymru yn y flwyddyn ariannol hon. Yn ôl yr adroddiad, fe arweiniodd y toriadau hynny at ergyd o dros £50 miliwn i economi Cymru. Fe wnaethon ni weld gostyngiad enfawr, gostyngiad o 30 y cant, mewn prentisiaethau iechyd a gofal cymdeithasol, a gostyngiad o 20 y cant mewn prentisiaethau adeiladu—dau gonglfaen pwysig iawn o ran ein heconomi ni, ac yn amlwg, o safbwynt iechyd a gofal cymdeithasol, rhai pwysig iawn i'n gwasanaethau cyhoeddus hefyd. Yr hyn sy'n waeth yw ei bod hi'n ymddangos bod y toriadau hynny mewn prentisiaethau wedi cael mwy o effaith ar gymunedau difreintiedig nag ar fannau eraill. Rwy'n credu bod angen ymateb gan Lywodraeth Cymru i'r adroddiad hwn, a gofynnaf i chi gael yr ymateb hwnnw ar gyfer Aelodau gan y Gweinidog sy'n gyfrifol. 

Yn ail, mae llawer o ffermwyr yn fy etholaeth i wedi cysylltu â mi ynglŷn â'r dull seiliedig ar galendr o wasgaru slyri a'r effaith y mae hynny'n ei chael ar y ffordd maen nhw'n rheoli eu tir. Rydyn ni i gyd yn gwybod bod dull o wasgaru slyri sy'n seiliedig ar wyddoniaeth yn fwy priodol a bod amodau tywydd y tu hwnt i'r cyfnod presennol lle mae slyri yn cael ei wahardd rhag cael ei wasgaru sy'n addas ar gyfer gwasgaru slyri. Felly, rwy'n credu bod angen i ni gael trafodaeth bellach ar y mater hwn er mwyn symud agenda bolisi Llywodraeth Cymru i un a gefnogir gan wyddoniaeth ac, a dweud y gwir, nid gan ddull calendr syml, nad yw'n gweithio.

Diolch yn fawr, Darren Millar. Mae'r Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol wedi clywed eich cwestiwn am brentisiaethau. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol cael yr wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd cadarnhaol sydd wedi'i wneud o ran darparu prentisiaethau. Rwy'n credu y bydd gennych chi ddiddordeb hefyd i wybod bod y Gweinidog a minnau wedi ymddangos gerbron y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ddoe, ac roedd hi'n galonogol iawn clywed am lwyddiant Cymry ifanc yn ffair WorldSkills ym Manceinion yr wythnos diwethaf, a pha mor drawiadol oedd hi. Roedd hwnnw'n bwyllgor trawsbleidiol lle gwnaeth bobl glywed am y ffyrdd trawiadol y mae ein pobl ifanc ni wedi ennill y sgiliau hynny, a llawer ohonyn nhw drwy'r llwybr prentisiaethau.

Ond hefyd efallai y gallaf achub ar y cyfle i longyfarch Coleg Caerdydd a'r Fro, a oedd—. Yn wir, rwy'n gwybod mai Luke Fletcher oedd yn cynnal hyn. Roedd llawer ohonon ni'n bresennol, oherwydd roedd hon yn enghraifft o arloesi yng Ngholeg Caerdydd a'r Fro gyda'u llwybr cynllun prentisiaeth iau. Rwy'n siŵr bod gan y Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch ddiddordeb yn hynny hefyd. Felly, oes, mae pwysau enfawr wedi bod o ganlyniad i 14 mlynedd o bolisïau cyni'r Ceidwadwyr, ond rydyn ni wedi buddsoddi, rydyn ni wedi gwneud hyn yn flaenoriaeth, ac rwyf wedi rhoi dwy enghraifft o sut rydyn ni wedi bod yn cyflawni prentisiaethau.

Mae arna i ofn nad oes gennyf i'r wybodaeth o fy mlaen i yma am y ffordd y mae slyri yn cael ei wasgaru, ond byddaf i'n gofyn i'r Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig roi gwybod i mi a'm harwain i, a hefyd roi ateb i chi ar y pwynt hwnnw am yr amseru a'r trefniadau. Rwy'n siŵr bod hyn yn rhywbeth y mae'r gymuned ffermio yn ymwneud yn llawn ag ef o ran dylanwadu, os oes gennym ni unrhyw ddylanwad ar sut y caiff hynny ei wneud. Ond diolch i chi am godi'r cwestiwn.

A gaf i ddiolch i chi, Trefnydd, am gynnwys y datganiad heddiw yn dilyn ein cais ar storm Bert? Mae'n bwysig ein bod ni'n cael cyfleoedd fel Senedd. A gaf i ofyn hefyd ein bod ni'n derbyn diweddariadau a chyfleoedd rheolaidd nawr, o gofio bod y Prif Weinidog newydd sôn am ei chyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru yr wythnos nesaf? Hoffwn i hefyd ofyn i'r Llywodraeth fod yn ofalus iawn gyda'r negeseuon ynghylch hyn, a thybed a allech chi fwydo hynny'n ôl. Mae sôn am nifer y cartrefi sydd wedi'u hachub oherwydd buddsoddiad yn rhoi gobaith a sicrwydd ffug i bobl. Nid ydyn ni'n gwybod hynny'n bendant eto. A allwn ni fod yn hynod ofalus gyda stormydd eraill a fydd yn dod dros y gaeaf? Mae angen i ni sicrhau bod pawb yn cymryd y camau i gadw eu hunain yn ddiogel. O ran diweddariadau rheolaidd, cyfle rheolaidd i drafod hyn, hoffwn i glywed hefyd gan y Llywodraeth ynghylch paratoadau ar gyfer stormydd yn y gaeaf. Rydym yn gwybod bod tywydd mwy eithafol yn digwydd yn amlach. Gofynnais i'r Dirprwy Brif Weinidog yr wythnos diwethaf ynglŷn â sut rydyn ni'n paratoi. Rydyn ni wedi cael diweddariadau gan Lywodraeth Cymru, ond o ystyried pa mor aml mae'r stormydd hyn yn digwydd, rwy'n credu bod angen rhagor o wybodaeth arnom cyn y toriad, oherwydd dydyn ni ddim yn gwybod beth sydd i ddod dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

Diolch yn fawr, Heledd Fychan, am eich cwestiwn.

Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn, a doedd dim amheuaeth bod angen datganiad llafar heddiw ar storm Bert. Wrth gwrs, fe fydd yna gwestiynau parhaus, diweddariadau parhaus, datganiadau parhaus, wrth i ni ddysgu'r gwersi. Yn wir, rydyn ni'n deall effaith y profiad dinistriol hwn yr aeth cynifer o bobl drwyddo dros y penwythnos. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth lle mae angen i ni gyd fod yn ymwybodol o sut rydyn ni'n mynd i'r afael ag ef, ac wrth gwrs mae gennym ni'r datganiad llafar gan y Dirprwy Brif Weinidog yn ddiweddarach y prynhawn yma, ac i gydnabod effaith ddinistriol storm Bert ar y rhai y mae wedi effeithio arnyn nhw, a hefyd y rhai yr effeithiwyd arnyn nhw o'r blaen—wrth gwrs, rydyn ni'n mynd yn ôl—ar ôl storm Dennis hefyd. Ond mae'n bwysig ein bod ni'n cydnabod rôl y gwasanaethau brys, yn enwedig dros y penwythnos, ac awdurdodau lleol.

Rwy'n credu mai rhywbeth sydd heb ddod i'r amlwg eto yw rôl y gymuned, a'r ffordd y gwelsom y gymuned yn dod allan, a'r cymdogion. Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi cyfeirio at bobl yn curo ar ddrysau yn eu strydoedd a'u cymunedau. Rwy'n gwybod bod pobl wedi cysylltu â nifer o Aelodau'r Senedd yn y ffordd honno hefyd—Mick Antoniw, Alun Davies; Buffy Williams a chithau hefyd, rwy'n gwybod. Ymatebodd pawb, a daeth gwirfoddolwyr allan.

Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n cydnabod bod newid hinsawdd yn cynyddu'r risg o lifogydd yn ein cymunedau. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn cynnig cymorth ar beth i'w wneud cyn, yn ystod ac ar ôl llifogydd. Mae hynny ar gael ar eu gwefan, ac rydyn ni'n annog pobl sy'n bryderus neu y mae llifogydd yn effeithio arnyn nhw i ddarllen am y cymorth hwn. Rwy'n credu bod hwn yn gyfnod lle mae'n rhaid i ni atgoffa pawb eto—. Byddan nhw i gyd yn meddwl, unrhyw un ar draws Cymru, ac yn fy etholaeth i, y mae llifogydd wedi cael effaith fawr arnyn nhw yn y gorffennol—. Bob tro mae'n bwrw glaw, rydych chi'n meddwl, 'A fydd llifogydd?' Rydyn ni'n ymwybodol iawn o hynny. Ond yn ffodus, roedd llawer nad oedd storm Bert wedi effeithio arnyn nhw. Felly, gadewch i ni gael y datganiad y prynhawn yma a mynd o fanna.

Rwy'n gofyn am ddau ddatganiad. Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r M4 rhwng Llandarcy ar gyffordd 43 a chyffordd 38, sydd â dwy lôn yn unig. Rwy'n treulio llawer o amser pan fyddaf i'n teithio rhwng fy nghartref yn Abertawe a'r Senedd mewn tagfeydd traffig rhwng y cyffyrdd hynny. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried gwahardd lorïau rhag defnyddio'r lonydd pellaf allan ar adegau prysur? Yn rhy aml o lawer, mae lori araf yn pasio lori araf iawn, gan achosi tagfeydd difrifol.

Yr ail yw datganiad ar wyddorau bywyd, sy'n rhan o economi'r byd sy'n tyfu'n gyflym. Dylai hyn gynnwys twf cyflogaeth gwyddorau bywyd yng Nghymru a strategaeth Llywodraeth Cymru i gynyddu nifer y cwmnïau gwyddorau bywyd a'r nifer sy'n cael eu cyflogi i niferoedd tebyg i dde-ddwyrain Lloegr, a fyddai'n cynyddu gwerth ychwanegol gros a'r cyflog canolrifol yng Nghymru.

Diolch yn fawr, Mike Hedges. Rydych chi, wrth gwrs, yn ymwybodol iawn o'r mater ynghylch yr M4, fel y mae'r rhai sy'n teithio ar ei hyd i fynd a dod drwy eich etholaethau i'r Senedd ac ymhellach i ffwrdd. Rwy'n ymwybodol iawn bod yna dagfeydd yn yr ardal hon rydych chi'n cyfeirio ati yn ystod oriau brig. Mae'r rhan fwyaf o'r rhan hon o'r M4 yn destun terfyn cyflymder o 50 mya ar gyfer ansawdd aer yn arbennig. Rwy'n siŵr y gallwn ni drafod hyn ymhellach. Rwy'n deall y byddai angen gorchymyn traffig i atal cerbydau HGV rhag defnyddio lôn dau—o ran llifau traffig, byddai angen gorchymyn traffig i'w hatal. Mae wedi cael ei ddefnyddio yn Lloegr, yn ddiddorol—ac efallai y bydd rhai ohonon ni'n gwybod hyn—ar yr M42, ond ar ran dwy lôn sy'n dringo lle nad oes unrhyw gyfyngiad cyflymder arall ar waith. Ond gallaf ddweud, rydych chi wedi codi'r cwestiwn hwn, mae'n cael ei ystyried, ac efallai y bydd cyfleoedd i newid dulliau teithio, a allai gael ei ddatblygu gyda chynllun trafnidiaeth rhanbarthol de-orllewin Cymru yn ymgysylltu â'r cyd-bwyllgor corfforaethol, a hefyd i gael dylanwad ar fuddsoddiad yn y rhwydwaith ffyrdd strategol gan Lywodraeth Cymru yn ein cynllun cyflawni trafnidiaeth cenedlaethol. Felly, rydych chi wedi'i godi, ac rwy'n gwybod y bydd yn cael ei ystyried wedyn.

A diolch am eich cwestiwn am wyddorau bywyd. Felly, mae hyn yn bwysig o ran yr effaith gadarnhaol. Os ydych chi'n edrych ar wyddorau bywyd yng Nghymru, mae'n cynnwys rhyw 319 o safleoedd busnes, yn amrywio o fentrau bach a chanolig i gwmnïau mawr o'r radd flaenaf, fel y nodoch chi, gyda'r trosiant hwnnw—trosiant o £2.85 biliwn—a chynnydd ar y flwyddyn flaenorol. Ac mae'n bwysig cydnabod, cyn belled ag y mae cymorth Llywodraeth Cymru yn y cwestiwn, ein bod ni'n hyrwyddo Cymru ym marchnadoedd y DU a thramor, ac mae busnesau gwyddorau bywyd yn hanfodol o ran swyddi a phrosiectau mewnfuddsoddi newydd o safon sy'n dod i mewn i Gymru.

Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig edrych ar hyn o ran y ffaith bod gennym ni dîm rheoli cysylltiadau penodedig ym mhob un o'r rhanbarthau sy'n gweithio ar hyn. Mae gennym ni gynllun gweithredu allforio ar gyfer Cymru, ymrwymiad yn y rhaglen llywodraethu, ac, yn wir, wrth gwrs, mae gennym ni Hwb Gwyddorau Bywyd Cymru, sy'n gweithio tuag at y genhadaeth o drawsnewid iechyd a lles a llesiant economaidd y genedl.

Rwy'n galw am un datganiad gan Lywodraeth Cymru ar ymdrin â thlodi tanwydd yng Nghymru. Mae hi'n Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Tlodi Tanwydd National Energy Action yfory, ac rwy'n falch o fod yn ei gefnogi fel cadeirydd grŵp trawsbleidiol y Senedd ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni. Yng Nghymru, amcangyfrifir bod hyd at 98 y cant o aelwydydd incwm isel yn byw mewn tlodi tanwydd. Gyda phrisiau ynni yn debygol o aros yn uchel drwy gydol y gaeaf—ymhell uwchlaw y lefelau cyn yr argyfwng—bydd llawer o aelwydydd yn ei chael hi'n anodd cadw'n gynnes ac yn iach. Mae angen dybryd i wella effeithlonrwydd ynni cartrefi sy'n dlawd o ran tanwydd yng Nghymru, gyda biliau ynni sy'n isel yn barhaol.

Yng nghyfarfod ar y cyd y grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni a'r grŵp trawsbleidiol ar dai yr wythnos diwethaf, gwnaeth y drafodaeth  gynnwys rhaglen Cartrefi Cynnes Llywodraeth Cymru. Mae angen cynyddu'r buddsoddiad ynddi, nad yw'n ddigonol ar hyn o bryd, yn sylweddol er mwyn mynd i'r afael â maint yr her yng Nghymru, gyda chyfle i ddefnyddio symiau canlyniadol o gynllun Cartrefi Cynnes Llywodraeth y DU i helpu i wneud hyn. Rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, a hefyd am eich stiwardiaeth wrth gadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd, yr wyf yn ei fynychu'n rheolaidd, ac yr wyf yn siŵr y byddaf yn debygol o'i fynychu maes o law. Mae hefyd yn bwysig iawn cydnabod bod hyn yn rhywbeth yr ydym yn gweithio'n agos iawn arno, nid yn unig o ran ymdrin â thlodi tanwydd drwy nifer o fentrau, fel, er enghraifft, cyllid y Sefydliad Banc Tanwydd. Ac, wrth gwrs, yr wythnos diwethaf daeth y Sefydliad Banc Tanwydd i'r Senedd, ac roeddwn i'n gallu cyhoeddi cyllid o £700,000 i'r Sefydliad Banc Tanwydd—fe gyhoeddais i hynny ychydig wythnosau yn ôl—yn ychwanegol at y £500,000 yr wyf wedi'i ddarparu, a fydd yn diwallu anghenion llawer o aelwydydd, yn enwedig y rhai sydd â mesuryddion rhagdalu a'r rhai nad ydyn nhw ar y grid.

Ond mae hefyd yn bwysig ein bod ni'n cysylltu hyn â'r rhaglen Cartrefi Cynnes. Wrth gwrs, Jayne Bryant, Ysgrifennydd y Cabinet dros Dai a Llywodraeth Leol sy'n gyfrifol am y rhaglen honno, ond mae'n gweithio'n agos iawn gyda mi o ran ei chyflawni. Ac rwy'n gwybod y byddwn ni'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am hyn yn fuan iawn. A gaf i ddweud, o ran y rhaglen Cartrefi Cynnes, bod hwn yn rhywbeth sy'n mynd i wneud, ac sydd eisoes yn gwneud, gwahaniaeth enfawr i fywydau pobl? Mae'n gynllun a gafodd ei lansio ar 1 Ebrill, ac mae'n £30 miliwn yn fwy yr ydyn ni'n ei fuddsoddi i leihau nifer yr aelwydydd incwm isel sy'n byw mewn cartrefi oer, llaith. Ac rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig ein bod ni'n cydnabod bod hyn yn cyfrannu at gyflawni Cymru sero net erbyn 2050, ac yn galluogi pontio teg yn uniongyrchol. Mae gennym ni becyn o fesurau i inswleiddio a datgarboneiddio cartrefi, a fydd yn arwain at ostyngiad mewn biliau ynni, i symud teuluoedd ac aelwydydd allan o dlodi tanwydd.

Hoffwn i gysylltu fy hun â sylwadau Heledd Fychan yn gynharach.

Trefnydd, mae Ofgem wedi cyhoeddi y bydd y cap ar brisiau ynni'n cael ei godi ym mis Ionawr. Bydd hynny, heb amheuaeth, yn gwthio mwy o bensiynwyr i dlodi ar yr union adeg y mae eu lwfans tanwydd gaeaf yn cael ei dorri mor greulon. Hoffwn i'r Llywodraeth wneud datganiad, os gwelwch yn dda, yn nodi sut mae'n credu y bydd y cynnydd cywilyddus hwn mewn prisiau gan Ofgem yn effeithio ar aelwydydd Cymru, yn enwedig pensiynwyr sydd ar drothwy tlodi. Nawr, hoffwn ofyn am eich cefnogaeth wrth alw ar bennaeth Ofgem i ymddangos gerbron un o bwyllgorau'r Senedd, fel y gallan nhw gyfiawnhau'r cynnydd hwn mewn biliau cwsmeriaid—cynnydd sy'n dod ar adeg pan ydyn ni eisoes yn disgwyl hyd at 4,000 o farwolaethau ychwanegol yng Nghymru oherwydd toriad San Steffan i'r lwfans tanwydd gaeaf. Rydyn ni'n gwybod bod ein marchnad ynni wedi chwalu—mae'n gweithio er budd cyfranddalwyr yn lle cadw pobl yn fyw—ond, yn anffodus, mae gennym ni Lywodraeth yn San Steffan sy'n gwneud pethau llawer iawn yn waeth y gaeaf hwn. Felly, a all y datganiad hwnnw nodi effeithiau tebygol y ddau bolisi creulon hyn sy'n cael eu cyflwyno gyda'i gilydd—cynnydd mewn biliau ynni a'r toriad difaol hwn i'r lwfans tanwydd gaeaf?

Diolch, Delyth Jewell, am y cwestiwn yna. Yn dilyn ymlaen o fy ymateb i Mark Isherwood am rai o'r mesurau rydyn ni'n eu cymryd—mesurau pwrpasol—yng Nghymru, fel y cymorth nid yn unig i'r Sefydliad Banc Tanwydd, sy'n helpu yn arbennig yr aelwydydd incwm isel iawn hynny sydd ar fesuryddion rhagdalu neu nad ydyn nhw ar y grid, ond hefyd ein cynllun Cartrefi Cynnes gwerth £30 miliwn, roedden ni'n siomedig iawn gyda'r cap ar brisiau ynni, nid dim ond yr un a gafodd ei gynyddu ym mis Hydref, sy'n ergyd i nifer o aelwydydd ar draws Cymru. Fe wnes i gyfarfod ag Ofgem, ac, yn wir, fe ddaeth Ofgem hefyd i'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd.

Mae'n hanfodol hefyd ein bod ni'n dylanwadu ar gyflenwyr ynni—fe wnes i gwrdd â chyflenwyr ynni yn ddiweddar—i ddweud wrthyn nhw fod angen iddyn nhw wneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi eu cwsmeriaid trwy'r cyfnod anodd hwn. Gallan nhw wneud hyn gyda chynlluniau talu teg a fforddiadwy a chymorth brys, ac mae llawer ohonyn nhw'n buddsoddi yn y ffordd honno. Ac, a dweud y gwir, mae Sefydliad Bevan wedi annog cwsmeriaid i ymgysylltu â'u cyflenwyr ynni yn y ffordd hon. Ond rydw i hefyd yn mynd i siarad ag Ofgem am y cynnydd diweddaraf a gafodd ei gyhoeddi, oherwydd, er ei fod yn llai o gynnydd, mae'n dal i fod yn gynnydd yn y cap ar brisiau. Mae'n siomedig, ar ben y cynnydd o 10 y cant ar y cap ar brisiau blaenorol o £1,568. Felly, byddaf i'n codi hyn gydag Ofgem. Ond pan fyddaf i gydag Ofgem, rydw i eisiau codi gyda nhw—ac rwy'n gwybod eich bod chi wedi galw am hyn, Delyth Jewell—dylen ni alw arnyn nhw i ymgysylltu'n llawn â'r alwad am dariff cymdeithasol, oherwydd mae hynny'n rhywbeth rydyn ni'n credu byddai'n diogelu'r aelwydydd mwyaf bregus.

Trefnydd, hoffwn i alw am ddatganiad ar ddiogelwch yn yr awyr agored, yn enwedig o ran gwasanaethau achub. Fe wnaeth y grŵp trawsbleidiol ar weithgareddau awyr agored gyfarfod ddydd Gwener, yn Llanberis, sef yr orsaf achub mynydd brysuraf yn y Deyrnas Unedig gyfan. Y llynedd, fe gawson nhw dros 300 o alwadau am gymorth, ac maen nhw eisoes wedi cael mwy o alwadau am gymorth hyd yma eleni na thrwy gydol y llynedd at ei gilydd. Yn eu geiriau nhw, nid yw eu gwasanaeth yn gynaliadwy. Mae'n cael ei gynnal yn llwyr gan wirfoddolwyr, heb unrhyw arian o gwbl gan y Llywodraeth, gyda phob galwad yn para, weithiau, am oriau, gyda llawer o bobl yn cymryd rhan, yn aml yn ymdrin â sefyllfaoedd trawmatig ac weithiau, yn anffodus, trasig. Wrth gwrs, os nad ydyn nhw'n darparu'r gwasanaeth gwirfoddol hwnnw, mae'r cyfrifoldeb ar ysgwyddau gwasanaethau'r heddlu. Maen nhw'n dweud eu bod nhw wedi'u hymestyn i'r eithaf. Felly, hoffwn i gael datganiad yn amlinellu barn y Llywodraeth ar ddiogelwch yn yr awyr agored ac, yn benodol, sut y gallai gefnogi gwasanaethau achub yma yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn, Sam Rowlands, a diolch am dynnu ein sylw ni at hyn ar ôl i'r grŵp trawsbleidiol ar weithgareddau awyr agored gyfarfod yn Llanberis a chyfarfod â'r holl wirfoddolwyr hynny yn y gwasanaeth achub mynydd. Ac maen nhw i gyd yn wirfoddolwyr, maen nhw'n ymroddedig, yn ddewr, yn ymrwymedig, ac rydyn ni'n cydnabod y rhan y mae'r gwasanaeth achub mynydd yn ei chwarae ledled Cymru wrth gadw pobl yn ddiogel yn ein mannau awyr agored. Ac, wrth gwrs, gall hynny fod bob amser o'r dydd, ym mhob tywydd. Mae angen llawer o hyfforddiant a chymorth arnyn nhw. Mae'n wasanaeth achub proffesiynol iawn sy'n cael ei ddarparu gan wirfoddolwyr.

O ran sut y gallwn ni eu helpu nhw ymhellach, mae yna wahanol ffyrdd. Rwy'n deall bod swyddogion iechyd yn ymgysylltu â'r gwasanaeth achub mynydd am gyllid i gefnogi elfennau o'u gwaith yn y dyfodol, ac maen nhw'n aros am achos busnes gan y gwasanaeth achub mynydd. Hefyd, gan edrych ar ffyrdd y gall cymorth gael ei roi o ran cyllid ar gyfer cyfarpar diogelu, mynediad technegol, llwyddodd Gwasanaeth Achub Mynydd Aberhonddu i gael rhywfaint o arian o'n rhaglen cyfleusterau cymunedol y llynedd. Felly, mae yna ffyrdd—rwy'n falch eich bod chi wedi tynnu ein sylw at hyn—y gallwn ni estyn allan i gefnogi.

A gaf i ychwanegu fy llais at y galwadau a wnaed gan Darren Millar am ddatganiad gan y Llywodraeth ar yr adroddiad ar y cyd a gafodd ei gyhoeddi heddiw gan ColegauCymru a Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru ar effaith y toriadau i brentisiaethau? A gaf i hefyd ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth ar sut rydyn ni'n ariannu addysg bellach wrth symud ymlaen? Mae yna faterion amlwg iawn y mae angen mynd i'r afael â nhw, ac rwy'n teimlo y byddai dadl yn y Senedd yn rhoi digon o amser i'r Aelodau fynd drwy'r gwahanol fodelau a allai fod ar gael.

Rwy'n credu bod y Trefnydd yn iawn i fod eisiau canolbwyntio ar rai o'r pethau cadarnhaol, ac, wrth gwrs, fe wnaeth y cyfarfod ar y cyd rhwng y grwpiau trawsbleidiol ar brentisiaethau ac addysg bellach yn union hynny heddiw. Ond yr hyn a oedd yn amlwg yn y cyfarfod hwnnw oedd na fydd y pethau cadarnhaol o gwmpas am lawer hirach os na fyddwn ni'n ymdrin â'r heriau y mae'r adroddiad hwn yn eu nodi. Roedd yr adroddiad yn glir iawn. Aeth y dadansoddiad ati i fesur effaith economaidd colli bron i 6,000 o brentisiaethau yng Nghymru. Roedd Darren Millar yn hollol gywir bod hyn wedi arwain at golled economaidd uniongyrchol o £50.3 miliwn mewn gwerth ychwanegol gros yn y tymor byr. Ond o edrych ar yr effaith hirdymor, mae cyfanswm y golled economaidd yn amrywio o £158.8 miliwn i £215.7 miliwn. Felly, mae argyfwng gwirioneddol yn datblygu yma ym maes addysg bellach, ac rwy'n teimlo y byddai datganiad a dadl yn caniatáu i'r Senedd hon ei ystyried yn fanylach.

Diolch yn fawr iawn, Luke Fletcher. Rwy'n credu bod digwyddiadau fel heddiw yn bwysig, ac adroddiadau. ColegauCymru—wrth gwrs, rydyn ni'n edrych tuag atyn nhw ac yn gweithio'n agos iawn gyda nhw o ran ymgysylltu a thystiolaeth gan eu haelodau. Rydyn ni'n ffodus o gael y Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch yma a'r Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol. Maen nhw hefyd wedi clywed y cwestiwn cynharach gan Darren Millar.

Mae'n bwysig ein bod ni'n ystyried y cyflawniadau a'r pethau cadarnhaol, ond hefyd yn cydnabod yr effaith enfawr. Ac mae'n fuddsoddiad mewn sgiliau yn enwedig, onid ydyw, rydyn ni'n ei weld drwy ein colegau addysg bellach? Rydyn ni'n cydnabod bod y llwybr hwnnw at brentisiaethau yn rhywbeth sydd, wrth gwrs, wedi bod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon erioed—blaenoriaeth a gafodd ei thanseilio'n ddifrifol y flwyddyn ariannol hon, wrth gwrs, oherwydd y 14 mlynedd o gyni a'r twll du gwerth £22 biliwn sydd wedi golygu ein bod ni wedi dioddef o ganlyniad i setliadau. Ond nawr, wrth gwrs, rydyn ni'n edrych ar sut y gallwn ni ailadeiladu, ac rydyn ni'n edrych ymlaen at drafod hyn o ran blaenoriaethau yn y gyllideb.

Trefnydd, yn gynharach y mis hwn, fe gyflwynais i gwestiwn ysgrifenedig i ofyn faint o bobl oedd yn gweithio yn adeilad Llywodraeth Cymru ym Merthyr Tudful ar ddyddiad ar hap, sef dydd Gwener, 13 Medi. Un deg chwech oedd yr ateb. Mae'n debyg bod adeilad Llywodraeth Cymru ym Merthyr Tudful yn gallu dal hyd at 450 o bobl. Rwy'n credu ei bod yn deg tybio y byddai rhai o'r 16 o weithwyr hynny wedi bod yn rhan o'r criw sy'n gyfrifol am ddiogelwch yr adeilad a'r gwaith o'i gynnal a'i gadw. A allai Llywodraeth Cymru felly rhoi datganiad ynghylch a yw cost gwresogi a glanhau adeiladau Llywodraeth Cymru sy'n ymddangos yn wag i raddau helaeth yn cynnig gwerth am arian i'r trethdalwr ai peidio? Diolch.

Wel, mae gennym ni newid mawr, onid oes, o ganlyniad i'r pandemig, a gwahanol ffyrdd o weithio? Mae gweithio hybrid a gweithio hyblyg wedi dod â manteision mawr i'n gweithlu, nid yn unig, yn wir, o ran gweithlu Llywodraeth Cymru, ond ein gweithlu yma yn y Senedd, ein gweithlu a threfniadau gweithio'r Aelodau, ond hefyd ar draws pob sector, y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector.

Yn sicr, mae hwn yn fater i Lywodraeth Cymru a'n Hysgrifennydd Parhaol ei ystyried o ran yr ystad. Yn Cathays, er enghraifft, mae'n dda bod gennym ni bobl eraill yn defnyddio'r adeilad erbyn hyn, ac mae hynny hefyd yn wir o ran adeiladau eraill y Llywodraeth yng Nghymru, gan edrych ar y dyfodol ac ymateb i'r newidiadau hyn mewn arferion gwaith. Roeddwn i'n Aelod o'r Senedd, ac yn y Llywodraeth, pan wnaethon ni'r penderfyniadau hyn i ddatganoli o Cathays, nad oeddem ond yn mynd i fod yn wasanaeth sifil yng Nghaerdydd a'n bod ni'n mynd i gael y swyddfeydd hyn, yn enwedig yng nghymunedau'r Cymoedd, Blaenau'r Cymoedd, ac Aberystwyth a Llandudno. Felly, mae angen i ni edrych yn ofalus iawn ar sut rydyn ni'n rheoli hyn o ran y cyfleoedd i'n gweithlu ni yn y dyfodol ac i'r farchnad lafur a'r economïau lleol hefyd. 

Ysgrifennydd Cabinet, a gaf i ofyn am ddatganiad gennych chi ynglŷn â chefnogaeth i bensiynwyr Cymru y gaeaf hwn? Dim ond yr wythnos diwethaf, fe wnes i gyfarfod ag Age Cymru a phensiynwyr o fy rhanbarth i yn y de-ddwyrain, a oedd, a dweud y gwir, yn un o'r cyfarfodydd mwyaf darostyngol yr wyf wedi'i gael hyd yma yn y swydd hon. Fe glywais i stori am glaf canser a oedd yn ofni am ei hiechyd a'i bywyd, gan ei bod hi'n gwybod ei bod hi ychydig yn uwch na'r trothwy o ran yr arian sydd ganddi yn ei chyfrif ac na fydd nawr yn gallu fforddio cadw ei gwres ymlaen yn ystod misoedd y gaeaf. Fe glywais i stori hefyd am gwpl a oedd wedi gweithio eu holl fywydau i fwynhau eu hymddeoliad, ond sydd â biliau uwch erbyn hyn ac yn gorfod rhoi'r gorau i bopeth maen nhw'n ei fwynhau er mwyn gallu cadw eu gwres ymlaen yn ystod y gaeaf. Yn wir, mae'r rhestr yn parhau, ac roedd y straeon yn dorcalonnus. Ysgrifennydd Cabinet, dim ond yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon, fe wnaethoch chi ddweud, ac rwy'n dyfynnu, 

'rydym yn parhau i gefnogi pawb sydd mewn perygl o ddisgyn i dlodi tanwydd.'

Ond allaf i ddim dychmygu bod Llywodraeth Cymru wedi edrych mor bell i'r dyfodol â hynny oherwydd, yn ôl ymchwil Age Cymru, erbyn 2035, gallai 45 y cant o aelwydydd yng Nghymru fod mewn tlodi tanwydd. Nawr, rydyn ni i gyd yn gwybod bod 86 y cant o bensiynwyr naill ai mewn tlodi neu ychydig yn uwch na'r ffin dlodi ei hun. Felly, ni fyddan nhw'n cael mwy mewn taliadau tanwydd gaeaf oherwydd penderfyniad Llywodraeth Lafur y DU, ac nid yw'n ymddangos yn fesur tosturiol iawn gan y blaid sydd wedi'i hadeiladu ar gydraddoldeb a thegwch, yn ôl pob sôn. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, fe wnaethoch chi sôn wrth fy nghyd-Aelod, Mark Isherwood, yn eich ymateb, am £500,000 a £700,000 sydd wedi cael eu rhoi gan Lywodraeth Cymru. Fodd bynnag, gall hyd yn oed y cyfrifydd gorau yn y byd gytuno nad yw'r arian hwn yn mynd i bara am byth. Felly, hoffwn i chi, os gwelwch yn dda, amlinellu'r camau penodol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau na fydd yr ystadegau brawychus rydw i newydd eu rhannu yma heddiw yn dod yn realiti, oherwydd, ar hyn o bryd, mae Llywodraeth Cymru yn siomi cenhedlaeth sydd wedi gweithio eu holl fywydau i gyfrannu at ein cymdeithas ni yma yng Nghymru.

Wel, diolch, Natasha Asghar. Rwyf wedi ymateb i gwestiynau y prynhawn yma am ffyrdd rydym yn cefnogi pobl a allai fod mewn perygl o fod mewn tlodi tanwydd. A byddwn i hefyd yn dweud fy mod wedi gweithio'n agos iawn—ac mae'n gyfle gwirioneddol i weithio—gyda Llywodraeth newydd y DU ar y materion hyn. Rwyf wedi sôn am y ffaith fy mod i wedi cyfarfod â'r Gweinidog Defnyddwyr Ynni a Fforddiadwyedd ar 8 Tachwedd, ac wedi trafod materion fel, er enghraifft, galw am dariff cymdeithasol i ddiogelu'r aelwydydd mwyaf agored i niwed, oherwydd rwy'n credu bod honno'n ffordd flaengar iawn y gallwn ni gefnogi ein pobl fwyaf agored i niwed, heb gael effeithiau negyddol sylweddol ar aelwydydd eraill. Ond, yn amlwg, mae hyn yn rhywbeth lle rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn troi at y cyfleoedd sydd gennym ni drwy'r rhaglen Cartrefi Cynnes, trwy fanteisio nid yn unig drwy'r Sefydliad Banc Tanwydd, ond hefyd drwy'r gronfa cymorth dewisol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod pensiynwyr, yn arbennig, yn gallu gwneud cais i'r gronfa cymorth dewisol, sydd, wrth gwrs, yn rhywbeth lle mae gennym ni gyfle gwirioneddol yno i estyn allan pan fo pobl mewn amgylchiadau arbennig o anodd o ran anghenion brys. Ond mae hyn yn rhywbeth lle mae'r nifer sy'n manteisio ar y credyd pensiwn, rwy'n credu, yn cael sylw, ac nid dim ond gan awdurdodau lleol. Ddoe, roeddwn i’n falch o gyfarfod â holl awdurdodau lleol Cymru i siarad am siarter budd-daliadau Cymru, er mwyn gwneud yn siŵr bod pensiynwyr yn manteisio—ac mae llawer ohonyn nhw'n gwneud hynny—ar y cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor. Felly, ar bob agwedd ar y polisi, rydyn ni'n gweithio i sicrhau bod pensiynwyr yn gallu gwrthsefyll y pwysau o ran yr argyfwng costau byw, ac i'w cefnogi nhw i'w galluogi i beidio â mynd i dlodi tanwydd.

Hoffwn i gael datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru yn y ddwy rôl, mewn gwirionedd, ynghylch yr amserlen ar gyfer atgyweirio pont Llannerch rhwng Trefnant a Thremeirchion, yn fy etholaeth i. Rydym wedi cael cadarnhad o'r diwedd y bydd y gwaith adfer cychwynnol yn dechrau ar brosiect pont Llannerch ar ôl i'r bont gael ei dinistrio bron i bedair blynedd yn ôl gan storm Christophe yn 2021. Mae'n fater o well hwyr na hwyrach, felly rwy'n falch bod cyllid wedi'i ddarparu gan Lywodraeth Cymru i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddylunio pont newydd, er hoffwn i ei wneud yn glir bod y newyddion lleol heddiw wedi bod ychydig yn gamarweiniol, gan mai'r gwaith o ddylunio'r bont sydd wedi dechrau, nid y gwaith adeiladu, nad oes gennym amserlen ar ei gyfer ac y gallai, o ystyried cyflymder cyffredinol awdurdodau lleol, fod dros flwyddyn i ffwrdd o hyd. Mae'r gwaith o adeiladu'r bont hefyd yn debygol o fod yn llawer uwch na'r £750,000 sydd wedi'i ddarparu hyd yn hyn, ac mae angen cadarnhad arnom y bydd yr arian ar gyfer y gwaith adeiladu ar gael unwaith y cytunir ar y dyluniad. Ni welaf unrhyw reswm pam na allai'r Ysgrifennydd Cabinet wneud ymrwymiad oherwydd, pe na bai'r cyllid ar gyfer y gwaith adeiladu yn cael ei ddarparu, byddai'r £750,000 sydd wedi'i ddarparu ar gyfer y gwaith dylunio yn wastraff llwyr o arian trethdalwyr. Felly, a all yr Ysgrifennydd Cabinet roi datganiad yn amlinellu amserlen ar gyfer adeiladu'r bont, ac a all Llywodraeth Cymru ymrwymo yma heddiw y bydd y cyllid angenrheidiol yn cael ei ddarparu ar gyfer adeiladu'r bont hon unwaith ac am byth? Diolch.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn. 

O ran pwysigrwydd ailddylunio ac ymdrin â'r mater hollbwysig hwn i ogledd Cymru ac i'r rhanbarth a'r etholaeth, dydw i ddim yn credu bod unrhyw amheuaeth nad yw hyd y gwaith ffisegol ar gyfer cam 2 wedi newid. Rydyn ni wedi gwrando ar randdeiliaid a'r gymuned leol ac rydyn ni wedi penderfynu aildrefnu'r dyddiad cychwyn i fis Mawrth 2025. Bydd yn dod â llu o fanteision i'r gymuned leol a'r cyhoedd sy'n teithio. Bydd yn gwella cyfleoedd busnes lleol yn arbennig yn ystod cyfnod y Nadolig, yr effeithiwyd arno y llynedd, ac yna, wrth gwrs, bydd y gwaith yn ailddechrau, yn yr un ffordd ag o'r blaen, a hefyd mae wedi'i raglennu i'w gwblhau ym mis Rhagfyr 2025, yn hytrach na'r haf. Ond, byddwn ni'n dal, yn amlwg, yn ymgysylltu â phob partner, partneriaid allweddol a rhanddeiliaid ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddyn nhw, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n gallu mynd ar drywydd hyn gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru.

Trefnydd, roeddwn i'n siomedig iawn o weld bod Llywodraeth Cymru wedi tynnu ei datganiad yr wythnos nesaf ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Pobl ag Anableddau yn ôl ac y bydd nawr yn rhoi datganiad ysgrifenedig yn lle hynny, gan olygu na fydd Aelodau'r Siambr hon yn cael cyfle i wneud sylwadau a gofyn cwestiynau. Rwy'n credu bod hyn yn ansensitif i'r rhai ag anableddau, sydd eisoes yn teimlo eu bod nhw'n cael eu hanwybyddu a'u gwthio i'r naill ochr gan y Llywodraeth hon ac, yn y pen draw, mae'n arwydd clir o'r hyn y mae'r Llywodraeth hon yn ei feddwl amdanyn nhw mewn gwirionedd. Fel gyda phopeth, mae yna eiriau caredig ond ychydig iawn o weithredu. Fel y gwyddoch chi, rwyf wedi gorfod gofyn sawl gwaith yn y Siambr hon i'r rhai ag anableddau hyd yn oed gael eu crybwyll yn natganiadau'r Llywodraeth. Felly, gofynnaf a allwch chi ailystyried eich penderfyniad a chaniatáu datganiad llafar yr wythnos nesaf.

Diolch yn fawr iawn, Joel James. Byddaf yn falch iawn o gyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar ddiwrnod rhyngwladol pobl anabl. Rwyf hefyd yn falch iawn o fod yn cynnal ac yn cadeirio cyfarfod o'r fforwm cydraddoldeb anabledd ddydd Iau ac, yn wir, byddaf hefyd yn annerch cynhadledd Anabledd Cymru, ac yn cyfarfod â chyd-gadeirydd y tasglu hawliau anabledd. Felly, mae gen i lawer o ymrwymiadau o ran cyflawni, gydag amserlen fusnes brysur iawn ar gyfer y Senedd yn ystod y pythefnos nesaf, i ymdrin â'r mater pwysig iawn hwn. Roeddwn i'n falch o ddod gerbron y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ddoe i graffu yn eu hymchwiliad hollbwysig ar y bwlch cyflogaeth i bobl anabl. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru, gyda'r Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol, yn gallu ymdrin â'r dystiolaeth bwysig sydd wedi dod o'r ymchwiliad hwnnw.

Ac yn olaf, Paul Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Trefnydd, byddwch chi'n ymwybodol fy mod i wedi codi mater safle tirlenwi Withyhedge yn fy etholaeth ar sawl achlysur yn y Siambr hon. Byddwch chi hefyd yn gwybod fy mod i wedi cael pryderon difrifol am y cyfleuster hwn, lle mae llawer o fy etholwyr wedi gorfod dioddef arogleuon ofnadwy, ac mae rhai o'r bobl rwy'n eu cynrychioli wedi dioddef pennau tost, cyfogi, pendro a llygaid dyfrllyd oherwydd y safle tirlenwi hwn. Nawr, er bod pethau wedi gwella yn ddiweddar, mae'r wasg leol wedi adrodd nawr bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi dweud bod ei asesiad risg diweddaraf o ddata ansawdd aer a gasglwyd yng ngorsaf fonitro ysgol Spittal rhwng 1 Hydref a 3 Tachwedd yn dangos bod adegau pan oedd crynodiadau sylffid hydrogen yn yr aer yn uwch na gwerthoedd canllaw annifyrrwch arogleuon Sefydliad Iechyd y Byd. Pan fydd preswylwyr yn dod i gysylltiad ag arogleuon ar lefelau uwchlaw canllawiau Sefydliad Iechyd y Byd, yna gallan nhw ddioddef pennau tost, pendro a llygaid dyfrllyd. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi fod hyn yn annerbyniol, ac rydych chi'n gwybod fy mod i wedi galw'n gyson am gau'r safle tirlenwi hwn yn barhaol. Felly, o ystyried y datblygiad diweddaraf hwn, rwy'n credu ei bod yn hanfodol ein bod ni'n cael datganiad nawr gan Lywodraeth Cymru yn dweud wrthyn ni am yr hyn y mae'n ei wneud i atal y crynodiadau uchel hyn, yn enwedig o ystyried bod hyn wedi'i gofnodi mewn ysgol gynradd, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi na allwn ni amlygu plant i'r mathau hyn o arogleuon.

Diolch i chi, Paul Davies, am y cwestiwn yna, ac fe allaf i eich sicrhau chi fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio yn agos gyda'r awdurdod lleol, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Bwrdd Iechyd Hywel Dda i fynd i'r afael â'r materion sy'n peri pryder ar safle tirlenwi Withyhedge. Rydych chi'n ymwybodol, rwy'n siŵr, y bydd sesiwn ymgysylltu â'r cyhoedd yn neuadd eglwys Spittal ar ddydd Iau 5 Rhagfyr, ac felly fe fyddwn i'n annog unrhyw un sydd â diddordeb i fod yn bresennol yn y sesiwn hwnnw. Fe fydd CNC, Iechyd Cyhoeddus Cymru, yr awdurdod lleol a Hywel Dda i gyd yno i ateb cwestiynau gan y cyhoedd.

Diolch i'r Trefnydd.

Eitem 3 sydd nesaf, datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg: y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru). Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Mark Drakeford.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ddoe, gosodwyd y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru) ger bron y Senedd. Mae'r Bil yn rhoi pŵer caniataol i awdurdodau lleol benderfynu a ydyn nhw'n dewis cyflwyno ardoll ymwelwyr yn eu hardaloedd lleol ai peidio, yn seiliedig ar eu hamgylchiadau lleol. Mae gwneud hynny'n cyflawni'r ymrwymiad ym maniffesto Llafur Cymru, a gaiff ei ailadrodd yn y rhaglen lywodraethu a'r cytundeb cydweithio. Fe gaiff y pŵer ei dynnu i lawr gan y cynghorau sy'n cymryd rhan pan fôn nhw'n awyddus i fod â'r gallu i godi ardoll resymol ar ymwelwyr sy'n aros dros nos mewn llety i ymwelwyr. Cafodd yr ardoll ei gwreiddio yn yr egwyddor o chwarae teg. Mewn awdurdodau lleol sy'n cymryd rhan, fe fydd y costau wrth gynnal y seilwaith cyhoeddus a'r gwasanaethau sy'n gwneud Cymru yn gyrchfan ddeniadol yn cael eu rhannu gan bawb sy'n eu defnyddio nhw ac sy'n elwa arnyn nhw. Fe fydd y rhan helaethaf o'r costau hyn yn dal i gael eu talu gan drigolion lleol, ond fe fydd ymwelwyr hefyd yn gwneud cyfraniad bach ond teg nawr at ddatblygiad a chadwraeth y nodweddion a wnaeth eu denu nhw i fod yn ymwelwyr â'r ardaloedd hynny yn y lle cyntaf. Wrth wneud hynny, fe fydd yna ymdrech ar y cyd i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor y sector twristiaeth a'i bwysigrwydd i economi Cymru.

Dirprwy Lywydd, mae'r Bil yma wedi cymryd amser hir i ddod i fodolaeth. Cafodd y syniad o’r ardoll ymwelwyr ei gynnig am y tro cyntaf yn 2017, yn ystod galwad gyhoeddus am syniadau treth newydd. Ers hynny, mae’r syniad wedi cael ei ddatblygu drwy gydweithio ac ymgynghori helaeth, gan gynnwys gyda’r sector twristiaeth. Rydym ni wedi ystyried eu pryderon wrth ddatblygu'r polisi yma ymhellach, gan ddefnyddio'r adborth i gynllunio ardoll syml a theg.

Dirprwy Lywydd, mae ardollau ymwelwyr a threthi twristiaeth yn gyffredin ar draws y byd. Bydd llawer o'r Aelodau sydd yma heddiw wedi talu ardoll mewn gwlad dramor, a hynny heb sylwi, efallai. Mae Llywodraethau ar draws y byd yn gweld bod ardoll ymwelwyr yn ffordd effeithiol o wrthbwyso rhai o'r costau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth. Mae’r ymchwil a gafodd ei gyhoeddi gyda'r Bil yn dangos bod y refeniw yn gallu gwella ardaloedd twristiaeth drwy ariannu gwelliannau i’r seilwaith a diogelu’r amgylchedd. Ac nid dim ond mewn rhannau eraill o'r byd mae ardollau ymwelwyr yn cael eu defnyddio; mae Manceinion eisoes wedi cyflwyno ffi canol dinas, ac, yn gynharach eleni, fe wnaeth yr Alban basio deddfwriaeth fel bod yr awdurdodau lleol yno yn gallu ystyried ardoll, ac rydyn ni’n gwybod bod Caeredin wedi bwrw ymlaen i gynllunio i ddefnyddio'r pwerau newydd. Mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig yn ystyried y syniad hefyd. Mae ein cynigion yma yng Nghymru yn mynd gyda’r llanw, nid yn ei erbyn.

