Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

10/11/2020

Cynnwys

Contents

Datganiad gan y Llywydd Statement by the Llywydd
1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog 1. Questions to the First Minister
2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes 2. Business Statement and Announcement
3. Datganiad gan y Gweinidog Addysg: Ymdrin â chymwysterau yn 2021 3. Statement by the Minister for Education: The approach to qualifications in 2021
4. Rheoliadau'r Cynllun Seibiant Dyledion (Moratoriwm Lle i Anadlu a Moratoriwm Argyfwng Iechyd Meddwl) (Cymru a Lloegr) 2020 4. The Debt Respite Scheme (Breathing Space Moratorium and Mental Health Crisis Moratorium) (England and Wales) Regulations 2020
6. Dadl: Cyfnod 3 y Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 6. Debate: Stage 3 on the Local Government and Elections (Wales) Bill
Grŵp 1: Etholiadau llywodraeth leol (Gweliannau 84, 85, 1, 86, 87, 99, 101,102, 103,104,105, 2, 106, 62, 64, 65, 66, 67, 147, 58, 59, 60, 61, 79, 55, 56) Group 1: Local government elections (Amendments 84, 85, 1, 86, 87, 99, 101,102, 103,104,105, 2, 106, 62, 64, 65, 66, 67, 147, 58, 59, 60, 61, 79, 55, 56)
Grŵp 2: System bleidleisio ar gyfer etholiadau llywodraeth leol (Gwelliannau 152, 88, 89, 153, 154, 90, 91, 92, 94, 93, 95, 96, , 97, 155, 98, 156, 100, 157, 145, 176, 146, 63, 177, 83, 151, 148, 168, 137, 169, 170, 171, 144) Group 2: Voting system for local government elections (Amendments 152, 88, 89, 153, 154, 90, 91, 92, 94, 93, 95, 96, , 97, 155, 98, 156, 100, 157, 145, 176, 146, 63, 177, 83, 151, 148, 168, 137, 169, 170, 171, 144)
Grŵp 3: Safonau’r Gymraeg (Gwelliannau 158, 159, 165, 166) Group 3: Welsh Language Standards (Amendments 158, 159, 165, 166)
Grŵp 4: Pŵer cymhwysedd cyffredinol (Gwelliannau 107, 3, 108, 109, 110, 68, 74, 69) Group 4: General power of competence (Amendments 107, 3, 108, 109, 110, 68, 74, 69)
Grŵp 5: Cyfranogiad y cyhoedd (Gwelliannau 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117) Group 5: Public participation (Amendments 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117)
Grŵp 6: Cyfarfodydd awdurdodau lleol (Gwelliannau 6, 7, 8, 9, 10, 77, 12, 13, 14, 15, 118, 16, 17, 18, 70, 4, 5, 50, 51, 52, 72, 53) Group 6: Local authority meetings (Amendments 6, 7, 8, 9, 10, 77, 12, 13, 14, 15, 118, 16, 17, 18, 70, 4, 5, 50, 51, 52, 72, 53)
Grŵp 7: Aelodau a swyddogion awdurdodau lleol (Gwelliannau 119, 80, 75) Group 7: Local authority officers and members (Amendments 119, 80, 75)
Grŵp 8: Cydraddoldeb ac amrywiaeth a rhannu swydd (Gwelliannau 161, 178, 179, 162, 163, 160, 172, 174) Group 8: Equality and diversity and job sharing (Amendments 161, 178, 179, 162, 163, 160, 172, 174)
Grŵp 9: Cyd-bwyllgorau corfforedig—pan na fo cais wedi ei wneud (Gwelliannau 164, 120, 121, 122, 125, 126, 167, 127, 128, 129, 130, 131, 133, 135, 173, 175) Group 9: Corporate joint committees—where no request has been made (Amendments 164, 120, 121, 122, 125, 126, 167, 127, 128, 129, 130, 131, 133, 135, 173, 175)
Grŵp 10: Cyd-bwyllgorau corfforedig—gofynion eraill (Gwelliannau 19, 123, 124, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 132, 134, 149, 76, 150) Group 10: Corporate joint committees—other requirements (Amendments 19, 123, 124, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 132, 134, 149, 76, 150)
Grŵp 11: Perfformiad prif gynghorau a’u llywodraethu (Gwelliannau 136, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 81, 82) Group 11: Performance and governance of principal councils (Amendments 136, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 81, 82)
Grŵp 12: Ailstrwythuro awdurdodau lleol (Gwelliannau 138, 139, 140, 39, 141, 71, 40, 41, 42, 43, 44, 73, 78) Group 12: Restructuring local authorities (Amendments 138, 139, 140, 39, 141, 71, 40, 41, 42, 43, 44, 73, 78)
Grŵp 13: Rhan 9—amrywiol (Gwelliannau 45, 46, 47, 54) Group 13: Part 9—miscellaneous (Amendments 45, 46, 47, 54)
Grŵp 14: Awdurdodau tân ac achub (Gwelliannau 142, 48, 49, 57) Group 14: Fire and rescue authorities (Amendments 142, 48, 49, 57)
Grŵp 15: Iawndal i brif gynghorau (Gwelliant 143) Group 15: Compensation for principal councils (Amendment 143)

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Llywydd
Statement by the Llywydd

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn a, chyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rhain wedi'u nodi ar eich agenda chi. A dwi eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau sydd yn y Siambr ag i'r rhai sydd yn ymuno drwy gyswllt fideo. 

Welcome to this Plenary meeting. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in Senedd proceedings, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. And I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually. 

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog
1. Questions to the First Minister

Gyda hynny, felly, yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Delyth Jewell. 

With those few words, the first item on our agenda is questions to the First Minister, and the first question is from Delyth Jewell. 

Dealltwriaeth y Cyhoedd o Wleidyddiaeth
Public Understanding of Politics

1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bwysigrwydd cynyddu dealltwriaeth y cyhoedd o wleidyddiaeth yng Nghymru? OQ55848

1. Will the First Minister make a statement about the importance of increasing public understanding of politics in Wales? OQ55848

Llywydd, I thank Delyth Jewell for that question. Increasing the public’s understanding of democracy in Wales, and throughout the world, has never been more important. I have today written to President-elect Biden to congratulate him on his victory in last week's elections in the United States. Decision making in this Senedd during the coronavirus crisis has demonstrated the significance of politics in everyone’s lives in an unprecedented way.

Llywydd, diolchaf i Delyth Jewell am y cwestiwn yna. Ni fu cynyddu dealltwriaeth y cyhoedd o ddemocratiaeth yng Nghymru, a ledled y byd, erioed yn bwysicach. Rwyf i wedi ysgrifennu heddiw at y darpar Arlywydd Biden i'w longyfarch ar ei fuddugoliaeth yn etholiadau yr wythnos diwethaf yn yr Unol Daleithiau. Mae'r broses gwneud penderfyniadau yn y Senedd hon yn ystod argyfwng coronafeirws wedi dangos arwyddocâd gwleidyddiaeth ym mywydau pawb mewn ffordd ddigynsail.

I thank the First Minister for his answer. I'm sure that he, as he has just said, has been following not only the result of the US election, but the fascinating coverage that has been of it. I'm delighted by the Democrats' victory against probably the worst US President in history, and I'm glad that the First Minister has joined me in congratulating Joe Biden and Kamala Harris on their victory. But that detailed coverage stands in contrast with the situation in Wales, where people have to go out of their way to ascertain facts. Cardiff University's 2016 Welsh election study paints a bleak picture of political understanding of Senedd elections. Findings include that half the population didn't know the Welsh Government is in charge of health and education, and 40 per cent believed Plaid Cymru were a party of Government between 2011 and 2016. Now, we know the reason for this—most Welsh citizens get their news from London-based media. The same study shows only 6 per cent of Welsh voters read Welsh papers. In Scotland, it's 46 per cent. So, does the First Minister share my concern about these figures, and does he agree that it's not the fault of Welsh citizens, but rather it's that they're being let down by the current media landscape, and, if so, would he be willing to work cross-party to explore ways to properly inform the public ahead of next year's election?

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Rwy'n siŵr, fel y mae newydd ei ddweud, ei fod wedi bod yn dilyn nid yn unig canlyniad etholiad yr Unol Daleithiau, ond y sylw diddorol sydd wedi bod iddo yn y cyfryngau. Rwyf i wrth fy modd â buddugoliaeth y Democratiaid yn erbyn Llywydd gwaethaf yr Unol Daleithiau mewn hanes, yn ôl pob tebyg, ac rwy'n falch bod y Prif Weinidog wedi ymuno â mi i longyfarch Joe Biden a Kamala Harris ar eu buddugoliaeth. Ond mae'r sylw manwl hwnnw yn gwrthgyferbynnu â'r sefyllfa yng Nghymru, lle mae'n rhaid i bobl fynd allan o'u ffordd i ganfod ffeithiau. Mae astudiaeth Prifysgol Caerdydd o etholiad Cymru yn 2016 yn cynnig darlun llwm o ddealltwriaeth wleidyddol o etholiadau'r Senedd. Mae'r canfyddiadau yn cynnwys nad oedd hanner y boblogaeth yn gwybod bod Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am iechyd ac addysg, ac roedd 40 y cant yn credu mai Plaid Cymru oedd y blaid mewn Llywodraeth rhwng 2011 a 2016. Nawr, rydym ni'n gwybod y rheswm am hyn—mae'r rhan fwyaf o ddinasyddion Cymru yn cael eu newyddion gan gyfryngau yn Llundain. Mae'r un astudiaeth yn dangos mai dim ond 6 y cant o bleidleiswyr Cymru sy'n darllen papurau Cymru. Mae'n 46 y cant yn yr Alban. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn rhannu fy mhryder i am y ffigurau hyn, ac a yw'n cytuno nad bai dinasyddion Cymru yw hyn, ond yn hytrach eu bod nhw'n cael eu siomi gan sefyllfa bresennol y cyfryngau, ac, os felly, a fyddai'n fodlon gweithio yn drawsbleidiol i archwilio ffyrdd o hysbysu'r cyhoedd yn briodol cyn etholiad y flwyddyn nesaf?

Llywydd, I thank Delyth Jewell for those supplementary questions. I agree with her that the weakness of the Welsh media has always been a challenge in communicating the significance of devolution here in Wales, and that stands in significant contrast to the position in Scotland, for example, where Scottish citizens are much more likely to get their news from a Scottish source, rather than relying on sources beyond Scotland, as we have so many citizens relying on sources beyond Wales. I do think the experience of this year has had a significant impact, however, on the recognition by people in Wales of the fact that devolution, and this Senedd, is in charge of so many aspects of their lives that have made such a difference over these months.

I'm very happy to commit to working with others to raise the awareness of the forthcoming elections here in Wales and of Welsh democracy. Earlier in this Senedd term, Llywydd, as part of a budget agreement with Plaid Cymru, we found some money for hyperlocal media here in Wales, and that has been significant during this pandemic crisis as well. 

Llywydd, diolchaf i Delyth Jewell am y cwestiynau atodol yna. Rwy'n cytuno â hi mai gwendid cyfryngau Cymru erioed fu her o ran cyfleu arwyddocâd datganoli yma yng Nghymru, ac mae hynny yn gwrthgyferbynnu'n sylweddol â'r sefyllfa yn yr Alban, er enghraifft, lle mae dinasyddion yr Alban yn llawer mwy tebygol o gael eu newyddion o ffynhonnell yn yr Alban, yn hytrach na dibynnu ar ffynonellau y tu hwnt i'r Alban, fel y mae gennym ni gynifer o ddinasyddion yn dibynnu ar ffynonellau y tu hwnt i Gymru. Rwy'n credu bod profiad eleni wedi cael effaith sylweddol, fodd bynnag, ar gydnabyddiaeth pobl yng Nghymru o'r ffaith bod datganoli, a'r Senedd hon, yn gyfrifol am gynifer o agweddau ar eu bywydau sydd wedi gwneud cymaint o wahaniaeth dros y misoedd hyn.

Rwy'n hapus iawn i ymrwymo i weithio gydag eraill i godi ymwybyddiaeth o'r etholiadau sydd ar ddod yma yng Nghymru ac o ddemocratiaeth Cymru. Yn gynharach yn nhymor y Senedd hon, Llywydd, yn rhan o gytundeb cyllideb gyda Phlaid Cymru, daethpwyd o hyd i rywfaint o arian ar gyfer cyfryngau hyperleol yma yng Nghymru, ac mae hynny wedi bod yn arwyddocaol yn ystod yr argyfwng pandemig hwn hefyd.

Thank you for your answer to Delyth Jewell, First Minister, but, of course, the media is only part of the solution. Education plays a vital part, and, with the next Welsh general election seeing the franchise being extended to include 16-year-olds, it is essential that young people gain an objective, fair and balanced view on the important role that politics plays in all of our lives. The new curriculum states that one of its core purposes is to ensure that our young people are able to become ethically and informed citizens of Wales, but it has failed to include learning about politics as a compulsory part of this. Politics is more than just putting a cross in the box, but understanding what change that cross can effect. Will you pledge to look again at the call, supported by the Electoral Reform Society, to enshrine political education into the curriculum, to ensure that Wales is able to fully realise her aim of empowering our young people with the knowledge as they enter into adulthood?

Diolch am eich ateb i Delyth Jewell, Prif Weinidog, ond, wrth gwrs, dim ond rhan o'r ateb yw'r cyfryngau. Mae addysg yn chwarae rhan hanfodol, a chyda'r etholfraint yn cael ei hymestyn i gynnwys pobl ifanc 16 oed yn etholiad cyffredinol nesaf Cymru, mae'n hanfodol bod pobl ifanc yn cael golwg wrthrychol, deg a chytbwys ar y rhan bwysig y mae gwleidyddiaeth yn ei chwarae ym mywydau pob un ohonyn nhw. Mae'r cwricwlwm newydd yn datgan mai un o'i ddibenion craidd yw sicrhau bod ein pobl ifanc yn gallu dod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus o Gymru, ond mae wedi methu â chynnwys dysgu am wleidyddiaeth yn rhan orfodol o hyn. Mae gwleidyddiaeth yn fwy na dim ond rhoi croes yn y blwch, ond deall pa newid y gall y groes honno ei gyflawni. A wnewch chi addo edrych eto ar yr alwad, a gefnogir gan y Gymdeithas Diwygio Etholiadol, i ymgorffori addysg wleidyddol yn y cwricwlwm, er mwyn sicrhau bod Cymru yn gallu gwireddu yn llawn ei nod o rymuso ein pobl ifanc gyda'r wybodaeth wrth iddyn nhw ddechrau ar eu bywydau fel oedolion?

13:35

Well, Llywydd, I agree with Angela Burns about the importance of education in relation to 16 and 17-year-olds. It's one of the reasons why I was attracted to supporting that proposition, because young people will still be in compulsory education and will have an opportunity to become those ethically informed citizens of Wales and the world in a way that is not possible for many young people when they had already left school before becoming 18. But I don't agree with the Member that preparation is not possible within the new curriculum. The humanities area of learning and experience will deliver exactly what she is looking for, without freighting down the curriculum with another specific area by itself. I've lost count of the number of times in this Chamber that I have heard speeches by Members arguing for some specific niche to be identified separately within the curriculum. And the whole purpose of our reform has not to be to proceed in that way; it has been to provide broad areas, and then to give the responsibility to those in the classroom, who know their pupils the best, who understand the context in which they are delivering the curriculum. And they will do what Angela Burns has asked, I am sure, in preparing our young people to participate in Welsh democracy. Last Thursday, Llywydd, the Welsh Government's commission into educational resources, in advance of next May's elections, went live, hosted on the Hwb platform, available to schools in every part of Wales.

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno ag Angela Burns ynglŷn â phwysigrwydd addysg o ran pobl ifanc 16 a 17 oed. Dyma un o'r rhesymau pam y cefais fy nenu at gefnogi'r cynnig hwnnw, gan y bydd pobl ifanc yn dal i fod mewn addysg orfodol ac yn cael cyfle i ddod y dinasyddion â gwybodaeth foesegol hynny o Gymru a'r byd mewn ffordd nad yw'n bosibl i lawer o bobl ifanc pan yr oedden nhw eisoes wedi gadael yr ysgol cyn cyrraedd 18 oed. Ond nid wyf i'n cytuno â'r Aelod nad yw paratoi yn bosibl o fewn y cwricwlwm newydd. Bydd maes y dyniaethau o ddysgu a phrofiad yn cyflawni yn union yr hyn y mae hi'n chwilio amdano, heb orlwytho'r cwricwlwm gyda maes penodol arall ar ei ben ei hun. Rwyf i wedi colli cyfrif o'r nifer o weithiau yn y Siambr hon yr wyf i wedi clywed areithiau gan Aelodau yn dadlau dros nodi rhyw fath o arbenigedd penodol ar wahân o fewn y cwricwlwm. Ac mae'n rhaid i holl ddiben ein diwygio olygu peidio â bwrw ymlaen yn y modd hwnnw; y nod fu darparu meysydd eang, ac yna rhoi'r cyfrifoldeb i'r rhai hynny yn yr ystafell ddosbarth, sy'n adnabod eu disgyblion orau, sy'n deall y cyd-destun y maen nhw'n darparu'r cwricwlwm ynddo. A byddan nhw'n gwneud yr hyn y mae Angela Burns wedi ei ofyn, rwy'n siŵr, wrth baratoi ein pobl ifanc i gymryd rhan yn nemocratiaeth Cymru. Ddydd Iau diwethaf, Llywydd, aeth comisiwn Llywodraeth Cymru i adnoddau addysgol, cyn etholiadau mis Mai nesaf, yn fyw, wedi'i gynnal ar blatfform Hwb, ac mae ar gael i ysgolion ym mhob rhan o Gymru.

Like you, First Minister, I was delighted to see President-elect Biden win the election last week. I was therefore surprised to learn, before joining the meeting today, that he did in fact lose the election last week and that he is no longer President-elect. This news was brought to me by an American website, which was fact-checked by another website, and supported by a different news website. All of those news items, of course, are fake and false and wrong and designed not to inform but to misinform and mislead. And one of my great concerns—and we have an election coming up ourselves in six months' time—is that the understanding of politics in Wales is being undermined by dark money, by foreign-funded media organisations, which seek to debase and undermine our politics. We saw this during the Brexit referendum, we've seen it repeatedly since then, and we've seen it in the United States today. Do you agree with me, First Minister, that if we are to ensure that people have a proper, fair understanding of politics and current affairs in Wales, not only do we need to do all the things that you've already debated and discussed, but we also need regulation of the financing of politics in the United Kingdom and regulation of social media?

Fel chithau, Prif Weinidog, roeddwn i wrth fy modd o weld y darpar Arlywydd Biden yn ennill yr etholiad yr wythnos diwethaf. Cefais fy synnu o ddarganfod, felly, cyn ymuno â'r cyfarfod heddiw, ei fod mewn gwirionedd wedi colli'r etholiad yr wythnos diwethaf ac nad yw'n ddarpar Arlywydd bellach. Cefais y newyddion hwn gan wefan Americanaidd, y gwiriwyd ei ffeithiau gan wefan arall, ac a gefnogwyd gan wefan newyddion wahanol. Mae'r holl eitemau newyddion hynny, wrth gwrs, yn ffug ac yn gelwydd ac yn anghywir a nid hysbysu yw eu nod, ond camhysbysu a chamarwain. Ac un o'm pryderon mawr—ac mae gennym ni etholiad ein hunain ymhen chwe mis—yw bod y ddealltwriaeth o wleidyddiaeth yng Nghymru yn cael ei thanseilio gan arian tywyll, gan sefydliadau cyfryngau a ariennir o dramor, sy'n ceisio amharu ar ein gwleidyddiaeth a'i thanseilio. Gwelsom hyn yn ystod refferendwm Brexit, rydym ni wedi ei weld dro ar ôl tro ers hynny, ac rydym ni wedi ei weld yn yr Unol Daleithiau heddiw. A ydych chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, os ydym ni'n mynd i sicrhau bod gan bobl ddealltwriaeth briodol a theg o wleidyddiaeth a materion cyfoes yng Nghymru, nid yn unig y mae angen i ni wneud yr holl bethau yr ydych chi eisoes wedi eu dadlau a'u trafod, ond mae angen i ni hefyd reoleiddio'r broses o ariannu gwleidyddiaeth yn y Deyrnas Unedig a rheoleiddio'r cyfryngau cymdeithasol?

Well, Llywydd, I very much share Alun Davies's concerns at the way in which modern social media, which on the whole is a huge boon to us, but nevertheless, exposes our democracy to attacks from people who are not interested for one moment in making sure that we have ethically informed young people, with an understanding of, an interest in, and an engagement with Welsh democracy, but instead peddle a very particular and sinister line about the way in which Government can play a part in their lives and they themselves can participate in the democratic process. And we're not immune from that here in Wales, as I know Alun Davies has himself made a particular point of drawing to people's attention. Those forces operate in Wales, as well as anywhere else, and they will play their part, if we allow them to, in our own elections in May, which is why the calls were made by Alun Davies at the end of his contribution to make sure that the proper regulation of this part of the world is seriously considered by Government, and that we don't allow our politics to become infected by money from elsewhere in the world designed not to inform or to educate, but to mislead and to persuade people that things that they are fearful of in their lives are very different to the reality that we understand. 

Wel, Lywydd, rwy'n sicr yn rhannu pryderon Alun Davies ynghylch y ffordd y mae cyfryngau cymdeithasol modern, sydd ar y cyfan o fantais enfawr i ni, ond serch hynny, yn amlygu ein democratiaeth i ymosodiadau gan bobl nad oes ganddyn nhw ddiddordeb am eiliad mewn gwneud yn siŵr ein bod ni wedi hysbysu pobl ifanc yn foesegol, gyda dealltwriaeth o ddemocratiaeth Cymru, a diddordeb ynddi ac ymgysylltiad â hi, ond sydd yn hytrach yn hysbysebu neges benodol a sinistr iawn am y ffordd y gall Llywodraeth chwarae rhan yn eu bywydau a gallan nhw eu hunain gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd. Ac nid ydym ni'n ddiogel rhag hynny yma yng Nghymru, fel y gwn fod Alun Davies ei hun wedi gwneud pwynt arbennig o dynnu sylw pobl ato. Mae'r grymoedd hynny yn gweithredu yng Nghymru, yn yr un modd a phob man arall, a byddan nhw yn chwarae eu rhan, os byddwn ni'n caniatáu iddyn nhw wneud hynny, yn ein hetholiadau ein hunain ym mis Mai, a dyna pam y gwnaed y galwadau gan Alun Davies ar ddiwedd ei gyfraniad i wneud yn siŵr bod y Llywodraeth yn rhoi ystyriaeth ddifrifol i reoleiddio'r rhan hon o'r byd yn briodol, ac nad ydym ni'n caniatáu i'n gwleidyddiaeth gael ei heintio gan arian o fannau eraill yn y byd nad oes ganddo'r nod o hysbysu nac addysgu, ond i gamarwain a pherswadio pobl bod pethau y maen nhw'n eu hofni yn eu bywydau yn wahanol iawn i'r realiti yr ydym ni'n ei ddeall.

13:40
Cyfyngiadau'r Coronafeirws yng Nghaerffili
Coronavirus Restrictions in Caerphilly

2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am lacio cyfyngiadau'r coronafeirws yng Nghaerffili? OQ55845

2. Will the First Minister provide an update on the easing of coronavirus restrictions in Caerphilly? OQ55845

I thank the Member for that, Llywydd. From 9 November, citizens of Caerphilly will help deal with coronavirus through a new set of national rules. Nowhere has more been asked of people in Wales than in Caerphilly, and I thank all of those who have made such efforts to keep themselves and others safe and well. 

Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd. O 9 Tachwedd, bydd dinasyddion Caerffili yn helpu i ymdrin â coronafeirws trwy gyfres newydd o reolau cenedlaethol. Ni ofynnwyd mwy gan bobl mewn unrhyw fan yng Nghymru nag yng Nghaerffili, a diolchaf i bawb sydd wedi gwneud cymaint o ymdrech i gadw eu hunain ac eraill yn ddiogel ac yn iach.

I'd like to thank the First Minister once again for recognising the efforts we've made, longer than anyone else in Wales, in Caerphilly, and we made a great deal of progress early on in arresting the growth of the virus in our communities. Many people are e-mailing me now and asking questions about a vaccine. We heard news breaking yesterday about progress made by Pfizer and a possible vaccine. My view is that we need to treat this announcement with caution, and we must emphasise the fact that people must continue to abide by the restrictions that the Welsh Government has in place in order to protect the NHS and to save lives. But can I ask the First Minister what plans he has to prepare Wales for a potential vaccine? What communication has he had with the UK Government, and how may this help us, with that cautious reservation in place, in the future? 

Hoffwn ddiolch i'r Prif Weinidog unwaith eto am gydnabod yr ymdrechion yr ydym ni wedi eu gwneud, yn hwy na neb arall yng Nghymru, yng Nghaerffili, a gwnaed llawer iawn o gynnydd gennym ni yn gynnar o ran atal twf y feirws yn ein cymunedau. Mae llawer o bobl yn anfon negeseuon e-bost ataf i nawr ac yn gofyn cwestiynau am frechlyn. Clywsom newyddion ddoe am gynnydd a wnaed gan Pfizer a brechlyn posibl. Rwyf i o'r farn bod angen i ni drin y cyhoeddiad hwn gyda gofal, ac mae'n rhaid i ni bwysleisio'r ffaith bod yn rhaid i bobl barhau i gadw at y cyfyngiadau sydd gan Lywodraeth Cymru ar waith er mwyn diogelu'r GIG ac achub bywydau. Ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog pa gynlluniau sydd ganddo i baratoi Cymru ar gyfer brechlyn posibl? Pa gyfathrebiad y mae wedi ei gael gyda Llywodraeth y DU, a sut y gallai hyn ein helpu, gyda'r ymataliad gofalus hwnnw ar waith, yn y dyfodol?

I thank Hefin David for that, Llywydd. And let me begin just by associating myself with his opening remarks. I think there's a lot to be concerned with at the triumphalist way in which some of the right-wing press in the United Kingdom have reported Pfizer's announcement. Of course, it's welcome that their stage 3 trial has met with success, but that is not the end of the story at all. There are very important further steps that have to be taken before that vaccine, or any of the other 11 vaccines that are at stage 3 trials, might finally come to fruition, and I really, really do not want people in Wales to take the wrong message from what was being said yesterday. We will be fighting coronavirus with the current armoury that we have at our disposal for many months to come, and, while we look forward to the day when there is a vaccine, we need to be cautious in the way we approach it and not persuade people to act as though coronavirus is over and help is just around the corner. It really isn't going to be like that. 

In the meantime, we have an agreement with the UK Government. My colleague Vaughan Gething, was in a meeting with other health Ministers across the United Kingdom, on Thursday of last week, agreeing a whole series of measures. We will receive our population share of any vaccine once it becomes properly approved and available. The planning for its storage and distribution will be in the hands of the Welsh Government and, in relation to the Pfizer vaccine, that is a particularly important responsibility because this is a vaccine that can only properly be stored at very low temperatures indeed, far different to the way in which those who have been to have their flu vaccination at a GP surgery will see it stored in an ordinary fridge and absolutely safely in that way. The Pfizer vaccine is nothing like that at all, and the logistical issues that will fall to the Welsh Government are very real, but have been in preparation for many months, and when we get to a point where there is a vaccine that is genuinely safe and known to be so and for use in the population, then we will be prepared and ready to do that here in Wales. 

Diolchaf i Hefin David am hynna, Llywydd. A gadewch i mi ddechrau drwy gysylltu fy hun â'i sylwadau agoriadol. Rwy'n credu bod llawer i bryderu yn ei gylch o ran y ffordd fuddugoliaethus y mae rhai rhannau o'r wasg adain dde yn y Deyrnas Unedig wedi adrodd am gyhoeddiad Pfizer. Wrth gwrs, mae i'w groesawu bod cam 3 eu treial wedi bod yn llwyddiant, ond nid dyna ddiwedd y stori o gwbl. Mae camau pellach pwysig iawn y mae'n rhaid eu cymryd cyn y gallai'r brechlyn hwnnw, neu unrhyw un o'r 11 brechlyn arall sy'n destun treialon cam 3, gael eu rhyddhau yn y pen draw, ac rwyf i'n wirioneddol benderfynol nad yw pobl yng Nghymru yn cymryd y neges anghywir o'r hyn a oedd yn cael ei ddweud ddoe. Byddwn yn ymladd coronafeirws gyda'r arfau presennol sydd ar gael i ni am fisoedd lawer i ddod, ac, er ein bod ni'n edrych ymlaen at y diwrnod pan fydd brechlyn ar gael, mae angen i ni fod yn ofalus yn y ffordd yr ydym ni'n mynd ati a pheidio â pherswadio pobl i ymddwyn fel pe byddai coronafeirws ar ben a bod cymorth ar fin cyrraedd. Nid yw'n mynd i fod felly o gwbl.

Yn y cyfamser, mae gennym ni gytundeb â Llywodraeth y DU. Roedd fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething, mewn cyfarfod gyda Gweinidogion iechyd eraill ledled y Deyrnas Unedig, ddydd Iau yr wythnos diwethaf, yn cytuno ar gyfres drwyadl o fesurau. Byddwn yn cael ein cyfran boblogaeth o unrhyw frechlyn pan fydd wedi'i gymeradwyo yn briodol ac ar gael. Bydd y gwaith o gynllunio ar gyfer ei storio a'i ddosbarthu yn nwylo Llywodraeth Cymru ac, o ran brechlyn Pfizer, mae hwnnw'n gyfrifoldeb arbennig o bwysig gan fod hwn yn frechlyn y gellir ei storio yn briodol dim ond ar dymheredd isel dros ben, yn wahanol iawn i'r ffordd y bydd y rhai sydd wedi bod i gael eu brechiad rhag y ffliw mewn meddygfa deulu yn ei weld yn cael ei storio mewn oergell gyffredin ac yn gwbl ddiogel yn y modd hwnnw. Nid yw brechlyn Pfizer yn ddim byd tebyg i hynny o gwbl, ac mae'r materion logistaidd y bydd Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanynt yn real iawn, ond maen nhw wedi bod yn cael eu paratoi ers misoedd lawer, a phan fyddwn ni'n cyrraedd pwynt lle ceir brechlyn sy'n wirioneddol ddiogel a'i fod yn hysbys bod hynny'n wir ac i'w ddefnyddio yn y boblogaeth, yna byddwn wedi paratoi ac yn barod i wneud hynny yma yng Nghymru.

First Minister, yes, that's very welcome news about the vaccine, but, as you say, people need to continue to act sensibly, and obviously safety comes first. But I have a question for you that I probably did not make as clear as I should have done last week, and that's on football. So, it affects clubs that have come to me from Caerphilly, South Wales East and, of course, it affects the whole of Wales. On the 30-outside post-firebreak rule, there are, obviously—I'm a football fan, so I know—11 a side in a football match. But in the rule of 30, you have 11 a side if football teams want to play each other, one sub each, one manager and one coach, and then there's enough room for a ref and a first aider. There is no room for linesmen and, obviously, there's no room for any more subs. So, I was just wondering, First Minister, as that's okay for training, and it's okay, sort of, for friendlies, but a bit of a strain with just having one sub, if our clubs are to start their season—they've started it in England, they're just on pause—if they're going to start their seasons here in Wales, how do you propose they do that if the rule of 30 obviously only means that they can have those people on the pitch, but they can't have the linesmen and everything like that? Is there going to be some concession to ensure that they can start their season? I just wonder if you could explain it a bit more for me, please, First Minister, or look into it. Thank you.

Prif Weinidog, ydy, mae hynny'n newyddion i'w groesawu'n fawr am y brechlyn, ond, fel y dywedwch, mae angen i bobl barhau i ymddwyn yn ddoeth, ac mae'n amlwg mai diogelwch sy'n dod gyntaf. Ond mae gen i gwestiwn i chi na wnes i ei wneud mor eglur ag y dylwn fod wedi ei wneud yr wythnos diwethaf, mae'n debyg, ac mae hwnnw yn ymwneud â phêl-droed. Felly, mae'n effeithio ar glybiau sydd wedi cysylltu â mi o Gaerffili, Dwyrain De Cymru ac, wrth gwrs, mae'n effeithio ar Gymru gyfan. O ran y rheol o gael 30 yn yr awyr agored ar ôl y cyfnod atal byr, mae'n amlwg—rwy'n gefnogwr pêl-droed, felly rwy'n gwybod—11 bob ochr mewn gêm bêl-droed. Ond yn y rheol o 30, mae gennych chi 11 bob ochr os yw timau pêl-droed eisiau chwarae yn erbyn ei gilydd, un eilydd bob un, un rheolwr ac un hyfforddwr, ac yna mae digon o le i ddyfarnwr a swyddog cymorth cyntaf. Nid oes lle i lumanwyr ac, yn amlwg, nid oes lle i ragor o eilyddion. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed, Prif Weinidog, gan fod hynny yn iawn ar gyfer ymarfer, ac mae'n iawn, mewn ffordd, ar gyfer gemau cyfeillgar, ond yn dipyn o straen gyda dim ond un eilydd, os yw ein clybiau yn mynd i ddechrau eu tymor—maen nhw wedi dechrau arno yn Lloegr, dim ond ar seibiant maen nhw—os ydyn nhw'n mynd i ddechrau ar eu tymhorau yma yng Nghymru, sut ydych chi'n cynnig eu bod nhw'n gwneud hynny os yw'r rheol o 30 yn amlwg yn golygu y cawn nhw gael y bobl hynny ar y maes yn unig, ond ni allan nhw gael y llumanwyr a phopeth o'r math hwnnw? A fydd rhyw fath o hyblygrwydd i sicrhau y cawn nhw ddechrau eu tymor? Tybed a allech chi ei egluro ychydig yn fwy i mi, os gwelwch yn dda, Prif Weinidog, neu ymchwilio i'r mater. Diolch.

13:45

Well, Llywydd, I understand the constraints that there are when you have a maximum number of people who can participate in an organised event in the outdoors, but the rules are there for a reason. The biggest threat that we all face is from the reoccurrence of coronavirus, and the 30 number is designed to try to limit the risks that come with people meeting in any context in the outdoors. And a challenge as it is, and I do understand why these constraints are real for people who have to organise those activities—they're there for a very good and important reason, and it is only when we are more confident that we are genuinely suppressing the virus here in Wales that it will be possible to offer any further concessions.

Now, we continue to discuss these things all the time with the governing bodies, and we all look forward to the point when we will be able to offer more to people who give their time, give their commitment to organising teams and making sure that young people in particular can take part in them. But we're not at that point. We're at a point where we still have more people in our hospitals today and more people in critical care than we did back in May of this year. So, until we are at that point where things are improving and improving significantly, we've designed the system as best we can and we have to ask people to be able to operate within it.

Wel, Llywydd, rwy'n deall y cyfyngiadau sy'n bodoli pan fydd gennych chi uchafrif o bobl sy'n cael cymryd rhan mewn digwyddiad wedi'i drefnu yn yr awyr agored, ond mae'r rheolau yno am reswm. Y bygythiad mwyaf yr ydym ni i gyd yn ei wynebu yw ailymddangosiad coronafeirws, a bwriad y nifer o 30 yw ceisio cyfyngu'r risgiau sy'n dod gyda phobl yn cyfarfod mewn unrhyw gyd-destun yn yr awyr agored. Ac er ei fod yn her, ac rwy'n deall pam mae'r cyfyngiadau hyn yn real i bobl y mae'n rhaid iddyn nhw drefnu'r gweithgareddau hynny—maen nhw yno am reswm da a phwysig iawn, a dim ond pan fyddwn ni'n fwy ffyddiog ein bod ni'n atal y feirws yma yng Nghymru mewn gwirionedd y bydd modd cynnig unrhyw hyblygrwydd pellach.

Nawr, rydym ni'n parhau i drafod y pethau hyn drwy'r amser gyda'r cyrff llywodraethu, ac rydym ni i gyd yn edrych ymlaen at yr adeg pan fyddwn ni'n gallu cynnig mwy i bobl sy'n rhoi o'u hamser, yn rhoi eu hymrwymiad i drefnu timau a gwneud yn siŵr y caiff pobl ifanc yn arbennig gymryd rhan ynddyn nhw. Ond nid ydym wedi cyrraedd yr adeg honno. Rydym ni ar adeg pan fo gennym ni fwy o bobl o hyd yn ein hysbytai heddiw a mwy o bobl mewn gofal critigol nag oedd gennym ni yn ôl ym mis Mai eleni. Felly, tan ein bod ni wedi cyrraedd yr adeg honno pan fo pethau yn gwella ac yn gwella'n sylweddol, rydym ni wedi cynllunio'r system mewn modd cystal ag y gallwn ni ac mae'n rhaid i ni ofyn i bobl allu gweithredu yn unol â hi.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Questions now from the party leaders. Plaid Cymru leader, Adam Price.

Diolch, Llywydd. First Minister, we will all, of course, naturally, have been encouraged by the glimmer of hope we saw yesterday, but, as you say yourself, a vaccine should not be regarded as a silver bullet, certainly at this stage in the pandemic. But nevertheless, the news was, I think, potentially a silver lining of what's been a dark and difficult year so far. Could you say a little bit more about the plans that you referred to in your answer earlier? Are you planning, at least on a contingency basis, if the necessary approvals are delivered, or is there potential for the vaccine to be rolled out initially next month? And could you say a little bit more about the logistical plans that you referred to? So, are you looking at, potentially, a network of mass-immunisation centres, drive-through centres that have been suggested, possibly roving immunisation teams and temporary pop-up facilities in general practitioner surgeries? Who is co-ordinating and leading this effort across Government? And in terms of the refrigeration question you referred to, of course, there was a discussion about refrigeration capacity in relation to a 'no deal' Brexit and medicines a year ago, and we may be in that position again. Are you satisfied that we have the capacity in the cold chain in order to deal with the virus, potentially?

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, byddwn ni i gyd, wrth gwrs, yn naturiol, wedi ein calonogi gan y llygedyn o obaith a welsom ddoe, ond, fel yr ydych chi'n dweud eich hun, ni ddylid ystyried brechlyn fel bwled arian, yn sicr yng nghyfnod hwn y pandemig. Ond serch hynny, roedd y newyddion, rwy'n credu, o bosibl yn leinin arian i'r hyn sydd wedi bod yn flwyddyn dywyll ac anodd hyd yn hyn. A allwch chi ddweud ychydig mwy am y cynlluniau y cyfeiriasoch chi atyn nhw yn eich ateb yn gynharach? A ydych chi'n bwriadu, ar sail wrth gefn o leiaf, os caiff y cymeradwyaethau angenrheidiol eu rhoi, neu a oes potensial i gyflwyno'r brechlyn fis nesaf i gychwyn? Ac a allwch chi ddweud ychydig mwy am y cynlluniau logistaidd y cyfeiriasoch atyn nhw? Felly, a ydych o bosibl yn edrych ar rwydwaith o ganolfannau imiwneiddio torfol, canolfannau gyrru drwodd a awgrymwyd, timau imiwneiddio symudol o bosibl a chyfleusterau dros dro mewn meddygfeydd teulu? Pwy sy'n cydgysylltu ac yn arwain yr ymdrech hon ar draws y Llywodraeth? Ac o ran y cwestiwn oergelloedd y cyfeiriasoch ato, wrth gwrs, cafwyd trafodaeth am gapasiti oergelloedd o ran Brexit 'dim cytundeb' a meddyginiaethau flwyddyn yn ôl, ac efallai ein bod ni yn y sefyllfa honno unwaith eto. A ydych chi'n fodlon bod y capasiti gennym ni yn y gadwyn oer i ymdrin â'r feirws, o bosibl?

Llywydd, can I thank Adam Price for those important questions? I think his description of it as a glimmer of hope is a good one, because I think that is what it is. It is hopeful and we need a bit of hope in these difficult times, but we mustn't exaggerate it either. It is the chief medical officer's office in Wales that is in charge of planning for any vaccine that becomes available to us. The chief medical officer was involved in this as far back as June, and was in correspondence with our health boards in July to make sure that plans are in place. 

On the storage issue, Llywydd, I think our current expectation is that if it were to be the Pfizer vaccine that was available first, with its need to be stored at below -75 degrees centigrade, then we would use the facilities available to the Welsh Blood Service, which does have facilities and in different parts of Wales that are able to keep things refrigerated at that temperature. But there are complications. My understanding of this vaccine is that it can only be taken out of refrigeration on four occasions before it's no longer capable of being used. So, there are some very real constraints with it. It has to be administered twice, as I know the Member will know, at a three-week interval, and it doesn't become effective until the first week after the second dose of the vaccine has been delivered. So, there's another set of difficult complications there. We don't yet know as to whether or not it will be effective in older people, and that's particularly a challenge at the moment because the Welsh plan, which is very similar to plans elsewhere in the United Kingdom, is to begin with priority groups and to begin with priority staff who are capable of administering the vaccine. So, our plan is that we would start with experienced vaccinators, people who do this all the time, and then we would expand beyond that. So, that's in terms of delivering the vaccine.

In terms of who will get the vaccine, until we're certain—more certain than we are now—as to which groups in the population this particular vaccine will be effective for, then we're likely to start with healthcare staff, social care staff, to make sure that front-line workers who are regularly in contact with people with coronavirus are vaccinated, and then, if it is effective with older people, then it will be care home residents and people in later stages of life that will get the next priority. So, it's a priority system; it will depend on how quickly the vaccine becomes available. We'll get a population share of it here in Wales, but there are a lot of questions that we will not yet know the answers to, and as those answers emerge, we will be able to firm up the programme that we will have for delivering the vaccine to those who need it the most first. 

Llywydd, a gaf i ddiolch i Adam Price am y cwestiynau pwysig yna? Rwy'n credu bod ei ddisgrifiad ohono fel llygedyn o obaith yn un da, gan fy mod i'n credu mai dyna ydyw. Mae yn obeithiol ac mae angen ychydig o obaith arnom ni yn y cyfnod anodd hwn, ond mae'n rhaid i ni beidio â'i orliwio ychwaith. Swyddfa'r prif swyddog meddygol yng Nghymru sy'n gyfrifol am gynllunio ar gyfer unrhyw frechlyn a fydd yn dod ar gael i ni. Roedd y prif swyddog meddygol yn rhan o hyn mor bell yn ôl â mis Mehefin, ac roedd yn gohebu â'n byrddau iechyd ym mis Gorffennaf i wneud yn siŵr bod cynlluniau ar waith.

O ran y mater o storio, Llywydd, rwy'n credu mai ein disgwyliad ar hyn o bryd os mai brechlyn Pfizer fyddai ar gael yn gyntaf, gyda'r angen i'w storio islaw -75 gradd canradd, yna byddem ni'n defnyddio'r cyfleusterau sydd ar gael i Wasanaeth Gwaed Cymru, sydd â chyfleusterau ac mewn gwahanol rannau o Gymru sy'n gallu cadw pethau yn oer ar y tymheredd hwnnw. Ond ceir cymhlethdodau. Fy nealltwriaeth i o'r brechlyn hwn yw mai dim ond ar bedwar achlysur y gellir ei dynnu allan o'r oergell cyn nad oes modd ei ddefnyddio mwyach. Felly, ceir rhai cyfyngiadau gwirioneddol yn gysylltiedig ag ef. Mae'n rhaid ei roi ddwywaith, fel y gwn y bydd yr Aelod yn gwybod, bob tair wythnos, ac nid yw'n dod yn effeithiol tan yr wythnos gyntaf ar ôl rhoi ail ddos y brechlyn. Felly, dyna gyfres arall o gymhlethdodau anodd. Nid ydym ni'n gwybod eto pa un a fydd yn effeithiol ai peidio mewn pobl hŷn, ac mae honno yn her arbennig ar hyn o bryd gan mai cynllun Cymru, sy'n debyg iawn i gynlluniau mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yw dechrau gyda grwpiau blaenoriaeth a dechrau gyda staff blaenoriaeth sy'n gallu rhoi'r brechlyn. Felly, ein bwriad yw y byddem ni'n dechrau gyda brechwyr profiadol, pobl sy'n gwneud hyn drwy'r amser, ac yna byddem ni'n ehangu y tu hwnt i hynny. Felly, mae hynny o ran darparu'r brechlyn.

O ran pwy fydd yn cael y brechlyn, tan y byddwn ni'n sicr—yn fwy sicr nag yr ydym ni ar hyn o bryd—ynghylch pa grwpiau yn y boblogaeth y bydd y brechlyn penodol hwn yn effeithiol ar eu cyfer, yna rydym ni'n debygol o ddechrau gyda staff gofal iechyd, staff gofal cymdeithasol, i wneud yn siŵr bod gweithwyr rheng flaen sydd mewn cysylltiad rheolaidd â phobl â coronafeirws yn cael eu brechu, ac yna, os yw'n effeithiol mewn pobl hŷn, yna preswylwyr cartrefi gofal a phobl yn ddiweddarach yn eu bywydau fydd yn cael y flaenoriaeth nesaf. Felly, system flaenoriaeth yw hi; bydd yn dibynnu ar ba mor gyflym y bydd y brechlyn ar gael. Byddwn yn cael cyfran boblogaeth ohono yma yng Nghymru, ond ceir llawer o gwestiynau na fyddwn ni'n gwybod yr atebion iddyn nhw eto, ac wrth i'r atebion hynny ddod i'r amlwg, byddwn yn gallu cadarnhau'r rhaglen a fydd gennym ni ar gyfer darparu'r brechlyn i'r rhai sydd ei angen fwyaf yn gyntaf. 

13:50

Diolch. The Scottish Government has said that it's agreed for its vaccine quota, if you like, to be determined on a population-share basis because there's minimal difference between that and calculating on something more like a needs-based formula. You've said in the past, First Minister, that in the context of COVID Wales has a greater vulnerability because it's older, sicker and poorer than average. So, will you be making the case for our allocation to reflect a greater than population share on this basis?

And in terms of the prioritisation issue that you've just referred to and the interim order of prioritisation set out by the Joint Committee on Vaccination and Immunisation on 25 September, which you said that we would broadly be following, have you looked at alternative methods for prioritisation, for example the Oxford risk prediction tool, which stratifies the population according to a wider list of risk factors? In particular, will you be prioritising the roll-out of the vaccine in communities with demonstrably greater risk of infection, for, principally, areas of high socioeconomic deprivation, the black, Asian, minority ethnic communities and areas with higher levels of infection?

Diolch. Mae Llywodraeth yr Alban wedi dweud ei bod wedi cytuno i'w chwota brechlynnau, os hoffech chi, gael ei bennu ar sail cyfran boblogaeth gan mai ychydig iawn o wahaniaeth sydd rhwng hynny a chyfrifo ar sail rhywbeth sy'n debycach i fformiwla yn seiliedig ar anghenion. Rydych chi wedi dweud yn y gorffennol, Prif Weinidog, bod Cymru, yng nghyd-destun COVID, yn fwy agored i niwed gan ei bod hi'n hŷn, yn fwy sâl ac yn dlotach na'r cyfartaledd. Felly, a fyddwch chi'n dadlau'r achos i'n dyraniad adlewyrchu cyfran fwy na chyfran poblogaeth ar y sail hon?

Ac o ran y mater blaenoriaethu yr ydych chi newydd gyfeirio ato a'r drefn flaenoriaethu dros dro a nodwyd gan y Cydbwyllgor ar Frechu ac Imiwneiddio ar 25 Medi, y dywedasoch y byddem ni'n ei dilyn yn fras, a ydych chi wedi ystyried dulliau eraill o flaenoriaethu, er enghraifft offeryn rhagfynegi risg Rhydychen, sy'n trefnu'r boblogaeth yn ôl rhestr ehangach o ffactorau risg? Yn arbennig, a fyddwch chi'n rhoi blaenoriaeth i gyflwyno'r brechlyn mewn cymunedau y mae'n amlwg eu bod yn fwy tebygol o gael eu heintio, yn bennaf ar gyfer ardaloedd o amddifadedd economaidd-gymdeithasol uchel, y cymunedau pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, ac ardaloedd â lefelau uwch o haint?

Llywydd, because of the speed at which we will need to move in the first instance, we've agreed a population share for Wales. That doesn't mean to say that we can't return to that, but in the first instance, getting our population share will allow us to get the programme going and we're likely to be guided in the first instance as well by the advice of the JCVI, which we've had a long history of engagement with and who do understand some of the particular challenges we face in relation to the Welsh population. None of that, however, means that, once we've got this vaccination programme under way, we are not able to fine-tune it, both by looking to see whether we have a case for additional volumes of vaccine coming to Wales and by making sure that the prioritisation that we agree is fine-tuned to meet the needs of the Welsh population. And I agree, of course, with Adam Price that there are particular groups in the population—the BAME community, certainly—who have a greater vulnerability to this virus and therefore, in a prioritisation system, you'd want to pay some proper attention to that.

Llywydd, oherwydd y cyflymder y bydd angen i ni symud yn y lle cyntaf, rydym ni wedi cytuno ar gyfran poblogaeth i Gymru. Nid yw hynny'n golygu na allwn ni ddychwelyd at hynny, ond yn y lle cyntaf, bydd cael ein cyfran poblogaeth yn ein galluogi i roi'r rhaglen ar waith ac rydym ni'n debygol o gael ein harwain yn y lle cyntaf hefyd gan gyngor y Cydbwyllgor ar Frechu ac Imiwneiddio, y mae gennym ni hanes maith o ymgysylltu ag ef ac sy'n deall rhai o'r heriau penodol sy'n ein hwynebu o ran poblogaeth Cymru. Fodd bynnag, nid oes dim o hynny yn golygu, ar ôl i ni roi'r rhaglen frechu hon ar waith, na allwn ni ei mireinio, trwy geisio gweld a oes gennym ni ddadl dros gael mwy o frechlynnau i Gymru a thrwy wneud yn siŵr bod y blaenoriaethu yr ydym ni'n ei gytuno yn cael ei fireinio yn fanwl i ddiwallu anghenion poblogaeth Cymru. Ac rwy'n cytuno, wrth gwrs, gydag Adam Price bod grwpiau penodol yn y boblogaeth—y gymuned pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn sicr—sy'n fwy agored i niwed o ran y feirws hwn ac felly, mewn system flaenoriaethu, byddech chi'n dymuno rhoi rhywfaint o sylw priodol i hynny.

13:55

While we await the roll-out of an effective vaccine, other methods of avoiding an over-reliance on lockdowns as a primary policy tool are important, of course, which is why the mass-testing programme being piloted in Liverpool and the example that we had in Slovakia are important. The latest available data shows the weekly rate of COVID in Liverpool is 300 per 100,000 population. The corresponding figures for Merthyr Tydfil, Rhondda Cynon Taf and Blaenau Gwent are all above 400 cases per 100,000 of the population. While bearing in mind the advice of the Scientific Advisory Group for Emergencies that mass testing should complement rather than replace track and trace, is there not a compelling case for the urgent roll-out of a similar mass-testing programme in these areas in Wales? I read today that England is talking about 66 local authorities being part of the next wave of the mass-testing programme. Can you confirm, First Minister, whether the Welsh Government is actively planning a similar programme in these areas in Wales and to do so at scale and at pace?

Tra ein bod ni'n aros am i frechlyn effeithiol gael ei gyflwyno, mae dulliau eraill o osgoi gorddibyniaeth ar gyfyngiadau symud fel prif arf polisi yn bwysig, wrth gwrs, a dyna pam mae'r rhaglen profi torfol sy'n cael ei threialu yn Lerpwl a'r enghraifft a gawsom yn Slofacia yn bwysig. Mae'r data diweddaraf sydd ar gael yn dangos mai 300 o bob 100,000 o'r boblogaeth yw'r gyfradd wythnosol o COVID yn Lerpwl. Mae'r ffigurau cyfatebol ar gyfer Merthyr Tudful, Rhondda Cynon Taf a Blaenau Gwent i gyd yn uwch na 400 o achosion fesul 100,000 o'r boblogaeth. Gan gofio cyngor y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau y dylai profion torfol ategu yn hytrach na disodli tracio ac olrhain, onid oes dadl gymhellol dros gyflwyno rhaglen profi torfol debyg ar frys yn yr ardaloedd hyn yng Nghymru? Darllenais heddiw fod Lloegr yn sôn y bydd 66 o awdurdodau lleol yn rhan o don nesaf y rhaglen profi torfol. A allwch chi gadarnhau, Prif Weinidog, pa un a yw Llywodraeth Cymru yn cynllunio yn weithredol rhaglen debyg yn yr ardaloedd hyn yng Nghymru ac i wneud hynny ar raddfa fawr ac yn gyflym?

Llywydd, mass testing does have a potentially very important role to play. We will learn a great deal from the Liverpool experiment. It's not straightforward. If you go for whole-population testing, you're doing it on a voluntary basis. There are very significant logistical issues to consider, and the testing is only one part of it, because you have to have everything in place to deal with the additional number of people who you will undoubtedly discover as being positive with coronavirus if you test in that way.

We are engaged with the Liverpool pilot. We are purposefully planning for the way in which we could use mass population 'whole-town testing', as it's called, here in Wales. And I think that by learning from the very early lessons that are emerging already from the Liverpool experience, we will be able to mount a whole-town approach to testing in a way that will be more immediately effective, and I want to make sure that when the moment comes, we're able to do that here in Wales. We've done all the preparatory work so that it delivers for that local population.

Llywydd, mae'n bosibl y bydd gan brofion torfol ran bwysig iawn i'w chwarae. Byddwn yn dysgu llawer iawn o arbrawf Lerpwl. Nid yw'n syml. Os byddwch chi'n dewis profi'r boblogaeth gyfan, rydych chi'n gwneud hynny ar sail wirfoddol. Mae materion logistaidd sylweddol iawn i'w hystyried, a dim ond un rhan ohono yw'r profion, oherwydd mae'n rhaid i chi gael popeth ar waith i ymdrin â'r nifer ychwanegol o bobl y byddwch chi'n sicr o ddarganfod eu bod nhw'n bositif gyda coronafeirws os byddwch chi'n profi yn y ffordd honno.

Rydym ni yn ymgysylltu â chynllun arbrofol Lerpwl. Rydym ni'n cynllunio yn bwrpasol ar gyfer y ffordd y gallem ni ddefnyddio 'profion tref gyfan' poblogaeth dorfol, fel y'i gelwir, yma yng Nghymru. A thrwy ddysgu o'r gwersi cynnar iawn sy'n dod i'r amlwg eisoes o brofiad Lerpwl, rwy'n credu y byddwn ni'n gallu bwrw ymlaen â dull tref gyfan o brofi mewn ffordd a fydd yn fwy effeithiol ar unwaith, ac rwyf i eisiau gwneud yn siŵr, pan ddaw'r adeg briodol, ein bod ni'n gallu gwneud hynny yma yng Nghymru. Rydym ni wedi gwneud yr holl waith paratoi fel ei fod yn cyflawni ar gyfer y boblogaeth leol honno.

Diolch, Llywydd. First Minister, you will have seen the very worrying concerns from some health experts that as many as 2,000 people in Wales could die as a result of COVID-related delays. Professor Tom Crosby of the Wales Cancer Network has said that he fears an unprecedented tsunami of demand for cancer services is coming. What urgent action is the Welsh Government taking to address these very worrying concerns?

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, byddwch wedi gweld y pryderon sydd gan rai arbenigwyr iechyd, ac sy'n peri gofid mawr, y gallai cynifer â 2,000 o bobl yng Nghymru farw o ganlyniad i oedi yn gysylltiedig â COVID. Mae'r Athro Tom Crosby o Rwydwaith Canser Cymru wedi dweud ei fod yn ofni bod tswnami digynsail o alw am wasanaethau canser ar y ffordd. Pa gamau brys y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r pryderon hyn sy'n peri gofid mawr?

Obviously, Llywydd, the most urgent action we are taking lies in everything we are doing to turn back the tide of coronavirus, because the biggest threat to treatments for conditions other than coronavirus comes from our NHS not having the capacity to be able to go on offering those treatments, and we are still far too close to that position in Wales today. The firebreak period will, we hope, have given us the opportunity to go on in the Welsh NHS providing cancer care, providing coronary care, providing stroke care, and all those other really important things that the NHS does, but the most important action we can take, and the most important action that every single citizen in Wales can take, is to do everything to turn back the tide of coronavirus, because that will mean that our health service will be able to go on doing those other things and to do so increasingly, as it has built up its capacity to do so ever since April of this year.

Yn amlwg, Llywydd, mae'r camau mwyaf brys yr ydym ni'n eu cymryd ym mhopeth yr ydym ni'n ei wneud i wrthdroi llanw coronafeirws, oherwydd mae'r bygythiad mwyaf i driniaethau ar gyfer cyflyrau ac eithrio coronafeirws yn deillio o'r ffaith nad yw'r capasiti gan ein GIG i allu parhau i gynnig y triniaethau hynny, ac rydym ni'n dal yn rhy agos o lawer at y sefyllfa honno yng Nghymru heddiw. Rydym ni'n gobeithio y bydd y cyfnod atal byr wedi rhoi'r cyfle i ni barhau yn y GIG yng Nghymru i ddarparu gofal canser, i ddarparu gofal coronaidd, i ddarparu gofal strôc, a'r holl bethau pwysig eraill hynny y mae'r GIG yn eu gwneud, ond y camau pwysicaf y gallwn ni eu cymryd, a'r camau pwysicaf y gall pob un dinesydd yng Nghymru eu cymryd, yw gwneud popeth i wrthdroi llanw coronafeirws, oherwydd bydd hynny yn golygu y bydd ein gwasanaeth iechyd yn gallu parhau i wneud y pethau eraill hynny a gwneud hynny yn gynyddol, gan ei fod wedi cynyddu ei gapasiti i wneud hynny ers mis Ebrill eleni.

Of course, and I very much agree with the First Minister. Our priority has to be tackling this virus, but, of course, we need to make sure as well that routine surgery and routine services are able to continue, because figures today have shown that around 49,000 patients in September had been waiting for more than a year for an NHS treatment in Wales, and that's a tenfold increase for all treatments compared to September last year—49,000 people, with many people across the country living in pain and discomfort waiting for treatment. And those same figures show that 18,000 people are waiting for some kind of treatment at Betsi Cadwaladr University Health Board—a health board, of course, that is directly under your control. Now, the health Minister has himself admitted that as a result there will be poorer outcomes, more people having avoidable disability and more people potentially losing their lives with non-COVID care. So, First Minister, can you tell us what discussions the Welsh Government is having with health boards across Wales about managing these waiting times, and the impact that this may have on the Welsh NHS in the medium and longer term? And given the pressing nature of this matter, will you now give serious consideration to perhaps establishing COVID-free hospitals across Wales, so that we can start addressing these worrying figures?

Wrth gwrs, ac rwy'n cytuno yn llwyr â'r Prif Weinidog. Mae'n rhaid i ni roi blaenoriaeth i fynd i'r afael â'r feirws hwn, ond, wrth gwrs, mae angen i ni wneud yn siŵr hefyd y gall llawdriniaethau a gwasanaethau rheolaidd barhau, oherwydd mae ffigurau heddiw wedi dangos bod oddeutu 49,000 o gleifion ym mis Medi wedi bod yn aros am fwy na blwyddyn am driniaeth gan y GIG yng Nghymru, ac mae hynny yn gynnydd o ddeg gwaith cymaint ar gyfer pob triniaeth o'i gymharu â mis Medi y llynedd—49,000 o bobl, â llawer o bobl ledled y wlad yn byw mewn poen ac anesmwythder yn aros am driniaeth. Ac mae'r un ffigurau hynny yn dangos bod 18,000 o bobl yn aros am ryw fath o driniaeth ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr—bwrdd iechyd, wrth gwrs, sydd o dan eich rheolaeth chi yn uniongyrchol. Nawr, mae'r Gweinidog iechyd ei hun wedi cyfaddef y bydd canlyniadau gwaeth o ganlyniad, mwy o bobl gydag anabledd y gellid ei osgoi a mwy o bobl o bosibl yn colli eu bywydau gyda gofal nad yw'n ofal COVID. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda byrddau iechyd ledled Cymru ynghylch rheoli'r amseroedd aros hyn, a'r effaith y gallai hyn ei chael ar GIG Cymru yn y tymor canolig a'r tymor hwy? Ac o ystyried natur frys y mater hwn, a wnewch chi roi ystyriaeth ddifrifol nawr i sefydlu ysbytai di-COVID ledled Cymru efallai, fel y gallwn ni ddechrau mynd i'r afael â'r ffigurau hyn sy'n peri pryder?

14:00

Well, Llywydd, of course we discuss these things all the time with our local health boards. The Member will see in their quarter 3 and quarter 4 plans all the actions that they are taking to try to provide for non-coronavirus care while dealing with the impact of the global pandemic. What health boards say to us is that their staff are exhausted by the experience of this year, and that we are going to be asking them again this winter to cope not just with the over 1,000—well, over 1,400—patients who are now in beds in Welsh hospitals suffering from coronavirus, but we are going to ask them to do all those other things as well. And our health boards report, as do organisations like the Royal Society of Medicine and so on, real concerns about the resilience of our workforce in everything that we are asking of them, and much of what we are doing is to try to make sure that we look after those staff so that they can go on doing all the things that Paul Davies has suggested. 

The idea of coronavirus-free hospitals in Wales is a difficult one, I think. Our health boards are preferring to have green zones and red zones inside existing hospitals. I'll give him the example that he will know the best. What would he like Withybush to be—a hospital devoted to coronavirus only, so that anybody with coronavirus ends up in Withybush, or anybody in the Withybush area who has coronavirus has to go somewhere else for their care, because Withybush has become a non-COVID hospital? And that's a difficult issue, as he will recognise, in every part of Wales, isn't it? Because we have rural communities with single hospitals, small often in scale, doing everything that is needed for that local population. And if you're in a very big metropolitan area, where you've got hospitals close by to one another, then maybe that is a viable possibility. I think it's much harder to make it fit the geography and the population distribution in Wales.

Wel, Llywydd, wrth gwrs rydym ni'n trafod y pethau hyn drwy'r amser gyda'n byrddau iechyd lleol. Bydd yr Aelod yn gweld yn eu cynlluniau chwarter 3 a chwarter 4 yr holl gamau y maen nhw'n eu cymryd i geisio darparu ar gyfer gofal nad yw'n ofal coronafeirws gan ymdrin ag effaith y pandemig byd-eang. Yr hyn y mae byrddau iechyd yn ei ddweud wrthym ni yw bod eu staff wedi blino'n lân yn sgil profiad eleni, a'n bod ni'n mynd i ofyn iddyn nhw eto y gaeaf hwn ymdopi nid yn unig â thros 1,000—wel, dros 1,400—o gleifion sydd mewn gwelyau yn ysbytai Cymru erbyn hyn yn dioddef o coronafeirws, ond rydym ni'n mynd i ofyn iddyn nhw wneud yr holl bethau eraill hynny hefyd. Ac mae ein byrddau iechyd yn adrodd, fel y mae sefydliadau fel y Gymdeithas Feddygaeth Frenhinol ac yn y blaen, pryderon gwirioneddol am gydnerthedd ein gweithlu ym mhopeth yr ydym ni'n ei ofyn ganddyn nhw, a llawer o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yw ceisio gwneud yn siŵr ein bod ni'n gofalu am y staff hynny fel y gallan nhw barhau i wneud yr holl bethau y mae Paul Davies wedi eu hawgrymu.

Mae'r syniad o ysbytai di-goronafeirws yng Nghymru yn un anodd, rwy'n credu. Mae'n well gan ein byrddau iechyd gael parthau gwyrdd a pharthau coch y tu mewn i ysbytai presennol. Fe roddaf yr enghraifft iddo y bydd yn ei hadnabod orau. Beth yr hoffai ef i Lwynhelyg fod—ysbyty wedi ei neilltuo ar gyfer coronafeirws yn unig, fel bod unrhyw un â coronafeirws yn mynd i Lwynhelyg, neu fod yn rhaid i unrhyw un yn ardal Llwynhelyg sydd â coronafeirws fynd i rywle arall i dderbyn eu gofal, gan fod Llwynhelyg wedi troi'n ysbyty di-COVID? Ac mae hwnnw yn fater anodd, fel y bydd e'n cydnabod, ym mhob rhan o Gymru, onid yw? Oherwydd mae gennym ni gymunedau gwledig gydag un ysbyty, bach yn aml o ran maint, yn gwneud popeth sydd ei angen ar gyfer y boblogaeth leol honno. Ac os ydych chi mewn ardal fetropolitan fawr iawn, lle mae gennych chi ysbytai yn agos at ei gilydd, yna efallai fod hynny yn bosibilrwydd ymarferol. Rwy'n credu ei bod hi'n llawer anoddach ei wneud i gyd-fynd â'r ddaearyddiaeth a dosbarthiad y boblogaeth yng Nghymru.

First Minister, of course, it is critical that the Welsh Government explores every opportunity to resume non-COVID care so that people can access vital treatments as soon as possible, and it's deeply worrying to hear the health Minister say it would be foolish to have a plan for backlogs before the pandemic is over. Now, it's also crucial that the Welsh Government considers how it also supports our NHS workers at this time, as the First Minister has just referred to. The Royal College of Nursing in Wales have made it clear that an increasing number of staff are actually accessing mental health support due to the pandemic, so it's absolutely critical that a strategy to support the NHS workforce is delivered to nurture and indeed support our front-line staff. So, can you tell us how is the Welsh Government responding to the concerns of the Royal College of Nursing, and indeed others, regarding the impact on NHS workers? And can you tell us what workforce planning is actually currently taking place, and, should there be further pressures on the NHS in the future, how will the Welsh Government protect and support our NHS workers in the face of those pressures?

Prif Weinidog, wrth gwrs, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn archwilio pob cyfle i ailddechrau gofal nad yw'n ofal COVID fel y gall pobl gael triniaethau hanfodol cyn gynted â phosibl, ac mae'n destun pryder mawr clywed y Gweinidog iechyd yn dweud y byddai'n ffôl cael cynllun ar gyfer ôl-groniadau cyn i'r pandemig ddod i ben. Nawr, mae hefyd yn hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn ystyried sut y mae hefyd yn cefnogi ein gweithwyr GIG ar hyn o bryd, fel y mae'r Prif Weinidog newydd gyfeirio ato. Mae Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru wedi ei gwneud yn eglur bod nifer gynyddol o staff yn cael cymorth iechyd meddwl oherwydd y pandemig, felly mae'n gwbl hanfodol bod strategaeth i gefnogi gweithlu'r GIG yn cael ei chyflwyno i feithrin ac yn wir cefnogi ein staff rheng flaen. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i bryderon y Coleg Nyrsio Brenhinol, ac eraill yn wir, ynglŷn â'r effaith ar weithwyr y GIG? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni pa waith cynllunio'r gweithlu sy'n cael ei wneud ar hyn o bryd, a, phe byddai pwysau pellach ar y GIG yn y dyfodol, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn diogelu ac yn cefnogi ein gweithwyr GIG yn wyneb y pwysau hynny?

Well, I do entirely agree, Llywydd, and said so myself in answer to Paul Davies's second question, that one of the real constraints we face this winter is in the finite number of staff that we have, the experience they have all gone through, the fact that, as front-line staff, they are particularly vulnerable themselves to contracting coronavirus, their recovery is no different to anybody else and is often a long and difficult one. So, I said to the leader of the opposition that the quarter 3 and quarter 4 plans from our NHS colleagues focus particularly on making sure that we can sustain our staff through this very difficult period. We've provided new services, available to whole breadth of NHS staff, in relation to mental health; we've provided further training to staff to be able to deal with a broader range of demands that will come their way. But, when we look forward to a winter in which coronavirus shows very little sign of going away, where we've yet to begin the flu season, where winter brings with it all the other things that we know happen when you have an older, sicker, more vulnerable population, as Adam Price says, then doing everything we can to support our colleagues in the health service is top of my agenda and that of the health Minister here.

Some of the things we were able to use earlier in the year are not so easily available to us. We were, as Paul Davies will know, back in April and May, able to recruit students who were just finishing their courses; they were ready to be deployed in clinical circumstances. That isn't the case in November and December. We recruited back into the service people who had recently retired and were willing to come back. We may well be looking to people to help us in that way again.

The good news is that, despite all of this, recruitment to the Welsh NHS does go on being very successful. We have filled our general practitioner training rotas, and overfilled them this year, compared to any other year, including in north Wales, which the Member mentioned. So, the longer term sustainability of our health service staff is based upon our ability to recruit into courses, into training schemes, and, on that score, despite the very bleak year we're in, we continue to do well in Wales.

Wel, rwyf i yn cytuno yn llwyr, Llywydd, a dywedais hynny fy hun wrth ateb ail gwestiwn Paul Davies, mai un o'r cyfyngiadau gwirioneddol sy'n ein hwynebu y gaeaf hwn yw'r nifer gyfyngedig o staff sydd gennym ni, y profiad y maen nhw i gyd wedi ei gael, y ffaith eu bod nhw, fel staff rheng flaen, yn arbennig o agored i ddal coronafeirws eu hunain, nad yw eu gwellhad yn ddim gwahanol i un neb arall ac yn aml mae'n hir ac yn anodd. Felly, dywedais wrth arweinydd yr wrthblaid bod cynlluniau chwarter 3 a chwarter 4 gan ein cydweithwyr yn y GIG yn canolbwyntio yn benodol ar wneud yn siŵr y gallwn ni gynnal ein staff drwy'r cyfnod anodd iawn hwn. Rydym ni wedi darparu gwasanaethau newydd, sydd ar gael i holl staff y GIG, o ran iechyd meddwl; rydym ni wedi darparu hyfforddiant ychwanegol er mwyn i staff allu ymdopi ag amrywiaeth ehangach o ofynion a fydd yn eu hwynebu. Ond, pan edrychwn ni ymlaen at aeaf lle nad yw coronafeirws yn dangos fawr ddim arwydd o ddiflannu, lle nad ydym ni wedi dechrau tymor y ffliw hyd yn hyn, lle mae'r gaeaf yn dod â'r holl bethau eraill yr ydym ni'n gwybod sy'n digwydd pan fo gennych chi boblogaeth hŷn, salach, fwy agored i niwed, fel y mae Adam Price yn ei ddweud, yna mae gwneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi ein cydweithwyr yn y gwasanaeth iechyd ar frig fy agenda i ac agenda'r Gweinidog iechyd yn y fan yma.

Nid yw rhai o'r pethau yr oeddem ni'n gallu eu defnyddio yn gynharach yn y flwyddyn ar gael mor rhwydd i ni. Roeddem ni, fel y bydd Paul Davies yn gwybod, yn ôl ym mis Ebrill a mis Mai, yn gallu recriwtio myfyrwyr a oedd ar fin gorffen eu cyrsiau; roedden nhw'n barod i gael eu defnyddio mewn amgylchiadau clinigol. Nid yw hynny yn wir ym mis Tachwedd a mis Rhagfyr. Recriwtiwyd yn ôl i'r gwasanaeth pobl a oedd wedi ymddeol yn ddiweddar ac a oedd yn barod i ddychwelyd. Mae'n ddigon posibl y byddwn ni'n gofyn i bobl ein helpu ni yn y modd hwnnw unwaith eto.

Y newyddion da, er gwaethaf hyn i gyd, yw bod recriwtio i GIG Cymru yn parhau i fod yn llwyddiannus iawn. Rydym ni wedi llenwi ein rotâu hyfforddi ymarferwyr cyffredinol, ac wedi eu gorlenwi eleni, o'u cymharu ag unrhyw flwyddyn arall, gan gynnwys yn y gogledd, y soniodd yr Aelod amdano. Felly, mae cynaliadwyedd tymor hwy ein staff yn y gwasanaeth iechyd yn seiliedig ar ein gallu i recriwtio i gyrsiau, i gynlluniau hyfforddi, ac, o'r safbwynt hwnnw, er gwaethaf y flwyddyn lem iawn yr ydym ni ynddi, rydym ni'n parhau i wneud yn dda yng Nghymru.

14:05
Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr
Betsi Cadwaladr University Health Board

3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am driniaeth nad yw'n gysylltiedig â COVID-19 ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? OQ55816

3. Will the First Minister make a statement on non-COVID-19 related treatment in Betsi Cadwaladr University Health Board? OQ55816

Thank you, Llywydd. Each health board will continue to deliver essential services. The quarterly NHS Wales operating frameworks and the subsequent plans developed by health boards set out the actions being taken to increase capacity, cautiously restoring other services safely over time, with a phased approach based on clinical priority.

Diolch, Llywydd. Bydd pob bwrdd iechyd yn parhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol. Mae fframweithiau gweithredu chwarterol GIG Cymru a'r cynlluniau dilynol sy'n cael eu datblygu gan fyrddau iechyd yn nodi'r camau sy'n cael eu cymryd i gynyddu capasiti, gan adfer gwasanaethau eraill yn ofalus ac yn ddiogel dros amser, gyda dull gweithredu fesul cam yn seiliedig ar flaenoriaeth glinigol.

Thank you, First Minister. This, really, follows on the very pertinent points that our Welsh Conservative leader, Paul Davies, has raised here today, because, certainly, residents and, indeed, patients—residents of mine and patients in Aberconwy with non-COVID medical needs certainly are being left behind. I have one constituent who saw their gastro appointment cancelled in April and only secured a telephone consultation by turning and taking to Twitter. Another resident has been waiting for a double knee replacement since November 2017.

In response to another orthopaedic case, the Minister for health wrote to me that it is difficult for the health board to provide an understanding of when services may return for non-urgent patients. Finally, only last week, Mark Polin, the chairman of the health board, advised me that there now has been a considerable increase in the number waiting for orthopaedic appointments. Neither the acting chief executive nor the Minister is able to give me dates for treatment where my patients have been waiting for this treatment that is considered, in many cases, to be urgent, and they are just waiting weeks and months.

So, what urgent steps will you take to ensure that more wards are set aside for non-COVID related treatment in north Wales? Will you put some merit to the proposals put forward by Paul Davies today to actually open up some areas—non-COVID areas—where treatment can be carried out to deal, certainly in the Betsi Cadwaladr University Health Board, with their orthopaedic crisis and other treatment requirements? Thank you. 

Diolch, Prif Weinidog. Mae hyn, mewn gwirionedd, yn dilyn y pwyntiau perthnasol iawn y mae ein harweinydd yn y Ceidwadwyr Cymreig, Paul Davies, wedi eu codi yma heddiw, oherwydd, yn sicr, mae trigolion ac, yn wir, cleifion—trigolion i mi a chleifion yn Aberconwy sydd ag anghenion meddygol nad ydynt yn rhai COVID yn sicr yn cael eu gadael ar ôl. Mae gen i un etholwr y cafodd ei apwyntiad gastro ei ganslo ym mis Ebrill a dim ond trwy droi at Twitter a'i ddefnyddio y llwyddodd i sicrhau ymgynghoriad dros y ffôn. Mae un arall o'm trigolion wedi bod yn aros am ddau ben-glin newydd ers mis Tachwedd 2017.

Mewn ymateb i achos orthopedig arall, ysgrifennodd y Gweinidog iechyd ataf ei bod hi'n anodd i'r bwrdd iechyd gynnig dealltwriaeth o pryd y gallai gwasanaethau ddychwelyd i gleifion nad ydynt yn achosion brys. Yn olaf, dim ond yr wythnos diwethaf, dywedodd Mark Polin, cadeirydd y bwrdd iechyd, wrthyf y bu cynnydd sylweddol erbyn hyn i'r nifer sy'n aros am apwyntiadau orthopedig. Ni all y prif weithredwr dros dro na'r Gweinidog roi dyddiadau i mi ar gyfer triniaeth lle mae fy nghleifion wedi bod yn aros am y driniaeth hon yr ystyrir, mewn llawer o achosion, ei bod yn driniaeth frys, ac maen nhw'n dal i aros am wythnosau a misoedd.

Felly, pa gamau brys a wnewch chi eu cymryd i sicrhau bod mwy o wardiau yn cael eu neilltuo ar gyfer triniaeth nad yw'n gysylltiedig â COVID yn y gogledd? A wnewch chi roi rhywfaint o werth i'r cynigion a wnaed gan Paul Davies heddiw i agor rhai mannau—mannau nad ydynt yn rhai COVID—lle gellir darparu triniaeth i ymdrin, yn sicr ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, gyda'u hargyfwng orthopedig a gofynion triniaeth eraill? Diolch.

Well, Llywydd, I don't think that is quite the point that Paul Davies made to me. Mr Davies was asking whether we would consider making whole hospitals non-coronavirus sites. I explained to him why I thought that would be challenging, given our geography. I think it would be challenging, given our geography, in north Wales. I'm not sure that the Member's electors would thank her if we were to take that advice, given the implications that that would have for people suffering from coronavirus in her constituency or others.

As I've said, the impact of coronavirus on our health service is profound, not simply in the number of people who are in our hospitals suffering from it, but in the ways in which clinicians now have to operate. So, an operating theatre that previously would have carried out eight orthopaedic operations in a single day is now probably only able to do three such procedures. That is because the operating theatre has to be cleaned after every single operation, because clinicians are wearing full personal protective equipment in doing so. The productivity—no matter how hard you try and no matter how much we ask of our staff, coronavirus has a very, very real impact, not just on the number of people who we are able to draw into the system, but the rate at which our clinicians are able to treat them.

Now, the health Minister made a statement here in the Senedd last week setting out plans for Betsi Cadwaladr. I'm sure the Member will have welcomed the £30 million extra a year for the next three and a half years that will be provided by the Welsh Government to make sure that we have a sustained unscheduled care and planned care programme, including orthopaedics, in north Wales, and I look forward to the new chief executive's arrival in the beginning of January, and for her now to be able to plan for the future of services in north Wales, knowing that she has that significant additional investment available to her from which she can take on the leadership of that organisation.

Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu mai dyna'r union bwynt a wnaeth Paul Davies i mi. Roedd Mr Davies yn holi pa un a fyddem ni'n ystyried gwneud ysbytai cyfan yn safleoedd rhydd o goronafeirws. Eglurais wrtho pam yr oeddwn i'n meddwl y byddai hynny yn anodd, o ystyried ein daearyddiaeth. Rwy'n credu y byddai'n anodd, o ystyried ein daearyddiaeth, yn y gogledd. Nid wyf i'n siŵr a fyddai etholwyr yr Aelod yn diolch iddi pe byddem ni'n cymryd y cyngor hwnnw, o ystyried y goblygiadau y byddai hynny yn eu hachosi i bobl sy'n dioddef o coronafeirws yn ei hetholaeth hi neu etholaethau eraill.

Fel yr wyf i wedi dweud, mae effaith coronafeirws ar ein gwasanaeth iechyd yn ddofn, nid yn unig o ran nifer y bobl sydd yn ein hysbytai yn dioddef ohono, ond yn y ffyrdd y mae'n rhaid i glinigwyr weithredu erbyn hyn. Felly, mae'n debyg bod theatr lawdriniaeth a fyddai wedi cyflawni wyth llawdriniaeth orthopedig mewn un diwrnod yn gallu cyflawni tair llawdriniaeth o'r fath yn unig erbyn hyn. Y rheswm am hynny yw bod yn rhaid glanhau'r theatr lawdriniaeth ar ôl pob un llawdriniaeth, gan fod clinigwyr yn gwisgo cyfarpar diogelu personol llawn wrth wneud hynny. Mae'r cynhyrchiant—ni waeth pa mor galed yr ydych chi'n ceisio ac ni waeth faint yr ydym ni'n ei ofyn gan ein staff, mae coronafeirws yn cael effaith wirioneddol iawn, nid yn unig ar nifer y bobl y gallwn ni eu tynnu i mewn i'r system, ond y gyfradd y gall ein clinigwyr eu trin.

Nawr, fe wnaeth y Gweinidog iechyd ddatganiad yma yn y Senedd yr wythnos diwethaf yn nodi cynlluniau ar gyfer Betsi Cadwaladr. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod wedi croesawu'r £30 miliwn ychwanegol y flwyddyn am y tair blynedd a hanner nesaf a fydd yn cael ei ddarparu gan Lywodraeth Cymru i wneud yn siŵr bod gennym ni raglen gofal heb ei gynllunio a gofal wedi'i gynllunio barhaus, gan gynnwys orthopedeg, yn y gogledd, ac edrychaf ymlaen at weld y prif weithredwr newydd yn cyrraedd ddechrau mis Ionawr , ac iddi hi allu cynllunio nawr ar gyfer dyfodol gwasanaethau yn y gogledd, gan wybod bod ganddi'r buddsoddiad ychwanegol sylweddol hwnnw ar gael iddi y gall hi ei ddefnyddio i ymgymryd ag arweinyddiaeth y sefydliad hwnnw.

14:10

First Minister, the effect of the focus on COVID-19 by all health services in the UK has been well rehearsed in this Chamber, as we've just heard, but, once again, for the record, cancer charities estimate that referrals for cancer screening are down by 70 per cent. Now, even a lay person could see that the health service's focus on COVID—this is a disaster waiting in the wings. Now, recent reports suggest COVID was at No. 19 in the league of causes of death in Wales in September. In fact, the most prolific killers were heart disease and dementia-related illnesses. I still don't think you specifically answered Janet Finch-Saunders, so I'll ask this question with that in mind. What steps are you going to take to ensure that the Welsh NHS does not become the national COVID service? Thank you.

Prif Weinidog, mae effaith y pwyslais ar COVID-19 gan yr holl wasanaethau iechyd yn y DU wedi cael ei thrafod droeon yn y Siambr hon, fel yr ydym ni newydd ei glywed, ond, unwaith eto, er mwyn i bawb gael gwybod, mae elusennau canser yn amcangyfrif bod atgyfeiriadau ar gyfer sgrinio am ganser wedi gostwng gan 70 y cant. Nawr, gallai hyd yn oed person lleyg weld bod pwyslais y gwasanaeth iechyd ar COVID—mae hon yn drychineb sydd ar fin digwydd. Nawr, mae adroddiadau diweddar yn awgrymu bod COVID yn Rhif 19 yn y gynghrair o achosion marwolaeth yng Nghymru ym mis Medi. Mewn gwirionedd, y lladdwr mwyaf toreithiog oedd clefyd y galon a salwch yn gysylltiedig â dementia. Nid wyf i'n credu eich bod chi wedi ateb Janet Finch-Saunders yn benodol, felly gofynnaf y cwestiwn hwn gyda hynny mewn golwg. Pa gamau ydych chi'n mynd i'w cymryd i sicrhau nad yw GIG Cymru yn troi'n wasanaeth COVID cenedlaethol? Diolch.

Well, Llywydd, I completely disagree with the Member, because I think her suggestion is that we have somehow over-prioritised the treatment of coronavirus patients here in Wales. Last week, Public Health Wales reported that the two-thousandth patient in Wales to die from coronavirus was being reported in their statistics. I don't think those people or their families would agree with Mandy Jones that somehow we should have neglected the care of coronavirus patients in order to care for others. And she seems to deny the fact that there is a choice that has to be made here, because the health service cannot simply manage to do everything we are asking of it in a global pandemic and carry on as though the global pandemic were not taking place. It's very easy, where she sits, to think that easy choices of that sort can be made. They simply don't exist in the real world. They simply don't exist in the lives of the staff that we rely on to provide these services. The single biggest contribution that can be made to making sure that non-coronavirus care can be continued is to take coronavirus seriously. That's what she fails to do and she's doing it again this afternoon.

Wel, Llywydd, rwy'n anghytuno yn llwyr â'r Aelod, oherwydd rwy'n credu mai ei hawgrym hi yw ein bod ni rywsut wedi gor-flaenoriaethu triniaeth i gleifion coronafeirws yma yng Nghymru. Yr wythnos diwethaf, adroddodd Iechyd Cyhoeddus Cymru bod y ddwy filfed claf yng Nghymru i farw o coronafeirws yn cael ei adrodd yn eu hystadegau. Nid wyf i'n credu y byddai'r bobl hynny na'u teuluoedd yn cytuno â Mandy Jones y dylem ni rywsut fod wedi esgeuluso gofal cleifion coronafeirws er mwyn gofalu am bobl eraill. Ac mae'n ymddangos ei bod hi'n gwadu'r ffaith bod dewis y mae'n rhaid ei wneud yma, oherwydd, yn syml, ni all y gwasanaeth iechyd lwyddo i wneud popeth yr ydym ni'n ei ofyn ganddo mewn pandemig byd-eang a pharhau fel pe na byddai'r pandemig byd-eang yn digwydd. Mae'n hawdd iawn, o ble mae hi'n eistedd, meddwl y gellir gwneud dewisiadau hawdd o'r math hwnnw. Nid ydyn nhw'n bodoli yn y byd go iawn. Nid ydyn nhw'n bodoli ym mywydau'r staff yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw i ddarparu'r gwasanaethau hyn. Y cyfraniad unigol mwyaf y gellir ei wneud at wneud yn siŵr y gellir parhau â gofal nad yw'n ofal coronafeirws yw cymryd coronafeirws o ddifrif. Dyna mae hi'n methu â'i wneud ac mae hi'n ei wneud eto y prynhawn yma.

Rheoli'r Defnydd o Dân Gwyllt
Controlling the Use of Fireworks

4. Pa bwerau sydd gan Lywodraeth Cymru i reoli sut y defnyddir tân gwyllt? OQ55813

4. What powers does the Welsh Government have to control the use of fireworks? OQ55813

I thank Mike Hedges for that, Llywydd. The Welsh Government does not have any specific powers to control the use of fireworks. The sale and use of fireworks in Wales is governed by regulations under the Fireworks Act 2003. The power to make such regulations rests with UK Ministers.

Diolchaf i Mike Hedges am hynna, Llywydd. Nid oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw bwerau penodol i reoli'r defnydd o dân gwyllt. Rheolir gwerthu a defnyddio tân gwyllt yng Nghymru gan reoliadau o dan Ddeddf Tân Gwyllt 2003. Gweinidogion y DU sy'n gyfrifol am wneud rheoliadau o'r fath.

Can I thank the First Minister for his answer and clarification of where powers reside? Firstly, I have no problem with fireworks on 5 November, an organised fireworks display, either on 5 November or for events like the Chinese new year and Diwali. My concern is around the all-year use of fireworks, which affect some young children, some elderly, and especially some military personnel, who could be re-traumatised by hearing an unexpected explosion, as well as the effect it has on animals. I also have concerns about the effect it has on air quality. What representation has the Welsh Government made to strengthen the Fireworks Act?

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ateb a'i eglurhad o gan bwy y mae'r pwerau? Yn gyntaf, nid oes gen i unrhyw broblem gyda thân gwyllt ar 5 Tachwedd, arddangosfa tân gwyllt wedi'i threfnu, naill ai ar 5 Tachwedd neu ar gyfer digwyddiadau fel y flwyddyn newydd Tsieineaidd a Diwali. Mae fy mhryder i ynghylch y defnydd o dân gwyllt drwy gydol y flwyddyn, sy'n effeithio ar rai plant ifanc, rhai pobl oedrannus, ac yn enwedig rhai personél milwrol, a allai gael eu hail-drawmateiddio o glywed ffrwydrad annisgwyl, yn ogystal â'r effaith y mae'n ei chael ar anifeiliaid. Mae gen i bryderon hefyd am yr effaith y mae'n ei chael ar ansawdd yr aer. Pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu gwneud i gryfhau'r Ddeddf Tân Gwyllt?

I thank Mike Hedges for that. He rightly draws attention to the adverse impact on a whole range of individuals and other causes in our society of the irresponsible use of fireworks. Now, I know that Mike Hedges will know that the House of Commons Petitions Committee reported on the sale and use of fireworks towards the end of last year. On 14 January, my colleagues Lesley Griffiths and Hannah Blythyn wrote jointly to the UK Minister responsible for responding to that Petitions Committee report. We urged them to accept the recommendations of the report and we offered to work jointly with the UK Government on a range of issues. We specifically asked for a dialogue on reviewing local authority powers in this area; we asked for a review of decibel limits; and we pointed to the particular issue of online sales that are currently barely covered at all by the 2003 regulatory regime.

Llywydd, I've seen since that the Scottish Government has committed to introducing legislation in the Scottish Parliament, using powers that they have that we don't, and their prescription for the introduction of mandatory conditions where fireworks are purchased, restricting the times of day when fireworks can be sold, restricting the days and times where fireworks can be set off, and introducing no-firework areas or zones. All of those seem to me sensible measures, and we will continue to advocate for them, because if they were introduced on a whole-UK basis, Wales would certainly benefit. 