Dirprwy Lywydd, o ystyried y cyfyngiadau a fu ar gyllidebau cynghorau dros y 14 mlynedd diwethaf, sydd wedi rhoi cymaint o bwysau ar gyllidebau dewisol yn benodol, fe fyddai ardoll ymwelwyr yn darparu llif newydd pwysig o refeniw i'r awdurdodau hynny sy'n cymryd rhan ar gyfer ateb y costau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth. Pe byddai pob un o'r 22 awdurdod lleol yn cyflwyno'r ardoll, fe allai godi hyd at £33 miliwn bob blwyddyn.

Fe fydd hi'n ofynnol i unrhyw awdurdod a fyddai'n hoffi ymarfer y pŵer hwn ymgynghori â phreswylwyr a busnesau cyn gwneud penderfyniad i gyflwyno ardoll. Fe fydd hi'n rhaid cadw unrhyw arian sy'n cael ei gasglu mewn cyfrif ardoll ymwelwyr ar wahân. Fe fydd hi'n rhaid llunio adroddiad blynyddol i ddangos i'w priod gymunedau sut y defnyddiwyd yr arian a godwyd o'r ardoll yn eu hardaloedd nhw. Fe fydd sicrhau tryloywder yn y modd hwn yn hanfodol o ran ailddatgan y budd y gall ardoll ymwelwyr ei gynnig yn yr hirdymor.

Nawr, Dirprwy Lywydd, mae ymchwil defnyddwyr, a gyhoeddwyd ochr yn ochr â'r ymgynghoriad, ymhlith trigolion Cymru a phobl ar wyliau o'r DU wedi dangos cefnogaeth eang i ardoll ymwelwyr. Roedd mwyafrif yr ymatebwyr yn cytuno y dylai twristiaid helpu i dalu costau cynnal a buddsoddi mewn cyrchfannau, yn enwedig mewn ardaloedd sy'n boblogaidd ymhlith twristiaid. Roedd llawer o'r rhai a wnaeth ymateb i'n hymgynghoriad cyhoeddus ni'n cytuno mai tâl fesul unigolyn bob noson fyddai'r arddull gorau ar gyfer busnesau, ac rydym ni wedi dilyn y cyngor hwnnw. Serch hynny, i sicrhau cyfiawnder, rydym ni'n cynnig gosod dwy gyfradd wahanol i'r ardoll ymwelwyr, gyda chyfradd is yn cael ei chymhwyso i arosiadau mewn hosteli a safleoedd ar gaeau gwersylla. Mae'r gyfradd ar gyfer ardoll ymwelwyr yn cael ei phennu yn y Bil ar 75c y pen y noson i bobl sy'n aros mewn hosteli ac ar gaeau gwersylla, a £1.25 y pen y noson am aros ym mhob math arall o lety i ymwelwyr.

Nawr, rydym ni wedi cadw'r gyfradd yn isel o'i chymharu â llawer o'r ardollau sy'n bodoli dramor, ac mae eithriadau a rhyddhad cyfyngedig gennym ni ar waith i leihau cymhlethdod. Am mai ardoll newydd yw hon, rydym ni'n awyddus i fod â chysondeb o ran y dull o'i gweithredu hi ar draws ardaloedd yr awdurdodau lleol a dyna pam rydym ni wedi pennu'r cyfraddau cychwynnol ar wyneb y Bil.

Dirprwy Lywydd, er gwaethaf yr holl waith a gafodd ei wneud eisoes ar gyfer cyflwyno'r Bil hwn ger bron y Senedd, rydym ni'n amcangyfrif mai 2027 fydd yr adeg gynharaf y gellid cyflwyno ardoll ymwelwyr mewn unrhyw fan yng Nghymru. Yn ystod y cyfnod nesaf, fe fyddwn ni'n parhau i weithio gyda busnesau, awdurdodau lleol ac Awdurdod Cyllid Cymru i sicrhau y bydd yr ardoll ymwelwyr yn llwyddiant. Bydd datblygu canllawiau ar y cyd yn gam cychwynnol yn y broses hon, ac fe drafodwyd hynny yng nghyfarfod y fforwm economi ymwelwyr y bore yma, yr oeddwn i'n falch iawn o fod yn bresennol ynddo.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, wrth i ni ddatblygu'r Bil hwn drwy'r broses ymgynghori ac ymgysylltu parhaus ac sy'n seiliedig ar y gwaith a arweiniwyd gan Awdurdod Cyllid Cymru, fe gawsom ni adborth cyson ynglŷn â'r angen i ni fod â chofrestru ar waith i gefnogi'r ardoll. Y cyngor hwnnw sydd wedi llywio ein penderfyniad ni i gynnwys cofrestr genedlaethol o bawb sy'n darparu llety i ymwelwyr yng Nghymru yn rhan o'r Bil hwn. Fe fydd y gofrestr yn darparu data gwerthfawr i lywio datblygiad twristiaeth yn y dyfodol ac yn cynorthwyo wrth gasglu'r ardoll yn effeithlon lle bydd honno'n weithredol. Fe fydd yn rhoi sail i'r cynllun trwyddedu statudol y mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig iddo. Rydym ni wedi datblygu rhai darpariaethau cofrestru a gorfodi ychwanegol hefyd yr wyf i'n bwriadu eu rhannu nhw mewn pwyllgorau heddiw ar gyfer cefnogi gwaith craffu Cyfnod 1.

Llywydd, wrth i ni barhau â hyrwyddo ein gwlad ni fel cyrchfan benigamp ar gyfer ymwelwyr a'r manteision sy'n dod yn sgil hynny, mae'n rhaid i ni i gyd gymryd cyfrifoldeb cyffredin am reoli'r effaith sydd gan dwristiaeth yn ar ein hamgylchedd a'n cymunedau lleol. Rwy'n gobeithio y bydd Aelodau'r Senedd yn caniatáu i'r Bil fwrw ymlaen i broses graffu Cyfnod 1 am ei fod yn fuddsoddiad yn nyfodol Cymru, a fydd yn ein helpu i feithrin diwydiant twristiaeth cynaliadwy a ffyniannus a chefnogi'r cymunedau hynny sy'n dibynnu arno.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet, am y datganiad. Dirprwy Lywydd, rwyf am ei gwneud yn eglur o'r cychwyn cyntaf fy mod i a fy ngrŵp yn gwrthwynebu'r codiad treth hwn gan Bleidiau Llafur a Chymru ar ein sector twristiaeth.

Fel gwyddom i gyd, mae un o bob saith swydd yng Nghymru yn dibynnu ar y diwydiant twristiaeth, sydd bron yn 200,000 o bobl. Yn amlwg, mae hwn yn ddiwydiant y mae'n rhaid ei gefnogi, nid manteisio arno. Mae Llywodraeth Cymru yn dweud y byddai ardoll ymwelwyr yn dilyn egwyddorion Llywodraeth Cymru o ran trethiant, ac un o'r rhain yw cyflawni amcanion polisi Llywodraeth Cymru, yn enwedig cefnogi swyddi a thwf. Ond nid yw polisi Llafur ar gyfer cefnogi'r economi drwy godi trethi newydd ddim yn gwneud unrhyw synnwyr. Mae asesiad effaith gan y Llywodraeth ei hun yn tynnu sylw at y ffaith, yn y sefyllfa waethaf bosibl, y gallai hynny gael effaith o bron i £60 miliwn ar y diwydiant a fyddai'n arwain at golli cannoedd o swyddi o bosibl.

Nawr, fe wyddom ni fod gan fusnesau yn y sector lletygarwch heriau enfawr eisoes, sef gorfod talu dwbl y cyfraddau busnes y mae eu cymheiriaid yn Lloegr yn ei wneud; ni ddylen nhw gael eu rhoi dan anfantais ymhellach oherwydd pethau fel hyn. Nawr, fe fydd y ddeddfwriaeth hon yn rhoi pwysau sylweddol fel arall ar sector sy'n ei chael hi'n hynod o anodd. Ac rwy'n gwybod na fyddai'r dreth hon yn dod i rym tan 2027 yn y man cyntaf, ond mae hon i'w gweld fel maen melin arall am wddf y diwydiant. Mae'r sector twristiaeth yn dal i geisio ail-adeiladu ar ôl y pandemig, ac i wneud pethau yn waeth, maen nhw'n wynebu Plaid Lafur yn y DU sy'n cynyddu eu costau nhw trwy'r cynnydd mewn yswiriant gwladol i gyflogwyr a'r trothwy is sydd i hwnnw. Os bydd y cynghorau yn cyflwyno hyn i'r diwydiant, fe ddaw â biwrocratiaeth a gweinyddu'r dreth ar ben hynny, sy'n golygu cost a baich cudd arall ar y busnesau hynny.

A gadewch i ni edrych ar y costau i rai sy'n ymweld â Chymru. Rydym ni'n dweud mai peth bychan iawn yw hwn, ond £1.25 y noson—felly, fe fyddai hi'n rhaid i deulu gyda phedwar o blant sy'n aros mewn gwesty ganfod tua £52.50 arall. Os yw'r busnes hwnnw wedi cael ei gofrestru ar gyfer TAW, fe fydd yn rhaid i hwnnw godi'r TAW ar ben hynny ac fe fyddai hynny'n mynd â'r cyfanswm hyd at dros £60 am wyliau o saith diwrnod. Fe fyddwn i'n awgrymu y gallai hynny atal ymwelwyr rhag penderfynu dod i Gymru am wyliau. Hefyd, rydym ni'n gweld y gall y cynghorau gynyddu'r tâl—gall cynghorau gynyddu'r tâl—o'r lefelau arfaethedig hyd at lefelau arfaethedig newydd gyda chaniatâd y Llywodraeth. Felly, fe allai'r gost i ymwelwyr fod yn fwy eto mewn rhai ardaloedd o Gymru. Ac fel gwyddoch chi, Ysgrifennydd Cabinet, mae cynghorau Cymru yn wynebu pwysau ariannol o £560 miliwn—fel clywsom ni oddi wrth arweinwyr yn gynharach heddiw—oherwydd setliadau annigonol y gorffennol yn fwyaf arbennig. Nawr, rwy'n pryderu bod perygl gwirioneddol y bydd y dreth yn cael ei defnyddio i helpu gwasanaethau eraill sy'n ei chael hi'n anodd ac yn dargyfeirio'r arian oddi wrth y pwrpas a fwriadwyd.

Mae'n rhaid rhoi mesurau diogelu gwirioneddol ar waith—ac rwy'n gwybod eich bod chi wedi amlinellu rhai o'r rhain—i sicrhau nad yw cynnydd mewn incwm o dwristiaeth yn cael ei ddefnyddio mewn cyllidebau sydd eisoes yn bodoli ar gyfer datblygiad economaidd, er enghraifft. Mae Llywodraeth Cymru yn dyfynnu enghreifftiau o ardollau twristiaeth ledled y byd, ond mae nifer o'r rhain wedi cael eu rhoi ar waith er mwyn cyfyngu ar dwristiaeth. Fe wnaethoch chi roi enghraifft Caeredin, ac rwy'n credu bod Caeredin yn ystyried cyflwyno ardoll er mwyn cyfyngu ar niferoedd y twristiaid. Felly, gyda hyn mewn golwg, pa asesiad a gafodd ei wneud o'r effaith y bydd y dreth arfaethedig hon yn ei chael ar niferoedd y twristiaid sy'n dod i ymweld â Chymru ac yn aros dros nos? Ac ydynt, mae gwledydd eraill yn defnyddio ardollau ymwelwyr fel dull o godi refeniw a bod yr arian hwnnw yn cael ei ddefnyddio ar gyfer gwella cyfleusterau at ddibenion twristiaeth, ac mae yna rywfaint o werth yn y ddadl honno. Eto i gyd, fe allai cymharu gwledydd eraill â'n gwlad ni ein hunain ni fod fel cymharu pethau anghymharus; mae yna wahanol gyfundrefnau mewn gwledydd eraill o ran trethiant dinasyddion, efallai nad oes unrhyw beth yno sy'n cyfateb i'n treth gyngor ni, er enghraifft, sy'n gwneud darpariaeth eisoes ar gyfer datblygiad economaidd ac felly fe ddylen nhw fod yn ystyried twristiaeth. Yng Nghymru, fe ellid dadlau y byddai'r ardoll hon yn codi trethi dyblyg ar deuluoedd sydd dan bwysau oherwydd rhywbeth y dylid bod wedi darparu ar ei gyfer eisoes.

Rwy'n nodi y bydd y ddeddfwriaeth yn cymell cyhoeddi adroddiadau am swm y refeniw a gesglir ac ym mha le y dylid ei wario, ac rwyf i'n croesawu hyn, o leiaf. Ysgrifennydd Cabinet, a wnewch chi nodi faint y bydd gweinyddu'r ardoll hon yn ei gostio a phwy fydd yn talu'r bil hwnnw yn y pen draw?

Dirprwy Lywydd, rwy'n edrych ymlaen at graffu ar y ddeddfwriaeth hon â rhagor o fanylder yn y dyfodol. Mae'n rhaid dweud, serch hynny, y bydd llawer o bobl ledled Cymru yn teimlo mai deddfwriaeth anystyriol a di-alw-amdani yw hon. Rwy'n gobeithio y bydd fy nghyd-Aelodau ar draws y Siambr yn dod at eu synhwyrau wrth i'r Bil hwn wneud ei ffordd drwodd.

Wel, Dirprwy Lywydd, rwy'n gresynu at yr ymgais honno i wneud môr a mynydd o fesur cymedrol fel hwn sy'n gwneud dim ond estyn cyfle i awdurdodau lleol gyflwyno ardoll ymwelwyr pan fyddan nhw'n dewis gwneud felly. Rwyf i wedi eistedd trwy ddarlithoedd lawer yn y Siambr hon o'r meinciau gyferbyn am yr angen i ni ddatganoli mwy o bwerau a gwneud penderfyniadau yn lleol, ac mae hynny'n aml yn cael ei bortreadu yn y fan hon fel egwyddor hanfodol Geidwadol. Ac eto, pan roddir cyfle iddyn nhw wneud hynny'n union, rydym ni'n gweld eu tueddiadau adweithiol nhw'n gorlethu eu hegwyddorion nhw'n gyflym iawn. Mae'r Bil—

A gawn ni osgoi cynnal sgyrsiau ar draws y Siambr, os gwelwch chi'n dda, tra byddwn ni'n gwrando ar ymateb yr Ysgrifennydd Cabinet?

Mae'r Bil yn gwneud yr union beth a amlinellais yn fy nghyflwyniad, Dirprwy Lywydd. Mae'n cynnig pŵer caniataol i'r awdurdodau lleol y gallen nhw dynnu arno wrth iddyn nhw wneud asesiad i ganfod ai dyma'r peth cymwys i'w wneud yn eu hamgylchiadau lleol nhw.

Roedd hi'n syndod mawr i mi glywed Peter Fox yn portreadu'r awdurdodau lleol fel sefydliadau y mae hi'n amlwg na ellir ymddiried ynddyn nhw. Yn gyn-arweinydd mewn awdurdod lleol, nid honno fyddai ei farn yntau, rwy'n amau, pan oedd ef yn aelod o awdurdod lleol yng Nghymru, ac nid honno mo fy marn innau chwaith.

Rwy'n credu bod y Bil yn taro'r cydbwysedd cywir. Mae'n rhoi mesurau diogelu ar wyneb y Bil. Fe fydd yn rhaid i'r awdurdodau lleol ddilyn y gweithdrefnau a nodais i. Fe fydd yn rhaid iddyn nhw ymgynghori â'r bobl sy'n byw yno a'r busnesau lleol. Pe bydden nhw'n penderfynu cyflwyno ardoll, fe fyddai'n rhaid iddyn nhw gadw'r arian sy'n cael ei godi mewn cyfrif ar wahân er mwyn i bawb ei weld. Fe fydd yn rhaid iddyn nhw adrodd yn flynyddol ar sut mae'r cronfeydd hynny'n cael eu defnyddio at ddibenion sy'n cael eu nodi yn wyneb y Bil. Mae'r Bil yn eglur iawn: at ddibenion rheoli a gwella cyrchfannau yn unig y gellir defnyddio'r arian hwnnw. Rwy'n credu bod hynny'n rhoi'r gyfradd briodol o ddisgresiwn i'r awdurdodau lleol heb berygl o grynhoi hwnnw ar gyfer pethau nad ydyn nhw'n ymwneud dim â'r costau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth a hyrwyddo hynny i'r dyfodol.

Roedd yr Aelod yn dweud na fydd llawer o bobl ledled Cymru yn awyddus i gefnogi'r Bil. Ond eironi safbwynt y Blaid Geidwadol ar lawr y Senedd hon yw eu bod nhw'n credu y dylai pobl leol ysgwyddo'r holl gostau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth, ac na ddylai'r ymwelwyr dalu am ddim ohonyn nhw. A chredwch chi fi, nid yw hwnnw'n safbwynt poblogaidd, yn enwedig ymhlith y poblogaethau hynny sy'n gweld yr effaith fwyaf oherwydd twristiaeth yn eu cymunedau nhw.

Maen nhw o'r farn, ac rydym ninnau o'r farn, ei bod hi'n ddigon teg bod pobl sy'n ymweld ag ardal ac sy'n defnyddio cyfleusterau'r ardal honno, ac sy'n disgwyl y bydd y cyfleusterau hynny'n cael eu cadw mewn cyflwr da—dyna sy'n eu tynnu nhw i'r mannau hynny yn y lle cyntaf—yn gwneud cyfraniad bychan, rhesymol i sicrhau bod y cyfleusterau hynny'n gallu bod yno i'r dyfodol. Nid yn unig bod hwnnw'n achos cyfiawn, Dirprwy Lywydd, ond mae'n achos poblogaidd, yn enwedig ymhlith y poblogaethau hynny sydd, fel arall, yn cael eu gadael i dalu'r holl gostau hynny ar ran nid yn unig y preswylwyr yno, ond ar ran pawb sy'n ymweld â'r lle hefyd.

Rwy'n croesawu cyflwyniad y Bil hwn yn y Senedd oherwydd fe fydd gennym ni rywbeth gwirioneddol i'w drafod nawr. Rwyf i wedi bod yn bryderus iawn ynglŷn â'r drafodaeth am yr ardoll hon, er gwaethaf rhai o'r pryderon gwirioneddol a godwyd, ac fe fyddaf i'n dod atyn nhw cyn bo hir. Pe byddech chi wedi gwrando ar yr hyn y mae rhai wedi ei ddweud yn y cyfnod cyn y Bil hwn—fe glywsom ni rywfaint o hynny yma heddiw—fe fyddech chi wedi tyngu y bydd hi'n rhaid i chi, er mwyn ymweld â Chymru, roi morgais arall ar eich tŷ oherwydd fe fydd hynny mor gostus. Ond nid dyna'r achos o gwbl, nage?

O ran y gost i ymwelwyr, rwy'n credu bod 75c neu £1.25 y noson yn rhesymol iawn. Pan fyddwch chi'n talu cannoedd, miloedd o bunnau weithiau, i ymweld â Chymru, mewn costau llety ac yn y blaen, ni fydd £1.25 ychwanegol y noson o unrhyw ddylanwad ar y penderfyniad i ddod i Gymru neu beidio. Fe wn i fod llawer wedi cael ei ddweud ynghylch cymariaethau rhyngwladol gan y ddwy ochr. Fe glywsom ni sôn am y mannau hynny lle mae ardoll yn cael ei defnyddio i atal ymwelwyr. Wel, gadewch i ni edrych ar enghraifft Fenis. Yno, roedd yr ardoll yn cael ei defnyddio i berswadio pobl i beidio â dod i Fenis. Cyfradd o €5 y dydd oedd honno ar gyfer teithwyr dydd yn unig, gyda'r ardoll ar aros dros nos yn parhau. Y gwir amdani yw ei fod wedi methu. 'Wnaethon nhw ddim cyflawni'r amcan polisi hwnnw o leihau niferoedd ymwelwyr i Fenis. Yn hytrach na hynny, yn ystod 11 diwrnod cyntaf cyfnod y cynllun treialu fe gofnodwyd bron i 750,000 o ymwelwyr a oedd wedi dod; ar yr un dyddiadau yn 2023, fe ddaeth tua 680,000 i mewn. Felly, fe aeth y niferoedd yn fwy er gwaethaf y ffaith bod ardoll ar waith. Mae hynny'n golygu, os bydd rhywun yn dymuno mynd i unrhyw le, fe fydd yn gwneud felly pe byddai ardoll ymwelwyr ar waith ai peidio.

Nawr, o ran rhai o'r pryderon hynny a gafodd eu codi, fe glywsom ni sôn yn natganiad yr Ysgrifennydd Cabinet am sicrhau bod yr arian sy'n cael ei godi drwy'r ardoll yn mynd i gefnogi'r sector. Bydd tryloywder, rwy'n credu, yn allweddol yn y broses honno, ac fe fyddwn i'n wirioneddol falch o gael deall sut mae'r Ysgrifennydd Cabinet am orfodi rhai o'r pethau hynny a nododd ef, o ran sicrhau bod arian yn cyrraedd y sector, i roi cefnogaeth i hwnnw. Sut, hefyd, y mae ef am ddod â'r busnesau hynny sydd â phryderon gydag ef ar y daith ddeddfwriaethol hon?

Rwy'n credu bod pwynt pwysig a gododd Peter ynghylch TAW yn berthnasol iawn. Mewn gwledydd lle mae'r ardoll ymwelwyr ar waith eisoes, mae TAW ar gyfradd sylweddol is. Felly, fe fyddai hi'n dda iawn gennyf i ddeall a yw'r Llywodraeth wedi ystyried ffyrdd eraill hefyd y gallai hi gefnogi'r sector twristiaeth. Rwyf i wedi eiriol dros ostwng TAW ar gyfer lletygarwch yn benodol, ond fe fyddai hi'n ddiddorol i ni gael deall pa waith a wnaeth y Llywodraeth yn y maes hwnnw.

Os caf i droi at y gofrestr llety ymwelwyr. A wnewch chi roi rhagor o fanylion am yr hyn a fydd yn ddiffiniad o lety i ymwelwyr ac a fyddai wedyn yn gwneud llety yn gymwys i'w gofrestru? Beth sy'n digwydd, felly, pan nad yw llety wedi cael ei gofrestru? Ac yn olaf, a fydd y gofrestr yn un gyhoeddus ac yn cael ei rhannu â'r awdurdodau lleol? Fel dywedais i'n gynharach, roeddwn i'n croesawu cyflwyno'r Bil hwn, ond nawr yw'r amser i saernïo rhai o'r manylion hynny.

Dirprwy Lywydd, rwy'n diolch i Luke Fletcher am y cwestiynau yna. Mae ef yn gywir o ran bod y gost i ymwelwyr yn y Bil hwn ar ben cymedrol y sbectrwm, ac yn fwriadol felly. Fe gyfeiriodd Peter Fox at yr egwyddorion o ran trethiant yma yng Nghymru. Ein hegwyddorion ni o ran trethiant yw y dylai unrhyw fath o ardoll o'r math hwn fod yn eglur, fe ddylai fod yn sefydlog ac fe ddylai fod yn syml. Fe ddylai fod yn rhwydd cydymffurfio â hi. A dyna pam rydym ni wedi pennu cyfradd yr ardoll ymwelwyr fel gwnaethom ni.

Dirprwy Lywydd, pan grybwyllodd Luke Fletcher Fenis, fe ddaeth i'm cof fy mod i wedi cael cyfle i gwrdd un tro â'r Gweinidog cyllid yn Llywodraeth yr Iseldiroedd. Fe ddywedodd ef wrthyf i iddo fod yn faer Amsterdam ar un adeg, ac mai'r penderfyniad gorau a wnaeth erioed oedd cyflwyno ardoll ymwelwyr yn y ddinas honno, a'i fod wedi wynebu'r holl fathau o feirniadaethau sy'n ein hwynebu ninnau yn y fan hon heddiw, ac yn y pen draw fe ddangoswyd bod pob un o'r beirniadaethau hynny'n anghywir. Ac rwy'n credu y bydd yr un peth yn wir yma yng Nghymru.

Mae darpariaethau'r Bil o ran gorfodi wedi eu cynllunio i fod yn syml hefyd, ac fe gawson nhw eu cynllunio hefyd i fod yn seiliedig ar berthynas o ymddiriedaeth gadarn yn ein hawdurdodau lleol ni hefyd. Yn syml, nid wyf i'n derbyn y portread o'r awdurdodau lleol fel sefydliadau sy'n chwilio am ffyrdd o anwybyddu'r gyfraith trwy'r amser. Fe fydd y gyfraith yn eglur, fe fydd hi'n dweud wrthyn nhw ar gyfer pa bethau y gallan nhw ddefnyddio'r arian sy'n cael ei godi drwy'r ardoll ymwelwyr, ac fe fydd yna fecanwaith ar gyfer adrodd y gellir ei ddefnyddio i'w dwyn nhw i gyfrif. Fe fydd hynny, yn fy marn i, yn sicrhau eu bod nhw'n gwneud yn union fel y byddem ni'n ei ddisgwyl. Ac, yn y pen draw, maen nhw'n wynebu eu hetholwyr, fel gwnawn ninnau yn y fan hon. Mae ganddyn nhw gyfreithlondeb democrataidd o'u rhan eu hunain, ac mae'r Bil hwn yn cefnogi hynny drwy estyn cyfle newydd iddyn nhw na fyddai ar gael iddyn nhw fel arall.

Fe fyddwn ni'n parhau i weithio gyda busnesau twristiaeth. Fel dywedais i, roeddwn i'n falch o gyfarfod â'r fforwm heddiw. Mae busnesau yn cydnabod, pe bydd ardoll yn digwydd, mai'r ffordd orau iddyn nhw gyfeirio eu hymdrechion nhw yw ceisio gwneud i'r ardoll weithio iddyn nhw. Ac mae llawer o sgyrsiau adeiladol wedi bod gyda'r diwydiant sydd wedi ein helpu ni i ddwyn y Bil i'r sefyllfa y mae ynddi heddiw.

O ran y gofrestr, Dirprwy Lywydd, fe fydd hi'n gyhoeddus, fe gaiff ei rhannu. Mae'r manylion i'w gweld yn Rhan 3 y Bil—honno yw calon y Bil. Mae chwe Phennod ar wahân i'w cael yn Rhan 3 y Bil. Maen nhw'n nodi llawer o'r manylion y mae Luke Fletcher wedi gofyn i mi yn eu cylch y prynhawn yma.

Mae ardoll ymwelwyr yn rhywbeth cyffredin ledled Ewrop. Fe geir rhagor na 60 o gyrchfannau ledled y byd erbyn hyn lle mae treth o'r fath yn weithredol. Mae'r rhain yn amrywio o fod yn dreth genedlaethol yng Ngwlad yr Iâ hyd at dreth mewn trefi amrywiol ledled yr Unol Daleithiau. Mae rhai wedi bod ar waith ers cryn amser. Gwnaeth Ffrainc hynny gyntaf ym 1910, ond fe gafodd y rhan fwyaf ohonyn nhw eu cyflwyno yn ystod y degawdau diwethaf. Rwyf i wedi talu ardoll ymwelwyr pan fues i ar wyliau yn yr Eidal, yng Ngwlad Groeg ac yn Sbaen. Y ddadl yn ei herbyn yw y byddai hi'n cynyddu cost ystafelloedd ac yn lleihau nifer yr ymwelwyr. Nid yw hi'n ymddangos bod hynny wedi digwydd yn y gwledydd yr wyf i newydd eu henwi nhw.

Yn rhywun sy'n aros yng Ngwynedd yn rheolaidd, mae'r prisiau yn amrywio llawer iawn. Pan oeddwn i'n aros mewn gwesty cadwyn yng Nghaernarfon, roeddwn yn talu llai na £50 a thros £100 y noson am yr un ystafell yn union. Mae twristiaid yn ychwanegu costau i'r cyngor lleol sy'n cael eu talu ar hyn o bryd gan y trigolion lleol. Pam ddylai ardoll ymwelwyr effeithio ar Gymru pan nad yw honno'n effeithio ar Sbaen, Gwlad Groeg na Ffrainc, y tair cyrchfan fwyaf poblogaidd i ymwelwyr yn Ewrop?

Rwy'n cytuno yn llwyr â'r pwyntiau a wnaeth Mike Hedges, Llywydd, ac nid yn unig fy mod i'n cytuno ag ef, ond mae'r ymchwil a gyhoeddwyd yn rhan o baratoi'r Bil, ymchwil annibynnol gan Brifysgol Bangor sy'n ystyried y profiad a gafwyd mewn mannau eraill pan gyflwynwyd ardollau ymwelwyr, yn mynegi'r union beth a ddywedodd Mike Hedges. Nid oes unrhyw dystiolaeth eu bod nhw'n rhwystr i'r diwydiant twristiaeth, ac mae yna enghreifftiau di-ri o ardoll ymwelwyr yn cynhyrchu arian sy'n cael ei ailfuddsoddi i sicrhau bod y lleoedd hynny'n mynd ymlaen i fod yn ddeniadol i ymwelwyr yn y dyfodol. A dyna'r hyn y cynlluniwyd y Bil hwn i'w wneud. Fe'i cynlluniwyd i ganiatáu i awdurdodau lleol sicrhau y bydd twristiaeth, sy'n bwysig iawn yn yr ardaloedd hynny, yn dal i fod yn gynaliadwy i'r dyfodol ar y naill law ac yn llwyddiannus i'r dyfodol ar y llaw arall. Ac rwy'n credu bod y pwyntiau a wnaeth Mike Hedges y prynhawn yma, a oedd yn tynnu sylw at y dystiolaeth o fannau eraill, yn dangos sut y gellir gwneud hyn yn llwyddiannus.

Prif Weinidog—cyn-Brif Weinidog, yn hytrach—pan wnaethoch chi grybwyll yr awgrym o gael ardoll dwristiaeth am y tro cyntaf, roeddwn i'n ddig iawn, a dweud y gwir, ar ran y busnesau yn fy etholaeth y gallai honno effeithio arnyn nhw. Ac rwyf i'r un mor ddig oherwydd y cynnig hwn heddiw, rwy'n ofni. Un peth yr ydym ni'n ei wybod yw bod ymwelwyr sy'n dod i lefydd fel Y Rhyl, Bae Colwyn, a Llandudno, mae llawer ohonyn nhw'n ymwelwyr sy'n sensitif i brisiau. Maen nhw'n bobl sy'n gwneud dewisiadau ar sail rhyw £50 neu £60 ychwanegol. Os daw rhywun ar wyliau ac mae'n costio £84 ychwanegol iddyn nhw am bythefnos i deulu o bedwar, mae hynny'n dipyn o arian i'r bobl hynny sy'n ei chael hi'n galed mynd ar wyliau o gwbl y flwyddyn honno, ac fe fydd pobl yn dewis mynd i arfordiroedd gogledd-orllewin Lloegr yn hytrach nag arfordir gogledd Cymru, neu fe fyddan nhw'n dewis mynd i ardal y Llynnoedd yn lle Eryri. Rwy'n bryderus iawn ynglŷn â hynny.

Rwy'n falch eich bod chi wedi cymryd rhywfaint o gamau, a fydd, gobeithio, yn amddiffyn ac yn rhoi sicrwydd i rai a fydd yn mynd ar eu gwyliau yn fy etholaeth i. Felly, fe fydd perchnogion carafanau, er enghraifft, yn cael eu heithrio, ac rwy'n falch o hynny. Mae yna feysydd eraill yr wyf i o'r farn y dylech chi ystyried eu heithrio. Un ohonyn nhw yw'r safleoedd hynny y mae pobl yn aros ynddyn nhw ar bererindodau, llety anffurfiol yw hwnnw mewn neuaddau eglwys yn aml iawn. Nid yw hi'n ymddangos i mi fod hynny wedi cael ei eithrio ar hyn o bryd, ond fe fyddwn i'n falch iawn pe byddech chi'n ystyried eithrio darpariaethau fel hyn. Rwy'n credu hefyd ein bod ni wedi siarad llawer iawn am y ffaith fod y rhain—

Darren, mae angen i chi derfynu, os gwelwch yn dda.

Fe wnaf i. Rydym ni wedi siarad llawer am y ffaith fod llawer o'r ardollau hyn yn cael eu codi mewn mannau eraill yn y byd, ond fe geir gwahaniaethau sylweddol hefyd o ran TAW yn y rhan fwyaf o'r mannau hynny. Nid yw hynny'n wir yma yng Nghymru, ac rwy'n pryderu, os nad ydym ni'n ofalus, y byddwn ni'n codi cymaint yng Nghymru fel y byddwn ni allan o'r farchnad wyliau yn gyfan gwbl. Fe wyddom ni fod nifer yr ymwelwyr wedi gostwng y llynedd, 14 y cant ers 2019 yng Nghymru, o gymharu â dim ond 4 y cant dros y ffin yn Lloegr. Rwy'n credu bod hynny wedi digwydd oherwydd y genadwri, a dweud y gwir, y genadwri wrth-dwristiaeth sydd wedi dod oddi wrth y Llywodraeth hon.

Fe hoffwn i ddweud wrth Darren Millar fod yna lawer o achosion yr ydym ni'n siarad amdanyn nhw ar lawr y Senedd hon lle gall dicter fod yn ymateb cyfiawn, ond nid yw ardoll dwristiaeth resymol iawn yn un ohonyn nhw. I fod â synnwyr sylfaenol iawn o gymesuredd, ni ddylai'r pethau yr ydym ni'n siarad amdanyn nhw nawr fod yn destun dicter gwirioneddol, sef gofyn bod rhywun yn talu 75c y noson i ddod i aros yng Nghymru. Fe fyddai hi'n llawer gwell gen i gynnal trafodaeth ag ef am faterion ymarferol synhwyrol. Rwy'n hapus iawn i ystyried y pwynt a wnaeth ef am neuaddau pentref. Os ydym ni'n am wneud i'r ardoll dwristiaeth weithio, honno yw'r sgwrs sy'n werth ei chael. Mae'r mathau o bwyntiau a wnaeth ef fel arall mor anghymesur o ystyried pa mor gymedrol yw'r mesur ger bron y Senedd fel na fydd neb yn ei gymryd ef o ddifrif yn y pen draw tra bod ei bwyntiau eraill yn werth eu cymryd o ddifrif.

A gaf i groesawu'r datganiad hwn yn fawr iawn? Fel mae'n digwydd, pan oeddwn i'n Aelod dynodedig yn rhan o'r cytundeb cydweithio, fi oedd yn gyfrifol am y maes polisi hwn. Gallaf dystio i'r gwaith caled mae'r swyddogion wedi ei wneud i edrych yn fanwl iawn ar esiamplau ar draws y byd o arfer da. Maen nhw wedi edrych i weld beth sy'n gweithio, maen nhw wedi ymgynghori gyda'r sector, fel rŷch chi wedi'i ddweud, a gydag awdurdodau lleol, ac wedi cynnal arolygon barn. Rwy'n gwbl ffyddiog erbyn hyn fod y levy sy'n cael ei gynnig yn un teg a chytbwys iawn. Hynny yw, mae'r ymateb gan y Torïaid yn afresymol. Hynny yw, rŷn ni'n sôn am ddau berson yn aros un noson am bris paned o goffi i un person. Felly, mae'n rhaid i ni fod yn gytbwys o ran sut ŷn ni'n ymateb. 

Ond y pwynt dwi eisiau ei wneud yw hyn: mae yna gost i awdurdodau lleol o ddelio ag effaith twristiaeth o ran glanhau'r strydoedd, glanhau'r sbwriel, gwella'r ffyrdd, gwella cyfleusterau cyhoeddus, llwybrau cyhoeddus ac yn y blaen. Nawr, dylai cyn-arweinydd cyngor fod yn deall beth yw'r gost hynny, felly rwy'n hapus iawn fod y gost yn cael ei rhannu, a dyna'r cynnig ger bron fan hyn. 

Un awgrym bach i gloi, os y caf i, Dirprwy Lywydd. A oes modd annog awdurdodau lleol i sicrhau bod llais y sector yn cael ei glywed pan fydd penderfyniadau yn cael eu gwneud ynglŷn â sut mae gwario'r arian, er mwyn gwella'r profiad yna i dwristiaid?

Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr i Cefin Campbell a diolch i Cefin am y gwaith roedd e wedi'i wneud o dan do'r gwaith a oedd yn mynd ymlaen rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru, a diolch iddo am beth ddywedodd e am y gwaith caled mae swyddogion wedi'i wneud. Fel y dywedais i wrth Darren Millar, dwi'n agored i unrhyw ddadl resymol i wella'r Bil. Dwi ddim wedi gweld unrhyw Fil sydd wedi dod o flaen y Senedd sydd ddim wedi cael ei wella trwy'r broses o graffu. Dwi'n hollol hapus i edrych gyda'r pwyllgorau ar sut y gallwn ni fod yn glir y bydd llais busnesau yn cael ei glywed pan fydd yr awdurdodau lleol yn gwneud y penderfyniad am sut i wario'r arian maen nhw'n ei gasglu trwy'r ardoll. A dwi'n siŵr, trwy'r broses o graffu ar y Bil, y bydd syniadau fel yna yn gallu dod i wyneb y ddadl, a dwi'n hollol hapus i'w hystyried nhw pan fyddan nhw'n codi fel yna.

Gweinidog, rwy'n dweud gair byr iawn o gefnogaeth i'r cynnig sydd wrth galon y Bil hwn. Mae hyn yn rhywbeth sy'n gwbl normal ledled cyfandir Ewrop i gyd ac mewn mannau eraill yn y byd hefyd. Mae'r gynddaredd a glywsom ni gan y Ceidwadwyr y prynhawn yma'n wirioneddol anghymwys. Ni welais i erioed mohonyn nhw'n gynddeiriog ynglŷn â thlodi; dim ond eu gweld nhw'n gynddeiriog ynglŷn â phethau eraill.

Gadewch i mi ddweud hyn, Ysgrifennydd Cabinet: rwy'n credu ei bod hi'n bwysig y bydd yr ardoll yn codi arian a fydd yn cael ei ailfuddsoddi yng ngwead y cymunedau sy'n cefnogi ac yn cynnal twristiaeth. Mae pob un ohonom ni sydd wedi byw mewn mannau poblogaidd ymhlith twristiaid, os mynnwch chi, wedi gweld effeithiau twristiaeth er gwell ac er gwaeth, mewn gwirionedd, a'r hyn y mae angen i ni ei sicrhau yw bod y cyfleusterau yn bod ar gyfer cefnogi a chynnal twristiaeth, ond bod twristiaid hefyd yn darparu'r buddsoddiad hwnnw yn y cymunedau y maen nhw'n ymweld â nhw. Felly, rwy'n gobeithio mai'r hyn y byddwn ni'n ei weld yn sgil yr ardoll hon yw rhagor o fuddsoddi yn y cymunedau hynny, a'r rhyddid i awdurdodau lleol wneud y penderfyniadau sydd fwyaf cymwys yn eu barn nhw i'w cymunedau nhw eu hunain. 

Rwy'n diolch i Alun Davies am y pwyntiau pwysig yna, Llywydd. Mae ef yn llygad ei le: diben y Bil yw y bydd hi'n rhaid i unrhyw arian sy'n cael ei godi drwy ardoll ymwelwyr gael ei gadw a'i fuddsoddi o'r newydd yn y cymunedau hynny, ac  mae'n rhaid ei ailfuddsoddi i greu'r amgylchiadau sy'n gwneud y lleoedd hynny'n ddeniadol. Er enghraifft, mae'r Bil yn cyfeirio yn uniongyrchol at gefnogi'r iaith Gymraeg. Fe wyddom ni fod rhai o'r crynoadau mwyaf o dwristiaeth yn digwydd mewn rhannau yng Nghymru lle mae'r iaith ar ei chryfaf. Un o'r rhesymau pam mae pobl yn dod i Gymru ac yn ymweld â'r cymunedau hynny yw oherwydd eu bod nhw'n dymuno bod yn rhywle sydd ag ymdeimlad diwylliannol arbennig o leoliad a phwrpas fel hyn. Fe fydd y Bil yn caniatáu i awdurdodau lleol ailfuddsoddi, yn union fel dywedodd Alun Davies, mewn amgylchiadau a chyfleusterau sy'n ddeniadol i ymwelwyr, ond sy'n caniatáu i'r cymunedau hynny barhau i fod yn lleoedd sydd â'u hynodrwydd eu hunain, a'r hynodrwydd hwnnw sy'n tynnu pobl eraill i ymweld â nhw hefyd.

Hanfod bod yn wleidydd yw ein bod ni yma i wasanaethu'r rhai yr ydym ni'n eu cynrychioli. Nid ydym ni yma i esgus cefnogi'r polisïau brawychus hyn yr ydych chi'n eu cyflwyno. Nid yw treth dwristiaeth yng Nghymru yn ddim llai na gwarth. Sef £1.25 ar gyfer gwestai—sydd yn ôl pob tebyg yn cynnwys TAW erbyn hyn. A fyddai'r Ysgrifennydd Cabinet yn rhoi eglurhad? Mae gwestai yn arbennig yn gweld cynnydd eisoes o ran costau bwyd, biliau ynni uwch, cyflogau staff, canran o ryddhad ardrethi busnes yn cael ei dynnu yn ôl. Fe fydd y dreth hon yn gweld ymwelwyr yn meddwl ddwywaith cyn teithio i Gymru, ac mae'n rhaid i mi fod yn onest, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae Plaid Cymru yn ei hoffi—eu cildwrn nhw am y cytundeb cydweithio.

Rydym ni'n clywed yn rhy aml am gyfeiriadau at wledydd eraill. Mae gan Mallorca, er enghraifft, gyfradd TAW sy'n llawer is, ond maen nhw'n ystyried tynnu'r dreth dwristiaeth yn ôl erbyn hyn. Roedd yr ymgynghoriad ar hynny, rwy'n deall, yn ysgubol yn erbyn gweithredu'r dreth hon, ac felly nid ydych ch'n gwrando mewn gwirionedd pan fyddwch chi'n cyflwyno'r ymgynghoriadau hyn? Mae pobl wedi cael llond bol nawr gyda'r Llywodraeth Lafur yn y DU, ac yn y fan hon, dyn pam y mae deiseb gennym ni—

Janet, mae angen i chi ofyn cwesitwn, os gwelwch yn dda, a therfynu.

—yn chwyrlïo tuag at 3 miliwn o bobl sy'n anfodlon â chi a chyda'ch polisi chi. Pam nad ydych chi'n gwrando? A phwynt pwysig iawn—

Janet, mae angen i chi derfynu, os gwelwch yn dda.

Fe glywais i y bydd yn rhaid i fenywod a phlant sy'n defnyddio llety gwyliau i ffoi oddi wrth drais dalu'r ardoll ymwelwyr hon, ond rwy'n deall y gall yr elusen, neu nhw eu hunain, ofyn am ad-daliad. A ydych chi'n meddwl mewn difrif—? Rwy'n credu bod hynny'n ansensitif, a disgwyl i bobl sydd wedi dod yma, mewn gwirionedd ar gyfer ffoi oddi wrth gam-drin domestig a thrais, wedi'r holl sôn am hynny yma—. Pam ddylen nhw dalu honno, Ysgrifennydd Cabinet? A—

Amser, os gwelwch yn dda, Janet.

Onid ydych chi'n credu bod hwn yn bolisi ansensitif, o ran y bobl hynny, ond o ran ein busnesau ni hefyd? Diolch yn fawr. 

Wel, Dirprwy Lywydd, ni fethodd yr Aelod erioed â gweld ei chyfle i fynd dros ben llestri. Ac, fel arfer, ni chawsom ein siomi ganddi hi'r prynhawn yma. Ni fyddai ei syniadau hi ynghylch y cydgynllwynio sydd wedi bod ar gyfer llunio'r ardoll ymwelwyr yn gwrthsefyll unrhyw archwiliad. A gadewch i mi roi sicrwydd iddi hi fod yna fesurau diogelu yn y Bil fel na fydd pobl sy'n cael eu rhoi mewn llety oherwydd cam-drin domestig yn talu ardoll ymwelwyr. Felly, gadewch i mi dawelu ei meddwl hi ynglŷn â hynny.

Mae'n sicr mai'r pwynt pwysicaf a wnaeth Janet Finch-Saunders oedd yr un cyntaf. Fe gawn ni ein hanfon i'r fan hon gan y rhai yr ydym ni'n eu cynrychioli, a chredwch chi fi, mae'r bobl sy'n byw mewn ardaloedd sydd â nifer fawr o dwristiaid yn ymweld â nhw yn amlwg iawn o blaid y Bil hwn. Pe byddech chi'n siarad ar ran eich preswylwyr chi, yn hytrach na'ch ymwelwyr chi, nid oes amheuaeth y byddech chi o blaid y Bil hwn.

Yn gynharach y prynhawn 'ma, fe wrandewais i'n astud ar gyfraniad pwysig oddi wrth Aelod arall o'r gogledd, Sam, pan oedd ef yn siarad am ddiogelwch awyr agored ac achub mynydd. Roedd ef yn tynnu sylw at y ffaith fod y sefydliadau hynny'n brin iawn o arian. Yn eich gweledigaeth chi o'r byd, Janet, fe ddylai costau achub mynydd a'r cyfleusterau eraill i gyd sy'n cael eu cynnig i dwristiaid gael eu talu gan bobl sy'n byw yn yr ardaloedd hynny, ond y bobl hynny sy'n ymwelwyr yno, y bobl hynny sydd ag angen—

Ni ddywedais i erioed mo hynny. Ar bwynt o drefn, ni ddywedais i unrhyw beth o'r fath.

Fe ddywedoch chi hynny'n union. Roeddech chi'n dweud na ddylai pobl sy'n ymweld ag ardaloedd fod yn cyfrannu at gost y gwasanaethau y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw. Mae gwasanaethau achub mynydd, yn amlwg iawn, yn mynd allan i achub pobl sy'n ymweld â'r ardaloedd hynny'n aml iawn. A yw hi'n annheg, Dirprwy Lywydd, y dylai'r ymwelwyr hynny wneud cyfraniad rhesymol iawn wir at gostau darparu'r gwasanaeth, yr oedd Sam yn gwbl briodol i ddweud ei fod yn cael trafferthion o ran cael ei ariannu i wneud yr hyn y mae'n ei wneud?

Pwynt o drefn.

Fe gymeraf i'r pwynt o drefn.

Mae'n ddrwg gennyf i, Ysgrifennydd Cabinet, ond nid wyf erioed wedi ynganu'r geiriau yr ydych chi newydd eu dweud yma. Ni fyddech chi'n dod o hyd iddyn nhw ar y Cofnod. Nid wyf i hyd yn oed wedi crybwyll y geiriau hynny hyd yn oed. Felly, rwy'n gofyn i chi dynnu'r sylwadau hynny'n eu holau. Nid wyf i—

Fe ddylid cyfeirio'r pwynt o drefn ataf i, nid at yr Ysgrifennydd Cabinet.

Beth yw hyn, mae'n ddrwg gen i?

Fe ddylid ei gyfeirio ataf i fel Cadeirydd.

O, rwy'n ymddiheuro. Ond nid wyf i wedi defnyddio'r geiriau hynny, heddiw yn fy araith i, nac ar unrhyw achlysur yn y Siambr hon ers i mi gael fy ethol. Diolch.

Diolch i chi, Janet. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn adolygu'r geiriau yn ofalus iawn.

Rwy'n hapus iawn i'w hadolygu nhw.