Diolchaf i Mike Hedges am hynna. Mae'n tynnu sylw yn briodol at yr effaith niweidiol ar amrywiaeth eang o unigolion ac achosion eraill yn ein cymdeithas o'r defnydd anghyfrifol o dân gwyllt. Nawr, gwn y bydd Mike Hedges yn gwybod bod Pwyllgor Deisebau Tŷ'r Cyffredin wedi adrodd ar werthu a defnyddio tân gwyllt tuag at ddiwedd y llynedd. Ar 14 Ionawr, ysgrifennodd fy nghyd-Weinidogion Lesley Griffiths a Hannah Blythyn ar y cyd at Weinidog y DU sy'n gyfrifol am ymateb i'r adroddiad hwnnw gan y Pwyllgor Deisebau. Fe'u hanogwyd gennym i dderbyn argymhellion yr adroddiad gan gynnig cydweithio â Llywodraeth y DU ar amrywiaeth o faterion. Fe wnaethom ni ofyn yn benodol am ddeialog ar adolygu pwerau awdurdodau lleol yn y maes hwn; fe wnaethom ni ofyn am adolygiad o derfynau desibelau; ac fe wnaethom ni dynnu sylw at fater penodol gwerthiannau ar-lein nad yw braidd yn cael sylw o gwbl ar hyn o bryd o dan trefn reoleiddio 2003.

Llywydd, rwyf i wedi gweld ers hynny bod Llywodraeth yr Alban wedi ymrwymo i gyflwyno deddfwriaeth yn Senedd yr Alban, gan ddefnyddio pwerau sydd ganddyn nhw nad ydyn nhw gennym ni, a'u presgripsiwn ar gyfer cyflwyno amodau gorfodol ar ble y ceir prynu tân gwyllt, cyfyngu ar yr adegau o'r dydd pan geir gwerthu tân gwyllt, cyfyngu ar y diwrnodau a'r amseroedd y ceir cynnau tân gwyllt, a chyflwyno ardaloedd neu barthau dim tân gwyllt. Mae'r rheini i gyd yn ymddangos i mi fel mesurau synhwyrol, a byddwn yn parhau i ddadlau drostyn nhw, oherwydd pe bydden nhw'n cael eu cyflwyno ar sail y DU gyfan, byddai Cymru yn sicr yn elwa.

14:15

Thank you for that answer, First Minister. I think it is important that action is taken to curtail the use of fireworks. There's no doubt in my mind that they've become a more frequent problem, it seems to me, from around the end of Halloween all the way through to the new year. And we know, as Mike Hedges has quite rightly pointed out, that it's not just pets, it's not just livestock, wildlife or young children, but our military personnel, in particular those with post-traumatic stress disorder, can suffer considerable harm, and it can trigger all sorts of awful memories for them.

Can I ask you, in the meantime, if Wales doesn't have the powers to take more concerted action, what work the Welsh Government will do in order to promote the responsible use of fireworks through things like guidance, which can be disseminated, then, to particularly those who organise events where fireworks are going to be let off? I think that these are useful things that could be done by the Welsh Government with its existing powers, and also, of course, there's the need to educate young people in our schools. We often talk about the dangers of fireworks in our schools for young people, but we don't often talk about the impact that using them has on other people. I think that that is something that perhaps could be done.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod camau yn cael eu cymryd i leihau'r defnydd o dân gwyllt. Does dim amheuaeth yn fy meddwl i eu bod nhw wedi dod yn broblem fwy rheolaidd, mae'n ymddangos i mi, o tua diwedd Calan Gaeaf yr holl ffordd drwodd i'r flwyddyn newydd. Ac rydym ni'n gwybod, fel y mae Mike Hedges wedi ei nodi yn gwbl briodol, nad anifeiliaid anwes yn unig, nad da byw, bywyd gwyllt neu blant ifanc yn unig, ond gall ein personél milwrol, yn enwedig y rhai sydd ag anhwylder straen wedi trawma, ddioddef niwed sylweddol, a gall sbarduno pob math o atgofion ofnadwy iddyn nhw.

A gaf i ofyn i chi, yn y cyfamser, os nad oes gan Gymru y pwerau i weithredu yn fwy pendant, pa waith fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud er mwyn hyrwyddo'r defnydd cyfrifol o dân gwyllt trwy bethau fel canllawiau, y gellir eu dosbarthu, wedyn, yn enwedig i'r rhai sy'n trefnu digwyddiadau lle bydd tân gwyllt yn cael eu cynnau? Rwy'n credu bod y rhain yn bethau defnyddiol y gallai Llywodraeth Cymru eu gwneud gyda'i phwerau presennol, a hefyd, wrth gwrs, mae angen addysgu pobl ifanc yn ein hysgolion. Rydym ni'n aml yn sôn am beryglon tân gwyllt yn ein hysgolion ar gyfer pobl ifanc, ond nid ydym ni'n sôn yn aml am yr effaith y mae eu defnyddio yn ei chael ar bobl eraill. Rwy'n credu bod hynny yn rhywbeth efallai y gellid ei wneud.

Llywydd, I agree with all the points that the Member has made. What we want to see is responsible use of fireworks. As it happens, I quite like a good firework display myself; I enjoy seeing one. But you want to do it in a way that doesn't cause the unintended harms that Darren Millar has referred to. 

We have worked with our local authorities and our police here in Wales on the enforcement powers that they have. I know that the Member will be interested that reports from the four Welsh police forces after last week suggest quite a difference between those forces that essentially police rural areas, who reported a quiet bonfire night with very little calls on their services, and some far, far more difficult moments in the South Wales Police and Gwent Police areas, with utterly unacceptable attacks on firefighters and on police officers when called to deal with untoward incidents.

We did work with the UK Government in the run-up to this bonfire night on a promotion campaign trying to persuade people to use fireworks properly and responsibly. I'm very happy to go on doing more of that, but I do think that there is a regulatory issue here. The 2003 Act was put on the statute book because of the aftermath of the millennium, when the widespread use of fireworks appeared to carry on in the years immediately after it in a not-very-acceptable way. So, the 2003 regulations did help to put some shape around that and to bear down on the worst excesses. If we're seeing that beginning to happen again, then looking again at the regulations and doing more to make sure that fireworks are responsibly sold and responsibly used, I think, would be a very good use of Government time.

Llywydd, rwy'n cytuno â'r holl bwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud. Yr hyn yr ydym ni eisiau ei weld yw defnydd cyfrifol o dân gwyllt. Fel mae'n digwydd, rwy'n eithaf hoff o arddangosfa tân gwyllt dda fy hun; rwy'n mwynhau gweld un. Ond rydych chi eisiau ei wneud mewn ffordd nad yw'n achosi'r niwed anfwriadol y mae Darren Millar wedi cyfeirio ato.

Rydym ni wedi gweithio gyda'n hawdurdodau lleol a'n heddlu yma yng Nghymru ar y pwerau gorfodi sydd ganddyn nhw. Gwn y bydd gan yr Aelod ddiddordeb yn y ffaith fod yr adroddiadau gan bedwar heddlu Cymru ar ôl yr wythnos diwethaf yn awgrymu cryn wahaniaeth rhwng y lluoedd hynny sy'n plismona ardaloedd gwledig mwy neu lai, a adroddodd noson tân gwyllt dawel heb fawr ddim gofynion ar eu gwasanaethau, a rhai adegau llawer mwy anodd yn ardaloedd Heddlu De Cymru a Heddlu Gwent, gydag ymosodiadau cwbl annerbyniol ar ddiffoddwyr tân ac ar swyddogion heddlu pan alwyd arnynt i ymdrin â digwyddiadau anweddaidd.

Buom yn gweithio gyda Llywodraeth y DU yn y cyfnod cyn y noson tân gwyllt hon ar ymgyrch hyrwyddo yn ceisio perswadio pobl i ddefnyddio tân gwyllt yn briodol ac yn gyfrifol. Rwy'n hapus iawn i barhau i wneud mwy o hynny, ond rwy'n credu bod mater rheoleiddio yn y fan yma. Rhoddwyd Deddf 2003 ar y llyfr statud oherwydd y cyfnod ar ôl y mileniwm, pan oedd yn ymddangos bod defnydd eang o dân gwyllt wedi parhau yn y blynyddoedd yn syth ar ei ôl mewn ffordd nad oedd yn dderbyniol iawn. Felly, roedd rheoliadau 2003 o gymorth i roi rhywfaint o ffurf o amgylch hynny ac i atal yr achosion gwaethaf o ormodedd. Os ydym ni'n gweld hynny yn dechrau digwydd eto, yna byddai edrych eto ar y rheoliadau a gwneud mwy i wneud yn siŵr bod tân gwyllt yn cael ei werthu yn gyfrifol ac yn cael ei ddefnyddio yn gyfrifol, rwy'n credu, yn ddefnydd da iawn o amser y Llywodraeth.

14:20

I'm grateful to the First Minister for the answers that he's already given. I mean, it's certainly the experience of parts of the region that I represent. I've had unprecedented calls this last week from places like Llanelli, Pontyberem, Kidwelly, where the unregulated use of fireworks may have been greater than would normally have been the case, because, of course, there were no formal displays. I was interested in what the First Minister said about the lack of powers, and obviously that's not something that can be changed quickly, and also in what the First Minister had to say about working with local authorities around enforcement, and with the police service. Can I ask the First Minister today to look again at that as we run up to the new year, which is another time when we get a lot of fireworks being used, to see if there is sufficient capacity and whether some additional resources might be needed, either by the police service or by local authorities, to enable them to effectively police these kinds of incidents? Because, as the First Minister has said in responding to others, this can be very distressing for individuals as well as for pets and livestock.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am yr atebion y mae eisoes wedi eu rhoi. Hynny yw, dyna brofiad rhannau o'r rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli yn sicr. Rwyf i wedi cael galwadau digynsail yr wythnos diwethaf o leoedd fel Llanelli, Pontyberem, Cydweli, lle gallai'r defnydd heb ei reoleiddio o dân gwyllt fod wedi bod yn fwy nag a fyddai wedi digwydd fel arfer, oherwydd, wrth gwrs, nad oedd unrhyw arddangosfeydd ffurfiol. Roedd gen i ddiddordeb yn yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog am y diffyg pwerau, ac mae'n amlwg nad yw hynny yn rhywbeth y gellir ei newid yn gyflym, a hefyd yn yr hyn a oedd gan y Prif Weinidog i'w ddweud am weithio gydag awdurdodau lleol o ran gorfodi, a chyda gwasanaeth yr heddlu. A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog heddiw edrych unwaith eto ar hynny wrth i ni agosáu at y flwyddyn newydd, sy'n adeg arall pan fyddwn ni'n gweld llawer o dân gwyllt yn cael ei ddefnyddio, i weld a oes digon o gapasiti ac a allai fod angen rhai adnoddau ychwanegol, naill ai gan wasanaeth yr heddlu neu gan awdurdodau lleol, i'w caniatáu i blismona'r mathau hyn o ddigwyddiadau yn effeithiol? Oherwydd, fel y mae'r Prif Weinidog wedi ei ddweud wrth ymateb i bobl eraill, gall hyn beri gofid mawr i unigolion yn ogystal ag i anifeiliaid anwes a da byw.

Yes, certainly, Llywydd, we will look to work with our police forces and our local authorities, learning the lessons from the recent days. Of course, we were in a firebreak period here in Wales, which added another layer into the complexity of this, but we will want to make sure. As I said, we've got a preliminary set of reports from all four police forces in Wales, we'll collect information from our local authorities as well, and see whether there is anything further we can do, working together, to plan and prepare for other parts of the year when fireworks are in widespread use.

Yn sicr, Llywydd, ein nod fydd gweithio gyda'n heddluoedd a'n hawdurdodau lleol, gan ddysgu'r gwersi o'r dyddiau diwethaf. Wrth gwrs, roeddem ni mewn cyfnod atal byr yma yng Nghymru, a ychwanegodd haen arall at gymhlethdod hyn, ond byddwn ni eisiau gwneud yn siŵr. Fel y dywedais, mae gennym ni gyfres ragarweiniol o adroddiadau gan bob un o'r pedwar heddlu yng Nghymru, byddwn yn casglu gwybodaeth gan ein hawdurdodau lleol hefyd, a chawn weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ni ei wneud, gan gydweithio, i gynllunio a pharatoi ar gyfer rhannau eraill o'r flwyddyn pan fydd tân gwyllt yn cael ei ddefnyddio yn eang.

First Minister, I too wish to emphasise the impact that fireworks have on people and pets each year. Bonfire night has become bonfire week in recent years, and fireworks have become increasingly more powerful. Combat veterans and pets live in fear during this period as quiet neighbourhoods resemble war zones. First Minister, what discussions have you had with the other Governments in the UK about restricting the use of fireworks to certain hours, for example, between 6 and 8 p.m. on 5 November, or, preferably, only allowing organised displays? Thank you.

Prif Weinidog, hoffwn innau hefyd bwysleisio'r effaith y mae tân gwyllt yn ei chael ar bobl ac anifeiliaid anwes bob blwyddyn. Mae noson tân gwyllt wedi troi'n wythnos tân gwyllt yn y blynyddoedd diwethaf, ac mae tân gwyllt wedi dod yn fwyfwy pwerus. Mae cyn-filwyr ac anifeiliaid anwes yn byw mewn ofn yn ystod y cyfnod hwn wrth i ardaloedd tawel ymdebygu i barthau rhyfel. Prif Weinidog, pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda'r Llywodraethau eraill yn y DU ynghylch cyfyngu'r defnydd o dân gwyllt i oriau penodol, er enghraifft, rhwng 6 ac 8 p.m. ar 5 Tachwedd, neu, yn ddelfrydol, caniatáu arddangosfeydd wedi eu trefnu yn unig? Diolch.

I thank Caroline Jones for that. We are in discussions with BEIS, the department in the UK Government, and indeed with the Scottish Government over their proposals. So, we're very keen to work with others on this issue. There are a range of different possible solutions, some of them that Caroline Jones referred to, but my understanding is that it is perfectly possible now to manufacture fireworks that don't have loud noises, so you can get the display without the adverse impacts that, as we heard from Darren Millar and others, have an impact on people suffering from post-traumatic stress disorder or animals or very young children, who can be very frightened indeed, more by the noise than by the sight of fireworks. If manufacturers can do that, then we may be able to bear down on the problem at source, as well as doing some of the other things that Members, this afternoon, have suggested.

Diolchaf i Caroline Jones am hynna. Rydym ni'n cynnal trafodaethau gyda'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn Llywodraeth y DU, ac yn wir gyda Llywodraeth yr Alban ynghylch eu cynigion. Felly, rydym ni'n awyddus iawn i weithio gydag eraill ar y mater hwn. Ceir amrywiaeth o wahanol atebion posibl, a chyfeiriodd Caroline Jones at rai ohonyn nhw, ond fy nealltwriaeth i yw ei bod hi'n berffaith bosibl erbyn hyn gweithgynhyrchu tân gwyllt nad ydynt yn gwneud synau uchel, felly gallwch chi gael yr arddangosfa heb yr effeithiau niweidiol sydd, fel y clywsom gan Darren Millar ac eraill, yn cael effaith ar bobl sy'n dioddef o anhwylder straen wedi trawma neu anifeiliaid neu blant ifanc iawn, sy'n gallu bod yn ofnus iawn yn wir, yn fwy oherwydd y sŵn nag oherwydd gweld tân gwyllt. Os gall gweithgynhyrchwyr wneud hynny, yna efallai y gallwn ni ddatrys y broblem yn ei tharddle, yn ogystal â gwneud rhai o'r pethau eraill y mae Aelodau, y prynhawn yma, wedi eu hawgrymu.

Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

5. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Gweinidogion y DU ynghylch gweithredu'r gronfa ffyniant gyffredin arfaethedig yn y dyfodol? OQ55821

5. What discussions has the Welsh Government had with UK Ministers regarding the future implementation of the proposed shared prosperity fund? OQ55821

Llywydd, minimal opportunities have been offered to discuss the shared prosperity fund with UK Ministers, despite requests to do so. We do not now expect this to be made good between now and the comprehensive spending review on 25 November.

Llywydd, ychydig iawn o gyfleoedd a gynigiwyd i drafod y gronfa ffyniant gyffredin gyda Gweinidogion y DU, er gwaethaf ceisiadau i wneud hynny. Nid ydym ni'n disgwyl bellach i hyn gael ei ddatrys rhwng nawr a'r adolygiad cynhwysfawr o wariant ar 25 Tachwedd.

Thank you, First Minister. I recently met with ColegauCymru to discuss the importance of the shared prosperity fund to the future funding of skills and apprenticeships, with, as you know, European funding having been a key driver of the skills agenda. There's real concern within the sector that without the same replacement funding it will be increasingly difficult for colleges to support local economies and wider society. We know that this is just one example of the harm caused by the lack of clarity and commitment from UK Ministers. First Minister, will your Government raise with your UK counterparts the concerns of the FE sector here in Wales?

Diolch, Prif Weinidog. Cefais gyfarfod yn ddiweddar â ColegauCymru i drafod pwysigrwydd y gronfa ffyniant gyffredin i ariannu sgiliau a phrentisiaethau yn y dyfodol, gan fod cyllid Ewropeaidd, fel y gwyddoch, wedi bod yn ysgogwr allweddol i'r agenda sgiliau. Ceir pryder gwirioneddol yn y sector y bydd yn fwyfwy anodd i golegau gefnogi economïau lleol a chymdeithas ehangach heb yr un faint o gyllid newydd ag a oedd ar gael o'r blaen. Rydym ni'n gwybod mai dim ond un enghraifft yw hon o'r niwed a achosir gan y diffyg eglurder ac ymrwymiad gan Weinidogion y DU. Prif Weinidog, a wnaiff eich Llywodraeth godi pryderon y sector addysg bellach yma yng Nghymru gyda'ch cymheiriaid ar lefel y DU?

14:25

Thank you, Vikki Howells. We will certainly do that. We do this at every opportunity. It falls on very deaf ears, Llywydd. The Welsh Affairs Committee of the House of Commons, chaired by a Conservative Welsh MP, said themselves that they were

'disappointed that the UK Government appears to have made negligible progress in developing its replacement for ESI funding and that its repeated promises of a consultation have failed to materialise, demonstrating a lack of priority.' 

Our colleague the Counsel General wrote to Robert Jenrick, the member of the Cabinet responsible for the shared prosperity fund, on 12 October, asking for a meeting to discuss matters in relation to education and all the other things that have been supported by EU funding in Wales. We're yet even to receive a reply, let alone to have a meeting.

And Vikki Howells is right, Llywydd, to point to the importance of this funding in our further education sector. And there it is not simply a matter of the quantum of money, but it's the fact that, under European funding, you had a seven-year multi-annual funding framework, so that if you're going to bring apprentices through the system, you can't do it in a single year, you need to be able to plan over years ahead, so that you can employ staff, you can develop facilities, you can offer guarantees to those young people. We don't know even how much money we have coming from next year, let alone the opportunity to have that guaranteed over the sort of period that we'd previously been able to enjoy with all the benefits that Vikki Howells noted.

Diolch, Vikki Howells. Byddwn yn sicr yn gwneud hynny. Rydym ni'n gwneud hyn ar bob cyfle a gawn ni. Nid yw'n cael gwrandawiad o gwbl, Llywydd. Dywedodd Pwyllgor Materion Cymreig Tŷ'r Cyffredin, dan gadeiryddiaeth AS Ceidwadol yng Nghymru, eu bod eu hunain yn:

siomedig ei bod yn ymddangos mai cynnydd bach iawn y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud o ran datblygu ei threfniadau newydd yn hytrach na chyllid ESI ac nad yw ei haddewidion mynych o ymgynghoriad wedi eu gwireddu, gan ddangos diffyg blaenoriaeth.

Ysgrifennodd ein cyd-Aelod y Cwnsler Cyffredinol, at Robert Jenrick, yr aelod Cabinet sy'n gyfrifol am y gronfa ffyniant gyffredin, ar 12 Hydref, yn gofyn am gyfarfod i drafod materion yn ymwneud ag addysg a'r holl bethau eraill a gefnogwyd gan gyllid yr UE yng Nghymru. Dydyn ni ddim hyd yn oed wedi cael ateb hyd yma, heb sôn am gael cyfarfod.

Ac mae Vikki Howells yn iawn, Llywydd, i dynnu sylw at bwysigrwydd y cyllid hwn yn ein sector addysg bellach. Ac nid mater o'r cwantwm arian yn unig ydyw yn hynny o beth, ond y ffaith bod gennych chi, o dan gyllid Ewropeaidd, fframwaith ariannu aml-flwyddyn saith mlynedd, felly os ydych chi'n mynd i ddod â phrentisiaid drwy'r system, allwch chi ddim gwneud hynny mewn un flwyddyn, mae angen i chi allu cynllunio dros flynyddoedd i'r dyfodol, fel y gallwch chi gyflogi staff, y gallwch chi ddatblygu cyfleusterau, y gallwch chi gynnig sicrwydd i'r bobl ifanc hynny. Dydyn ni ddim hyd yn oed yn gwybod faint o arian a fydd yn dod i ni o'r flwyddyn nesaf ymlaen, heb sôn am gael cyfle i sicrhau hynny dros y math o gyfnod yr oeddem ni wedi gallu ei fwynhau yn flaenorol gyda'r holl fanteision a nodwyd gan Vikki Howells.

TAW ar Gyfarpar Diogelu Personol
VAT on Personal Protective Equipment

6. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Thrysorlys y DU ynghylch TAW ar gyfarpar diogelu personol? OQ55832

6. What discussions has the First Minister had with the UK Treasury regarding VAT on personal protective equipment? OQ55832

I thank Joyce Watson for that, Llywydd. The Minister for Finance and Trefnydd wrote to the Financial Secretary to the Treasury on 30 October to ask that the decision to reinstate VAT on clinical PPE with effect from 1 November be urgently reconsidered.

Diolchaf i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Ysgrifennodd y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd at Ysgrifennydd Ariannol y Trysorlys ar 30 Hydref i ofyn i'r penderfyniad i ail-gyflwyno TAW ar gyfarpar diogelu personol clinigol o 1 Tachwedd gael ei ailystyried ar frys.

I thank you for that answer, but it's actually unthinkable that the UK Treasury would add VAT to PPE and the impact that that surcharge would have on small businesses across Wales who are rightly trying to do the right thing for their staff and for their customers to keep those people safe, and also for charities and third sector organisations, who are providing direct help to people in communities right across Wales, and again trying to keep those people safe. So, will you ask again the UK Treasury to not force this safety tax on Welsh businesses, charities and third sector organisations?

Diolchaf i chi am yr ateb yna, ond ni ellir amgyffred mewn gwirionedd y byddai Trysorlys y DU yn ychwanegu TAW at gyfarpar diogelu personol a'r effaith y byddai'r gordal hwnnw yn ei chael ar fusnesau bach ledled Cymru sy'n ceisio gwneud y peth iawn, a hynny'n briodol, ar gyfer eu staff ac ar gyfer eu cwsmeriaid er mwyn cadw'r bobl hynny yn ddiogel, a hefyd o ran elusennau a sefydliadau trydydd sector, sy'n darparu cymorth uniongyrchol i bobl mewn cymunedau ledled Cymru gyfan, ac unwaith eto yn ceisio cadw'r bobl hynny yn ddiogel. Felly, a wnewch chi ofyn unwaith eto i Drysorlys y DU i beidio â gorfodi'r dreth ddiogelwch hon ar fusnesau, elusennau a sefydliadau'r trydydd sector yng Nghymru?

Well, Llywydd, I thank Joyce Watson for that and entirely agree with her. It's unfathomable to me as to why the UK Government has decided that this is the right moment to add additional costs on to essential safety equipment. We are providing PPE on an industrial scale in the Welsh NHS and social care system: 440 million items of PPE already this year, of which 220 million have been provided to social care providers. It will cost, in the Welsh system alone, an extra £20 million, which is money now we don't have to provide services for cancer patients and cardiac patients or the other things that Members on the Conservative benches have been asking me about this afternoon. That money will now be handed back to the Treasury as a result of this decision.

But Joyce Watson is very right to point to the impact on small businesses and charities here in Wales, organisations that are really struggling during the pandemic, whose business model has been very badly affected by it, who are trying to do the right thing, who are spending money on PPE for their staff and sometimes for customers. Now they will be paying VAT. Andrew R.T. Davies suggested to me they'll just get it back. Well, small businesses that are not VAT registered won't get it back at all. Charities that are VAT exempt will not get it back at all. So, I'm glad to see him defend it. I'm glad to see that he thinks it's a good idea that a safety tax should be introduced here in Wales. It tells us a lot about the priorities of people on those benches, that they're willing to pontificate when they think it suits them and then, when something as ridiculous as this happens, they're prepared to defend it as well.

Wel, Llywydd, diolchaf i Joyce Watson am hynna ac rwy'n cytuno yn llwyr â hi. Nid wyf i'n gallu amgyffred pam mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu mai dyma'r adeg iawn i ychwanegu costau ychwanegol at gyfarpar diogelu hanfodol. Rydym ni'n darparu cyfarpar diogelu personol ar raddfa ddiwydiannol yn y GIG a'r system gofal cymdeithasol yng Nghymru: 440 miliwn o eitemau o gyfarpar diogelu personol eisoes eleni, a darparwyd 220 miliwn ohonyn nhw i ddarparwyr gofal cymdeithasol. Bydd yn costio, yn system Cymru yn unig, £20 miliwn yn ychwanegol, sy'n arian nad yw gennym ni nawr i ddarparu gwasanaethau i gleifion canser a chleifion cardiaidd na'r pethau eraill y mae Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr wedi bod yn fy holi amdanyn nhw y prynhawn yma. Bydd yr arian hwnnw yn cael ei ddychwelyd i'r Trysorlys bellach, o ganlyniad i'r penderfyniad hwn.

Ond mae Joyce Watson yn llygad ei lle i dynnu sylw at yr effaith ar fusnesau bach ac elusennau yma yng Nghymru, sefydliadau sy'n ei chael hi'n anodd iawn yn ystod y pandemig, y mae eu model busnes wedi ei effeithio yn wael iawn ganddo, sy'n ceisio gwneud y peth iawn, sy'n gwario arian ar gyfarpar diogelu personol i'w staff ac weithiau i gwsmeriaid. Byddan nhw'n talu TAW nawr. Awgrymodd Andrew R.T. Davies wrthyf y byddan nhw'n ei gael yn ôl. Wel, ni fydd busnesau bach nad ydyn nhw wedi'u cofrestru ar gyfer TAW yn ei gael yn ôl o gwbl. Ni fydd elusennau sydd wedi'u heithrio rhag TAW yn ei gael yn ôl o gwbl. Felly, rwy'n falch o'i weld yn ei amddiffyn. Rwy'n falch o weld ei fod yn credu ei fod yn syniad da y dylid cyflwyno treth diogelwch yma yng Nghymru. Mae'n dweud llawer wrthym ni am flaenoriaethau pobl ar y meinciau yna, eu bod nhw'n barod i bregethu pan fyddan nhw'n credu ei fod o fantais iddyn nhw ac yna, pan fydd rhywbeth mor hurt â hyn yn digwydd, maen nhw'n barod i amddiffyn hynny hefyd.

14:30
COVID-19 ym Merthyr Tudful
COVID-19 in Merthyr Tydfil

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y data diweddaraf am heintiau COVID-19 yn ardal awdurdod lleol Merthyr Tudful? OQ55843

7. Will the First Minister make a statement on the most recent COVID-19 infection data in the Merthyr Tydfil local authority area? OQ55843

Merthyr Tydfil local authority area has seen a high incidence of COVID-19 infection in recent weeks. The increase in incidence seen throughout Wales was the reason we introduced a firebreak. There are early signs of an incidence rate decrease in Merthyr Tydfil and elsewhere in Wales. 

Bu nifer fawr o achosion o haint COVID-19 yn ardal awdurdod lleol Merthyr Tudful yn ystod yr wythnosau diwethaf. Y cynnydd i nifer yr achosion a welwyd ledled Cymru oedd y rheswm dros i ni gyflwyno cyfnod atal byr. Ceir arwyddion cynnar o ostyngiad i nifer yr achosion ym Merthyr Tudful ac mewn mannau eraill yng Nghymru.

Thank you for that answer, First Minister. People are naturally relieved that we've now left the period of the firebreak. However, the data for Merthyr Tydfil does remain worrying. And while it's true, as you've already stated, that the initial indications from the firebreak appear positive in the area, we do need to continue behaving in ways that reduce the risk of infection, in the hope that, over the next two weeks, the positivity test rate continues to reduce. Like you, I'm certainly pressing that message at every opportunity. But also important, First Minister, were your comments yesterday that you're monitoring the success of the whole-town testing pilot in Liverpool, and I understand that active consideration is being given to this being done in Merthyr Tydfil. So, following on from your answer to Adam Price on this point earlier, can you confirm when we will get a decision on this, and when such a mass testing programme in Merthyr Tydfil specifically would be likely to start? And can you reassure me that discussions are taking place within Welsh Government about the logistical challenges of such a process and the many practical consequences that might arise, including ensuring that local authorities will have the adequate resources available to them to support such a programme, particularly in relation to track and trace and community support?

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae pobl yn naturiol yn teimlo rhyddhad ein bod ni bellach wedi gadael y cyfnod atal byr. Fodd bynnag, mae'r data ar gyfer Merthyr Tudful yn dal i beri pryder. Ac er ei bod hi'n wir, fel yr ydych chi eisoes wedi dweud, bod yr arwyddion cychwynnol o'r cyfnod atal byr yn ymddangos yn gadarnhaol yn yr ardal, mae angen i ni barhau i ymddwyn mewn ffyrdd sy'n lleihau'r risg o haint, yn y gobaith y bydd cyfradd y profion positif yn parhau i ostwng dros y pythefnos nesaf. Fel chithau, rwy'n sicr yn pwysleisio'r neges honno ar bob cyfle. Ond hefyd yn bwysig, Prif Weinidog, oedd eich sylwadau ddoe eich bod chi'n monitro llwyddiant y cynllun arbrofol profion tref gyfan yn Lerpwl, ac rwy'n deall bod ystyriaeth weithredol yn cael ei rhoi i wneud hyn ym Merthyr Tudful. Felly, yn dilyn eich ateb i Adam Price ar y pwynt hwn yn gynharach, a allwch chi gadarnhau pryd y cawn ni benderfyniad ynghylch hyn, a phryd y byddai rhaglen brofi dorfol o'r fath ym Merthyr Tudful yn benodol yn debygol o ddechrau? Ac a allwch chi fy sicrhau bod trafodaethau yn cael eu cynnal o fewn Llywodraeth Cymru am heriau logistaidd proses o'r fath a'r canlyniadau ymarferol niferus a allai godi, gan gynnwys sicrhau y bydd gan awdurdodau lleol yr adnoddau digonol ar gael iddyn nhw i gefnogi rhaglen o'r fath, yn enwedig o ran profi ac olrhain a chymorth cymunedol?

Llywydd, I thank Dawn Bowden for that, and thanks to her for everything I know she is doing, as are other colleagues, to get that message across to people in different communities in Wales that, while we all feel a relief at the end of the firebreak period, it's how we behave in these next two weeks that will be absolutely crucial. And if people turn a sense of relief into a sense of not doing the things that we all need to do, then we will simply lose all the benefits that we have achieved together through the way in which the firebreak period in Wales was observed. So, I thank her very much for everything she is doing to reinforce that message. 

I'm happy to confirm again that there is a planning team in place. It's led by Cwm Taf Morgannwg University Health Board. It's with the local authority, and its purpose is to plan for whole-borough testing in Merthyr. That team will be joined by three military planners on Thursday of this week. They will be individuals who have direct experience of what has been happening in Liverpool, and they'll bring all of that to that planning group. But it is still planning, and it's planning not simply for the testing, but as Dawn Bowden has said, for the aftermath of that testing, because when you find many, many more people who have tested positive, you need teams in the test, trace and protect system then to follow them up and make sure that they are properly advised. All of that needs to be in place in order to make sure that people in Merthyr, if that is where we have the first whole-town testing in Wales, get the service that they need. That's what that planning is designed to achieve. 

Llywydd, diolchaf i Dawn Bowden am hynna, a diolch iddi am bopeth y gwn ei bod hi'n ei wneud, fel y mae cyd-Aelodau eraill, i gyfleu'r neges honno i bobl mewn gwahanol gymunedau yng Nghymru, er ein bod ni i gyd yn teimlo rhyddhad ar ddiwedd y cyfnod atal byr, mai sut yr ydym ni'n ymddwyn yn y pythefnos nesaf hyn a fydd yn hollbwysig. Ac os bydd pobl yn troi synnwyr o ryddhad yn synnwyr o beidio â gwneud y pethau y mae angen i bob un ohonom ni eu gwneud, yna byddwn ni'n colli'r holl fuddion yr ydym ni wedi eu sicrhau gyda'n gilydd drwy'r ffordd y cydymffurfiwyd â'r cyfnod atal byr yng Nghymru. Felly, diolchaf yn fawr iawn iddi am bopeth y mae'n ei wneud i atgyfnerthu'r neges honno.

Rwy'n hapus i gadarnhau eto bod tîm cynllunio wedi'i sefydlu. Fe'i harweinir gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg. Mae gyda'r awdurdod lleol, a'i ddiben yw cynllunio ar gyfer profion bwrdeistref gyfan ym Merthyr. Bydd tri chynllunydd milwrol yn ymuno â'r tîm hwnnw ddydd Iau yr wythnos hon. Byddan nhw'n unigolion sydd â phrofiad uniongyrchol o'r hyn sydd wedi bod yn digwydd yn Lerpwl, a byddan nhw'n dod â hynny i gyd i'r grŵp cynllunio hwnnw. Ond cynllunio yw er hynny, a chynllunio nid yn unig ar gyfer y profion, ond fel y dywedodd Dawn Bowden, ar gyfer canlyniadau'r profion hynny, oherwydd pan fyddwch chi yn dod o hyd i lawer iawn yn fwy o bobl sydd wedi cael profion positif, mae angen timau arnoch yn y system profi, olrhain a diogelu i wneud gwaith dilynol arnyn nhw wedyn a gwneud yn siŵr eu bod nhw'n cael eu cynghori yn briodol. Mae angen i hynny i gyd fod ar waith er mwyn gwneud yn siŵr bod pobl ym Merthyr, os mai dyna lle y cawn ni'r profion tref gyfan cyntaf yng Nghymru, yn cael y gwasanaeth sydd ei angen arnyn nhw. Dyna'r hyn y bwriedir i'r cynllunio hwnnw ei gyflawni.

Cefnogi Ysgolion
Supporting Schools

8. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi ysgolion drwy'r pandemig COVID-19? OQ55846

8. How is the Welsh Government supporting schools throughout the COVID-19 pandemic? OQ55846

I thank Jayne Bryant for that, Llywydd. We continue to work with schools and local authorities to provide ongoing support based on the latest scientific and medical advice. The Minister for Education has published operational guidance for local authorities working with their schools to ensure schools remain as safe as possible.

Diolchaf i Jayne Bryant am hynna, Llywydd. Rydym ni'n parhau i weithio gydag ysgolion ac awdurdodau lleol i ddarparu cymorth parhaus yn seiliedig ar y cyngor gwyddonol a meddygol diweddaraf. Mae'r Gweinidog Addysg wedi cyhoeddi canllawiau gweithredu ar gyfer awdurdodau lleol sy'n gweithio gyda'u hysgolion i sicrhau bod ysgolion yn dal i fod mor ddiogel â phosibl.

Thank you for that answer, First Minister. The dedication and flexibility that the education sector has shown throughout this pandemic has been remarkable. Online learning, extensive health and safety protocols, bubbling, and the whole arrangement of school buildings has seen teachers and staff do everything in their power to ensure that pupils have as little disruption as possible. Despite these efforts, there are challenges. It's quite right that a lot of attention has been put on what that means for pupils in exam years, but there's an issue across all age groups, with early years and primary schools in particular seeing children needing to catch up on basic skills, and this is a problem across the UK. These are potential long-term consequences, ones that will be felt after we have finally passed the worst of the pandemic. I've no doubt that teachers will do all they can to support their pupils, but they will need significant support along the way. What plans does the Welsh Government have to address the progress gap in children's education, and what additional resources can we provide our schools to help them achieve this?

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'r ymroddiad a'r hyblygrwydd y mae'r sector addysg wedi eu dangos drwy gydol y pandemig hwn wedi bod yn rhyfeddol. Mae dysgu ar-lein, protocolau iechyd a diogelwch helaeth, swigod, a'r holl waith o drefnu adeiladau ysgolion wedi arwain at athrawon a staff yn gwneud popeth o fewn eu gallu i sicrhau bod cyn lleied â phosibl o darfu ar ddisgyblion. Er gwaethaf yr ymdrechion hyn, ceir heriau. Mae'n gwbl briodol bod llawer o sylw wedi ei roi i'r hyn y mae hynny yn ei olygu i ddisgyblion mewn blynyddoedd arholiad, ond ceir problem ar draws pob grŵp oedran, ac mae angen i'r blynyddoedd cynnar ac ysgolion cynradd yn arbennig ddal i fyny o ran sgiliau sylfaenol, ac mae hon yn broblem ledled y DU. Mae'r rhain yn ganlyniadau hirdymor posibl, rhai a fydd yn cael eu teimlo ar ôl i ni fynd heibio'r gwaethaf o'r pandemig o'r diwedd. Nid oes gen i unrhyw amheuaeth y bydd athrawon yn gwneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi eu disgyblion, ond bydd angen cymorth sylweddol arnyn nhw ar hyd y ffordd. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r bwlch cynnydd mewn addysg plant, a pha adnoddau ychwanegol allwn ni eu darparu i'n hysgolion i'w helpu i gyflawni hyn?

I thank Jayne Bryant for that question. Of course, at the heart of the Welsh Government's response is the Recruit, Recover and Raise Standards programme that my colleague the education Minister launched earlier in the year. That is designed to give schools the resources they need to recruit additional staff to deal with exactly the issues that Jayne Bryant has identified—the progress gap and the impact on learning that has taken place as a result of coronavirus. Now, my understanding is that schools are using that money in imaginative ways. They're recruiting new staff and new teaching assistants, but they're also extending the hours of part-time staff, deploying people in more flexible ways. And all of that is designed to do what Jayne Bryant has suggested, Llywydd—to make sure that the resources are there, financial and in staff terms, to make sure that those young people who've missed out on education through no fault of their own, because of the impact of the pandemic, can make good on that deficit as much as possible during what are still very challenging weeks that lie ahead.

Diolchaf i Jayne Bryant am y cwestiwn yna. Wrth gwrs, wrth wraidd ymateb Llywodraeth Cymru mae'r rhaglen Recriwtio, Adfer a Chodi Safonau a lansiwyd gan fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog addysg, yn gynharach eleni. Nod honno yw rhoi i ysgolion yr adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw i recriwtio staff ychwanegol i ymdrin â'r union faterion y mae Jayne Bryant wedi eu nodi—y bwlch cynnydd a'r effaith ar ddysgu sydd wedi digwydd o ganlyniad i'r coronafeirws. Nawr, fy nealltwriaeth i yw bod ysgolion yn defnyddio'r arian hwnnw mewn ffyrdd llawn dychymyg. Maen nhw'n recriwtio staff newydd a chynorthwywyr addysgu newydd, ond maen nhw hefyd yn ymestyn oriau staff rhan-amser, gan ddefnyddio pobl mewn ffyrdd mwy hyblyg. A bwriad hynny i gyd yw gwneud yr hyn y mae Jayne Bryant wedi ei awgrymu, Llywydd—gwneud yn siŵr bod yr adnoddau yno, yn ariannol ac o ran staff, gwneud yn siŵr bod y bobl ifanc hynny sydd wedi colli addysg heb fod unrhyw fai arnyn nhw eu hunain, oherwydd effaith y pandemig, yn gallu gwneud iawn am y diffyg hwnnw gymaint â phosibl yn ystod yr wythnosau anodd iawn sydd yn dal i fod o'n blaenau.

14:35
2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Mae'r datganiad hynny i'w wneud gan y Trefnydd, Rebecca Evans.

The next item is the business statement and announcement. I call on the Trefnydd, Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.

Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Since the impending lockdowns initiated by the Welsh Government, Business Wales has become a key source of information. Now, during the Committee for the Scrutiny of the First Minister last month, I raised the fact that the Business Wales website is not always providing accurate information, and this is really leading to confusion amongst many stressed business owners. Now, the First Minister welcomed this feedback about where things need to be done better, but there is an immediate need for some improvement. I have a number of businesses that have been required to provide extra information to Business Wales, but have not been advised by them how to do so. When they were applying for the funding grants available, in that very, very narrow window of opportunity, they were timed out after 20 minutes and unable to upload documents. Some obviously had poor broadband on the day and have been told, 'It's too late; it's closed, that window'. Others are complaining of extremely long waiting times on the phone. Yesterday, I had a member of staff phone Business Wales and, after an hour and 10 minutes, they gave up.

So, to establish whether the reports are correct, as I say, one of my team called them. The line was actually cut at 5 o'clock. I beg your pardon; it wasn't that my member of staff gave up—they carried on working, of course. But the line was cut at 5 p.m.. That is not satisfactory for business owners who are really, really struggling, Trefnydd. So, could you arrange for a statement to be made on the operating capabilities of Business Wales? I genuinely believe that this team may be overwhelmed and, as such, that we should be provided with regular updates in this Senedd as to how you are managing the huge business support responsibility, and when you can actually open a fund up—a meaningful fund—that will actually help to compensate for many of the losses of businesses that certainly mine—and I know it's applicable across Wales, Llywydd; you know, that people are really desperate for this support funding. Thank you.

Ers y cyfyngiadau symud a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru, mae Busnes Cymru wedi dod yn ffynhonnell wybodaeth allweddol. Nawr, yn ystod y Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog y mis diwethaf, fe godais i'r ffaith nad yw gwefan Busnes Cymru bob amser yn darparu gwybodaeth gywir, ac mae hyn yn arwain at ddryswch ymhlith llawer o berchnogion busnes sydd dan straen. Nawr, croesawodd y Prif Weinidog yr adborth hwn ynghylch lle mae angen gwneud pethau'n well, ond mae angen rhywfaint o welliant ar unwaith. Mae gennyf i nifer o fusnesau y bu'n ofynnol iddyn nhw ddarparu gwybodaeth ychwanegol i Fusnes Cymru, ond ni chawsant gyngor ganddyn nhw ynghylch sut i wneud hynny. Pan oeddent yn ymgeisio am y grantiau cyllido a oedd ar gael, yn ystod y cyfnod cul iawn hwnnw, daeth eu hamser i ben ar ôl 20 munud ac nid oedd yn bosibl iddynt uwchlwytho dogfennau. Mae'n amlwg fod gan rai ohonyn nhw fand eang gwael ar y diwrnod a chawsant wybod ei bod yn rhy hwyr a bod y ffenestr wedi cau. Mae eraill yn cwyno ynghylch amseroedd aros hir iawn ar y ffôn. Ddoe, gofynnais i aelod o staff ffonio Busnes Cymru ac, ar ôl awr a 10 munud, fe roddwyd y gorau iddi.

Felly, er mwyn gwneud yn siŵr fod yr adroddiadau'n gywir, fel y dywedais i, rhoddodd un o fy nhîm i alwad iddyn nhw. Ond daeth y llinell i ben yn sydyn am 5 o'r gloch. Mae'n ddrwg gennyf; nid oedd yr aelod o fy staff i wedi rhoi'r gorau iddi—roedd e'n parhau i weithio, wrth gwrs. Ond daeth y llinell i ben am 5 p.m. Nid yw hynny'n foddhaol i berchnogion busnes sy'n ei chael hi'n wirioneddol anodd, Trefnydd. Felly, a allech chi drefnu i ddatganiad gael ei wneud am alluoedd gweithredu Busnes Cymru? Rwy'n wirioneddol gredu bod y tîm hwn yn cael ei orlethu ac, oherwydd hynny, dylem gael yr wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd yn y Senedd hon ynghylch sut yr ydych chi'n rheoli'r cyfrifoldeb enfawr am gymorth busnes, a phryd y gallwch chi agor cronfa—cronfa ystyrlon—a fydd yn helpu i wneud yn iawn am lawer o golledion busnesau fel fy rhai i, yn sicr—a gwn  fod hyn yn berthnasol ledled Cymru, Llywydd; mae taer angen y cyllid cymorth hwn ar bobl. Diolch.

I thank Janet Finch-Saunders for raising that issue. Of course, colleagues will all be aware that the Welsh Government has put in place by far the most generous support package for businesses anywhere in the UK. But we're obviously very aware that not every business has been able to benefit from it. Last week, the Minister for economy and transport answered a topical question for some time on this particular issue, and was able to set out his response to some of the issues that Janet Finch-Saunders has raised. And of course, tomorrow, he has oral questions again in the Chamber. I've just checked, and there are numerous opportunities there for him to update on the economic support for business as well. And of course, there was a written report last week that was provided by the Minister for economy and transport as well. If you'd like to share with me some of those further examples, I'd be happy to look into them with the Minister for economy and transport. But clearly, like every other part of the public service, Business Wales is very stretched at the moment—the people working there are working really hard, under very difficult conditions. I do appreciate the huge volume of pressure that they're under. It just really represents the huge volume of pressure that the businesses in Wales are under. But we constantly strive to improve the service and the offer to business, so any comments that colleagues such as Janet Finch-Saunders would wish to make will be helpful. 

Diolch i Janet Finch-Saunders am godi'r mater hwnnw. Wrth gwrs, bydd cydweithwyr yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi yn ei le y pecyn cymorth mwyaf hael i fusnesau unrhyw le yn y DU. Ond rydym yn amlwg yn ymwybodol iawn nad yw pob busnes wedi gallu elwa ohono. Yr wythnos diwethaf, atebodd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth gwestiwn amserol am beth amser ar y mater penodol hwn, ac roedd wedi gallu nodi ei ymateb i rai o'r materion a godwyd gan Janet Finch-Saunders. Ac wrth gwrs, yfory, mae ganddo gwestiynau llafar eto yn y Siambr. Rwyf newydd edrych, ac mae nifer o gyfleoedd yno iddo roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch y cymorth economaidd i fusnesau hefyd. Ac wrth gwrs, roedd adroddiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf wedi'i ddarparu gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth hefyd. Os hoffech rannu rhai o'r enghreifftiau eraill hynny gyda mi, byddwn i'n fodlon ymchwilio iddyn nhw gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Ond yn amlwg, fel pob rhan arall o'r gwasanaeth cyhoeddus, mae Busnes Cymru dan bwysau mawr ar hyn o bryd—mae'r bobl sy'n gweithio yno'n gweithio'n galed iawn, dan amodau anodd iawn. Rwy'n gwerthfawrogi'r pwysau enfawr sydd arnyn nhw. Mae'n wir yn cynrychioli'r pwysau enfawr sydd ar fusnesau yng Nghymru. Ond rydym ni'n ymdrechu'n gyson i wella'r gwasanaeth a'r cynnig i fusnesau, felly bydd unrhyw sylwadau y byddai cydweithwyr fel Janet Finch-Saunders yn dymuno'u gwneud yn ddefnyddiol.

14:40

Trefnydd, the Cwm Taf Morgannwg health board has very high rates of COVID-19, with the Merthyr area having the highest rate in the UK. Given these figures, I can't understand why we've not seen additional protective measures in our schools, where asymptomatic spread is taking place. Why are there no masks in the classroom? What is being done to reduce the risk of spread on school transport? How are we preventing children from passing on COVID-19 to their vulnerable relatives? Would weekly testing in schools, as well as the wider community, make sense, given that it's happening in Liverpool, where the rates are lower than we've got here? The view that the firebreak is over and we can now all return to normal is dangerous in an area like the Rhondda, where we see our local hospital at full capacity for intensive care beds and we are hearing talk of health services being withdrawn again. So, can we please have a statement outlining what additional support measures and finance can be made available to the areas that have the highest rates of COVID 19, and can we have that statement as a matter of urgency, please, Trefnydd? 

Trefnydd, mae gan fwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg gyfraddau uchel iawn o COVID-19, ac mae gan Ferthyr y gyfradd uchaf yn y DU. O ystyried y ffigurau hyn, ni allaf i ddeall pam nad ydym wedi gweld mesurau diogelu ychwanegol yn ein hysgolion, lle mae lledaeniad asymptomatig yn digwydd. Pam nad oes mygydau yn yr ystafell ddosbarth? Beth sy'n cael ei wneud i leihau'r risg o ledaenu ar gludiant i'r ysgol? Sut rydym yn atal plant rhag trosglwyddo COVID-19 i'w perthnasau sy'n agored i niwed? A fyddai profion wythnosol mewn ysgolion, yn ogystal â'r gymuned ehangach, yn gwneud synnwyr, o ystyried ei fod yn digwydd yn Lerpwl, lle mae'r cyfraddau'n is nag sydd gennym ni yma? Mae'r farn bod y cyfnod atal byr ar ben ac y gallwn ni i gyd ddychwelyd i normalrwydd yn awr yn beryglus mewn ardal fel y Rhondda, lle'r ydym yn gweld ein hysbyty lleol yn llawn o welyau gofal dwys ac yn clywed sôn am wasanaethau iechyd yn cael eu tynnu'n ôl eto. Felly, a gawn ni ddatganiad, os gwelwch yn dda, yn amlinellu pa fesurau cymorth ychwanegol a chyllid y byddai modd eu darparu i'r ardaloedd sydd â'r cyfraddau uchaf o COVID 19, ac a gawn ni'r datganiad hwnnw fel mater o frys, os gwelwch chi'n dda, Trefnydd?

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Thank you for raising that issue. The first related specifically to the support and the advice that is being provided to schools, and there were a series of quite detailed questions there, so I will ask the education Minister to write to you with more information about the guidance that is being provided to schools in relation to PPE and other efforts to keep children and their families safe, and the rationale that sits behind the advice that we've provided on those matters. Clearly, there'll be multiple opportunities to question both the First Minister and the health Minister on the specific issues in relation to the community to which Leanne Wood refers and that she represents. 

Diolch am godi'r mater hwnnw. Roedd y cyntaf yn ymwneud yn benodol â'r cymorth a'r cyngor sy'n cael eu darparu i ysgolion, ac roedd cyfres o gwestiynau eithaf manwl yno, felly gofynnaf i i'r Gweinidog Addysg ysgrifennu atoch gyda mwy o wybodaeth am y canllawiau sy'n cael eu darparu i ysgolion mewn cysylltiad â chyfarpar diogelu personol ac ymdrechion eraill i gadw plant a'u teuluoedd yn ddiogel, a'r rhesymeg sy'n sail i'r cyngor yr ydym wedi'i ddarparu ar y materion hynny. Yn amlwg, bydd sawl cyfle i holi'r Prif Weinidog a'r Gweinidog Iechyd am y materion penodol o ran y gymuned y mae Leanne Wood yn cyfeirio ati ac yn ei chynrychioli.

I would like to ask for two education statements. Firstly, a statement on free school meals expanding into school holidays. I know the Welsh Government has made a decision on Christmas and Easter of this year, but I think it's something we need to look at being done all the time, rather than just as a one-off. It's something I've been calling for since I was elected. And also, what consideration has been given to expanding the eligibility of free school meal provision? For many children, this is their main meal of the day. 

Secondly, I would like a Government statement on home schooling, to include local authorities having a joined-up approach across Wales to engage with their local home-educating community that develops services and is built on mutual trust and respect and will build positive relationships between local authorities and the home-educating community and will organise things like accessing exam centres—obviously not this year, but in normal years—for those who have been home schooled. 

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad addysg. Yn gyntaf, datganiad am brydau ysgol am ddim yn ehangu i wyliau ysgol. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud penderfyniad ar y Nadolig a'r Pasg eleni, ond rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae angen i ni edrych arno drwy'r amser, yn hytrach na dim ond fel rhywbeth untro. Mae'n rhywbeth yr wyf i wedi bod yn galw amdano ers cael fy ethol. A hefyd, pa ystyriaeth sydd wedi'i rhoi i ehangu cymhwysedd darpariaeth prydau ysgol am ddim? I lawer o blant, dyma eu prif bryd bwyd am y diwrnod.

Yn ail, hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar addysgu gartref, i gynnwys awdurdodau lleol yn defnyddio dull cydgysylltiedig ledled Cymru o ymgysylltu â'u cymuned addysgu gartref leol sy'n datblygu gwasanaethau ac sy'n seiliedig ar gyd-ymddiriedaeth a pharch, ac a fydd yn meithrin perthynas gadarnhaol rhwng awdurdodau lleol a'r gymuned addysgu gartref ac yn trefnu pethau fel cael mynediad i ganolfannau arholiadau— nid eleni, mae'n amlwg, ond mewn blynyddoedd arferol—i'r rhai sydd wedi cael eu haddysgu gartref.

Thank you to Mike Hedges for raising both of these important issues this afternoon. As he says, he has been a long-time advocate for the provision of free school meals outside of term time. I'm really pleased that the Welsh Government didn't need to have to respond to a campaign by Marcus Rashford to do the right thing. We did the right thing a long time ago, right at the start of this pandemic. In terms of the future, increasing the numbers eligible for free school meals would necessitate a change to the eligibility criteria, and that could potentially involve increasing the earned income threshold for those who are claiming universal credit and who also want to claim free school meals for their children. At the moment, we plan to maintain the threshold as it is until the end of the universal credit roll-out period, but clearly we will keep that under review.

As Mike Hedges says, it's so important that parents who home school their children have a good relationship with the local authority in the area in which they live. So, Welsh Government has provided £400,000 to local authorities for 2020-21 to provide support to home-educating families. That's been allocated on a pro rata basis, based on the number of known home-educated children in the authority, as reported to the pupil level annual school census data. So, Welsh Government is providing that information, but, as Mike Hedges says, ensuring that there is a good level of trust between both parties is absolutely essential.

Diolch i Mike Hedges am godi'r ddau fater pwysig hyn y prynhawn yma. Fel y dywed, mae ef wedi bod yn eiriolwr dros ddarparu prydau ysgol am ddim y tu allan i'r tymor ers amser maith. Rwy'n falch iawn nad oedd angen i Lywodraeth Cymru ymateb i ymgyrch gan Marcus Rashford i wneud y peth iawn. Gwnaethom ni'r peth iawn amser maith yn ôl, ar ddechrau'r pandemig hwn. O ran y dyfodol, byddai cynyddu'r niferoedd sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn golygu newid y meini prawf cymhwysedd, a gallai hynny o bosibl olygu cynyddu'r trothwy incwm ar gyfer y rhai sy'n hawlio credyd cynhwysol ac sydd hefyd eisiau hawlio prydau ysgol am ddim i'w plant. Ar hyn o bryd, rydym yn bwriadu cadw'r trothwy fel y mae tan ddiwedd y cyfnod cyflwyno credyd cynhwysol, ond mae'n amlwg y byddwn ni'n parhau i adolygu hynny.

Fel y dywedodd Mike Hedges, mae mor bwysig bod gan rieni sy'n addysgu eu plant gartref berthynas dda â'r awdurdod lleol yn yr ardal y maen nhw'n byw ynddi. Felly, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £400,000 i awdurdodau lleol ar gyfer 2020-21 i roi cymorth i deuluoedd sy'n addysgu gartref. Mae hynny wedi'i ddyrannu ar sail pro rata, yn seiliedig ar nifer y plant yn yr awdurdod sy'n hysbys eu bod yn cael eu haddysg yn y cartref, fel y cawsant eu hadrodd i ddata cyfrifiad blynyddol ysgolion ar lefel disgyblion. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn darparu'r wybodaeth honno ond, fel y dywed Mike Hedges, mae sicrhau bod lefel dda o ymddiriedaeth rhwng y ddwy blaid yn gwbl hanfodol.

14:45

Organiser, could I seek your assistance in seeking to address the quality of the answers the Welsh Government are giving to Members? I had some responses back last week that informed me that Ministers were going to write to me with their answers after sitting on them for about 10 days to a fortnight. They were pretty straightforward questions. One was asking where the data in the First Minister's briefing that compared Torfaen to Oldham came from. Now, I would have thought that, given that he talked about that in his press briefing, that information would be readily available, because obviously it could be cross-referenced. I fail to see why you'd sit on an answer for 10 days and then say that you're going to write to the Member. And the second was from the health Minister's briefing on 26 October—the press briefing, because that seems to be where most Members get their information from these days—about critical care beds. He referred to the extra critical care beds that would be made available to the Welsh NHS, and I posed a simple question: could he identify where these critical care beds would be allocated and which health boards would benefit from the extra capacity? Again, I received another answer saying that they would write to me with the answer when they felt able to.

Well, as both instances indicated information was used in a public press briefing, albeit for the press rather than for Members in this Parliament, I would have thought it would be relatively easy for the Welsh Government to provide those answers. It shows complete disdain for Members in this institution that these answers aren't being provided in a timely manner. Where the substantive answer could be enlarged, I fully accept a greater period of time might be required, but I've given you two instances there of relatively simple questions that could be answered readily, because the information has already been used in public press briefings. So, in your role as the organiser of Government business, could I seek your assistance in trying to clarify exactly how Welsh Government are going to up their game in addressing responses to Welsh parliamentary Members in this institution?

Trefnydd, a gaf i ofyn am eich cymorth wrth geisio mynd i'r afael ag ansawdd yr atebion y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi i Aelodau? Cefais rai ymatebion yn ôl yr wythnos diwethaf a chefais wybod bod Gweinidogion yn mynd i ysgrifennu ataf gyda'u hatebion nhw ar ôl eistedd arnyn nhw am tua 10 diwrnod i bythefnos. Roeddent yn gwestiynau eithaf syml. Roedd un yn gofyn o ble y daeth y data ym mriff y Prif Weinidog a oedd yn cymharu Torfaen ag Oldham. Nawr, byddwn i wedi tybio, o gofio iddo sôn am hynny yn ei friff i'r wasg, y byddai'r wybodaeth honno ar gael yn rhwydd, oherwydd mae'n amlwg bod modd ei chroesgyfeirio. Ni allaf weld pam y byddech chi'n eistedd ar ateb am 10 diwrnod ac yna'n dweud eich bod yn mynd i ysgrifennu at yr Aelod. Ac roedd yr ail gwestiwn yn deillio o sesiwn friffio'r Gweinidog Iechyd ar 26 Hydref—y briff i'r wasg, oherwydd mae'n ymddangos mai dyna lle mae'r rhan fwyaf o'r Aelodau yn cael eu gwybodaeth y dyddiau hyn—o ran gwelyau gofal critigol. Fe gyfeiriodd at y gwelyau gofal critigol ychwanegol a fyddai ar gael i GIG Cymru, a gofynnais i gwestiwn syml: a allai nodi ym mhle y byddai'r gwelyau gofal critigol hyn yn cael eu dyrannu a pha fyrddau iechyd fyddai'n elwa o'r gallu ychwanegol? Unwaith eto, cefais i ateb arall yn dweud y byddent yn ysgrifennu ataf gyda'r ateb pan oeddent yn teimlo y gallent wneud hynny.

Wel, oherwydd bod y ddau achos yn awgrymu bod gwybodaeth wedi'i defnyddio mewn sesiwn friffio i'r wasg gyhoeddus, er i'r wasg yn hytrach nag i Aelodau'r Senedd hon, byddwn i wedi tybio y byddai'n gymharol hawdd i Lywodraeth Cymru ddarparu'r atebion hynny. Mae'n dangos dirmyg llwyr i Aelodau'r sefydliad hwn nad yw'r atebion hyn yn cael eu darparu mewn modd amserol. Rwy'n derbyn yn llawn y gallai fod angen mwy o amser pe bai modd ei ehangu i fod yn ateb o sylwedd, ond rwyf  wedi rhoi dau achos ichi yna o gwestiynau cymharol syml y byddai wedi bod yn bosibl eu hateb yn rhwydd, oherwydd mae'r wybodaeth eisoes wedi'i defnyddio mewn sesiynau briffio i'r wasg gyhoeddus. Felly, yn eich swydd fel trefnydd busnes y Llywodraeth, a gaf i ofyn am eich cymorth wrth geisio egluro sut yn union y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i wella eu ffordd o fynd i'r afael ag ymatebion i Aelodau seneddol Cymru yn y sefydliad hwn?

I do note Andrew R.T. Davies's concerns this afternoon. I just think it's ridiculous to suggest that Welsh Government is sitting on answers. Welsh Government is working literally around the clock to try and address a global pandemic and the implications of it in Wales, and we are doing our best to provide answers in a timely manner. With regard to the two to which you refer, obviously I will seek to ensure that an answer is forthcoming as soon as possible. As I say, I've noted your comments, but we are doing our very best to provide answers as quickly as we possibly can.

Rwy'n nodi pryderon Andrew R.T. Davies y prynhawn yma. Rwy'n credu ei bod yn hurt awgrymu bod Llywodraeth Cymru yn eistedd ar atebion. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio o amgylch y cloc, yn llythrennol, i geisio mynd i'r afael â phandemig byd-eang a goblygiadau hynny yng Nghymru, ac rydym ni'n gwneud ein gorau i ddarparu atebion mewn modd amserol. O ran y ddau gwestiwn yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw, mae'n amlwg y ceisiaf i sicrhau bod ateb yn dod cyn gynted ag sy'n bosibl. Fel y dywedais, rwyf wedi nodi eich sylwadau, ond rydym ni'n gwneud ein gorau glas i ddarparu atebion cyn gynted ag y gallwn ni.

Minister, we're in such strange times at the moment, and sporting events are not immune from the impacts of the coronavirus measures, but it is important to look to the future with some hope. So, my thanks to keen cyclist Geraint Rowlands for his suggestion, which has led me to ask whether we can have a debate on hosting future major sports events in Wales and, in particular, with the three intersecting roads climbing from the Rhondda, the Afan and the Ogmore valleys over the breathtaking—literally breathtaking, and figuratively breathtaking—Bwlch, and the awesome Rhigos thrown in for good measure, as a natural post-glacial amphitheatre, which enhances the visual effect and the spectator appeal of cycling events, close to local population areas, could we in future bid to make this part of a future, epic Welsh stage of the cycling Tour of Britain, Minister? Let's have a debate on that.

Gweinidog, rydym ni mewn cyfnod mor rhyfedd ar hyn o bryd, ac nid yw digwyddiadau chwaraeon yn ddiogel rhag effeithiau'r mesurau coronaferirws, ond mae'n bwysig edrych tua'r dyfodol gyda rhywfaint o obaith. Felly, rwy'n diolch i'r beiciwr brwd Geraint Rowlands am ei awgrym, sydd wedi fy arwain i ofyn a gawn ni ddadl ar gynnal digwyddiadau chwaraeon mawr yng Nghymru yn y dyfodol? Ac yn benodol, gyda'r tair ffordd sy'n croestorri ei gilydd ac yn dringo o'r Rhondda, yr Afan a chymoedd Ogwr dros y Bwlch—sy'n llythrennol yn hollol syfrdanol—a'r Rhigos anhygoel yn cael ei gynnwys ar ben hynny, fel amffitheatr ôl-rewlifol naturiol, sy'n cyfrannu at yr effaith weledol a'r apêl i wylwyr digwyddiadau beicio, yn agos at ardaloedd poblog lleol, a gawn ni yn y dyfodol gynnig gwneud hyn yn rhan o gam epig Cymru o Daith Feicio Prydain, Gweinidog? Gadewch inni gael dadl ar hynny.

Thank you to Huw Irranca-Davies for reminding us that, actually, in this difficult time, we all need something to look forward to. I think that, before the pandemic, Wales was doing a wonderful job in terms of putting itself on the map as a major place to host major events and internationally important events. You'll be aware, of course, that we have hosted stages of the men's and women's Tour of Britain since 2010, and, over the years, stages of the race have been held right across Wales. Officials in Events Wales are working closely now with the race organisers to ensure that there is a fair geographical spread across the country. But I can assure Huw Irranca-Davies that officials will look at the suggestion that he has brought forward today to host a stage in the areas suggested, which are, as he says, very challenging routes indeed, and obviously they form part of the very successful Dragon Ride as well, which is one of the oldest and most iconic events of its type across the UK. So, I can reassure Huw Irranca-Davies that officials will look into that suggestion.

Diolch i Huw Irranca-Davies am ein hatgoffa bod angen rhywbeth arnom ni i gyd, mewn gwirionedd, i edrych ymlaen ato yn y cyfnod anodd hwn. Rwy'n credu bod Cymru, cyn y pandemig, yn gwneud gwaith gwych yn rhoi ei hun ar y map fel man pwysig i gynnal digwyddiadau mawr a digwyddiadau rhyngwladol pwysig. Byddwch chi'n ymwybodol, wrth gwrs, ein bod ni wedi cynnal camau o Daith Dynion a Merched Prydain ers 2010, a, thros y blynyddoedd, cafodd camau'r ras eu cynnal ledled Cymru. Mae swyddogion yn Digwyddiadau Cymru yn gweithio'n agos nawr gyda threfnwyr y ras i sicrhau bod dosbarthiad daearyddol teg ledled y wlad. Ond gallaf i sicrhau Huw Irranca-Davies y bydd swyddogion yn edrych ar yr awgrym a gyflwynwyd ganddo heddiw i gynnal cam yn yr ardaloedd a awgrymodd, sydd, fel y dywed, yn llwybrau heriol iawn, ac yn amlwg maen nhw'n rhan o'r Dragon Ride llwyddiannus iawn hefyd, sef un o'r digwyddiadau hynaf a mwyaf eiconig o'i fath ledled y DU. Felly, gallaf i sicrhau Huw Irranca-Davies y bydd swyddogion yn ymchwilio i'r awgrym hwnnw.

14:50

Trefnydd, I would like to call for a statement from the Minister for Health and Social Services regarding the Flying Start programme. I have been contacted by a prominent figure in Port Talbot who raised concerns regarding the future viability of the programme. Childcare facilities in Port Talbot have not seen an increase in the rates they are paid for providing care for the past four years, with many providers stating it's now becoming unsustainable. The programme cannot exist without these providers, and I'm sure that the Trefnydd will agree that business deserves to be adequately compensated for the services they provide, particularly as childcare providers have been hard hit by the pandemic. So, I would therefore be grateful if the Minister for health or his deputy could make a statement to this Chamber about the future of the Flying Start programme and whether providers will see any increase in their fees. Diolch yn fawr. 

Trefnydd, fe hoffwn i alw am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn â rhaglen Dechrau'n Deg. Mae rhywun amlwg ym Mhort Talbot wedi cysylltu â mi yn mynegi pryderon ynghylch hyfywedd y rhaglen i'r dyfodol. Nid yw cyfleusterau gofal plant ym Mhort Talbot wedi gweld cynnydd yng nghyfraddau eu tâl nhw am ddarparu gofal dros y pedair blynedd diwethaf, gyda llawer o ddarparwyr yn datgan bod y sefyllfa yn mynd yn anghynaladwy erbyn hyn. Ni all y rhaglen fodoli oni bai am y darparwyr hyn, ac rwy'n siŵr y bydd y Trefnydd yn cytuno bod busnes yn haeddu cael tâl sy'n ddigonol am y gwasanaethau y maen nhw'n eu cynnig, yn enwedig gan fod darparwyr gofal plant wedi cael eu taro'n arbennig o galed gan y pandemig. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe bai'r Gweinidog Iechyd neu ei ddirprwy yn rhoi datganiad i'r Siambr hon ynglŷn â dyfodol rhaglen Dechrau'n Deg ac a fydd darparwyr yn gweld unrhyw gynnydd yn eu harian nhw. Diolch yn fawr.

Thank you for raising this particular issue. Of course, throughout the pandemic, Welsh Government has provided a range of support, which childcare providers have been able to access—from paying for places that children weren't actually using in order to ensure that provision was continuing to be viable, to the provision of grants for parts of the sector as well. But clearly, again, we're not able to reach every single provider, so it would be really helpful if Caroline Jones would write to the health Minister regarding the specific cases that she's familiar with in Port Talbot in order for that to inform the thinking for the support for the sector as we move forward.

Diolch am godi'r mater penodol hwn. Wrth gwrs, drwy gydol y pandemig, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu ystod o gymorth, y bu modd i ddarparwyr gofal plant gael gafael arno—sy'n amrywio o dalu am leoedd nad oedd plant yn eu defnyddio ar gyfer sicrhau y bydd y ddarpariaeth yn para i fod yn hyfyw, i ddarparu grantiau ar gyfer rhannau o'r sector hefyd. Ond yn amlwg, unwaith eto, nid yw'n bosibl inni gyrraedd pob darparwr unigol, felly fe fyddai o werth mawr pe byddai Caroline Jones yn ysgrifennu at y Gweinidog Iechyd am yr achosion penodol hynny y mae hi'n gyfarwydd â nhw ym Mhort Talbot er mwyn i hynny lywio'r ystyriaeth a roddir i gefnogaeth i'r sector wrth inni symud ymlaen.

I wonder if I could ask for two statements from the Minister for Education, please, Trefnydd—I appreciate she's here today to hear the request. The first is about the registration of teachers in independent schools. I know this has been raised with you fairly recently, but because it's a safeguarding issue and you're fighting a very strong fight on safeguarding when it comes to the relationships and sexuality education element of the curriculum, I think it would be quite helpful for the Senedd to understand why this much easier task isn't a little higher up the agenda. 

And then, secondly, I wonder if we could have an update on teachers' induction, because we hear quite frequently that there's a weakness with teaching, and I'm sure that's not because teachers don't want to be good teachers. 

And then if I can extend it by one more, I would love a statement from the environment Minister on woodchip fires. It's been a few years since we've heard about major problems in my particular region, but we were promised at the time some changes to regulations that would empower either planning authorities or Natural Resources Wales, and so I'd just like to know what's actually happened on that front. Thank you.  

Tybed a gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan y Gweinidog Addysg, os gwelwch chi'n dda, Trefnydd—rwy'n gwerthfawrogi ei bod hi yn y fan hon heddiw i glywed y cais. Mae'r cyntaf yn ymwneud â chofrestru athrawon mewn ysgolion annibynnol. Rwy'n gwybod i hynny gael ei godi gyda chi'n weddol ddiweddar, ond gan ei fod yn fater o ddiogelu ac rydych chi'n brwydro'n gryf iawn o ran diogelu yng nghyd-destun elfen addysg cydberthnasau a rhywioldeb y cwricwlwm, rwy'n credu y byddai'n dra defnyddiol i'r Senedd gael deall pam na roddir lle mwy blaenllaw ar yr agenda i'r dasg hon sy'n llawer haws.

Ac yna, yn ail, tybed a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â sefydlu athrawon, gan ein bod ni'n clywed yn aml iawn y ceir gwendid o ran addysgu, ac rwy'n siŵr nad amharodrwydd athrawon i fod yn athrawon da yw achos hynny.

Ac yna os caf i ymestyn hyd at un arall, fe fyddwn i wrth fy modd cael datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd ar danau naddion pren. Mae sawl blwyddyn wedi mynd heibio ers inni glywed am broblemau mawr yn fy rhanbarth arbennig i, ond fe gawsom ni addewid bryd hynny am newidiadau i reoliadau a fyddai'n grymuso naill ai'r awdurdodau cynllunio neu Gyfoeth Naturiol Cymru, ac felly fe hoffwn i wybod beth sydd wedi digwydd yn hyn o beth mewn gwirionedd. Diolch.

As you said, the education Minister has been here to hear your requests for a statement on the regulation and registration of teachers in independent schools and the teachers' induction issues that you've described as well. And the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs will be watching on Zoom, but I'll make a point of also speaking to her and seeking that update for you on woodchip fires. 

Fel yr oeddech chi'n dweud, mae'r Gweinidog Addysg yn bresennol i glywed eich ceisiadau am ddatganiad ar reoleiddio a chofrestru athrawon mewn ysgolion annibynnol a'r materion o ran sefydlu athrawon y gwnaethoch chi eu disgrifio hefyd. Ac mae Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig yn gwylio ar Zoom, ond fe wnaf innau ymdrech i siarad â hi hefyd a cheisio'r wybodaeth ddiweddaraf honno i chi ynglŷn â thanau naddion pren.

3. Datganiad gan y Gweinidog Addysg: Ymdrin â chymwysterau yn 2021
3. Statement by the Minister for Education: The approach to qualifications in 2021

Item 3 on the agenda this afternoon is a statement by the Minister for Education on the approach to qualifications in 2021, and I call on the Minister, Kirsty Williams. 

Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw Datganiad gan y Gweinidog Addysg ar ymdrin â chymwysterau yn 2021, ac rwy'n galw ar y Gweinidog, Kirsty Williams.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Today, I want to share with you my policy decision on the approach to qualifications in Wales in 2021. As I do that, I would first like to thank Qualifications Wales and the independent review, chaired by Louise Casella, for their considered recommendations and advice to me. I have drawn equally on their thinking in coming to my position. Alongside this, I have met with headteachers and college leaders, universities, and with learners directly to hear their views. I have also looked carefully at the early analysis of the around 4,000 views expressed in the survey that the independent review undertook.  

Deputy Presiding Officer, this is a time like no other. I am providing clarity and certainty at as early a stage as possible, to set out a path that is deliverable and, crucially, is as resilient as possible to the uncertainties of the coming year. Again, this is an exceptional year, but exceptional in a different way to qualifications in 2020. This year’s exam cohorts were not only out of school and college during the summer term, but they have also already experienced inconsistencies in their learning experience during this term. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Heddiw, fe hoffwn i rannu fy mhenderfyniad polisi â chi ynglŷn â'r dull o ymdrin â chymwysterau yng Nghymru yn 2021. Wrth wneud hynny, fe hoffwn i ddiolch yn gyntaf i Cymwysterau Cymru a'r adolygiad annibynnol, dan gadeiryddiaeth Louise Casella, am eu hargymhellion a'u cyngor nhw i mi. Rwyf wedi cael fy arwain gan yr ystyriaethau yn y ddau adolygiad fel ei gilydd wrth imi ddod i'm penderfyniad i. Law yn llaw â hyn, rwyf wedi cyfarfod â phenaethiaid ac arweinwyr colegau, prifysgolion, a'r dysgwyr yn uniongyrchol i glywed eu barn nhw. Rwyf wedi edrych yn ofalus hefyd ar y dadansoddiad cynnar o oddeutu 4,000 o safbwyntiau a fynegwyd yn yr arolwg a ymgymerodd yr adolygiad annibynnol.

Dirprwy Lywydd, mae hwn yn gyfnod na welwyd ei debyg erioed. Rwyf am roi eglurder a sicrwydd ar gam mor gynnar â phosibl, i nodi llwybr y gellir ei droedio ac, yn hollbwysig, sy'n ddull mor gadarn ag sy'n bosibl o gofio'r ansicrwydd a all fod yn y flwyddyn sydd i ddod. Unwaith eto, mae hon yn flwyddyn eithriadol, ond yn eithriadol mewn ffordd wahanol i gymwysterau yn 2020. Roedd carfannau sydd i'w harholi eleni nid yn unig yn absennol o'r ysgol a'r coleg yn ystod tymor yr haf, ond maen nhw eisoes wedi gweld anghysondebau yn eu profiad nhw o addysg yn ystod y tymor hwn hefyd.

In some schools and colleges, COVID-19 has required pupils to self-isolate for weeks at a time. Some schools have, at times, even temporarily had to close. Other schools and colleges have been much more fortunate to date, but we cannot, I cannot, be confident as to what will happen for the rest of the school year. And it is this ongoing uncertainty and ensuring fairness, equity and well-being for learners that guide my thinking on qualifications for 2021.

My other key consideration is the need to provide time for good-quality teaching and learning experiences this year, to ensure that learners have the knowledge, the skills and the confidence to progress to their next stage. I want learners to be in school or college enjoying positive learning experiences, not just preparing for assessments. It is on this basis, and in line with the recommendation of both Qualifications Wales and the independent review, that I intend to direct Qualifications Wales that there should be no end-of-year exams for GCSE or AS-level qualifications for 2021. I can also confirm that it is my intention that there will be no final exams for A-level learners, who will follow a similar process as for GCSEs and AS qualifications. I have seen concerns that we cannot predict the status of the virus in the summer and, therefore, it could be difficult to physically hold exams, and it is true that there could be challenges. However, I must reiterate that the primary reason for my policy is down to fairness, and the time learners will spend in schools and colleges will have varied hugely. It is simply unfair to think that the exams could be conducted on a level playing field.

I have consulted with universities, who have highlighted that their priority is for students to have covered core aspects of their course. They have confirmed that they are used to accepting many different types of qualifications. They expect a transparent and robust approach that provides evidence of a learner’s knowledge and ability. And my intended approach does just that, as it is designed to maximise the time for teaching and learning. Instead of end-of-year exams, we intend to work with teachers and lecturers to take forward teacher-managed assessments. These should include assessments that will be externally set and marked, but delivered within a classroom environment under teacher supervision. Teachers will have flexibility as to when it is best to undertake them, in the context of results timetables. My expectation is that these will form the basis for centre-based outcomes, linked to an agreed national approach, providing consistency across Wales. It is my intention that this applies to GCSEs, AS-levels and A-levels approved by Qualifications Wales. The proposed approach to this will be developed by school and college leaders, and supported by Welsh Government and advised by Qualifications Wales and WJEC. In developing the centre-based outcome proposal, we intend to learn from the experiences of 2020 and be informed also by the second stage of the independent review's work. It is my policy intention that there will be a common approach across Wales through WJEC, providing transparency and rigour to assure universities and colleges of our approach.

Turing to vocational qualifications, as Members will be aware, the vocational qualification landscape is different. A significant amount of vocational learning is delivered on a roll-on, roll-off basis, with learners starting throughout the year. Most vocational qualifications taken by learners in Wales are also available in the other UK nations. To ensure consistency, I have asked Qualifications Wales to work closely with other regulators to ensure a pragmatic approach that works in learners’ interests and gives them clarity about the way forward. Guidance for vocational qualifications was published last month, which sets out the principles that awarding bodies must apply when making adaptations in response to the impact of COVID-19. This means that timetabled examinations for vocational qualifications for the summer series will continue in order to maintain a consistent approach across Wales, England and Northern Ireland. However, my officials and Qualifications Wales will keep this position under review and we will continue to work closely with other qualification regulators in light of the public health situation.

Today, I am also establishing a design and delivery advisory group of school and college leaders, the regulator and the awarding body. This group will be chaired by Geraint Rees and supported by Welsh Government officials. The group will not stray into individual organisational accountabilities, those of schools, the regulator or the awarding body, but they will develop policy proposals for our approach, including detailed proposals for the range of assessment and appeals processes. The regulator and awarding body for Wales will provide expertise to the group on assessment, and I expect to consider and confirm our policy direction by the end of December to provide time for implementation from January. The group will then, over the course of the year, advise me on the delivery of this package of work and I will expect to see our equalities priorities front and centre.

Deputy Presiding Officer, this remains a highly challenging year. I have set a course today that removes pressures from learners and provides clear time for teaching and learning. I look to our schools, colleges, qualifications bodies and the wider education sector to work co-operatively and collaboratively through the year to support our learners and enable them to progress with confidence. Diolch yn fawr.

Mewn rhai ysgolion a cholegau, mae COVID-19 wedi ei gwneud hi'n ofynnol i ddisgyblion hunanynysu am wythnosau ar y tro. Mae rhai ysgolion, ar adegau, wedi gorfod cau dros dro hyd yn oed. Mae ysgolion a cholegau eraill wedi bod yn llawer mwy ffodus hyd yn hyn, ond ni allwn ni, ni allaf i, fod yn hyderus ynghylch yr hyn wnaiff ddigwydd yn ystod gweddill y flwyddyn ysgol. A'r ansicrwydd parhaus hwn yn ogystal â sicrhau tegwch, cyfiawnder a lles i ddysgwyr sy'n llywio fy meddylfryd i o ran cymwysterau ar gyfer 2021.

Fy ystyriaeth allweddol arall i yw'r angen i neilltuo amser ar gyfer profiadau addysgu a dysgu o ansawdd da yn ystod y flwyddyn hon, i sicrhau bod yr wybodaeth gan y dysgwyr, ynghyd â'r sgiliau a'r hyder, i symud ymlaen i'w cam nesaf nhw. Rwy'n awyddus i ddysgwyr mewn ysgol neu goleg fod yn mwynhau profiadau addysgol cadarnhaol, nid dim ond yn paratoi ar gyfer asesiadau a hynny'n unig. Ar y sail hon, ac yn unol ag argymhelliad Cymwysterau Cymru a'r adolygiad annibynnol, rwy'n bwriadu dweud wrth Cymwysterau Cymru na ddylid cael arholiadau diwedd blwyddyn ar gyfer cymwysterau TGAU na Lefel AS ar gyfer 2021. Rwy'n gallu cadarnhau hefyd mai fy mwriad i yw na fydd yna unrhyw arholiadau terfynol ar gyfer disgyblion Lefel A, a fydd yn dilyn proses debyg i'r hyn a geir ar gyfer cymwysterau TGAU a Lefel AS. Rwyf wedi nodi pryderon na allwn ni ragweld beth fydd y sefyllfa o ran y feirws yn ystod yr haf ac, felly, fe allai fod yn anodd cynnal arholiadau yn ffisegol, ac mae'n wir y gallai hynny fod yn heriol. Eto i gyd, mae'n rhaid imi ailadrodd mai prif ddiben fy mholisi i yw sicrhau tegwch, ac fe fydd y cyfnodau o amser a dreulir gan ddysgwyr mewn ysgolion a cholegau wedi amrywio yn aruthrol. Mae'n annheg i gredu y gellid cynnal yr arholiadau ar unrhyw sail a fyddai'n cynrychioli tegwch i bawb.

Rwyf wedi ymgynghori â phrifysgolion, sydd wedi tynnu sylw at y ffaith mai eu blaenoriaeth nhw yw i fyfyrwyr fod wedi ymdrin ag agweddau hanfodol ar eu cyrsiau nhw. Maen nhw wedi cadarnhau eu bod yn gyfarwydd â derbyn llawer o wahanol fathau o gymwysterau. Maen nhw'n disgwyl dull tryloyw a chadarn sy'n dangos tystiolaeth o wybodaeth a gallu dysgwr. Ac mae fy null arfaethedig i o weithredu yn gwneud yn union hynny, gan iddo gael ei gynllunio i wneud yn fawr o'r amser ar gyfer addysgu a dysgu. Yn hytrach nag arholiadau ar ddiwedd blwyddyn, rydym ni'n bwriadu gweithio gydag athrawon a darlithwyr i ddatblygu asesiadau a reolir gan athrawon. Fe ddylai'r rhain gynnwys asesiadau a fydd yn cael eu gosod a'u marcio yn allanol, ond a gynhelir yn amgylchedd yr ystafell ddosbarth o dan oruchwyliaeth athrawon. Fe fydd gan athrawon hyblygrwydd o ran yr amser mwyaf addas i ymgymryd â nhw, yng nghyd-destun amserlenni'r canlyniadau. Fy nisgwyliad i yw y bydd y rhain yn sail i ganlyniadau sy'n cael eu cynnal mewn canolfannau, yn gysylltiedig â dull cenedlaethol cyffredin, gan sicrhau cysondeb ledled Cymru. Fy mwriad i yw i hyn fod yn berthnasol i gymwysterau TGAU, Lefel AS a Lefel A a gymeradwyir gan Cymwysterau Cymru. Fe fydd y dull arfaethedig o ymdrin â hyn yn cael ei ddatblygu gan arweinwyr ysgolion a cholegau, ac yn cael ei gefnogi gan Lywodraeth Cymru ac yn cael ei gyfarwyddo gan Cymwysterau Cymru a CBAC. Wrth ddatblygu'r cynnig ynglŷn â chanlyniadau wedi eu seilio ar ganolfan, rydym ni'n bwriadu dysgu o brofiadau 2020 ac fe gaiff ei lywio gan ail gam gwaith yr adolygiad annibynnol hefyd. Fy mwriad i o ran polisi yw y bydd dull cyffredin o weithredu ledled Cymru drwy gyfrwng CBAC, gan ddarparu tryloywder a thrylwyredd i sicrhau prifysgolion a cholegau o'n dull ni o weithredu.

Gan droi at gymwysterau galwedigaethol, fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r tirlun cymwysterau galwedigaethol yn wahanol. Fe gaiff swm sylweddol o ddysgu galwedigaethol ei gyflwyno ar sail mewn ac allan, gyda dysgwyr yn dechrau arni gydol y flwyddyn. Mae'r rhan fwyaf o gymwysterau galwedigaethol a gymerir gan ddysgwyr yng Nghymru ar gael yng ngwledydd eraill y DU hefyd. Ar gyfer sicrhau cysondeb, rwyf i wedi gofyn i Cymwysterau Cymru weithio'n agos gyda rheoleiddwyr eraill i sicrhau dull pragmatig sy'n gweithio er budd dysgwyr ac sy'n rhoi eglurder iddyn nhw ynglŷn â'r ffordd ymlaen. Fe gyhoeddwyd canllawiau ar gyfer cymwysterau galwedigaethol fis diwethaf, sy'n nodi'r egwyddorion y mae'n rhaid i gyrff dyfarnu eu cymhwyso wrth wneud addasiadau mewn ymateb i effaith COVID-19. Mae hyn yn golygu y bydd archwiliadau sydd wedi eu hamserlennu ar gyfer cymwysterau galwedigaethol ar gyfer cyfres yr haf yn parhau er mwyn cynnal dull cyson ledled Cymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon. Serch hynny, fe fydd fy swyddogion i a Cymwysterau Cymru yn parhau i adolygu'r sefyllfa hon ac fe fyddwn ni'n parhau i weithio'n agos gyda rheoleiddwyr cymwysterau eraill yng ngoleuni'r sefyllfa o ran iechyd y cyhoedd.

Heddiw, rwyf hefyd yn sefydlu grŵp cynghori dylunio a darparu o blith arweinwyr ysgolion a cholegau, y rheoleiddiwr a'r corff dyfarnu. Geraint Rees fydd cadeirydd y grŵp hwn ac fe'i cefnogir gan swyddogion Llywodraeth Cymru. Ni fydd y grŵp yn ymhél ag atebolrwydd sefydliadau unigol, atebolrwydd yr ysgolion, y rheoleiddiwr na'r corff dyfarnu, ond fe fydd yn datblygu cynigion polisi ar gyfer ein dull gweithredu ni, gan gynnwys cynigion manwl ar gyfer yr ystod o brosesau asesu ac apelio. Fe fydd rheoleiddiwr a chorff dyfarnu Cymru yn cynnig arbenigedd i'r grŵp ynglŷn ag asesu, ac rwy'n disgwyl gallu ystyried a chadarnhau cyfeiriad ein polisi erbyn diwedd mis Rhagfyr ar gyfer rhoi amser i'w weithredu o fis Ionawr ymlaen. Fe fydd y grŵp wedyn, yn ystod y flwyddyn, yn fy nghynghori i ar gyflawni'r pecyn gwaith hwn ac rwy'n disgwyl gweld ein blaenoriaethau cydraddoldeb ni wrth galon y cyfan.

Dirprwy Lywydd, mae hon yn parhau i fod yn flwyddyn heriol iawn. Rwyf wedi pennu llwybr heddiw sy'n tynnu'r pwysau oddi ar ddysgwyr ac yn rhoi amser clir i addysgu a dysgu. Rwy'n gofyn i'n hysgolion ni, ein colegau ni, ein cyrff cymwysterau ni a'r sector addysg yn fwy eang weithio ar y cyd ac yn gydweithredol drwy gydol y flwyddyn i gefnogi ein dysgwyr a'u galluogi nhw i fwrw ymlaen yn hyderus. Diolch yn fawr.

15:00

Can I begin as well by thanking Louise Casella and Qualifications Wales for the advice that they've given the Minister on this? I have to begin, though, by saying that while I was completely understanding of your position in wanting to issue a written statement a little earlier today so that schools would know that this is the way that you are proceeding, I'm deeply disappointed that The Sunday Times seems to have had hold of this story at least 48 hours before presenting it on the floor of this Chamber. Rumour has it that it was the result of an interview two weeks ago, but perhaps you can clarify that, Minister, because obviously—[Interruption.] Well, as a long-time Member of the opposition, I would have hoped that you would have realised how important it is to make statements of this nature on the floor of the Chamber.