Rydw innau hefyd yn croesawu gweld cyflwyno'r Bil yma. Mi fyddai arian y lefi yn fuddiol iawn ar gyfer gwella profiadau ymwelwyr a bywydau pobl leol mewn sawl cymuned yn Arfon, o'r cymunedau o gwmpas yr Wyddfa, i lannau'r Fenai. Dwi'n falch hefyd o weld cyflwyno'r gofrestr llety gwyliau, a fydd yn ffynhonnell data pwysig all gynorthwyo gyda phenderfyniadau polisi i’r dyfodol. Mae’r gofrestr yn angenrheidiol ar gyfer Bil arall hefyd, onid ydy, sef y Bil trwyddedu statudol ar gyfer llety gwyliau tymor byr. Rydych wedi dweud y byddwch chi'n cyflwyno’r ail Fil cyn diwedd tymor y Senedd. Beth yn union fydd yr amserlen ar gyfer cyflwyno’r ail Fil? Rydw i’n deall bod llawer o waith i’w wneud ar y Bil cyntaf yma, ond mae’r ail Fil yn bwysig hefyd, yn bwysig ar gyfer gwella diogelwch ymwelwyr, creu cyfartaledd rhwng gwahanol fathau o lety o fewn y diwydiant, a gwarchod y stoc tai lleol rhag troi yn asedau masnachol yn hytrach nag yn gartrefi. Felly, wnewch chi gadarnhau amserlen yr ail Fil, y dyddiad cyflwyno, a’r dyddiad gweithredu hefyd?

Diolch yn fawr i Siân Gwenllian hefyd, Dirprwy Lywydd. Dwi'n cytuno, wrth gwrs, gyda hi: pwrpas y Bil yw gwella profiadau ymwelwyr, ond hefyd gwella bywydau pobl leol. Diolch iddi hi am beth ddywedodd hi am bwysigrwydd y rhestr. Mae'r rhestr yn angenrheidiol ar gyfer yr ail Fil, am y pwrpasau y mae Siân Gwenllian wedi cyfeirio atynt. Mae Gweinidogion a swyddogion yn gweithio'n galed ar yr ail Fil. Rydyn ni'n cwrdd â'n gilydd bron bob wythnos nawr i gytuno ar y manylion yn yr ail Fil. Dydy'r dyddiadur ddim o fy mlaen i y prynhawn yma, Dirprwy Lywydd, ond, yn y flwyddyn nesaf, bydd yr ail Fil yn dod o flaen y Senedd am y pwrpasau y mae Siân Gwenllian wedi eu hesbonio y prynhawn yma.

A minnau'n cynrychioli arfordir Cymru bron i gyd, rwy'n deall y pwysau y gall ymwelwyr ei roi ar gyllidebau lleol. Un enghraifft yw tacluso'r strydoedd, casglu gwastraff, toiledau cyhoeddus, a pharcio. Wrth gwrs mae yna groeso i'r ymwelwyr hynny, ac wrth gwrs mae'r busnesau hynny'n cael eu cefnogi gan dwristiaeth. Ond mae'r hyn a glywais i yma heddiw gan y Torïaid yn anghredadwy, a dweud y gwir. Sôn yr ydym ni am ardoll ar y bobl sy'n dod, nid ar y busnesau, y mae hi'n ymddangos eu bod nhw ychydig yn ddryslyd ynghylch hynny, a'r ffaith y bydd yr arian yn cael ei neilltuo hefyd i'r cymunedau hynny sy'n dewis codi'r ardoll hon, sy'n ffactor pwysig arall yn hyn o beth. Rydym ni'n sôn am £1.25 y noson. Ni allwch chi brynu paned o goffi am £1.25, oni bai eu bod nhw'n gwybod rhywbeth nad wyf i'n ei wybod. Ac eto, fe all pobl wario yn hapus iawn, ac yn gwbl briodol, ac rwy'n siŵr bod pawb yn falch oherwydd hynny, mwy na £1.25 ar baned o goffi, heb feddwl am funud y byddai hynny'n peri iddyn nhw beidio â gwneud felly pe bydden nhw'n prynu un bob dydd. Felly, rydym ni wedi clywed llawer yma, ond mae Barcelona a Fenis eisoes yn codi tâl o €5 y noson ac nid yw hynny wedi atal unrhyw beth. Ac rwy'n credu—

Mae angen i chi ofyn cwestiwn nawr, os gwelwch yn dda, Joyce.

Iawn, ac fe wnaf. Pan fyddwn ni'n edrych ar y ffordd i wario hyn, mae heriau amgylcheddol yn yr ardal yr wyf newydd sôn amdani. Mae pobl yn dod i'r ardaloedd hynny i weld yr amgylcheddau hynny mewn cyflwr da. Ac wrth gwrs, dyma gyfle i ateb rhai o'r cwestiynau y mae'r Torïaid yn eu gofyn i ni am fuddsoddi yn y cymunedau hynny ac yn yr amgylcheddau hynny.

Diolch i Joyce Watson, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cymryd yr hyn y mae hi yn ei ddweud am y Bil hwn o ddifrif, yn arbennig, o ystyried ei phrofiad uniongyrchol ei hun o weithio a byw mewn rhan o Gymru lle mae twristiaeth yn cael effaith fawr. Rwy'n credu iddi grisialu'n dda iawn yr ymdeimlad hwnnw o gymesuredd a fu'n absennol iawn mewn rhai cyfraniadau eraill yma y prynhawn yma. Wrth gwrs mae croeso i ymwelwyr i Gymru. Mae'r Bil wedi'i gynllunio i roi hyd yn oed mwy o groeso iddyn nhw yn y dyfodol. Beth mae'r ymwelwyr hynny'n ei ddisgwyl pan fyddan nhw'n dod i weld y wlad brydferth yr ydym mor ffodus i fyw ynddi? Maen nhw'n disgwyl i draethau fod yn lân, maen nhw'n disgwyl i lwybrau gael eu cynnal a'u cadw'n iawn, maen nhw eisiau gallu defnyddio'r ganolfan ymwelwyr, os yw'n bwrw glaw maen nhw eisiau gallu mynd i'r ganolfan hamdden yn lleol hefyd. Yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei wneud yn ei ffordd wylaidd iawn yw caniatáu i awdurdodau lleol gasglu'r cyfraniad bach hwnnw—rhatach, fel y dywedodd Joyce Watson, na phaned o goffi—tuag at gynnal y pethau sydd wedi eu denu i'r ardal honno yn y lle cyntaf. Diolch i Joyce am y ffordd y gwnaeth hi grisialu hanfod y Bil hwn.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. Cyn i ni orffen yr eitem hon—.

Ar y pwynt o drefn, rwyf eisiau sicrhau bod pawb yn parchu pwyntiau o drefn ac yn gwrando arnynt, oherwydd mae'n bwysig ein bod yn deall yr hyn y mae'r pwynt o drefn yn ei godi a bod y Cofnod yn gywir. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet, fel y dywedais i, yn adolygu'r Cofnod ac os bydd unrhyw anghywirdebau bydd yn ceisio sicrhau eu bod yn cael eu diwygio.

Eitem 4 heddiw yw'r datganiad gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar gynnydd ar y cynllun ffermio cynaliadwy—dylunio drwy gydweithio. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o fod yma heddiw i gyhoeddi cynllun ffermio cynaliadwy diwygiedig ar ôl gweithio'n agos gyda ffermwyr, elusennau amgylcheddol ac eraill dros y misoedd diwethaf.

Ers i ymgynghoriad 'Cadw ffermwyr i ffermio' y cynllun ffermio cynaliadwy ddod i ben ym mis Mawrth eleni, rwyf wedi ymrwymo i wrando ar adborth a gweithio gyda ffermwyr a grwpiau amgylcheddol i fynd i'r afael â phryderon sydd ganddynt am y cynllun ffermio cynaliadwy. Fel y gŵyr yr Aelodau, sefydlais y ford gron weinidogol gyda rhanddeiliaid allweddol i ddatblygu cynigion diwygiedig ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy. Gan gefnogi'r ford gron, mae gweithgor swyddogol a'r panel adolygu tystiolaeth atafaelu carbon wedi gweithio'n ddiflino i archwilio materion dylunio cynllun technegol a'r dystiolaeth ar gamau ychwanegol ac amgen i atafaelu carbon y gellid eu cynnwys.

Mae'r cynllun hwn yn hanfodol er mwyn sicrhau dyfodol cynaliadwy i ffermio yng Nghymru. Mae ffermwyr yn gwneud cyfraniad pwysig i'n heconomi, ym maes cynhyrchu bwyd, ac i'n cymunedau. Fel stiwardiaid y tir, mae ganddynt rôl hanfodol i'w chwarae hefyd wrth fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur. Rwyf wedi dweud sawl gwaith ers sefydlu'r ford gron a'r grwpiau cysylltiedig ein bod wedi bod yn llosgi'r gannwyll yn hwyr i wneud cynnydd ar y cynllun hwn. Yn sicr, dyna fu'r achos. Oherwydd gwaith pob unigolyn sy'n ymwneud â'r grwpiau hyn a'r holl dimau ategol, gallaf nawr gyhoeddi cynllun diwygiedig sydd, rwy'n credu'n gryf, yn gweithio ar gyfer y diwydiant ffermio ac ar gyfer yr amgylchedd. Hoffwn gofnodi pa mor ddiolchgar ydw i am ymroddiad a gwaith caled pob unigolyn a gymerodd ran. Diolch yn fawr iawn i chi i gyd.

Mae'r newidiadau rwyf wedi'u gwneud yn mynd i'r afael ag anghenion ffermwyr Cymru ac yn bodloni'r amcanion rheoli tir cynaliadwy a nodir mewn deddfwriaeth. Mae'r rhain yn cynnwys cefnogi'r gwaith parhaus o gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy, yn ogystal â'n hymrwymiadau newid hinsawdd a natur. Mae hwn yn gynllun sy'n cyflawni ar gyfer ffermwyr ac ar gyfer natur gyda'i gilydd, ac mae hynny'n hanfodol. Mae effeithiau newid hinsawdd eisoes gyda ni, ac mae llawer o ffermwyr ledled Cymru eisoes yn gweld ac yn teimlo'r effeithiau ar y tir y maent yn gofalu amdano flwyddyn ar ôl blwyddyn, o gaeau dan ddŵr i dywydd poeth sy'n effeithio ar gnydau ac ar dda byw. Bydd y cynllun hwn yn chwarae rhan hanfodol wrth sicrhau dyfodol cynaliadwy i'r sector.

Nawr, er bod y cynnydd rydym wedi'i wneud gyda'n gilydd yn sylweddol, nid dyma'r cynllun terfynol. Mae'r ford gron wedi cytuno y bydd amlinelliad y cynllun a gyhoeddwyd ddoe yn cael ei ddefnyddio i gynnal dadansoddiad economaidd wedi'i ddiweddaru ac asesiad effaith dros y misoedd nesaf i bennu effeithiau ar ystod o agweddau amaethyddol, amgylcheddol a chymdeithasol. Yn y cynllun, rydym wedi cadw fframwaith yr haen gyffredinol i bawb, gyda gweithredoedd dewisol a chydweithredol ychwanegol i'r rhai sy'n dewis gwneud mwy. Ar ôl ystyried ystod o dystiolaeth gan arbenigwyr a phapurau gwyddonol, mae'r crynodeb gweithredol o ganfyddiadau'r panel carbon wedi'i gyhoeddi ochr yn ochr ag amlinelliad y cynllun. Mae'r crynodeb yn darparu sylfaen eang a arweinir gan wyddoniaeth a thystiolaeth i lywio trafodaethau'r ford gron ac mae llawer o argymhellion y panel ar weithredoedd cyffredinol y cynllun ffermio cynaliadwy eisoes wedi'u hymgorffori.

Hoffwn fynd nawr drwy rai o'r newidiadau mwyaf arwyddocaol i'r cynllun. Yn seiliedig ar adborth, rydym wedi gwneud newidiadau sylweddol i'r rhan fwyaf o'r gweithredoedd cyffredinol i sicrhau eu bod yn briodol, yn gyraeddadwy ac yn cydnabod arferion da presennol sy'n digwydd ar ffermydd ledled Cymru. Mae hyn yn golygu ein bod wedi lleihau nifer y gweithredoedd cyffredinol o 17 i 12. Newid cynllun pwysig yw ein bod wedi uno'r gweithredoedd iechyd a lles anifeiliaid a bioddiogelwch yn un weithred gyffredinol symlach i ganolbwyntio trafodaethau gyda'r milfeddyg fferm ar ganlyniadau gwell o ran iechyd a lles anifeiliaid. Rydym hefyd wedi newid y gofyniad i bob fferm fod â gorsafoedd golchi i weithred dewisol, gan gydnabod y gall anghenion bioddiogelwch ffermydd unigol fod yn wahanol iawn yn wir.

O ystyried pwysigrwydd y cynllun wrth fynd i'r afael â'r argyfyngau natur a hinsawdd, rydym wedi cadw'r gofyniad i ffermwyr reoli o leiaf 10 y cant o'u ffermydd fel cynefin. Er mwyn helpu ffermwyr i fodloni'r gofyniad hwn, rydym yn ystyried opsiynau ychwanegol i gefnogi ffermwyr i greu cynefinoedd dros dro. Dylai'r rhain fod yn addas ar gyfer pob system ffermio a pherchnogaeth tir. Felly, er enghraifft, credaf y byddai'n afresymol i landlordiaid wrthod mynediad tenant i'r cynllun ffermio cynaliadwy ar sail cynnwys cynefin dros dro gydag er enghraifft, cylchdro cnydau parhaus. Bydd gwaith rheoli pyllau bywyd gwyllt presennol yn cael ei gyfuno â'r gweithredoedd cyffredinol cynnal a chadw cynefinoedd presennol a bydd yn cyfrif tuag at y 10 y cant. Rydym wedi newid creu pyllau dŵr tymhorol ychwanegol i fod yn weithred ddewisol.

Drwy gydol y broses hon, Llywydd, rydym wedi gwrando'n ofalus iawn ar y safbwyntiau a fynegwyd, gan gynnwys y rhai gan y panel carbon. Fel y gŵyr yr Aelodau, mae plannu coed a chreu gwrychoedd o bwysigrwydd hanfodol i gyflawni ein hymrwymiadau sero net. O'r herwydd, mae'r ffigur lefel fferm ar gyfer gorchudd coed wedi'i ddileu a bydd yn cael ei ddisodli gan darged ar draws y cynllun cyfan a fydd yn cael ei bennu ar ôl trafodaeth gyda'r ford gron weinidogol a gweithredu cyffredinol newydd ar gyfer cynllun cyfle plannu coed a chreu gwrychoedd. Byddwn yn sefydlu mecanwaith llywodraethu, a fydd yn cynnwys aelodau allweddol o'r diwydiant ffermio a rhanddeiliaid amgylcheddol, er mwyn sicrhau bod y targed ar draws y cynllun yn cael ei gyrraedd. Ac unwaith eto, mae gweithio mewn cydweithrediad yn allweddol i sicrhau y gallwn gyflawni ein nodau a'n targedau yn y ffordd fwyaf cadarnhaol.

Mae'r newidiadau i'r cynllun yn golygu y bydd ffermwyr sy'n gwneud cais yn gallu penderfynu a mapio lle yr hoffent ychwanegu mwy o goed a gwrychoedd ar eu fferm, eu nifer, ac os yw'n briodol, cael cyllid i'w cefnogi drwy haen ddewisol y cynllun. Rydym yn cynnig y bydd ffermwyr yn cwblhau'r cyfle hwn a gynlluniwyd ar gyfer eu fferm yn y flwyddyn gyntaf y maent yn ymuno â'r cynllun a bydd angen iddynt ddangos cynnydd erbyn diwedd blwyddyn cynllun 2030. Rydym yn bwriadu gwneud hon yn broses syml, felly ni fydd angen arweiniad coedwigaeth proffesiynol ar ffermwyr, ond byddwn yn sicrhau bod cyngor arbenigol ar gael i helpu'r ffermwr i benderfynu ble sydd orau i'w plannu. Mae'r grantiau plannu sydd ar gael yn hyblyg iawn ac maent yn darparu cymorth ar gyfer amrywiaeth eang o weithredoedd, gan gynnwys plannu ardaloedd o goetir, lleiniau cysgodi, amaeth-goedwigaeth, perllannau, coed unigol ac, yn wir, gwrychoedd newydd.

Mae'r cynllun cyffredinol yn parhau i ganolbwyntio ar gefnogi ffermwyr sy'n cynhyrchu bwyd a buddion cynaliadwy eraill. Mae'r gweithredoedd a'r gweinyddu wedi cael eu symleiddio i weithredu drwy Daliadau Gwledig Cymru Ar-lein mor effeithlon â phosibl, ac i roi cyfle i ffermwyr presennol a newydd ac ifanc. Yn amlinelliad y cynllun, rydym hefyd wedi nodi sut rydym yn bwriadu cyfrifo taliad cyffredinol y cynllun ffermio cynaliadwy. Yn ogystal â'r costau a ysgwyddwyd a'r incwm a ildiwyd, rydym yn dal yn bwriadu cynnwys gwerth cymdeithasol i'r taliad hwn. Bydd hyn yn cynrychioli'r manteision ehangach i gymdeithas a ddaw o ddiwydiant amaethyddol cynaliadwy, a byddwn yn cyhoeddi'r cyfraddau talu gyda'r cynllun terfynol. Mae newidiadau eraill yn cynnwys ystyried safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig—SoDdGAau—a hawliau tir comin yn y taliad cyffredinol. Bydd cymorth pellach i'r ddau hefyd ar gael fel elfennau dewisol a chydweithredol.

Rwyf wedi bod yn glir iawn gyda'r Aelodau nad hwn yw'r cynllun terfynol. Er bod y cynnydd rydym wedi'i wneud yn sylweddol, mae llawer o waith i'w wneud o hyd. O ran y camau nesaf, byddwn nawr yn defnyddio'r cynllun, a gyhoeddwyd ddoe, i gynnal dadansoddiad economaidd wedi'i ddiweddaru ac asesiad effaith dros y misoedd nesaf, i ganfod yr effeithiau ar ystod o agweddau amaethyddol, amgylcheddol a chymdeithasol.

Byddaf yn parhau i weithio gyda'n rhanddeiliaid yn y diwydiant ffermio, cyrff amgylcheddol ac eraill i edrych ar fanylion ychwanegol y camau gweithredu, gofynion y cynllun a'r prosesau gweinyddol, drwy y grŵp bord gron a'r grŵp swyddogion. Mae gweithio mewn partneriaeth wedi bod yn rhan hanfodol o'r cynllun hwn hyd yn hyn, ac mae gweithio gyda'n gilydd yn hanfodol i lwyddiant y cynllun.

Llywydd, rwy'n bwriadu gwneud penderfyniadau terfynol y cynllun yr haf nesaf, yn seiliedig ar y trafodaethau pellach hyn ym mwrdd y ford gron weinidogol, a thystiolaeth, gan gynnwys y dadansoddiad economaidd a'r asesiad effaith. Hwn fydd y cyfle cyntaf sydd gennym i ddarparu manylion am y cyfraddau talu. Yn dilyn hynny, byddaf yn cyhoeddi cynllun terfynol yr haf nesaf.

Rwy'n falch iawn o ddarparu'r diweddariad hwn heddiw. Rwy'n credu y bydd y newidiadau hyn yn ei gwneud yn haws i ffermwyr gymryd rhan ac elwa ar y cynllun, gan hefyd ein cefnogi i gwrdd â hanfodion mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd a natur. Diolch yn fawr.

Gan nad wyf yn hollol siŵr, byddai'n well i mi ddatgan buddiant perthynadwy yn hyn, oherwydd amgylchiadau teuluol. Hoffwn ddiolch i chi, Ysgrifennydd Cabinet, am roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun ffermio cynaliadwy diwygiedig, ac, fel chi, hoffwn ddiolch i'r holl sefydliadau ffermio hynny a'r ffermwyr gweithredol ar y panel hwnnw am yr holl amser y maent wedi'i roi i wneud yn siŵr bod y cynllun hwn mewn lle gwell na'r hyn yr oedd o'r blaen. Fodd bynnag, mae rhai heriau yn dal i fodoli a rhai problemau allweddol sy'n parhau heb eu datrys, a hoffwn weld rhywfaint o eglurhad pellach gennych chi ar ran y ffermwyr a'r cymunedau gwledig hynny yng Nghymru ynghylch y cwestiynau a ofynnwyd imi ddoe.

Rwy'n credu mai'r prif fater a ddaeth i'r amlwg yn y ffair aeaf ar ôl eich cyhoeddiad ddoe oedd sicrwydd ariannol a chefnogaeth yn y dyfodol, oherwydd gallai hyn fod y cynllun gorau posibl y gellid ei roi ar y bwrdd erioed, ond os nad oes cyllideb hirdymor, cyllideb ddiogel, a roddir ar waith i gefnogi gweithredu'r cynllun hwn, yna, ni fydd neb yn ei dderbyn. Felly, mae angen rhywfaint o sicrwydd arna i—rwy'n siŵr bod angen sicrwydd ar ffermwyr ledled Cymru—bod y cynllun hwn yn mynd i gael ei gefnogi gan gyllideb ddigonol a bod ganddo adnoddau ariannol i sicrhau sefydlogrwydd economaidd i ffermydd teuluol. Felly, a allwch gadarnhau, os nad ydych eisoes wedi gwneud hynny, neu os ydych yn y broses o wneud hynny, y cyfraddau talu, beth fydd yn cael ei amlinellu, ac a allwch gadarnhau a fydd y cyfraddau talu yn fwy na'r incwm a ildiwyd? Oherwydd mae llawer o ffermwyr y siaradais â nhw ddoe yn dweud pe bai popeth ar incwm a ildiwyd, mae'n debyg na fydden nhw'n ymuno â'r cynllun. Mae'n rhaid bod rhywfaint o fudd ariannol ar gyfer gwneud y pethau rydych chi eisiau iddyn nhw eu gwneud, a byddai gen i ddiddordeb mewn clywed hynny.

Roeddech hefyd yn sôn am y taliad gwerth cymdeithasol. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth sy'n cael ei groesawu, ein bod ni'n mynd i weld gwerth cymdeithasol ffermio. Felly, hoffwn wybod sut y bydd hynny'n cael ei gyfrifo mewn gwirionedd a pha fesurau sydd ar waith i sicrhau ei fod yn adlewyrchu'n gywir y gwerth y mae ffermio yn ei ychwanegu at economi a chymdeithas Cymru.

Ni allaf fynd trwy hyn heb sôn am blannu coed, ac rwyf bob amser wedi bod yn eiriolwr dros egwyddor y goeden gywir yn y man cywir. Dyna mae pawb wedi bod yn sôn amdano, ac rwy'n falch o glywed y bydd ffermwyr nawr yn gallu mapio eu ffermydd eu hunain, lle maen nhw'n credu y gallan nhw blannu, ac mae hynny'n gam cadarnhaol ymlaen. Rwy'n falch bod y targed plannu coed 10 y cant wedi mynd, oherwydd rwy'n credu bod hwnnw wedi bod yn achos anghytuno mawr i lawer o bobl allan yna. Byddai gennyf ddiddordeb i wybod, wrth symud ymlaen, am y cynllun plannu coed y mae pobl yn mynd i'w gyflwyno. Sut mae'r llywodraethiant yn mynd i weithio o amgylch hynny, a sut y cytunir ar hynny gyda'r Llywodraeth ar ffermydd unigol? Oherwydd dywedwch er enghraifft bod ffermwr yn dweud, 'Gallaf wneud 2 y cant', ond yna efallai fod y Llywodraeth neu eraill yn dweud y gallai fod yn 6 y cant. Bydd yn ddiddorol gweld sut y bydd y negodi hwnnw'n gweithio, oherwydd os ydych chi eisiau i ffermwyr dderbyn hyn, mae angen iddyn nhw deimlo, mewn gwirionedd, bod yr hyn maen nhw'n ei gyflwyno yn cael ei barchu gan asiantaethau'r Llywodraeth. Ac mae gen i ddiddordeb mewn gwybod pam y mae'r ffigur cynefinoedd o 10 y cant yn dal i fod yno os yw'r ffigur plannu coed wedi mynd. Mae gen i ddiddordeb mewn gwybod pam nad oes targed cynllun trosfwaol ar gyfer cynefin hefyd.

Ac rwyf ond eisiau gwybod hefyd pa ganllawiau a chefnogaeth benodol fydd yn cael eu darparu i ffermwyr er mwyn sicrhau bod y cynefin yn ymarferol ar draws gwahanol systemau ffermio. Fe wnaethoch chi sôn am denantiaid, a byddaf yn dod at hynny. Ond mae un peth rydw i eisiau ei ofyn hefyd yn ymwneud â choed a gwrychoedd sy'n bodoli eisoes. Rwy'n gwybod bod hynny'n rhywbeth sydd wedi bod yn asgwrn cynnen ers peth amser, a dydw i ddim yn siŵr a yw wedi cael ei benderfynu fel rhan o gyfarfodydd y ford gron eto—a fydd coed a gwrychoedd presennol yn cael eu cyfrif tuag at y targed cyffredinol o ran cynefinoedd, neu a ydyn nhw'n mynd i gael eu cyfrif tuag at y targed plannu coed yn gyffredinol? Felly, mae angen mawr cael rhywfaint o eglurder ynghylch hynny rwy'n credu, er mwyn i bobl wybod hynny.

Dywedodd eich rhagflaenydd yn y briff hwn, os nad oedd y cynllun hwn yn gweithio i ffermwyr tenant, yna nid oedd yn gweithio i bawb, a chefais gyfarfod adeiladol iawn ddoe gyda'r Gymdeithas Ffermwyr Tenant ynghylch y cynllun, ac mae rhywfaint o nerfusrwydd o hyd ynghylch sicrhau os yw tenantiaid am fynd i mewn i'r cynllun hwn, na fydd cyfyngiadau yn cael eu gorfodi arnynt gan landlordiau, yn enwedig o ran plannu coed, oherwydd gwyddom fod plannu coed yn dibrisio tir. Felly, mae angen i ni sicrhau, mewn gwirionedd, pe bai tenantiaid eisiau gwneud hyn, eu bod yn gallu gwneud hyn, felly byddai'n ddiddorol clywed am unrhyw gefnogaeth y gallwch ei rhoi ynghylch hynny.

Un peth yr hoffwn ei weld yw diffiniad gwirioneddol o ffermwr gweithredol yn y cynllun hwn, oherwydd mae angen i ni gael y diffiniad clir hwnnw, oherwydd roedd gormod o lawer o bobl yn defnyddio cynlluniau amaethyddol yn y gorffennol nad oedden nhw'n ffermwyr gweithredol, ac mae angen i ni sicrhau bod arian yn mynd i'r bobl sy'n cynhyrchu bwyd ar gyfer y wlad hon a rhoi diogeledd bwyd i ni. Rwy'n rhedeg allan o amser; mae gennyf lawer o gwestiynau.

Mae capasiti milfeddygol hefyd yn fater arall. Roeddwn yn falch iawn bod y camau cyffredinol wedi'u cyflwyno, yn enwedig ynghylch iechyd a lles anifeiliaid a bioddiogelwch; mae'n rhywbeth yr ydych chi a minnau wedi siarad amdano yn rhai o'r cyfarfodydd a gawsom. Os bydd 6,000 o gyfarfodydd milfeddygon yn digwydd ledled y wlad, nid oes digon o filfeddygon ledled y wlad i wneud hynny, yn enwedig milfeddygon fferm, felly bydd yn ddiddorol gwybod pa gefnogaeth rydych chi'n mynd i'w darparu i'r sector hwnnw hefyd, i sicrhau bod gennym y capasiti i gyflwyno'r camau cyffredinol hyn mewn gwirionedd.

Rwy'n gwybod bod fy amser ar ben, ond mae gennyf un cwestiwn cyflym, Llywydd, os yw hynny'n iawn. Un o'r pethau allweddol sy'n bwysig iawn i mi a grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yw diogeledd bwyd. Mae angen i ni sicrhau bod unrhyw gynllun yn cefnogi ein bwyd ac yn gwneud i'n ffermwyr gynhyrchu bwyd. Mae tuedd bryderus ar hyn o bryd, Ysgrifennydd Cabinet, sef y gostyngiad yn nifer y da byw ledled y wlad. Rwyf wedi cwrdd â Farmers Fresh a oedd yn siarad â mi, mewn gwirionedd, am y màs critigol o gig oen a'r màs critigol o gig eidion sy'n mynd trwy ladd-dai ar hyn o bryd, ac, mewn gwirionedd, y bygythiad y bydd yn rhaid i ladd-dai gau oherwydd nad ydym yn gweld swmp digonol o stoc yn mynd trwy'r lladd-dai hynny. Felly, byddai'n ddiddorol iawn gwybod pa gymorth rydych chi'n mynd i'w roi yn y cynllun hwn i sicrhau bod ffermwyr yn parhau i ffermio, eu bod yn parhau i gynhyrchu da byw hefyd, i sicrhau ein bod yn diogelu'r swyddi a'r cyfleoedd hynny, nid yn unig mewn amaethyddiaeth, ond y diwydiannau cysylltiedig ehangach, oherwydd heb y lladd-dai hynny, lleoedd fel Merthyr, gyda St Merryn—os ydyn nhw'n cau cwpl o linellau fe allai lawer iawn o bobl, cannoedd o bobl, golli eu swyddi. Felly, byddai rhywfaint o sicrwydd ynghylch hynny hefyd i'w groesawu'n fawr. Diolch, Llywydd.

Diolch, James, yn fawr iawn, a diolch am y croeso i'r man yr ydym wedi'i gyrraedd, ond nid dyma'r gwaith gorffenedig eto. Ond mae hyn yn gynnydd sylweddol iawn. Gadewch i mi gyfeirio at rai o'r cwestiynau niferus a ofynnoch chi. Yn gyntaf oll, o ran y gyllideb, mae ein bwriad yn glir iawn ar hyn. Ar ôl cadarnhau cynllun y taliad sylfaenol yn y flwyddyn sydd newydd fod, ar ôl cymryd risg weinidogol wrth roi'r warant ar gyfer cynllun y taliad sylfaenol ar gyfer y flwyddyn i ddod yn y flwyddyn baratoadol, rwy'n credu bod cyfeiriad ein taith, i mi, fel yr Ysgrifennydd Cabinet, yn glir iawn. Ond mae'r trafodaethau'n mynd ymlaen yn fewnol gyda Thrysorlys Cymru o ran sicrhau'r cwantwm cywir o gyllid i wneud i'r cynllun hwn weithio. A'r ddadl fwyaf o blaid hynny yw nad yw hwn dim ond, os mynnwch, yn hen gynllun cymorth amaethyddol yn arddull yr UE; mae hwn mewn gwirionedd yn ymwneud â ffermio hyfyw a busnesau fferm hyfyw. Mae'n ymwneud â chynhyrchiant bwyd da, gyda'r safonau lles anifeiliaid a'r amgylchedd uchaf, ac mae'n ymwneud â mynd i'r afael â'r argyfyngau natur a'r hinsawdd. Mae hynny'n rhoi'r llwyfan i mi i gyflwyno'r ddadl gryfaf dros y cwantwm cywir o gyllid.

Y cyfraddau talu roeddech chi'n gofyn amdanyn nhw—dyna'r union waith y mae angen i ni ei wneud nawr yn y tri, pedwar mis i ddod, fel y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol. Felly, byddwn yn gweithio drwy hynny drwy'r ford gron weinidogol a gyda chefnogaeth y grŵp swyddogion ac eraill.

Bydd gwerth cymdeithasol yn cael ei ymgorffori drwy gydol y cynllun. Byddwn yn cyflwyno rhagor o fanylion nawr yn ystod y misoedd nesaf ar sut y bydd hynny'n gweithio, ond mae'n ymrwymiad y bydd hynny'n rhan annatod o'r cynllun.

Coed: ar y pwynt a wnaethoch ar y goeden gywir yn y man cywir, rydych chi'n hollol iawn. Gallai hynny olygu, fel y soniais i yn fy sylwadau agoriadol, y bydd rhai ffermwyr yn wir eisiau tynnu cyllid i lawr, nid yn unig i fapio, ond mewn gwirionedd i dynnu cyllid i lawr o'r haen ddewisol i fynd ymhellach na'r hyn a oedd yn y cynnig blaenorol o 10 y cant. Mae yna ffermwyr sydd wedi dweud hynny wrtha i'n uniongyrchol. Bydd rhai ffermwyr eisiau gwneud hynny er mwyn cysgodi eu da byw, er mwyn sicrhau cydnerthedd hinsawdd ar eu tir, neu, fel arall, oherwydd eu bod eisiau symud i ryw fath o amaeth-goedwigaeth hefyd, felly byddwn yn sicrhau bod yr arian hwnnw ar gael. Mae'n rhaid i ni weithio drwy'r manylion ynghylch sut rydyn ni'n gwneud hynny yn y misoedd i ddod, ond dyma'r goeden gywir yn y man cywir, a gallai hynny helpu gyda phethau fel mynd i'r afael â dŵr ffo rydyn ni wedi'i weld nawr mewn dalgylchoedd, yn ogystal â phethau fel helpu i fynd i'r afael â llygredd dŵr, oherwydd plannu yn y man cywir ar ochr glannau afonydd, lle mae'n briodol hefyd. Bydd prif gynllun targed, dim ond i fod yn glir, felly byddwn yn cyflwyno hwnnw maes o law hefyd.

Rwy'n fodlon iawn gyda llaw fod gennym yr amcanion cyffredinol hynny o hyd, y mae Aelodau Ceidwadol a phob plaid yma yn ei ddweud wrthyf, ynglŷn â bodloni argymhelliad y Pwyllgor Newid Hinsawdd ar orchudd coed. Mae'n rhaid i ni wneud hynny. Mae angen i'r cynllun ffermio cynaliadwy chwarae ei ran o fewn hynny hefyd. Ond y goeden gywir yn y man cywir. Felly, mae ffermwyr yn deall, ac mae'r ford gron weinidogol yn deall hefyd, bod hyn yn rhan o'r gwaith codi trwm, yn ogystal â chyflwyno strategaeth ar bren ac agweddau eraill o fewn yr ystad goedwigaeth gyhoeddus hefyd. Mae'n rhaid i hwn fod ag uchelgais y tu ôl i'r plannu coed, yn ogystal â gweithio gyda ffermwyr. Bydd llywodraethu a fydd yn helpu i sbarduno'r uchelgais honno, i wirio cynnydd mewn gwirionedd ar sut yr ydym yn monitro'r hynny o flwyddyn i flwyddyn, gan sicrhau nad ydym ond yn mapio ond yn cyflawni'r hyn a nodir o ran y plannu ar bob fferm unigol hefyd, a byddwn yn cyflwyno mwy o fanylion am hynny. Felly, mae'n rhaid iddo fod ag uchelgais.

Diffiniad 'ffermwr gweithredol', ie. Rydyn ni wedi'i gwneud hi'n glir iawn—. Byddaf yn ymateb yn fyr i chi, ond mae manylion o fewn yr hyn yr ydym wedi'i gyflwyno. Felly, byddwn ni—. Y pwyslais ar ffermwyr gweithredol—. Byddwn yn nodi meini prawf cymhwysedd cynllun ar gyfer y rhai sy'n ymgymryd â gweithgaredd amaethyddol. Rydym eisiau ffermwyr sydd â mwd ar eu hesgidiau. Felly, mae'n debyg y bydd hynny'n canolbwyntio o gwmpas y 3 hectar neu 550 awr o ffermio—ffermio, ie, yn hytrach na buddsoddwyr, ie, landlordiaid absennol ac ati—a bod ganddyn nhw gyfrifoldeb am y tir am 10 mis o'r flwyddyn.

Ond rydym hefyd wedi ei gwneud yn glir o fewn amlinelliad y cynllun ein bod wedi dwyn ein gwaith gyda ffermwyr tenant ymlaen, fel eu bod yn gallu mynd i mewn iddo hefyd. Felly, gadewch i mi grybwyll hynny yn olaf, sef yr agwedd—. Rwy'n fodlon iawn. Mae Cymdeithas y Ffermwyr Tenant ar y ford gron weinidogol mewn gwirionedd, ac mae eu hymateb wedi bod yn un o—. Nid yn aml y cewch glywed y math hwn o iaith, ond diolch i George ac eraill am eu cyfraniad, pan fyddant yn dweud eu bod wrth eu bodd gyda'r cynllun sy'n cael ei gyflwyno, ei fod yn ddull pragmatig iawn, ac maent yn manylu;

'ni fydd y cynllun ffermio cynaliadwy yn gofyn am weithred na all y tenant eu gyflawni yn gyfreithiol.'

Mae'n gam enfawr ymlaen, medden nhw, i'r sector rhentu mewn amaethyddiaeth. Maen nhw wedi croesawu'r datganiad y gallai tenant fod angen caniatâd landlord cyn cymryd rhan yn y cynllun ffermio cynaliadwy. Rydym wedi ymdrin â hynny. Byddai'n afresymol i landlord wrthod mynediad. Mae hwnnw'n ddatganiad clir. Felly, ydym, rydym yn bendant yn sicrhau bod hyn yn iawn i denantiaid hefyd, yn ogystal â newydd-ddyfodiaid i'r cynllun.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y datganiad. Dwi'n falch o gael ymateb iddo fo a gofyn rhyw hanner dwsin o gwestiynau bach, mae'n siŵr. Dwi am ddechrau drwy gydnabod bod y fersiwn ddiweddaraf yma o'r cynllun ffermio cynaliadwy yn cynrychioli cynnydd mewn sawl maes pwysig. Mae o'n dda gweld bod rhai o gwestiynau allweddol Plaid Cymru—dileu y gofyniad gorchudd coed o 10 y cant, lleihau nifer yr universal actions, cyflwyno taliad gwerth cymdeithasol—wedi cael eu derbyn, ac mae'r newidiadau yma hefyd, dwi'n meddwl, yn dangos gwerth ymgysylltu yn adeiladol efo ffermwyr a'r sector amaethyddol ehangach.

Rydyn ni'n symud i'r cyfeiriad cywir, felly, ond mae llawer mwy o waith, dwi'n meddwl, i'w wneud i sicrhau ei fod yn cyflawni ar gyfer ffermwyr Cymru, ar gyfer cymunedau gwledig yn ehangach, ac wrth gwrs yr amgylchedd, ac mae'n amlwg bod yna bryderon sylweddol i'w hystyried o hyd. Mae'r sector ffermio yng Nghymru, rydym ni'n gwybod, yn teimlo o dan warchae ar hyn o bryd, a'r pwysau yn dod o sawl cyfeiriad wrth gwrs—y rheoliadau NVZ, chwyddiant, TB, newid hinsawdd ei hun, Brexit wrth gwrs—a hynny ar ben yr ansicrwydd o gwmpas yr SFS. Ac mae ffermwyr, dwi'n meddwl, yn llygaid eu lle i gwestiynu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn lliniaru rhai o'r beichiau yma sydd arnyn nhw, tra yn gofyn iddyn nhw wneud mwy o ran ysgwyddo cyfrifoldebau amgylcheddol a chymdeithasol ychwanegol. Cymerwch, er enghraifft, y targed cynllun cyfan newydd yma ar gyfer gorchudd coed; er ein bod ni'n croesawu dileu y targed mympwyol 10 y cant hwnnw ar lefel fferm, mae yna gwestiynau'n parhau ar sut bydd y cynllun cyfan hwnnw yn cael ei bennu, a thra bo gofyn pellach i ffermwyr greu cynllun cyfle coed a gwrychoedd, beth yn union mae dangos cynnydd wrth weithredu’r cynllun erbyn 2030 yn ei olygu? Mae yna bryderon yn parhau hefyd am y broses asesu fferm gyfan a data mapio ar gyfer gorchudd coed a chynefinoedd, a heb fapio ac asesiadau cywir a chyfredol all ffermwyr ddim cynllunio’n effeithiol. Felly, a oes gan y Llywodraeth y gweithlu angenrheidiol a'r adnoddau i gynnal asesiadau ac i ddarparu data mapio addas i bwrpas?

Mi fydd cyflwyno’r haenau dewisol a chydweithredol fesul cam—phased introduction—yn gosod llawer o'r cyfrifoldeb amgylcheddol ar yr haenau ychwanegol yma. A all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a fydd y rheini wedi’u datblygu’n llawn ac yn barod i’w rhoi ar waith erbyn mis Mawrth 2026, ochr yn ochr â’r haen gyffredinol?

Mae pryderon, wrth gwrs, am gyllidebau yn parhau yn rhai eithaf sylfaenol. Heb eglurder am cyllid, dim ond rhestr o ddyheadau sydd gennym ni mewn difrif, felly a wnaiff Llywodraeth Cymru gyflwyno achos cryf i Keir Starmer i wrthdroi’r toriadau welson ni dros flynyddoedd gan Lywodraethau Ceidwadol a sicrhau cyllid teg i amaeth yng Nghymru, a pha sicrwydd y gall ef ei roi y bydd cynllun y taliad sylfaenol yn cael ei warchod y flwyddyn nesaf, gan bod hwnnw, wrth gwrs, yn gosod y llinell sylfaen ar gyfer taliadau yn ystod y cyfnod pontio i’r SFS?

Ac wrth gwrs, mae bygythiad Barnettisation ar y gorwel hefyd, sy’n golygu, dros amser, y bydd ffermydd yng Nghymru yn gweld gostyngiad sylweddol yn eu cyllid. Mae angen inni glywed Gweinidog amaethyddol Llafur yng Nghymru yn brwydro’n galed iawn, iawn yn erbyn cynlluniau Barnettisation gan Lafur yn Whitehall.

Rydym ni hefyd yn aros, wrth gwrs, am asesiad effaith economaidd o’r modelu diweddaraf o’r SFS. Beth fydd yn digwydd os bydd yr asesiad hwnnw’n dal i ragweld colledion swyddi sylweddol a difrod i gymunedau gwledig? A fydd y Llywodraeth yn barod i feddwl eto mewn ffordd sylfaenol am rai o’u cynlluniau?

Lywydd, mae’n rhaid i ni, drwy hyn i gyd, gofio gwerth ffermio i Gymru. Rydym ni’n sôn am sector sy’n asgwrn cefn i gymunedau gwledig ond sydd hefyd yn gonglfaen economaidd a diwylliannol. Mae bwyd a ffermio yn werth £9.3 biliwn i economi Cymru, dros 200,000 o swyddi, dros 50,000 yn cael eu cyflogi’n uniongyrchol ar ffermydd, ac eto, er ei holl bwysigrwydd economaidd a chymdeithasol, mae ffermwyr wedi bod yn teimlo eu bod nhw ar y cyrion yn ystod y saith mlynedd o ddatblygu’r cynllun yma. Mae cyfathrebu gwael gan Lywodraeth Cymru wedi arwain at ddrwgdybiaeth ac at lawer iawn, iawn o rwystredigaeth. Mae’r newidiadau a gafodd eu cyhoeddi ddoe yn gam ymlaen, dwi’n sicr o hynny, ond dim ond os gwelwn ni newid gwirioneddol mewn agwedd gan Lywodraeth hefyd. Mae'n rhaid dod â ffermwyr, onid oes, ar y daith yma, achos, heb eu cefnogaeth nhw, mi fydd y cynllun yma yn methu â chyflawni ei uchelgeisiau economaidd ac ar gyfer dyfodol amaethyddiaeth ac, wrth gwrs, ar gyfer yr amgylchedd.

Diolch yn fawr, Rhun, a diolch eto am y croeso cyffredinol i'r cynnydd yr ydym, heb os, wedi'i gyflawni, ac rydym wedi gwneud hynny ynghyd â ffermwyr o bob lliw a llun ac amrywiaeth ar y ford gron weinidogol, ond hefyd gyda sefydliadau amgylcheddol a bywyd gwyllt hefyd, a byddwn yn parhau i wneud hynny. Nid wyf yn credu y gall neb gyhuddo'r broses hon a'r canlyniadau hyn o fod yn rhywbeth lle mae unrhyw un wedi bod ar yr ymylon, ac yn enwedig yr undebau ffermio ac eraill. Ac wrth gwrs, ar y ford gron weinidogol hon, mae gennym ffermwyr annibynnol hefyd, mae gennym ffermwyr tenant, mae gennym gynrychiolwyr ffermwyr ifanc yno hefyd, ochr yn ochr â phobl fel Coed Cadw, yr Ymddiriedolaeth Natur, y Rhwydwaith Ffermio sy'n Gyfeillgar i Natur ac eraill. Maent ymhell o fod ar gyrion unrhyw beth yr ydym wedi'i wneud dros yr ychydig fisoedd diwethaf, ac ni fyddant ychwaith wrth i ni symud ymlaen. Ond diolch am y croeso cyffredinol.

Mae eich cwestiynau i mi yn ddiddorol, a gadewch i mi dynnu oddi wrthynt, gadewch imi ddyfalu yn eu sgil, rai rhagdybiaethau, yn y gwaith y mae'n rhaid i ni ei wneud yn awr i gyrraedd targed cynllun cyfan—sori, targed cyffredinol—ar gyfer y cynllun plannu coed, byddech yn croesawu lefel o uchelgais y gellir ei gyflawni gan ffermwyr ond bydd hynny hefyd yn ein helpu yn y darn newid hinsawdd hwnnw, cydnabod lle mae cyngor y Pwyllgor Newid Hinsawdd. Rwy'n sylwi eich bod yn nodio'ch pen, ac rwy'n croesawu hynny'n fawr, oherwydd rwy'n credu bod gennym waith anodd o'n blaenau. Oherwydd mae angen i ni gael cefnogaeth pobl o hyd, ond mae'n rhaid i ni gydnabod y lefel uchel honno o uchelgais sydd wedi'i gosod gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd. Ni ddylai popeth ddisgyn ar ysgwyddau ffermwyr ond ar y rhan fwyaf o dir yng Nghymru a allai ein helpu i gyfrannu—ochr yn ochr â'r ystad goedwigaeth gyhoeddus, ochr yn ochr â chyfleoedd eraill—rhan sylweddol o hynny yw tir fferm. Felly, rwy'n credu bod angen i ni weithio gyda'n gilydd i gyflawni'r hyn yw'r targed cyffredinol hwnnw, ac yna sut rydym yn ei wneud yn gyraeddadwy, a gosod gyda llaw, y taliadau ochr yn ochr â hynny, fel y bydd pobl eisiau cefnogi hynny mewn gwirionedd.

Rydw i hefyd yn mynd i gymryd o'r hyn roeddech chi'n ei ddweud—a diolch am eich cwestiynau/sylwadau—y byddech chi'n cefnogi'r angen am lywodraethu yn y lle hwn o ran plannu coed a all helpu i fonitro a gwerthuso cynnydd tuag at y targed cyffredinol hwnnw. A gaf i ddweud, yn hanfodol ar gyfer hyn—? Rwy'n croesawu'r ffordd y cyflwynwyd hyn, oherwydd mae hyn yn golygu bod yr holl randdeiliaid wedi ymrwymo iddo, gan gynnwys yr undebau ffermio, ond hefyd pawb arall.

Nawr, ar y sail honno , bydd angen i bawb weithio gyda'i gilydd, o dan y strwythur llywodraethu hwnnw, tuag at y prif darged sydd gennym, i sbarduno hyn. Nawr, yr hyn y gallaf ei ddweud, a byddwn i'n dweud hyn wrth bob cyd-Aelod, yw mai'r potensial yma yw, yn hytrach nag elfen 10 y cant y fferm unigol—y gallai rhai ei or-gyflawni'n hawdd a byddai rhai'n ei chael hi'n anodd ei gyrraedd—y potensial o fewn hyn, o gael cefnogaeth pobl, os cawn yr ymrwymiad ar y cyd hwnnw, yw y gallem fynd ymhellach o lawer, oherwydd mae rhai ffermwyr yr wyf wedi siarad â nhw eisiau mynd ymhellach. Byddai eraill yn ymdrechu'n galed i lwyddo. Ond bydd y dull cynllun cyffredinol hwnnw, a phawb sy'n gweithio tuag ato, gyda strwythur llywodraethu cadarn, rwy'n credu, yn ein helpu ni.