Anyway, I'm glad to hear that you said it's an exceptional year. I wouldn't want to run away from the decision today as a precedent, when this is clearly a response to a particular set of challenges. Coronavirus, of course, is going to be with us for the foreseeable future, but the response to it just can't be a perpetual cycle of closing down year groups or even schools, so perhaps I think my first question would be whether you're making the argument for priority for the new vaccine to be offered to children and teachers. Now, obviously I understand it's early days as far as the progress of the vaccination is going, but perhaps you could give us a little bit of an insight into your thoughts on that to make sure that this kind of disruption is limited in the future, because I think what these reviews have revealed is that home learning and blended learning are really no equivalent of learning in a school.

The inconsistency of the experience of young people, and, to be fair, our teachers as well, that time out of school—it's been effectively pin-pointed in your decision today as a prime reason for dropping exams as we know them, and rather than the uncertainty about what the summer will look like, it's what we've already experienced that seems to be a driving force in this. So, I'm glad that you've gone with the Qualifications Wales proposal on the alternative to exams insofar as there's an external element to this, which I think—. Setting these assessments externally and marking them externally gives them a level of comparability, I think, with the traditional exams that we're more familiar with. So, in choosing this way forward, what consideration did you give to the content of these assessments having an identifiable similarity with what's gone before and therefore supporting the argument that I've just made that there's a level of comparability between years?

And while this was about fairness, equity and well-being for learners, as you highlighted in the statement today, how much consideration did you give to the well-being of teachers too? Because personally I think teachers have got plenty on their plate at the moment dealing with the catch-up, dealing with preparations for the curriculum, and the last thing I think they needed now was to be taking up time as major players in the design of a moderation system. So, how influential was Qualifications Wales's observation that getting a robust moderation system up and running, given this time, was pretty much impossible? But had there been time to introduce a system of moderation for centrally assessed grades, would that have been your preferred option? I'd also appreciate your early thoughts on how you think teachers might manage assessments within the classroom if a school, at a crucial time, has to either be suspended totally, or that year group has to be sent home. I can't really see this working online, so what's the alternative for that, if you've got a school year that can't sit a teacher-managed classroom-based assessment?

I think I just need to ask you something about the A-levels. I understand the reason you've given for why A-level students won't be sitting an exam of any kind, and I also hear what you said about the universities saying that they're used to this sort of thing, but what advice would you give your successor about making sure that universities stick to their word on this? Are there any thoughts about how their decisions—it's going to be next summer, isn't it—are likely to be monitored to make sure that they're sticking to their word?

And then finally on vocational qualifications, I'm really glad you mentioned these. I know this is a far more complicated picture because it's a UK picture, pretty much. I wonder if you could tell me what the response to the UK guidance issued about a month ago has been like, and also, to square this circle, the position of students studying for vocational qualifications primarily in colleges—their position will have been exactly the same as those studying for general qualifications in terms of disruption, and yet the presumption is they will be sitting exams in the summer. So, why are exams for these students fair when they're not fair for A-level students? Thank you.

A gaf innau ddechrau hefyd drwy ddiolch i Louise Casella a Cymwysterau Cymru am y cyngor y maen nhw wedi ei roi i'r Gweinidog ynglŷn â hyn? Mae'n rhaid imi ddechrau, serch hynny, drwy ddweud, er fy mod i'n deall eich safbwynt chi'n llwyr o ran dymuno cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ychydig yn gynharach heddiw fel y bydd ysgolion yn deall mai hon yw'r ffordd yr ydych chi'n bwrw ymlaen â hi, rwy'n siomedig iawn ei bod yn ymddangos bod y Sunday Times wedi cael gafael ar y stori hon o leiaf 48 awr cyn ei chyflwyno ar lawr y Siambr hon. Y sibrydion yw bod hynny o ganlyniad i gyfweliad bythefnos yn ôl, ond efallai y gwnewch chi egluro hynny, Gweinidog, oherwydd yn amlwg—[Torri ar draws.] Wel, yn Aelod hir sefydlog o'r wrthblaid, roeddwn i wedi gobeithio y byddech chi wedi sylweddoli pa mor bwysig yw hi inni wneud datganiadau o'r fath ar lawr y Siambr.

Beth bynnag am hynny, rwy'n falch o'ch clywed chi'n dweud bod hon yn flwyddyn eithriadol. Ni fyddwn i'n dymuno ffoi oddi wrth benderfyniad heddiw oherwydd ei fod yn gosod cynsail, pan mae'n amlwg mai ymateb yw hwn i gyfres benodol o heriau. Mae'r coronafeirws, wrth gwrs, yn mynd i fod gyda ni hyd y gellir rhagweld, ond ni ddylai'r ymateb iddo fod yn gylch parhaus o gau grwpiau blwyddyn neu ysgolion hyd yn oed. Felly, efallai mai fy nghwestiwn cyntaf, rwy'n credu, fyddai a ydych chi'n dadlau dros roi blaenoriaeth i blant ac athrawon wrth gynnig y brechlyn newydd. Nawr, mae'n amlwg fy mod i'n deall mai dyddiau cynnar iawn yw hi o ran cyflwyniad y brechiadau, ond efallai y gwnewch chi roi ychydig o ddealltwriaeth i ni o'ch barn chi am hynny i sicrhau bod tarfu fel hyn yn cael ei gyfyngu yn y dyfodol, oherwydd rwyf i o'r farn mai'r hyn a ddatgelodd yr adolygiadau hyn yw nad yw addysg yn y cartref na dysgu cyfunol yn cyfateb o gwbl i ddysgu mewn ysgol mewn gwirionedd.

Fe gafodd yr anghysondeb o ran profiad pobl ifanc, a'n hathrawon hefyd, a bod yn deg, yn y cyfnod hwnnw pan oedd yr ysgol ar gau—fe'i nodwyd i bob pwrpas yn eich penderfyniad chi heddiw yn brif reswm dros ddiddymu arholiadau fel yr ydym ni'n meddwl amdanynt. Ac yn hytrach na'r ansicrwydd ynghylch y sefyllfa y byddwn ni ynddi yn yr haf, mae'n ymddangos mai'r hyn a welwyd yn barod a fu'n ysgogydd i hyn. Felly, rwy'n falch eich bod chi wedi cytuno ar gynnig Cymwysterau Cymru o ran dewis amgen i arholiadau cyn belled ag y bydd yna elfen allanol yn hyn, sydd, yn fy marn i—. Mae gosod yr asesiadau hyn yn allanol a'u marcio nhw'n allanol yn rhoi cyfradd o gydraddoldeb iddyn nhw, rwy'n credu, â'r arholiadau traddodiadol yr ydym ni'n fwy cyfarwydd â nhw. Felly, wrth ddewis y ffordd hon ymlaen, pa ystyriaeth a wnaethoch chi ei rhoi i gynnwys yr asesiadau hyn o ran cydraddoldeb y gellir ei nodi â'r hyn sydd wedi bod o'r blaen ac felly'n cefnogi'r ddadl a wnes i gynne o ran cael cyfradd o gydraddoldeb rhwng blynyddoedd?

Ac er bod hyn yn ymwneud â thegwch, cyfiawnder a lles i ddysgwyr, fel yr oeddech chi'n ei ddweud yn eich datganiad heddiw, faint o ystyriaeth a roddwyd i les athrawon hefyd? Oherwydd yn bersonol rwyf i o'r farn fod gan yr athrawon ddigon ar eu plât ar hyn o bryd yn ceisio dal i fyny, ac yn ymdrin â pharatoadau ar gyfer y cwricwlwm, a'r peth olaf sydd ei angen arnyn nhw nawr, yn fy marn i, yw treulio amser yn cymryd rhan fawr yn nyluniad system gymedroli. Felly, pa mor ddylanwadol oedd sylw Cymwysterau Cymru ynglŷn â sefydlu system gymedroli gadarn, o ystyried y tro hwn ei bod hi bron yn amhosibl gwneud hynny? Ond pe bai amser i gyflwyno system gymedroli ar gyfer graddau a aseswyd yn ganolog, ai hwnnw fyddai eich dewis chi wedi bod? Fe fyddwn i'n falch o glywed eich syniadau cynnar chi ynglŷn â sut rydych chi'n credu y gallai athrawon reoli asesiadau yn y stafell ddosbarth os bydd yn rhaid cau ysgol, ar adeg dyngedfennol, naill ai'n gyfan gwbl neu ei bod yn rhaid anfon grŵp blwyddyn adref. Nid wyf i'n gweld hyn yn gweithio ar-lein mewn gwirionedd, felly beth yw'r dewis arall ar gyfer hynny, os oes gennych chi flwyddyn ysgol heb fod mewn sefyllfa i gael asesiad yn y stafell ddosbarth a reolir gan athrawon?

Rwy'n credu bod angen imi ofyn rhywbeth ichi am Lefel A. Rwy'n deall y rheswm a roddoch i egluro pam na fydd myfyrwyr Lefel A yn sefyll arholiad o unrhyw fath, ac rwy'n deall yr hyn y dywedasoch am y prifysgolion yn adrodd eu bod nhw wedi arfer â phethau o'r fath, ond pa gyngor a fyddech chi'n ei roi i'ch olynydd chi ynghylch sicrhau bod prifysgolion yn cadw eu gair yn hyn o beth? A oes unrhyw syniadau gennych o ran sut y mae eu penderfyniadau nhw—haf nesaf fydd hi, onid e—yn debygol o gael eu monitro i wneud yn siŵr eu bod nhw'n cadw at eu gair?

Ac yna'n olaf ynglŷn â chymwysterau galwedigaethol, rwy'n falch iawn eich bod chi wedi crybwyll y rhain. Rwy'n gwybod mai darlun llawer mwy cymhleth yw hwn gan ei fod yn ddarlun o'r DU, fwy neu lai. Tybed a wnewch chi ddweud wrthyf sut ymateb a fu i ganllawiau'r DU a gyhoeddwyd tua mis yn ôl, a hefyd, i sgwario'r cylch hwn, beth yw sefyllfa myfyrwyr sy'n astudio ar gyfer cymwysterau galwedigaethol mewn colegau yn bennaf—fe fyddan nhw wedi bod yn yr union sefyllfa o ran tarfu â'r rhai sy'n astudio ar gyfer cymwysterau cyffredinol, ac eto i gyd y rhagdybiaeth yw y byddan nhw yn sefyll arholiadau yn yr haf. Felly, pam mae arholiadau ar gyfer y myfyrwyr hyn yn deg pan nad ydyn nhw'n deg i fyfyrwyr Lefel A? Diolch.

15:05

Thank you, Deputy Presiding Officer, and can I thank Suzy Davies for those questions? Can I begin by saying that absolutely no disrespect was meant to Members of this Chamber with regard to an interview I gave The Sunday Times? The Member is quite right, that interview took place two weeks ago. I'm not clear why The Sunday Times decided to sit on the interview, and it was given to that paper in response to the publication of both sets of advice given to me, and what we gave the paper was a description, because they didn't understand the difference between the two sets of advice. That publication was beyond my control, but I assure you no disrespect was meant to Members of this Chamber, and as you will have read, if you read The Sunday Times story, there was a great deal of speculation, some of it quite obvious, given the similarity between both sets of advice in regard to—[Inaudible.]—and the story was wrong with regard to the decision I've made about A-levels. So, I just want to reassure the Chamber that no disrespect was meant by that, and it's a lesson for me.

The Member talked about the vaccine, and I understand why, because this has been an incredibly grim year for all of us and therefore even this chink of light at the prospect of the vaccine coming forward is something that we all want to grab a hold of in the circumstances we find ourselves in. Deputy Presiding Officer, I guess we're all grateful for those incredible minds across the world that are working so hard to try and develop that vaccine, but I just think we have to have a little bit of caution. There is still a long way to go, and the sheer scale of the challenges of distribution, even if we get to the point where a vaccine can be distributed, is really, really challenging, and the First Minister outlined some of those earlier.

With regard to the roll-out of that vaccine, then, clearly, we will be guided by the committee that provides advice to Governments across the UK as to the appropriate use of the vaccine, and it's simply too early to tell at this stage, but, clearly, vulnerable members of society, whether they be working in education or outside of education I'm sure will be a priority. What we're also looking at are alternative testing regimes to support education and help minimise the disruption and that's much more in the forefront of our minds, because that's a much more likely situation that we can implement sooner in Wales rather than the vaccine.

Suzy Davies says that the decision today demonstrates the challenges of blended learning, and how we have supported learners who find themselves outside of school. I think she is right to point out the fact that that situation is variable, and we continue to work with the education sector to iron out that variability. Only last week, during the firebreak, I'm aware of some schools that delivered the entirety of their timetable via live lessons; other schools weren't able to do that. But I'm sure the Member would admit—and if she listened to the headteacher that was on Radio Wales this morning—even when that blended learning is of the best quality, it is no substitute for being in school. And the problem that I face, and the problem that our teachers and our students face, is that we cannot guarantee how much time they will spend in front of their teachers. We have already seen huge amounts of variability. Some children, as I said, are very, very fortunate, have not been affected and they've been able to be in school all of the time. Other children—students I spoke to—have already endured four weeks of having to isolate because they've been in a bubble that has seen a positive case. So, it's not—. I agree we need to do better on blended learning, but that's not necessarily the reason for this driver today.

With regard to the nature of the assessments, it is really important that there is a variety of ways in which children are assessed. With regard to the nature and number of the assessments, that detail will be for the design and delivery group, as in response to the recommendation by Louise Casella's report, learning the lessons from last year of not doing something to the system, but actually working with the system to create a robust and equal and as fair a system as possible that is indeed mindful of teacher workload. There is a balance to be struck about empowering teachers in this process and, believe me, they want to be empowered, and there are lots of them that want to take on this role, but also to be mindful of the incredible pressure that they're already under simply keeping the doors open, and there's that balance to be struck between what other members of the education sector can do in Wales to support them in this work. 

The Member also talked about what happens if a group is out. Well, the externally set assessments will be made available to schools, but it will be for schools to decide, when they can, when those assessments should be undertaken, so there's a degree of flexibility there that should account for some of the public health challenges that we may face. With regard to universities, the universities were very clear with me what their priorities were. Firstly, that is learning, teaching and learning, and ensuring that students have the key knowledge and concepts to allow them to be successful when they get to university. And so therefore maximising the time for teaching and learning was very important for them; this system allows us to do that. The other important element was that there was an equality assurance, and that our regulator was happy to sign off on these proposals, and that is, again, the system that we have arrived at. 

With regard to vocational qualifications, we simply are not in the same position with vocational qualifications, given the nature that, as I said in my statement, the vast majority of Welsh students take qualifications that are shared with the rest of the UK, and are not actually regulated by our own regulator. Therefore, I am not able to order another country's regulator to act in a certain way. But that's why our regulator will continue to work with the Office of Qualifications and Examinations Regulation to ensure that the appropriate steps are taken, to ensure fairness in the vocational sectors as well, where we do not have control over our regulator's qualifications. 

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf ddiolch i Suzy Davies am y cwestiynau yna? A gaf i ddechrau drwy ddweud nad oeddwn i'n bwriadu dirmygu Aelodau'r Siambr hon o gwbl o ran y cyfweliad a roddais i i'r Sunday Times? Mae'r Aelod yn llygad ei lle, fe gynhaliwyd y cyfweliad hwnnw bythefnos yn ôl. Nid wyf i'n deall yn iawn pam wnaeth y Sunday Times oedi cyn cyhoeddi'r cyfweliad, ac fe'i rhoddwyd i'r papur hwnnw mewn ymateb i gyhoeddi dwy gyfres o gynghorion a roddwyd i mi, a'r hyn a roddwyd i'r papur oedd disgrifiad o hynny, oherwydd nid oedden nhw'n deall y gwahaniaeth rhwng y ddwy gyfres o gynghorion. Roedd cyhoeddi'r cyfweliad hwn y tu hwnt i'm rheolaeth i, ond fe allaf i eich sicrhau chi nad oeddwn i'n bwriadu dirmygu Aelodau'r Siambr hon mewn unrhyw ffordd, ac fel yr ydych chi wedi darllen, os ydych chi wedi darllen y stori yn y Sunday Times, roedd yna lawer iawn o ddyfalu, rhywfaint o hynny'n amlwg iawn, o gofio'r tebygrwydd rhwng y ddwy gyfres o gynghorion o ran—[Anghlywadwy.]—ac roedd y stori'n anghywir o ran y penderfyniad a wneuthum i o ran Lefel A. Felly, rwy'n awyddus i dawelu meddwl y Siambr nad oedd hynny'n golygu unrhyw amharch, ac fe ddysgais innau wers yn hynny o beth.

Fe soniodd yr Aelod am y brechlyn, ac rwy'n deall pam, oherwydd mae hon wedi bod yn flwyddyn sobr o ddigalon i bob un ohonom ac felly mae hyd yn oed y llygedyn hwn o oleuni ynglŷn â'r posibilrwydd y caiff brechlyn ei gyflwyno yn rhywbeth yr ydym i gyd yn awyddus i ddal ein gafael ynddo o dan yr amgylchiadau. Dirprwy Lywydd, rwy'n amau ein bod ni i gyd yn ddiolchgar am y doniau anhygoel hynny ledled y byd sydd wedi gweithio mor galed i geisio datblygu'r brechlyn hwnnw, ond rwy'n credu ei bod yn rhaid inni bwyllo ychydig bach. Mae llawer i'w wneud eto, ac mae maint y sialens o ran dosbarthu, hyd yn oed os byddwn ni'n cyrraedd y sefyllfa lle gellir dosbarthu brechlyn, yn wirioneddol heriol, ac fe amlinellodd y Prif Weinidog rai o'r rhain yn gynharach.

O ran cyflwyno'r brechlyn hwnnw, yn amlwg, rydym ni'n cael ein harwain gan y pwyllgor sy'n rhoi cyngor i Lywodraethau ledled y DU ynghylch defnyddio brechlyn yn briodol, ac mae'n rhy gynnar i ddweud ar hyn o bryd, ond, yn amlwg, fe fydd aelodau'r gymdeithas sy'n agored i niwed, os bydden nhw'n gweithio ym myd addysg neu'r tu allan i fyd addysg, rwy'n siŵr, yn cael blaenoriaeth. Yr hyn yr ydym ni'n edrych arno hefyd yw cyfundrefnau profi eraill ar gyfer cefnogi addysg a helpu i leihau'r tarfu ac mae hynny'n llawer mwy blaenllaw yn ein hystyriaethau ni, oherwydd mae honno'n sefyllfa sy'n llawer mwy tebygol y gallwn ni weithredu yn gynt arni yng Nghymru yn hytrach nag aros am y brechlyn.

Roedd Suzy Davies yn dweud bod y penderfyniad heddiw yn amlygu heriau dysgu cyfunol, a'n dull ni o gefnogi dysgwyr sy'n eu cael eu hunain y tu allan i'r ysgol. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod y sefyllfa honno'n amrywio, ac rydym yn parhau i weithio gyda'r sector addysg i ddatrys amrywioldeb hynny. Dim ond yr wythnos diwethaf, yn ystod y cyfnod atal byr, rwy'n ymwybodol bod rhai ysgolion wedi cyflwyno eu hamserlen gyfan drwy wersi byw; nid oedd ysgolion eraill mewn sefyllfa i allu gwneud hynny. Ond rwy'n siŵr y byddai'r Aelod yn cyfaddef—a phe bai hi wedi gwrando ar y pennaeth a oedd yn siarad ar Radio Wales y bore yma—hyd yn oed pan fo'r dysgu cyfunol hwnnw o'r ansawdd gorau, nid yw hynny'n cymryd lle cael bod mewn ysgol. A'r broblem sy'n fy wynebu i, a'r broblem y mae ein hathrawon a'n myfyrwyr ni'n ei hwynebu, yw na allwn ni warantu faint o amser y byddan nhw'n ei dreulio yng nghwmni eu hathrawon. Rydym eisoes wedi gweld llawer iawn o amrywioldeb. Mae rhai plant, fel y dywedais i, yn ffodus iawn, heb gael eu heffeithio ac maen nhw wedi gallu bod yn yr ysgol drwy'r amser. Mae plant eraill—myfyrwyr y bûm i'n siarad â nhw—wedi colli pedair wythnos eisoes oherwydd gorfod ynysu gan eu bod nhw mewn swigen a oedd wedi bod ag achos cadarnhaol o'r feirws. Felly, nid—. Rwy'n cytuno bod angen inni wneud yn well o ran dysgu cyfunol, ond nid dyna'r rheswm am ysgogi hyn heddiw o reidrwydd.

O ran natur yr asesiadau, mae'n bwysig iawn fod yna amrywiaeth o ffyrdd ar gyfer asesu plant. O ran natur a nifer yr asesiadau, y grŵp dylunio a chyflwyno a fydd yn rhoi ystyriaeth i hynny, fel mewn ymateb i argymhelliad adroddiad Louise Casella, gan ddysgu gwersi'r llynedd yn sgil peidio â gwneud unrhyw beth i'r system, ond mewn gwirionedd gan weithio gyda'r system i greu system sydd mor gadarn a chyfartal a theg â phosibl ac sy'n wir ymwybodol o'r pwysau gwaith ar athrawon. Mae yna gydbwysedd i'w ganfod o ran grymuso athrawon yn y broses hon, a chredwch chi fi, maen nhw'n dymuno cael eu grymuso, ac mae llawer ohonyn nhw'n awyddus i ymgymryd â'r gwaith, ond, yn ogystal â hynny, i ystyried y pwysau anhygoel sydd arnyn nhw eisoes wrth gadw'r drysau ar agor, ac mae'r cydbwysedd hwnnw i'w ganfod yn yr hyn y gall aelodau eraill o'r sector addysg ei wneud yng Nghymru i'w cefnogi nhw yn y gwaith hwn.

Fe soniodd yr Aelod am yr hyn sy'n digwydd hefyd os bydd grŵp allan o'r ysgol. Wel, fe fydd yr asesiadau a bennir yn allanol ar gael i ysgolion, ond yr ysgolion a fydd yn penderfynu, pan fyddan nhw'n gallu gwneud hynny, pryd y dylid cynnal yr asesiadau hyn, felly mae yna rywfaint o hyblygrwydd yn hyn o beth a ddylai roi ystyriaeth i rai o'r heriau o ran iechyd y cyhoedd y gallwn ni fod yn eu hwynebu. O ran prifysgolion, fe fynegodd y prifysgolion yn eglur iawn i mi beth oedd eu blaenoriaethau nhw. Yn gyntaf, addysg, addysgu a dysgu yw hynny, a sicrhau bod yr wybodaeth a'r cysyniadau allweddol ym meddiant y myfyrwyr i ganiatáu iddyn nhw fod yn llwyddiannus pan fyddan nhw'n cyrraedd y brifysgol. Ac felly roedd gwneud yn fawr o'r amser ar gyfer addysgu a dysgu yn bwysig iawn iddyn nhw;  mae'r system hon yn caniatáu inni wneud hynny. Yr elfen bwysig arall oedd bod sicrwydd cydraddoldeb, a bod ein rheoleiddiwr yn fodlon i roi eu henwau nhw wrth y cynigion hyn, a honno, unwaith eto, yw'r system y gwnaethom ni ymgyrraedd ati.

O ran cymwysterau galwedigaethol, nid ydym yn yr un sefyllfa o ran cymwysterau galwedigaethol, o ystyried eu natur nhw, sef bod y mwyafrif llethol o fyfyrwyr Cymru, fel y dywedais i yn fy natganiad, yn dilyn cymwysterau sy'n cael eu rhannu â gweddill y DU, ac nad ydyn nhw mewn gwirionedd yn cael eu rheoleiddio gan ein rheoleiddiwr ni ein hunain. Felly, ni allaf i orchymyn rheoleiddiwr mewn gwlad arall i weithredu mewn ffordd arbennig. Ond dyna pam y bydd ein rheoleiddiwr ni'n parhau i weithio gyda'r Swyddfa Rheoleiddio Cymwysterau ac Arholiadau i sicrhau bod y camau priodol yn cael eu cymryd, i sicrhau tegwch yn y sectorau galwedigaethol hefyd, lle nad oes gennym ni reolaeth ar gymwysterau ein rheoleiddiwr ni. 

15:10

Dwi yn croesawu'r newyddion yma. Fel y gwyddoch chi, mae Plaid Cymru wedi bod yn gwneud yr achos dros ddileu arholiadau'r haf ers misoedd bellach. Mi fydd y cyhoeddiad yma yn rhyddhad i bobl ifanc, i rieni ac i ysgolion ledled Cymru. Mi fyddai hi wedi bod yn amhosib cynnal arholiadau allanol mewn modd fyddai'n rhoi tegwch i ddisgyblion dan yr amgylchiadau presennol. Mae'r penderfyniad yn golygu y bydd trefniadau amgen yn eu lle ac na fydd angen gwneud newidiadau disymwth funud olaf, fel y digwyddodd yr haf diwethaf, ac mae hynny i'w groesawu yn fawr iawn. Ni ddylai unrhyw Lywodraeth roi ei phobl ifanc dan bwysau sylweddol diangen, fel y gwnaethpwyd yr haf diwethaf. Byth eto roi cymhwyster cyn llesiant. Byth eto greu cymaint o bryder i filoedd o bobl ifanc Cymru.

Felly, dwi yn croesawu'r newyddion, ond mae gen i bryderon a llawer iawn o gwestiynau am y trefniadau amgen sydd i'w rhoi ar waith. Rydych chi newydd gyhoeddi gwybodaeth am gymwysterau galwedigaethol, ac y bydd yna arholiadau diwedd blwyddyn i'r cohort yma o fyfyrwyr. Ac unwaith eto, mae'r myfyrwyr yma—y bobl ifanc yma—yn cael eu gadael i lawr, achos maen nhw'n cael eu heffeithio yn union yr un peth â disgyblion eraill Cymru, ac mi fyddwn i yn eich annog chi yn gryf i gadw hyn dan adolygiad manwl a chadw golwg barcud ar y sefyllfa.

A gaf i droi at y trefniadau asesu newydd—y profion a'r asesiadau allanol—ar gyfer TGAU, AS a lefel A? Pam wnaethoch chi benderfynu bod yn rhaid cael asesiadau allanol, sef asesiadau sydd yn cael eu gosod a'u marcio yn allanol? Dwi wedi cael etholwr prynhawn yma yn cysylltu ac yn gofyn hyn: beth ydy'r gwahaniaeth rhwng asesiadau dan amodau arholiad sydd wedi eu cynllunio gan fwrdd arholi o'i gymharu â sefyll arholiadau o dan yr hen drefn? Mae'r etholwr yma yn dweud bod y gair 'canslo' yn rhoi camargraff llwyr, ac mai arholiadau drwy'r drws cefn fydd yn digwydd efo'r asesiadau allanol yma, felly hoffwn i gael eich barn chi am hynny. Pam ddim gosod y tasgau'n fewnol a'u safoni yn allanol? Oni fyddai hynny yn ffordd decach ymlaen, o gofio bod addysg ein pobl ifanc ni yn cael ei amharu arni yn waeth mewn rhai mannau lle mae'r haint yn uchel, a bod y bwlch digidol hefyd yn creu sefyllfa anghydradd, sef yr un dadleuon, mewn gwirionedd, dros ganslo arholiadau? Onid ydy'r rheini yn berthnasol i brofion allanol hefyd?

Fe fydd pobl eisiau gwybod faint o brofion fydd yna a faint fydd gwerth y profion tuag at y cymhwyster terfynol, ac mi fydd yna gwestiynau hefyd ynglŷn ag aseiniadau—yr aseiniad lle mae disgybl yn cael y cwestiwn ymlaen llaw ac arholiad ar ddiwedd y dydd. Ai hynny fydd yn digwydd efo aseiniadau? A fydd yna aseiniad ym mhob pwnc ac a fyddan nhw'n seiliedig ar y fanyleb gyfan ym mhob pwnc? Nifer o gwestiynau, a dwi'n gwybod eich bod chi'n nodi bod grŵp wedi cael ei sefydlu i bennu y manylder yma ynglŷn â'r trefniadau asesu amgen. Mae yna lawer iawn o waith i'w wneud a thrafodaethau manwl a thechnegol i'w cael, ac mae hi yn bwysig bod y penderfyniadau cywir yn cael eu gwneud o safbwynt faint o'r trefniadau sy'n digwydd yn fewnol, yn yr ysgolion, a faint o rôl fydd gan CBAC neu eraill. Mi fyddai'n dda cael gwybod prynhawn yma beth ydy union amserlen y grŵp yma.

Rydym ni'n disgwyl penderfyniadau erbyn diwedd y flwyddyn. Gobeithio na fydd yna ddim llusgo traed. Mae'n rhaid caniatáu i ysgolion roi'r trefniadau priodol yn eu lle ac i ddisgyblion gael deall sut y byddan nhw'n cael eu hasesu, achos tra bo ansicrwydd yn parhau mi fydd athrawon a disgyblion yn parhau i fod yn bryderus. Llawer o fanylion i'w trafod, felly, a'u cytuno, ac mi fyddaf i'n parhau i gyfrannu'n adeiladol at y trafodaethau, ac mi fyddaf i, bob tro, yn mynnu mai lles plant a phobl ifanc fydd canolbwynt pob penderfyniad gan y Llywodraeth hon.

I do welcome this news. As you know, Plaid Cymru has been making the case for having no end-of-year exams for months now. This announcement will be a relief to young people, their parents and to schools across Wales. It would have been impossible to hold external examinations in a way that would be fair to pupils under current circumstances. The decision does mean that alternative arrangements will be in place, and that no last-minute changes will need to be made, as was the case last summer, and that is to be warmly welcomed. No Government should put its young people under significant pressures unnecessarily, as happened last summer. Never again should we put qualifications before well-being. Never again should we create so much anxiety to thousands of young people in Wales.

Therefore, I do welcome the news, but I do also have some concerns and a huge number of questions on the alternative arrangements to be put in place. You have just announced information about vocational qualifications, and that there will be end-of-year examinations for that cohort of students. And once again, those students and those young people are being let down, because they are being affected in exactly the same way as other pupils in Wales, and I would urge you to keep this under detailed review and keep a very close eye on the situation.

May I turn now to the new assessment arrangements—the externally set tests for GCSE, AS and A-level? Why did you decide that there needed to be external assessments, namely assessments set and marked externally? I've had a constituent contact me this afternoon, asking: what is the difference between assessments in exam conditions that are planned by an examination board, as compared to taking examinations under the old system? This constituent says that the word 'cancel' gives a complete misimpression and these are examinations through the back door, and that that's what these externally set assessments will be, so I'd like your view on that. Why not set those tasks internally and moderate them externally? Wouldn't that be a fairer way forward, bearing in mind that the education of our young people has been affected more in certain areas where cases of COVID are high, and that a digital divide also creates inequality, which are exactly the same arguments for cancelling the examinations? Aren't they also pertinent to external tests too?

People will want to know how many tests there will be and what the value of those will be in terms of their contribution to qualifications, and there will also be questions on assignments, where pupils receive a question beforehand and an examination at the end of the day. Is that what will happen with assignments? Will these happen in every subject, and will they apply to the whole curriculum? I know that there are a number of questions, and I know that you noted that a group had been established to look at the detail in terms of the alternative assessment arrangements. But there is a great deal of work to be done and detailed and technical discussions to be had. It is important that the right decisions are made in terms of how much of this happens internally within schools and what role the WJEC or others may have. I would like to know this afternoon what the exact timetable is for this advisory group. 

We are expecting decisions by the end of the year. Hopefully, there will be no delays. We must allow schools to put appropriate arrangements in place so that pupils can understand how they will be assessed, because, whilst there is ongoing uncertainty, teachers and pupils will continue to be concerned. There are many details to be discussed and agreed, and I will continue to contribute constructively to those discussions, and I will always insist that it's the well-being of children and young people that should be the focus of all decisions taken by this Government.

15:15

Thanks, Siân Gwenllian, for those questions. She began by saying that she believed that exams should have been scrapped at an earlier point. Well, the policy of Plaid Cymru is to get rid of exams, and that's a perfectly legitimate policy to have. It's not a policy I share; I believe exams are an important part of our education system. If I thought it was possible to run exams in a fair and equitable way, that's what I would've done this year. It's not an easy decision that we've made today to scrap them.

So, I don't share her overall view with regard to exams, but it is clear to me that, in the circumstances in which we find ourselves, and with the ongoing uncertainty about what the public health situation may be as we move over the winter, exams in these circumstances cannot be delivered fairly or equitably, and I have made that decision as soon as I can. I daresay some people will criticise me and say that I should hang on and wait to see how the winter has been, but, if I had done that, that would have led to further—not confusion, but further anxiety as students and teachers tried to ride both horses, one horse thinking that the exam would happen and therefore cramming through content and getting ready for an exam, and another horse of continuous assessment and testing, not knowing from one lesson to another which piece of work would be the piece of work that would be looked at by, potentially, an external examiner. That is what is putting stress on our children and our teachers, and we've made a decision today to give absolute clarity, so that all of our time and attention can now turn to really positive teaching and learning experiences.

With regard to vocational qualifications, I understand that the situation is difficult and different for those students, but, as I explained to Suzy Davies, I simply am not in a position to issue instructions to a different regulator, and therefore—. But I can give the assurance that we will be keeping, as with Qualifications Wales, in close touch with Ofqual to ensure that those students are not disadvantaged. 

With regard to what the Member described as 'tests', these are not tests and I think we do have to be really, really careful with our terminology here. These are assessments that will be provided to schools by the WJEC. And why is that? Well, there are two very important reasons. We've just heard from Suzy Davies about workload for teachers. Actually, having an outside body bringing that extra capacity and resource into the system means that they don't have to design these assessments. Somebody else will do that work for them. And that is one way in which we can take the burden off the teaching profession. The second is because then there is a national consistency that allows us to do moderation, because each child will have been asked to complete a similar task within that classroom setting.

So, when it comes to moderation and ensuring that an A in Llandudno is exactly the same as an A score in Cardiff, then that can be done on the basis of exactly the same task that has been undertaken within the classroom, therefore ensuring that there is that national consistency. And secondly also ensuring that—. I'm sure the Member has read in great detail the analysis of qualifications work with regard to the equality impacts of CAGs, which is where we ended up last summer. They raised some very, very serious issues about equality issues, and therefore having some uniformity in this system ensures that those people that have concerns about unconscious bias et cetera—those concerns can be addressed. Also, it allows us to provide a route into the examination system for our independent candidates.

Earlier on, Suzy Davies asked me for a statement—oh, sorry, it was Mike Hedges that asked for a statement—on home-schooled children. Now, last year we found it very, very difficult to be able to respond to independent candidates. Having nationally agreed, designed by our examination board tasks for children to sit gives us a route in for some of those independent candidates to be able to access a grade this year in a way that they can't do if they're not part of a formal assessment centre. So, this gives us an opportunity to address those students' needs as well, and we're trying to be fair to every learner that we have in our system at the moment.

With regard to the number and the nature, then that will be a matter for the group. We could see—. Potentially, they could advise me that maybe the number of tasks will be different depending on the nature of the course of study. When talking to universities, for instance, they were very concerned with regard to maths and students that were wanting to go on to do a maths-related degree—ensuring that they had all the basic underpinnings to allow them to be successful in the next stage of their careers. Therefore, the group may recommend slightly different approaches, depending on subjects, but that is a matter for them, and it's very important to recognise that those matters will be addressed by headteachers and lecturers and college leaders who are on the front line and know how best we can do that fairly. I expect that work, as I said in my statement, to be completed by December, so we can begin the roll-out of this programme of work in January.

Diolch, Siân Gwenllian, am y cwestiynau yna. Fe ddechreuodd drwy ddweud ei bod hi'n credu y dylid bod wedi diddymu'r arholiadau cyn hyn. Wel, polisi Plaid Cymru yw cael gwared ar arholiadau, ac mae hwnnw'n bolisi cwbl ddilys i'w gael. Nid yw'n bolisi yr wyf i'n cytuno ag ef; rwyf i o'r farn fod arholiadau yn rhan bwysig o'n system addysg ni. Pe bawn i'n credu bod modd cynnal arholiadau mewn ffordd deg a chyfartal, fe fyddwn i wedi eu cynnal nhw eleni. Nid penderfyniad hawdd i ni heddiw oedd eu diddymu nhw.

Felly, nid wyf i o'r un farn gyffredinol â hi ynglŷn ag arholiadau, ond mae'n amlwg i mi, o dan ein hamgylchiadau presennol, a chyda'r ansicrwydd parhaus ynghylch beth allai'r sefyllfa fod o ran iechyd y cyhoedd dros y gaeaf, na ellir cyflwyno arholiadau mewn ffordd deg a chyfartal, ac rwyf wedi gwneud y penderfyniad hwn cyn gynted ag yr oeddwn i'n gallu gwneud felly. Mae'n gwbl bosibl y bydd rhai yn fy meirniadu i gan ddweud y dylwn i ddal fy ngafael ac aros i weld sut aeaf fydd hwn, ond, pe byddwn i wedi gwneud hynny, fe fyddai hynny wedi arwain at ragor—nid o ddryswch, ond rhagor o ofid wrth i fyfyrwyr ac athrawon geisio marchogaeth dau geffyl, gydag un ceffyl yn credu bod arholiad am ddigwydd ac felly'n dysgu'r holl ffeithiau ac yn paratoi am arholiad, a'r ceffyl arall yn asesu a phrofi'n barhaus, heb wybod o un wers i'r llall pa ddarn o waith fyddai'r darn o waith i'w ystyried gan arholwr allanol o bosibl. Dyna sy'n rhoi straen ar ein plant a'n hathrawon ni, ac rydym wedi gwneud penderfyniad heddiw i roi eglurder llwyr, fel y gall ein holl amser a'n sylw ni droi nawr at brofiadau addysgu a dysgu gwirioneddol gadarnhaol.

O ran cymwysterau galwedigaethol, rwy'n deall bod y sefyllfa yn un anodd a gwahanol ar gyfer y myfyrwyr hynny, ond, fel yr oeddwn i'n egluro i Suzy Davies, nid wyf i mewn sefyllfa i roi cyfarwyddiadau i wahanol reoleiddiwr, ac felly—. Ond fe allaf i roi'r sicrwydd y byddwn ni'n cadw, fel gyda Cymwysterau Cymru, mewn cysylltiad agos gyda'r Swyddfa Rheoleiddio Cymwysterau ac Arholiadau i sicrhau nad yw'r myfyrwyr hynny o dan anfantais.

O ran yr hyn a ddisgrifiodd yr Aelod yn 'brofion', nid profion yw'r rhain ac rwy'n credu y dylem ni fod yn ofalus iawn gyda'r derminoleg yn hyn o beth. Asesiadau yw'r rhain a ddarperir ar gyfer ysgolion gan CBAC. A pham hynny? Wel, mae yna ddau reswm pwysig iawn. Rydym newydd glywed gan Suzy Davies am bwysau gwaith ar athrawon. Mewn gwirionedd, mae cael corff allanol sy'n dod â'r capasiti a'r adnodd ychwanegol hwnnw i mewn i'r system yn golygu nad oes yn rhaid iddyn nhw gynllunio'r asesiadau hyn. Fe fydd rhywun arall yn gwneud y gwaith hwnnw drostyn nhw. Ac mae honno'n un ffordd o dynnu'r baich oddi ar y proffesiwn addysgu. Yr ail reswm yw bod cysondeb cenedlaethol ar gael wedyn sy'n ein galluogi ni i gymedroli, oherwydd fe ofynnir i bob plentyn gwblhau tasg gymharol yn yr un modd yn y stafell ddosbarth honno.

Felly, o ystyried cymedroli a sicrhau bod sgôr o A yn Llandudno yn gwbl gyfystyr â sgôr A yng Nghaerdydd, yna fe ellir gwneud hynny ar sail yr un dasg yn union sy'n cael ei chyflawni o fewn y dosbarth, gan sicrhau'r cysondeb cenedlaethol hwnnw. Ac yn ail hefyd sicrhau bod—. Rwy'n siŵr bod yr Aelod wedi darllen yn fanwl trwy'r dadansoddiad o waith ynglŷn â chymwysterau o ran effeithiau graddau a asesir mewn canolfannau ar gydraddoldeb, sef pen ein taith ni'r haf diwethaf. Roedden nhw'n codi rhai materion difrifol iawn ynglŷn â materion cydraddoldeb, ac felly mae cael rhywfaint o unffurfiaeth yn y system hon yn sicrhau bod y bobl hynny sydd â phryderon am ragfarn anymwybodol ac ati—fe ellir mynd i'r afael â'r pryderon hynny. Hefyd, mae hyn yn caniatáu inni gael llwybr i'r system arholi ar gyfer ein harholwyr annibynnol ni.

Yn gynharach, fe ofynnodd Suzy Davies imi am ddatganiad—o, mae'n ddrwg gen i, Mike Hedges oedd yn gofyn am ddatganiad—am blant sy'n cael eu haddysg yn y cartref. Nawr, y llynedd, roedd hi'n anodd iawn gallu ymateb i ymgeiswyr annibynnol. Ar ôl cytuno'n genedlaethol ar dasgau a gynlluniwyd gan ein bwrdd arholi ni i blant eu cyflawni, mae hynny'n cynnig llwybr inni ar gyfer rhai o'r ymgeiswyr annibynnol hynny i allu ennill gradd eleni mewn ffordd nad oedd yn bosibl iddyn nhw heb fod yn rhan o ganolfan asesu ffurfiol. Felly, mae hyn yn gyfle inni fynd i'r afael ag anghenion y myfyrwyr hynny hefyd, ac rydym yn ceisio gwneud cyfiawnder â phob dysgwr sydd gennym yn ein system ar hyn o bryd.

O ran eu nifer a'u natur nhw, mater i'r grŵp fydd hynny. Fe allem ni weld—. Fe allen nhw fy nghynghori i y bydd nifer y tasgau yn amrywio yn ôl natur y cwrs a astudir. Wrth siarad â phrifysgolion, er enghraifft, roedden nhw'n pryderu llawer am fathemateg a myfyrwyr a oedd yn awyddus i fynd ymlaen i astudio am radd sy'n gysylltiedig â mathemateg—ac am sicrhau bod yr holl sail sylfaenol yn cael ei gosod i ganiatáu iddyn nhw allu llwyddo yng ngham nesaf eu gyrfaoedd nhw. Felly, efallai y bydd y grŵp yn argymell dulliau ychydig yn wahanol, yn ôl y pynciau, ond mater iddyn nhw yw hynny, ac mae'n bwysig iawn cydnabod y bydd penaethiaid a darlithwyr ac arweinwyr colegau sydd ar y rheng flaen yn mynd i'r afael â'r materion hynny ac fe fydd y ffordd orau o wneud hynny mewn ffordd deg yn hysbys iddyn nhw. Rwy'n disgwyl y bydd y gwaith hwnnw, fel y dywedais i yn fy natganiad, wedi ei gwblhau erbyn mis Rhagfyr, ac felly fe allwn ni ddechrau cyflwyno'r rhaglen waith hon ym mis Ionawr.

15:20

Can I thank the Minister for her statement this afternoon? I very much welcome the ability to actually have clarity now, for our young people and for teachers to know where they will be going and heading towards at the end of this year. I also have—. With experience of having taught in comprehensives, further education and universities, I know there's a great deal of experience out there of the profession being able to do assessments like this, have external moderation, and ensure that consistency and fairness apply across the piste for all subjects. So, I think that's very, very positive for us.

I want to ask a couple of questions in relation to, perhaps, the AS-level—we've talked about A-levels and we've talked about GCSEs, but what about the year 10s and the year 12s? How will this impact upon their studies for the following year in 2022, so that they also know and teachers know what their targets will be for that examination? Because that's critical for those groups of students. It is true that disruption is going to happen. I have full confidence in the blended learning approach, but we also need to look at those assessments, particularly in vocational work, where there are centre-based assessments based upon practical assessments, where they have to be on site. How have you sorted out that arrangement to ensure that, if there's disruption, those students who need to be on site for practical work will be able to do so and those tests or assessments will be taking place?

Can you also tell me, clearly, in relation to the training of teachers to ensure that they're fully aware and have an understanding of what their role will be in this? Because what I'm assuming is that, when you talk about an externally-set assessment and external marking, what will come is actually teachers may well be doing the marking based upon externally-set marking schemes, and that will be moderated by sampling. Because, otherwise, there is a huge amount of work that would be required by the external examiners or external moderators to examine all and moderate all during that time. So, there is a difference there. Can you just make sure that there's clarity that they will be assessed by the teachers initially, based upon an external set of marking schemes, and they will then be sampled and moderated across Wales to ensure consistency there? 