Fe ofynnoch chi'r cwestiwn a fydd yr holl gamau gweithredu yn cael eu cyflwyno erbyn mis Mai. Byddant, yn bendant. Byddant. Os y gwnawn ni gadw dwyster y gwaith yr ydym wedi bod yn ei wneud, byddant yn sicr. A byddan nhw'n cael eu cyflwyno eto mewn ffordd ddeallus iawn, mewn ffordd grefftus iawn, gyda phawb â mewnbwn ynddynt.

Cynllun y taliad sylfaenol—gofynnoch chi am y flwyddyn nesaf. Edrychwch, mae'n rhaid i ni fod yn hollol glir: yr hyn rydyn ni'n ei wneud yw pontio yma o'r cyllid blaenorol, cynllun y taliad sylfaenol. Fe wnaethon ni ei gynnal y llynedd. Nid felly y gwnaethon nhw yn Lloegr. Fe wnaethon ni ei gynnal yn ei le y llynedd, ac rydyn ni'n ei gynnal eleni. Ein bwriad wedyn yw symud yn ddi-dor i gyllid cynllun ffermio cynaliadwy yn 2026. Dyna rwy'n ceisio dadlau drosto yn y gyllideb, ond mae gennym drafodaeth ar y cyd yn digwydd ar draws Llywodraeth Cymru.

Roeddwn yn falch iawn, gyda llaw, o'r setliad a ddaeth o gyllideb y DU o ran amaethyddiaeth. Ond gadewch i mi ei gwneud hi'n glir: rydyn ni'n gwneud ein penderfyniadau ein hunain yng Nghymru. Rwy'n credu y byddech chi'n croesawu hyn. Felly, mae'r arian sy'n dod i ni yn wych, ond, mewn gwirionedd, yr hyn sydd ei angen arnom wedyn yw gwneud ein penderfyniadau ar sut rydym yn cyflawni amcanion y cynllun hwn hefyd. Rydych chi'n iawn o ran Barnett. Nid Barnett yw'r ffordd i fynd ymlaen yn y tymor hir o gwbl. Rydym yn gwneud y ddadl hon yn gyson a byddwn yn parhau i wneud hynny.

Byddwn yn cyflwyno'r dadansoddiad economaidd, wrth gwrs, a bydd y dadansoddiad economaidd hwnnw'n drylwyr iawn. Ni fydd yn hen. Ni fydd yn rhywbeth nad yw'n adlewyrchu yn union i ble rydym wedi cyrraedd. Felly, wrth gyflwyno'r dadansoddiad economaidd hwnnw, bydd cael y manylion hyn am y camau eraill ar y lefel gydweithredol a dewisol yn hanfodol hefyd. Felly, mae yna ychydig o amserlen yma o ran sut rydyn ni'n cyflwyno hyn. Ond bydd yn gywir, bydd yn gyfredol. Felly, rwy'n credu bod hynny wedi ateb y rhan fwyaf o'ch cwestiynau, ond diolch am eich cefnogaeth eang.

Diolch yn fawr iawn am yr holl waith caled rydych chi a'r holl randdeiliaid eraill wedi'i wneud wrth gyflwyno'r cynllun hyd yma. Mae'n rhaid i ni gymryd diogeledd bwyd o ddifrif. Nid y diogeledd bwyd sydd gan James Evans mewn golwg, gan nad ydw i'n siŵr ein bod ni byth yn mynd i redeg allan o ddigon o gig i fwydo pobl Cymru. Ffrwythau a llysiau yw'r pethau y maen angen i ni boeni amdanynt.

Rwy'n credu, gyda'r cynnydd mewn diffynnaeth a'r aflonyddwch a achosir gan dywydd eithafol, yr ydym wedi'i weld y penwythnos hwn, mae'n golygu nad yw'r model caffael mewn union bryd yn gweithio mwyach. Gan fod plant, yn gynyddol, yn gofyn am ffrwythau a llysiau o Gymru yn eu prydau ysgol, roeddwn yn falch iawn o weld bod gennych chi'r—. Hyd yn oed os nad oes gennych dair acer, cyn belled â'ch bod yn gweithio 550 awr y flwyddyn, mae hynny'n galluogi garddwriaethwyr newydd i fwrw ati, fel y Langtons, a ddechreuodd dyfu microlysiau yn eu hystafell gefn, symud ymlaen i dir 3 erw ger Crucywel, ac erbyn hyn mae ganddyn nhw, dwi'n credu, 60 erw o dir yng Ngheredigion, gan gynnwys 250 o goed ffrwythau.

Felly, pan fyddwch chi'n sôn am goed gyda rhanddeiliaid, cofiwch fod perllannau yn ffynhonnell bwysig iawn o fwyd, yn ogystal â darparu holl fanteision eraill coed o ran gorchudd ar gyfer anifeiliaid. Medddwl oeddwn i, tybed beth yw eich strategaeth ar gyfer datblygu garddwriaeth yn y wlad hon, fel y gallwn ateb y galw sy'n gyffredin ledled Cymru.

Jenny, diolch yn fawr iawn, yn eich sylwadau agoriadol, am gydnabod yr ymdrech sydd wedi digwydd. Byddwn yn canmol pawb sydd wedi rhoi'r oriau anhygoel i mewn i gael hyn yn iawn i'r pwynt hwn, ac yna bydd yn rhaid i'r oriau hir hynny barhau, mae arnaf ofn. Bydd pobl sy'n gwylio o'r tu allan yn arswydo ynghylch hyn nawr, ond mae'n talu ar ei ganfed.

A gaf i ddweud yn benodol, o ran tyfu ein ffrwythau a'n llysiau ein hunain, fod y cynllun hwn yn gam ymlaen, yn sylweddol, mewn sawl ffordd? Gan gynnwys y ffermydd hynny sydd eisiau—. Ac rydym yn eu gweld yn cynyddu. Rydych chi a minnau wedi bod allan ac wedi ymweld â ffermydd sy'n arallgyfeirio i'r maes hwnnw fel rhan o'u cydnerthedd economaidd, yn ychwanegol at yr hyn y gallent ei wneud gyda da byw, cnydau traddodiadol a chnydau âr ac ati. Ond yr hyn yr ydym hefyd wedi'i wneud yw cynllunio'r cynllun hwn fel cam ymlaen er mwyn bod yn hygyrch i bob sector ffermio a phob math o fferm. Mae hyn yn cynnwys busnesau garddwriaethol sydd wedi'u heithrio o gynlluniau blaenorol oherwydd hawliau, yn hanesyddol, neu oherwydd maint y fferm. Felly, rydym wedi addasu'r meini prawf cymhwysedd ar gyfer y cynllun ffermio cynaliadwy, rydym wedi mynd ag ef i lawr i 3 hectar neu 550 o oriau llafur safonol. Mae hynny'n golygu y gallai'r rhai sy'n ymwneud â garddwriaeth hefyd ystyried ai dyma'r cynllun cywir ar eu cyfer nhw, ond cofiwch y byddai angen iddynt gyflawni'r camau cyffredinol hynny drwodd draw. Felly, yn benodol, gall busnesau garddwriaethol elwa ar hyn a byddant nawr yn gallu gwneud cais.

Rydym hefyd, gyda llaw, yn gweithio gyda'r sector i ddeall y blaenoriaethau sydd ganddynt ar gyfer y camau dewisol a chydweithredol hefyd, i weld a allem fynd ymhellach. Ac yna, wrth gwrs, mae'r darn y tu allan i hyn gyda'r gefnogaeth ehangach sydd gennym i arddwriaeth yng Nghymru hefyd. Felly, rwy'n credu bod hyn mewn lle gwell nawr i fwrw ymlaen â hynny a sicrhau bod gennym ni, yn ogystal â chynhyrchion amaethyddol da yn dod ar ein platiau lleol, fod gennym hefyd gynhyrchion garddwriaethol da hefyd ar y platiau hynny, o ardaloedd lleol.

Diolch, Dirprwy Brif Weinidog, am y datganiad. Rwy'n credu bod yn y datganiad hwn gydnabyddiaeth bod Llywodraeth Cymru wedi cael y cynllun yn anghywir o'r blaen, ac nad yw'n iawn eto. Rydych chi wedi cyfeirio at hynny yn eich datganiad heddiw, bod llawer o waith i'w wneud o hyd. Roeddech chi a minnau ar yr un rhaglen deledu lle roeddech chi'n sôn am losgi'r gannwyll yn hwyr cyn i chi gael eich penodi i'r Cabinet, a byddwn yn eich dal at eich gair. Mae'n dda eich bod yn ennill eich cyflog gweinidogol wrth gael hyn yn iawn, oherwydd mae bywoliaeth llawer o ffermwyr yn dibynnu ar hyn.

Felly, gan ganolbwyntio ar ddau bwynt ynghylch y manylion o ran ariannu, y gyllideb flynyddol ar gyfer amaethyddiaeth yw £337 miliwn, y cynllun ffermio cynaliadwy £238 miliwn. A allwch chi gadarnhau beth fyddai'r gyllideb flynyddol ar gyfer y cynllun hwn, a fydd yn uwch neu'n is? Nid oes rhaid i chi roi ffigur eto, gan gyfeirio at yr hyn a ddywedoch chi yn flaenorol yn eich datganiad, ond byddai ffigur ar yr hyn y bydd y cynllun yn ei gostio yn ddefnyddiol i ffermwyr gynllunio ymlaen llaw. Yn ail, pwysoli taliadau i ffermwyr, sut byddant yn cael eu rhannu? A fydd yn 50 y cant ar gyfer y cynlluniau cyffredinol a 50 y cant ar gyfer y ddau gynllun arall, 60:40, 30:70? Sut fydd hyn yn gweithio? Oherwydd mae hynny'n rhan annatod o gael ffermwyr i gofrestru, oherwydd i sicrhau'r holl fanteision amgylcheddol sydd i'w cyflawni drwy'r cynllun hwn, gan gynnwys diogeledd bwyd, yn anad dim mae angen i ffermwyr gofrestru ar gyfer y cynllun. Os nad yw'r cyllid yno, os nad yw'r arian yn iawn, ni fydd ffermwyr yn cofrestru ar gyfer y cynllun, ac mae hynny'n golled i bawb. Felly, mwy o fanylion am y cyllid, gwybod beth sydd i ddod yn y dyfodol ym mis Mai, cyn y Sioe Frenhinol yn yr haf a'r cyhoeddiad terfynol ar y cynllun, byddai rhywfaint o wybodaeth am y cyllid hwnnw i'w groesawu'n fawr.

Diolch yn fawr, Sam. Ar y ddau bwynt, gallaf ddweud mai dyna'r union waith y mae'n rhaid i ni ei wneud nawr, felly, ar y darn am y gyllideb, yr wyf wedi'i ddweud mewn ymateb i ddau o'r cyflwyniadau blaenorol, ac o ran pwysoli'r gweithredoedd. Mae gennym bedwar neu bum mis o'n blaenau o fynd drwy'r manylion ynghylch ble mae'r pwysoli, fel y dywedwch chi, rhwng elfennau cyffredinol, dewisol a chydweithredol yn gorwedd. Rydych chi hefyd yn iawn, fel y mae pobl flaenorol sydd wedi cyfrannu at y datganiad wedi dweud, fod y gyllideb yn mynd i fod yn ddarn pwysig o hyn. Felly, ni allaf ragdybio na rhagweld yn union ble y byddwn yn cyrraedd o ran y naill a'r llall o'r elfennau hynny. Yn sicr, bydd y cydbwysedd, y pwysoliad rhwng yr opsiynau yn rhywbeth i'r ford gron weinidogol, gyda chefnogaeth y grŵp swyddogion eu hystyried, i gyflwyno'r cynigion fel y gallaf eu hystyried.

Ond rwy'n dod yn ôl i'r un pwynt eto, sef, yn sylfaenol, eich bod chi'n iawn, dyma'n union rydw i'n cael fy nhalu i'w wneud a gennyf fi mae'r cyfrifoldeb, a byddaf i yn gwneud y penderfyniadau, fel rydw i wedi'i wneud hyd yn hyn. Dyma'r hyn yr ydym i gyd yn cael ein talu i'w wneud, gyda llaw, i gynrychioli ein hetholwyr ac i gael y pethau hyn yn iawn, ac rwy'n croesawu, ar y cyfan, y gefnogaeth drawsbleidiol eang hefyd, sydd wedi ein harwain i'r man hwn. Felly, bydd yn rhaid i chi aros ychydig yn hirach, Sam, am y manylion hynny. Fel y dywedais yn fy sylwadau agoriadol, dyna'n union sydd gennym nawr fel y camau nesaf.

Diolch am y diweddariad. Rwy'n pryderu wrth weld bod y gofyniad am orchudd coed o 10 y cant ar gyfer pob fferm er mwyn cymryd rhan yn y cynllun ffermio cynaliadwy wedi'i ddileu. Cyrhaeddwyd y ffigur hwnnw fel rhan o sut y byddai Llywodraeth Cymru nid yn unig yn cyrraedd ei thargedau lleihau carbon, ond hefyd ei thargedau uchelgeisiol ar gyfer plannu coed. Mae angen i ni fod yn plannu llawer mwy o goed ledled Cymru, a ffermwyr sydd yn y sefyllfa orau i'n helpu i wneud hynny a chael eu talu i wneud hynny.

Fel yr ydych wedi amlinellu, Ysgrifennydd Cabinet, mae'r cynnig nawr ar gyfer targed ar draws y cynllun. Byddai'r cynnig gwreiddiol wedi bod yn hawdd i'w fonitro, yn hawdd gwobrwyo ffermwyr unigol am wasanaethau y maent yn eu darparu ar ran y trethdalwr, a hefyd yn hawdd atal talu pe na bai cytundeb y contract wedi'i gyflawni. Felly, a allai'r Ysgrifennydd Cabinet amlinellu sut y bydd y cynnig ar draws y cynllun yn cael ei fonitro? Sut fyddwch chi'n gwybod a yw wedi bod yn llwyddiannus? Sut y bydd taliadau'n cael eu dal yn ôl os na fydd canlyniadau'n cael eu cyflawni? Felly, gallech gael cynllun i redeg ar sail dalgylch, er enghraifft. Gallech gael ffermwyr eilaidd yn cyflawni'r canlyniadau gofynnol, ac efallai un ffermwr uwch heb gadw at y contract, neu efallai nad yw ffermwr yn rhan o'r cynllun. Felly, sut y bydd hyn yn cael ei fonitro a'i fesur? A beth oedd y broses o wneud penderfyniadau a pha gyngor gwyddonol a geisiwyd ynghylch y dull arfaethedig hwn o allu cyflawni'ch targedau lleihau carbon, ynghyd â thargedau plannu coed ac adfer natur, yn y newid sylfaenol hwn o ran dull gweithredu?

Diolch yn fawr, Lesley, yn wir. A gaf i ddiolch i chi hefyd am y gwaith a wnaethoch i'n helpu ni i gyrraedd y man lle roeddem â chynnig clir a oedd yn destun ymgynghoriad? Ond, wrth gwrs, mewn ymgynghoriad, mae hwnnw'n gynnig hefyd, y mae pobl wedyn yn ymateb iddo. Fel y gwyddoch, rwy'n credu, roedd gennym dros 12,000 o ymatebion i hynny, ac roedd y rheini o sefydliadau amgylcheddol a ffermwyr ac o gymdeithas ehangach Cymru.

O ran y cynigion plannu coed, cafwyd adborth diddorol hefyd gan rai o'r grwpiau amgylcheddol a bywyd gwyllt ar ffyrdd eraill o fwrw ymlaen â hyn a enillodd galonnau a meddyliau mewn gwirionedd, ac yn gweithio gyda gwyddor ymddygiad, yn ogystal â thystiolaeth ar ble y gellid atafaelu carbon yn well. Nid oes amheuaeth o gwbl mai plannu coetiroedd a choed yw'r llwybr clir ac amlwg i atafaelu carbon ac nid ydym yn cerdded i ffwrdd o uchelgeisiau'r Pwyllgor Newid Hinsawdd cyffredinol o 43,000 hectar i'w plannu erbyn 2030.

Wrth symud ymlaen, o ran y llywodraethiant, monitro, y gwerthusiad, Lesley, ac agweddau eraill, rydym eisiau gwrando nid yn unig ar y grŵp rhanddeiliaid, y ford gron weinidogol a'r rhanddeiliaid presennol yno, ond nawr ein bod wedi nodi amlinelliad y cynllun, i wrando ar y rhanddeiliaid ehangach hynny sydd ar gael, gan gynnwys pobl fel chi, sydd wedi cael profiad, ond hefyd yr Aelodau ehangach yma o fewn y Siambr, i weld sut y gallwn nawr glymu hyn i lawr, bod yr uchelgais yr ydym wedi'i nodi, lle, drwy weithio gyda phobl, y gallem fynd y tu hwnt i'r hyn a oedd yn y cynigion gwreiddiol a sut yr ydym yn gwneud i hynny ddigwydd.

Bydd y gweithredu cyffredinol yn golygu y bydd yn rhaid i ffermwyr nid yn unig fapio, ond dangos cynnydd bob blwyddyn: mapio'r flwyddyn gyntaf, yna dangos cynnydd gyda'r strwythur llywodraethu drosto. Bydd lefel opsiynol uwch hefyd, lle gallant fynd ymhellach gyda phlannu coed, a byddwn yn amlinellu'r cyllid yn unol â hynny i wneud hynny. Ond, Lesley, chi ac Aelodau eraill o'r Senedd, byddwn yn awyddus i glywed syniadau am sut y gallwn roi dannedd i hwn a sut y gallwn gyflawni gyda'n gilydd, ond drwy weithio gyda phobl, yr uchelgais sydd gennym.

Yn ystod ymchwiliad cynllun ffermio cynaliadwy Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig, clywodd y pwyllgor bryderon eang y gallai gwobr annigonol arwain at ddiffyg defnydd o'r cynllun. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y byddwch chi, Ysgrifennydd Cabinet, yn ystyried y pryderon hynny, yn enwedig o ran methodoleg taliadau, i sicrhau bod cymaint o ffermwyr â phosibl yn ymgymryd â'r cynllun yn 2026.

Wrth gwrs, ddoe, fe wnaethoch chi gyhoeddi amlinelliad cynllun wedi'i addasu, yn dilyn datblygiad pellach ar y cynllun ffermio cynaliadwy. Mae hon yn sefyllfa dros dro—rydych chi wedi gwneud hynny'n hollol glir—ac nid dyma'r cynllun terfynol. Ac rydych hefyd wedi ei gwneud yn glir y byddwch nawr yn cynnal dadansoddiad economaidd ac asesiad effaith o amlinelliad y cynllun cyn gwneud unrhyw benderfyniadau terfynol. Rwy'n sylweddoli bod disgwyl i'r cynllun terfynol gael ei gyhoeddi yn yr haf y flwyddyn nesaf, cyn i'r cynllun ddechrau ar 1 Ionawr 2026, ond a allwch chi ddweud wrthym, Dirprwy Brif Weinidog, beth fyddwch chi'n ei wneud os yw'r dadansoddiad economaidd a'r asesiad effaith o amlinelliad y cynllun ffermio cynaliadwy yn dangos effeithiau a fyddai'n pryderu ffermwyr a'r gymdeithas ehangach, o ystyried y cyflwyniad arfaethedig yn 2026? Ac a ydych chi, felly, yn hyderus, ar hyn o bryd, eich bod yn dal i fod ar y trywydd iawn gyda'ch amserlen arfaethedig ar gyfer datblygu'r cynllun?

Diolch i chi, a diolch i aelodau'r pwyllgor, a chi fel Cadeirydd, am eich dadansoddiad yn ystod yr haf. Mae'n ddiddorol, pan gafodd ei gyhoeddi, pan oeddem yn y Sioe Frenhinol, ein bod eisoes yn cymryd camau sylweddol ymlaen a oedd, mewn rhai ffyrdd, yn rhagdybio'n union yr hyn yr oeddech wedi'i glywed gan bobl yn dweud, 'Allwch chi wneud hyn a'r llall?', ac roedden ni'n eu gwneud erbyn i ni gyfarfod yn Sioe Frenhinol Cymru yn yr haf.

O ran y dadansoddiad economaidd, byddwn yn cyflwyno hwnnw a bydd yn ddadansoddiad trylwyr. Bydd yn ddadansoddiad clir a gonest iawn o beth yw'r goblygiadau, gan gynnwys lle bydd hyn yn helpu i filwrio yn erbyn yr hyn yr ydym wedi'i weld dros y degawdau diwethaf, sef, mewn rhannau o amaethyddiaeth a chymunedau gwledig, cafnu yn digwydd. Nid yw hyn yn beth newydd yr ydym wedi'i weld gyda cholli swyddi o fewn cymunedau gwledig, o fewn amaethyddiaeth. Mae'r tueddiadau wedi bod yno dros nifer o flynyddoedd mewn rhannau o'r sector, gyda chyfuno daliadau fferm ac yna mae hynny'n golygu bod llai o bobl yn rhoi eu plant mewn ysgolion lleol, llai o bobl yn gwario arian mewn siopau lleol ac ati. Nid yw hon yn ffenomen newydd. Felly, yr hyn rwy'n awyddus i'w wneud o ran hyn, trwy ymgorffori gwerth cymdeithasol hefyd, yw sicrhau bod hyn yn cefnogi'r math yna o ffermio—ffermio teuluol—mae hynny nid yn unig yn cynhyrchu bwyd da, ond hefyd yn cynnal economïau gwledig hefyd.

A oes gennyf hyder y gallwn gyflawni'r agweddau hynny erbyn yr haf? Oes. Yn syml, mae'n rhaid i ni. Ac mae gennym yr adnodd y tu ôl i'r llenni i wneud hyn. Bydd angen gwneud llawer o waith, ond, yn flaenorol, pan gefais fy annog i gymryd ychydig o amser a chael hyn yn iawn—. Byddwn yn gwneud hynny, ond byddwn yn ei gyflwyno erbyn yr haf, ac yna bydd ffermwyr yn gwybod, wrth i ni fynd i mewn i'r haf, sut olwg sydd ar y cynllun, a gallant asesu wedyn a ydyn nhw am gymryd rhan ynddo, ac rydyn ni'n ceisio ei wneud mor ddeniadol a hygyrch â phosibl i ffermwyr gymryd rhan.  

Hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet a'r holl randdeiliaid am fynd mor bell â hyn. Nid oes gan natur lais uchel, mae'n rhaid i ni gael y cydbwysedd yn iawn, a gwae ni pe baem yn ei anwybyddu. Mae 80 y cant o'r tir yn dir fferm, ac rydym wedi colli 97 y cant o ddolydd blodau gwyllt dros y 50 mlynedd diwethaf. Mae ein hafonydd yn llygredig iawn ac mae gennym lifogydd o ddŵr ffo. Mae'n gadarnhaol bod y 10 y cant ar gyfer arfer, rheoli safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig ac adfer gwrychoedd wedi'i wreiddio—rwy'n falch iawn o weld hynny. Mae angen i ni sicrhau bod cyngor yno i bobl ddeall sut i wneud y gwelliannau hynny'n iawn ar gyfer natur. Hoffwn weld mwy o fuddsoddiad yn haenau dewisol a chydweithredol y cynllun i annog cyfranogiad mewn creu pyllau, plannu coed a lleihau plaladdwyr, ond rwy'n ymwybodol eich bod yn dal i edrych ar hyn. Felly, rwyf eisiau gwybod sut y bydd y cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig yn mynd i'r afael â'r argyfwng natur a'r ymrwymiadau bioamrywiaeth 2030 y cytunwyd arnynt gan Lywodraeth Cymru yng nghyfarfodydd Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Amrywiaeth Fiolegol y mae wedi'u mynychu, a pha gyngor i ffermwyr a monitro a fydd ar gael wrth symud ymlaen. Diolch.

Carolyn, diolch yn fawr iawn. Rydych chi wedi ein hatgoffa bod pwysigrwydd y cynllun hwn nid yn unig ar gyfer cynhyrchu bwyd da a busnesau fferm hyfyw, ond mewn gwirionedd ar gyfer mynd i'r afael â'r argyfwng natur sydd gennym, yn ogystal â'r argyfwng hinsawdd. Ac rydych chi'n iawn, mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod ni'n gweithio tuag at y targedau 30x30 hynny a'n bod ni'n ymgorffori o fewn hyn ein huchelgais i gyflawni'r targedau hynny, gyda'r cynllun ffermio cynaliadwy fel rhan o'r hyn yr ydym yn ei wneud, oherwydd pwysigrwydd faint o dir rydyn ni'n gobeithio fydd o fewn y cynllun hwn ac yn ein helpu i'w gyflawni.

Felly, o fewn yr amlinelliad a gyflwynwyd gennym, rydych chi'n iawn, mae gennym wrychoedd yno. Nid coed a choetir yn unig ydyw, gwrychoedd hefyd, a gallwn wneud mwy gyda'r opsiynau lefel uwch, felly, er enghraifft, o ran tewhau'r gwrychoedd, tyfu'r gwrychoedd, ehangu'r gwrychoedd, a choridorau bywyd gwyllt hefyd. Ond mae yna fwy. Yn sicr, mae cynnal a gwella'r cynefinoedd gwerthfawr bellach o fewn y cynllun. Y 10 y cant hwnnw ar bob fferm sydd â mynediad i'r cynllun—mae hynny ynddo. Nid yw llawer o'r tir, gyda llaw, yr ydym yn sôn amdano erioed wedi cael ei ddwyn i gytundeb rheoli o'r blaen. Mae hwn yn gam ymlaen go iawn.

Mae yna hefyd weithred gyffredinol wedi'i thargedu'n benodol at un o'n hardaloedd cynefinoedd mwyaf gwerthfawr, sef safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig. Cawsom gonsensws ar hynny yn yr haf, a chyhoeddwyd y byddai hynny'n rhan ohono. Mae hwn yn gam ymlaen go iawn. Mae'r 10 y cant o ffermydd yn y cynllun lle rheolir cynefinoedd, heb sôn am yr hyn y gallwn ei wneud yn y maes gweithredu dewisol a chydweithredol, a fydd ar gael o 2026. I ffermwyr sydd eisiau mynd ymhellach, gallwn amlinellu'r taliadau a fyddai'n caniatáu iddynt wneud hynny er lles eu fferm a'u busnes, ond hefyd i wella bioamrywiaeth ac adfer natur o fewn eu ffermydd. Felly, ydym, rydym wedi ymrwymo i'r 30x30 hwnnw, ac wedi ymrwymo, ynghyd â'r ford gron weinidogol, i ddylunio cynllun a all ein helpu i gyflawni'r uchelgais hwnnw.

Ac yn olaf, Alun Davies.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad rydych chi'n ei wneud heddiw ac y gwnaethoch chi ei drafod yn y ffair aeaf ddoe. Rwy'n credu mai'r dull rydych chi'n ei gymryd yw'r un cywir. Mae angen i ni ganolbwyntio'n gryf iawn ar beth yw ein hamcanion a'n huchelgeisiau. Rwy'n credu ein bod ni i gyd wedi cael trafferth ers trychineb Brexit a'r effaith ofnadwy y mae Brexit wedi'i chael ar amaethyddiaeth, a allai fod yn waeth nag unrhyw sector arall o'r economi. Ond rydym hefyd wedi cael trafferth oherwydd bod y dewis ffug hwn wedi'i gyflwyno i ni: naill ai mae gennym reolaeth ar dir cynaliadwy neu mae gennym gynhyrchu bwyd. Yr hyn sy'n rhaid i ni ei ddweud yw ein bod eisiau'r ddau, oherwydd mae fy etholwyr yn gwybod yn rhy dda ar ôl yr ychydig ddyddiau diwethaf, am bwysigrwydd rheoli tir yn gynaliadwy. A bydd ffermwyr yn gwybod, os ydyn nhw am gynhyrchu nid yn unig eleni a'r flwyddyn nesaf, ond ymhell i'r dyfodol, bod yn rhaid ffermio'r tir mewn modd cynaliadwy.

Rwy'n croesawu'n arbennig y pwyntiau a wnaethoch ar wrychoedd a phlannu, fel lleiniau cysgodi, yr wyf yn credu eu bod yn cyd-fynd â thopograffeg ac ecoleg ein gwlad, yn ogystal â natur fasnachol amaethyddiaeth. Felly, rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad rydych chi wedi'i wneud, ond hefyd y naws a'r ffordd rydych chi wedi mynd ati i geisio'r cytundeb hwn, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bryd i ni ddod â phobl at ei gilydd, ein bod yn dod â chymunedau at ei gilydd, nid yn ceisio rhannu, ond hefyd yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n gosod uchelgeisiau clir iawn ar gyfer dyfodol amaethyddiaeth, dyfodol cynhyrchu bwyd a dyfodol ein gwlad.

Diolch yn fawr am hynna. Rydw i ychydig bach yn ofnus nawr, wrth eich cael chi fel cyn-Weinidog amaeth a chyn-Weinidog amaeth arall ar y sgrin yna, a'r ddau ohonoch chi'n gofyn cwestiynau i mi y prynhawn yma. A gaf i ddiolch i chi am hynny? Oherwydd rwy'n credu wedi'u hymgorffori yn hyn mae amcanion rheoli tir yn gynaliadwy o fewn y Ddeddf amaeth, pob un ohonynt, gan ddod â nhw at ei gilydd, nid un yn bwysicach na'r llall, ond pob un ohonynt gyda'i gilydd. Yn yr un modd, yr hyn y mae angen i ni ei wneud o ran y darn cynhyrchu bwyd, y ffermydd cydnerth yn ariannol, yn ogystal â'r argyfyngau natur a hinsawdd gyda'i gilydd. A'r dull y byddwn yn ei gymryd i gyflawni hyn yw gweithio gyda'n gilydd.

Mae'n ddeuoliaeth ffug i roi un yn erbyn y llall, i ddweud bod ffermwyr ar yr ochr yma a'r grwpiau amgylcheddol ar yr ochr arall. Nid yw'r ford gron weinidogol wedi gweithio fel hyn, nid yw'r gwaith yr ydym wedi'i wneud yn y grŵp carbon wedi gweithio fel hyn, nid yw'r gwaith yr ydym wedi'i wneud yn y grŵp swyddogol wedi gweithio fel hyn. Mae angen i ni gadw hyn i fynd, oherwydd gwyddom, os ydym am gyflawni'r amcanion lluosog hynny, fod yn rhaid i ni wneud hyn ar galonnau a meddyliau, a bod gennym berchnogaeth wirioneddol ar hynny drwodd draw, nid dim ond dweud wrth bobl o'r fan hon, 'Ewch ymlaen â hyn.' Mae angen i ni weithio gyda phobl a dweud, 'Gallwn wneud i hyn weithio i chi fel busnes', ond gallwn wneud i hyn weithio hefyd ar gyfer yr holl hanfodion ehangach hynny y mae angen i ni eu gwneud ar gyfer natur a'r hinsawdd hefyd.

Mantais hyn yw bod y ffermydd hynny sydd dan y bygythiad mwyaf ar hyn o bryd gan lifogydd, yn ogystal â thywydd poeth, eu cynhyrchiant da byw dan fygythiad, mae bygythiad i'w tir, mae ansawdd eu pridd dan fygythiad—. Os byddwn yn gwneud hyn yn iawn, bydd y mesurau sydd gennym o fewn y camau yr ydym wedi'u hamlinellu a'r gwaith mwy sydd i'w wneud yn rhoi mwy o gydnerthedd iddynt, wrth symud ymlaen, i wrthsefyll newid hinsawdd ac yn rhoi mwy o gydnerthedd ariannol iddynt hefyd. Felly diolch am y sylwadau, a byddwn yn parhau i geisio gweithio fel hyn gyda'r holl randdeiliaid.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. 

Eitem 5 heddiw yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol: adolygiad o briodoldeb dulliau mesur ymateb ambiwlansys argyfwng a thargedau cysylltiedig. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Jeremy Miles. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ym mis Awst, fe wnaeth Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol y Senedd gyhoeddi adroddiad ar ôl sesiwn graffu gyffredinol gydag Ymddiriedolaeth Brifysgol GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru. Nododd y pwyllgor y pwysau sydd ar y gwasanaeth, ond roedd yn cydnabod hefyd nad yw'r heriau sy'n wynebu gwasanaeth ambiwlans Cymru yn unigryw. Mae gwasanaethau ambiwlans eraill ar draws y Deyrnas Unedig yn chwilio am ffyrdd o reoli'r galw cynyddol am wasanaethau brys yn ddiogel ac yn effeithiol. 

Argymhellodd y pwyllgor ein bod yn asesu pa mor briodol yw'r targed ymateb coch ar gyfer ambiwlansys. Targed yw hwn ar gyfer galwadau lle gallai bywyd fod yn y fantol, fel ataliad ar y galon, ffitiau, llewygu neu fynd yn anymwybodol, geni plentyn, tagu, rhai achosion o gymryd gorddos, colli gwaed difrifol neu anawsterau anadlu acíwt. Argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda chydbwyllgor comisiynu NHS Cymru i adolygu'r targed coch, ac i ystyried a yw e'n dal i fod yn briodol. 

Fe wnaeth y pwyllgor argymell hefyd y dylid sefydlu proses werthuso gadarn i ddeall effaith cynlluniau'r ymddiriedolaeth ambiwlans i ddatblygu eu model ymateb clinigol. Mae'r gwasanaeth ambiwlans yn cyflwyno asesiad clinigol yn gynharach mewn galwad 999. Mae hyn er mwyn sicrhau bod pobl yn cael yr ymateb mwyaf priodol i'w hanghenion cyn gynted â phosibl i wella canlyniadau. Hoffwn i ddiolch i'r pwyllgor am ei argymhellion meddylgar, ac rwyf wedi eu derbyn yn llawn. Diolch hefyd i bob Aelod a ddaeth i'r sesiwn friffio dechnegol am y pwnc yma heddiw gyda gwasanaeth ambiwlans Cymru a'r cydbwyllgor comisiynu. 

Dirprwy Lywydd, rŷm ni'n rhoi pwyslais mawr ar gefnogi pobl sydd ag anghenion gofal brys i allu cael gofal mor agos â phosibl i'w cymunedau lleol. Ein prif flaenoriaeth yw sicrhau canlyniadau gwell i bobl. I wneud hynny, mae angen gwneud yn siŵr bod adnoddau hanfodol y gwasanaeth ambiwlans a'r adrannau brys yn cael eu neilltuo i'r rhai sydd wir angen cymorth o fewn munudau ac oriau. Rŷm ni hefyd yn canolbwyntio ar wella'r llif drwy ysbytai.  

Dirprwy Lywydd, mae llif gwael yn achosi oedi wrth ddrws ffrynt ysbytai i glinigwyr ambiwlans, nad ydynt yn gallu trosglwyddo gofal eu cleifion i staff yr adrannau brys. Ac mae'n achosi oedi yn y gymuned; mae ambiwlansys sy'n ciwio tu allan i'r ysbyty yn golygu llai o adnoddau neu ymatebion arafach i alwadau 999.

Yng nghyd-destun y gwaith hwn, rwy'n gobeithio y bydd o gymorth os byddaf yn atgoffa'r Aelodau sut y darperir ymatebion ambiwlans ar hyn o bryd. Pan fydd rhywun yn gwneud galwad frys i wasanaeth ambiwlans Cymru, mae un o dair canolfan gyswllt glinigol 999 yng Nghymru yn ymdrin â hi. Bydd yn cael ei hateb i ddechrau gan driniwr galwadau anghlinigol sy'n gofyn cyfres o gwestiynau i'r galwr. Yna mae'r ymatebion yn destun proses brysbennu a wneir trwy'r system anfon â blaenoriaeth feddygol. Mae hyn yn creu cod blaenoriaeth, sy'n cyfateb i gategorïau model ymateb clinigol y gwasanaeth ambiwlans—naill ai'n goch, oren neu'n wyrdd.

Yr amser ymateb targed ar gyfer galwad goch yw i ymateb gyrraedd man yr argyfwng o fewn wyth munud ar gyfer 65 y cant o alwadau. Mae'r targed hwn ar y ffurf hon wedi bod ar waith ers 2015 pan gyflwynwyd y model ymateb clinigol, ond mae'n tynnu ar darged lefel uwch a gyflwynwyd flynyddoedd lawer cyn hynny. Ers 2015, mae cyfran y bobl y nodwyd eu bod yn addas ar gyfer ymateb categori coch wedi codi'n sylweddol o rhwng 4 y cant a 5 y cant i oddeutu 15 y cant heddiw. Nid yw hyn oherwydd ein bod yn gweld cynnydd cyffredinol mewn anafiadau neu salwch sy'n peryglu bywyd. Mae'r cynnydd oherwydd newidiadau yn y ffordd y mae'r gwasanaeth ambiwlans yn asesu rhai mathau o alwadau, penderfyniadau clinigol i symud mwy o alwadau i'r categori coch, a nifer cynyddol o bobl y mae eu cyflwr wedi gwaethygu wrth iddynt aros i ambiwlans gyrraedd.

Ar hyn o bryd nid oes targedau amser ymateb ar gyfer y categori oren, sy'n cynnwys pobl ag anghenion difrifol ond nid yw bywyd yn y fantol, na'r categori gwyrdd, sy'n ymdrin â galwadau lle nad oes angen difrifol na bygythiad i fywyd. Mae'r ffigurau perfformiad diweddaraf yn dangos bod gwasanaeth ambiwlans Cymru wedi derbyn ychydig llai na 36,700 o alwadau brys ym mis Hydref, sef cyfartaledd o 1,183 y dydd. Roedd pymtheg y cant o'r galwadau hyn—177 y dydd—yn alwadau coch. Dyma'r ail nifer uchaf o alwadau coch dyddiol i'r gwasanaeth ambiwlans a gofnodwyd, lefel o alw sydd, a dweud y gwir, yn anghynaliadwy.

Er gwaetha'r ffaith bod y categori o alwadau coch bellach tua thair gwaith y maint ers gosod y targed yn 2015, ym mis Hydref ymatebwyd i ychydig dros hanner y galwadau coch o fewn yr amser targed o wyth munud. Mae'r gwasanaeth ambiwlans yn dal heb fodloni'r targed, ond mae hyn yn cyfateb i'r nifer uchaf o alwadau coch yr ymatebwyd iddynt o fewn wyth munud ar gofnod. Ar y cyfan, rydym yn gweld tuedd i nifer y galwadau gwyrdd ostwng dros amser, tra bod nifer y galwadau coch i'r gwasanaeth ambiwlans wedi cynyddu'n gyson. Ym mis Medi, roedd nifer y galwadau coch yn uwch na nifer y galwadau gwyrdd am y tro cyntaf.

Dirprwy Lywydd, rwy'n troi nawr at y camau rydyn ni'n eu cymryd. Mae grŵp cenedlaethol wedi'i sefydlu i adolygu priodoldeb dulliau mesur ymateb ambiwlansys argyfwng a thargedau. Bydd yn ystyried argymhelliad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yng nghyd-destun ein blaenoriaethau strategol. Mae hyn yn golygu canolbwyntio ar fesur ansawdd a diogelwch y gwasanaeth, fel y nodir yn ein safonau ansawdd iechyd a gofal GIG Cymru, a safonau yn ein fframwaith perfformiad GIG Cymru. Bydd y grŵp hefyd yn ystyried priodoldeb y targed cenedlaethol yng nghyd-destun datblygiad parhaus model clinigol yr ymddiriedolaeth.

Mae'r model clinigol sy'n datblygu yn seiliedig ar leihau niwed y gellir ei osgoi a gwella profiad a chanlyniadau cleifion, trwy ddarparu mwy o sgrinio ac asesu clinigol o bell. Bydd sgrinio clinigol cyflym yn cael ei gyflwyno ar gyfer y rhan fwyaf o alwadau 999 yn syth ar ôl cam asesu cychwynnol y triniwr galwadau. Mae'r ymddiriedolaeth yn parhau i weithio drwy'r newidiadau arfaethedig hyn, gan ganolbwyntio ar ddarparu'r ymateb cywir yn yr amser cyflymaf posibl, i'r rhai sydd ei angen fwyaf. Bydd arweinwyr clinigol o fyrddau iechyd, y gwasanaeth ambiwlans a rhaglenni cenedlaethol, ynghyd ag uwch gynrychiolwyr o'r cydbwyllgor comisiynu, yn chwarae rhan allweddol yn y grŵp hwn. Gofynnir am dystiolaeth hefyd gan Llais a sefydliadau'r trydydd sector pan fo hynny'n berthnasol.

Rwy'n disgwyl i'r grŵp adolygu'r dystiolaeth glinigol sydd ar gael a rhoi cyngor am briodoldeb y targed cenedlaethol presennol fel modd o alluogi canlyniadau o ansawdd yng nghyd-destun tystiolaeth glinigol y DU a rhyngwladol; a yw'r fframwaith perfformiad ehangach ar gyfer gwasanaethau ambiwlans yn cyd-fynd â safonau ansawdd iechyd a gofal GIG Cymru; ac a oes angen argymhellion ar gyfer mesurau a thargedau newydd, yn seiliedig ar yr hyn sydd bwysicaf i'r cyhoedd, y dystiolaeth glinigol sydd ar gael, a sut mae gwasanaethau ambiwlans yn gwella'r ffordd y maent yn rheoli pobl. Byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, Dirprwy Lywydd, wrth i waith y grŵp hwn fynd rhagddo, ac o fewn yr amserlen chwe mis y mae'r pwyllgor wedi gofyn amdani.

Diolch am y datganiad heddiw, Ysgrifennydd Cabinet. Roeddwn yn falch o fod yn rhan o Bwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol y Senedd, a gyhoeddodd yr argymhellion yr ydych wedi cyfeirio atynt heddiw. Rwy'n sicr yn croesawu eich dull o weithredu ar argymhellion y pwyllgor hefyd, ac rwyf hefyd yn ddiolchgar yn sgil derbyn y briffio y cyfeiriwyd ato heddiw gennych fel un gan swyddogion a staff o wasanaeth ambiwlans Cymru.

Rwy'n siŵr y byddwn i gyd yn cytuno yn y Siambr yma nad yw amseroedd ymateb ambiwlansys yn y sefyllfa y dylen nhw fod ynddi, ac mae hefyd yn deg cydnabod bod y niferoedd diweddaraf yn dangos bod 50.4 y cant o alwadau coch wedi derbyn yr ymateb hwnnw, a grybwylloch chi, o fewn wyth munud ym mis Hydref, sy'n well na'r niferoedd o fis Medi. Ond, wrth gwrs, mae'n dal ymhell islaw'r targed amser ymateb o 65 y cant i alwadau coch gyrraedd o fewn wyth munud, ac yn wir, nid yw'r targed hwn wedi'i gyrraedd ers haf 2020. Rydym yn ymwybodol, wrth gwrs, bod COVID yn rhemp bryd hynny, ond rydym yn clywed y straeon arswyd hynny o aros yn ddiddiwedd am ambiwlansys ac yna arosiadau diddiwedd pan fydd yr ambiwlansys hynny'n cyrraedd yr ysbyty mewn gwirionedd. Yn sicr, mae anghysondeb ar draws Cymru gyda'r ddwy broblem hynny hefyd.

Clywsom am ohebydd a arhosodd wyth awr gyda'i thad, a oedd wedi cael strôc, wedi parcio yn Ysbyty Athrofaol y Faenor yng Nghwmbrân, gyda dros 15 ambiwlans, neu'r chwaraewr rygbi a anafwyd yn sir Gaerfyrddin yn ddiweddar a arhosodd am ambiwlans am chwe awr, pan oedd yr ysbyty ond ychydig filltiroedd i ffwrdd. Rwy'n siŵr, Ysgrifennydd Cabinet, y byddech yn cydnabod bod y rhain yn sefyllfaoedd annioddefol, nid yn unig i'r rhai yr effeithir arnynt yn uniongyrchol, ond i'w teuluoedd a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sy'n ceisio cefnogi yn y sefyllfaoedd hynny hefyd. Felly, rwy'n cefnogi llawer o'ch datganiad heddiw oherwydd ei bod yn hollol iawn fod gwelliannau i'w cael, a bod priodoldeb fframweithiau presennol yn cael eu hadolygu i ddeall ble y gellir gwneud y newidiadau cywir a sicrhau bod tystiolaeth glinigol gyda'r canlyniadau gorau i gleifion yn ganolog i'r adolygiad hwn.

Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn—a gobeithio y byddwch yn gallu ymateb i'r pwynt hwn—bod gennym dargedau clir ar waith i sicrhau bod atebolrwydd a thryloywder priodol, oherwydd, yn wir, gall unrhyw newidiadau posibl i dargedau fod yn bryderus ynddynt eu hunain, oherwydd, wrth gwrs, ni ddylid ystyried cyrraedd targedau fel pinacl, ond sylfaen i adeiladu arni, a gellid gweld unrhyw newid yn y system darged fel Llywodraeth Cymru yn ceisio osgoi cyflawni'r safonau uchel y mae'r bobl rydyn ni'n eu cynrychioli yn disgwyl i ni eu bodloni. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi, Ysgrifennydd Cabinet, pe gallech amlinellu eich cefnogaeth barhaus i'r targedau clir cywir i'r un diben o ran atebolrwydd, tryloywder, ond hefyd ar gyfer gwella perfformiad.

Fe wnaethoch sôn yn eich datganiad, Ysgrifennydd Cabinet, fod rhan fawr o'r her yn parhau o fewn ardaloedd y tu allan i reolaeth y gwasanaeth ambiwlans. Byddwn yn awgrymu bod y rhan fwyaf o'r heriau'n parhau y tu allan i reolaeth y gwasanaeth ambiwlans, ac yn enwedig trosglwyddo mewn adrannau brys, ambiwlansys yn aros ar y tarmac ac yn methu symud cleifion ymlaen i'r cam nesaf o ofal. Nid dyna beth mae'r gwasanaeth ambiwlans eisiau ei wneud, nid dyna mae cleifion eisiau ei gael, ac rwy'n siŵr nad dyna'r hyn rydych chi eisiau ei weld ychwaith, Ysgrifennydd Cabinet.

Yn wir, dywedodd prif weithredwr gwasanaeth ambiwlans Cymru yng nghyfarfod y pwyllgor hwnnw yn gynharach eleni

'yr her unigol fwyaf...sy'n deillio o'r pwysau ar draws gweddill y system gofal brys ac argyfwng, yw un o oedi wrth drosglwyddo yn yr adran frys.'

Ac fel y dengys y dyfyniad hwnnw, bydd mynd i'r afael â hyn angen dull gweithredu system iechyd gyfan, gan gynnwys, wrth gwrs, gofal cymdeithasol; nid yw'n cael ei gyfyngu i ambiwlansys yn unig. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, tybed a allech chi ymhelaethu ar y cynlluniau sydd gennych wrth lunio cynllun gyda'r Gweinidog gofal cymdeithasol i sicrhau bod y llif cyfan yn gweithio'n effeithlon ac yn effeithiol, fel nad yw'r ambiwlansys hynny'n gorfod aros o gwmpas am y trosglwyddiadau hynny am gyfnodau diangen.