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma? Rwy'n mawr groesawu'r gallu i gael eglurder gwirioneddol nawr, er mwyn i'n pobl ifanc ni a'n hathrawon wybod i ble y byddan nhw'n mynd a beth i'w anelu ato ar ddiwedd y flwyddyn. Mae gennyf i hefyd—. Gyda phrofiad o fod wedi dysgu mewn ysgolion cyfun, colegau addysg bellach a phrifysgolion, rwy'n gwybod fod yna lawer iawn o brofiad o fewn y proffesiwn i allu cynnal asesiadau fel hyn, cael cymedroli allanol, a sicrhau bod cysondeb a thegwch yn berthnasol ledled y pynciau i gyd. Felly, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth sydd o'n plaid ni'n fawr iawn.

Rwyf i'n awyddus i ofyn ychydig o gwestiynau am Lefel AS, efallai—rydym wedi sôn am Lefel A ac rydym wedi sôn am gymwysterau TGAU, ond beth am flwyddyn 10 a blwyddyn 12? Sut fydd hyn yn effeithio ar eu hastudiaethau nhw ar gyfer y flwyddyn ganlynol yn 2022, fel eu bod nhw hefyd yn gwybod a'u hathrawon nhw'n gwybod beth fydd eu targedau nhw ar gyfer yr arholiadau hynny? Oherwydd fe fydd hynny'n hanfodol i'r grwpiau hynny o fyfyrwyr. Mae'n wir y bydd yna darfu. Mae gennyf hyder llwyr yn y dull cyfunol o ddysgu, ond mae angen inni hefyd edrych ar yr asesiadau hynny, yn enwedig o ran gwaith galwedigaethol, lle ceir asesiadau a gynhelir mewn canolfannau sy'n seiliedig ar asesiadau ymarferol, y mae'n rhaid eu cynnal ar y safle. Sut ydych chi wedi datrys y trefniant hwnnw i sicrhau, os bydd yna darfu, y gall y myfyrwyr y mae angen iddyn nhw fod ar y safle ar gyfer gwaith ymarferol wneud hynny ac y bydd y profion neu'r asesiadau hynny'n cael eu cynnal?

A wnewch chi ddweud wrthyf hefyd, yn glir, ynglŷn â hyfforddi athrawon i sicrhau eu bod nhw'n gwbl ymwybodol ac yn deall yn union beth yw eu swyddogaeth nhw yn hyn? Oherwydd rwy'n tybio, pan fyddwch chi'n siarad am asesiad a bennwyd yn allanol a marcio allanol, mai'r hyn fydd yn digwydd mewn gwirionedd yw y gallai athrawon fod yn gwneud y gwaith marcio yn seiliedig ar gynlluniau marcio a bennwyd yn allanol, ac fe gaiff hynny ei gymedroli drwy samplu. Oherwydd, fel arall, byddai angen i'r arholwyr allanol neu gymedrolwyr allanol wneud llawer o waith i archwilio popeth a chymedroli'r cyfan yn ystod y cyfnod hwnnw. Felly, mae yna wahaniaeth yn hynny o beth. A allwch wneud yn siŵr fod yna eglurder y byddan nhw'n cael eu hasesu gan yr athrawon i ddechrau, yn seiliedig ar gyfres allanol o gynlluniau marcio, ac yna y byddan nhw'n cael eu samplu a'u cymedroli ledled Cymru i sicrhau cysondeb? 

15:25

Thank you very much to David Rees for his questions. I think what is really important is that we are looking to design a system that is familiar to teachers. Now is not the time to create newfangled and new ways of doing things, when we all recognise the immense strain that individual teachers, schools and colleges are under at the moment. So, carrying out assessments, tasks of this kind and continuous assessment—these processes are well-known to schools and well understood by schools. So, there shouldn't be a need for a school to acquaint themselves with a completely new, different system—the principles that we're talking about here are well-known and well understood by our teaching workforce.

With regard to practical examinations, David, you are right. For some vocational qualifications, the ability to demonstrate your technical skill, expertise and your ability to undertake that role is a crucial part of gaining your accreditation to enter into a profession. We're very mindful of that, and you will be aware that those learners were prioritised in the late spring and early summer of last year to get them back into college before anybody else to allow them to complete their studies. And we will work with our colleges and our work-based learning providers to ensure that every step is made to allow students to finish and gain a qualification that allows them either to move on to further study or on into the world of work.

With regard to training, clearly, there will be a training need and our expectation is that it's a question of all hands to the pump in this scenario. So, we would be expecting our regional school improvement services, as well as the WJEC, to be able to provide training and advice to schools as to how they should administer any class-based assessments, and, as you said, any marking schemes, not just for the externally assessed assessments, but, actually, the entire moderating process and allocating grades, because that's a really difficult and challenging job to do. Last year, the criticism was—and quite rightly so—that we didn't put in place that opportunity to provide that support for schools. Schools were left pretty much on their own to get on with it. And we need to learn the lessons and ensure that there is an infrastructure around schools this time to support the implementation and operationalisation of this system. Thank you.

Diolch yn fawr iawn i David Rees am ei gwestiynau ef. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n wirioneddol bwysig yw ein bod ni'n ceisio cynllunio system sy'n gyfarwydd i'r athrawon. Nid dyma'r amser i greu ffyrdd newydd sbon o wneud pethau, a ninnau'n  cydnabod y straen aruthrol sydd ar athrawon, ysgolion a cholegau unigol ar hyn o bryd. Felly, cynnal asesiadau, tasgau o'r math hwn ac asesu parhaus—mae'r prosesau hyn yn gyfarwydd i'r ysgolion ac mae'r ysgolion yn eu deall nhw'n iawn. Felly, ni ddylai fod angen i ysgol ymgyfarwyddo â system gwbl newydd a gwahanol—mae'r egwyddorion yr ydym yn sôn amdanyn nhw yma yn hysbys ac yn cael eu deall yn iawn gan y gweithlu addysgu.

O ran arholiadau ymarferol, David, rydych chi'n iawn. Ar gyfer rhai cymwysterau galwedigaethol, mae'r gallu i ddangos eich sgil technegol, eich arbenigedd a'ch gallu chi i ymgymryd â'r gwaith hwnnw'n rhan hanfodol o ennill eich achrediad ar gyfer ymuno â phroffesiwn. Rydym yn ymwybodol iawn o hynny, ac fe fyddwch chi'n ymwybodol bod y dysgwyr hynny wedi cael blaenoriaeth ar ddiwedd y gwanwyn ac ar ddechrau'r haf y llynedd i'w cael nhw yn ôl i'w colegau o flaen neb arall i'w galluogi nhw i orffen eu hastudiaethau. Ac fe fyddwn ni'n gweithio gyda'n colegau a'n darparwyr addysg sy'n seiliedig ar waith i sicrhau bod pob cam yn cael ei gwblhau i ganiatáu i fyfyrwyr orffen ac ennill cymhwyster sy'n eu galluogi i naill ai symud ymlaen i astudio ymhellach neu fynd ymlaen i'r byd gwaith.

O ran hyfforddiant, yn amlwg, fe fydd yna angen hyfforddiant a'n disgwyliad ni yw mai mater o bob un yn torchi ei lewys fydd hi yn y senario hwn. Felly, fe fyddem ni'n disgwyl i'n gwasanaethau rhanbarthol gwella ysgolion ni, yn ogystal â CBAC, allu darparu hyfforddiant a chyngor i ysgolion ynghylch sut y dylen nhw weinyddu unrhyw asesiadau yn y dosbarth, ac, fel yr oeddech chi'n dweud, unrhyw gynlluniau o ran marcio, nid yn unig ar gyfer yr asesiadau a asesir yn allanol, ond, mewn gwirionedd, y broses gymedroli gyfan a neilltuo graddau, oherwydd mae hwnnw'n waith anodd a heriol iawn. Y llynedd, y feirniadaeth oedd—a hynny'n gwbl briodol—na roddwyd y cyfle hwnnw ar waith i roi'r cymorth hwnnw i ysgolion. Cafodd yr ysgolion eu gadael i fwrw ymlaen fwy neu lai ar eu pennau eu hunain. Ac mae angen inni ddysgu'r gwersi a sicrhau bod seilwaith yno o ran yr ysgolion y tro hwn i gefnogi'r gwaith o wireddu a gweithredu'r system hon. Diolch.

15:30

Minister, thank you for this statement and clarification today. I think there'll be some people who will criticise you for not waiting longer, there will be others who will say you waited too long. I just think you had to make the decision, and you've looked at the evidence and decided the best way forward, and a judgment call had to be made. At least now we've got certainty and clarity for students and for teachers and for headteachers and senior staff. So, thank you for this today.

Can I ask you, what do the proposals mean as they come forward for those pupils and students who are already educationally disadvantaged, either because of their past experience of education, or home circumstances, and so on? Will the proposals, as they're developed by the group you've set up, enable them to actually not only keep pace but catch up if they have fallen behind? Can I also ask whether there will be flexibility for any cohorts or any individuals that are especially impacted, either now or over the next few months by COVID, which is still with us? Will there be some flexibility around dates and times of teaching and assessment—limited as it must be—in order that they can also complete their course and have good outcomes at the end?

And finally, we're not in this alone, Minister, of course. I'm just wondering what discussions you're having with counterparts in England, in Scotland, Northern Ireland, but also in our European neighbours close by, including in Ireland, so we can share experience, learn lessons, and devise the best way forward together, learning from each other.

Gweinidog, diolch am y datganiad hwn a'r eglurhad heddiw. Rwy'n credu y bydd yna rai yn eich barnu chi am beidio â phwyllo digon, ac fe fydd yna eraill yn dweud eich bod wedi cymryd gormod o bwyll. Rwyf i o'r farn eich bod wedi gorfod gwneud penderfyniad, rydych wedi edrych ar y dystiolaeth ac wedi penderfynu ar y ffordd orau ymlaen, ac roedd yn rhaid dod i farn ynglŷn â hynny. Bellach o leiaf mae gennym sicrwydd ac eglurder i fyfyrwyr ac athrawon a phenaethiaid ac uwch staff. Felly, diolch i chi am yr hyn a gawsom heddiw.

A gaf i ofyn ichi, beth fydd y cynigion hyn yn ei olygu, wrth iddyn nhw gael eu cyflwyno, i'r disgyblion a'r myfyrwyr hynny sydd eisoes dan anfantais addysgol, naill ai oherwydd eu profiad blaenorol nhw o addysg, neu'r amgylchiadau ar yr aelwyd, ac yn y blaen? A fydd y cynigion hyn, wrth iddyn nhw gael eu datblygu gan y grŵp a sefydlwyd gennych chi, yn eu galluogi nhw nid yn unig i weithio'r un mor gyflym ond i ddal i fyny os ydyn nhw wedi colli tir? A gaf i ofyn hefyd a fydd yna hyblygrwydd i unrhyw garfannau neu unrhyw unigolion sydd wedi eu heffeithio, naill ai nawr neu dros y misoedd nesaf, gan COVID, sy'n parhau i fod gyda ni? A fydd rhywfaint o hyblygrwydd o ran dyddiadau ac amseroedd addysgu ac asesu—cyfyngedig fel y mae'n rhaid i hynny fod—er mwyn iddyn nhw allu cwblhau eu cwrs a chael canlyniadau da ar y diwedd?

Ac yn olaf, wrth gwrs, nid ydym ar ein pennau ein hunain yn hyn o beth, Gweinidog. Tybed pa drafodaethau sy'n digwydd gyda chymheiriaid yn Lloegr, yn yr Alban, yng Ngogledd Iwerddon, ond hefyd â'n cymdogion Ewropeaidd cyfagos, gan gynnwys yn Iwerddon, fel y gallwn ni rannu profiadau, dysgu gwersi, a chynllunio'r ffordd orau ymlaen gyda'n gilydd, gan ddysgu oddi wrth ein gilydd.

Thank you very much to Huw Irranca-Davies. Can I just say, throughout this pandemic, whichever portfolio you find yourself in, there are no easy decisions to be made? Each decision that comes in front of myself, or any other colleagues, often is far from the optimum situation that we would want to find ourselves in. And it's really very, very challenging, as it is very, very challenging to be out there in our schools and colleges at the moment. I don't think we should under-estimate how difficult and challenging it is. I simply cannot predict how the months ahead may go, but if the disruption that we have seen to date is replicated, then, clearly, it is simply not fair.

Your question about how we can help students catch up. You will have seen in the advice to me from Qualifications Wales that it is not the job nor is it possible for a qualifications system to address the fundamental issue that we have here, which is this massive disruption to our education. The qualifications system can't in itself, on its own, make up for those lost lessons. What the qualifications system has to do is reflect the circumstances in which education is being delivered at the moment. And we have other policy initiatives that are designed to address the concerns that you have raised. It is nigh on impossible for the qualifications system to do that, but we need to make it as fair as we possibly can in the circumstances, and I believe that is what we have done today.

It is a 'yes' to your flexibility question around timing. This is about empowering our headteachers, our senior management teams, and our classroom teachers to undertake assessments at a time that is best for them and best for their cohort.

And with regards to discussions within the rest of the United Kingdom, well, we're the last part of the United Kingdom to make a decision on 2021. We've been criticised for that, but it has allowed us to really reflect on what has happened and on the advice of the independent review. I don't criticise education Ministers in other parts of the United Kingdom for taking different approaches; we're all struggling with the same wicked problems, and, as I said, there are no easy answers. They have taken their paths, I have taken the decision that I feel is in the best interests of our own education system. But we keep talking to one another as to how we can learn lessons from one another, and how we can implement the best policy ideas, if they are in the interests of our own children. And we do that both within the United Kingdom and part of our membership of the Atlantic Rim Collaboratory, where we're looking internationally at experiences in other parts of the world, to see what lessons we can learn from them, not just around examinations, but how we run an education system in the middle of a global pandemic.

Diolch yn fawr iawn i Huw Irranca-Davies. A gaf i ddweud, drwy gydol y pandemig hwn, pa bortffolio bynnag y cewch chi eich hunan ynddo, nid oes unrhyw benderfyniadau yn hawdd eu gwneud? Mae pob penderfyniad sy'n dod ger fy mron i, neu gerbron unrhyw gyd-Aelodau eraill, ymhell o fod y sefyllfa orau y byddem ni'n dymuno bod ynddi. Ac mae hyn yn heriol iawn, iawn, gan ei bod yn heriol iawn i fod allan yno yn ein hysgolion a'n colegau ni ar hyn o bryd. Nid wyf i'n credu y dylem fod dan unrhyw gamargraff pa mor anodd a heriol yw hyn. Ni allaf i ragweld yr hyn a all ddigwydd yn y misoedd o'n blaenau ni, ond os gwelwn ni'r tarfu a welsom hyd yn hyn yn cael ei ailadrodd, yna, yn amlwg, nid yw'n deg o gwbl.

Eich cwestiwn chi o ran sut y gallwn helpu myfyrwyr i ddal i fyny. Rydych chi wedi gweld yn y cyngor gan Cymwysterau Cymru, sy'n mynegi nad swyddogaeth system gymwysterau, ac nad yw'n bosibl chwaith i system gymwysterau, fynd i'r afael â'r mater sylfaenol sydd gennym dan sylw yma, sef y tarfu enbyd ar ein haddysg. Ni all y system gymwysterau ynddi hi ei hun, ar ei phen ei hun, lenwi bwlch y gwersi hynny a gollwyd. Yr hyn y mae'n rhaid i'r system gymwysterau ei wneud yw adlewyrchu amgylchiadau'r addysg a roddir ar hyn o bryd. Ac mae gennym ni fentrau polisi eraill a gynlluniwyd i fynd i'r afael â'r pryderon a godwyd gennych chi. Mae bron yn amhosibl i'r system gymwysterau wneud hynny, ond mae angen inni ei wneud mor deg ag y gallwn ni o dan yr amgylchiadau, ac rwyf i o'r farn mai dyna a wnaethom ni heddiw.

Bydd, fe fydd yna hyblygrwydd ynghylch amseru yw'r ateb i'ch cwestiwn chi. Mae hyn yn ymwneud â grymuso ein penaethiaid ni, ein huwch dimau rheoli ni, a'n hathrawon dosbarth ni i gynnal asesiadau ar yr amserau mwyaf cyfleus iddyn nhw a'u carfan nhw.

Ac o ran y trafodaethau yng ngweddill y Deyrnas Unedig, wel, ni yw'r rhan olaf o'r Deyrnas Unedig i wneud penderfyniad ynglŷn â 2021. Rydym wedi cael ein barnu oherwydd hynny, ond mae hyn wedi ein galluogi ni i roi ystyriaeth wirioneddol i'r hyn sydd wedi digwydd ac i gyngor yr adolygiad annibynnol. Nid wyf yn feirniadol o'r Gweinidogion Addysg mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig am ddewis dulliau amrywiol; rydym ni i gyd yn ymlafnio gyda'r un problemau dybryd, ac, fel y dywedais, nid oes atebion hawdd. Maen nhw wedi cymryd eu llwybrau eu hunain, ac rwyf innau wedi gwneud y penderfyniad yn y ffordd yr wyf i'n teimlo sydd er lles gorau ein system addysg ni ein hunain. Ond rydym yn dal i siarad â'n gilydd am sut y gallwn ddysgu gwersi oddi wrth ein gilydd, a sut y gallwn ni weithredu'r syniadau gorau o ran polisi, os ydyn nhw er budd ein plant ni ein hunain. Ac rydym ni'n gwneud hynny o fewn y Deyrnas Unedig ac yn rhan o'n haelodaeth ni o'r Atlantic Rim Collaboratory, lle rydym ni'n edrych o safbwynt rhyngwladol ar brofiadau mewn rhannau eraill o'r byd, i weld pa wersi y gallwn ni eu dysgu, nid yn unig o ran arholiadau, ond o ran sut yr ydym ni am redeg system addysg yng nghanol pandemig byd-eang.

Can I just take the opportunity to welcome your announcement, and also all the work that you've done as education Minister? Since I was first elected in 2016 I've often sat in awe of the work that you've done, and we're very proud to have you as part of this Chamber.

With regard to this decision, can I just press you a little bit more on what David Rees asked? And perhaps you could say a little bit more about the moderation process and how moderation is going to happen in a way that will engender confidence in the education population. And one other aside to that, is it not possible to introduce a process of peer review at a local level amongst clusters of schools in order to add an extra layer of rigour there? And I understand perhaps it's a bit ambitious for next year, but isn't this a way of perhaps building back better in the future too? 

A gaf i achub ar y cyfle i groesawu eich cyhoeddiad chi, a'r holl waith a wnaethoch fel Gweinidog Addysg hefyd? Ers imi gael fy ethol gyntaf yn 2016 rwyf wedi eistedd yma droeon yn rhyfeddu at y gwaith a wnaethoch, ac rydym yn falch iawn o'ch cael chi yn rhan o'r Siambr hon.

O ran y penderfyniad hwn, a gaf i bwyso arnoch ryw ychydig bach ynglŷn â'r hyn a ofynnodd David Rees? Ac efallai y gwnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym ni am y broses gymedroli a sut fydd y cymedroli'n digwydd mewn ffordd a fydd yn ennyn hyder ymysg y boblogaeth addysg. Ac un peth arall ar ben hynny, onid oes modd cyflwyno proses o adolygu gan gymheiriaid ar lefel leol ymhlith clystyrau o ysgolion er mwyn ychwanegu haen ychwanegol o drylwyredd? Rwy'n deall efallai y byddai hynny'n reit uchelgeisiol ar gyfer y flwyddyn nesaf, ond onid yw hon yn ffordd o ailgodi'n gryfach efallai yn y dyfodol hefyd?

15:35

Can I thank Hefin David for his questions and his kind comments? I think I've got the best job in the world, even in the middle of a global pandemic, so thank you for your kind words. It's always the kindness that kills you, isn't it, Deputy Presiding Officer? But thank you very much for that. 

In terms of moderation, the details of the moderation process is the main job of the design and delivery group. I'm not putting any constraints on that, except the broad principles about them being equitable and fair and building confidence. And we will look to have a verification of moderation processes, whether that be at a school based level or whether that be at a cluster based level, but we want a national verification that the school—the individual centre—has everything that they need in place to give confidence that their moderation processes are fair and robust. I'm mindful of workload, as always, in all of this, and, of course, the more we take teachers out into time to do these kinds of issues we're taking them away from being in front of their children and their students. But, clearly, that will be a consideration for the design and delivery group, but it's certainly something that should be considered carefully. 

A gaf i ddiolch i Hefin David am ei gwestiynau a'i sylwadau caredig? Rwy'n credu bod gennyf i'r swydd orau yn y byd, hyd yn oed yng nghanol pandemig byd-eang, felly diolch am eich geiriau caredig. Y caredigrwydd sydd wastad yn eich llethu chi, onid e, Dirprwy Lywydd? Ond diolch yn fawr am hynny.

O ran cymedroli, manylion y broses gymedroli yw prif waith y grŵp dylunio a chyflawni. Nid wyf yn cyfyngu ar hynny mewn unrhyw fodd, ac eithrio'r egwyddorion cyffredinol eu bod yn deg ac yn gyfiawn ac yn magu hyder. A byddwn ni'n ceisio gwirio prosesau cymedroli, boed hynny ar lefel ysgol neu boed hynny ar lefel clwstwr, ond fe hoffwn ni wirio'n genedlaethol bod gan yr ysgol—y ganolfan unigol—bopeth sydd ei angen arni i fod yn ffyddiog bod ei phrosesau cymedroli yn deg ac yn gadarn. Rwy'n ymwybodol o'r llwyth gwaith, fel bob amser, yn hyn i gyd, ac, wrth gwrs, wrth inni hawlio mwy o amser athrawon a'u cymryd nhw o'u dosbarthiadau i ymdrin â'r mathau hyn o faterion, rydym ni yn eu tynnu nhw oddi wrth eu gwaith o ddysgu eu plant a'u myfyrwyr. Ond, yn amlwg, bydd hynny'n ystyriaeth i'r grŵp dylunio a chyflawni, ond mae'n sicr yn rhywbeth y dylid ei ystyried yn ofalus.

Thank you very much, Minister, for grasping the nettle, because I think it's really important for the well-being, not just of learners, but also of teachers to have some certainty about how we're going to move forward on this important matter, because otherwise the poor old teachers are absolutely agonising over how they're going to get their students through this when they may have to quarantine a particular cohort of students for a couple of weeks, or even for a second period. So, I think this is a really helpful announcement.

Equity is an aspiration but, frankly, in this situation, it's really difficult to see how we're going to achieve equity, because it depends on the rigour with which senior management teams are running their schools to ensure that we are containing any outbreak that a student or a teacher brings in from the community to the minimum amount of teachers, and it also depends on our personal circumstances. We're not teachers. We might be able to make a good fist at A-level politics, but unless our name's Dai Lloyd, we're not going to be able to teach our students biology. I'd be absolutely lost. So, I think we have to understand that if pupils aren't in school they're probably not going to be learning to the standard that they would be if they were in school.

So, for a start, we have to make it perfectly acceptable for a student to want to redo a year, because if they've missed huge quantities of learning and haven't been able to get the A-levels that they want in order to go on to the next level say, for example, university, they need to be able to have a second chance at being able to demonstrate that they have that level of competency. But, equally, we can't just be passporting students through just because we want to be kind to them if they don't actually have the grounding required to follow higher education, and universities are quite right to emphasise that point.

So, I strongly support this idea of a stakeholder group of a design and delivery advisory group who are going to help you decide on the rigour with which we are going to ensure that standards in Caernarfon, Caersws and Cardiff are going to be the same to ensure that people get particular qualifications. But, as you say, the rigour of this process is going to enable universities, with confidence, to be certain they can offer places to people, because they are very used to accepting different qualifications, because university education is one of our most successful exports and they're obviously assessing people who have—

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog, am fynd i'r afael â'r broblem, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n llesol iawn, nid yn unig i ddysgwyr, ond hefyd i athrawon gael rhywfaint o sicrwydd ynghylch sut y byddwn yn gweithredu ar y mater pwysig hwn, oherwydd fel arall mae'r hen athrawon druan yn poeni'n fawr am sut y byddant yn tywys myfyrwyr drwy hyn i gyd pan fydd yn rhaid iddyn nhw ynysu carfan benodol o fyfyrwyr am ychydig wythnosau, neu hyd yn oed am ail gyfnod. Felly, rwy'n credu bod hwn yn gyhoeddiad defnyddiol iawn.

Mae tegwch yn ddyhead ond, a dweud y gwir, yn y sefyllfa hon, mae'n anodd iawn gweld sut y byddwn yn sicrhau tegwch, oherwydd mae'n dibynnu ar ba mor drylwyr y mae uwch dimau rheoli yn rhedeg eu hysgolion i sicrhau ein bod yn cyfyngu unrhyw achosion o'r haint y mae myfyriwr neu athro yn eu trosglwyddo o'r gymuned i gyn lleied o athrawon â phosib, ac mae hefyd yn dibynnu ar ein hamgylchiadau personol. Nid athrawon ydym ni. Efallai y gallem ni gael hwyl pur dda ar wleidyddiaeth Safon Uwch, ond oni bai mai Dai Lloyd yw ein henw ni, ni fyddem yn gallu dysgu bioleg i'n myfyrwyr. Byddem ar goll yn llwyr. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid i ni ddeall, os nad yw disgyblion yn yr ysgol, mae'n debyg na fyddant yn dysgu i'r safon â phe baen nhw yn yr ysgol.

Felly, i ddechrau, mae'n rhaid i ni ei gwneud hi'n gwbl dderbyniol i fyfyrwyr fod eisiau ail-wneud blwyddyn, oherwydd os ydyn nhw wedi colli llawer iawn o ddysgu ac nad ydynt nhw wedi gallu cael y graddau Safon Uwch sydd eu heisiau arnyn nhw er mwyn mynd ymlaen i'r cam nesaf, dyweder, er enghraifft, prifysgol, mae angen iddyn nhw gael ail gyfle er mwyn dangos bod ganddyn nhw y cymhwysedd hwnnw. Ond, yn yr un modd, ni allwn ni fod yn rhoi graddau i fyfyrwyr o ran caredigrwydd yn unig os nad oes ganddyn nhw'r sylfaen sydd ei hangen i ddilyn cwrs addysg uwch, ac mae prifysgolion yn llygad eu lle i bwysleisio hynny.

Felly, rwy'n cefnogi'n gryf y syniad hwn o grŵp o randdeiliaid, o grŵp cynghori dylunio a darparu a wnaiff eich helpu i benderfynu pa mor drylwyr fyddwn ni o ran sicrhau y bydd safonau yng Nghaernarfon, Caersws a Chaerdydd yr un fath i sicrhau y caiff bobl gymwysterau penodol. Ond, fel y dywedwch chi, bydd trylwyredd y broses hon yn galluogi prifysgolion, i fod yn ffyddiog eu bod yn sicr y gallan nhw gynnig lleoedd i bobl, oherwydd maen nhw wedi hen arfer â derbyn cymwysterau gwahanol, oherwydd addysg prifysgol yw un o'n hallforion mwyaf llwyddiannus ac mae'n amlwg eu bod yn asesu pobl sydd—

15:40

—a whole range of qualifications. So, I'd be grateful if you could tell us how you think universities are going to grasp this with enthusiasm, not just in Wales but in England.

—ag ystod eang o gymwysterau. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi ddweud wrthym ni sut ydych chi'n credu y bydd prifysgolion yn ymroi yn frwdfrydig i hyn, nid yn unig yng Nghymru ond yn Lloegr.

Thank you very much. Can I just say this is absolutely not a question of us being kind or being soft on students in this cohort? It is a question of being fair to them. Their education has been affected in a way that none of us could have imagined in February of last year, so this is not a question of being soft or kind; this is about creating a rigorous system that allows them to be awarded a grade and allows them to progress. And teachers know, teachers absolutely know that they're not doing their students any favours at all if they over-represent that student's ability within a subject. That only leads to failure potentially later on and a great deal of distress, and I know that our professionals working with our children and young people do not want that to happen. They will give a fair assessment, and they will be helped to give a fair assessment by that national approach to having tasks that they will be able to refer to as part of this system.

And with regard to universities, can I just say, as I said, they are very clear that they want some external validation? They're also very clear to me that they expect our qualifications regulator to sign these qualifications off as being robust. But they also have something else that they can bank on when they're considering Welsh students: our pass rate, at the very highest levels of A-levels prior to the pandemic, was growing every year. In 2019, we had the highest percentage of A* and A students at A-levels. That was the quality of our post-16 education in Wales before the pandemic. I understand that cohorts change from year to year, but that quality is still there. It's still there in our system, it's being delivered day in, day out, whether that's in in-person teaching in a classroom or teachers working from home, or students learning from home. That quality is still there and they can be assured of the quality of a candidate coming from Wales, that they will have been awarded a fair grade for their work and they can look to offer them a place at the university with utter, utter confidence.

Diolch yn fawr iawn. A gaf i ddweud nad oes a wnelo hyn o gwbl â ni yn bod yn garedig neu yn glên wrth fyfyrwyr yn y garfan hon? Mae'n fater o fod yn deg â nhw. Effeithiwyd ar eu haddysg mewn ffordd na allai'r un ohonom ni fod wedi'i dychmygu ym mis Chwefror y llynedd, felly nid yw hyn yn fater o fod yn glên nac yn garedig; mae a wnelo hyn â chreu system drylwyr sy'n caniatáu iddyn nhw gael gradd ac yn caniatáu iddyn nhw wneud cynnydd. Ac mae athrawon yn gwybod, mae athrawon yn gwybod yn iawn nad ydyn nhw yn gwneud unrhyw gymwynas o gwbl os ydyn nhw yn gorbwysleisio gallu'r myfyriwr hwnnw mewn pwnc. Nid yw hynny ond yn arwain at fethiant o bosib yn ddiweddarach a llawer iawn o drallod, ac rwy'n gwybod nad yw ein gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda'n plant a'n pobl ifanc eisiau i hynny ddigwydd. Byddant yn rhoi asesiad teg, a byddant yn cael cymorth i roi asesiad teg gan y dull cenedlaethol hwnnw o fod â thasgau y gallan nhw gyfeirio atyn nhw yn rhan o'r system hon.

Ac o ran prifysgolion, a gaf i ddweud, fel y dywedais, eu bod yn glir iawn bod arnyn nhw eisiau rhywfaint o ddilysu allanol? Buon nhw hefyd yn glir iawn gyda mi eu bod yn disgwyl i'n rheoleiddiwr cymwysterau gadarnhau fod y cymwysterau hyn yn rhai cadarn. Ond mae ganddyn nhw rywbeth arall y gallan nhw fod yn sicr ohono hefyd pan fyddant yn ystyried myfyrwyr Cymru: roedd ein cyfradd basio, ar y lefelau uchaf un o Safon Uwch cyn y pandemig, yn tyfu bob blwyddyn. Yn 2019, cawsom y ganran uchaf o fyfyrwyr a gafodd A* ac A yn eu harholiadau Safon Uwch. Dyna oedd ansawdd ein haddysg ôl-16 yng Nghymru cyn y pandemig. Deallaf fod carfannau'n newid o flwyddyn i flwyddyn, ond mae'r ansawdd hwnnw yno o hyd. Mae'n dal yno yn ein system, caiff hynny ei ddarparu o ddydd i ddydd, boed hynny drwy addysgu wyneb yn wyneb mewn ystafell ddosbarth neu drwy athrawon yn gweithio gartref, neu drwy fyfyrwyr yn dysgu gartref. Mae'r ansawdd hwnnw yno o hyd a gallant fod yn sicr o ansawdd ymgeisydd sy'n dod o Gymru, y bydd wedi cael gradd deg am ei waith ac fe allan nhw gynnig lle iddo yn y brifysgol yn gwbl, gwbl ffyddiog. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Minister, you can assert that quality, but whether universities accept that or make their own potentially different judgment, and, similarly, for employers, will be their decision. You said that what you've done is ensure national consistency, so an A in Llandudno will mean the same as an A in Cardiff, but it won't mean that an A in Llandudno means the same as an A in Liverpool or an A in London. And no wonder Plaid Cymru support this policy: you have put yet another divide between Wales and England. The results that Welsh students get, because of the very different means of assessment to how children in England are going to be judged this year, is going to be a challenge, whether it's with universities or whether it's persuading employers that their teachers' view of them is equivalent to an external competitive examination that many of the people they are competing with will have achieved in England, with the decisions of the UK Government. So, that decision to make us different, despite knowing the decisions that have been made elsewhere, will surely make it more difficult for those here affected to compete, whether in a university or in the employment market. Didn't Tony Blair's Minister for schools Andrew Adonis hit it on the head when he said earlier today, in response to the leak of your announcement and statement,

'I strongly support the sitting of GCSEs and A-levels by students in England next year & would not wish the government to copy the socially regressive policy of Wales in suspending them'?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, fe allwch chi honni'r ansawdd hwnnw, ond penderfyniad prifysgolion yw derbyn hynny neu ddod i'w casgliad eu hunain a allai fod yn wahanol, ac, yn yr un modd, cyflogwyr. Fe wnaethoch chi ddweud mai'r hyn yr ydych chi wedi'i wneud yw sicrhau cysondeb cenedlaethol, felly bydd A yn Llandudno yn golygu'r un peth ag A yng Nghaerdydd, ond ni fydd yn golygu bod A yn Llandudno yn golygu'r un peth ag A yn Lerpwl neu A yn Llundain. Does dim rhyfedd bod Plaid Cymru yn cefnogi'r polisi hwn: rydych chi wedi creu rhaniad arall eto rhwng Cymru a Lloegr. Bydd y canlyniadau a gaiff myfyrwyr Cymru, oherwydd y dull gwahanol iawn o asesu o'i gymharu â sut y caiff plant yn Lloegr eu hasesu eleni, yn her, boed hynny gyda phrifysgolion neu ynglŷn â darbwyllo cyflogwyr bod barn eu hathrawon amdanyn nhw'n cyfateb i arholiad cystadleuol allanol y bydd llawer o'r bobl y maen nhw'n cystadlu yn eu herbyn wedi'u cyflawni yn Lloegr, gyda phenderfyniadau Llywodraeth y DU. Felly, mae'n siŵr y bydd y penderfyniad hwnnw i'n gwneud yn wahanol, er ei bod yn gwybod am y penderfyniadau a wnaed mewn mannau eraill, yn ei gwneud hi'n anoddach i'r rhai yma yr effeithir arnyn nhw, gystadlu, boed hynny mewn prifysgol neu yn y farchnad gyflogaeth. Oni wnaeth Andrew Adonis, Gweinidog ysgolion Tony Blair, daro'r hoelen ar ei phen pan ddywedodd yn gynharach heddiw, mewn ymateb i ddatgelu eich cyhoeddiad a'ch datganiad,

Rwy'n cefnogi'n gryf bod myfyrwyr yn Lloegr yn sefyll arholiadau TGAU a Safon Uwch y flwyddyn nesaf ac ni fyddwn yn dymuno i'r llywodraeth efelychu polisi Cymru yn eu hatal, sy'n gam yn ôl yn gymdeithasol'?

Mr Reckless, you talk down Welsh teachers, Welsh students and the Welsh education system as much as you want; I disagree, sir. I have every confidence in our young people, our children, our lecturers, our teachers, our exam board and our independent regulator to ensure that students that leave our education system this year will have qualifications that are equally regarded as anywhere else, not just in this United Kingdom, about which you spend a lot of your time talking, but, indeed, the world.

I don't know the last time you spoke to an admissions tutor, but the university system deals with qualifications of students from across the globe. They are assessed in lots and lots and lots of different ways, they accept those students into their universities, and there is nothing different this year. Indeed, it is slightly a myth to think that the A-levels across the United Kingdom and the Scottish highers mirror and ape them; they don't. There are already differences in our systems.

I've taken this decision now in the best interests of our children and the best interests of our education system. I really hope for students in other parts of the United Kingdom that they will be able to proceed in the way in which their Governments have outlined to date, but I am not willing to take that risk with our students of making a late change of mind. I'm delivering clarity now to those young people, and I am delivering the time so that they can have positive teaching and learning experiences and we can design a different type of system of assessment this year that is robust.

Mr Reckless, dywedwch a fynnoch chi i ddifrïo athrawon Cymru, myfyrwyr Cymru a system addysg Cymru; rwy'n anghytuno, syr. Mae gennyf bob ffydd yn ein pobl ifanc, ein plant, ein darlithwyr, ein hathrawon, ein bwrdd arholi a'n rheoleiddiwr annibynnol i sicrhau y bydd gan fyfyrwyr sy'n gadael ein system addysg eleni gymwysterau a gaiff eu hystyried yn gyfwerth â rhai o unrhyw le arall, nid yn unig yn y Deyrnas Unedig hon, yr ydych chi'n treulio llawer o'ch amser yn siarad amdani, ond, yn wir, y byd.

Wn i ddim pryd oedd y tro diwethaf i chi siarad â thiwtor derbyn, ond mae'r system brifysgol yn ymdrin â chymwysterau myfyrwyr o bedwar ban byd. Cânt eu hasesu mewn amryfal ffyrdd gwahanol, maen nhw'n derbyn y myfyrwyr hynny i'w prifysgolion, ac nid oes dim byd gwahanol eleni. Yn wir, cyfeiliornus braidd yw meddwl bod arholiadau Safon Uwch ar draws y Deyrnas Unedig a'r arholiadau uwch yn Yr Alban yn cyfateb yn union iddyn nhw; dydyn nhw ddim. Mae gwahaniaethau eisoes yn ein systemau.

Rwyf wedi gwneud y penderfyniad hwn yn awr er lles ein plant a lles ein system addysg. Rwy'n gobeithio'n fawr y gall myfyrwyr mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig fwrw ymlaen yn y ffordd y mae eu Llywodraethau wedi amlinellu hyd yma, ond nid wyf yn fodlon mentro felly gyda'n myfyrwyr ni a newid meddwl yn hwyr yn y dydd. Rwy'n egluro nawr i'r bobl ifanc hynny, ac rwy'n neilltuo'r amser fel y gallan nhw gael profiadau addysgu a dysgu cadarnhaol ac y gallwn ninnau gynllunio math gwahanol o system asesu eleni sy'n gadarn.

15:45
4. Rheoliadau'r Cynllun Seibiant Dyledion (Moratoriwm Lle i Anadlu a Moratoriwm Argyfwng Iechyd Meddwl) (Cymru a Lloegr) 2020
4. The Debt Respite Scheme (Breathing Space Moratorium and Mental Health Crisis Moratorium) (England and Wales) Regulations 2020

Item 4 on the agenda this afternoon is the Debt Respite Scheme (Breathing Space Moratorium and Mental Health Crisis Moratorium) (England and Wales) Regulations 2020 and I call on the Deputy Minister and Chief Whip to move the motion. Jane Hutt.

Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw Rheoliadau'r Cynllun Seibiant Dyledion (Moratoriwm Lle i Anadlu a Moratoriwm Argyfwng Iechyd Meddwl) (Cymru a Lloegr) 2020 a galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i gynnig y cynnig. Jane Hutt.

Cynnig NDM7451 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau’r Cynllun Seibiant Dyledion (Moratoriwm Lle i Anadlu a Moratoriwm Argyfwng Iechyd Meddwl) (Cymru a Lloegr) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 13 Hydref 2020.

Motion NDM7451 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Debt Respite Scheme (Breathing Space Moratorium and Mental Health Crisis Moratorium) (England and Wales) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 13 October 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Dirprwy Lywydd, and thank you for the opportunity to open the debate seeking Members' approval of the Debt Respite Scheme (Breathing Space Moratorium and Mental Health Crisis Moratorium) (England and Wales) Regulations 2020. These regulations, commonly referred to as 'breathing space', fall outside of the Senedd's legislative competence. However, without the approval of the Senedd, the protections offered through breathing space will not be accessible to people in Wales. We know that life events like unemployment, illness and relationship breakdown are the key triggers for debt problems, and the circumstances we're facing with COVID-19 are increasing debt in households across Wales. When people fall into debt, the consequences can be severe.

But, thankfully, people can recover from debt. What they need is the time to seek professional advice and to understand their options without creditors threatening enforcement action or increasing their debt by adding on interest charges and other fees. This is what breathing space offers. For a 60-day period, people struggling with debt will get legal protection from creditors increasing their debt and from taking enforcement action, giving them the time to get the advice they need to start to bring their debts under control.

The link between poor mental health and debt is well evidenced. Half of all adults in problem debt also have a mental health problem, and I'm pleased people receiving mental health crisis treatment have an easier pathway to the protections offered by breathing space. Their protections will also last for longer than the standard 60 days, allowing people to complete their treatment, and then have the time to get advice and the help to make informed decisions on managing their debt.

Breathing space is the first part of the debt respite scheme. The statutory debt repayment plan is the second part and is expected to be introduced to 2022. As with breathing space, officials will work with policy makers to ensure the statutory debt repayment plan aligns with the needs of the people of Wales and the regulations will be brought before the Senedd for our approval. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i agor y ddadl yn gofyn i Aelodau gymeradwyo Rheoliadau'r Cynllun Seibiant Dyledion (Moratoriwm Lle i Anadlu a Moratoriwm Argyfwng Iechyd Meddwl) (Cymru a Lloegr) 2020. Mae'r rheoliadau hyn, y cyfeirir atyn nhw yn gyffredin fel 'lle i anadlu', y tu allan i gymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Fodd bynnag, heb gymeradwyaeth y Senedd, ni fydd yr amddiffyniadau a gynigir drwy'r moratoriwm lle i anadlu ar gael i bobl yng Nghymru. Gwyddom mai digwyddiadau bywyd fel diweithdra, salwch a chwalu perthynas yw'r sbardunau allweddol ar gyfer problemau dyled, ac mae'r amgylchiadau yr ydym ni yn eu hwynebu gyda COVID-19 yn cynyddu dyled ar aelwydydd ledled Cymru. Pan fydd pobl yn mynd i ddyled, gall y canlyniadau fod yn ddifrifol.

Ond, diolch byth, gall pobl ddod allan o ddyled. Yr hyn sydd ei angen arnyn nhw yw'r amser i geisio cyngor proffesiynol a deall y dewisiadau sydd ar gael iddyn nhw heb gredydwyr yn bygwth camau gorfodi neu yn cynyddu eu dyled drwy ychwanegu taliadau llog a ffioedd eraill. Dyma'r hyn y mae lle i anadlu yn ei gynnig. Am gyfnod o 60 diwrnod, caiff pobl sy'n ymrafael gyda dyled, amddiffyniadau cyfreithiol i atal credydwyr rhag cynyddu eu dyled a rhag cymryd camau gorfodi, gan roi amser iddyn nhw gael y cyngor sydd ei angen arnyn nhw i ddechrau rheoli eu dyledion.

Mae digon o dystiolaeth o'r cysylltiad rhwng iechyd meddwl gwael a dyled. Mae gan hanner yr holl oedolion sydd mewn dyledion sylweddol broblem iechyd meddwl hefyd, ac rwy'n falch ei bod hi'n haws i'r bobl sy'n cael triniaeth argyfwng iechyd meddwl elwa ar y warchodaeth y mae lle i anadlu yn ei chynnig. Bydd eu hamddiffyniadau hefyd yn para'n hwy na'r 60 diwrnod safonol, gan ganiatáu i bobl gwblhau eu triniaeth, ac yna i gael amser i gael cyngor a'r cymorth i wneud penderfyniadau gwybodus ynglŷn â rheoli eu dyled.

Lle i anadlu yw rhan gyntaf y cynllun seibiant dyledion. Y cynllun ad-dalu dyledion statudol yw'r ail ran a disgwylir iddo gael ei gyflwyno hyd at 2022. Fel gyda lle i anadlu, bydd swyddogion yn gweithio gyda llunwyr polisi i sicrhau bod y cynllun ad-dalu dyledion statudol yn cyd-fynd ag anghenion pobl Cymru ac fe gaiff y rheoliadau eu cyflwyno i'r Senedd i ni eu cymeradwyo.

I call on Carwyn Jones to speak on behalf of the Legislation, Justice and Constitution Committee. Carwyn Jones.

Galwaf ar Carwyn Jones i siarad ar ran Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad. Carwyn Jones.

Thank you, Dirprwy Lywydd. The Legislation, Justice and Constitution Committee considered these regulations on 2 November, and our report is available as part of the agenda. We have noted that these regulations are made by the Treasury under Part 1 of the Financial Guidance and Claims Act 2018, to which the Senedd gave its legislative consent on 13 February 2018. During that Plenary debate, the Minister for Housing and Regeneration at the time said this of any future debt respite scheme:

'This is still some way off, but we will continue to work closely with the UK Government and the SFGB, when it's established, in addition to advice providers and other stakeholders to influence the development of any scheme and determine whether it meets the requirements of Wales.'