Felly, i orffen, Dirprwy Lywydd, rwyf wedi dweud yn y Siambr hon o'r blaen am bwysigrwydd meddwl yn y tymor hir, ac rwy'n credu mai dyma'r enghraifft berffaith o faes polisi sydd wir angen hynny. Mae'r cysylltiad hwnnw rhwng iechyd a gofal cymdeithasol nid yn unig yn anodd i systemau iechyd yma yng Nghymru, ond ar draws y byd, ac rwy'n siŵr, Ysgrifennydd Cabinet, byddech yn derbyn bod hwn yn lle da i ddechrau yn eich disgrifiad a'ch datganiad yma heddiw, ond mae angen y cynllun clir, hirdymor hwnnw, gan gynnwys buddsoddi mewn technoleg, cynllunio'r gweithlu, cydweithio ar draws byrddau iechyd a darparwyr gwasanaethau, a chyfathrebu cyhoeddus gwell, yn ogystal â monitro perfformiadau, fel y gall pob un ohonom weld y gwasanaeth ambiwlans yr ydym eisiau ei weld, yr ydych chi eisiau ei weld, a bod y gwasanaeth ambiwlans eisiau darparu ar gyfer preswylwyr ledled Cymru. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i Sam Rowlands am y cwestiynau ac am gymryd yr amser i ddod i'r sesiwn friffio yn gynharach heddiw, a gobeithio iddi fod yn ddefnyddiol iddo. Byddwn yn cysylltu fy hun â'r ymadrodd a ddefnyddiodd mewn perthynas â'r enghreifftiau a roddodd o'r unigolion hynny mewn sefyllfaoedd annioddefol, a dyna'r rheswm dros y dull yr wyf wedi'i nodi yn y datganiad hwn mewn gwirionedd.

Rwyf eisiau dweud, rwy'n derbyn yr her y mae'n ei nodi, sef yr angen am ddull gweithredu hirdymor. Rwy'n credu, yng nghyd-destun y targed penodol yr ydym yn edrych arno, iddo gael ei gyflwyno yn wreiddiol 50 mlynedd yn ôl eleni, ac mae'r newid mewn technoleg, yn yr ystod o wasanaethau y gellir eu darparu mewn gwahanol leoliadau, ac yn y cyfuniad a'r cymysgedd o alw dros 50 mlynedd yn amlwg wedi bod yn enfawr. Felly, rwy'n credu, pan edrychwn ar darged sy'n seiliedig ar 65 y cant o gronfa a oedd, pan osodwyd y targed yn 2015, draean o'r maint yw hi heddiw, mae'n eithaf rhyfeddol bod lefel y perfformiad fel y mae. Yn amlwg nid yw'n ddigonol, ond os edrychwch ar ei gyd-destun eang, mae hynny'n awgrymu bod lefel uchel o berfformiad yn erbyn cyd-destun heriol iawn. Ond y dasg rwy'n ei disgrifio yn y datganiad heddiw yw sut y gallwn sicrhau bod y dull presennol, y set bresennol o dargedau a osodwn, yn parhau i fod yn briodol.

Rwyf eisiau dweud ei bod yn bwysig iawn bod y cam hwn yn cael ei gymryd ar sail argymhelliad penodol gan y pwyllgor. Ac nid wyf yn credu bod yr Aelod yn dweud hyn, ond rwyf eisiau bod yn glir: ni allwn gael dadl am dargedau lle mae unrhyw ymgais i edrych ar darged yn dod gydag ensyniad fod y Llywodraeth yn ceisio osgoi atebolrwydd. Hynny yw, gwallgofrwydd yw hynny. Mae'r gwasanaeth iechyd wedi ei amgylchynu gan ddwsinau o dargedau. Nid oes prinder targedau yn y system. Ond os ydym am gael trafodaeth onest am berfformiad yn y systemau iechyd a gofal, mae'n rhaid i ni gymhwyso'r trylwyredd hwnnw i sut rydym yn edrych ar y blaenoriaethau a bennwyd gennym a'r targedau yr ydym yn mesur perfformiad yn eu herbyn. Felly, rwy'n credu ei bod yn ddefnyddiol iawn yn y lleoliad hwn i allu cael trafodaeth agored am hynny, a gobeithiaf mai dyna yr oedd yn fy ngwahodd i'w wneud.

Rwy'n credu ei fod yn iawn i ddweud, yn amlwg, bod llawer o'r pwysau sydd ar y gwasanaeth ambiwlans, fel y mae'n ymwneud â'r amseroldeb, os mynnwch chi, o'i ymateb, yn gynnyrch pwysau eraill yn y system, ac mae'n iawn i ddweud bod llawer gormod o adnoddau ambiwlans fel petai, o ran adnoddau amser a cherbydau ac adnoddau dynol, adnoddau staff, wedi'u clymu oherwydd oedi wrth drosglwyddo, ac rydym yn cydnabod yn llwyr fod angen i hynny fod yn ganolbwynt. Rydym wedi ailgyhoeddi'r canllawiau mewn perthynas â throsglwyddiadau ysbyty. Rydym wedi darparu, rwy'n credu, eleni, £180 miliwn o gyllid ychwanegol i wella trosglwyddo a llif. Rydym yn parhau i adrodd ar y targedau a osodwyd gennym ar gyfer y gwasanaeth, sy'n eich galluogi i ddwyn ni a byrddau iechyd i gyfrif.

Felly, bydd gwaith y grŵp hwn yn benodol yn edrych ar y targedau, ond bydd yr Aelod yn gwybod y bydd gwaith arall sydd gennym ar y gweill, p'un a yw'n rhaglen Cael Pethau'n Iawn y Tro Cyntaf neu waith y grŵp cynghori gweinidogol ar berfformiad, yn cael effaith ar hyn. Ac mae'r her 50 diwrnod yr ydym wedi'i gosod ar gyfer byrddau iechyd ac awdurdodau lleol y mae'r system nawr yn cydio ynddi. Mae pob un o'r rheini'n cael effeithiau gwahanol ar drosglwyddo ac ar lif, ac felly rwy'n credu bod hwn yn un darn o jig-so llawer mwy.

Diolch am y datganiad. Dwi'n croesawu'r cyfle i drafod y datganiad yma yn y Siambr heddiw, a diolch hefyd am y sesiwn friffio defnyddiol iawn a gafwyd yn gynharach heddiw.

Wrth gwrs, dwi'n deall mai'r bwriad yn y pen draw ydy adolygu, o bosib, targedau'r ambiwlansys, i weld a ydy'r targedau yna yn addas i bwrpas. Yng ngoleuni'r argyfyngau niferus sydd yn wynebu'r gwasanaeth iechyd, mae hyn yn gwneud synnwyr—ar yr wyneb. Mae'n amlwg bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi adnabod y broblem, o leiaf yn rhannol, ac mae o wedi ei osod allan yn glir yn y datganiad a glywson ni ynghynt, pan soniodd ei fod am ffocysu ar wella y llif drwy'r ysbyty. Ond dydy'r diagnosis hwnnw ddim yn llawn, gan i'r Ysgrifennydd Cabinet fethu â sôn am pam fod y cleifion yn methu mynd allan o'r ysbyty yn ôl i'r gymuned, sef methiannau i fynd i'r afael â'r problemau dybryd yn ein gwasanaeth gofal.

Felly, mae'n ymddangos fod yr Ysgrifennydd Cabinet yn edrych i newid trefniadau y gwasanaeth ambiwlans oherwydd y methiant llywodraethiant yma, a methiant y Llywodraeth hefyd i fynd i'r afael â'r materion yma, sydd mewn gwirionedd y tu hwnt i reolaeth y gwasanaeth ambiwlans. Felly, pryd ydyn ni am gael datganiad ynghylch y camau sydd am gael eu cymryd er mwyn mynd i'r afael â'r problemau creiddiol yma yn y gwasanaeth gofal?

Mae'r problemau gyda'r gwasanaeth ambiwlans yn amlwg i bawb eu gweld. Dim ond 50 y cant o'r ymatebion brys i alwadau coch sy'n cyrraedd o fewn wyth munud—ymhell o fod yn agos at y targed o 65 y cant sydd, at ddibenion ymarferol, wedi bod yn addurnol am y rhan fwyaf o'r pum mlynedd diwethaf. Wrth gwrs, mae'r targedau hyn a fethwyd yn adlewyrchiad o oedi wrth drosglwyddo cronig; er bod y cyfnod trosglwyddo cyfartalog i fod yn 15 munud, mae'r cyfartaledd presennol yn fwy na dwy awr. Yr effaith gronnol oedd 260,000 o oriau yn cael eu colli o ganlyniad i oedi wrth drosglwyddo mewn adrannau brys y llynedd. Awgrymodd Ysgrifennydd presennol y Cabinet dros gyllid ddechrau'r haf y gellid cyflawni enillion cynhyrchiant trwy dorri cyllid i'r gwasanaeth ambiwlans. A yw Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn cytuno â'i gyd-Ysgrifennydd, ac a yw hyn yn rhywbeth y dylem ddisgwyl ei weld yn y gyllideb eleni?

Mae'r oedi rheolaidd hyn mewn amseroedd ymateb yn symptom o broblem llawer ehangach, sef bod holl beirianwaith y system gofal iechyd, yr holl ffordd o adrannau damweiniau ac achosion brys i ofal cymunedol, yn cael ei thagu gan faterion capasiti, aneffeithlonrwydd ac adnoddau wedi'u halinio'n wael. Sut mae disgwyl i ambiwlansys drosglwyddo eu cleifion yn gyflym pan fydd nifer gwelyau'r GIG sydd ar gael wedi lleihau'n sylweddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf, a sut y mae ysbytai i fod i ryddhau gwelyau pan nad yw ein sector gofal cymdeithasol â chyfarpar digonol i ateb y galw presennol ac nad yw wedi ei halinio'n ddigonol â'r rheng flaen? Dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet yn gynharach yn ei ymateb i Sam Rowlands ei bod yn lefel uchel o gyflawniad mewn amgylchiadau hynod anodd. Felly, mae angen atebion i'r amgylchiadau anodd hynny, nad ydym wedi'u cael hyd yn hyn.

Felly, mae taer angen dull cyfannol o fynd i'r afael â'r tagfeydd sylfaenol hyn wrth weithredu'r system iechyd, sy'n gytbwys yn briodol rhwng y sectorau sylfaenol ac eilaidd. Rwy'n gwerthfawrogi na fydd y newid hwn yn digwydd dros nos, felly yn y cyfamser, mae angen canolbwyntio o'r newydd ar fesurau a allai leddfu'r pwysau yn y tymor byr. Mae adrannau dadlwytho cleifion, PODs, wedi'u cyflwyno mewn rhai byrddau iechyd, fel yn Aneurin Bevan, i wneud iawn am ddiffyg gwelyau sydd ar gael ar unwaith, gan ddarparu ardal sy'n ddiogel yn glinigol i gleifion ambiwlans gael eu trosglwyddo wrth aros i gael eu hatgyfeirio'n ffurfiol i'r ysbyty. A all yr Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau y gallwn ddisgwyl cyflwyno PODs ymhellach ledled Cymru, ac a yw hyn yn rhywbeth y mae'r Llywodraeth yn ei argymell yn weithredol i fyrddau iechyd fel opsiwn wrth gefn ar gyfer cyfnodau galw brig?

Yn olaf, gwyddom fod cymunedau gwledig yn fwy tebygol nag ardaloedd trefol o wynebu oedi wrth ymateb. Felly, byddwn yn ddiolchgar am ei farn ar sut mae gwahaniaethau rhanbarthol mewn amseroedd ymateb yn cael eu hystyried yng nghyd-destun adolygiad y tasglu hwn a'r camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru wrth geisio lleihau'r bwlch gwledig/trefol hwn.

Diolch i'r Aelod am ei groeso i'r adolygiad. Y rheswm pam y mae'r datganiad yn canolbwyntio ar yr adolygiad yn hytrach na'r ystod o faterion y mae'r Aelod yn eu trafod yn ei gwestiynau yw oherwydd mai dyna rydyn ni'n ei gyhoeddi heddiw, a dyna sy'n ymateb i'r pwynt y gofynnodd y pwyllgor yn benodol i ni ei ystyried, felly rwy'n gobeithio ei fod yn deall ac yn gwerthfawrogi'r cyd-destun ar gyfer hynny.

Rwy'n credu bod y cwestiynau a nodwyd gan yr Aelod yn dangos, rwy'n credu, yn dda iawn gyd-ddibyniaeth y system, ac, fel yr oeddwn i'n ei ddweud yn fy ymateb diwethaf i Sam Rowlands, mae hwn yn un darn o dirwedd llawer mwy. Ac rwy'n credu bod gweld y darlun llawn yn bwysig.

Rwy'n credu yr hyn y byddwn i'n ei ddweud ar y pwynt mae'r Aelod yn ei wneud mewn perthynas â lleoedd mewn gwelyau: rwy'n credu bod yn rhaid i ni, gan edrych i'r hirdymor fel y mae'r Aelodau'n ein hannog i'w wneud a'r ffordd yr ydym ni ein hunain yn edrych ar ddiwygio yn y gwasanaeth iechyd—. Rwy'n credu os yw'r ateb i hynny yn parhau i fod yn gyd-destun lleoedd mewn gwelyau, ni fyddwn yn gallu trawsnewid y gwasanaeth yn llawn i'r math o wasanaeth sydd ei angen arnom er mwyn cefnogi pobl yn y ffordd orau bosibl. Felly, mewn gwirionedd, yr hyn sydd angen i ni ei wneud yn sicr—ac roedd ei gwestiwn olaf rwy'n credu yn anelu at hyn, mewn gwirionedd—yw nad yw'r gwasanaethau wedi'u cynllunio yn syml i ddwyn pobl i'r ysbyty, ac mae angen i ni sicrhau bod modd cael mwy o wasanaethau naill ai mewn lleoliad sylfaenol, neu yn aml iawn mewn lleoliad cymunedol. Ac felly mae'r math o fenter y mae'n sôn amdani, ac mae honno wedi'i hariannu gan gyllid y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ddarparu ar gyfer y rhaglen chwe nod, yn enghraifft dda o hynny. A bydd wedi fy nghlywed yn dweud, hyd syrffed yn ôl pob tebyg, yn yr amser yr wyf wedi bod yn Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, fy mod yn credu bod arloesedd da ac arfer da yn digwydd mewn gwahanol fyrddau iechyd. Y dasg yw cyffredinoli'r rheini, ac, mewn gwirionedd, yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw bod yr her honno'n cael ei hamgyffred, yn yr ystyr bod pobl yn deall lle mae perfformiad da yn y system a rhoi cynnig ar ddulliau newydd. Ac rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd arnom i annog hynny, ond hefyd i gydnabod na fydd hynny bob amser yn llwyddo, a chaniatáu lle i bobl ddysgu o achosion pryd nad yw'r mentrau hynny bob amser yn llwyddiannus. Rwy'n credu bod hynny'n rhan bwysig o'r diwylliant y mae angen i ni geisio ei feithrin.

Mae'n wir dweud bod amseroedd trosglwyddo cleifion ambiwlans yn llawer rhy hir. Nid wyf yn hapus â'r lefel honno o berfformiad yn y system. Mae lleihau'r oedi hwnnw yn flaenoriaeth allweddol i'r gwasanaeth iechyd. Mae wedi'i nodi'n glir yn ein fframwaith cynllunio. Fel y soniais i yn gynharach, rydym wedi cyhoeddi ein canllawiau trosglwyddo newydd. Bydd Gweithrediaeth GIG Cymru yn monitro ac yn archwilio cydymffurfiaeth â'r canllawiau hynny drwy gydol y flwyddyn nesaf yn rhagweithiol i sicrhau eu bod yn cael ei ddilyn yn benodol, ac, yn wir, daw hyn ar ben y cyllid ychwanegol a ddarparwyd gennym i'r system eleni mewn perthynas â throsglwyddo, ond hefyd i lif yn fwy cyffredinol.

Byddwn i'n dweud—roedd e'n fy ngwahodd i wneud sylw ar y dull o ddiwygio yn y gwasanaeth ambiwlans ei hun—rwy'n credu ein bod ni'n gweld mentrau da yn cael eu cyflawni gan y gwasanaeth ambiwlans, gan recriwtio llyw-wyr clinigol newydd sy'n ein galluogi i ddarparu gofal mwy priodol i'r bobl hynny sy'n aros am ambiwlans. Bu cyllid i gynyddu recriwtio o fewn y gwasanaeth yn benodol, felly rwy'n credu bod arfer da yn y gwasanaeth ambiwlans ei hun, ond, fel rwy'n credu bod nifer o'r cwestiynau wedi bod yn eu hamlygu, mae ffactorau y tu hwnt i reolaeth y gwasanaeth ambiwlans sy'n aml yn rhan sylweddol o'r her.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad. Oherwydd y nifer o bryderon a godwyd gan etholwyr yn ddiweddar, trefnais gyfarfod â phrif weithredwr Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans Cymru, WAST, yr wythnos diwethaf. Yn amlwg, nid yw amseroedd ymateb ambiwlans yn y sefyllfa y byddem yn dymuno iddynt fod ynddi, ac mae'n dda gweld adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn cael y lefel hon o gydnabyddiaeth. Fel chwa o awel iach, dywedodd y prif weithredwr nad oedd eisiau mwy o arian; canolbwyntiodd yn fanwl ar y camau cadarnhaol y mae ef a'r sefydliad wedi'u cymryd i wella effeithlonrwydd. Gwnaethom siarad am y sgrinio clinigol cyflym y gwnaethoch gyfeirio ato yn eich datganiad. Mae cael clinigwyr y tu mewn i ystafelloedd rheoli, rwy'n credu, yn hollol iawn er mwyn targedu lleihau niwed a sicrhau bod pobl sydd wir yn alwad goch yn derbyn y gwasanaeth cywir. Mae angen y systemau cywir arnom ni.

Mae ein parafeddygon, rwy'n siŵr, yn rhwystredig pan na allant wneud eu gwaith yn iawn oherwydd oedi wrth drosglwyddo, felly mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cael gwelliant yn y broses honno o'r dechrau i'r diwedd. Nid yw cleifion eisiau bod yn eistedd mewn ambiwlansys, yn aros i fynd i adrannau brys, ond nid ydynt ychwaith eisiau bod yn eistedd mewn adrannau brys, yn aros i fynd i'r ward gywir. Yr hyn maen nhw ei eisiau yw mynd adref cyn gynted â phosibl. Felly, a allech chi amlinellu a fydd gan y grŵp hwn ddull cyfannol—rwy'n credu bod gwir angen hynny—ac a fydd hefyd yn edrych ar lif cleifion, y mae eraill wedi'i godi gyda chi, ochr yn ochr â phriodoldeb targedau ambiwlans? Diolch.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, ac roedd gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed y drafodaeth a gafodd gyda'r gwasanaeth ambiwlans ei hun. Rwy'n credu bod canolbwyntio ar reoli anghenion cleifion o bell, rôl gynyddol i glinigwyr yn yr ystafell reoli ac yn y broses frysbennu honno, mwy o rolau i uwch ymarferwyr parafeddygol hefyd—felly, mae amrywiaeth o ymyraethau yn digwydd o fewn y gwasanaeth ambiwlans.

Mae hi'n iawn i sôn am lif mewn ysbytai fel rhan hanfodol o hyn, ac mae'n hollol iawn i ddweud bod angen i ni gael golwg gyfannol ar yr heriau sy'n aml yn rhyng-gysylltiedig yn y gwasanaeth iechyd. Felly, rôl y grŵp penodol hwn fydd edrych ar y targed ei hun, ond byddwn yn edrych ar y gwaith yng nghyd-destun y dadansoddiad Cael Pethau'n Iawn y Tro Cyntaf a wnaed, a hefyd gwaith y grŵp perfformio a mentrau eraill, i gael y darlun cyfannol hwnnw o sut y gallwn wella llif drwy'r system.

Credaf ei bod yn werth cydnabod hefyd mai hwn oedd y mis Hydref prysuraf ar gyfer derbyniadau mewn adrannau brys yn gyffredinol, ac, mewn gwirionedd, roedd lefel y derbyniadau i'r ysbyty wedi gostwng y llynedd, gan nodi bod pobl yn cael eu trin heblaw trwy gael eu derbyn i'r ysbyty, er gwaethaf y cynnydd sylweddol iawn yn y galw mewn argyfwng. Felly, mae hynny'n awgrymu i mi fod mentrau'n digwydd yn yr adrannau brys sy'n dechrau dwyn ffrwyth, ond mae'r her wedyn yn parhau i fod yn gyd-destun yn yr ysbyty yn gyffredinol pan nad yw llif yn gweithio'n ddigon da. Nid yw'r mentrau hynny ar lefel yr adran frys yn gallu ymateb i'r her fwy honno.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd Cabinet. Yn 2021, ar anterth pandemig COVID-19, cyrhaeddodd 55 y cant o ambiwlansys yng Nghymru argyfyngau a oedd yn peryglu bywyd o fewn y targed wyth munud. Hyd yn oed yn ystod yr argyfwng hwnnw, roedd amseroedd ymateb yn well na'r hyn a welwn heddiw. Erbyn 2023, gostyngodd y ffigur hwnnw i 50.4 y cant, a gostyngodd eleni i 48 y cant sy'n syfrdanol. Ond nid yw hyn yn ymwneud ag ystadegau yn unig, mae'n ymwneud â bywydau yn y fantol, teuluoedd yn aros mewn ofn tra bod eiliadau gwerthfawr yn mynd heibio. Yn hytrach na gwella, rydym yn gweld dirywio. Rydych chi'n dweud ei fod yn rhywbeth cymharol, felly, Ysgrifennydd Cabinet, a allwch chi ddweud wrthym ni mewn termau pendant ym mha flwyddyn, os o gwbl, ydych chi'n disgwyl i Gymru gyrraedd y targed cymedrol o 65 y cant o ambiwlansys yn cyrraedd argyfyngau o fewn wyth munud? Gyda niferoedd a heriau heddiw, rydych chi'n dweud ei fod yn gymharol. Ac mae angen i bethau wella llawer mwy na lle maen nhw'n sefyll ar hyn o bryd. Mae angen i'r system symud, felly pa amserlenni ydych chi wedi eu gosod yr ydych chi'n teimlo y byddant yn dangos gwahaniaeth sylweddol mewn amseroedd ymateb o'r penderfyniadau rydych chi'n eu gwneud nawr? Diolch.

Wel, holl bwynt y datganiad heddiw yw amlinellu sut yr ydym yn ystyried a yw'r targed hwnnw'n parhau'n briodol, ac, os nad yw, beth yw'r ffordd orau o sicrhau ein bod yn gwella perfformiad. Felly, ar un ystyr, y datganiad yw'r ymateb i gwestiwn yr Aelod. Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig dweud—. Mae hi'n disgrifio'r targed fel targed 'cymedrol'; mae gwahanol ddulliau mewn gwahanol rannau o'r DU mewn perthynas â sut mae'n ofynnol i ambiwlansys ymateb i'r sefyllfaoedd lle mae bywyd unigolion yn y fantol. Ac mae hi'n hollol gywir i ddweud ein bod ni'n sôn am ganrannau ac amseroedd, ond, mewn gwirionedd, mae hyn yn ymwneud ag unigolion sydd angen cymorth. Does dim byd mewn unrhyw ran o'r DU mewn gwirionedd sy'n cyfateb i'r dull a gymerwn yng Nghymru, ond fe allech chi ddweud mai'r targed dros ein ffin yw—. P'un a fyddech chi'n dweud ei fod yn fwy neu'n llai cymedrol, mae'n fater o farn, ond mae tua 90 y cant o fewn 15 munud. Felly, mae'n ddull gwahanol iawn. Ac felly rwy'n credu bod edrych ar wahanol ddulliau mewn gwahanol rannau o'r DU ac yn rhyngwladol yn agwedd bwysig iawn ar hyn.

Wrth wraidd y peth, fodd bynnag, mae sicrhau bod y bobl hynny sydd â'r anghenion mwyaf o ran peryglu bywyd yn cael yr ymateb cyflymaf, ac felly rwy'n credu ei bod yn hollol iawn y dylem edrych ar gategori sydd wedi treblu ers cyflwyno'r targed, hyd yn oed yn ei ffurf bresennol, yn 2015, ac edrych i weld beth sy'n digwydd yno. Oherwydd, yn naturiol, os ydych chi'n aros fel rhan o gronfa o gleifion sydd tair gwaith y maint, yna, os ydych chi ar ben mwy llym yr ystod honno o angen, rydych chi'n debygol o fod yn cael ymateb llai buan na phe bai'r targed yn canolbwyntio'n fwy manwl. Felly, dyna pam mae angen iddo fod yn adolygiad a arweinir yn glinigol. Dyna'r hyn y mae hyn yn ei olygu mewn gwirionedd: beth yw gofynion clinigol unigolion a sut y gallwn sicrhau bod cyflymder yr ymateb yn cyd-fynd â'r anghenion mwyaf brys.

Ac yn olaf, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am y datganiad. Rwy'n ei groesawu, ond byddwn yn dadlau nad yw'n mynd yn ddigon pell i gyflawni'r diwygiad mawr a'r buddsoddiad mawr sydd eu hangen o fewn y gwasanaeth ambiwlans. Ni ellir edrych ar hyn ar wahân, gan fod y system iechyd gyfan, gyda'r diffyg capasiti yn ein hysbytai yn rhwystro'r gwasanaeth ambiwlans pan nad ydynt yn gallu dadlwytho cleifion.

Mae profiad etholwr dros y penwythnos yn crynhoi pa mor doredig yw'r system ar hyn o bryd. Fe ddeffrodd dyn yn oriau mân fore Sadwrn, gan ddioddef poen stumog acíwt a phoenau yn y frest. Galwodd ei wraig ofidus am ambiwlans a phwyso ar y triniwr galwadau pa mor ddifrifol oedd ei sefyllfa, dim ond i gael gwybod nad oedd ambiwlans ar gael. Cafodd addewid o alwad yn ôl gan glinigwr. Yn y cyfamser, ffoniodd ei mab am help ac, yn ffodus, roeddent yn gallu cyrraedd yr ysbyty. Pan gyrhaeddon nhw ysbyty athrofaol Cymru yn fuan ar ôl 5 y bore, cafodd ei weld yn syth gan dîm cardiaidd, a ddarparodd driniaeth o safon aur a chafodd stent o fewn awr. Gwasanaeth ardderchog ar ôl iddynt gyrraedd yno. Pe baen nhw wedi aros am yr ambiwlans, neu aros am yr alwad yn ôl, ni ddigwyddodd hynny tan ar ôl 11 y bore, wyth awr gyfan ar ôl i'r alwad gael ei gwneud i ddechrau. Felly, a gaf i ofyn i chi, Ysgrifennydd Cabinet, beth allwch chi ei ddweud wrth y teulu hwnnw am y person a gafodd drawiad ar y galon dros y penwythnos, a theuluoedd eraill sydd wedi cael eu siomi gan y gwasanaeth? Ai dyma'r hyn rydyn ni'n disgwyl i'r gwasanaeth ambiwlans fod yn 2024? Pa mor hir fydd hi cyn y bydd y canlyniadau yn well i'n hetholwyr? Ac a ydych chi'n hyderus y bydd y dull rydych chi'n ei gymryd yn gweithio?

O ran profiad y claf hwnnw, mae'n ddrwg iawn gennyf glywed hynny ac mae'n amlwg yn gwbl annerbyniol. Yr hyn rwy'n gobeithio y byddant yn fy nghlywed yn dweud heddiw yw ein bod yn gweithredu i sicrhau bod y ffordd yr ydym yn mesur perfformiad y gwasanaeth ambiwlans yn galluogi'r rhai sydd â'r angen mwyaf acíwt i gael yr ymateb cyflymaf. Ac rwyf wedi derbyn yr argymhellion y mae'r pwyllgor iechyd wedi'u gwneud yn llawn, oherwydd rwy'n credu ei bod yn bwysig i ni gael yr adolygiad trylwyr hwnnw o'r ffordd yr ydym yn mesur perfformiad. A'r rheswm am hynny yw, os yw'r gronfa o bobl yr ydym yn gofyn i'r gwasanaeth ambiwlans ymateb iddynt wedi ehangu mor ddramatig ag y mae, am resymau nad ydynt, yn aml, yn ymwneud â chynnydd yn nifer y bobl mewn sefyllfaoedd sy'n peryglu bywyd, yna mae'n rhaid i ni brofi a yw hynny'n parhau'n briodol, oherwydd canlyniad hynny yw nad yw'r rhai sydd â'r angen mwyaf acíwt yn cael yr ymateb cyflymaf posibl, a dyna'n amlwg yr ydym eisiau ei weld, ac rwy'n gwybod mai dyna mae'r Aelod eisiau ei weld hefyd.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Symudwn ymlaen at eitem 6, datganiad gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar storm Bert. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Huw Irranca-Davies.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Y peth cyntaf rwyf am ei wneud heddiw yw estyn fy nghydymdeimlad gyda’r bobl cafodd eu cartrefi a’u busnesau eu heffeithio arnynt dros y penwythnos yn sgil storm Bert. Mae effeithiau llifogydd yn drychinebus, ac rwyf yn gwybod y bydd pobl ledled Cymru yn teimlo’n ofidus ac yn bryderus am eu hunain, eu hanwyliaid sydd wedi’u heffeithio, a hefyd am eu bywoliaeth. Clywodd y Prif Weinidog a minnau hyn yn uniongyrchol ddoe pan wnaethom ymweld â Phontypridd i gyfarfod ag arweinydd y cyngor a’r trigolion a’r busnesau a gafodd eu heffeithio. Fe wnes i ymweld â Threfynwy yn gynharach heddiw i gwrdd â thrigolion a gafodd eu heffeithio yno hefyd. Mae storm Bert unwaith eto yn dangos realiti beth rydym ni’n ei wynebu a beth fydd digwyddiadau tywydd eithafol amlach yn ei olygu i gymunedau ledled Cymru.

Rwyf hefyd eisiau nodi yn glir iawn fy niolch dwfn a chalonog i'n gwasanaethau brys, Cyfoeth Naturiol Cymru, i'n hawdurdodau lleol a'r llu o bobl eraill sydd wedi gweithio'n ddiflino i leihau'r effeithiau ar gymunedau lle bo hynny'n bosibl. Rwy'n gwybod bod llawer o gymunedau ledled y wlad wedi dod at ei gilydd i weithio ochr yn ochr ag asiantaethau allweddol ac i gefnogi ei gilydd yn yr ymdrech i ymateb ar y cyd. Mae'r gwaith hwn, yn yr amgylchiadau anoddaf un, i leihau'r effeithiau ar gymunedau lle bynnag y bo modd, o'r pwys mwyaf.

Drwy gydol y penwythnos a'r wythnos hon, mae fy swyddogion a Cyfoeth Naturiol Cymru wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda fforymau cydnerthedd lleol, yn ogystal â gyda chymheiriaid yn Llywodraeth y DU, i sicrhau ymateb cydlynol. Mae manylion llawn yr effaith ledled Cymru, wrth gwrs, yn dal i ddod i'r amlwg, ac mae fy swyddogion yn parhau i fod mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol. Ond, o ganol dydd heddiw, mae awdurdodau lleol wedi adrodd am lifogydd mewnol i gyfanswm o 433 o adeiladau. Mae hynny'n 125 yn Rhondda Cynon Taf, 90 ym Merthyr, 75 ym Mlaenau Gwent, o leiaf 50 yn Nhrefynwy, 50 yng Nghaerffili, 15 yn Nhorfaen, chwech ym Mhowys, chwech yn sir Gaerfyrddin, tri ym Mhen-y-bont ar Ogwr, tri yn sir y Fflint, dau yng Nghaerdydd ac un yng Nghastell-nedd Port Talbot.

Rwy'n gwybod bod effeithiau storm Bert wedi bod yn fwy eang hefyd, gan gynnwys ar ein ffyrdd a'n rhwydweithiau rheilffyrdd. Ymwelodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru â chanolfan rheoli traffig y gogledd ddoe i ddeall yr effeithiau ar draws y rhwydwaith ffyrdd a rheilffyrdd a dilyn eu gwaith i gael y rhwydwaith trafnidiaeth i symud unwaith eto.

Mae fy meddyliau hefyd gyda'r trigolion hynny yr effeithiwyd arnynt gan y tirlithriad yng Nghwmtyleri, ac rwy'n gwybod ei fod wedi bod yn frawychus i lawer o bobl ac i deuluoedd. Rwyf wedi gweld y llithriad hwn yn agos. Mae'r digwyddiad hwn yn tynnu sylw at bwysigrwydd ein gwaith ar domenni segur a pham mae angen i ni fod yn pwyso bob amser i wneud mwy. Mae diogelwch tomenni glo yn hanfodol. Cyn bo hir, byddaf yn cyflwyno deddfwriaeth gyda'r prif amcan o sicrhau diogelwch a gwarchod pobl. Bydd y ddeddfwriaeth yn sefydlu corff cyhoeddus newydd ac yn cyflwyno system gyson a chadarn o asesu, categoreiddio, cofrestru, rheoli, monitro a goruchwylio tomenni segur yng Nghymru. Byddwn hefyd yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU yn dilyn eu cyhoeddiad diweddar yn cadarnhau £25 miliwn ar gyfer diogelwch tomenni glo yng nghyllideb yr hydref. Rydym wedi ymrwymo'n llwyr i wella diogelwch tomenni glo ledled Cymru, ac mae'r cyllid hwn, ynghyd â'r ddeddfwriaeth sydd ar ddod, yn gamau pwysig iawn tuag at wneud hynny.

Rwyf hefyd yn gwybod yr effeithiwyd ar nifer sylweddol o gwsmeriaid yn Rhondda Cynon Taf gan hysbysiad berwi dŵr a gyhoeddwyd gan Dŵr Cymru. Mae Dŵr Cymru yn gweithio mor gyflym â phosibl i ddychwelyd gwasanaeth i'w cwsmeriaid, ac yn y cyfamser, rwy'n ddiolchgar am eu gwaith i sicrhau bod cyflenwadau amgen ar gael. Ac rwy'n gwerthfawrogi y bydd rhywfaint o eglurder ynghylch y cymorth brys y gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu'n flaenoriaeth ar unwaith.

O ran unrhyw gymorth ariannol brys, yn y lle cyntaf, rwy'n annog Aelodau yn y fan yma i gyfeirio eu hetholwyr sy'n profi argyfwng ariannol heb unrhyw fodd arall o gefnogaeth i gronfa cymorth dewisol Llywodraeth Cymru. O dan y gronfa hon, os yw unigolyn wedi profi llifogydd yn ei gartref ac yn profi caledi ariannol difrifol, efallai y bydd yn gymwys i gael grant taliad cymorth mewn argyfwng i helpu gyda chostau hanfodol ar ôl argyfwng. Ac mae rhagor o wybodaeth am y gronfa ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru.

Ond ar ben hynny, cadarnhaodd y Prif Weinidog heddiw, fel y gwnaethom ni yn sgil storm Dennis, y bydd Llywodraeth Cymru'n darparu cyllid i awdurdodau lleol cymwys i ddarparu cymorth ariannol ar unwaith i'r rhai y mae eu cartrefi wedi dioddef llifogydd. Rydym yn cydnabod bod llawer o anghenion ymarferol uniongyrchol i bobl mewn amgylchiadau mor ofnadwy, felly byddwn yn ariannu cynghorau i ddarparu grantiau o £500 a £1,000 i aelwydydd yr effeithir arnynt. Ac i ddychwelyd at y cwsmeriaid hynny yn RhCT y mae hysbysiad berwi dŵr Dŵr Cymru wedi effeithio arnynt, rwy'n croesawu'r cadarnhad gan Dŵr Cymru y byddant yn cynnig £150 i'r holl gwsmeriaid yr effeithir arnynt. Dirprwy Lywydd, wrth i mi gerdded i mewn heddiw, fel diweddariad i'r Aelodau yma, mae Dŵr Cymru newydd gyhoeddi pecynnau cymorth i fusnesau y mae'r hysbysiad berwi dŵr yn effeithio arnynt o £300, a hyd at £2,500 o gronfeydd dewisol lle mae colli nwyddau neu elw yn fwy na hyn.

Yn ehangach, rwy'n gwybod bod gan lawer o bobl gwestiynau ynghylch rhagweld digwyddiadau storm a graddfa'r rhybuddion a roddwyd ar waith. Gadewch imi ddweud bod elfen o ansicrwydd bob amser wrth ragweld difrifoldeb digwyddiadau tywydd, ond mae rhybuddion amserol a chywir yn seiliedig ar sut mae afonydd yn ymateb yn hanfodol i helpu pobl a busnesau i fod mor barod â phosibl. Felly, rwyf eisoes wedi dweud y byddwn ni ac asiantaethau wrth gwrs yn edrych ar ba wersi y gellir eu dysgu, gan gynnwys ar rybuddion llifogydd. Mae ein hawdurdodau lleol, ein gwasanaethau brys a Cyfoeth Naturiol Cymru wrth gwrs yn y modd ymateb ar hyn o bryd. Ond ar ôl i ni symud heibio'r cyfnod ymateb gweithredol, bydd yn bwysig i bob partner adolygu'r gwaith paratoi ar gyfer storm Bert, a'r ymateb iddo, fel y gellir dysgu pob gwers a gallwn wella ein hymateb yn y dyfodol.

Mae digwyddiadau'r penwythnos yn tanlinellu pam mae buddsoddiad parhaus mewn seilwaith llifogydd yn gwbl hanfodol, yn enwedig wrth i newid hinsawdd barhau i wneud y digwyddiadau tywydd eithafol hyn yn fwy a mwy aml. Yn wir, ers 2021, mae'r Llywodraeth hon wedi darparu bron i £300 miliwn i awdurdodau rheoli risg i'w fuddsoddi mewn rheoli perygl llifogydd yng Nghymru. Mae'r cyllid hwn yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol ar lawr gwlad ac mewn cymunedau. Mae'n golygu llifddorau, ceuffosydd, sgriniau sbwriel a llawer mwy. Dyna pam, er gwaethaf pwysau aruthrol ar gyllid cyhoeddus, mae Llywodraeth Cymru wedi cynnal ein lefelau uchaf erioed o gyllid ac wedi darparu dros £75 miliwn i awdurdodau rheoli perygl llifogydd ledled Cymru. Mae hyn yn cynnwys, gyda llaw, £9.7 miliwn o gyfalaf a £4.95 miliwn o gyllid refeniw ar gyfer awdurdodau lleol, £22 miliwn o gyfalaf a refeniw o £24.5 miliwn ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru.

Ac er bod effeithiau storm Bert wedi canoli i raddau helaeth ar y mewndir, rydym hefyd yn blaenoriaethu buddsoddiad ar hyd ein harfordir. Ar ben ein rhaglen llifogydd flynyddol, rydym yn buddsoddi oddeutu £290 miliwn mewn amddiffynfeydd arfordirol newydd o'n rhaglen rheoli risg arfordirol. Bydd hyn o fudd i dros 14,000 eiddo yng Nghymru.

Er hyn i gyd, Dirprwy Lywydd, rwy'n cydnabod na fydd hyn o fawr o gysur i bobl yr effeithiwyd ar eu cartrefi a'u busnesau dros y penwythnos. Ond yr effaith hon yw'r union reswm pam mae'r buddsoddiad hwn yn parhau i fod mor bwysig.

Hoffwn orffen drwy ddiolch i'r Aelodau yn y Siambr hon, ac aelodau etholedig eraill, am eu gwaith i gynorthwyo etholwyr a gafwyd eu heffeithio yn ystod y dyddiau diwethaf. Rwyf yn gwybod bod aelodau lleol a'u timau yn gweithio yn ddiflino i wneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi eu cymunedau pan fydd digwyddiadau fel hyn yn taro, a bydd eu gwaith ar eu rhan yn parhau dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Mae storm Bert wedi dangos yn glir i ni fod lleoliad, hyd a dwyster glawiad wir yn gwneud gwahaniaeth enfawr i gymunedau yr effeithir arnynt. Mae llawer o ansicrwydd ynghylch maint llawn yr effeithiau. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn y broses o gyhoeddi nodyn briffio ar gyfer Aelodau, ac mae gennych fy ymrwymiad y byddaf yn rhoi gwybod i gydweithwyr am ddatblygiadau. Diolch.

A gaf fi ddiolch i chi, Gweinidog, am fod mor gyflym yn dod â datganiad yma heddiw? Weithiau yn y gorffennol rydym wedi gorfod codi cwestiynau brys pan fyddwn ni wedi cael digwyddiadau fel hyn, ac roeddwn ar fin cyflwyno un ac roeddwn yn falch iawn pan glywais eich bod yn cyflwyno datganiad beth bynnag. Diolch yn fawr iawn, mae'n gwneud gwahaniaeth mawr i bawb.

Hoffwn gofnodi fy meddyliau gyda phawb yr effeithiwyd arnynt, fy ngweddïau i deulu Mr Bryan Perry, y gŵr bonheddig a gollodd ei fywyd yn drist iawn, yn fy etholaeth i, a diolch i drigolion a ddaeth at ei gilydd a gweithio yn y gymuned leol ochr yn ochr â'n gwasanaethau brys. Gyda rhai ardaloedd yn cofnodi dros 100 mm o lawiad, ysgogodd y storm rybuddion llifogydd difrifol, gan gynnwys risg sylweddol i fywyd mewn rhannau o'r wlad. Ac fel y soniwyd neithiwr, cwympodd 80 y cant o'r glaw arferol ym mis Tachwedd mewn cyfnod o 48 awr yn unig. Ac rydyn ni'n gwybod nawr, onid ydyn ni, rwy'n credu ein bod ni'n fwy ymwybodol o'r digwyddiadau llifogydd hyn pan fyddan nhw'n eu henwi nhw? Gallaf gofio Ciara a Dennis a llifogydd eraill a enwyd sydd wedi effeithio ar ein cymunedau.

A phan soniwch chi am dristwch 433 eiddo yr effeithiwyd arnynt ledled Cymru, mae eiddo a pherchnogion eiddo eraill rwy'n eu hadnabod nawr, yn fy etholaeth i fy hun, sy'n dweud, 'Pan fyddwn ni'n cael glaw trwm, dydyn ni ddim yn cysgu; rydyn ni'n poeni mai ni fydd nesaf.' Felly, yr effaith ar bobl nad effeithiwyd arnynt y tro hwn efallai, o ran eu heiddo, ond yn feddyliol ac yn emosiynol, mae'n wir yn gwneud niwed. Nid oes yr un ohonom yn gwybod yma pryd y daw'r storm nesaf, pa mor ddifrifol fydd hi a sut y bydd yn effeithio ar ein cymunedau.

Yn ogystal â'r gost ddynol, wrth gwrs, fe wnaeth y storm greu hafoc ar ein seilwaith a'n rhwydweithiau trafnidiaeth. Mae prif ffyrdd a rheilffyrdd yn parhau i fod wedi'u rhwystro gan ddŵr llifogydd, coed wedi cwympo a thirlithriadau. Nawr, rwy'n gwybod eich bod wedi sôn am y £300 miliwn a llifddorau yw rhywfaint o hynny. Rwy'n dal i boeni am y cydnerthedd llifogydd sydd gennym yn ein cymunedau lleol oherwydd, yn aml iawn, bydd gen i drigolion yn dweud wrthyf, 'Rwyf eisiau prynu fy llifddor fy hun. Mae'n rhywbeth rydw i eisiau ei wneud i amddiffyn fy eiddo.' Dydyn nhw byth yn gwybod—. Rwy'n eu cyfeirio nhw at yr awdurdod lleol, sy'n dweud, 'Nid yw'n rhywbeth yr ydym ni'n ei wneud, rhoi cyngor ar lifddorau.' A meddwl oeddwn i tybed, yn rhan o'r fforymau llifogydd a'r timau cydnerthedd llifogydd hyn, boed drwy gydol y flwyddyn bellach y gellir rhoi rhyw fath o arweiniad, cyngor i'r perchnogion tai hynny sydd eisiau gwneud eu rhan eu hunain i geisio diogelu eu heiddo.

Wrth gwrs, caewyd y brif rydweli rheilffordd rhwng Y Fenni a Henffordd oherwydd tirlithriad, ac mae llifogydd ar ffyrdd yn yr un modd yng Nghymru. Ac yna wrth gwrs, cawsom dirlithriad trasig y domen lo a phopeth. Mae hynny, unwaith eto, yn rhywbeth nad oeddwn i byth yn meddwl y byddwn i'n ei glywed yn y Siambr hon eto, bod tirlithriadau o'r fath wedi bod. Felly, mae'n pwysleisio'r pryderon yr ydym wedi'u codi yn y Senedd hon yn y gorffennol am ddiogelwch tomenni glo. Ac eto, bydd pobl yn poeni erbyn hyn, 'Wel, wnaeth e ddim digwydd i mi y tro yma, pa mor ddiogel yw'r domen lo yn ymyl lle rwyf i'n byw?'

Mae'r ymateb i Storm Bert wedi ailgynnau galwadau am asiantaeth llifogydd bwrpasol ac adolygiad cynhwysfawr o'n polisïau rheoli llifogydd ein hunain. Nawr, byddwch yn ymwybodol, Ysgrifennydd Cabinet, ein bod ni ar y meinciau hyn wedi datgan, ar ôl digwyddiadau mor fawr â hyn, ein bod yn credu y dylid cynnal adolygiad annibynnol oherwydd, ar hyn o bryd, rydych chi'n dibynnu ar awdurdodau lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru a'r taliadau adran 219, sy'n cymryd misoedd a misoedd a misoedd i ddwyn ffrwyth. Ac mae pobl eisiau atebion i gwestiynau. Maen nhw eisiau bod yn sicr pan fydd hi'n dechrau bwrw glaw eto, fel tap trwm, bod gwersi wedi'u dysgu o bob un digwyddiad llifogydd. Ac nid wyf yn gwybod sut y gallwch chi wneud hynny heb adolygiad annibynnol go iawn.

Mae'r tebygrwydd â storm Dennis yn 2020 yn drawiadol ac yn peri pryder. Ac rwy'n gwybod yn gynharach y soniwyd bod yr eiddo yn mynd i gael rhwng £500 a £1,000. Wel, mae'n rhaid i mi ddweud wrthych chi, mae cost y math o waith sydd ei angen ar eiddo ar ôl llifogydd difrifol yn eithaf uchel. Yn 2021, gwariwyd £45,000 ar un tŷ. Rydyn ni'n gwybod bod costau adeiladu, rydym yn gwybod bod costau adnewyddu, costau ailwampio yn llawer uwch nawr yn 2024 nag yr oedden nhw yn 2020, ac felly tybed a yw'r math hwnnw o arian yn ddigon.

Janet, rydw i'n mynd i ofyn i chi ddod i ben, oherwydd mae gen i lawer o Aelodau sy'n dymuno siarad.

Ydw, dwi'n dod i'r diwedd. Mae Storm Bert yn ein hatgoffa na all Cymru fforddio oedi, oherwydd heb weithredu pendant, ein cymunedau Cymreig fydd yn parhau i ddioddef creulondeb y trychinebau erchyll hyn. Ac rwy'n hapus iawn i weithio gyda chi, Ysgrifennydd Cabinet, ar unrhyw grwpiau rydych chi eisiau dod â nhw at ei gilydd, oherwydd rwy'n credu bod hyn yn effeithio ar bob un ohonom, ac efallai y gallwn weithio gyda'n gilydd ar hynny. Diolch yn fawr.

Janet, diolch yn fawr iawn i chi, ac a gaf i adleisio'r neges yna? Mae ein meddyliau yn mynd allan i deulu a ffrindiau Bryan Perry, a gollodd ei fywyd yn y gogledd, ond hefyd i'r rhai eraill ledled y DU sydd hefyd, yn drist iawn, wedi colli eu bywydau hefyd.

Rydych chi'n iawn wrth ddweud bod dwyster hyn yn dipyn o beth i'w weld i unrhyw un yr effeithiwyd arno neu a welodd yr hyn oedd yn digwydd yn ein hafonydd, yn enwedig yn ein cymoedd cul, ond mewn rhannau eraill o Gymru hefyd. Mewn rhannau o Gymoedd y De, roedd dwyster y dilyw yn fwy na storm Dennis mewn ardaloedd. Dyna pam mewn lleoedd fel afon Taf yn rhedeg trwy ganol Pontypridd, roedd yr afon yno yn codi 30 cm bob 15 munud ar anterth y storm, ac y bydd hynny, rwy'n tybio, yn un o'r pethau y mae'r asiantaethau eisiau edrych arno o ran y rhybuddion a'r peryglon. Oherwydd mae'n ddigon posibl bod y cyflymder yr oedd yr afon honno'n codi, rwy'n tybio, ond bydd yn rhaid i ni wneud hyn yn bwyllog, wedi cael ei drechu gan gyflymder ei chodiad, o'r afon honno.

Rydych chi'n iawn, gyda llaw, o ran y darn cydnerthedd cymunedol, sy'n fy nharo fel—. Fe wnaethon ni drio—wel, rydyn ni wedi llwyddo, rydyn ni wedi cynnal, dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, y cyllid uchaf erioed mewn buddsoddiad llifogydd, ond nid cynlluniau mawr yn unig yw hynny, mae'n mynd i lawr i'r lefel leol iawn. Felly, ar lefel awdurdod lleol, mae buddsoddiad enfawr mewn, er enghraifft, monitro fideo o'r gwlis a chwlfertau, felly dydych chi ddim yn mynd allan pan fo'n taro—ac rwy'n edrych ar gyn-arweinydd cyngor yn eistedd yn union y tu ôl i chi—ond gallwch ei weld ymlaen llaw a byddwch chi'n mynd allan cyn; rydych chi'n gweld rhagolygon y tywydd yn dod, ac roedd hynny'n golygu bod llawer o eiddo wedi'u harbed o ganlyniad i hyn. Felly, fe wnaethon ni ddysgu gwersi y tro diwethaf.

Mae hefyd yn fuddsoddiad mewn pethau fel cydnerthedd eiddo unigol ar gyfer deiliaid tai a busnesau. Felly, roedd y Prif Weinidog a minnau ar Mill Street, un o'r ardaloedd lle yr effeithiwyd ar fusnesau waethaf ym Mhontypridd, ddoe. Roeddwn i yno, mewn gwirionedd, y bore ar ôl i'r llifogydd ddigwydd a gwelais yr effaith yn syth. Roedd yna siop goffi oedd eisoes yn gweini coffi a the i rai o'r gwirfoddolwyr oedd yn glanhau tu allan. Oherwydd, ar gefn y gwersi a ddysgwyd gennym y tro diwethaf, roeddent wedi buddsoddi mewn pethau syml fel fflodiart ar eu drws a oedd yn ffitio'n iawn, codi'r eitemau trydan i fyny hefyd, felly roeddent yn uwch ar y waliau fel nad oedd yn torri'r cylch trydan, arbedwyd ei holl beiriannau, a'r math o loriau nad oes rhaid i chi eu rhwygo i fyny eto. Felly, roedden nhw wedi mopio, a 24 awr yn ddiweddarach, pan aeth y Prif Weinidog a minnau yn ôl, roedd ar agor yn llwyr i fusnes. Nawr, roedd yna fusnesau eraill ar hyd y ffordd honno nad oedden nhw wedi gallu manteisio ar yr un pethau, felly mae angen i ni edrych ar y rheini, ac rwy'n adnabod ein holl awdurdodau lleol—. Felly, mae'n fuddsoddiadau mawr a bach.

Y darn arall, mewn gwirionedd, yw cydnerthedd cymunedol, gan sicrhau bod pob cymuned yn cefnogi ei gilydd. Felly, nid yr asiantaethau ac ati yn unig, a'r ymateb brys, ond pan welwn afonydd yn codi'n gyflym, pan welwn y bygythiad yn dod, yna gweithio gyda'n gilydd yn llythrennol. Ac rwyf wedi gweld hynny heddiw, pan oeddwn i fyny yn Ynysgynwraidd, cymuned sydd wedi'i dinistrio, ond sydd wedi gweithio gyda'i gilydd i fynd ag eiddo i fyny i'r llawr nesaf, i helpu pobl hŷn yn y gymuned i wneud hynny. Gwych. Mae angen i hynny ddigwydd ym mhobman.

Ond gadewch imi ddweud, rwy'n credu, rhai o'r gwersi a ddysgwyd gennym ers y digwyddiad diwethaf, os edrychwch yn ardal Pontypridd yn unig, rydym wedi cael cynlluniau mawr, fel amnewid pont Castle Inn, amnewid pont droed Parc Coffa Rhyfel Ynysangharad, a welais ddoe, gwaith atgyweirio wal afon Trehopcyn, atgyweirio wal afon Ffordd y Berw, atgyweirio wal afon Castle Inn, amnewid pwmp Trehopcyn. Rydyn ni wedi buddsoddi yn y pethau mawr ond hefyd rhai o'r pethau bach. Nid yw hyn o unrhyw fudd o gwbl i'r bobl hynny sydd wedi cael y trychineb o gael llifogydd yn eu cartrefi a'u busnesau, ond yr hyn yr ydym wedi'i wneud, gallaf warantu, yw ein bod wedi achub cannoedd o gartrefi a busnesau oherwydd y gwersi a ddysgwyd gennym y tro diwethaf a'r buddsoddiad a wnaethom. Nawr mae'n rhaid i ni weld pa wersi rydyn ni'n eu dysgu y tro hwn a sut y gallwn fynd ymhellach.

Bydd meddyliau pawb yn y Siambr hon gyda theulu Bryan Perry, a gollodd ei fywyd mor drist ar Afon Conwy. Dirprwy Lywydd, rydym i gyd yn estyn ein cydymdeimlad i bawb oedd yn ei garu.

Yn y de, mae cannoedd o gartrefi wedi cael eu taro eto gan lifogydd, ac mae'r dinistr a achoswyd gan storm Bert wedi gadael cymunedau mewn argyfwng. Ochr yn ochr â theimladau o ddicter ac ofn, mae un o anghrediniaeth ac arswyd y gallai hyn ddigwydd eto, oherwydd cafodd cymaint o'r strydoedd a'r tai yr effeithiwyd arnynt gan y llifogydd hyn eu difetha gan storm Dennis bedair blynedd yn ôl. Cawsom ein sicrhau bryd hynny y byddai gwersi'n cael eu dysgu, ond dyma ni, yn clywed yr un adroddiadau o oedi cyn rhybuddion llifogydd, paratoi annigonol, a difrod y gellir ei atal. Pam na chafodd y gwersi hyn eu dysgu? Pam y derbyniodd trigolion y rhybuddion llifogydd mor hwyr, pan oedd dŵr eisoes yn eu cartrefi? A wnaeth methiannau cyfathrebu o fewn unrhyw asiantaeth gyfrannu at y methiant hwn i rybuddio pobl am y dinistr oedd ar ei ffordd? Oherwydd mae CNC yn monitro lefelau afonydd a glawiad, mae'n cyhoeddi rhybuddion. Mae rhywbeth yn sicr wedi mynd o'i le. Yn amlwg, nid oedd amddiffynfeydd llifogydd a systemau rhybuddio yn gweithio'n ddigon da ym mhob man. Hoffwn ofyn pa fesurau penodol y mae'r Llywodraeth wedi'u cymryd, os gwelwch yn dda, ers storm Dennis, i wella cydnerthedd ac i nodi pam mae'r Llywodraeth yn credu nad yw'r mesurau hynny wedi gweithio y tro hwn ym mhob achos.

Croesewir cyllid brys, ond yr hyn sydd ei angen ar y cymunedau hyn yw gwarant y bydd y cymorth ariannol hwnnw'n eu cyrraedd ar frys, y bydd seilwaith yn cael ei atgyweirio a'i uwchraddio, y bydd ardaloedd sydd mewn perygl yn derbyn buddsoddiad i atal y dinistr hwn rhag digwydd eto. A fyddai'r Llywodraeth yn darparu pecyn ariannu brys ar gyfer fforymau llifogydd mewn ardaloedd sydd mewn perygl? Clywais y Prif Weinidog yn dweud yn y wasg na allwn amddiffyn cartref pob unigolyn. Bydd hynny'n gadael cymaint o bobl mewn anobaith llwyr, oherwydd ni all llawer o bobl symud o'u heiddo hyn. Ni all llawer o bobl gael yswiriant ar gyfer eu cartrefi na'u busnesau oherwydd eu bod ar orlifdiroedd. Felly, pa gefnogaeth, os gwelwch yn dda, y gellir ei roi i'r bobl hynny na allant adael yr eiddo?

Yn olaf, dylai'r domen lo a lithrodd yng Nghwmtyleri fod wedi anfon tonnau sioc yr holl ffordd i San Steffan. Rydym wedi eu rhybuddio am y risg y mae'r tomenni hyn yn ei achosi i'n cymunedau, y tomenni hyn sy'n ein hatgoffa sut y cawsom ein hecsbloetio. Dim ond £25 miliwn a addawyd i ni gan Lywodraeth y DU yn ei chyllideb ar gyfer clirio'r tomenni hynny. Mae hynny'n ffracsiwn o'r £600 miliwn sydd ei angen. Mae'r penwythnos hwn wedi dangos nad oes gennym bellach y moethusrwydd o aros i San Steffan ddod o hyd i'w chydwybod gyda'r tomenni hyn. Ni all ein cymunedau wynebu digwyddiad arall a fu bron â digwydd. Roedd yn domen categori D; roeddem yn gwybod ei bod yn risg uchel, ond er hyn, nid oedd yn ddiogel yn erbyn y storm.

Rwy'n canmol meddwl cyflym diffoddwyr tân, a allai fod wedi achub bywydau pobl. Maen nhw'n sicr wedi achub pobl rhag anaf a phoen. Rwy'n canmol pawb sydd wedi bod yn rhan o'r gwaith clirio. Ond byddwn i'n gofyn a ydych chi nawr yn ailasesu pa mor gyflym y bydd angen i ni glirio'r tomenni, ac a fydd eich Llywodraeth yn mynnu mwy gan Drysorlys Keir Starmer, oherwydd sut arall y gallwn dawelu meddwl pobl sy'n byw yng nghysgod tomenni eraill na fydd stormydd yn y dyfodol yn achosi iddynt lithro i lawr hefyd? 

Dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach ei bod wedi gofyn am £25 miliwn gan San Steffan. Mae'r gost o glirio un domen yn Tylorstown yn unig yn £20 miliwn, fel rwy'n deall. Os mai dim ond cost mynd i'r afael ag un domen yw hon, pan fo gennym gannoedd o domenni risg uchel, byddwn i'n gofyn pa asesiad rydych chi'n ei wneud ar hyn o bryd, o ystyried yr hyn sydd wedi digwydd yn ystod y dyddiau diwethaf, pa mor bwysig yw hi ein bod yn pwyso am gyllid pellach gan San Steffan, ac ai cyllid llawn yw'r hyn y byddech chi'n gofyn amdano. Unwaith eto, roedd hon yn storm y mae llawer o bobl yn ei galw'n ddigynsail—doedd hi ddim yn ddigynsail, wrth gwrs—ond mae'r dinistr i'r domen lo yn rhywbeth nad oedd pobl wedi ei ddisgwyl. Mae angen i ni sicrhau bod pobl yn ein cymunedau yn teimlo'n ddiogel. Diolch yn fawr.

Delyth, diolch yn fawr iawn. Unwaith eto, byddwn yn adleisio'r meddyliau a'r gweddïau a gyflëwyd gennych i'r rhai sydd wedi colli eu bywydau yma yng Nghymru—Bryan Perry—ond hefyd ar draws y DU. Os cofiwn yn ôl ar draws digwyddiadau llifogydd blaenorol, rydym wedi gweld hyn o'r blaen. Pan oeddwn yn rhan o'r ymateb i lifogydd Cumbria yn ôl yn 2008, collwyd pobl a oedd yn rhan o'r ymateb brys eu bywydau yno. Mae'n drychinebus iawn, ac mae'r effaith ar eu teuluoedd mor sylweddol.

Rydych chi'n gofyn pa wersi sydd wedi'u dysgu. Mewn ymateb i'r cwestiwn blaenorol, nodais ein bod wedi dysgu'n sylweddol o ganlyniad i storm Dennis, ac nid yn unig y buddsoddiad ond hefyd y gwaith gyda chymunedau lleol. Rydyn ni wedi gwneud llawer—myrdd—o fuddsoddiadau, bach a mawr. Mae rhai o'r rheini wedi bod yn ymatebion peirianyddol enfawr, cryf, sydd wedi helpu, gyda llaw, i amddiffyn cannoedd lawer o gartrefi a oedd wedi dioddef llifogydd o'r blaen, felly mae maint yr effaith y tro hwn wedi bod yn llawer llai. Nid yw hynny'n dderbyniol o gwbl i'r rhai yr effeithiwyd arnynt, ond yn sicr mae wedi golygu ein bod wedi amddiffyn llawer mwy o bobl yng Nghymoedd y De ac mewn mannau eraill hefyd. Nid ydych yn gallu gweld rhai o'r pethau hynny, gyda llaw. Mae'r buddsoddiad sydd wedi cael ei wneud gan awdurdodau lleol mewn pethau fel gylïau a chwlfertau wedi'i guddio, ond mae cael y gylïau hynny'n glir a'r monitro fideo arnyn nhw a'r timau yn mynd allan ymhell cyn i'r tywydd daro, wedi golygu nad yw'r cartrefi hynny wedi dioddef llifogydd.

Ond rydych chi'n iawn i godi mater y rhybuddion llifogydd. Gadewch i mi fod yn glir eto: nid afon Taf yn unig a gododd ychydig o dan 0.33m bob 15 munud ar ei hanterth, ond afonydd eraill hefyd. Mae dyffrynnoedd afonydd cul, ac mae mater yma hefyd ynghylch yr hyn yr ydym yn ei wneud yn ehangach yn y dalgylch, ynglŷn â dal y dŵr yn ôl. Ond pan fo'n taro, mae'n dod yn syth i lawr y dyffrynnoedd hynny, a'r afonydd hynny'n codi, ac yn syrthio, fel y gwelsom. Maent hefyd yn disgyn yn gyflym iawn. Ond wrth wneud hynny, maent yn niweidio eiddo yr holl ffordd. Rwy'n falch bod y Swyddfa Dywydd a CNC wedi dweud y byddant yn edrych os yw'r sensitifrwydd yn iawn ganddynt, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig eu bod yn gwneud hynny, er mwyn adlewyrchu'r topograffi amrywiol. Os edrychwch chi ar lefydd sydd hefyd wedi profi llifogydd, yn yr ardaloedd o amgylch Cirencester ac ati, afonydd araf ac oriau lawer o rybudd bod hyn yn dod tuag atoch. Mewn rhai o Gymoedd y De a rhannau eraill o Gymru, roeddech chi'n sôn am newid pob hanner awr, newid pob awr. Felly, mae yna broblem y mae'n rhaid edrych arni. Rwy'n falch eu bod yn mynd i edrych ar hyn.

I ddweud hefyd, bydd y Prif Weinidog a minnau'n cyfarfod yr wythnos nesaf, nid yn unig gydag arweinwyr yr awdurdodau lleol, ond hefyd gydag aelodau'r fforwm cydnerthedd llifogydd, gan gynnwys y gwasanaethau brys, CNC ac eraill—pawb sy'n rhan ohono. Nid bod gennym ddadansoddiad llawn o ba wersi a ddysgwn wrth symud ymlaen, ond byddwn yn gallu pwyso a mesur nawr a dweud, 'Beth ydyn ni'n ei wybod nawr?' fel y gallwn weithredu. Rwy'n credu bod hyn yn mynd at wraidd yr hyn y mae angen i ni ei wneud. Mae'n weithred—yr un fath ag y gwnaethon ni ar ôl storm Dennis. "Beth wnawn ni nesaf?" Ond mae yna realiti anodd yma. Yn wyneb dwyster y digwyddiadau tywydd rydym bellach yn eu cael, a'u hamlder a'u gallu i ddifetha, nid wyf yn credu y gallwn addo yn onest i bawb yng Nghymru y byddwn bob amser yn gallu rhagweld ac amddiffyn pob un digwyddiad llifogydd. Nid yw'n realiti. Yr hyn y gallwn ei wneud yw gweithio gyda nhw i roi'r cydnerthedd iddynt ac i gael pobl yn ôl ar eu traed yn gyflym iawn.

Fe wnaethoch chi sôn am agweddau o'r fforwm llifogydd. Rydyn ni eisoes, o ran apêl a wnaed dros fuddsoddi yn y Fforwm Llifogydd Cenedlaethol, yn Nheras Clydach—. Rydym yn cydnabod gwerth y Fforwm Llifogydd Cenedlaethol a sut y gall helpu gyda chydnerthedd, a chydnerthedd emosiynol pobl hefyd. Byddwn yn parhau i adolygu hyn wrth symud ymlaen. A gaf i awgrymu hefyd i bobl eu bod yn edrych ar wefan CNC? Oherwydd mae honno hefyd yn cynnwys cyngor, arweiniad ac yn cyfeirio at gymorth iechyd meddwl i bobl y mae llifogydd yn effeithio arnynt, yn ogystal â sut i baratoi, ond ar ôl iddo ddigwydd, ble i ofyn am gyngor a beth i'w wneud hefyd. 

O ran Cwmtyleri, cafodd dros 40 o gartrefi eu gwagio. Roedd yr ymateb yn gyflym iawn. Roedd yr asiantaethau ar lawr gwlad yn rhagorol yn y ffordd yr oeddent yn ymateb iddo. Roedd y bobl hynny mewn gwesty y noson honno. Cawsant eu symud o'u cartrefi, ond roedd pobl yn gweithio drwy'r nos. Siaradais â gweithwyr a oedd wedi bod yno drwy'r nos yn ceisio ymdrin â hyn, ac rydym yn ceisio cael y bobl hynny yn ôl yn eu cartrefi cyn gynted â phosibl. Ond rydych chi'n iawn: mae gennym rwymedigaeth gyffredin yma yng Nghymru. Byddwn yn cyflwyno'r ddeddfwriaeth, byddwn yn ychwanegu at y llawer o filiynau o bunnau yr ydym eisoes wedi'u buddsoddi yng Nghymru wrth fonitro sefydlogrwydd y tomenni hyn wrth symud ymlaen. Ond mae gan Lywodraeth y DU rôl i'w chwarae. Ar y £25 miliwn hwnnw, rwy'n amau ein bod yn edrych ar ran gyntaf y rhandaliad hwnnw. Mae angen i ni ddod ag ef i lawr mewn ffordd y gallwn ni ei wario hefyd, ac mae hynny'n bwysig. Mae angen i ni ddod ag ef mewn ffordd yr ydym yn canolbwyntio ar y blaenoriaethau, ble mae'r buddsoddiad, a gwario'r arian hwnnw. Ond byddwn yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod gennym gyllid ychwanegol ar y gweill hefyd. Nid rhybudd amserol yw hwn; rydym wedi cael rhybuddion amserol o'r blaen ac mae angen i ni weithio gyda'n gilydd ledled y DU nawr i sicrhau bod ein holl gymunedau'n ddiogel yn eu cartrefi gyda'r nos.

Ysgrifennydd Cabinet, rwyf hefyd yn diolch i'r holl weithwyr brys, gweithwyr y cyngor a'r holl wirfoddolwyr a ddaeth allan yn Rhondda Cynon Taf i gefnogi trigolion a chymunedau yn ystod y llifogydd diweddar. A gaf i hefyd ddiolch i Gyngor Rhondda Cynon Taf am yr holl waith a'r buddsoddiad mae wedi ei wneud, tua £100 miliwn ers llifogydd Storm Dennis yn 2020? Rwy'n credu bod buddsoddiadau mewn adnewyddu cwlfertau, monitro, y pontydd newydd a'r waliau llifogydd yn amlwg wedi cael effaith, ac rwy'n credu, heb y buddsoddiad a'r ymgysylltiad gweithredol hwnnw, byddai wedi effeithio ar lawer mwy o gymunedau a chartrefi. Cafodd tua 1,500 o gartrefi lifogydd y tro diwethaf. Mewn llawer o'r ardaloedd, roedd y gwelliannau'n effeithiol, ond yn anffodus, y tro hwn, roedd llifogydd wedi effeithio ar 125 o gartrefi, ac iddyn nhw, nid yw hyn yn gysur ac mae'r effaith wedi bod yn ddinistriol.

Mae gennym fwy o wersi i'w dysgu ac mae'n rhaid i ni ganolbwyntio nawr ar helpu'r rhai hynny a ddioddefodd lifogydd i fynd yn ôl i'w cartrefi. Felly, rwy'n croesawu'r grantiau gwerth £1,000 y bydd Rhondda Cynon Taf yn eu gwneud, ac wrth gwrs rwyf wedi annog Llywodraeth Cymru i ystyried gweithredu cynllun tebyg i'r trigolion hynny ac i fusnesau lleol. Felly, rwy'n croesawu eich cyhoeddiadau am gefnogaeth ariannol hyd yn hyn.

Rwy'n falch iawn bod y rhan fwyaf o Bontypridd wedi osgoi graddfa'r llifogydd a brofwyd y tro diwethaf, ond nid pob un. Mae angen i ni edrych ar Stryd y Felin ym Mhontypridd. Mae angen wal llifogydd newydd ar hyd yr afon yn Stryd Siôn a Heol Berw, ac mae angen i ni edrych ar yr hyn ddigwyddodd yn Stryd yr Aifft ym Mhontypridd. Fe wnaeth Nantgarw osgoi llifogydd difrifol, ond daeth yn agos. Rydym i gyd yn cydnabod bod newid hinsawdd yma â grym eithriadol ac nid oes un ateb terfynol, ond mae yna bethau y gallwn ni eu gwneud a rhaid i ni eu gwneud i gefnogi a lliniaru mewn cymunedau yr effeithir arnynt. Felly, a wnaiff y Gweinidog amlinellu eto y pecyn cymorth ariannol a fydd ar gael i breswylwyr, ond hefyd a fydd unrhyw gymorth ariannol a fydd yn cael ei ystyried ar gyfer busnesau lleol, a pha gymorth y gallai fod i'r cyngor lleol mewn perthynas â phrosiectau cyfalaf parhaus ac efallai prosiectau cyfalaf newydd a fydd ei angen o'r gwersi a ddysgwyd gennym o'r digwyddiadau diweddar? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, a diolch am yr amser y treulioch chi gyda mi hefyd, yn siarad â'r rhai yr effeithiwyd arnynt yn eich etholaeth. Ydy, mae Rhondda Cynon Taf wedi cyhoeddi eu pecyn cymorth eu hunain, ac mae croeso mawr i hynny. Deallaf fod Merthyr wedi dweud yr un peth hefyd. Rwy'n siŵr y bydd awdurdodau lleol eraill a fydd o'r un farn. Yma yn Llywodraeth Cymru, hoffwn nodi fy niolch i'r Prif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg sydd wedi ymateb yn gyflym trwy sefydlu pecyn ar gyfer y rhai yr effeithir arnynt—£500 neu £1,000, yn dibynnu a ydynt wedi'u hyswirio ai peidio, i geisio cydnabod hynny—ond hefyd pecyn ar gyfer busnesau yr effeithir arnynt hefyd i'w cael yn ôl ar eu traed.

Rydym wedi cynnal y lefel uchaf erioed o gyllid ar gyfer cymunedau i'w hamddiffyn rhag llifogydd. Byddwn yn cadw'r buddsoddiad hwnnw i fynd. Mae llawer o brosiectau eisoes ar y gweill. Ond nid yr holl rai enfawr a welwn ni, er bod llawer o'r rhai hynny ym Mhontypridd wedi arbed eiddo ac wedi arbed deiliaid tai. Bydd hefyd y nifer fawr o fuddsoddiadau bach hynny sydd mewn gwirionedd yn cadw'r dŵr i lifo i ffwrdd o'r trefi, na fydd pobl byth yn eu gweld, ond mewn gwirionedd mae awdurdodau lleol yn mynd ati i'w wneud oherwydd y cyllid rydym yn ei roi ar waith. Felly, byddwn yn annog yr holl Aelodau i barhau i ymgysylltu â'u fforymau cydnerthedd lleol, sy'n gweithredu ledled Cymru, yn gweithio gydag etholwyr, yn egluro blaenoriaethau'r etholwyr hynny fel bod y rheini'n cael eu hadlewyrchu yn y buddsoddiad sy'n mynd i mewn i'ch cymunedau, oherwydd nid hwn fydd y tro olaf i ni weld digwyddiadau tywydd trawmatig.

Yn anffodus, rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno yma bod y llifogydd a welsom dros y penwythnos wedi bod yn arbennig o ddinistriol, yn enwedig yn fy nhref enedigol, Pontypridd, a hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i fynegi fy nghydymdeimlad o'r galon â'r holl deuluoedd a busnesau yr effeithiwyd arnynt. Nid wyf am wneud hyn yn wleidyddol, ac mae'r gwaith yr ydych wedi bod yn ei wneud, Ysgrifennydd Cabinet, wedi gwneud argraff fawr arnaf, ond mae'n amlwg bellach bod ymateb Llywodraeth Cymru ar ôl storm Dennis yn 2020 yn annigonol, yn wir, ac ychydig iawn sydd wedi'i ddysgu.

Yn yr adolygiad a ddilynodd y llifogydd hwnnw, canmolwyd Cyngor Rhondda Cynon Taf fel un sydd wedi llwyddo i ddatblygu camau gweithredu ac argymhellion ar ôl y digwyddiad, ond credaf fod hyn yn gamarweiniol, o ystyried y digwyddiadau yr ydym wedi'u gweld dros y penwythnos, ac ni fydd yn rhoi llawer o gysur i'r trigolion a pherchnogion busnesau sydd wedi gweld eu cartrefi a'u siopau'n cael eu difetha. Cafodd Storm Dennis ei chategoreiddio fel digwyddiad un mewn 100 mlynedd a, gan na chanfuwyd bod unrhyw amddiffynfeydd llifogydd wedi methu yn ystod y storm honno, daethpwyd i'r casgliad felly bod seilwaith presennol amddiffyn rhag llifogydd yn RCT11 yn parhau i fod yn unol â'r safonau dangosol presennol. O ystyried, mewn dim ond pedair blynedd, bod storm arall wedi bod yr un mor ddinistriol, sut fyddwch chi nawr yn categoreiddio storm Bert? A fyddwch yn darparu cyllid ychwanegol i uwchraddio amddiffynfeydd llifogydd ym Mhontypridd? Ac a ydych yn cytuno nad oedd adolygiad llenyddiaeth o adran 19 llywodraeth leol ac adroddiadau Cyfoeth Naturiol Cymru ar lifogydd eithafol yng Nghymru, a gomisiynwyd gan Lywodraeth ddiwethaf Cymru, yn briodol ac mai'r hyn oedd ei angen mewn gwirionedd oedd ymchwiliad mwy cynhwysfawr i sefydlu sut y gellid bod wedi gwella amddiffynfeydd rhag llifogydd? Diolch.

Joel, diolch am y cwestiwn hwnnw, a'r hyn rwy'n cytuno'n bendant â chi yw nad yw'r buddsoddiad yr ydym wedi'i roi i mewn a'r eiddo yr ydym wedi'u hamddiffyn a'u diogelu ac sydd wedi profi'n llwyddiannus oherwydd y gwersi a ddysgwyd ar ôl storm Dennis yn gysur o gwbl i'r rhai yr effeithiwyd ar eu cartrefi a'u busnesau. Ond y gwir amdani yw ein bod wedi diogelu cannoedd ar gannoedd o gartrefi ledled Cymru yn wyneb y trawma diweddaraf hwn. Mae hynny'n ffaith syml, Joel, ac mae hynny oherwydd y gwersi y dysgom ni.

Codwyd y cwestiwn yn gynharach, fel y dywedodd pobl yn briodol, am y system rhybuddion llifogydd, er enghraifft. Bydd angen i ni adolygu'r rhybudd llifogydd i weld sut y gwnaeth weithio a sut na wnaeth weithio, ac i ddysgu gwersi. Ond, mewn gwirionedd, rydym wedi buddsoddi, yn ôl pob tebyg, yn y platfform amlgyfrwng diweddaraf ar gyfer rhybuddion llifogydd yn y DU gyfan ar hyn o bryd yma, wedi'i lywio gan y systemau tywydd diweddaraf o'r Swyddfa Dywydd. Ond, yn amlwg, mae angen edrych yn awr ar yr ymatebolrwydd i afonydd sy'n codi ar y cyflymder y gwnaethon nhw—ar rywbeth ynglŷn â sensitifrwydd y rheini, fel y mae'r asiantaethau wedi cydnabod.

Nid yw'n gwestiwn na ddysgwyd gwersi, fe wnaethom fwrw ati mewn gwirionedd. A dyna'r peth allweddol: pan fyddwch chi'n wynebu'r mathau hyn o ddigwyddiadau, yna mae angen i chi gael ôl-drafodaeth, adolygu, bwrw ymlaen â'ch dyletswydd adran 19, sydd, os nad yw'r Aelodau'n ymwybodol yn ddyletswydd o dan Ddeddf Rheoli Llifogydd a Dŵr 2010. Mae'n ymddangos fy mod i'n cofio bod i fyny yn San Steffan bryd hynny, pan oedd hynny'n mynd drwodd. Mae'n rhoi dyletswydd statudol ar awdurdodau i ymchwilio ac adrodd ar ddigwyddiadau llifogydd. Ond, fel y dywedais i, byddwn yn cyfarfod â holl aelodau'r fforwm cydnerthedd llifogydd yr wythnos nesaf i adolygu wythnos yn ddiweddarach—oherwydd mae'n rhaid i ni roi amser iddyn nhw; ar hyn o bryd, maen nhw yn yr ymateb gweithredol o hyd—i weld pa wersi allwn ni eu dysgu nawr yn gynnar, ac yna cymryd y camau gweithredu, yn hytrach na threulio misoedd a misoedd yn adolygu. Rwy'n credu y gallwn ni ddod i wybod yn gyflym iawn, iawn ble mae angen y buddsoddiad ychwanegol mewn gwahanol rannau o Gymru a hefyd y camau gweithredu, mawr a bach, y mae angen i ni eu cymryd, ac yna bwrw ati. Dyna wnaethon ni ar ôl storm Dennis, dyna beth sydd angen i ni ei wneud nawr hefyd.

Diolch am y datganiad heddiw. Hoffwn gysylltu fy hun â'r holl ddiolchiadau a roddwyd, ond yn enwedig i'r gwirfoddolwyr hynny—pobl sy'n dal i fod allan heddiw, ar ôl cymryd amser i ffwrdd o'r gwaith i gefnogi pobl yn ein cymunedau. A diolch i chi am gydnabod trawma a gofid y rhai yr effeithiwyd arnynt. Maent hefyd yn ddig. Mae'n ddyddiau cynnar iawn; mae angen mwy o ddadansoddi. Rwy'n falch, drwy'r cytundeb cydweithio, o'r buddsoddiad yr oedd modd inni ei wneud, ond rwy'n bryderus. Rwy'n gobeithio, fel chi, y cafodd llawer o gartrefi a busnesau eu harbed oherwydd y buddsoddiad hwnnw, ond rwy'n credu bod angen i ni fod yn ofalus. Rydych chi a fi yn gwybod, o ran Teras Clydach yn Ynysybwl, ni fu unrhyw fuddsoddiad. Ni chawson nhw lifogydd y tro hwn. Mae'n rhaid i ni hefyd gydnabod bod y storm yn wahanol, ac mae angen i ni ddeall yn well pam yr effeithiwyd ar rai cartrefi a busnesau mor wael y tro diwethaf, pam na wnaeth Pontypridd ddioddef yr un lefel o lifogydd y tro hwn, oherwydd ailadeiladu waliau yn unig yw'r hyn a amlinellwyd gennych yno. Does dim rhagor o fuddsoddiad wedi bod ym Mhontypridd ei hun i wneud y dref yn fwy diogel. Felly, mae'n rhaid i ni ddeall yn well. Felly, hoffwn annog Llywodraeth Cymru o ran bod yn ofalus yn y fan yna.

O ran cwestiynau, dyma'r rhai a ofynnir gan drigolion: i'r rhai y gwrthodwyd llifddorau iddynt ar gyfer busnesau a chartrefi a dywedwyd wrthynt ei fod yn ddigwyddiad unwaith mewn 100 mlynedd, a fydd cyllid ar gael nawr, ac a fyddant yn derbyn y llifddorau hynny? Os felly, pryd? Yn ail, o ran yswiriant—rwyf wedi codi hyn, o ran busnes, ei fod yn broblem, dro ar ôl tro. Dywedodd y Prif Weinidog ar y newyddion ddoe y byddai yswiriant i fusnesau. Pryd fydd hyn yn digwydd? Sut fydd yn cael ei ddefnyddio? Yn drydydd, o ran fforwm llifogydd, mae angen fforwm llifogydd Cymru arnom. Mae angen i ni gefnogi sefydlu grwpiau gweithredu llifogydd ym mhob cymuned sydd mewn perygl yng Nghymru. Lle maen nhw, maen nhw'n gweithio'n wych, yn darparu cefnogaeth seicolegol, yn ogystal â chyngor ymarferol. A wnewch chi gyfarfod â'r Fforwm Llifogydd Cenedlaethol gyda mi, ac a allwn ni fwrw ymlaen â hyn, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr, Heledd, am y cwestiynau hynny. Yn gyntaf oll, y rhai hynny y gwrthodwyd llifddorau iddynt, yn flaenorol, meddech chi, rwy'n credu bod angen iddyn nhw ymgysylltu unwaith eto, oherwydd un o'r gwersi y mae angen i ni ei dysgu yw beth yw'r eiddo hynny sydd bellach, y gwelwn ni, yn agored i lifogydd. Rwy'n credu mai dyma'r rheswm pam mae gennym yr asiantaethau lleol hynny ar lawr gwlad—CNC, yr awdurdodau lleol, y fforymau cydnerthedd lleol hefyd. Ymgysylltwch â nhw eto, cyfeiriwch yr etholwyr hynny atyn nhw a chael y sgwrs honno eto. Oherwydd yr hyn yr ydym wedi'i weld yma yw ei fod yn wahanol iawn i storm Dennis, er bod gennym rannau o gymoedd y de lle roedd y dwysedd yn fwy na storm Dennis, mewn ardaloedd unigol, ond roedd yn wahanol iawn i storm Dennis yn y ffordd y digwyddodd. Ond beth mae hynny'n ei olygu yw bod angen i ni nawr ddysgu'r gwersi o hyn ynglŷn â pha gymunedau, pa aelwydydd, pa fusnesau sy'n agored i lifogydd. Felly, cyfeiriwch nhw at y fforymau cydnerthedd lleol hynny a'r partneriaid sydd ar lawr gwlad.

O ran yr yswiriant, a gaf i annog pawb i ailedrych ar eu hyswiriant tŷ? Rwyf wedi siarad â llawer o bobl dros y dyddiau diwethaf. Mae llawer o bobl nad ydynt yn ymwybodol o hyd bod cynllun ledled y DU, a roddwyd ar waith ychydig flynyddoedd yn ôl, o'r enw Flood Re, sy'n caniatáu i berchnogion tai gael mynediad at yswiriant, gan gynnwys y rhai hynny y gwrthodwyd yswiriant iddynt neu sydd wedi dioddef llifogydd yn y gorffennol. Nawr, mae Flood Re yn cael ei lunio gan Gymdeithas Yswirwyr Prydain ac yn ddiweddar maen nhw wedi cynnal ymgyrch ymwybyddiaeth ledled y DU i hyrwyddo pwysigrwydd yswiriant ac argaeledd yswiriant llifogydd fforddiadwy. Yng Nghymru, rwy'n deall, mae 19,000 o bolisïau wedi bod dan Flood Re ers ei lansio ac ar hyn o bryd mae ychydig yn brin o 16,000 o'r polisïau hynny ar waith. Rwy'n hapus i ysgrifennu atoch os nad oes gennych chi hynny—

Yswiriant ar gyfer busnesau yr oeddwn i'n gofyn amdanynt. Does dim llifogydd—

Ie. Nid yw busnesau yn cael eu cwmpasu gan Flood Re. Felly, her go iawn i fusnesau, ond dyna'n union pam mae rhoi cymorth ychwanegol ar waith i fusnesau a all helpu'r rhai yr effeithiwyd arnynt, fel y rhai a welsom ddoe, yn bwysig. Oherwydd, os yw yswirwyr yn methu neu'n amharod i ddarparu yswiriant, yr hyn y gallwn ni ei wneud yw'r buddsoddiad mewn cydnerthedd llifogydd sy'n caniatáu i'r busnesau hynny godi yn ôl ar eu traed yn gyflym iawn ac agor y siop trin gwallt, agor y siop goffi, agor y siop lyfrau a'u cael yn ôl ar eu traed cyn gynted â phosibl. Dyna beth allwn ni ei wneud. Ni allwn ddarparu yswiriant, ond yr hyn y gallwn ni ei wneud yw eu galluogi i fod yn fwy cydnerth a chodi yn ôl ar eu traed.

Ni allaf ddarllen fy ysgrifen fy hun yn y fan yma—

Fforwm llifogydd Cymru.

Fforwm llifogydd Cymru. Gwrandewch, rwyf wir yn cydnabod eu pwysigrwydd, fel yr wyf wedi dweud dro ar ôl tro. Rwy'n eu gweld yn eithaf aml pan fyddaf allan ar fy nheithiau, ac rwyf bob amser yn barod i gwrdd â nhw a thrafod y cymorth y gallant ei roi. A rhan o hynny yw, nid yn unig yn y cyngor ar gydnerthedd cymunedol, ond mewn gwirionedd y cymorth iechyd meddwl a llesiant y maent hefyd yn ei roi.

Fel eraill y prynhawn yma, hoffwn ddechrau fy sylwadau drwy ddiolch i'r gweithwyr brys a dreuliodd gymaint o amser dros y penwythnos yn amddiffyn pobl a chymunedau. Hoffwn ddiolch hefyd i'r holl wirfoddolwyr a'r cymunedau a ddaeth at ei gilydd a gofalu am bobl a effeithiwyd gan lifogydd. Hoffwn hefyd ddiolch i chi, Dirprwy Brif Weinidog, am eich ymweliad â Chwmtyleri fore ddoe. Gallwn weld y sioc yn eich llygaid pan welsoch chi y difrod a wnaed gan y tirlithriad hwnnw. Roedd yn un o'r pethau mwyaf brawychus, ac mae pob un ohonom a anwyd ac a fagwyd yng nghymoedd de Cymru yn deall beth mae hynny'n ei olygu i'n cymunedau—yr ofn go iawn y mae hynny'n ei greu mewn pobl. Rwy'n gwybod bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent wedi gweithio'n galed iawn nos Sul i gadw pobl yn ddiogel yng Nghwmtyleri. Ond hefyd ddydd Sul gwelais y golygfeydd torcalonnus go iawn yn Stryd y Brenin yng Nghwm ac yn Stryd y Rheilffordd a Stryd y Ddôl yn Llanhiledd, a gafodd lifogydd am yr eildro mewn pedair blynedd.

Mae angen y ddeddfwriaeth ar domenni glo arnom. Mae angen i ni wneud y buddsoddiad i sicrhau bod ein tomenni glo yn ddiogel, ond mae angen y buddsoddiad yn y seilwaith draenio dŵr yng nghalon ein cymunedau hefyd. Yng Nghwm ac yn Llanhiledd, digwyddodd y llifogydd oherwydd nad oes gennym y seilwaith sydd ei angen arnom ar gyfer y cyfnodau tywydd dwys yr ydym yn eu profi bellach, ac nid yw'n deg nac yn iawn bod y bobl yn talu'r pris am y methiant hwnnw gyda'u bywoliaeth, eu cartrefi, eu gobeithion a'u dyfodol. Felly, mae angen i ni amddiffyn y bobl hyn, Dirprwy Brif Weinidog. Rwy'n gobeithio y byddwch chi'n gallu dychwelyd i Flaenau Gwent yn fuan iawn a thrafod gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent y buddsoddiad a'r cymorth y mae angen iddynt ei roi i amddiffyn pobl yng nghalonnau ein Cymoedd rhag y llifogydd sy'n digwydd, ond hefyd, yn hollbwysig, i sicrhau bod ein tomenni glo yn ddiogel. Mae gan bobl Cwmtyleri yr hawl i deimlo'n ddiogel yn eu cartrefi, i fynd i'r gwely gyda'r nos yn teimlo'n ddiogel yn eu gwelyau. Mae angen i ni sicrhau y gofelir am y bobl hynny, ac mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb i wneud hynny.

Rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Mae angen i ni weithio i sicrhau bod pobl yn gallu cysgu'n ddiogel yn eu gwelyau gyda'r nos. Rwy'n cymeradwyo, fel chi, waith y gwirfoddolwyr allan yna yn glanhau ar ôl y digwyddiadau hyn, ond hefyd y gweithwyr rheng flaen ar gyfer yr awdurdodau lleol ac eraill. Roedden nhw yno drwy'r nos yng Nghwmtyleri, fe aethon nhw drwy'r trallod a effeithiodd ar y gymuned honno, i wacáu'r cartrefi. Roeddwn i'n falch o weld eu bod nhw, y noson honno—y gwaith cyflym i'w cael nhw mewn i westai a llety, a theuluoedd gyda phlant ifanc hefyd, ond gadawyd eu cartrefi ar ôl. Roedd y llanast yn ofnadwy, ond, o fewn 24 awr, roedd y bobl yno gyda rhawiau a pheiriannau cloddio  ac roedden nhw'n ceisio ei lanhau.

Yng Nghwmtyleri—ac rwy'n gwybod eich bod wedi ymwneud yn agos â'r peirianwyr ar lawr gwlad hefyd, gan edrych ar hyn—rydym yn deall ei fod wedi'i achosi gan un ffynhonnell newydd o ddŵr, ond mae'r ymchwiliadau'n mynd rhagddynt i bennu'r tarddiad. Gallai fod yn bistyll neu rywbeth fel yna, ac mae wedi effeithio ar ymyl orllewinol yr hen domenni yno. Ond yr hyn sydd gennym yw peirianwyr da sy'n gallu mynd i mewn yno, asesu'r sefydlogrwydd ac asesu bod popeth yn ddiogel cyn i bobl fynd yn ôl i mewn. Ond rydym am i'r bobl hynny fod yn ôl yn eu tai a theimlo'n hyderus, yn ddiogel ac yn sicr y gallant barhau i fyw yno a chysgu'n ddiogel yn eu gwelyau.

Ysgrifennydd Cabinet, diolch am eich datganiad, ac am y cymorth ariannol rydych chi wedi'i amlinellu heddiw. Dros y penwythnos, achosodd llifogydd difrifol ddifrod sylweddol ar draws fy rhanbarth yn Nwyrain De Cymru, fel y crybwyllwyd eisoes, ac mae fy meddyliau innau hefyd gyda phawb yr effeithiwyd arnynt gan lifogydd ar draws fy rhanbarth a thu hwnt.

Rwy'n byw yn sir Fynwy, gwelais i'n uniongyrchol effaith ddinistriol afonydd Wysg a Gwy. Treuliais amser yn siarad â thrigolion yr effeithiwyd arnynt a'u helpu, a diolch i Gyngor Sir Fynwy a'n gwasanaethau brys ac unigolion am bopeth a wnaethant i helpu busnesau a phreswylwyr yr effeithiwyd arnynt, a hefyd am gael pethau i symud eto.

Mae CNC wedi dweud, gydag effaith newid hinsawdd, y bydd problemau llifogydd ond yn cynyddu, ac mae hynny wedi ei gydnabod heddiw gennych chi, a'r Trefnydd yn gynharach, mewn gwirionedd. Ond nid yw'r cyllid, yn anffodus, yn adlewyrchu hynny—yr hyn sy'n cael ei roi i lifogydd. Nid yw'r meini prawf i flaenoriaethu neu weithredu cynlluniau amddiffyn rhag llifogydd yn adlewyrchu nac yn helpu'r cymunedau llai sy'n dioddef ledled Cymru.

Cafodd Ynysgynwraidd, pentref yn sir Fynwy, ei daro'n galed gan storm Dennis. Fe wnes i ei godi yn y Siambr yn ddiweddar a chwrdd â nhw, yn eironig, wythnos cyn i hyn ddigwydd—CNC ym Mrynbuga yn ddiweddar—i fynnu a phwyso arnyn nhw bod angen blaenoriaethu cynllun amddiffyn rhag llifogydd Ynysgynwraidd a'i weithredu. Mae wedi bod yn rhwystredig, fel rwy'n siŵr eich bod wedi darganfod y bore yma, gyda chyfres o oedi a gwrthodiadau cychwynnol ar sail costau, ailwerthusiadau, diffygion cyllido, ac absenoldeb rheolwr prosiect. Hyd yn oed nawr, er gwaethaf rhywfaint o gynnydd, nid oes ymrwymiad clir i wthio'r cynllun yn ei flaen. Nid yw llifogydd yn Ynysgynwraidd yn ddim byd newydd, a bydd eich ymweliad heddiw—er bod croeso mawr, Ysgrifennydd Cabinet, ac rwy'n gobeithio eich bod wedi gweld pa mor agored i lifogydd y maen nhw yno—yn ddim mwy, ac mae'n gas gen i ei ddweud, na stynt cyhoeddusrwydd, oni bai, waeth faint o bobl sy'n byw yno, eich bod yn sicrhau, Ysgrifennydd Cabinet, fod CNC yn cael ei ariannu'n ddigonol i wneud y gwaith angenrheidiol ar frys a bod y meini prawf ar gyfer angen yn newid. Oni fyddech chi'n cytuno? Diolch.

Wel, yn gyntaf oll, edrychwch, rwy'n cytuno â chi, mae angen i ni gydnabod maint yr effaith ar draws eich rhanbarth ac mewn sawl rhan o'r rhanbarth hwnnw rydych chi'n ei gwmpasu, gan gynnwys mewn lleoedd fel Ynysgynwraidd. Roedd yn dda bod ar yno gyda phobl y bore 'ma, oherwydd mae'n dorcalonnus pan welwch chi'r cartrefi yna. Hyd yn oed pan fydd gennych chi bobl sydd wedi dioddef llifogydd o'r blaen, ac yn rhagweld y byddant yn dioddef llifogydd eto, i fynd trwy lawr gwaelod eu cartrefi a gweld eu dodrefn yn cael eu heffeithio a phethau y tu allan yn aros am domen sbwriel, mae'n dorcalonnus iawn. Ac mae rhai o'r eiddo hynny yn eiddo hŷn hefyd, felly, yn wahanol i rai o'r amddiffynfeydd modern y gallwch eu rhoi o gwmpas rhai eiddo, roedd y dŵr, roedden nhw'n dweud wrthyf i, yn dod i fyny o dan y llawr, roedd yn dod trwy'r waliau mân-dyllog gyda'r hen fortar. Ac, wrth gwrs, mae ganddyn nhw nid yn unig y brif afon yno, ond mae ganddyn nhw nant, sydd hefyd yn dod â llifogydd i mewn, gyda chydlifiad y ddau beth hynny, a'r dilyw llwyr y cawson nhw. Yr hyn wnaeth fy nharo i hefyd serch hyn oedd pa mor anhygoel oedd y gymuned yno, lle'r oedd pawb yn cefnogi ei gilydd. Dyna oedd y rhan galonogol ohono.