Given this statement, we asked the Welsh Government to set out how the debt respite scheme has been developed to meet the requirements of Wales and to confirm whether it's content that these regulations do not generally come into force until 4 May next year. In its response, the Welsh Government advised us that officials had been working closely with the Treasury on the policy for the debt respite scheme since 2018. In addition, we were told that Welsh Government lawyers assessed the draft regulations for the scheme, following which the UK Government made amendments to the draft regulations to ensure they aligned with Welsh legislation.

With regard to the commencement date of the regulations, the Welsh Government's response indicates that the development of the debt respite scheme was delayed on two occasions, a fact that it has found disappointing. However, the Welsh Government considers that there remains a lot of challenging work, and while it would welcome the implementation of the scheme taking place before May of next year, it considers that it is more important that a scheme is implemented with all protections in place. As such, the Welsh Government has accepted an implementation date of 4 May 2021.

As a committee, we are aware that the Welsh Government has laid a legislative consent memorandum before the Senedd in addition to the UK Financial Services Bill. I draw this to Members' attention this afternoon because that LCM indicates that the regulations being considered today are the first part of the debt respite scheme. The second part, the statutory debt repayment plan, is the subject of the UK Financial Services Bill. Our committee will consider the LCM for this Bill in the coming weeks, and no doubt the Senedd will be asked to consider a consent motion in the near future. Thank you, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriodd Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad y rheoliadau hyn ar 2 Tachwedd, ac mae ein hadroddiad ar gael yn rhan o'r agenda. Rydym ni wedi nodi y gwneir y rheoliadau hyn gan y Trysorlys o dan Ran 1 o Ddeddf Canllawiau Ariannol a Hawliadau 2018, y rhoddodd y Senedd ei chydsyniad deddfwriaethol iddi ar 13 Chwefror 2018. Yn ystod y ddadl honno yn y Cyfarfod Llawn, dyma ddywedodd y Gweinidog Tai ac Adfywio ar y pryd am unrhyw gynllun seibiant dyledion yn y dyfodol:

Mae ffordd bell i fynd, ond byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU a'r Corff Canllawiau Ariannol Sengl, pan gaiff ei sefydlu, yn ogystal â darparwyr cyngor a rhanddeiliaid eraill i ddylanwadu ar ddatblygiad unrhyw gynllun a phenderfynu a yw'n diwallu anghenion Cymru.

O ystyried y datganiad hwn, gofynnwyd i Lywodraeth Cymru nodi sut y datblygwyd y cynllun seibiant dyledion i ddiwallu anghenion Cymru a chadarnhau a yw'n fodlon nad yw y rheoliadau hyn yn dod i rym yn gyffredinol tan 4 Mai y flwyddyn nesaf. Wrth ymateb, dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym y bu swyddogion yn gweithio'n agos gyda'r Trysorlys ar y polisi ar gyfer y cynllun seibiant dyledion ers 2018. Yn ogystal, dywedwyd wrthym ni fod cyfreithwyr Llywodraeth Cymru wedi asesu'r rheoliadau drafft ar gyfer y cynllun, ac yn dilyn hynny diwygiodd Llywodraeth y DU y rheoliadau drafft i sicrhau eu bod yn cyd-fynd â deddfwriaeth Cymru.

O ran dyddiad cychwyn y rheoliadau, mae ymateb Llywodraeth Cymru yn dangos y bu oedi cyn datblygu'r cynllun seibiant dyledion ar ddau achlysur, ffaith y bu yn siomedig yn ei chylch. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru o'r farn bod llawer o waith heriol eto i'w wneud, ac er y byddai'n croesawu gweithredu'r cynllun cyn mis Mai y flwyddyn nesaf, mae hi o'r farn ei bod hi'n bwysicach gweithredu cynllun gyda phob amddiffyniad ar waith. O'r herwydd, mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn dyddiad gweithredu o 4 Mai 2021.

Fel pwyllgor, rydym yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gerbron y Senedd yn ogystal â Bil Gwasanaethau Ariannol y DU. Tynnaf sylw'r Aelodau at hyn y prynhawn yma gan fod y memorandwm hwnnw'n dangos mai'r rheoliadau sy'n cael eu hystyried heddiw yw rhan gyntaf y cynllun seibiant dyledion. Mae'r ail ran, y cynllun ad-dalu dyledion statudol, yn destun Bil Gwasanaethau Ariannol y DU. Bydd ein pwyllgor yn ystyried y memorandwm ar gyfer y Bil hwn yn ystod yr wythnosau nesaf, ac mae'n siŵr y gofynnir i'r Senedd ystyried cynnig cydsyniad yn y dyfodol agos. Diolch, Dirprwy Lywydd.

15:50

Thank you. I call on the Deputy Minister and Chief Whip to reply to the debate.

Diolch. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i ymateb i'r ddadl.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. As Carwyn Jones has said, I think the responses to the Legislation, Justice and Constitution Committee have demonstrated that this is the appropriate time to proceed. If introduced in Wales in May 2021, breathing space will help those people who have been suffering from debt, the households whose financial burden is considerable, particularly with COVID-19 putting household finances under enormous strain. We have to move forward in terms of ensuring that breathing space will help these people to deal with their debt, perhaps at a time when, as I said, help has never been so needed. So I hope Members will join me in giving their approval to the breathing space regulations.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Fel y dywedodd Carwyn Jones, credaf fod yr ymatebion i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad wedi dangos mai dyma'r adeg briodol i fwrw ymlaen. Os caiff ei gyflwyno yng Nghymru ym mis Mai 2021, bydd lle i anadlu yn helpu'r bobl hynny sydd wedi bod yn dioddef o ddyled, yr aelwydydd y mae eu baich ariannol yn sylweddol, yn enwedig gyda COVID-19 yn rhoi cyllid cartrefi o dan straen enfawr. Rhaid i ni symud ymlaen o ran sicrhau y bydd lle i anadlu yn helpu'r bobl hyn i ymdrin â'u dyled, efallai ar adeg, fel y dywedais, pan na fu erioed mwy o angen am gymorth. Felly rwy'n gobeithio y gwnaiff yr Aelodau ymuno â mi i gymeradwyo'r rheoliadau ar gyfer lle i anadlu.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? I see no objections. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.

Diolch. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Ni welaf unrhyw wrthwynebiadau. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

We will now take a break before we go into Stage 3, and we will ring the bell when we are ready to resume proceedings.

Fe gawn ni seibiant nawr cyn i ni ddechrau ar Gyfnod 3, a byddwn yn canu'r gloch pan fyddwn yn barod i ailddechrau'r trafodion.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:52.

Plenary was suspended at 15:52.

16:05

Ailymgynullodd y Senedd am 16:06, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 16:06, with the Llywydd in the Chair.

6. Dadl: Cyfnod 3 y Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru)
6. Debate: Stage 3 on the Local Government and Elections (Wales) Bill

Croeso nôl, a dyma ni'n cyrraedd Cyfnod 3 ar Fil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru).

Welcome back, and that brings us to the Stage 3 proceedings on the Local Government and Elections (Wales) Bill.

Grŵp 1: Etholiadau llywodraeth leol (Gweliannau 84, 85, 1, 86, 87, 99, 101,102, 103,104,105, 2, 106, 62, 64, 65, 66, 67, 147, 58, 59, 60, 61, 79, 55, 56)
Group 1: Local government elections (Amendments 84, 85, 1, 86, 87, 99, 101,102, 103,104,105, 2, 106, 62, 64, 65, 66, 67, 147, 58, 59, 60, 61, 79, 55, 56)

Mae'r grŵp cyntaf o welliannau'n ymwneud ag etholiadau llywodraeth leol. Gwelliant 84 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gynnig y prif welliant a'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Mark Isherwood.

The first group of amendments relates to local government elections. The lead amendment is amendment 84, and I call on Mark Isherwood to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 84 (Mark Isherwood).

Amendment 84 (Mark Isherwood) moved.

Good afternoon. Amendments 84, 85 and 103 seek to remove the current provision that extends the right to vote in local government elections for all foreign citizens, regardless of citizenship. Most countries and nations that allow non-citizens to vote have a minimum residency requirement. For example, to be eligible to vote in New Zealand, the person has to have lived continuously in the country for 12 months, whilst to vote in regional and municipal elections in Denmark, for example, a person has to have had permanent residence in the country for three years before the date of the election. However, if these amendments fall, our belief that voting rights should be attached to a person's citizenship is reflected in our amendment 104, which is a compromise amendment to introduce a minimum residency requirement of three years, reflecting the pretty much average norm across the world, for qualifying foreign citizens to be eligible to vote in local government elections.

As I stated in the Stage 1 debate, currently Irish and Commonwealth citizens and relevant EU citizens can vote in local government and devolved elections, but this Bill would enable all foreign citizens legally resident in Wales to vote in local government elections. There's a long-standing reciprocal agreement between the UK and the Republic of Ireland as a consequence of the historic relationship between both countries, and the ability of Commonwealth citizens to vote at UK elections is a legacy of the Representation of the People Act 1918. However, this Bill, we believe, proposes a step too far. At least most of the few countries that allow foreign citizens to vote have a minimum residency requirement, but even that is missing here. As David Melding said when scrutinising similar provisions in this Senedd and elections Bill,

'their citizenship should determine where they principally vote, and if they make the choice not to pursue citizenship here, then it's their choice not to have political rights to the extent of voting in our elections'.

Amendments 86 and 87 place a specific duty on Welsh Ministers to introduce a national framework to promote awareness of the extension of the franchise for 16 and 17-year-olds and to develop a national framework on promoting awareness on political education. These amendments respond to the Equality, Local Government and Communities Committee's recommendation 2, which argued that the Bill should be amended to include specific provision that will add some adequate level of education on politics and democracy in Wales across all schools.

The Electoral Reform Society, or ERS, recommends that the Bill should be amended to include specific provision to roll out an adequate level of education on politics and democracy in Wales across all schools. In particular, they say, young people from the ages of 14 and 15 should receive this education to prepare them for voting at 16 years old. This programme of political awareness should be accompanied by clear lesson plans, they said, to empower teachers to deliver the lessons.

Pnawn da. Nod gwelliannau 84, 85 a 103 yw dileu'r ddarpariaeth bresennol sy'n ymestyn yr hawl i bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol ar gyfer pob dinesydd tramor, waeth beth fo'i ddinasyddiaeth. Mae gan y rhan fwyaf o wledydd a chenhedloedd sy'n caniatáu i bobl nad ydynt yn ddinasyddion bleidleisio, ofyniad preswylio sylfaenol. Er enghraifft, er mwyn bod yn gymwys i bleidleisio yn Seland Newydd, mae'n rhaid i'r person fod wedi byw'n barhaus yn y wlad am 12 mis, ac i bleidleisio mewn etholiadau rhanbarthol a threfol yn Nenmarc, er enghraifft, mae'n rhaid i berson fod wedi preswylio'n barhaol yn y wlad am dair blynedd cyn dyddiad yr etholiad. Fodd bynnag, os bydd y gwelliannau hyn yn methu, adlewyrchir ein cred y dylai hawliau pleidleisio fod ynghlwm wrth ddinasyddiaeth person yng ngwelliant 104 o'n heiddo ni, sy'n welliant cyfaddawd i gyflwyno gofyniad preswylio sylfaenol o dair blynedd, gan adlewyrchu'r hyn sy'n eithaf cyffredin ledled y byd, i ganiatáu i ddinasyddion tramor cymwys bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol.

Fel y dywedais yn y ddadl yn ystod Cyfnod 1, gall dinasyddion Iwerddon a'r Gymanwlad ar hyn o bryd, a dinasyddion perthnasol yr UE bleidleisio mewn llywodraeth leol ac etholiadau datganoledig, ond byddai'r Bil hwn yn galluogi pob dinesydd tramor sy'n preswylio'n gyfreithlon yng Nghymru i bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol. Mae cytundeb cyfatebol hirsefydlog rhwng y DU a Gweriniaeth Iwerddon o ganlyniad i'r berthynas hanesyddol rhwng y ddwy wlad, ac mae gallu dinasyddion y Gymanwlad i bleidleisio yn etholiadau'r DU yn etifeddiaeth o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918. Fodd bynnag, credwn fod y Bil hwn yn cynnig cam yn rhy bell. Mae gan o leiaf y rhan fwyaf o'r ychydig wledydd sy'n caniatáu i ddinasyddion tramor bleidleisio ofyniad preswylio sylfaenol, ond mae hyd yn oed hynny ar goll yma. Fel y dywedodd David Melding wrth graffu ar ddarpariaethau tebyg yn y Bil Senedd ac etholiadau:

dylai eu dinasyddiaeth benderfynu ble maen nhw'n pleidleisio'n bennaf, ac os ydyn nhw'n dewis peidio â cheisio am ddinasyddiaeth yma, yna eu dewis nhw yw peidio â bod â hawliau gwleidyddol i'r graddau y gellir pleidleisio yn ein hetholiadau.

Mae gwelliannau 86 ac 87 yn gosod dyletswydd benodol ar Weinidogion Cymru i gyflwyno fframwaith cenedlaethol i hyrwyddo ymwybyddiaeth o ymestyn yr etholfraint i bobl ifanc 16 a 17 oed ac i ddatblygu fframwaith cenedlaethol ynglŷn â hyrwyddo ymwybyddiaeth o addysg wleidyddol. Mae'r gwelliannau hyn yn ymateb i argymhelliad 2 y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, a oedd yn dadlau y dylid diwygio'r Bil i gynnwys darpariaeth benodol a fydd yn ychwanegu rhyw lefel ddigonol o addysg ynglŷn â gwleidyddiaeth a democratiaeth ym mhob ysgol yng Nghymru.

Mae'r Gymdeithas Diwygio Etholiadol, neu yr ERS fel y'i gelwir hi, yn argymell y dylid diwygio'r Bil i gynnwys darpariaeth benodol i gyflwyno lefel ddigonol o addysg ar wleidyddiaeth a democratiaeth yng Nghymru ym mhob ysgol. Yn benodol, dywedant, dylai pobl ifanc o 14 a 15 oed gael yr addysg hon i'w paratoi ar gyfer pleidleisio yn 16 oed. Dylai'r rhaglen hon o ymwybyddiaeth wleidyddol gyd-fynd â chynlluniau gwersi clir, maen nhw'n dweud, i rymuso athrawon i gyflwyno'r gwersi.

During Stage 2 of this Bill, the Minister argued against this amendment, stating that the new Curriculum for Wales will allow teachers to decide how to deliver education tailored to the specific needs of their pupils. This includes political education, which will come under the core purpose of supporting learners to become ethical and informed citizens of Wales and the world, highlighting opportunities to explore politics within the curriculum through the Welsh baccalaureate as part of the global citizenship challenge. As the Electoral Reform Society states, however, the reality is that, both at present and even in the context of the new curriculum, the teaching of political education will be at the discretion of teachers, and that is regardless of the amount of resources available. In the future, like now, there will therefore be pupils with different tiers of understanding of how decisions in Wales are made, and those on the lowest tier will struggle to better know how they can make their voices heard within their society. As the Electoral Reform Society said to me just 11 days ago, 'We worry about not including an implicit requirement that all pupils are taught politics as part of the curriculum. Having read and listened to Welsh Government on the matter', they said, 'they place a heavy emphasis that there will be first-class resources available but, again, there would be no guarantee that, in a purpose-led curriculum, they would be used.' Our amendment, therefore, seeks to ensure that there is consistency of political education and awareness across Wales. This issue is too important to do otherwise in a nation struggling with a democratic deficit already.

Amendment 99 seeks to ensure that Welsh Government fully involves stakeholders before making rules on the conduct of local elections in Wales. In its Stage 1 report, the Equality, Local Government and Communities Committee suggested that the Welsh Government engages with principal councils and communities before reforming the electoral arrangements. Our amendment seeks to go further than the committee's suggestion by making it a requirement to actively involve principal and community councils as well as local communities to ensure that any changes to electoral arrangements are co-produced by the communities that they affect, rather than them being imposed upon them. Our amendment would also bring this Bill in line with the seven well-being goals and five ways of working required of public bodies in order to meet their duties under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, too often ignored in practice.

As I argued in the Stage 1 committee debate, it is therefore deeply concerning that the Minister rejected the committee recommendation that the Welsh Government undertakes an engagement programme with the Welsh Local Government Association. During Stage 2 proceedings, the Minister stated that the Welsh Government believes that the Welsh Ministers should consult those they deem appropriate, and this would include those listed in this amendment when developing the rules for local government elections in Wales. However, our amendment will ensure that stakeholders are fully involved in the co-production of rules for local government elections, by being included on the face of the Bill, turning rhetoric into reality about empowering local communities.

Amendments 101, 102 and 147 seek to amend the provisions relating to registration without application to ensure that individuals registered in this way are placed on the closed full electoral register rather than the open full register—I should say the 'closed register' rather than the 'open full register'. These amendments seek to respond to concerns about the current provision included within the Bill that means that people who are registered without application are automatically placed on the open register. Academics Toby James and Paul Bernal from the University of East Anglia argue that the edited register is made freely available for purchase to companies and third parties with no restrictions on its use. It serves no purpose for the running of the election. It is likely that citizens will know little that their data is being used in this way. Information about the Welsh electorate would therefore be for sale without their active consent. We therefore propose that the Bill is amended so that automatically registered citizens are not added to the edited register by default. Cytûn, Churches Together in Wales, stated that the current requirement to write to individuals notifying them of automatic registration is not sufficient, as many people in certain circumstances do not respond to official correspondence. Furthermore, Cytûn raised a specific concern about the current registration provision. They state that, by placing people on the open register, this may impact on some individuals who have purposely chosen not to register for fear of being identified by a violent former partner or others who may wish to harm them. As such, our amendment gives people the option of being placed on the open register, rather than being automatically placed on the open register.

At Stage 2, the Minister argued that, quote,

'I believe voters should be given a choice about how their information is used.... As such, the provisions as drafted will allow a person to make their wishes known to the ERO',

the electoral registration officer. However, this misses the point of our amendment. Our amendment seeks to ensure that people placed on the electoral register without application are automatically placed on the closed register and given the choice to be placed on the open register, rather than vice versa. This is to ensure that people who have purposely not chosen to be on the electoral register continue to be protected, whilst fulfilling the aim of the Bill of improving voter registration.

Amendment 105 seeks to expand the definition of politically restricted posts that are disqualified from becoming a member of a local authority. The amendment modifies the definition of politically restricted posts in section 2 of the Local Government and Housing Act 1989 by including any council employee who provides advice and support on a regular basis to an elected member or elected members of the authority. This broadens the current scope of the provision, which refers to giving advice on a regular basis to any member of the executive who is also a member of the authority. The Bill as drafted will allow council staff to stand for their own council without having to resign first. We support this. However, our amendment clarifies and ensures that any officer who has regular contact with and provides advice for and support for elected members, and who may have a significant conflict of interest should they stand for the council that they are an employee of, is not able to stand for election without resigning first.

In Stage 2, the Minister argued that she would not accept our amendment, as she said:

'I want more people to stand for election to councils in Wales, so I could not without good reason support a provision that sought to bar more people from standing for election.'

Our intention is not to reduce the number of people who stand for election. Our provision would still allow more people to stand for election. And whilst we agree that most council staff should be able to stand for their own council without having to resign first, the purpose of our amendment is to broaden the definition of politically restricted posts, which currently is very narrowly defined, reflecting the fact that there is not a formal separation of power between the executive and legislature within a principal council, and the same council officers, therefore, support both cabinet and backbenchers, unlike the separation between the staff supporting parliaments and the civil servants supporting Government in this place and elsewhere. In other words, we seek to avoid inevitable conflicts of interest that would otherwise arise.

Amendment 106 seeks to bring the regulations for online paid-for political advertisements—

Yn ystod Cyfnod 2 y Bil hwn, dadleuodd y Gweinidog yn erbyn y gwelliant hwn, gan ddweud y bydd Cwricwlwm newydd Cymru yn caniatáu i athrawon benderfynu sut i ddarparu addysg wedi'i theilwra i anghenion penodol eu disgyblion. Mae hyn yn cynnwys addysg wleidyddol, a fydd yn dod o dan y diben craidd o gefnogi dysgwyr i ddod yn ddinasyddion egwyddorol a gwybodus yng Nghymru a'r byd, gan dynnu sylw at gyfleoedd i archwilio gwleidyddiaeth o fewn y cwricwlwm drwy fagloriaeth Cymru yn rhan o'r her dinasyddiaeth fyd-eang. Fel y dywed y Gymdeithas Diwygio Etholiadol, fodd bynnag, y gwir amdani yw, ar hyn o bryd a hyd yn oed yng nghyd-destun y cwricwlwm newydd, athrawon fydd yn dysgu addysg wleidyddol, a hynny beth bynnag fo'r adnoddau sydd ar gael. Yn y dyfodol, fel yn awr, bydd disgyblion felly â gwahanol haenau o ddealltwriaeth o sut y gwneir penderfyniadau yng Nghymru, a bydd y rheini ar yr haen isaf yn ei chael hi'n anodd gwybod yn well sut y gallan nhw leisio eu barn yn eu cymdeithas. Fel y dywedodd y Gymdeithas Diwygio Etholiadol wrthyf dim ond 11 diwrnod yn ôl, 'Rydym yn poeni am beidio â chynnwys gofyniad pendant y dysgir gwleidyddiaeth i bob disgybl yn rhan o'r cwricwlwm. Ar ôl darllen a gwrando ar Lywodraeth Cymru ar y mater,' medden nhw, 'maen nhw'n rhoi pwyslais mawr y bydd adnoddau o'r radd flaenaf ar gael ond, unwaith eto, ni fyddai sicrwydd, mewn cwricwlwm yn seiliedig ar fwriad, y caent eu defnyddio.' Mae ein gwelliant, felly, yn ceisio sicrhau cysondeb o ran addysg wleidyddol ac ymwybyddiaeth ledled Cymru. Mae'r mater hwn yn rhy bwysig i'w wneud fel arall mewn cenedl sydd eisoes yn cael trafferth gyda diffyg democrataidd.

Mae gwelliant 99 yn ceisio sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cynnwys rhanddeiliaid yn llawn cyn gwneud rheolau ynglŷn â chynnal etholiadau lleol yng Nghymru. Yn ei adroddiad Cyfnod 1, awgrymodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau fod Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â phrif gynghorau a chymunedau cyn diwygio'r trefniadau etholiadol. Mae ein gwelliant yn ceisio mynd ymhellach nag awgrym y pwyllgor drwy ei gwneud hi'n ofynnol cynnwys prif gynghorau a chynghorau cymuned yn ogystal â chymunedau lleol i sicrhau y caiff unrhyw newidiadau i drefniadau etholiadol eu cyd-gynhyrchu gan y cymunedau y maen nhw yn effeithio arnynt, yn hytrach na chael eu gorfodi arnynt. Byddai ein gwelliant hefyd yn sicrhau bod y Bil hwn yn cyd-fynd â'r saith nod llesiant a'r pum ffordd o weithio y mae hi'n ofynnol i gyrff cyhoeddus eu harddel er mwyn cyflawni eu dyletswyddau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a anwybyddir yn rhy aml yn ymarferol.

Fel y dadleuais yn nadl pwyllgor Cyfnod 1, mae'n destun pryder mawr felly i'r Gweinidog wrthod argymhelliad y pwyllgor bod Llywodraeth Cymru yn ymgymryd â rhaglen ymgysylltu â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Yn ystod trafodion Cyfnod 2, dywedodd y Gweinidog fod Llywodraeth Cymru yn credu y dylai Gweinidogion Cymru ymgynghori â'r rhai y tybiant ei bod hi'n briodol ymgynghori â nhw, a byddai hyn yn cynnwys y rhai a restrir yn y gwelliant hwn wrth ddatblygu'r rheolau ar gyfer etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru. Fodd bynnag, bydd ein gwelliant yn sicrhau y caiff rhanddeiliaid eu cynnwys yn llawn yn y gwaith o gyd-gynhyrchu rheolau ar gyfer etholiadau llywodraeth leol, drwy eu cynnwys ar wyneb y Bil, gan droi rhethreg yn realiti ynghylch grymuso cymunedau lleol.

Mae gwelliannau 101, 102 a 147 yn ceisio diwygio'r darpariaethau sy'n ymwneud â chofrestru heb wneud cais i sicrhau y caiff unigolion sydd wedi'u cofrestru eu rhoi ar y gofrestr etholiadol lawn gaeedig yn hytrach na'r gofrestr lawn agored—dylwn ddweud y 'gofrestr gaeedig' yn hytrach na'r 'gofrestr lawn agored'. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio ymateb i bryderon am y ddarpariaeth bresennol sydd wedi'i chynnwys yn y Bil sy'n golygu y caiff pobl sydd wedi'u cofrestru heb iddyn nhw wneud cais am hynny eu rhoi ar y gofrestr agored yn ddiofyn. Mae'r Academyddion Toby James a Paul Bernal o Brifysgol East Anglia yn dadlau bod y gofrestr a olygwyd ar gael yn rhwydd i gwmnïau a thrydydd partïon ei phrynu heb unrhyw gyfyngiadau ar ei defnyddio. Nid yw'n ateb unrhyw ddiben o ran cynnal yr etholiad. Mae'n debygol na fydd dinasyddion yn gwybod fawr ddim bod eu data'n cael ei ddefnyddio fel hyn. Felly, byddai gwybodaeth am etholwyr Cymru ar werth heb eu caniatâd penodol.

Cynigiwn felly y caiff y Bil ei ddiwygio fel na chaiff dinasyddion sydd wedi'u cofrestru'n awtomatig eu hychwanegu yn ddiofyn at y gofrestr a olygwyd. Dywedodd Cytûn, Eglwysi Ynghyd yng Nghymru, nad yw'r gofyniad presennol i ysgrifennu at unigolion yn rhoi gwybod iddyn nhw am gofrestru awtomatig yn ddigonol, gan nad yw llawer o bobl mewn rhai amgylchiadau yn ymateb i ohebiaeth swyddogol. At hynny, cododd Cytûn bryder penodol am y ddarpariaeth gofrestru bresennol. Dywedant, drwy roi pobl ar y gofrestr agored, y gallai hyn effeithio ar rai unigolion sydd wedi dewis peidio â chofrestru'n bwrpasol rhag ofn iddyn nhw gael eu hadnabod gan gyn-bartner treisgar neu eraill a allai ddymuno eu niweidio. Felly, mae ein gwelliant yn rhoi'r dewis i bobl gael eu rhoi ar y gofrestr agored, yn hytrach na chael eu rhoi'n ddiofyn ar y gofrestr agored.

Yng Nghyfnod 2, dadleuodd y Gweinidog, ac rwy'n dyfynnu:

Rwy'n credu y dylid rhoi dewis i bleidleiswyr ynglŷn â sut y defnyddir eu gwybodaeth.... O'r herwydd, bydd y darpariaethau fel y'u drafftiwyd yn caniatáu i berson hysbysu'r Swyddog Cofrestru Etholiadol o'i ddymuniad.

Fodd bynnag, nid dyma ddiben ein gwelliant. Mae ein gwelliant yn ceisio sicrhau y caiff pobl a roddir ar y gofrestr etholiadol heb gais eu rhoi ar y gofrestr gaeedig yn awtomatig ac yn cael y dewis i'w cynnwys ar y gofrestr agored, yn hytrach nag i'r gwrthwyneb. Diben hyn yw sicrhau bod pobl nad ydyn nhw wedi dewis bod ar y gofrestr etholiadol yn fwriadol yn parhau i gael eu diogelu, gan gyflawni nod y Bil o gynyddu faint o bobl sy'n cofrestru i bleidleisio. 

Mae gwelliant 105 yn ceisio ehangu'r diffiniad o swyddi sydd wedi'u cyfyngu'n wleidyddol nad yw eu deiliaid yn gymwys i fod yn aelod o awdurdod lleol. Mae'r diwygiad yn addasu'r diffiniad o swyddi sydd wedi'u cyfyngu'n wleidyddol yn adran 2 Deddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 drwy gynnwys unrhyw un sy'n gyflogedig gan gyngor ac sy'n rhoi cyngor a chymorth yn rheolaidd i aelod etholedig neu aelodau etholedig o'r awdurdod. Mae hyn yn ehangu cwmpas presennol y ddarpariaeth, sy'n cyfeirio at roi cyngor yn rheolaidd i unrhyw aelod o'r weithrediaeth sydd hefyd yn aelod o'r awdurdod. Bydd y Bil fel y'i drafftiwyd yn caniatáu i staff y cyngor sefyll dros eu cyngor eu hunain heb orfod ymddiswyddo'n gyntaf. Rydym yn cefnogi hyn. Fodd bynnag, mae ein gwelliant yn egluro ac yn sicrhau nad yw unrhyw swyddog sy'n dod i gysylltiad rheolaidd ag aelodau etholedig ac yn rhoi cyngor iddynt, ac a allai fod â gwrthdaro buddiannau sylweddol pe baent yn sefyll dros y cyngor y maent yn gyflogedig ganddo, yn cael sefyll mewn etholiad heb ymddiswyddo'n gyntaf.

Yng Nghyfnod 2, dadleuodd y Gweinidog na fyddai'n derbyn ein gwelliant, fel y dywedodd:

Hoffwn i fwy o bobl sefyll i gael eu hethol i gynghorau yng Nghymru, felly ni allwn i heb reswm da gefnogi darpariaeth a oedd yn ceisio gwahardd mwy o bobl rhag sefyll mewn etholiad.

Nid ein bwriad yw lleihau nifer y bobl sy'n sefyll mewn etholiad. Byddai ein darpariaeth yn dal i ganiatáu i fwy o bobl sefyll mewn etholiad. Ac er ein bod yn cytuno y dylai'r rhan fwyaf o staff y cyngor gael sefyll dros eu cyngor eu hunain heb orfod ymddiswyddo'n gyntaf, diben ein gwelliant yw ehangu'r diffiniad o swyddi sydd wedi'u cyfyngu'n wleidyddol, sydd wedi'i ddiffinio'n gul iawn ar hyn o bryd, gan adlewyrchu'r ffaith nad yw pŵer wedi'i wahanu'n ffurfiol rhwng y weithrediaeth a'r ddeddfwrfa o fewn prif gyngor, ac mai'r un swyddogion cyngor, felly, sy'n cefnogi'r cabinet a'r meinciau cefn, yn wahanol i'r rhaniad rhwng y staff sy'n cefnogi seneddau a'r gweision sifil sy'n cefnogi'r Llywodraeth yn y fan yma ac mewn mannau eraill. Mewn geiriau eraill, rydym ni yn ceisio osgoi gwrthdaro buddiannau anochel a fyddai'n codi fel arall.

Mae gwelliant 106 yn ceisio dod â'r rheoliadau ar gyfer hysbysebion gwleidyddol ar-lein y telir amdanynt—

16:15

Mark Isherwood, if I can just cut across you for one second, you have 10 minutes to introduce your amendments, and you're now on 12 minutes. You will have time to close this group as well, so can you conclude your introductory comments? I'll call you at the end of the group again to return to any issues you need to address.

Mark Isherwood, os gaf i dorri ar eich traws am eiliad, mae gennych chi 10 munud i gyflwyno'ch gwelliannau, ac rydych ni nawr ar 12 munud. Bydd gennych chi amser i gau'r grŵp hwn hefyd, felly a wnewch chi orffen eich sylwadau agoriadol? Byddaf yn eich galw ar ddiwedd y grŵp eto i ddychwelyd at unrhyw faterion y mae angen i chi ymdrin â nhw.

Okay. Well, I will conclude at that point, then, and pick up, as you say, the remaining points in my conclusion. Thank you.

Iawn. Wel, fe ddof i ben gyda'r sylw yna, felly, a chrybwyll, fel y dywedwch chi, y pwyntiau sy'n weddill yn fy nghasgliad. Diolch.

I oppose the granting of rights to vote on the basis of being a foreigner in this country who is not prepared to take the ultimate step of taking out citizenship. In medieval times, all citizens' rights ultimately derived from the concept of allegiance to the monarch. Well, we've moved on, in democratic terms, from that, but, ultimately, this is all about allegiance to one's country. And it is a fundamental doing of damage, in my view, to that concept of national cohesion that that represents.

After all, the right to vote is one of the most important of the rights of citizenship, and I think you've got to have a long-term commitment to this country in order to be worthy of it. If you're only resident in this country for a relatively short period of time and you have no intention, possibly, of making your residence in this country permanent, I, personally, do not see why you should be given the right to determine the country's long-term interests.

This is an unusual provision internationally as well. Most EU countries do not grant rights such as we're being asked to grant this afternoon. Certainly, the bigger countries—France, Germany, Italy, Poland—none of them grants the right to vote in their elections to foreigners. I believe it's a fundamental devaluing of citizenship and, indeed, of the concept of naturalisation, which, of course, changes the legal circumstances in which one lives.

I think that, ultimately, this is all about your commitment to the country in which you live; it's not simply a transaction that you get in exchange for paying taxes. After all, all sorts of people pay taxes simply by the fact of purchasing something in a shop and paying value added tax on it, but that, in itself, shouldn't be a justification for granting them a vote. I believe that this is a very solemn issue, which we are treating in a relatively trivial way.

Of course, we all know why this is being done, because, as a result of the shock that Brexit gave to the metropolitan elites, this was one of the things that they decided to do in order, perhaps, to make a second referendum produce a different result. This is a relic of two years ago, when it was developed as part of the Labour Party's policy. I believe that that is a reprehensible reason for making a change of this kind, which has very wide repercussions indeed. But Labour's dwindling voter base, of course, has had to be shored up in various ways. Mass migration under the Blair Government was almost explicitly brought in in order to, as Andrew Neather, who was an adviser to the Blair Government, wrote in a moment of candour in an article, I think, in the Evening Standard—he said that mass migration was intended, even if it wasn't its main purpose, to

'rub the right's nose in diversity and render their arguments out of date.'

I believe that this notion of extending voting rights to those who fundamentally do not have allegiance to our country is part of that agenda. It is to bolster the potential for those whom the Labour Party think are going to choose them, or other parties of the left, rather than parties of the right. So, fundamentally, I think that this strikes at the very heart of British democracy. For that reason, I hope that it will be defeated. Thank you.

Gwrthwynebaf roi hawliau i bleidleisio ar sail bod yn dramorwr yn y wlad hon nad yw'n barod i gymryd y cam terfynol o drefnu dinasyddiaeth. Yn y cyfnod canoloesol, roedd hawliau pob dinesydd yn deillio yn y pen draw o'r cysyniad o deyrngarwch i'r goron. Wel, rydym ni wedi symud ymlaen, mewn termau democrataidd, o hynny, ond, yn y pen draw, mae hyn i gyd yn ymwneud â theyrngarwch i'ch gwlad. Ac mae'n gwneud niwed sylfaenol, yn fy marn i, i'r cysyniad hwnnw o gydlyniant cenedlaethol y mae hynny'n ei gynrychioli.

Wedi'r cyfan, yr hawl i bleidleisio yw un o'r pwysicaf o hawliau dinasyddiaeth, a chredaf fod yn rhaid i chi gael ymrwymiad hirdymor i'r wlad hon er mwyn bod yn deilwng o hynny. Os mai dim ond am gyfnod cymharol fyr yr ydych chi'n preswylio yn y wlad hon ac nad oes gennych chi unrhyw fwriad, o bosib, i fyw yn y wlad hon yn barhaol, nid wyf fi, yn bersonol, yn gweld pam y dylech chi gael yr hawl i benderfynu ar fuddiannau hirdymor y wlad.

Mae hon yn ddarpariaeth anarferol yn rhyngwladol hefyd. Nid yw'r rhan fwyaf o wledydd yr UE yn rhoi hawliau fel y gofynnir i ni eu rhoi y prynhawn yma. Yn sicr, nid yw'r gwledydd mwy—Ffrainc, yr Almaen, yr Eidal, Gwlad Pwyl—yr un ohonyn nhw yn rhoi'r hawl i dramorwyr bleidleisio yn eu hetholiadau. Credaf ei fod yn dibrisio dinasyddiaeth yn sylfaenol ac, yn wir, y cysyniad o gymhathu, sydd, wrth gwrs, yn newid yr amgylchiadau cyfreithiol y mae rhywun yn byw ynddynt.

Credaf fod hyn i gyd, yn y pen draw, yn ymwneud â'ch ymrwymiad i'r wlad yr ydych yn byw ynddi; nid dim ond rhywbeth a gewch chi yn gyfnewid am dalu trethi. Wedi'r cyfan, mae pob math o bobl yn talu trethi dim ond drwy'r ffaith eu bod yn prynu rhywbeth mewn siop ac yn talu treth ar werth arno, ond ni ddylai hynny, ynddo'i hun, fod yn gyfiawnhad dros roi pleidlais iddynt. Credaf fod hwn yn fater dwys iawn, yr ydym ni yn ei drin mewn ffordd gymharol ddibwys.

Wrth gwrs, fe wyddom ni i gyd pam y gwneir hyn, oherwydd, o ganlyniad i'r sioc a roddodd Brexit i'r pwysigion dinesig, dyma un o'r pethau y penderfynasant ei wneud er mwyn, efallai, gwneud i ail refferendwm sicrhau canlyniad gwahanol. Mae hyn yn waddol o ddwy flynedd yn ôl, pan gafodd ei ddatblygu yn rhan o bolisi'r Blaid Lafur. Credaf fod hynny'n rheswm gresynus dros wneud newid o'r math hwn, sydd â goblygiadau eang iawn yn wir. Ond bu'n rhaid cynnal sylfaen pleidleiswyr Llafur, wrth gwrs, mewn gwahanol ffyrdd wrth i hwnnw edwino. Hyrwyddwyd mudo torfol o dan Lywodraeth Blair bron yn benodol er mwyn, fel yr ysgrifennodd Andrew Neather, a oedd yn gynghorydd i Lywodraeth Blair, mewn eiliad o ddidwylledd mewn erthygl, yn yr Evening Standard, rwy'n credu—dywedodd mai bwriad mudo torfol, hyd yn oed os nad dyna oedd ei brif ddiben, oedd i:

ddilorni'r asgell dde ag amrywiaeth a gwneud i'w dadleuon ymddangos yn rhai hen.

Credaf fod y syniad hwn o ymestyn hawliau pleidleisio i'r rheini nad oes ganddyn nhw deyrngarwch i'n gwlad yn y bôn yn rhan o'r agenda honno. Y nod yw cryfhau'r posibilrwydd i'r rheini y mae'r Blaid Lafur yn credu sy'n mynd i'w dewis nhw, neu bleidiau eraill o'r chwith, yn hytrach na phleidiau o'r dde. Felly, yn y bôn, credaf fod hyn yn ergyd i hanfod democratiaeth Prydain. Am y rheswm hwnnw, gobeithiaf y caiff ei drechu. Diolch.

16:20

I welcome the opportunity to consider amendments to the Local Government and Elections (Wales) Bill today. Turning to the amendments, I'm afraid I reject amendments 84 and 85 and call on Members to do the same. The Welsh Government has made it very clear over the last four years that the franchise for devolved elections should include those legally resident in Wales. We believe that anyone contributing to our social or economic life should have the right to vote in devolved elections on the issues that affect their daily lives.

Last year, the Senedd voted to extend the franchise for its elections to qualifying foreign citizens, and I believe this should be replicated for local government. Two different franchises for devolved elections in Wales would be unfair to voters, a fact Members have raised previously in this Siambr. I do not believe there is any reason why someone voting in a Senedd election should not be able to vote in a local government election. Those who are affected by the decisions of local government should be able to elect their representatives. In addition, when we consulted on this matter in 2017, 73 per cent of respondents agreed that everyone living in Wales should be able to vote, irrespective of where they were born.

Rwy'n croesawu'r cyfle i ystyried gwelliannau i Fil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) heddiw. Gan droi at y gwelliannau, mae arnaf ofn fy mod yn gwrthod gwelliannau 84 ac 85 ac yn galw ar Aelodau i wneud yr un peth. Mae Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud hi'n glir iawn dros y pedair blynedd diwethaf y dylai'r etholfraint ar gyfer etholiadau datganoledig gynnwys y rhai sy'n preswylio'n gyfreithlon yng Nghymru. Credwn y dylai unrhyw un sy'n cyfrannu at ein bywyd cymdeithasol neu economaidd gael yr hawl i bleidleisio mewn etholiadau datganoledig ar y materion sy'n effeithio ar eu bywydau bob dydd.

Y llynedd, pleidleisiodd y Senedd i ymestyn yr etholfraint ar gyfer ei hetholiadau i ddinasyddion tramor cymwys, a chredaf y dylid ailadrodd hyn ar gyfer llywodraeth leol. Byddai dwy etholfraint wahanol ar gyfer etholiadau datganoledig yng Nghymru yn annheg â phleidleiswyr, ffaith y mae Aelodau wedi'i chrybwyll o'r blaen yn y Siambr hon. Ni chredaf fod unrhyw reswm pam na ddylai rhywun sy'n pleidleisio mewn etholiad yn y Senedd allu pleidleisio mewn etholiad llywodraeth leol. Dylai'r rhai y mae penderfyniadau llywodraeth leol yn effeithio arnyn nhw gael ethol eu cynrychiolwyr. Yn ogystal, pan ymgynghorwyd ar y mater hwn yn 2017, cytunodd 73 y cant o'r ymatebwyr y dylai pawb sy'n byw yng Nghymru gael pleidleisio, ni waeth ble y cawsant eu geni.

I also reject amendment 103. The extension of the franchise to qualifying foreign citizens should extend to those citizens being able to stand for office. We recognise that standing for office requires a person to have a strong connection with and commitment to the community they serve. Such a connection is an inherent part of the qualification to stand for office set out in the Local Government Act 1972. In addition, any qualifying foreign citizen standing for local government office must either not require leave to enter or remain in the UK, or have been granted leave to enter or remain as set out in the Immigration Act 1971, or are treated as such by law.

I also cannot support amendment 104. There are no UK residency requirements placed on any other category of candidate for local elections in Wales. I do not believe that it is appropriate to require a qualifying foreign citizen to meet additional requirements when, for example, a Commonwealth citizen may, provided they meet the eligibility criteria, stand regardless of how long they have been in the UK.

Section 22 of the Bill, as introduced, restates existing provision in respect of expenditure by returning officers at local elections in Wales, applying the provision specifically to Wales by inserting new section 36C into the Representation of the People Act 1983. As this provision is a restatement of existing legislation, it is more appropriate for inclusion in a Schedule, and as such amendment 62 moves this provision to Schedule 2 to the Bill, whilst amendment 2 removes section 22. This is consistent with other provisions in the Bill. Amendment 79 is consequential to these amendments and removes existing provisions in respect of the coming into force of section 22.

I also call on Members to reject amendment 86. Helping young people to develop a good understanding of democratic processes is a vital part of extending the franchise, and this Bill already makes provisions in this respect, placing a duty upon principal councils to promote awareness and provide assistance among relevant young people of the arrangements to register and to vote. In tabling this amendment, the Member has not taken into account the new arrangements set out in the Curriculum and Assessment (Wales) Bill.

Amendment 87 does also not take into account the curriculum and assessment Bill, as it includes a duty on local authorities, whereas the new curriculum is being designed, adopted and implemented at a school level, not at a local authority level. We have been clear in our intention that the new curriculum will allow teachers to decide how to deliver education tailored to the specific needs of their pupils. One of the four purposes of the new curriculum is to support learners in becoming

'ethical, informed citizens of Wales and the world'.

Good education on politics and democracy would be an essential part of the delivery of this core purpose. Preparing young people for active engagement in society is an important aspect of our education system, and we want to see all our young people develop as ethical, informed citizens who understand and exercise their human and democratic responsibilities and rights. Young people, as they begin their democratic journey, will learn through the humanities area of learning and experience in the new curriculum, where learners from the ages of three to 16 will have an understanding of the different structures and systems for governance that exist in Wales, their democratic rights and responsibilities, including their voting rights, as well as learning about historical, geographical, economic and societal topics in this area.