O ran CNC, er eu bod wedi oedi'r gwaith a oedd ganddyn nhw ar y cynllun dros dro, a oedd yn anffodus, roedd hynny oherwydd eu bod yn wynebu, rwy'n deall, cynnydd mewn chwyddiant i gostau adeiladu sydd wedi digwydd dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, ond rwyf wedi cael gwybod eu bod yn parhau i ddatblygu'r cynllun yn fewnol a'u bod yn cysylltu â rhanddeiliaid allweddol yn ogystal â hynny. Ond yr hyn a'm trawodd y bore yma yn Ynysgynwraidd oedd nad oedd yn ymwneud â'r cynllun mawr a oedd yn cael ei ddatblygu yn unig—roedd CNC gyda mi, ac roedd arweinydd yr awdurdod lleol gyda mi hefyd, wrth iddyn nhw glywed am fuddsoddiad ar raddfa lai, sydd hefyd yn rhan o'r ffrwd a roesom i mewn i awdurdodau lleol. Gallai fod yn amddiffyn tai unigol, neu gallai fod mewn pympiau neu gallai fod mewn beth bynnag, ac roedd parodrwydd yn y gymuned honno i weithio gyda'r ffrydiau ariannu a'r asiantaethau i weld beth fyddai'n gweithio iddyn nhw. Felly, rwy'n credu bod pob cymuned yn mynd i fod yn hollol wahanol, ond mae CNC yn awyddus i ddatblygu'r cynllun—y cynllun mwy hefyd—a gweithio gyda thrigolion i'w gael yn iawn.

Hoffwn gofnodi fy niolch i'r holl wirfoddolwyr a'r gwasanaethau brys am eu hymatebion cyflym, ac rwy'n cydymdeimlo'n fawr â phawb sydd wedi cael eu heffeithio. Ddoe, treuliais amser mewn gwahanol gymunedau ar draws y rhanbarth, ac, fel Alun a chi, yn Llanhiledd ac yng Nghoed-duon, ond fe wnes i hefyd ymweld â Chwmtyleri, ac rwyf wedi cael gwaith achos gan wahanol bobl ar draws y rhanbarth, mewn llefydd fel Rhisga a Langstone, o bobl yr effeithiwyd arnynt gan y storm. Ond fe darodd fi yng Nghwmtyleri i weld y dinistr hwnnw, a'r hyn mae hynny'n ei olygu, pan fo'r domen honno'n llithro a'r llwyth anhygoel o rwbel glo, y mwd a'r slwtsh sy'n dod i lawr ochr y mynydd ac i mewn i gartrefi pobl. Wedi'r ymdrech enfawr gan y bobl leol a gweithwyr y cyngor i symud y mwd du hwnnw ymaith, roedd yn dal i fod cwpl o droedfeddi o drwch pan oeddwn i yno dros 12 awr yn ddiweddarach. Yn amlwg, mae pobl wedi cael eu symud i westai ac, erbyn meddwl, fe allai fod wedi bod yn llawer, llawer gwaeth, ac fe all fod yn llawer, llawer gwaeth. Mae'n domen categori D wedi'r cyfan. Y cwestiwn yw: sut allwn ni wneud y tomenni hyn yn fwy diogel? Mae gennym ni £25 miliwn, ac mae hynny'n swm mawr o arian—dydy e ddim yn agos at y swm sydd ei angen arnom—ond beth yw'r cynllun? Pryd fyddwn ni'n cael y cynllun? Beth rydych chi'n mynd i'w wneud gyda'r arian hwnnw, a sut rydych chi'n mynd i'w flaenoriaethu? Mae amlder y stormydd eithriadol hyn rydym yn eu hwynebu yn effeithio ar gymunedau dro ar ôl tro. I gymunedau sy'n cael eu heffeithio unwaith, mae'n ddinistriol, ond i gael eich effeithio dro ar ôl tro, mae'n greulon, mae'n gostus ac ni ellir caniatáu iddo barhau. Mae'n rhaid i ni weithredu er mwyn osgoi hyn rhag digwydd eto.

Pred, diolch yn fawr iawn, a diolch am y gwaith rydych chi ac eraill yn ei wneud yn ymgysylltu â'ch cymunedau, ac yn sicrhau bod eu pryderon yn cael eu cyfleu i'r asiantaethau a bod yna ymateb amserol. Ac rwy'n cytuno â chi—hoffwn ddiolch i'r gwirfoddolwyr a'r asiantaethau ar lawr gwlad, sydd yn aml yn cael eu barnu, ond maen nhw allan yna, yn ceisio gweithio gyda'r cymunedau hyn mewn ymateb i'r digwyddiad mawr hwn rydyn ni wedi'i weld. 

O ran diogelwch tomenni glo, un peth i'w nodi yw ein bod ni eisoes wedi darparu dros £65 miliwn gan y Llywodraeth Cymru hon i'r Awdurdod Glo a'n hawdurdodau lleol i ymgymryd â gweithgarwch allweddol, gan gefnogi rhaglen Llywodraeth Cymru ar ddiogelwch tomenni glo. Mae hynny'n golygu'r drefn yr ydym eisoes wedi'i rhoi ar waith i ddadansoddi ble mae'r tomenni, pa lefel o risg a berir ganddynt, a'r uchaf yw'r risg, y mwyaf o waith cynnal a chadw a monitro sydd ar waith eisoes. Ond byddwn ni hefyd yn cyflwyno'r Bil hwnnw, a fydd yn cryfhau'n sylweddol y ffordd rydym yn monitro ac yn rheoli'r tomenni hyn. Ond mae angen i ni fynd ati i ddefnyddio'r buddsoddiad rydym eisoes wedi'i roi, ynghyd â'r rhandaliad hwn o £25 miliwn gan Lywodraeth y DU nawr, i ddechrau mynd i'r afael â'r gwaddol hwnnw o'r chwyldro diwydiannol yma yng Nghymru ar gyfer y tomenni glo hynny.

Dim ond i egluro hefyd, a allai fod o gymorth, Pred, daeth y rownd ddiweddar o arolygiadau haf o'r tomenni categori D i ben ym mis Medi. Ni chodwyd unrhyw bryderon mawr bryd hynny, er, fel y dangoswyd yn sgil y digwyddiadau diweddar hyn, mae angen i ni fod yn wyliadwrus bob amser ac yn ymwybodol o'r risgiau y mae digwyddiadau tywydd eithafol bellach yn eu peri i'r tomenni hyn. Erbyn hyn, mae mwy na 2,200 o arolygiadau o'n tomenni glo segur wedi'u cwblhau ers 2020. Felly, rydym yn bwrw ymlaen â'r gwaith, ond mae angen i ni wneud mwy nawr. Mae hyn wir wedi atgoffa pob un ohonom, a Llywodraeth y DU hefyd, ac roeddwn wrth fy modd, rhaid imi ddweud, nos Sul, fod Prif Weinidog y DU wedi codi'r ffôn ac wedi ffonio ein Prif Weinidog a dweud, 'Sut allwn ni helpu? Beth allwn ni ei wneud?' Ac rwy'n credu bod hynny'n arwydd nawr, gobeithio, o bartneriaeth wrth symud ymlaen yn y rhan hon o'n hetifeddiaeth ddiwydiannol.

Hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am sôn am Flood Re, a godais ar fy nhudalen Facebook ddydd Sul i rai cwestiynau. Cafodd cymuned Bedwas ei heffeithio'n wael, Llanbradach, Ystrad Mynach. Ym Medwas, mae tafarn y Fisherman's Rest ar gau ac yn llawn dŵr. Cafodd adeilad y clwb ei achub yng nghlwb rygbi Bedwas, ond cafodd y seleri eu heffeithio gan y llifogydd, gan achosi llawer iawn o ddifrod, ac, wrth gwrs, roedd trigolion Edward Street unwaith eto yn wynebu llifogydd, ond roedd ganddyn nhw ddrysau storm i amddiffyn rhywfaint o'r stryd.

Y pryder sydd gen i yw bod llifogydd ar y trac milgwn, sydd yn etholaeth Islwyn ond sy'n agos i Ystrad Mynach. Rwy'n deall bod y trac eu hunain wedi gwneud gwaith i atal llifogydd ac, felly, gallai fod wedi bod yn waeth yno, ac yn enwedig ar y ffordd uwchben y trac rasio yn agos i Ystrad. Pa asesiad y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o'r amddiffynfeydd llifogydd sydd wedi'u rhoi ar waith gan y trac ac o amgylch yr ardal honno, a pha bryderon sydd gan yr Ysgrifennydd Cabinet pe bai'r trac hwnnw'n dod yn dir diffaith?

Hefin, diolch am y cwestiwn hwnnw. Dydyn ni ddim, fel Llywodraeth Cymru, yn gwneud ein hasesiad uniongyrchol ein hunain yn yr ardaloedd lleol hynny ac yn y blaen. Rydym yn rhoi hynny, yn gwbl briodol, yn nwylo'r awdurdodau rheoli risg, ac maen nhw'n edrych ar yr holl asedau o fewn ardal benodol a all gyfrannu at wydnwch llifogydd a rheoli llifogydd. Felly, yn hytrach na syrthio ar Lywodraeth Cymru, y bobl hynny sy'n gwybod ar lawr gwlad, sy'n llawer agosach at yr hyn sy'n digwydd, beth sy'n cyfrannu at reoli llifogydd a rheoli risg yn eu hardaloedd. Felly, os oes gennych chi neu etholwyr ymholiadau am asedau penodol a'u cyfraniad tuag ato, a gaf fi eich cyfeirio wedyn at yr awdurdod rheoli risg hwnnw, sy'n cynnwys, wrth gwrs, eich awdurdod lleol yno yn yr ardal hefyd?

Rydyn ni wedi treulio awr ar y datganiad hwn, sy'n ddealladwy o ystyried ei arwyddocâd, ond os gallaf ofyn i'r siaradwyr rydw i ar fin eu galw i fod mor gryno â phosib, yna gallaf alw mwy ohonoch chi i orffen gyda'r datganiad hwn. Darren Millar.

Diolch, Llywydd, ac a gaf fi ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad heddiw? Rwy'n cynrychioli cymunedau sydd wedi dioddef llifogydd lawer gwaith yn y gorffennol. Yn anffodus, mae un gymuned a fu'n destun llifogydd bum gwaith mewn 12 mlynedd cyn i gamau priodol gael eu cymryd, a phwyslais fy nghwestiwn yw hyn: rydym yn gwybod y bydd ymchwiliadau'n digwydd; maen nhw'n digwydd bob amser ar ôl llifogydd. Ond, yn rhy aml o lawer, mae'r camau sy'n deillio o'r ymchwiliadau hynny'n cymryd llawer rhy hir, ac nid yw pobl yn cael yr amddiffyniad sydd ei angen arnyn nhw o ganlyniad. Rydym yn gwybod, er enghraifft, na chafodd adroddiad yr Athro Elwen Evans o'r adolygiad i ddigwyddiadau Chwefror 2020 gyda stormydd Chiara, Dennis a George, ei gyhoeddi tan dair blynedd a hanner yn ddiweddarach. Wel, mae hynny'n llawer rhy hir. Mae angen i bobl yn yr ardaloedd sydd wedi cael eu heffeithio gan lifogydd yr wythnos hon wybod bod ganddyn nhw Lywodraeth sy'n gweithredu'n gyflym i allu datrys y materion sydd wedi'u nodi, ac rwy'n gwerthfawrogi'r heriau gyda newidiadau cyflym yn lefelau afonydd a phethau felly, a dydyn ni ddim eisiau system sy'n rhy sensitif ac yn rhoi rhybuddion di-angen drwy'r amser, ychwaith. Ond mae angen i ni sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas i'r diben, ac mae gen i bryderon bod ganddo gyfrifoldebau llawer rhy eang ac nad yw, o ganlyniad, yn gallu canolbwyntio ar reoli perygl llifogydd yn y ffordd y dylai allu gwneud. A gaf i ofyn, felly, Ysgrifennydd Cabinet, a wnewch chi sicrhau bod eu rolau a'u cyfrifoldebau yn cael eu hystyried i benderfynu a yw'n well cael asiantaeth sy'n canolbwyntio'n llwyr ac yn benodol ar risg llifogydd, yn hytrach na'r llu o bethau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw nawr yng Nghymru? 

Darren, diolch am y cwestiwn hwnnw. A gaf i ddweud o ddifrif nad wyf yn credu bod angen i ni edrych ar ailstrwythuro sefydliadau i ganolbwyntio ar lifogydd? Mae'r hyn rydyn ni wedi'i fuddsoddi yn Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer rheoli llifogydd a rheoli risg yn sylweddol—y lefelau uchaf erioed. Mae eu hymateb i'r llifogydd hyn ar y rheng flaen wedi bod, fel llawer o rai eraill, yn rhagorol, ond mi fydd ganddyn nhw wersi i'w dysgu. Ac fel y dywedoch yn gywir, yn dilyn storm Dennis, fe wnaethon ni gomisiynu adolygiad o'r prosesau ymchwilio i lifogydd—roedd yn rhan o'n cytundeb, mewn gwirionedd, gyda Phlaid Cymru. Arweiniodd at adroddiadau ymchwiliad llifogydd adran 19 a gynhaliwyd gan yr Athro Elwen Evans, a gyhoeddwyd ym mis Awst 2023.

Gofynnom hefyd i Gomisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru asesu sut y gellir lleihau llifogydd yng Nghymru, gan edrych ar hynny yn y tymor hir erbyn 2050, ac mae'r adolygiad hwnnw yn sicr yn edrych i'r dyfodol. Mae'n nodi nifer o argymhellion ar sut i wella rheoli perygl llifogydd yng Nghymru. Mewn gwirionedd, cynhaliodd Cyfoeth Naturiol Cymru eu hadolygiad eu hunain o'r digwyddiadau llifogydd ym mis Chwefror 2020—nifer o argymhellion y maen nhw bellach yn eu cyflwyno, yn hytrach nag aros am y tro nesaf i gynnal adolygiad.

Felly, mae'r adolygiadau rydyn ni wedi'u gwneud eisoes wedi dangos i ni beth sydd angen i ni ei wneud, ac rydyn ni'n bwrw ati. Byddwn ni, o dan ddyletswydd adran 19, yn cynnal adolygiadau. Byddwn ni'n cyfarfod yr wythnos nesaf gyda'r holl bobl sy'n ymwneud â'r fforwm gwytnwch hefyd i weld beth arall y gallwn ni ei ddysgu yn y drafodaeth honno gyda mi a'r Prif Weinidog. Ond byddwn ni hefyd yn cadw'r buddsoddiad i fynd hefyd oherwydd mae hynny'n hanfodol bwysig, ond rwy'n credu, i fod yn onest, mai'r peth olaf sydd ei angen arnom yw ceisio sefydlu asiantaeth newydd sy'n canolbwyntio ar hyn yn unig, pan mai'r hyn y mae angen i ni ei wneud yw cydlynu'r holl asiantaethau hynny ar lawr gwlad yn effeithiol.

Yn ffodus, mae'n ymddangos mai dim ond dau gartref yng Nghaerdydd sydd wedi dioddef llifogydd yn ôl eich datganiad, ond mae'n rhaid i ni gofio bod y digwyddiadau eithafol hyn yn mynd i ddigwydd eto oherwydd dyna'r hyn mae newid hinsawdd yn ei olygu. Bu bron iawn i ni gael digwyddiad difrifol ym mis Ionawr 2023 pan fu bron i nant y Rhath orlifo, a byddai hynny wedi golygu bod cannoedd o gartrefi dan ddŵr, a dim ond oherwydd nad oedd gweddillion yn rhwystro'r ffordd na ddigwyddodd hynny. 

Hyd yn oed yn yr Iseldiroedd, lle mae llifogydd yn rhan o atgofion hanesyddol, am resymau amlwg, dim ond 10 y cant o erddi pobl a ddefnyddir ar gyfer gwyrddni ac i amsugno'r dŵr glaw. Dylai fod yn 80 y cant. Ac mae'n gwneud i mi feddwl am yr hyn mae Julie James yn ei ddweud, os yw pobl yn rhoi concrit dros eu gerddi, nid yw hynny wedyn ar gael i amsugno'r dŵr glaw. A gallwch chi weld y canlyniadau ledled Caerdydd oherwydd mae'r holl systemau draenio wedi'u gorlethu'n llwyr ar hyn o bryd. Fe edrycha i i weld heno a yw wedi gwella, ond rydym yn disgwyl mwy o law. Felly, o ystyried brwdfrydedd Julie James i'n hatgoffa ni i gyd bod angen caniatâd cynllunio arnoch chi i roi concrit dros eich gardd i wneud man parcio, tybed a fyddech chi'n ystyried ysgrifennu at bob awdurdod lleol i'w cael nhw i orfodi hynny oherwydd, ar hyn o bryd, rwy'n eithaf sicr bod llawer o bobl yn ei wneud a does neb yn dweud, 'Allwch chi ddim gwneud hynny oherwydd rydych chi'n mynd i effeithio ar bob un ohonom'. Oherwydd mae gennym ni i gyd bethau y mae angen i ni eu gwneud ac mae angen i ni i gyd wneud mwy o le i'r dŵr glaw, cael casgenni dŵr ac efallai cael cystadlaethau fel yr oedd ganddyn nhw yn yr Iseldiroedd i dynnu teils—  

Iawn, bydd angen i chi orffen eich cwestiwn nawr. Diolch. 

Jenny, gwrandewch, rwy'n fwy na pharod i gymryd hynny i ffwrdd a siarad â fy nghyd-ysgrifenyddion Cabinet. Rydych chi'n iawn—mae gan arwynebau mandyllog ran go iawn i'w chwarae. Mae gan wyrddni mewn amgylcheddau trefol, yn arbennig, ond hefyd yn ehangach mewn preswylfeydd a busnesau, ran i'w chwarae, yn yr un modd â systemau draenio cynaliadwy ac ati, ac mae rhai pethau arloesol yn digwydd yng Nghaerdydd o ran hynny hefyd. Mae'n rhaid i bob un o'r rhain chwarae rhan, felly hefyd ddull dalgylch cyfan nawr hefyd, yn eich geiriau chi, i wneud mwy o le i ddŵr, a sicrhau ei fod yn cael ei arafu, yn enwedig yn ein cymoedd serth, ond hefyd pan fo'n dod i lawr yma i Gaerdydd a'r llifogydd dŵr wyneb rydym yn eu cael hefyd. Mae'n rhaid i bob un o'r rheini chwarae rhan, ond, ie, byddaf yn hapus i gymryd hynny i ffwrdd a siarad â chyd-Aelodau yn y Cabinet am hynny.

Diolch yn fawr, Dirprwy Brif Weinidog, am y datganiad y prynhawn yma. Hoffwn adleisio'r hyn y mae pawb wedi'i ddweud yn yr ystafell hon heddiw. Mae fy meddyliau, yn gyntaf oll, gyda phob un person sydd wedi cael ei effeithio gan storm Bert, ym mhob cornel o Gymru. Ac mae'n rhaid i mi dalu teyrnged hefyd i holl weithwyr y gwasanaethau brys am eu gwaith diflino dros y penwythnos a thu hwnt, oherwydd, yn anffodus, nid yw ar ben eto.

Mae llawer o fy nghydweithwyr yn y Siambr heddiw wedi siarad am drigolion Cwmtyleri, a orfodwyd o'u cartrefi oherwydd tirlithriad. Nawr, rydyn ni i gyd yn ymwybodol bod y domen lo yn cael ei hystyried yn un categori B, a dydw i ddim yma i godi bwganod, ond, fel y soniodd fy nghyd-Aelod yn gynharach, fe allai ddigwydd eto. Dro ar ôl tro fe glywn yn y Siambr, fe glywn gan Lywodraeth Cymru, am ba mor ymrwymedig yw Gweinidogion i sicrhau bod cymunedau tomenni glo yn ddiogel, ond, yn amlwg, nid oes digon wedi'i wneud. Fe ddywedoch chi yn eich datganiad yn gynharach, Dirprwy Brif Weinidog, y byddwch chi'n sefydlu corff cyhoeddus newydd ac yn cyflwyno system gyson a chadarn o asesu, categoreiddio, monitro ac ati. Felly, pryd yn union y bydd hyn yn cael ei sefydlu? Beth yw eich terfyn amser? Yn eich datganiad, fe wnaethoch chi sôn am ddeddfwriaeth sy'n dod i mewn, fe wnaethoch chi sôn am arian gan Dŵr Cymru, ac fe wnaethoch chi bwysleisio'r £25 miliwn gan Lywodraeth Cymru. Ond a fydd y cyllid hwn yn ddigon i fynd i'r afael â'r mater, oherwydd mae gen i bryderon gwirioneddol nad yw'n mynd i fod yn ddigon?

Ac yn olaf, Ysgrifennydd Cabinet, rwyf am sôn am brofiad dinistriol mewn clwb rygbi yng Nghasnewydd, sydd wedi'i adael yn adfeilion ar ôl i'w caeau a'u clwb fynd dan ddŵr. Mae Clwb Rygbi Hen Fechgyn Ysgol Uwchradd Casnewydd yn dal i adfer yn ariannol ar ôl storm Dennis nôl yn 2020. Yn dilyn y storm ddinistriol hon, yng nghanol COVID, ni allai'r clwb gael yswiriant, sy'n golygu eu bod nawr yn gorfod wynebu cost y gwaith atgyweirio eu hunain y tro hwn. Dirprwy Brif Weinidog, fe wyliais i chi a'r Prif Weinidog allan ar hyd y lle ddoe, a rhaid imi eich canmol am hynny. Sylwais hefyd ei bod wedi gofyn i wraig fusnes leol, 'Oes gennych chi yswiriant?' Rwy'n gwerthfawrogi y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi grantiau o £500 a £1,000 i aelwydydd, ond pa gymorth fydd ar gael i fusnesau a sefydliadau, yn ogystal â chlybiau chwaraeon, fel yr un rydw i newydd ei grybwyll? Yn naturiol, mae Hen Fechgyn Ysgol Uwchradd Casnewydd yn ysu am gymorth ariannol, Dirprwy Brif Weinidog, felly a oes unrhyw gymorth pellach y gallwch chi ei roi a'i ddarparu i'r clwb gwych hwn, sydd, fel cynifer, wedi dioddef oherwydd y llifogydd? Diolch.

Natasha, diolch yn fawr iawn. Yn gyntaf oll, mae'n rhaid i ni fod yn wyliadwrus bob amser o domenni glo. Dim ond i dynnu sylw at y ffaith bod tomen lo Cwmtyleri yn gategori D, mae'n un o'r rhai risg uwch. Ond, oherwydd hynny, mae'n cael ei harchwilio o leiaf ddwywaith y flwyddyn, o dan y rhaglen diogelwch tomenni glo. Dyna'r rhaglen sydd wedi cael ei rhoi ar waith gan Lywodraeth Cymru. Rydym yn falch, fel y nodais mewn ymateb i gwestiwn blaenorol, ein bod wedi gwario dros £60 miliwn ar y rhaglen monitro a chynnal a chadw, sydd wedi golygu bod ychydig filoedd a mwy o archwiliadau wedi'u cynnal ledled Cymru yn ystod y tair blynedd diwethaf yn unig. Mae angen i ni gadw hynny i fynd, felly mae elfen ariannu refeniw i hyn. Ond, yn ogystal â'r arian rydyn ni wedi'i roi i mewn, rwy'n falch iawn bod gennym Lywodraeth y DU, o'r diwedd—o'r diwedd—sy'n cydnabod bod ganddi rôl i'w chwarae hefyd, ac mae wedi rhoi £25 miliwn i mewn. Byddwn ni'n parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU, nid yn unig yn sgil y digwyddiadau rydyn ni wedi'u gweld yn ystod y dyddiau diwethaf, ond yn y parodrwydd maen nhw wedi dangos i weithio gyda ni—y ffaith bod Prif Weinidog y DU wedi ffonio ein Prif Weinidog nos Sul i ddweud, 'Beth allwn ni ei wneud i helpu?' Felly, byddwn ni'n parhau i weithio gyda nhw.

Mewn ymateb i'r materion o ran clybiau chwaraeon, rydym yn ymwybodol iawn o rai o'r clybiau sydd wedi cael eu heffeithio'n wael iawn. Mae fy nghyd-Aelod, Jack Sargeant, wedi bod mewn cysylltiad â mi yn barod. Rydyn ni'n cael trafodaethau, gan gynnwys gyda'r cyrff llywodraethu hefyd, ynghylch pa gymorth a allai gael ei ddarparu. Nid ydym wedi gorffen y trafodaethau hynny eto, ond fe fyddan nhw'n parhau, oherwydd rydym am i'r clybiau hyn fod ar agor hefyd. Mae'n fater o wydnwch iddyn nhw hefyd.

Yn olaf, Peter Fox.

Diolch, Llywydd. A gaf i ddiolch i chi, Dirprwy Brif Weinidog, am fynd allan i Drefynwy mor gynnar y bore yma a chyfarfod â'r bobl yn Ynysgynwraidd? Fel rydyn ni wedi clywed, ac rydych chi wedi rhannu, maen nhw'n gymuned wych, ond maen nhw'n dal i ddioddef yn sgil storm Dennis. A diolch am ymweld ag Osbaston a Heol Forge. Wrth gwrs, dydy'r llifogydd ddim drosodd eto yn Nhrefynwy, rydym yn ofni, oherwydd mae afon Gwy yn cymryd tridiau i ddal i fyny, ac mae'n dal i godi, felly rydym yn poeni'n fawr am y bobl oedrannus yn y carafanau ar Heol Hadnock. Felly, rydym yn dal ein gwynt ar hynny. Diolchwn i'r gwasanaethau brys a'r cyngor am yr holl waith maen nhw wedi'i wneud. Nid dim ond y cymunedau hynny sydd wedi dioddef llifogydd, mae cymunedau unigol â dŵr sy'n pasio wedi dioddef llifogydd, ac rydym wedi cael sawl hostel, tafarn, a phethau sydd wedi dioddef llifogydd hefyd. Mae'n dod ar adeg ofnadwy, yn y cyfnod cyn y Nadolig, lle bydd yn rhaid iddyn nhw ganslo gwahanol bartïon a gwahanol bethau felly, felly bydd eu refeniw yn cael ei effeithio'n ofnadwy am ychydig fisoedd. Gan weithio gyda'r cynghorau, ynghyd â'r cymorth arall sy'n cael ei addo, a oes cyfle i ymestyn rhywfaint o ryddhad ardrethi annomestig am gyfnod, gan gydnabod na fydd y safleoedd hynny'n cael unrhyw arian?

Peter, diolch am hyn. Soniais ein bod ni eisoes wedi cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg ynghylch cymorth y gallwn ni, o bosibl, ei roi i fusnesau. Mae'n rhaid i ni hefyd bwyso a mesur yr effaith hefyd, a gallwn ni wneud hynny, rwy'n credu, yn weddol gyflym, i weld yr effaith mewn gwahanol ardaloedd awdurdodau lleol. Mae hyn yn dangos pa mor bwysig, gyda llaw, yw gweithio gydag awdurdodau lleol yma, fel nad ydym yn ceisio rhagweld hynny. 

Un o'r pethau y byddwn i'n ei ddweud eisoes, yn ogystal â'r cymorth sydd wedi'i gyhoeddi ar gyfer deiliaid tai, yn enwedig y rhai heb yswiriant hefyd, efallai y gallaf apelio atoch chi ac Aelodau eraill i helpu i gyfeirio pobl at y cymorth sydd ar gael a'r cyngor sydd ar gael gan Busnes Cymru, a all helpu gyda chymorth busnes adfer ar ôl llifogydd. Mae hefyd, gyda llaw—ar gyfer y busnesau hynny sydd am fanteisio arno—gymorth, er enghraifft, drwy Fanc Datblygu Cymru, gyda chronfa micro fenthyciadau Cymru, sy'n cynnig benthyciadau cyflym o rhwng £1,000 a £50,000. Ond cysylltwch â Busnes Cymru—hysbyseb gyflym ar ei gyfer, Llywydd—03000 603 000, yn y lle cyntaf, i ofyn am eu cyngor, eu harweiniad, a chael eich cyfeirio ganddyn nhw. Mae angen i ni helpu pawb drwy hyn.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad yna.

Mae eitem 7 wedi ei gohirio.

Felly, eitem 8 sydd nesaf, datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio ar ddiweddariad ar fuddsoddiadau lled-ddargludyddion cyfansawdd. Rebecca Evans.

Diolch. Rwy'n falch o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i gydweithwyr heddiw am nifer o fuddsoddiadau a mesurau cymorth yn y sector lled-ddargludyddion cyfansawdd yng Nghymru. Mae'r cyntaf o'r rhain yn Vishay Intertechnology Inc, un o'r gwneuthurwyr lled-ddargludyddion arwahanol a chydrannau electronig goddefol mwyaf yn y byd. Mae wedi cyhoeddi ei fod, gyda chymorth Llywodraeth Cymru, yn buddsoddi £51 miliwn yn Newport Wafer Fab, sef y cyfleuster lled-ddargludyddion mwyaf yn y DU. Bydd hyn yn dod â chynnyrch newydd i mewn ac yn sicrhau dyfodol gweithwyr medrus yng Nghasnewydd. Mae hyn yn newyddion i'w groesawu i staff yn y ffatri, yn ogystal ag Aelodau o'r Senedd o ardal Casnewydd, yn dilyn cynnwrf o ran perchnogaeth yn ddiweddar. Mae'r cwmni'n bwriadu trawsnewid y safle i gefnogi'r newid i gerbydau trydan, awyrofod a chymwysiadau gweithgynhyrchu datblygedig eraill.

Yn y cyfamser, mae ail gwmni Americanaidd, KLA, wedi gwneud cynnydd rhagorol wrth adeiladu ei bencadlys Ewropeaidd newydd yn Imperial Park. Gyda buddsoddiad Llywodraeth Cymru yn seilwaith grid y safle, mae'r datblygiad 215,000 troedfedd sgwâr, $100 miliwn yn creu canolfan arloesi a chyfleuster gweithgynhyrchu o'r radd flaenaf, a fydd yn cynnwys ystafelloedd glân ar gyfer ymchwil a datblygu a gweithgynhyrchu. Mae'r broses o recriwtio hyd at 750 o weithwyr eisoes ar y gweill. Rydym ni a phrifddinas-ranbarth Caerdydd wrthi'n gweithio gyda KLA ar ei gynlluniau ar gyfer y dyfodol, gan gynnwys cyfleoedd posibl i ehangu yn y rhanbarth.

Mae'r sector lled-ddargludyddion cyfansawdd hwn yn dangos sut y gall ein hymrwymiad i dwf gwyrdd gefnogi'r ystod eang o fuddiannau rydym yn benderfynol o'u sicrhau ar gyfer economi Cymru. Mae aelodau'r clwstwr yn buddsoddi'n helaeth mewn ymchwil a datblygu ac arferion busnes sydd wedi'u targedu at gyflawni sero net erbyn 2050. Maen nhw'n gyflogwyr mawr prentisiaid a graddedigion gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg sy'n cael eu talu'n dda. Maen nhw'n allforio mwy na 95 y cant o'u cynhyrchion ac mae ganddyn nhw gynhyrchiant uwch na gweithgynhyrchu yn gyffredinol. Mae hon yn dechnoleg alluogi allweddol, gyda rhagamcanion twf byd-eang cryf. Mae lled-ddargludyddion cyfansawdd yn sail i dwf gwyrdd ym mron pob sector, o foduron effeithlon ar gyfer cerbydau trydan i reoli tyrbinau gwynt, goleuadau LED, a phaneli solar i drawsnewid adeiladau'n orsafoedd pŵer.

Enghraifft dda o hyn yw prosiect ymchwil sero net gwerth £2.5 miliwn yn y ganolfan deunyddiau lled-ddargludydd ym Mhrifysgol Abertawe. Mae'n arloesi o wrth leihau allyriadau adeiladu ar gyfer y diwydiant lled-ddargludyddion gyda chyllid gan Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru gynt. Mae'r ganolfan yn aelod gweithgar o'r clwstwr lled-ddargludyddion ac mae ganddi gytundebau ymchwil gydag aelodau diwydiannol fel Vishay, y mae nifer o gyn-fyfyrwyr Abertawe ymhlith ei swyddogion gweithredol.

Rwy'n croesawu'r buddsoddiad sylweddol gan Vishay a KLA, nid yn unig oherwydd yr ymrwymiad hirdymor i Gasnewydd, ond hefyd oherwydd yr hyder y mae'n ei ddangos yn ein dull cyfannol a chydweithredol o fynd i'r afael â datblygu economaidd yng Nghymru. Y dull cydweithredol hwn ar draws y sectorau cyhoeddus, preifat ac academaidd, yn ogystal ag ar draws pob haen o'r Llywodraeth, yw'r model ar gyfer datblygu economaidd yn y dyfodol. Bydd y model hwn yn sicrhau bod manteision economaidd y clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd yn cael eu teimlo ledled Cymru, nid dim ond yn y de-ddwyrain.

Rwy'n falch o adrodd, yn dilyn datganiad yr hydref fis diwethaf, fod Llywodraeth y DU wedi cadarnhau y bydd y rhaglen parthau buddsoddi yn parhau ledled y DU. Roedd presenoldeb y clwstwr hwn sy'n arwain y byd, gan gynnwys gallu ymchwil CS Catapult a'n prifysgolion, yn sbardun allweddol i'r penderfyniad a wnaethpwyd ar y cyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU bod Caerdydd a Chasnewydd yn cynnig y potensial i gynnal parth buddsoddi yng Nghymru. Mae prifddinas-ranbarth Caerdydd yn datblygu eu cynigion ar gyfer sut y bydd yn defnyddio'r £160 miliwn o gyllid sydd ar gael. Rwy'n edrych ymlaen at dderbyn manylion ynghylch sut y bydd y buddsoddiad hwn yn creu swyddi ychwanegol ac yn sbarduno twf economaidd ar draws y rhanbarth.

Yn y cyfamser, mae ein strategaeth ryngwladol yn parhau i arddangos y sector lled-ddargludyddion cyfansawdd, gan gydnabod ei fod yn faes lle mae Cymru'n rhagori. Yn wir, mae diwylliant cydweithredol y clwstwr wedi profi i fod yn fagned i fewnfuddsoddwyr a chydweithrediadau academaidd. Cynhaliodd Prifysgol Caerdydd gynhadledd dechnegol ryngwladol fawreddog ym mis Hydref ar ddyfeisiau pŵer lled-ddargludyddion, a byddwn ni'n croesawu ymweliad gan gwmnïau lled-ddargludyddion o Ganada yn y gwanwyn—pob un yn ffordd bwysig o roi sylw i Gymru yn fyd-eang.

Fodd bynnag, mae'n hanfodol bod Cymru'n cynnig cyfleusterau o'r radd flaenaf i'r mewnfuddsoddwyr hynny sy'n glanio yng Nghymru am y tro cyntaf ac i gwmnïau brodorol sydd eisiau tyfu. Rwy'n falch o gyhoeddi bod Llywodraeth Cymru, yn gynharach eleni, wedi buddsoddi mewn cyfleuster o'r fath. Mae Canolfan 7 ym Mhorth Caerdydd yn adeilad 51,000 troedfedd sgwâr a fydd yn gweithredu fel canolbwynt i ddenu a darparu ar gyfer busnesau lled-ddargludyddion a hwyluso cydweithredu pellach. Mae gwaith i'r adeilad yn parhau i gefnogi statws y cyfleuster yn ddomestig ac yn rhyngwladol, sydd eisoes wedi creu buddion. Rwy'n falch o gyhoeddi bod y ddau denant cyntaf—y gorfforaeth Americanaidd Microlink Devices, a CS Connected, y sefydliad clwstwr ar gyfer y gymuned lled-ddargludyddion cyfansawdd, wedi symud i'r adeilad erbyn hyn. Rydym yn disgwyl y bydd yr hwb hwn hefyd yn ganolfan ar gyfer buddsoddi mewn meddalwedd lled-ddargludyddion a dylunio lled-ddargludyddion yn y dyfodol, ac mae gennym ni brosiectau gweithredol yn y maes hwn.

Mae swyddi lled-ddargludyddion yn dueddol o aros yn yr un lle. Mae'r prif safleoedd yng Nghymru wedi bod yma ers 40 mlynedd neu fwy, er o dan berchnogaeth wahanol. Mae KLA wedi buddsoddi dros $100 miliwn yn ei gyfleuster newydd i gefnogi ymchwil a datblygu a gweithgarwch gweithgynhyrchu yng Nghymru. Mae ganddo gadwyn gyflenwi helaeth, ac mae'n gwario dros £60 miliwn bob blwyddyn o fewn radiws o 100 milltir i Gasnewydd, yn prynu rhannau wedi'u peiriannu, harneisiau gwifrau, cydrannau trydanol ac is-gydosodiadau. Mae angen i ni dyfu'r gadwyn gyflenwi honno yng Nghymru i sicrhau bod manteision y sector yn cael eu teimlo'n eang.

Rydyn ni nawr, ar ôl degawd o hau hadau'r clwstwr, yn elwa ar ein hymrwymiad, y byddwn ni'n parhau i'w yrru ymlaen. Mae'r tri chyhoeddiad sylweddol hyn yn dangos ein bod ni'n parhau i fod yn ymrwymedig i fuddsoddi yn y clwstwr a'i gefnogi drwy'r model enghreifftiol o gydweithio a'r gallu i gefnogi swyddi a thwf gwyrdd—ymrwymiad clir i Lywodraeth Cymru.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am y datganiad a'r diweddariadau cadarnhaol ar y lled-ddargludyddion cyfansawdd yng Nghymru. Wrth gwrs, rydym yn croesawu unrhyw fuddsoddiad sy'n cryfhau'r diwydiant hanfodol hwn. Mae'r cyhoeddiad am fuddsoddiad £51 miliwn Vishay Intertechnology yn Newport Wafer Fab, a phencadlys Ewropeaidd modern $100 miliwn KLA yn Imperial Park yn ddatblygiadau gwych i Gasnewydd ac i economi ehangach Cymru. Fel diwydiant, mae'n darparu llawer o swyddi medrus sy'n talu'n dda i economi Cymru ac, yn amlwg, mae'n gallu denu llawer o bobl fedrus o bob rhan o'r DU. Wedi dweud hynny, hoffwn sôn am feysydd lle gellid gwneud y mwyaf o botensial heb ei gyffwrdd.

Ysgrifennydd Cabinet, fe wnaethoch chi dynnu sylw at gadwyn gyflenwi leol helaeth KLA, sy'n gwario £60 miliwn bob blwyddyn o fewn radiws o 100 milltir i Gasnewydd. Fodd bynnag, mae canfyddiadau allweddol Uned Ymchwil Economi Cymru Prifysgol Caerdydd yn awgrymu bod mwy o le i gynyddu gweithgarwch caffael lleol. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, pa gynlluniau penodol sydd gan Lywodraeth Cymru i dyfu'r gadwyn gyflenwi hon ymhellach yng Nghymru, gan sicrhau bod busnesau lleol yn elwa'n fwy uniongyrchol o'r sector hwn? Gallai cryfhau gweithgarwch caffael lleol ysgogi twf economaidd sylweddol a chreu cyfleoedd newydd i fusnesau, nid yn unig yng Nghasnewydd, ond ar draws y rhanbarth. 

Mae'r ymrwymiad i dwf gwyrdd, fel yr amlinellwyd gennych, yn ganmoladwy, ond mae hefyd yn tanlinellu'r angen i fynd i'r afael â phrinder sgiliau a allai rwystro potensial y sector. Er bod prifysgolion yn cynhyrchu dros 13,000 o raddedigion sy'n barod i weithio yn y diwydiant bob blwyddyn, mae angen o hyd i alinio'r sgiliau hyn yn agosach â gofynion y diwydiant. Felly, a allwch chi gadarnhau a yw Llywodraeth Cymru yn gweithio'n rhagweithiol gyda phartneriaethau sgiliau rhanbarthol i sicrhau bod gan fusnesau yn y clwstwr fynediad i'r gweithlu sydd ei angen arnyn nhw i ffynnu?

Ac er y gallai sgiliau fod yn ffactor cyfyngol, gallai problemau ar yr ochr gyflenwi fod yn ffactor arall. Mae'r nwyddau a'r gwasanaethau a ddarperir gan elfennau sector preifat o'r clwstwr lled-ddargludyddion yng Nghymru yn cael eu hallforio i raddau helaeth, a all wedyn ddychwelyd i'r DU fel cydrannau allweddol mewn cynhyrchion defnyddwyr a diwydiant eraill. Am y rheswm hwn, mae cynnydd byd-eang yn y sector lled-ddargludyddion a thueddiadau yn hyder y diwydiant yn effeithio ar lefelau allbwn a rhagolygon masnach gweithrediadau yng Nghymru. 

Gan droi at wydnwch y gadwyn gyflenwi, rwy'n gwerthfawrogi'r ffocws ar gefnogi mewnfuddsoddiad, fel cyfleuster Canolfan 7 ym Mhorth Caerdydd a'r ymdrechion cydweithredol gyda phartneriaid rhyngwladol, fodd bynnag, mae heriau byd-eang fel dibyniaeth ar y lled-ddargludyddion a gynhyrchir yn Taiwan ac effaith tensiynau geowleidyddol yn parhau i fod yn bryder. Fel y sonioch chi, gallai'r risg o darfu ar y gadwyn gyflenwi, boed o Taiwan neu oherwydd y gwrthdaro yn Wcráin, gael goblygiadau difrifol i weithrediadau lled-ddargludyddion yng Nghymru, yn enwedig gan fod Wcráin yn cyflenwi tua 70 y cant o nwy neon y byd, tra bod Rwsia yn allforio tua 40 y cant o gyflenwad paladiwm y byd. A allwch chi ymhelaethu ar sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i liniaru'r risgiau hyn ac annog datblygu cadwyni cyflenwi amgen i ddiogelu'r diwydiant hanfodol hwn?

Yn olaf, nodaf eich diweddariadau ar y rhaglen parthau buddsoddi, ar y dull cydweithredol o fynd i'r afael â datblygu economaidd sydd wedi cael ei ganmol gan y Llywodraeth hon. Mae sicrhau bod manteision y clwstwr yn ymestyn y tu hwnt i'r de i economi ehangach Cymru yn hanfodol. Mae'r £160 miliwn sydd ar gael yn cynnig cyfle sylweddol i greu swyddi a sbarduno twf economaidd ar draws y rhanbarth. Tybed, Ysgrifennydd Cabinet, a allech roi rhagor o fanylion am sut y bydd yr arian hwn yn cael ei ddefnyddio i wneud y mwyaf o effaith y clwstwr ledled Cymru. Diolch. 

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau hynny y prynhawn yma, ac yn enwedig am y croeso cynnes o ran y buddsoddiad diweddar gan Vishay a KLA. Rwy'n credu bod cymaint y bydd gan bob un ohonom ar draws y Siambr, beth bynnag fo'r blaid, i'w ddathlu yn y cyhoeddiadau hyn ac o ran cryfder y diwydiant lled-ddargludyddion cyfansawdd sydd gennym nawr yng Nghymru. Ac nid yw wedi digwydd dros nos. Fel y soniais i yn y datganiad, mae hyn yn ganlyniad i ddegawd o fuddsoddiad yn y sector, hyrwyddo'r sector yn rhyngwladol, buddsoddi mewn busnes a buddsoddi mewn sgiliau.

Ac mae'r pwyntiau a wnaed am sgiliau yn hynod o bwysig ac maen nhw, rwy'n gwybod, yn un o'r rhesymau pam mae busnesau yn dod i Gymru, oherwydd fel rhan o'r dull hirdymor hwnnw o fynd i'r afael â'r sector penodol hwn, rydym wedi bod yn buddsoddi mewn sgiliau ac mewn datblygu'r biblinell honno o dalent a all wasanaethu'r diwydiant lled-ddargludyddion cyfansawdd yng Nghymru. Felly, rydym wedi cyflwyno cyfres o gymwysterau yn arbennig ar gyfer y sector. Rydym wedi gwneud hynny ochr yn ochr â phartneriaid yn CBAC. Maen nhw wedi lansio ystod o gymwysterau gweithgynhyrchu technegol, ac mae cyfleoedd mynediad ar lefel prentisiaeth hefyd sy'n cyd-fynd ag anghenion y clwstwr, ac fe'u cynigir mewn amrywiaeth o'n colegau, gan gynnwys Caerdydd a'r Fro, Merthyr, Penybont, Coleg Gwent a Choleg y Cymoedd. Ac mae Open University Cymru hefyd yn cynnig rhaglenni prentisiaeth lefel gradd yn y maes hwn. 

Erbyn 2020, roedd CSconnected, mewn partneriaeth â darparwyr hyfforddiant, wedi gweithredu llwybr cymwysterau parhaus gyda chynnwys lled-ddargludyddion priodol i ddiwallu anghenion y diwydiant. Fe ges i'r cyfle i siarad â chynrychiolwyr o'r diwydiant lled-ddargludyddion ddoe, ac roeddwn i'n disgwyl iddyn nhw godi'r mater o sgiliau a dweud na allen nhw gael y bobl fedrus yr oedd eu hangen arnyn nhw, ond roedd y sylwadau i'r gwrthwyneb i hynny mewn gwirionedd: roedden nhw'n falch iawn ag ansawdd y bobl a oedd yn dod drwodd, ac mae hynny oherwydd ein bod ni wedi gweithio mor agos gyda'r sector i sicrhau bod gennym ni bobl sydd â'r sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw. Ac rydyn ni'n gwneud hynny o ran gwaith CBAC, y gwaith rydym wedi bod yn ei wneud gyda'r colegau, ond hefyd o ran cyfleoedd i raddedigion hefyd. Mae canolfan y Cyngor Ymchwil Peirianneg a'r Gwyddorau Ffisegol ar gyfer hyfforddiant doethurol mewn gweithgynhyrchu lled-ddargludyddion cyfansawdd yn cael ei harwain gan Brifysgol Caerdydd. Mae hynny mewn partneriaeth â Phrifysgol Manceinion, Prifysgol Sheffield a Choleg Prifysgol Llundain, gan sicrhau, unwaith eto, bod gan y sector y gweithwyr medrus sydd eu hangen arno.

O ran cyfleoedd, mae yna bendant fwy o gyfleoedd o ran tyfu'r gadwyn gyflenwi. Ac enghraifft dda iawn o gyfle gwyrdd posib i Gymru yw'r gadwyn gyflenwi cerbydau trydan. Felly, mae yna gwmnïau fel Deregallera yng Nghaerffili ac maen nhw'n dylunio moduron trydan a systemau rheoli newydd, sy'n disodli peiriannau hylosgi mewnol, ac mae yna gyfleoedd gwych i weithio yn y sector penodol hwnnw hefyd. Felly, rydyn ni'n gweithio'n ddiflino i sicrhau ein bod ni'n cadw gwerth y diwydiant penodol hwn yma yng Nghymru, er bod y pwyntiau hynny am y darlun rhyngwladol yn bwysig iawn.

O ran Taiwan, mae Taiwan yn arbenigo yn y cyfleusterau cynhyrchu silicon cyfaint mawr, sy'n cael degau o biliynau o ddoleri o fuddsoddiad fel arfer, ond nid dyna'r math o farchnad rydym yn cystadlu ynddi yng Nghymru—ein maes arbenigol ni mewn gwirionedd yw lled-ddargludyddion cyfansawdd. Ar hyn o bryd, mae'r clwstwr yn y de yn canolbwyntio ar wahanol gamau o'r broses weithgynhyrchu ar gyfer sglodion a'r offer i'w gwneud. Mae'r rhain yn fentrau cymharol fach, ond maen nhw'n rhai gwerth uchel ac yna gallan nhw wneud gwahaniaeth mawr i'r economi leol. Felly, rwy'n credu bod y ffaith bod rhai o'r busnesau hyn wedi bod yma yn gwneud y gwaith hwn ers 40 mlynedd yn dangos pa mor bwysig yw cael y gefnogaeth sydd ganddyn nhw yma, ond hefyd yr ecosystem ehangach y gallwn ni ei darparu.

O ran effeithiau Wcráin ar y gadwyn gyflenwi, rwyf wedi cael trafodaethau â swyddogion am hyn ac nid ydym yn ymwybodol o unrhyw heriau sy'n deillio o'r sefyllfa yn Wcráin o ran y gadwyn gyflenwi yma. Yn yr un modd, nid ydym yn ymwybodol o unrhyw gynnyrch lled-ddargludyddion a wneir yng Nghymru sy'n ymwneud â'r sefyllfa yn Wcráin chwaith.

Ac yna, yn olaf, o ran y parthau buddsoddi, rwy'n credu bod hynny'n rhan bwysig iawn o'r gefnogaeth rydym yn ei rhoi i'r sector ac i'r rhanbarth yn ehangach. Mae swyddogion Llywodraeth y DU, ochr yn ochr â swyddogion Llywodraeth Cymru, wrthi'n gwerthuso rhannau cychwynnol yr achosion busnes buddsoddi ac maen nhw'n gweithio i bennu amserlenni ar gyfer sefydlu'r parthau buddsoddi yn llawn, ond rwy'n credu bod y ffaith bod Llywodraeth y DU wedi nodi'r diwydiant lled-ddargludyddion fel diwydiant o ddiddordeb arbennig a ffocws arbennig ar gyfer y dyfodol yn argoeli'n dda iawn ar gyfer y sector a'r clwstwr yma yng Nghymru.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am y datganiad hwnnw. Rhywfaint o newyddion da—mae'n dda gwybod bod yna fuddsoddiad yn digwydd yn y de. Yr hyn rydw i ychydig yn aneglur yn ei gylch yw beth yw strategaeth y Llywodraeth wrth symud ymlaen o ran sut rydyn ni'n deori rhai busnesau posib yng Nghymru o ganlyniad i rywfaint o'r arloesi sy'n digwydd, ac yn eu helpu i dyfu—rhai o'r cwmnïau deilliedig hynny. Felly, byddai rhai syniadau ar hynny yn cael eu croesawu'n fawr: sut ydym ni, yn y bôn, yn annog sail Gymreig i'r diwydiant hwn? Oherwydd fe glywson ni lawer am fuddsoddiad gan fusnesau Americanaidd, ac mae hynny i'w groesawu'n fawr, ond hoffwn i ddeall yn union sut rydyn ni'n bwriadu tyfu rhai o fusnesau Cymru yn y sector hwn. Rwy'n credu y byddai hynny wedyn yn sicrhau bod llawer o fuddsoddiadau sy'n cael eu gwneud yn cael eu cadw o fewn ein cymunedau—peth da i'r economi gylchol, peth da i economi Cymru.

Ond roeddwn am ganolbwyntio heddiw ar sicrhau ein bod ni'n cefnogi pobl yng Nghymru i ddatblygu eu sgiliau a'u gyrfaoedd mewn rolau peirianneg a rolau eraill sy'n seiliedig ar ffiseg. Yn gyntaf, roeddwn i eisiau dilyn rhai materion a godais yn gynharach yn y flwyddyn yn ystod diweddariad blaenorol y Llywodraeth. Nawr, mae'r cyfan yn ymwneud â sgiliau hyd y gwelaf, ac os ydym am wireddu ein huchelgeisiau, mae angen i ni sicrhau bod yr agenda ar sgiliau yn gywir. Felly, fe ofynnais i bryd hynny am sut rydyn ni'n rhoi pwyslais o fewn y datganiad ar dyfu swyddi da a sicrhau bod gan bobl ifanc y sgiliau cywir gyda'r toriadau i'r gyllideb brentisiaethau. Nawr, ers hynny, mae'r toriadau hyn wedi'u gwrthdroi'n rhannol, ond roeddwn i'n meddwl tybed a allai'r Ysgrifennydd Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd y Llywodraeth tuag at y targed cychwynnol hwnnw o 125,000 o brentisiaethau. Wrth gwrs, mae'r Llywodraeth eisoes wedi dweud nad ydyn nhw'n credu eu bod nhw'n mynd i fod yn cyrraedd y targed hwnnw erbyn diwedd tymor y Senedd, ond byddai'n dda gwybod cyfanswm nifer y prentisiaethau newydd y bydd y Llywodraeth wedi eu sefydlu erbyn hynny. Felly, yn ei hanfod, pa mor bell i ffwrdd ydyn ni o'r targed cychwynnol hwnnw o 125,000 o brentisiaethau?

Rwy'n credu bod hyn yn arbennig o bwysig wrth ystyried yr adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan ColegauCymru a Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at y colledion yn y sectorau gweithgarwch proffesiynol, gwyddonol a thechnegol sy'n dod i gyfanswm o £31.6 miliwn i £42.9 miliwn o ran allbwn economaidd. Mae hynny'n 20 y cant o'r colledion cyffredinol y tynnir sylw atyn nhw yn yr adroddiad. Felly, sut allwn ni filwrio yn erbyn rhai o'r colledion hynny a sicrhau nad ydyn ni'n gweld ein hunain yn mynd tuag yn ôl ar yr agenda benodol hon? Oherwydd, wrth gwrs, mae hynny'n risg os na chawn ni'r arian yn iawn ynghylch prentisiaethau, a byddwn i'n awyddus iawn i ddeall uchelgeisiau'r Llywodraeth o ran sut rydym yn ariannu addysg bellach. Fe alwais am ddadl yn gynharach yn y datganiad busnes; rwy'n gobeithio bod hynny'n rhywbeth y gallwn ni symud ymlaen ag ef yn realistig yn y Senedd hon.

Yn gynharach eleni, fe ofynnais i un o'ch rhagflaenwyr sut y byddai'n sicrhau bod llwybrau sydd ar gael i bobl ifanc yn helpu i bontio'r bylchau sgiliau hynny mewn diwydiannau fel y diwydiant lled-ddargludyddion. Ches i ddim ateb ar y pryd. A fyddai'r Ysgrifennydd Cabinet yn gallu ateb y cwestiwn hwnnw gydag ychydig mwy o fanylion heddiw, neu o leiaf ddarparu datganiad ysgrifenedig, gan fy mod i'n deall na fydd cyfyngiadau amser, o bosibl, yn caniatáu i'r Ysgrifennydd Cabinet fynd trwy bethau mor fanwl ag yr hoffai hi?

Ac yn olaf, mewn datganiad blaenorol, fe godais i fater tanfuddsoddi mewn ymchwil, datblygu ac arloesi yng Nghymru unwaith eto. Ni welwyd cynnydd yn y dyraniadau yn 2024-25, a bu'n rhaid i Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru wneud toriadau ar draws sefydliadau, a oedd yn golygu blwyddyn arall o ddirywiad mewn termau real. Mae hyn yn golygu bod Cymru'n derbyn cyfran is na Barnett o wariant Research England. Beth mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn bwriadu ei wneud i unioni hyn?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau hyn. Felly, fe ddechreuaf i gyda'r pwynt ynglŷn â phwysigrwydd nid yn unig denu'r cynigion mewnfuddsoddi mawr hynny, ond yna caniatáu'r gofod a'r gefnogaeth i'n busnesau newydd ein hunain, os mynnwch chi, ddatblygu yma yng Nghymru, ac mae gennym ni gefnogaeth dda iawn ar gael. Ym mis Tachwedd 2023, dyfarnwyd £4.1 miliwn i Brifysgol Caerdydd, mewn partneriaeth â Phrifysgol Abertawe, gan Gyngor Ymchwil Peirianneg a'r Gwyddorau Ffisegol, ac roedd hynny i ddarparu cyfrif cyflymu effaith ar sail lle. Felly, yn ogystal ag uwchsgilio staff mewn cwmnïau presennol, gan gynnwys yn y sector lled-ddargludyddion cyfansawdd, bydd cyllid yn denu ac yn meithrin hyd at 15 o gwmnïau deillio o'r byd academaidd i sefydlu a masnacheiddio eu syniadau yn y de, a byddem yn disgwyl i rai o'r rheini fod yn y sector lled-ddargludyddion cyfansawdd fwy na thebyg. Lansiwyd yr alwad gyntaf ym mis Awst eleni, a bydd ymgeiswyr llwyddiannus yn elwa ar yr arbenigedd a'r cyfleusterau sydd ar gael yn Athrofa Lled-ddargludyddion Cyfansawdd Prifysgol Caerdydd a Chanolfan Gweithgynhyrchu Lled-ddargludyddion Integreiddiol Prifysgol Abertawe. Felly, rwy'n credu bod yna gyfle gwych i hyd at 15 o gwmnïau deillio o'r byd academaidd yma yng Nghymru fynd i mewn i'r maes penodol hwn.

Wrth gwrs, mae gennym ni Fanc Datblygu Cymru hefyd ac mae hwnnw'n darparu cymorth trwy gyllid sbarduno neu ecwiti a benthyciadau i gefnogi busnesau newydd a busnesau cyfnod cynnar. Felly, unwaith eto, os oes gan bobl syniadau gwych y maen nhw eisiau help i fwrw ymlaen â nhw, byddwn i wir yn argymell cael sgwrs gyda'r banc datblygu.

Mae'r pwyntiau o amgylch sgiliau mor bwysig. Rwyf wedi sôn am rai o'r pethau sydd wedi cael eu gwneud gyda CBAC a chyda'r colegau yng Nghymru, ond hoffwn i hefyd dynnu sylw at y ffaith bod yr holl brifysgolion yn y de, yn ystod y blynyddoedd diwethaf, wedi lansio cyrsiau arbenigol i raddedigion ac israddedigion i gefnogi'r diwydiant lled-ddargludyddion, ac mae'r rheini wrth gwrs yn ychwanegol at y cyrsiau electroneg cyffredinol, sy'n cynnwys modiwlau ar led-ddargludyddion. Felly, ym Mhrifysgol Caerdydd nawr, fe allwch chi astudio MSc mewn ffiseg lled-ddargludyddion cyfansawdd, a bydd hynny'n amlwg yn eich rhoi mewn sefyllfa wych i chwilio am waith yn y sector hwn. Ac mae'r sector hwn wedi bod yma ers 40 mlynedd ac mae'r buddsoddiadau sy'n cael eu gwneud yn y sector hwn yn enfawr. Rydych chi ar y trywydd iawn i gael gyrfa wych pan fyddwch chi'n ymgymryd â'r cyrsiau hyn.

Rydym hefyd yn gwneud llawer o waith i geisio ymgysylltu â phobl o'r oedran ieuengaf, fel y math hwnnw o allgymorth STEM mewn ysgolion hefyd. Er enghraifft, yn Techniquest, nid nepell o'r fan hon, mae Lab KLA. Mae hwnnw'n cael ei ariannu gan y KLA Foundation, ac maen nhw'n cynnal gweithdai yno i ysbrydoli pobl ifanc yng Nghymru i ddilyn gyrfaoedd ym maes STEM. Mae prosiect Parth Cymunedol KLA gyda Dreigiau Casnewydd, unwaith eto, yn ceisio codi ymwybyddiaeth o STEM ar draws y rhanbarth. Maen nhw wedi gweithio drwy Apêl Sparkle yng Ngwent, a thrwy hynny maen nhw'n ariannu'r Clwb Technoleg, sy'n cefnogi plant anabl yng Nghymru a phlant sydd ag anawsterau datblygiadol, ac mae'n eu helpu i ddysgu trwy dechnoleg hefyd. Felly, mae llawer o gyfleoedd pwysig iawn i ymgysylltu â phobl ifanc.

O ran y pwynt ynghylch yr adroddiad prentisiaethau, nid yw Llywodraeth Cymru o reidrwydd yn cydnabod rhai o'r rhagdybiaethau y mae'r adroddiad wedi'u seilio arnyn nhw. Ers 2021, mae cyllid blynyddol ar gyfer prentisiaethau yng Nghymru wedi cynyddu o £128 miliwn i dros £143 miliwn eleni, er gwaethaf y ffaith bod cyllid Cronfa Gymdeithasol Ewrop wedi dod i ben mewn gwirionedd yn 2024-25. Gallaf roi ychydig mwy o fanylion. Dydw i ddim eisiau mynd trwy'r cyfan. Gallaf deimlo llygaid y Dirprwy Lywydd arnaf, felly wnaf i ddim mynd i ormod o fanylion, ond nid yw'r adroddiad, er enghraifft, yn cydnabod y cynnydd sylweddol yn y nifer sy'n manteisio ar brentisiaethau gradd yng Nghymru.

Fe ofynnoch chi am y ffigurau diweddaraf. Mae'r ystadegau swyddogol diweddaraf ar gyfer prentisiaethau yn dangos, o fis Medi 2023, bod 55,095 o brentisiaethau wedi'u dechrau yn nhymor y Senedd hon, ond, yn amlwg, mae'r rhaglen yn parhau i fynd rhagddi, felly byddwn i'n amcangyfrif heddiw y byddai'n agosach at 70,000. Felly, rydyn ni'n gwneud cynnydd cryf. Yn amlwg, mae mwy o waith i'w wneud yn y maes hwnnw, ond rydyn ni wedi ymrwymo'n llwyr i hynny. Ac yna rydyn ni hefyd wedi ymrwymo nid yn unig i gael cyfran Barnett, ond, mewn gwirionedd, i fynd ymhellach o lawer o ran yr arian a gawn drwy Innovate UK. Fe wnaethon ni gyhoeddi ein strategaeth arloesi yn gynharach ddiwedd y llynedd, ac roedd honno'n cynnwys uchelgais clir iawn i gynyddu'n sylweddol y cyllid a gawn drwy Innovate UK y tu hwnt i gyfran Barnett yn unig. 

Ysgrifennydd Cabinet, diolch am eich datganiad heddiw. Yn sicr, mae Vishay yn gyflogwr lleol pwysig yng Nghasnewydd a'r rhanbarth, sy'n darparu swyddi medrus iawn ac sydd â chynlluniau uchelgeisiol ar gyfer ehangu. Gyda chymorth Llywodraeth Cymru, mae'n dda gweld y buddsoddiad o £51 miliwn mewn llinellau cynhyrchu silicon newydd, ac, ar hyn o bryd, mae'r cwmni'n gwneud cais am £52 miliwn o gronfa trawsnewid modurol Llywodraeth y DU, a fyddai'n galluogi canolfan ragoriaeth gyntaf y DU ar gyfer cerbydau lled-ddargludyddion cyfansawdd, a byddai hynny'n galluogi buddsoddiad o tua £1 biliwn i gyd a hyd at 900 o swyddi gwerth uchel uniongyrchol.

Yn ehangach, o ran y clwstwr, Ysgrifennydd Cabinet, gyda'i bartneriaeth gyda'r sector preifat, y sector cyhoeddus ac addysg uwch, mae llawer o'r farn y byddai Casnewydd yn lleoliad posibl ar gyfer ffowndri cyfansawdd mynediad agored yn y DU, rhywbeth y mae ymchwilwyr wedi bod yn galw amdani ers amser maith. Felly, mae gennym ni rai rhagolygon cyffrous iawn i adeiladu ar y llwyddiant hyd yn hyn, Ysgrifennydd Cabinet, ac rwy'n siŵr y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i sicrhau bod y prosiectau hyn yn cael eu rhoi ar waith.

Rwy'n ddiolchgar iawn i John Griffiths am ei sylwadau. Rwy'n gwybod am y gefnogaeth mae'n ei rhoi i'r sector lled-ddargludyddion cyfansawdd, sydd ar garreg ei ddrws a a fydd, wrth gwrs, yn hynod bwysig i gynifer o etholwyr yn Nwyrain Casnewydd. Rwy'n ymwybodol o'r cais sydd wedi'i gyflwyno i Lywodraeth y DU o ran cyllid y mae Vishay yn anelu i'w sicrhau. Yn amlwg, nid mater i Lywodraeth Cymru fyddai ceisio dylanwadu'n ormodol ar benderfyniadau y gallai Llywodraeth y DU fod eisiau eu gwneud o ran ei chyllid, ond gallwch fod yn sicr y byddwn ni'n glir iawn gyda Llywodraeth y DU am bwysigrwydd y diwydiant lled-ddargludyddion cyfansawdd yma yng Nghymru, ei botensial ar gyfer twf, ei bwysigrwydd i'r gadwyn gyflenwi ehangach a'r cyfleoedd sydd gennym yma, gan gofio popeth yr wyf wedi'i ddweud wrth fy nghyd-Aelodau am bwysigrwydd sgiliau a pha mor barod ydym i barhau i ehangu yma yng Nghymru.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd Cabinet. Rhywfaint o newyddion da yn wir, cyfeiriad teithio da, a sicrwydd bod y Llywodraeth yn mynd y ffordd honno, yn enwedig gan ei bod mor fuddiol i'm rhanbarth.

Fel llawer, dim ond pan gafodd y prinder byd-eang, a achoswyd gan y pandemig, sgil-effaith ddinistriol ar ddiwydiannau ledled y byd y sylweddolais pa mor bwysig yw lled-ddargludyddion. Mae'r dyfeisiau bach hyn yn hanfodol i bron popeth, pob agwedd ar dechnolegau modern, o ffonau clyfar i offer meddygol datblygedig. Mae'n peri pryder mawr, felly, bod 80 y cant o'r lled-ddargludyddion a gynhyrchir ledled y byd yn dod o Taiwan a De Korea—dwy wlad sy'n fwyfwy agored i niwed yng nghanol y tensiynau byd-eang. Mae Llywodraeth yr UD wedi cydnabod hyn ac wedi annog cwmnïau fel TSMC i adeiladu safleoedd gweithgynhyrchu lled-ddargludyddion yn y wlad, er gwaethaf y gost enfawr. Yma yn ne Cymru ac yn fy rhanbarth i, mae gennym glwstwr ffyniannus o gwmnïau lled-ddargludyddion ac rwyf i, fel yr Ysgrifennydd Cabinet, yn falch bod cwmnïau fel KLA a Vishay, o dan Lywodraeth ddiwethaf y DU, wedi bod yn barod i fuddsoddi miliynau o bunnoedd yn hyn.

Rwyf hefyd am groesawu, yn gyflym iawn, y ffaith bod y rhaglen parthau buddsoddi a phrifddinas-ranbarth Caerdydd yn parhau o dan oruchwyliaeth Llafur. Ysgrifennydd Cabinet, rydych eisoes wedi sôn am hyn, ond byddwn i'n eich annog i barhau â'r gwaith a wnaethpwyd gan Lywodraeth ddiwethaf y DU wrth ymladd i sicrhau bod prifysgolion Cymru yn cael cyfran well o gyllid Ymchwil ac Arloesi y DU i gefnogi ymchwil lled-ddargludyddion yng Nghymru. Ac Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n eich annog i—

Mae angen i chi orffen, os gwelwch yn dda.

—sicrhau bod y cyfleusterau addysgol yn fy rhanbarth i, fel yr ydych wedi crybwyll eisoes, mor barod ag y gallan nhw fod, ond gan gynnwys ysgolion, oherwydd rydyn ni eisiau tanio'r diddordeb hwnnw'n gynnar, yn enwedig cyn dewisiadau TGAU, byddwn i'n dweud, ar gyfer swyddi'r dyfodol a fydd yn dilyn buddsoddiad mewn cynlluniau— 

Laura, mae angen i chi orffen nawr, os gwelwch yn dda.

—i gael y gorau ohono, yn enwedig, hoffwn i ddweud, ar gyfer myfyrwyr aeddfed a'r rhai ag anableddau. Byddai'n dda canolbwyntio arnyn nhw fel y gallan nhw elwa fwyaf ar brentisiaethau wrth symud ymlaen. Diolch.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau hynny, sy'n cydnabod yn arbennig y potensial sydd yma yng Nghymru.

O ran y pwynt hwnnw ynghylch Taiwan, rydyn ni'n gweithredu mewn gwahanol farchnadoedd. Mae'r cynhyrchion sy'n cael eu gwneud yn Taiwan yn dod o gyfleusterau cynhyrchu silicon cyfaint mawr; mae'r rhain yn enfawr—mae degau o biliynau o ddoleri o fuddsoddiad yn mynd i mewn i'r cyfleusterau hynny. Mae ein gwaith ni yn y pen arbenigol iawn hwnnw o bethau i raddau helaeth, a dyna lle rydyn ni'n rhagori. Felly, dydyn ni ddim yn cystadlu'n uniongyrchol yn yr ystyr benodol honno, a dydw i ddim yn credu bod honno'n farchnad y byddem eisiau symud iddi; rwy'n credu mai'r pen arbenigol iawn yw'r un sy'n gweithio i ni yn bendant.

Byddwn i'n cymeradwyo popeth rydych chi wedi'i ddweud am sicrhau bod cyfleoedd i bawb yma; mae hwn yn sector twf go iawn, mae'n sector cyffrous iawn, ond fe ddylai gynnig cyfleoedd yn eang iawn, a byddwn ni'n sicr yn gwneud popeth o fewn ein gallu i weithio i gyflawni hynny.

O ran ymchwil a buddsoddiad, unwaith eto, mae'n bwysig iawn bod Cymru'n cael, fyddwn i'n dweud, mwy na'i chyfran deg o ran ymchwil a buddsoddiad. Roeddwn i'n falch o'r cyfleoedd a allai ddod trwy Horizon, er enghraifft. Felly, rwy'n credu, unwaith eto, bod llawer o gyfleoedd pellach ar gyfer twf ac ar gyfer cyhoeddiadau da yn y sector penodol hwn.

Owen Peredur Griffiths—sori. Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Llywydd Dirprwy—Dirprwy Lywydd. [Chwerthin.] Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n falch iawn o groesawu'r datganiad hwn heddiw. Fel yr ydym wedi clywed, mae'r diwydiant lled-ddargludyddion yn arbennig o bwysig i'm rhanbarth i. Fel graddedig peirianneg systemau rheoli, mae gen i ddiddordeb arbennig mewn lled-ddargludyddion. Fe weithiais i'n agos gyda'r staff yn hen safle Newport Wafer Fab, ar ôl iddo gael ei adael ar y clwt yn dilyn dyfarniad Llywodraeth Dorïaidd y DU ar y pryd ar y berchnogaeth flaenorol. Ond mae'r gwaith silicon hwn, sydd bellach yn eiddo i Vishay, yn elfen hanfodol o economi leol a chenedlaethol Cymru, a dylai gael ein cefnogaeth lawn.

Mae'r Sefydliad Ffiseg wedi galw am asesu materion systematig sy'n dal twf prentisiaethau STEM, cymwysterau a sgiliau technegol a llwybrau academaidd sy'n seiliedig ar ffiseg yn ôl. Ar hyn o bryd, nid oes gan Gymru ddigon o bobl yn dilyn llwybrau ffiseg ar ôl 16, sydd nid yn unig yn her enfawr i ddiwydiannau lled-ddargludyddion a ffiseg, ond hefyd o ran athrawon ffiseg.

Pa sgyrsiau ydych chi wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i sicrhau bod pob plentyn yn yr ysgol yn gallu dilyn llwybr addysg neu yrfaoedd mewn ffiseg neu beirianneg heb fod y cyfle i allu ymgymryd â gwobrau dwbl TGAU gwyddoniaeth yn cael eu gwadu iddyn nhw o oedran cynnar? A sut allwn ni sicrhau bod myfyrwyr, ysgolion ac athrawon yn ymwybodol o sut y gall dysgwyr gymryd llwybrau medrus fel prentisiaethau i yrfaoedd o ansawdd uchel fel y rhai yn y diwydiant lled-ddargludyddion yn y de? Mae'n bwysig iawn adeiladu'r biblinell honno er mwyn gallu cael pobl i mewn i swyddi sy'n talu'n dda yn y diwydiant hwn. Diolch.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y pwyntiau hynny, ac yn enwedig am bwysigrwydd gwelededd y sector. Soniais fy mod i'n siarad â phobl o'r diwydiant lled-ddargludyddion ddoe, a chafodd pwynt pwysig iawn eu gwneud bod pobl yn Singapore yn gwybod mwy am led-ddargludyddion yng Nghymru nag y mae pobl yng Nghymru yn ei wybod am led-ddargludyddion yng Nghymru. Efallai nad yw'r ffaith ei fod yn ddiwydiant mor ffyniannus a chyffrous yn cael ei ddeall yn llawn eto.

Rwy'n credu bod yna waith i ni ei wneud yn bendant o ran arddangos y gyrfaoedd anhygoel a'r datblygiadau arloesol cyffrous y gall pobl fod yn rhan ohonyn nhw yn y sector penodol hwn. Felly, rwy'n credu bod yna waith i ni ei wneud fel Llywodraeth, ond mewn gwirionedd rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae'r clwstwr a'r busnesau unigol eu hunain yn gweithio'n galed iawn arno. Rwyf wedi sôn am rywfaint o'r gwaith sy'n mynd ymlaen yn Techniquest, rhywfaint o'r gwaith mae'r busnesau yma'n ei wneud gydag ysgolion ac yn y blaen i geisio cael y sgyrsiau cynnar yna.

Fel y dywedoch chi, mae'n rhaid iddo fod yn rhywbeth y mae pobl ifanc yn deall bod yna yrfaoedd ynddo ond, yn yr un modd, rwy'n credu bod gwaith i'w wneud gyda rhieni hefyd er mwyn sicrhau, pan fydd ei blentyn yn mynd adref ac yn dweud, 'Rwyf am fod yn rhan o'r diwydiant lled-ddargludyddion yn y dyfodol', bod y rhiant yn gwybod bod hyn yn rhywbeth cyffrous iawn i'w glywed gan ei blentyn a'i fod yn dod o hyd i ffyrdd o'i gefnogi. Oherwydd unwaith eto, mae mor newydd i gynifer o bobl ac mae angen i ni barhau i godi pwysigrwydd y sector a'r rolau hollol wych y gall pobl eu cael.

Yn olaf, Mike Hedges.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n croesawu'r datganiad ar led-ddargludyddion cyfansawdd. Mae'r byd yn cynhyrchu mwy na 1 triliwn o sglodion y flwyddyn, ac mae angen rhwng 1,500 a 3,000 o sglodion ar geir modern. Yn ôl y sôn, mae gan yr iPhone 12 tua 1,400 o led-ddargludyddion. Y pum gwlad sy'n cynhyrchu'r nifer mwyaf o led-ddargludyddion yw Taiwan, sef y mwyaf, De Korea, Tsieina, UDA a Japan; mae 90% o'r holl led-ddargludyddion yn cael eu hadeiladu yn y gwledydd hyn. Yr hyn y gallwn ni ei weld o hynny yw nad yr ardal ac agosrwydd i'r farchnad yw'r ffactor allweddol sy'n gyrru twf. Marchnad o ba faint y mae Cymru yn anelu at ei chael? Yr hyn sydd gan Taiwan yw gweithlu addysgedig, ecosystem diwydiant lled-ddargludyddion gref, Llywodraeth sydd wedi cynnig cymhellion hael i gwmnïau sy'n lleoli neu'n ehangu eu gweithrediad yn Taiwan, ac mae wedi gweithio i ddatblygu cadwyn gyflenwi gadarn ar gyfer y diwydiant a seilwaith datblygedig. A all Cymru greu sylfaen gweithgynhyrchu lled-ddargludyddion gref trwy gopïo'r hyn maen nhw wedi'i wneud yn Taiwan?

Rwy'n ddiolchgar iawn am y pwyntiau hynny. Mae'r nifer enfawr o enghreifftiau yr oedd Mike Hedges yn gallu eu rhoi yn dangos y potensial i ni yma yng Nghymru. Oherwydd, wrth gwrs, mae lled-ddargludyddion yn cael eu defnyddio ym meysydd moduro, cyfathrebu, gofal iechyd, amddiffyn, awyrofod, diogelwch, effeithlonrwydd ynni, roboteg, y rhyngrwyd—a dweud y gwir, mae'r rhain i gyd yn feysydd lle mae Cymru'n rhagori, ac mae'r rhain yn nifer o'r meysydd y mae Llywodraeth y DU wedi'u nodi yn ei strategaeth ddiwydiannol. Mae'n rhan o ddarlun ehangach o ran ein cynnig economaidd a'n cyfleoedd ar gyfer y dyfodol. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn.

Dydyn ni ddim yn cystadlu â Taiwan, oherwydd rydyn ni'n gweithredu mewn rhan wahanol o'r sector, ond rydyn ni'n sicr yn dysgu o'r gwaith maen nhw wedi'i wneud yn Taiwan a phwysigrwydd cefnogi'r agenda sgiliau. Mae hynny'n amlwg iawn i ni, ac rwy'n gobeithio fy mod wedi gallu nodi peth o'r gwaith sydd wedi bod yn digwydd o ran ysgolion a cholegau a phrifysgolion i gefnogi datblygiad y sectorau penodol hynny.

Rydyn ni'n ymwneud ag ystod mor eang o gydweithrediadau rhyngwladol lle gallwn ni ddysgu o wledydd eraill a rhannu ein gwybodaeth ein hunain yn y maes hwn. Rwyf wedi sôn am bwysigrwydd Horizon Europe, ond rydyn ni hefyd yn ymwneud â SEMI Europe—rydyn ni wedi bod yn aelod ers 2001—ac mae hynny, unwaith eto, yn caniatáu i ni gael gwelededd rhyngwladol da iawn i'r gymuned yma yng Nghymru trwy ddigwyddiadau masnach, nawdd, cyfleoedd siarad, ac yn y blaen.

Ac wrth gwrs mae Cynghrair Rhanbarthau Lled-ddargludyddion Ewrop, ac mae Cymru yn un o 27 o ranbarthau sefydlol y gynghrair honno. Unwaith eto, mae hynny'n cynnig llwyfan pwysig iawn ar gyfer cydweithredu ac ar gyfer dysgu hefyd. Felly, er ein bod ni'n awyddus iawn i ddysgu o rannau eraill o'r byd, mae gennym ni lawer iawn y gallwn ni ei rannu hefyd.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai fod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y pedwar cynnig o dan eitemau 9, 10, 11 a 12, y rheoliadau triniaethau arbennig, eu grwpio i'w trafod ond gyda phleidleisiau ar wahân. Gwelaf nad oes unrhyw wrthwynebiad.

Felly, galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi'n gwneud y cynigion a dwi eisiau diolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ei waith yn craffu ar yr offerynnau statudol yma. 

Tynnodd y pwyllgor sylw at y saith mlynedd y mae wedi'i gymryd i weithredu'r rheoliadau hyn ers i Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru), y rhiant-ddeddf, gael Cydsyniad Brenhinol yn 2017. Cafodd ymateb Llywodraeth Cymru i her ddigynsail Brexit a'r pandemig byd-eang effaith sylweddol ar yr amserlen i gynhyrchu'r rheoliadau hyn. Bydd y rheoliadau ger eich bron yn helpu i ddiogelu iechyd y cyhoedd drwy greu cynllun trwyddedu gorfodol ar gyfer gweithdrefnau arbennig yng Nghymru. Bydd y cynllun cenedlaethol, y cyntaf o'i fath yn y DU, yn rheoleiddio ymarferwyr a busnesau sy'n cynnal aciwbigo, tyllu'r corff, electrolysis a thatŵio yng Nghymru. Bydd yn codi safonau hylendid, atal a rheoli heintiau, a diogelwch i gleientiaid ac ymarferwyr. Bydd angen i bob unigolyn sy'n cynnal unrhyw un o'r gweithdrefnau gael eu trwyddedu, a rhaid cymeradwyo'r safle a'r cerbydau y maent yn gweithredu ohonynt. Bydd hyn yn galluogi awdurdodau lleol i gymhwyso dull gwell, cadarn a chyson o reoleiddio ledled Cymru, gyda phwerau mwy effeithiol i ddelio ag unrhyw un sy'n gweithredu'n anghyfreithlon.

Bydd cofrestr gyhoeddus genedlaethol yn arddangos holl ddeiliaid trwyddedau, deiliaid cymeradwy eiddo a thystysgrif cerbydau. Mae llawer o ymarferwyr a safleoedd eisoes yn cyrraedd y safonau sydd eu hangen ar y cynllun newydd, ond bydd eraill sydd ddim. Bydd cyflwyno'r cynllun yn codi'r holl ymarferwyr at y safonau gorau, gan atal system ddwy haen rhag gweithredu. Bydd hyn yn rhoi hyder i'r cyhoedd bod yr unigolion a'r busnesau y maent yn eu defnyddio wedi'u hawdurdodi i weithredu yng Nghymru. Rwy'n annog Aelodau i gefnogi'r rheoliadau hyn.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad wedi adrodd ar bob un o'r rheoliadau drafft sy'n cael eu hystyried y prynhawn yma. Mae pob un o adroddiadau'r pwyllgor ar gael drwy agenda'r Cyfarfod Llawn heddiw, yn ogystal â'r ohebiaeth a gyfnewidiwyd gennym gyda'r Ysgrifennydd Cabinet a'r Prif Weinidog. Byddaf yn cyfeirio Aelodau o'r Senedd at adroddiadau'r pwyllgor ar gyfer y materion penodol a godwyd, fel pwyntiau adrodd technegol a phwyntiau rhinweddau. Ond byddaf yn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am yr ymatebion a gafodd y pwyllgor i'w adroddiadau amrywiol. Y prynhawn yma, bydd fy sylwadau ar ran y pwyllgor yn canolbwyntio ar ddull Llywodraeth Cymru o ddeddfu.

Bydd yr Aelodau'n gwybod bod y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad yn ystyried yr holl is-ddeddfwriaeth a osodwyd gerbron y Senedd, yn ogystal â'r holl Filiau a gyflwynir yma. Mae'r pwyllgor wedi cael profiad uniongyrchol o nifer yr is-ddeddfwriaeth sy'n cael ei gwneud neu ei chynnig gan Lywodraeth Cymru. Mae'r pwyllgor wedi ystyried mwy o is-ddeddfwriaeth eleni o'i gymharu â thua'r un cyfnod yn y pumed Senedd.

Pan fynegodd y pwyllgor bryderon wrth yr Ysgrifennydd Cabinet a'r Prif Weinidog am yr amserlen y gweithredwyd y cynllun trwyddedu sy'n gysylltiedig â gweithdrefnau arbennig, sydd dros saith mlynedd, gwnaethom hynny gan ddeall bod Llywodraeth Cymru gyfan wedi bod yn cyflwyno nifer fawr a darnau sylweddol o is-ddeddfwriaeth. 

Roedd rhagflaenydd y pwyllgor yn y pumed Senedd hefyd yn gyfranogwr allweddol yn y gwaith helaeth sydd ei angen i wneud a chymeradwyo nifer y ddeddfwriaeth yr oedd ei hangen i gyflawni ymadawiad y DU o'r Undeb Ewropeaidd ac i gefnogi buddiannau iechyd y cyhoedd yn ystod pandemig COVID-19. Felly, mae hefyd yn deall y gwaith a wnaed gan y Llywodraeth ar y materion mawr hyn.

Serch hynny, pasiodd y Senedd ddeddfwriaeth sylfaenol yn 2017 er mwyn gwella iechyd y cyhoedd, a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyflwyno is-ddeddfwriaeth er mwyn gweithredu'r polisi a gymeradwywyd gan y Senedd yn llawn. Nid yw saith mlynedd yn oedi ansylweddol. Codwyd pryderon gennym am resymau hybu arferion deddfwriaethol da. Mae'n anffodus ei bod yn ymddangos bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi cymryd o'n gohebiaeth fod y pwyllgor wedi cwestiynu a oedd gweision sifil wedi bod yn gweithio'n galed ar y mater hwn ai peidio. Nid yw hynny'n wir. 

Fel mater ehangach, bydd Llywodraeth Cymru yn gwybod am farn y pwyllgor ar Filiau sy'n trosglwyddo pŵer i'r Weithrediaeth lenwi bylchau deddfwriaethol mawr gan ddefnyddio is-ddeddfwriaeth. Gyda mwy a mwy o ddeddfwriaeth ddirprwyedig yn ysgwyddo pen trymaf y baich, mae angen i lywodraethau nid yn unig gynnig a sicrhau cymeradwyaeth y Senedd i'r brif ddeddfwriaeth, ond hefyd gyflwyno'r rheoliadau ar amser a allai gyflawni'r bwriad polisi cyffredinol mewn gwirionedd.

Unwaith eto, wrth gloi, diolchaf i'r Ysgrifennydd Cabinet am yr ymateb i'n holl adroddiadau ac am ragor o wybodaeth a roddwyd i ni drwy ohebiaeth.

Rwy'n credu y dylem fod yn ymchwilio i'r mater hwn, a dweud y gwir. Darllenais yr ohebiaeth gan y Gweinidog ar fater yr amserlen, ac mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn ei chael hi'n gwbl anargyhoeddiadol. Yn fy marn i, roedd ei holl ddadleuon yn anargyhoeddiadol, mae gen i ofn. Roeddwn i ar y pwyllgor deddfwriaeth gwreiddiol, nid yn unig yn y Senedd ddiwethaf, ond yn y Senedd cyn honno, a ystyriodd y materion hyn. Mark Drakeford oedd y Gweinidog iechyd ar y pryd, a chyflwynodd Fil iechyd cyhoeddus yn sesiwn 2015-16, a gwympodd yn rhan olaf y Senedd honno, ac fe'i hailgyflwynwyd wedyn, yn dilyn yr etholiad yn 2017. Felly, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ceisio deddfu ar y mater hwn am y rhan fwyaf o'r degawd diwethaf. Mae'r Gweinidog cyflawni yn dod i mewn i'r Siambr, ac rwy'n falch ei bod yn dod i mewn i'r Siambr, oherwydd rwy'n credu ei fod yn mynd i wraidd rhai o'r problemau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u hwynebu yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Dywed y Gweinidog, yn ei ddadl, nad oedd Llywodraeth Cymru wedi gallu cyflwyno rheoliadau am saith mlynedd oherwydd COVID-19 ac oherwydd Brexit. Wel, nid yw hynny'n argyhoeddiadol, oherwydd roedd gennym dair blynedd cyn i'r materion hyn godi. Nid oedd gennym COVID-19 tan 2020, pan oedd y ddeddfwriaeth eisoes ar y llyfr statud, ac oherwydd bod y ddeddfwriaeth wedi'i pharatoi yn y Senedd flaenorol ac nid y Senedd honno, roedd ganddynt amser eisoes i baratoi'r math o ddeddfwriaeth sylfaenol y bydden nhw wedi fod ei angen i'w chyflawni. Felly, nid yw hynny'n argyhoeddiadol. Ac, wrth gwrs, ni ddigwyddodd Brexit tan 2021, sef pedair blynedd ar ôl bod angen y ddeddfwriaeth, ac rydym yn clywed Gweinidogion dro ar ôl tro yn dod i'r lle hwn yn dweud wrthym fod yn rhaid i ni fynd i Lundain i ddeddfu, mae'n rhaid i ni ddefnyddio San Steffan i ddeddfu ar faterion datganoledig, oherwydd anghenraid deddfwriaeth, oherwydd bod yn rhaid i ddeddfwriaeth gyrraedd y llyfr statud ar frys. Ac yna rydym yn canfod, pan fydd gan Lywodraeth Cymru ei hun y pŵer cyfan dros ddeddfwriaeth a'i bod yn gallu cyflawni ei hymrwymiadau ei hun, ei bod yn cymryd saith mlynedd i'w wneud.

Nawr, dyma'r sgyrsiau y mae angen i ni eu cael, ac rwy'n siarad fel rhywun sydd am weld y Llywodraeth hon yn cael ei hailethol. Os na allwch chi gyflwyno deddfwriaeth dros ddwy Senedd, yna mae'n rhaid i ni ofyn cwestiynau difrifol am allu Llywodraeth Cymru i gyflawni ei rhaglen ddeddfwriaethol. Ydyn ni, er enghraifft—? Cawsom sgwrs yn gynharach y prynhawn yma am ddiogelwch tomenni glo. Mae darn o ddeddfwriaeth yn mynd i gael ei chyflwyno yma ymhen pythefnos i gyflawni'r gwarantau sydd eu hangen arnom ar ddiogelwch tomenni glo. Am ba hyd y byddwn ni'n aros pan fydd hynny'n cael ei ddeddfu i hynny ddechrau cydio yn y cymunedau rwyf i'n eu cynrychioli a llawer ohonom yma yn eu cynrychioli?

Felly, mae hwn yn fater difrifol iawn, ac nid wyf yn credu y gallwn eistedd yn ôl a chaniatáu i Lywodraeth Cymru ddweud un peth o ran yr angen am ddeddfwriaeth gyflym, effeithlon ac yna'n caniatáu i ddeddfwriaeth orffwys cyn iddi gael ei rhoi ar waith cyhyd. Ac mae'r Gweinidog yn yr achos hwn, wrth gwrs, yn gyn-Gwnsler Cyffredinol, felly mae wedi fy nghlywed yn pregethu am yr angen am fwy o gyfreithwyr y Llywodraeth—mae'n debyg nad yr ymgyrch fwyaf poblogaidd i mi geisio ei hymladd erioed, ond rwy'n credu bod angen i ni gael yr adnodd yn Llywodraeth Cymru i gyflawni'r ddeddfwriaeth y gofynnwyd i'r lle hwn ei deddfu. Ni allwch ddod i'r lle hwn, gofyn i ni ddeddfu deddfwriaeth ac yna peidio â'i chyflawni heb reswm da. Ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i ni fod yn glir—a dyma'r cwestiwn y byddwn yn ei ofyn i'r Gweinidog cyflawni—a oes gan Lywodraeth Cymru y capasiti sydd ei angen arni i gyflawni ei rhaglen ddeddfwriaethol ei hun? Os nad oes ganddi'r gallu hwnnw, yna dylai fod yn glir iawn a dweud hynny, fel y gallwn addasu ein rhaglenni deddfwriaethol ein hunain ar gyfer hynny, a gallwn ddweud wrth ein hetholwyr nad oes gennym y gallu i gyflawni'r pethau yr ydym yn gwneud addewidion amdanynt.

Ni fyddaf yn cadw'r Aelodau ymhellach. Rwyf wedi clywed beth yw'r cyngor chwipio, felly nid wyf am ddod hyd yn oed yn fwy amhoblogaidd yn y lle hwn o ganlyniad i hyn. Ond rwy'n credu bod hwn yn fater difrifol y mae'n rhaid i'r Gweinidog a'r Llywodraeth fynd i'r afael ag ef ar frys. Diolch.

A dwi'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl. Jeremy.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf ddiolch i Mike Hedges, yn rhinwedd ei swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, am gydnabod cyd-destun yr oedi? Rwy'n ddiolchgar iddo hefyd am y pwyntiau a wnaeth mewn perthynas â gwaith y gwasanaeth sifil ar y mater pwysig hwn. Yn amlwg, methais â pherswadio Aelodau eraill yn y Siambr am y rheswm dros yr oedi, ond gwn y bydd cyfreithwyr ledled Llywodraeth Cymru yn dathlu'r pwyntiau yr oedd yr Aelod dros Flaenau Gwent yn eu gwneud i gefnogi ychwanegu at gapasiti cyfreithiol y Llywodraeth. Rwy'n sicr y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn falch o glywed hynny hefyd.

Rydw i am egluro  rhai pwyntiau ynghylch y cwestiwn o amserlennu. Dechreuodd y gwaith mewn perthynas â'r rheoliadau yn 2018, cyn i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, ond bydd yr Aelodau'n ymwybodol iawn, rwy'n siŵr, o faich anhygoel gwaith deddfwriaethol a oedd yn gysylltiedig â hynny. Felly, er nad yw hynny, yn amlwg, yn cyfrif am y cyfnod cyfan, fe wnaf egluro bod y gwaith yn mynd rhagddo yn 2018 a 2019 mewn perthynas â'r mater pwysig hwn, ond cafodd hynny ei fwrw i'r cysgod gan y blaenoriaethau brys hynny y bydd yr Aelodau'n eu gwerthfawrogi. Ers dechrau 2022, pan lwyddodd fy swyddogion i ailgydio yn y gwaith ar y ddeddfwriaeth, maent wedi gweithio'n barhaus i ddod â hi i'r Senedd heddiw. Mae wedi cymryd mwy na dwy flynedd i'w chyflwyno i'r pwynt hwn oherwydd ein bod wedi bod yn dilyn y broses briodol, ac yn amlwg bydd yr Aelodau yn cydnabod nad yw bob amser yn gyflym ac wedi cynnwys ymgysylltu'n helaeth â rhanddeiliaid, dau ymgynghoriad cyhoeddus, ystyriaeth fanwl a hir o bwyntiau cyfreithiol a pholisi, yn ogystal â chymhlethdod drafftio cyfreithiol, i greu fframwaith rheoleiddio unedig ar gyfer y cynllun gorfodol hwn.

Gobeithio y bydd y sylwadau hynny'n helpu i roi rhywfaint o gyd-destun pellach, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n teimlo eu bod yn gallu cefnogi'r rheoliadau. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 9? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 10? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 11? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

A'r cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 12? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 13, Rheoliadau Trefniadau Partneriaeth (Diwygiadau Amrywiol etc.) (Cymru) 2024, a galwaf ar y Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol i wneud y cynnig—Dawn Bowden.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a dwi'n cynnig y cynnig. 

Gwnaed y rheoliadau sydd ger eich bron heddiw o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 ac maent yn diwygio'r rheoliadau canlynol: (a) Rheoliadau Trefniadau Partneriaeth (Cymru) 2015; (b) Rheoliadau Gofal a Chymorth (Cynllunio Ardal) (Cymru) 2017; a (c) Rheoliadau Trefniadau Partneriaeth (Diwygio) a Gwasanaethau Rheoleiddiedig (Adroddiadau ar Sefydlogrwydd y Farchnad) (Cymru) 2021.

Mae rheoliadau 3 i 7 yn diwygio'r rheoliadau trefniadau partneriaeth i ehangu amcanion bwrdd partneriaeth rhanbarthol, cynyddu aelodau'r bwrdd ac i ddarparu ar gyfer dosbarth newydd o aelodau'r bwrdd—aelod arsylwr annibynnol. Maent hefyd yn gwneud diwygiadau i wella trefniadau gweinyddol byrddau partneriaeth rhanbarthol, gan gynnwys gofyniad i fwrdd ymgymryd â hunanasesiadau cyfnodol o'i berfformiad a chynyddu'r ystod o wybodaeth y mae'n rhaid ei chynnwys yn ei adroddiad blynyddol. 

Mae rheoliad 8 yn diwygio Atodlen 1 i'r rheoliadau trefniadau partneriaeth, fel bod yn rhaid arfer swyddogaethau'r awdurdod lleol o dan adran 12 o Fesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010 yn unol â threfniadau partneriaeth. 

Mae rheoliad 9 yn diwygio'r rheoliadau cynllunio ardal i gynyddu'r gofynion ar gyfer monitro a gwerthuso'r cynnydd a wnaed gan y cyrff partneriaeth wrth gyflawni'r camau gweithredu a nodwyd mewn cynllun ardal.

Mae rheoliad 10 yn diwygio rheoliadau adroddiadau sefydlogrwydd y farchnad i newid y dyddiad erbyn pryd y mae'n rhaid cyhoeddi adroddiadau sefydlogrwydd y farchnad yn y dyfodol.

Nod y gwelliannau hyn yw cryfhau trefniadau partneriaeth rhanbarthol ac, yn benodol, rôl byrddau partneriaeth rhanbarthol. Mae'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad wedi adrodd ar y rheoliadau ac wedi tynnu sylw at un camgymeriad technegol, gan fod rheoliad 5(2) yn cyfeirio at Ymddiriedolaeth GIG Prifysgol Gwasanaethau Ambiwlans Cymru gan ddefnyddio ei henw blaenorol, gan hepgor 'prifysgol'. Rydym wedi cynghori'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad y byddwn yn diwygio'r gwall hwn yn unol â'r cywiriad cyn gwneud y weithdrefn, gan nad achosir unrhyw effaith gyfreithiol gan y gwall. Fodd bynnag, bydd cywiro fel hyn yn gwella hygyrchedd y gyfraith a bydd yn osgoi unrhyw ddryswch. Rwy'n argymell y rheoliadau i'r Aelodau.

Nid oes unrhyw siaradwyr eraill. 

Ydych chi eisiau ychwanegu unrhyw beth arall, Gweinidog? 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

A daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch yn fawr.