In order to help support the delivery of political education, not only in schools but also in settings such as youth clubs and so on, a resource pack, Vote2Voice, has been made available on Hwb. Further resources for professional learning support and the Welsh baccalaureate are also planned from next April. In addition, we are working with regional education consortia to provide professional support for teachers, including guidelines to enable them to confidently deal with situations that may arise in lessons, such as how to deal with controversial political issues. I therefore do not consider amendment 86 and amendment 87 to be appropriate or necessary and ask Members to reject them.

Whilst I understand the broad principles that underpin amendment 99, I do reject it, as I do not consider it appropriate or necessary. The Bill as amended at Stage 2 already requires the Welsh Ministers to consult with appropriate persons before making rules in respect of the conduct of local elections. I would anticipate such a consultation capturing persons such as the Electoral Commission, electoral administrators, returning officers, members of local authorities and other groups with an interest in the changes being made, as appropriate. In addition, the amendment as drafted refers to 'involve', and whilst I entirely understand what the Member is aiming to achieve, 'involve' is not consistent with terms used elsewhere in Welsh legislation, and I do not believe it is appropriate here. I consider that the provision as drafted already delivers what amendment 99 is seeking to achieve.

I also cannot support amendments 102 and 147, and, by extension, amendment 101. I believe voters should be given a choice about how their information is used. Some may wish their details to be excluded from the edited register and the provisions as drafted will allow a person to make their wishes known to the ERO. Amendments 101, 102 and 147 would result in a person being prevented from being included on the edited register, even if they gave consent, thereby removing a person's choice. It should be noted that the provisions around registration of local government electors without application will be commenced by Order at a future date. Ahead of bringing these provisions into force, we will work with electoral administrators and key stakeholders to ensure that they and voters understand the changes and are aware of the safeguards in the provision. 

Turning to amendment 105, I want more people to stand for elections to councils in Wales so I could not, without good reason, support a provision that sought to bar more people from standing for election. This amendment was debated at Stage 2, as Mark Isherwood acknowledged, and, in my view, a good reason has not been given as to why it is needed. 

The Local Government and Housing Act 1989 is already very clear in capturing far more than just those officers who provide advice on a regular basis to the executive, or to any member of the executive. In addition to those officers, any officer who gives advice on a regular basis to the full council, any committee or sub-committee of the council, or to any joint committee of the council, must also be included in the list. It is highly unlikely that any council officer will be called upon to give advice on a regular basis to an individual councillor outside the mechanisms of full council or committee meetings. I therefore reject amendment 105 as I do not consider that it would achieve anything and I fear that it would only create more bureaucracy. 

Whilst understanding the principle behind amendment 106, I do not agree with the amendment itself. We are committed to improving the quality of information presented to voters and to making clear who is responsible for the information provided.  However, as social media companies are based across the world, and as social media advertisements cross over the England and Wales border, the most effective way to tackle this is on a pan-UK basis, while we are not restricted by the Senedd's legislative competence. As such, we will continue to work closely with the UK Government to develop a consistent regime across the all administrations that supports voters with clear information around the origins of political messaging.

Amendment 66 entitles candidates at principal and community council elections, and certain local government elected office holders, to access young persons’ information. This relates to specified details of electors and attainers under the age of 16, as contained on the local government electoral register. The amendment also extends a regulation-making power in section 26 of the Senedd Act, enabling the Welsh Ministers to make further provision about who is entitled to access this information in relation to local government elections and referendums.

Amendment 56 provides for the coming into force of the provisions inserted by amendment 66, whilst amendments 1, 64, 65 and 67 are consequential to amendment 66 and make minor technical amendments to the Bill. Amendments 58 to 61 are all technical amendments that ensure consistency and clarity across the Bill in relation to references to documents and to information. 

These amendments refine existing provision to provide that Welsh Ministers may, in relation to an initial review undertaken under Schedule 1, direct principal councils to provide the boundary commission with documents or information, or direct the commission to provide documents or information. Diolch.

Rwyf hefyd yn gwrthod gwelliant 103. Dylai ymestyn yr etholfraint i ddinasyddion tramor cymwys ymestyn i'r dinasyddion hynny sy'n gallu sefyll ar gyfer etholiad. Rydym yn cydnabod bod angen i rywun fod â chysylltiad cryf ac ymrwymiad i'r gymuned y mae'n ei gwasanaethu os hoffai sefyll etholiad. Mae cysylltiad o'r fath yn rhan annatod o'r cymhwyster i sefyll etholiad fel y nodir yn Neddf Llywodraeth Leol 1972. Hefyd, mae'n rhaid i unrhyw ddinesydd tramor cymwys sy'n ymgeisio mewn etholiad llywodraeth leol naill ai fod mewn sefyllfa lle nad yw'n ofynnol iddo gael caniatâd i ddod i neu i aros yn y DU, neu ei fod wedi cael caniatâd i ddod neu aros fel y nodir yn Neddf Mewnfudo 1971, neu y cânt eu trin felly yn ôl y gyfraith.

Ni allaf ychwaith gefnogi gwelliant 104. Nid oes unrhyw ofynion wedi'u gosod ar unrhyw gategori arall o ymgeiswyr ar gyfer etholiadau lleol yng Nghymru o ran preswylio yn y DU. Ni chredaf ei bod hi'n briodol ei gwneud hi'n ofynnol i ddinesydd tramor cymwys fodloni gofynion ychwanegol pan fydd dinesydd o'r Gymanwlad, er enghraifft, ar yr amod ei fod yn bodloni'r meini prawf cymhwysedd, yn ymgeisio ni waeth pa mor hir y bu yn y DU.

Mae adran 22 o'r Bil, fel y'i cyflwynwyd, yn ailddatgan y ddarpariaeth bresennol mewn cysylltiad â gwariant gan swyddogion canlyniadau mewn etholiadau lleol yng Nghymru, gan gymhwyso'r ddarpariaeth yn benodol i Gymru drwy fewnosod adran newydd 36C yn Neddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983. Gan fod y ddarpariaeth hon yn ailddatgan y ddeddfwriaeth bresennol, mae'n fwy priodol ei chynnwys mewn Atodlen, ac felly mae gwelliant 62 yn symud y ddarpariaeth hon i Atodlen 2 o'r Bil, tra bo gwelliant 2 yn dileu adran 22. Mae hyn yn gyson â darpariaethau eraill yn y Bil. Mae gwelliant 79 yn ganlyniad i'r gwelliannau hyn ac yn dileu'r darpariaethau presennol mewn cysylltiad â gweithredu adran 22.

Rwy'n galw hefyd ar Aelodau i wrthod gwelliant 86. Mae helpu pobl ifanc i ddatblygu dealltwriaeth dda o brosesau democrataidd yn rhan hanfodol o ymestyn yr etholfraint, ac mae'r Bil hwn eisoes yn gwneud darpariaethau i'r perwyl yma, gan osod dyletswydd ar brif gynghorau i hyrwyddo ymwybyddiaeth ymhlith pobl ifanc berthnasol ynghylch trefniadau cofrestru a phleidleisio a'u cynorthwyo yn hynny o beth. Wrth gyflwyno'r gwelliant hwn, nid yw'r Aelod wedi ystyried y trefniadau newydd a nodir yn y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru).

Nid yw gwelliant 87 ychwaith yn ystyried y Bil Cwricwlwm ac Asesu, gan ei fod yn cynnwys dyletswydd ar awdurdodau lleol, tra bod y cwricwlwm newydd yn cael ei gynllunio, ei fabwysiadu a'i weithredu ar lefel ysgol, nid ar lefel awdurdod lleol. Buom yn glir yn ein bwriad y bydd y cwricwlwm newydd yn caniatáu i athrawon benderfynu sut i ddarparu addysg wedi'i theilwra i anghenion penodol eu disgyblion. Un o bedwar diben y cwricwlwm newydd yw cefnogi dysgwyr i ddod yn

'ddinasyddion moesegol gwybodus o Gymru a’r byd'.

Byddai addysg dda ar wleidyddiaeth a democratiaeth yn rhan hanfodol o'r gwaith o gyflawni'r diben craidd hwn. Mae paratoi pobl ifanc ar gyfer ymgysylltu o ddifrif â chymdeithas yn agwedd bwysig ar ein system addysg, ac rydym ni eisiau gweld ein holl bobl ifanc yn datblygu yn ddinasyddion egwyddorol, gwybodus sy'n deall ac yn arfer eu cyfrifoldebau a'u hawliau dynol a democrataidd. Bydd pobl ifanc, wrth iddyn nhw ddechrau ar eu taith ddemocrataidd, yn dysgu drwy faes dysgu a phrofiad y dyniaethau yn y cwricwlwm newydd, lle bydd gan ddysgwyr rhwng tair ac 16 oed ddealltwriaeth o'r gwahanol strwythurau a systemau llywodraethu sy'n bodoli yng Nghymru, eu hawliau a'u cyfrifoldebau democrataidd, gan gynnwys eu hawliau pleidleisio, yn ogystal â dysgu am bynciau hanesyddol, daearyddol, economaidd a chymdeithasol yn y maes hwn.

Er mwyn helpu i gefnogi'r gwaith o ddarparu addysg wleidyddol, nid yn unig mewn ysgolion ond hefyd mewn lleoliadau fel clybiau ieuenctid ac ati, mae pecyn adnoddau, Vote2Voice, ar gael ar Hwb. Bwriedir hefyd i gynllunio adnoddau pellach ar gyfer cymorth dysgu proffesiynol a bagloriaeth Cymru o fis Ebrill nesaf ymlaen. Rydym ni hefyd yn gweithio gyda chonsortia addysg rhanbarthol i ddarparu cymorth proffesiynol i athrawon, gan gynnwys canllawiau i'w galluogi i ymdrin yn hyderus â sefyllfaoedd a allai godi mewn gwersi, megis sut i ymdrin â materion gwleidyddol dadleuol. Felly, nid wyf o'r farn bod gwelliant 86 a gwelliant 87 yn briodol nac yn angenrheidiol a gofynnaf i Aelodau eu gwrthod.

Er fy mod yn deall yr egwyddorion cyffredinol sy'n sail i welliant 99, rwyf yn ei wrthod, gan nad wyf yn ei ystyried yn briodol nac yn angenrheidiol. Mae'r Bil fel y'i diwygiwyd yng Nghyfnod 2 eisoes yn ei gwneud hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru ymgynghori ag unigolion priodol cyn gwneud rheolau mewn cysylltiad â chynnal etholiadau lleol. Byddwn i'n rhagweld ymgynghoriad o'r fath yn cynnwys aelodau'r Comisiwn Etholiadol, gweinyddwyr etholiadol, swyddogion canlyniadau, aelodau awdurdodau lleol a grwpiau eraill sydd â diddordeb yn y newidiadau sy'n cael eu gwneud, fel y bo'n briodol. Hefyd, mae'r gwelliant fel y'i drafftiwyd yn cyfeirio at 'gynnwys', ac er fy mod yn deall yn llwyr yr hyn y mae'r Aelod yn bwriadu ei gyflawni, nid yw 'cynnwys' yn gyson â'r termau a ddefnyddir mewn mannau eraill yn neddfwriaeth Cymru, ac ni chredaf ei fod yn briodol yma. Credaf fod y ddarpariaeth fel y'i drafftiwyd eisoes yn cyflawni'r hyn y mae gwelliant 99 yn ceisio'i gyflawni.

Ni allaf ychwaith gefnogi gwelliannau 102 a 147, ac yn sgil hynny, gwelliant 101. Credaf y dylid rhoi dewis i bleidleiswyr ynglŷn â sut y defnyddir eu gwybodaeth. Efallai y bydd rhai eisiau i'w manylion gael eu heithrio o'r gofrestr a olygwyd a bydd y darpariaethau fel y'u drafftiwyd yn caniatáu i unigolyn wneud ei ddymuniadau yn hysbys i'r Swyddog Cofrestru Etholiadol. Byddai gwelliannau 101, 102 a 147 yn golygu y gellid gwrthod cynnwys rhywun ar y gofrestr a olygwyd, hyd yn oed pe bai'n rhoi caniatâd, gan ddileu dewis yr unigolyn. Dylid nodi y caiff darpariaethau sy'n ymwneud â chofrestru etholwyr llywodraeth leol heb gais eu gweithredu drwy Orchymyn yn y dyfodol. Cyn dod â'r darpariaethau hyn i rym, byddwn yn gweithio gyda gweinyddwyr etholiadol a rhanddeiliaid allweddol i sicrhau eu bod nhw a phleidleiswyr yn deall y newidiadau ac yn ymwybodol o'r mesurau diogelu yn y ddarpariaeth.

Gan droi at welliant 105, rwyf eisiau mwy o bobl i sefyll mewn etholiadau cynghorau yng Nghymru felly ni allwn, heb reswm da, gefnogi darpariaeth sy'n ceisio gwahardd mwy o bobl rhag sefyll mewn etholiad. Trafodwyd y gwelliant hwn yng Nghyfnod 2, fel y cydnabu Mark Isherwood, ac, yn fy marn i, ni roddwyd rheswm da pam fod ei angen.

Mae Deddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 eisoes yn glir iawn o ran cynnwys llawer mwy na dim ond y swyddogion hynny sy'n rhoi cyngor yn rheolaidd i'r weithrediaeth, neu i unrhyw aelod o'r weithrediaeth. Yn ogystal â'r swyddogion hynny, mae'n rhaid cynnwys unrhyw swyddog sy'n rhoi cyngor yn rheolaidd i'r cyngor llawn, i unrhyw bwyllgor neu is-bwyllgor y cyngor, neu i unrhyw gyd-bwyllgor o'r cyngor, yn y rhestr hefyd. Mae'n annhebygol iawn y bydd galw ar unrhyw swyddog cyngor i roi cyngor yn rheolaidd i gynghorydd unigol y tu allan i fecanweithiau cyfarfodydd llawn y cyngor neu'r pwyllgor. Felly, gwrthodaf welliant 105 gan nad wyf o'r farn y byddai'n cyflawni unrhyw beth ac rwy'n ofni na fyddai ond yn creu mwy o fiwrocratiaeth.

Er fy mod yn deall yr egwyddor y tu ôl i welliant 106, nid wyf yn cytuno â'r gwelliant ei hun. Rydym ni wedi ymrwymo i wella ansawdd yr wybodaeth a gyflwynir i bleidleiswyr ac i egluro pwy sy'n gyfrifol am yr wybodaeth a ddarperir. Fodd bynnag, gan fod cwmnïau cyfryngau cymdeithasol wedi'u lleoli ledled y byd, a chan fod hysbysebion cyfryngau cymdeithasol yn croesi'r ffin rhwng Cymru a Lloegr, y ffordd fwyaf effeithiol o fynd i'r afael â hyn yw ar sail y DU gyfan, er nad ydym ni wedi ein cyfyngu gan gymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Felly, byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i ddatblygu cyfundrefn gyson ar draws yr holl weinyddiaethau sy'n rhoi gwybodaeth glir i bleidleiswyr am darddiad negeseuon gwleidyddol.

Mae gwelliant 66 yn rhoi'r hawl i ymgeiswyr yn etholiadau prif gynghorau a chynghorau cymuned, a rhai pobl sydd wedi eu hethol i swyddogaethau gyda llywodraeth leol, weld yr wybodaeth sydd ar gadw ynglŷn â phobl ifanc. Mae hyn yn ymwneud â manylion penodedig etholwyr a disgyblion o dan 16 oed, fel sydd wedi'u cynnwys ar gofrestr etholiadol llywodraeth leol. Mae'r gwelliant hefyd yn ymestyn pŵer i wneud rheoliadau yn adran 26 o Ddeddf y Senedd, gan alluogi Gweinidogion Cymru i wneud darpariaeth bellach ynghylch pwy sydd â hawl i weld yr wybodaeth hon mewn cysylltiad ag etholiadau llywodraeth leol a refferenda.

Mae gwelliant 56 yn darparu ar gyfer gweithredu'r darpariaethau a fewnosodwyd gan welliant 66, tra bo gwelliannau 1, 64, 65 a 67 yn ganlyniad i welliant 66 ac yn gwneud mân ddiwygiadau technegol i'r Bil. Mae gwelliannau 58 i 61 i gyd yn welliannau technegol sy'n sicrhau cysondeb ac eglurder ar draws y Bil o ran y cyfeiriadau at ddogfennau ac at wybodaeth.

Mae'r diwygiadau hyn yn mireinio'r ddarpariaeth bresennol fel y gall Gweinidogion Cymru, mewn cysylltiad ag arolwg cychwynnol a gynhelir o dan Atodlen 1, gyfarwyddo prif gynghorau i ddarparu dogfennau neu wybodaeth i'r comisiwn ffiniau, neu gyfarwyddo'r comisiwn i ddarparu dogfennau neu wybodaeth. Diolch.

16:30

A disappointing but predictable response, I suppose. I think the Minister began by referring to a 2017 survey and the percentage of respondents. Those were unrepresentative samples and she knows as well as I do that our amendments seek to reflect, through public opinion on this matter, across the political spectrum, where voting and citizenship are important matters. They're part of a rite of passage, a new commitment, a new identity, and something that is acknowledged globally in western liberal democracies as something that should not be granted automatically. Our proposals are not radical, they're simply seeking to implement the national good practice by having a minimum residency period as a compromise.

In terms of education on politics, apparently you would not take account of curriculum reforms and the Bill already provides for the concern to be raised. No, it doesn't. And, yes, we have already taken account of curriculum reforms. My amendments reflect, as I said, concerns highlighted by the Electoral Reform Society, because as the Bill is drafted and as the Minister seems intent on pursuing, this will lead to some young people in Wales being very well informed, but a tiered process, with many others not understanding as well as they should how the system in their nation operates.

We hear a lot of rhetoric about citizen empowerment, community voice and community engagement, but again, Welsh Government seeks to remove amendments that would actually put teeth upon such concepts and turn them into a living reality in our communities. The word 'involve' is a key word within a huge international sector working on community empowerment, community engagement and what's commonly become referred to as a 'co-production'. It goes massively beyond the less—[Inaudible.]—words that mean other things, such as 'consultation' or 'working together'. 'Involvement' means equality of voice. It means mutual respect. It means having to do things together for common good and with true commitment.

The electoral register comments, again, failed to acknowledge the need to protect certain vulnerable people who, under the proposals, will still risk being exposed when they've chosen not to be.

Our proposals will still enable far more local government officers to stand for election. I know the Minister had an extensive career in local government and knows far more than I how the practicalities work, but I do know, as somebody who was married to a county councillor and knows personally dozens of county councillors across all the parties, every single day an effective councillor is working closely with officers, seeking advice and support. It's not every officer, all day, and therefore it's a small cohort we're talking about, but those people would be put in a very difficult situation, as would the councillors, as the Bill is currently proposed.

Finally, I'd like to support our proposal to bring regulations for online paid-for political advertisements in line with printed paid-for political advertisements. This should be a no-brainer. Because, currently, printed literature, such as leaflets, require an imprint detailing information regarding who paid for the material to be promoted. The Electoral Commission said that imprints on digital election material would help them to enforce the spending rules, to have a clearer picture of whom they need to register in order to submit a spending plan afterwards. The Scottish Government has recently made digital imprints a requirement for parliamentary and local elections. The UK Government is also in the process of introducing comprehensive digital imprints legislation. The Minister did say at Stage 2 that she was sympathetic to this principle, but the Welsh Government will work with the UK Government to develop a consistent regime across the jurisdiction. Normally, I'd strongly support that joined-up approach. We understand her view, but we believe that Wales should lead the way, enhancing accountability and transparency in digital political advertising and should use its powers to improve political advertising standards to enhance Welsh democracy.

In order to enhance Welsh democracy, I will be moving all these amendments, appealing to Members to consider what's actually behind them, rather than some of the party political rhetoric we've heard.

Ymateb siomedig ond rhagweladwy, mae'n debyg. Rwy'n credu i'r Gweinidog ddechrau drwy gyfeirio at arolwg yn 2017 a chanran yr ymatebwyr. Roedd y rheini'n samplau anghynrychioliadol ac mae'n gwybod cystal â mi fod ein gwelliannau'n ceisio adlewyrchu, drwy farn y cyhoedd ar y mater hwn, yr holl sbectrwm gwleidyddol, lle mae pleidleisio a dinasyddiaeth yn faterion pwysig. Maen nhw'n rhan o ddefod newid byd, ymrwymiad newydd, hunaniaeth newydd, ac yn rhywbeth a gydnabyddir yn fyd-eang mewn democratiaethau rhyddfrydol gorllewinol fel rhywbeth na ddylid ei roi'n ddiofyn. Nid yw ein cynigion yn radical, dim ond ceisio gweithredu'r arfer da cenedlaethol y maen nhw drwy gael cyfnod preswylio gofynnol fel cyfaddawd.

O ran addysg ar wleidyddiaeth, mae'n amlwg na fyddech chi'n ystyried diwygiadau i'r cwricwlwm a bod y Bil eisoes yn darparu ar gyfer crybwyll y pryder hwnnw. Na, nid yw'n gwneud hynny. Ac, ydym, rydym ni eisoes wedi ystyried diwygiadau i'r cwricwlwm. Mae fy ngwelliannau'n adlewyrchu, fel y dywedais, pryderon a amlygwyd gan y Gymdeithas Diwygio Etholiadol, oherwydd wrth ddrafftio'r Bil ac fel y mae'r Gweinidog yn ymddangos yn benderfynol o'i grybwyll o hyd, bydd hyn yn golygu bod rhai pobl ifanc yng Nghymru yn wybodus iawn, ond y bydd yn broses haenog, gyda llawer o rai eraill heb ddeall cystal ag y dylent sut y mae'r system yn eu cenedl yn gweithredu.

Clywn lawer o rethreg am rymuso dinasyddion, llais cymunedol ac ymgysylltu â'r gymuned, ond eto, mae Llywodraeth Cymru yn ceisio dileu gwelliannau a fyddai mewn gwirionedd yn rhoi dannedd i gysyniadau o'r fath ac yn eu troi'n realiti byw yn ein cymunedau. Mae'r gair 'cynnwys' yn air allweddol o fewn sector rhyngwladol enfawr sy'n gweithio ar rymuso cymunedol, ymgysylltu â chymunedau a'r hyn y cyfeirir ato'n gyffredin fel 'cyd-gynhyrchu'. Mae'n mynd ymhell y tu hwnt i'r lleiaf—[Anhyglyw.] —geiriau sy'n golygu pethau eraill, megis 'ymgynghori' neu 'gydweithio'. Ystyr 'cynnwys' yw llais cyfartal. Mae'n golygu parch at eich gilydd. Mae'n golygu gorfod gwneud pethau gyda'ch gilydd er lles cyffredin a chyda gwir ymrwymiad.

Unwaith eto, methodd y sylwadau ynglŷn â'r gofrestr etholiadol gydnabod yr angen i amddiffyn rhai pobl agored i niwed a fydd, o dan y cynigion, yn dal i fod yn hysbys pan fyddant wedi dewis peidio â bod.

Bydd ein cynigion yn dal i alluogi llawer mwy o swyddogion llywodraeth leol i sefyll mewn etholiad. Gwn fod y Gweinidog wedi cael gyrfa helaeth mewn llywodraeth leol ac yn gwybod llawer mwy na mi ynghylch sut y mae'r agweddau ymarferol yn gweithio, ond gwn, fel rhywun a oedd yn briod â chynghorydd sir ac sy'n adnabod dwsinau o gynghorwyr sir yn bersonol ar draws yr holl bleidiau, bob dydd yn ddi-ffael mae cynghorydd effeithiol yn gweithio'n agos gyda swyddogion, gan geisio cyngor a chymorth. Nid pob swyddog, drwy'r dydd yw hyn, ac felly mae'n garfan fach yr ydym yn sôn amdani, ond byddai'r bobl hynny'n cael eu rhoi mewn sefyllfa anodd iawn, felly hefyd y cynghorwyr, yn y ffordd y mae'r Bil wedi ei gynnig ar hyn o bryd.

Yn olaf, hoffwn gefnogi ein cynnig i sicrhau bod cysondeb rhwng rheoliadau ar gyfer hysbysebion gwleidyddol y telir amdanynt ar-lein a hysbysebion gwleidyddol wedi'u hargraffu y telir amdanynt. Dylai hyn fod yn hollol amlwg. Oherwydd, ar hyn o bryd, mae'n ofynnol i lenyddiaeth brintiedig, megis taflenni, gynnwys argraffnod o wybodaeth am bwy a dalodd am hyrwyddo'r deunydd. Dywedodd y Comisiwn Etholiadol y byddai argraffnodau ar ddeunydd etholiad digidol yn eu helpu i orfodi'r rheolau gwario, i gael darlun cliriach o bwy sydd angen iddyn nhw eu cofrestru er mwyn cyflwyno cynllun gwariant wedyn. Yn ddiweddar mae Llywodraeth yr Alban wedi gwneud argraffnodau digidol yn ofynnol ar gyfer etholiadau seneddol a lleol. Mae Llywodraeth y DU hefyd wrthi'n cyflwyno deddfwriaeth gynhwysfawr ar gyfer argraffnodau digidol. Dywedodd y Gweinidog yng Nghyfnod 2 ei bod yn cydymdeimlo â'r egwyddor hon, ond bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i ddatblygu cyfundrefn gyson ar draws yr awdurdodaeth. Fel arfer, byddwn yn cefnogi'r dull cydgysylltiedig hwnnw'n gryf. Rydym yn deall ei barn, ond credwn y dylai Cymru arwain y ffordd, gan wella atebolrwydd a thryloywder mewn hysbysebu gwleidyddol digidol ac y dylai ddefnyddio ei phwerau i wella safonau hysbysebu gwleidyddol er mwyn gwella democratiaeth Cymru.

Er mwyn gwella democratiaeth Cymru, byddaf yn cynnig yr holl welliannau hyn, gan apelio ar Aelodau i ystyried yr hyn sydd y tu ôl iddyn nhw mewn gwirionedd, yn hytrach na rhywfaint o'r rhethreg wleidyddol bleidiol yr ydym ni wedi'i chlywed.

16:35

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 84? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Yn unol â Rheol Sefydlog 12.18, gan fod yna wrthwynebiad, dwi'n atal y cyfarfod dros dro er mwyn paratoi ar gyfer y bleidlais ar y gwelliannau cyntaf. Felly, atal y cyfarfod dros dro.

The question is that amendment 84 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is an objection, in accordance with Standing Order 12.18 I will suspend the meeting temporarily in order to prepare for the vote on these first amendments. So, I will suspend the session temporarily.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:38.

Plenary was suspended at 16:38.

16:45

Ailymgynullodd y Senedd am 16:46, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 16:46, with the Llywydd in the Chair.

Mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 84 yn enw Mark Isherwood. Dwi'n galw am bleidlais ar y gwelliant hynny yn enw Mark Isherwood. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. 

The first vote is on amendment 84 in the name of Mark Isherwood. I call for a vote on that amendment in the name of Mark Isherwood. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions, 36 against. 

Gwelliant 84: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 84: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Gwelliant 85 yw'r gwelliant nesaf. 

Amendment 85 is the next amendment. 

Mark Isherwood, is it moved?

Mark Isherwood, a yw wedi ei gynnig?

Cynigiwyd gwelliant 85 (Mark Isherwood).

Amendment 85 (Mark Isherwood) moved.

Ocê. Y bleidlais nesaf, felly, ar welliant 85. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Okay. The next vote, then, is on amendment 85. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions, 36 against, and therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 85: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 85: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Y bleidlais nesaf yw gwelliant 1. 

The next amendment is amendment 1. 

Julie James, is that moved?

Julie James, a yw wedi ei gynnig?

Cynigiwyd gwelliant 1 (Julie James).

Amendment 1 (Julie James) moved.

Pleidlais ar welliant 1, felly, yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i gario.

A vote on amendment 1, therefore, in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against, and therefore the amendment is agreed. 

Gwelliant 1: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 1 : For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Mark Isherwood, is amendment 86 moved? Mark Isherwood, is amendment 86 moved?

Mark Isherwood, a yw gwelliant 86 wedi'i gynnig? Mark Isherwood, a yw gwelliant 86 wedi'i gynnig?

Cynigiwyd gwelliant 86 (Mark Isherwood).

Amendment 86 (Mark Isherwood) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 86? Oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.

The question is that amendment 86 be agreed. Is there any objection? [Objection.]

There is an objection.

Mae gwrthwynebiad.

Felly, symudwn ni i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 19, dau yn ymatal, 30 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 86 wedi'i wrthod.

So we move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour, 19, two abstentions, 30 against, and therefore amendment 86 is not agreed. 

Gwelliant 86: O blaid: 19, Yn erbyn: 30, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 86: For: 19, Against: 30, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Amendment 87. Is it moved, Mark Isherwood?

Gwelliant 87. A yw wedi ei gynnig, Mark Isherwood?

Cynigiwyd gwelliant 87 (Mark Isherwood).

Amendment 87 (Mark Isherwood) moved.

16:50

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 87? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Galwaf bleidlais ar welliant 87. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 19, pedwar yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

The question is that amendment 87 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is an objection. I call for a vote on amendment 87. Open the vote. Close the vote. In favour 19, four abstentions, 28 against. Therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 87: O blaid: 19, Yn erbyn: 28, Ymatal: 4

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 87: For: 19, Against: 28, Abstain: 4

Amendment has been rejected

A dyna ni'r cyfnod pleidleisio ar y grŵp cyntaf. 

And that concludes the votes on the first group. 

Grŵp 2: System bleidleisio ar gyfer etholiadau llywodraeth leol (Gwelliannau 152, 88, 89, 153, 154, 90, 91, 92, 94, 93, 95, 96, , 97, 155, 98, 156, 100, 157, 145, 176, 146, 63, 177, 83, 151, 148, 168, 137, 169, 170, 171, 144)
Group 2: Voting system for local government elections (Amendments 152, 88, 89, 153, 154, 90, 91, 92, 94, 93, 95, 96, , 97, 155, 98, 156, 100, 157, 145, 176, 146, 63, 177, 83, 151, 148, 168, 137, 169, 170, 171, 144)

Grŵp 2 yw'r ail grŵp o welliannau, sydd yn ymwneud â'r system bleidleisio ar gyfer etholiadau llywodraeth leol. Gwelliant 152 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Delyth Jewell i gynnig y prif welliant—Delyth Jewell. 

Our next group is group 2, and it relates to the voting system for local government elections. The lead amendment in the group is amendment 152, and I call on Delyth Jewell to move the lead amendment—Delyth Jewell. 

Cynigiwyd gwelliant 152 (Delyth Jewell).

Amendment 152 (Delyth Jewell) moved.

Diolch, Llywydd. We've tabled these amendments to change the voting system in local government to a fairer one. The arguments have been rehearsed before, and I apologise to members of the committee who may have heard me making these arguments previously, but I think it's important to state them again at this stage. 

First-past-the-post has created many undemocratic outcomes. For example—and it was an example I raised earlier as well—in Sketty, Swansea in 2012, the Liberal Democrats won all five seats, despite gaining just 38 per cent of the vote. The Labour Party, with 29.2 per cent, and the Conservatives, with 20 per cent, both failed to gain a single seat in that five-member ward, despite strong local support. Now, under the current system, those who finished third in terms of share of the vote can go on to win the most seats. The starkest example of this was possibly in 2008, where the Liberal Democrats came first in terms of seats for Cardiff, but third in terms of votes. I suppose the irony of the Liberal Democrats winning such seats unfairly under the first-past-the-post system is amusing for some, but this is not a partisan point. All parties have benefited disproportionately from first-past-the-post, and all have suffered from it. 

Multimember wards make this even worse, and create something of a lottery. The question is really whether we accept unfairness and a lottery, or want to make a positive change. Now, I know there is support for these changes across the spectrum in the Chamber, so my appeal to all Members individually would be to have the courage of their convictions and send a signal that it's time to end this undemocratic system. Diolch.

Diolch, Llywydd. Rydym ni wedi cyflwyno'r gwelliannau hyn i newid y system bleidleisio mewn llywodraeth leol i un tecach. Mae'r dadleuon wedi'u trafod o'r blaen, ac ymddiheuraf i aelodau'r pwyllgor sydd efallai wedi fy nghlywed yn cyflwyno'r dadleuon hyn o'r blaen, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig eu datgan eto nawr.

Mae system y cyntaf i'r felin wedi creu llawer o ganlyniadau annemocrataidd. Er enghraifft—ac roedd yn enghraifft a godais yn gynharach hefyd—yn Sgeti, Abertawe yn 2012, enillodd y Democratiaid Rhyddfrydol bob un o'r pum sedd, er mai dim ond 38 y cant o'r bleidlais a enillwyd. Methodd y Blaid Lafur, gyda 29.2 y cant, a'r Ceidwadwyr, gydag 20 y cant, ennill yr un sedd yn y ward pum aelod honno, er gwaethaf cefnogaeth leol gref. Nawr, o dan y system bresennol, gall y rhai a orffennodd yn drydydd o ran cyfran y bleidlais fynd ymlaen i ennill y nifer fwyaf o seddi. Yr enghraifft amlycaf o hyn o bosibl oedd yn 2008, pan ddaeth y Democratiaid Rhyddfrydol yn gyntaf o ran seddi yng Nghaerdydd, ond yn drydydd o ran pleidleisiau. Mae'n debyg bod eironi'r Democratiaid Rhyddfrydol yn ennill seddi o'r fath yn annheg o dan system y cyntaf i'r felin yn ddoniol i rai, ond nid pwynt pleidiol yw hwn. Mae pob plaid wedi elwa'n anghymesur ar y drefn system y cyntaf i'r felin, ac mae pob un wedi dioddef o'i herwydd.

Mae wardiau aml-aelod yn gwneud hyn hyd yn oed yn waeth, ac yn creu rhyw fath o loteri. Y cwestiwn mewn gwirionedd yw a ydym ni yn derbyn annhegwch a loteri, neu a ydym ni eisiau gwneud newid cadarnhaol. Nawr, rwy'n gwybod fod cefnogaeth i'r newidiadau hyn ar draws y sbectrwm yn y Siambr, felly fy apêl i bob Aelod yn unigol fyddai, i fod yn barod i sefyll dros eich egwyddorion ac anfon neges ei bod hi'n bryd rhoi terfyn ar y system annemocrataidd hon. Diolch.

Our amendments in this group seek to remove the ability of individual local authorities to change their voting system from first-past-the-post to single transferable vote. This isn't to be contrary, this is to reflect the evidence received by the Equality, Local Government and Communities Committee at Stage 1, which Members supported, where the majority of stakeholders did not support the provisions to enable principal councils to choose which voting systems to use. For example, the Welsh Local Government Association said that there is a need for

'a clear and consistent voting system across all local authorities to avoid complexity and risk of voter confusion',

adding that the complexity of allowing principal councils to choose their own voting system could be 'quite horrendous', with the potential for chaos a real concern. 

Similar concerns and opposition to the provision were expressed by all the principal councils and representatives of town and community councils who responded to the committee's consultation. The Society of Local Authority Chief Executives acknowledged that there may be perceived benefits of allowing principal councils a choice, but said the risk of complexity and confusion around having two voting systems

'could have the potential to disenfranchise voters with the worst-case scenario being an impact on turnout'.

The Electoral Commission, whilst noting that the electoral system to be used for local government elections is a matter for the Welsh Government and the Senedd to determine, concurred that there are risks and challenges associated with the proposal. This includes an increased risk of voter confusion and administrative challenges. The commission noted that it would be required to publish two sets of guidance, one on each voting system for electoral administrators, for political parties, candidates and agents, and run separate public awareness campaigns.

The Electoral Commission also referred to the ethos of consistency in electoral planning that has developed in Wales over recent years, and said it would be disappointed if that co-ordinating activity were to be undermined by different systems operating in different counties. As I stated during the Stage 1 debate, 33 out of 35 respondents to the White Paper consultation disagreed and preferred to keep one voting system for the whole of Wales. Further, as our committee report states, 

'the majority of the evidence received oppose the provisions that allow principal councils to choose their own voting system.'

The regulatory impact assessment also notes that additional costs will be incurred should a principal council opt to change its voting system, but these costs are currently unknown.

To ensure consistency with this, amendment 137 seeks to remove the power for local authorities or Welsh Ministers to decide on what voting system is to be used in the first ordinary election of councillors to the principal council for a new principal area. The section 125 voting system allows for merger regulations to specify what electoral system—first-past-the-post or STV—is to be used for first elections for a newly created principal council. This amendment removes this choice, ensuring consistency of local government electoral systems across Wales.

Amendment 94 makes provisions to require a referendum to be held prior to a principal council exercising its power to change voting systems. This is a compromise amendment. Through a number of amendments, we're seeking to remove the ability of principal councils to unilaterally change their voting system to ensure the consistency of local government electoral systems across Wales and to avoid complexity and voter confusion. However, this amendment will mean that should our amendments not proceed, the decision to change to voting system in the election of a principal council is decided by local people rather than the council itself via referendum. Such an amendment will help to increase public participation in local decision making, which is meant to be one of the mains of this Bill.

Amendments 83, 92 and 148 are consequential to amendment 94. Diolch.

Mae ein gwelliannau yn y grŵp hwn yn ceisio dileu gallu awdurdodau lleol unigol i newid eu system bleidleisio o system y cyntaf i'r felin i bleidlais sengl drosglwyddadwy. Nid yw hyn i fod yn groes, mae hyn er mwyn adlewyrchu'r dystiolaeth a gafodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Cymunedau a Llywodraeth leol yng Nghyfnod 1, a gefnogwyd gan yr Aelodau, lle nad oedd y rhan fwyaf o randdeiliaid yn cefnogi'r darpariaethau i alluogi prif gynghorau i ddewis pa systemau pleidleisio i'w defnyddio. Er enghraifft, dywedodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fod angen

system bleidleisio glir a chyson ar draws pob awdurdod lleol er mwyn osgoi cymhlethdod a'r peryg o ddryswch ymhlith pleidleiswyr,

gan ychwanegu y gallai'r cymhlethdod wrth ganiatáu i brif gynghorau ddewis eu system bleidleisio eu hunain fod yn 'eithaf erchyll', gyda'r perygl o anhrefn yn bryder gwirioneddol.

Mynegwyd pryderon a gwrthwynebiad tebyg i'r ddarpariaeth gan holl brif gynghorau a chynrychiolwyr cynghorau tref a chymuned a ymatebodd i ymgynghoriad y pwyllgor. Cydnabu Cymdeithas Prif Weithredwyr yr Awdurdodau Lleol y gallai fod manteision tybiedig o ganiatáu dewis i brif gynghorau, ond dywedodd y gallai'r perygl o gymhlethdod a dryswch o gael dwy system bleidleisio

ddifreinio pleidleiswyr o bosib a'r sefyllfa waethaf fyddai cael effaith ar y nifer sy'n pleidleisio.

Er bod y Comisiwn Etholiadol yn cydnabod mai mater i Lywodraeth Cymru a'r Senedd yw penderfynu pa system etholiadol i'w defnyddio ar gyfer etholiadau llywodraeth leol, roedd yn cytuno bod risgiau a heriau'n gysylltiedig â'r cynnig. Mae hyn yn cynnwys mwy o berygl o ddryswch i bleidleiswyr a heriau gweinyddol. Nododd y comisiwn y byddai'n ofynnol iddo gyhoeddi dwy gyfres o ganllawiau, un ar bob system bleidleisio ar gyfer gweinyddwyr etholiadol, ar gyfer pleidiau gwleidyddol, ymgeiswyr ac asiantau, ac yna rhedeg ymgyrchoedd ymwybyddiaeth y cyhoedd ar wahân.

Cyfeiriodd y Comisiwn Etholiadol hefyd at yr ethos o gysondeb mewn cynllunio etholiadol sydd wedi datblygu yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf, a dywedodd y byddai'n siomedig pe bai'r gweithgarwch cydgysylltu hwnnw'n cael ei danseilio gan systemau gwahanol yn gweithredu mewn gwahanol siroedd. Fel y dywedais yn ystod y ddadl yng Nghyfnod 1, roedd 33 o'r 35 ymatebydd i ymgynghoriad y Papur Gwyn yn anghytuno ac roedd yn well ganddyn nhw gadw un system bleidleisio ar gyfer Cymru gyfan. At hynny, fel y dywed adroddiad ein pwyllgor, mae'r

'rhan fwyaf o’r dystiolaeth a gafwyd yn gwrthwynebu’r darpariaethau sy’n caniatáu i brif gynghorau ddewis eu system
bleidleisio eu hunain.'

Mae'r asesiad effaith rheoleiddiol hefyd yn nodi y bydd costau ychwanegol pe bai prif gyngor yn dewis newid ei system bleidleisio, ond nid yw'r costau hyn yn hysbys ar hyn o bryd.

Er mwyn sicrhau cysondeb â hyn, mae gwelliant 137 yn ceisio dileu'r pŵer i awdurdodau lleol neu Weinidogion Cymru benderfynu pa system bleidleisio sydd i'w defnyddio yn etholiad cyffredin cyntaf cynghorwyr i'r prif gyngor ar gyfer prif ardal newydd. Mae system bleidleisio adran 125 yn caniatáu i reoliadau uno bennu pa system etholiadol—system y cyntaf i'r felin neu'r bleidlais sengl drosglwyddadwy—sydd i'w defnyddio ar gyfer etholiadau cyntaf ar gyfer prif gyngor sydd newydd ei greu. Mae'r gwelliant hwn yn dileu'r dewis hwn, gan sicrhau cysondeb o ran systemau etholiadol llywodraeth leol ledled Cymru.

Mae gwelliant 94 yn gwneud darpariaethau i'w gwneud hi'n ofynnol cynnal refferendwm cyn i brif gyngor arfer ei bŵer i newid systemau pleidleisio. Mae hwn yn welliant cyfaddawd. Drwy nifer o welliannau, rydym yn ceisio dileu gallu prif gynghorau i newid eu system bleidleisio'n unochrog er mwyn sicrhau cysondeb systemau etholiadol llywodraeth leol ledled Cymru ac osgoi cymhlethdod a dryswch ymhlith pleidleiswyr. Fodd bynnag, bydd y gwelliant hwn yn golygu, os na fydd ein gwelliannau'n mynd rhagddynt, mai pobl leol fydd â'r penderfyniad i newid y system bleidleisio wrth ethol prif gyngor yn hytrach na'r cyngor ei hun, drwy refferendwm. Bydd gwelliant o'r fath yn helpu i gynyddu cyfranogiad y cyhoedd mewn penderfyniadau lleol, sydd i fod yn un o brif amcanion y Bil hwn.

Mae gwelliannau 83, 92 a 148 yn ganlyniadol i welliant 94. Diolch.

16:55

Diolch, Llywydd. The Welsh Government's policy, as provided for in this Bill, is to enable principal councils to choose between two voting systems. I consider that introducing this choice supports the principle of decisions being made at a more local level. I do not believe this local choice will lead to confusion: each council election is a separate event. Voters will be focused on the election for their council, and not on the one next door.

A principal council could not make a change on a whim, but must first consult local electors, community councils in the area and other persons as it considers appropriate, as contained in section 8, and a resolution to change the voting system requires at least two thirds of the total number of councillor seats on the council to vote in favour. As such, I reject amendments 151 to 157, 176 and 177, which have the effect of mandating STV for all principal council elections, by removing all provisions relating to the simple majority system, or first-past-the-post. This would result in no choice for principal councils.

I also cannot support amendments 168 to 171, the collective effect of which would be to impose STV on any new principal council created by merger or restructuring. This runs counter to the principle of councils being able to choose their own voting system. Equally, I'm afraid I cannot support amendments 83, 88 to 91, 93, 95 to 98, 100 and 144 to 146. These amendments also run counter to Welsh Government policy, by removing the provisions that provide for the introduction of STV as one of two voting systems to be available to principal councils. These amendments would keep the status quo, so first-past-the-post for all elections to principal councils and no choice.

I call on Members to reject amendment 137. This amendment removes section 125, which requires merger regulations to specify which of the two voting systems will apply to the council created by the merger. It is necessary to have such provision as a consequence of there being two voting systems. 

Amendment 92 removes the requirement in section 8 of the Bill for a principal council to consult upon a proposal to change its voting system, whilst amendment 94 in effect replaces it with a requirement that a referendum be held before a voting system is changed.

Principal councils have tried and tested systems for consulting local people. I believe, in this case, local consultation is a more cost-effective and considered way of seeking out and testing views than a local referendum. This is why we included the very provision in section 8(5), which amendment 92 would remove. As such, I ask Members to reject amendments 92 and 94. For these reasons, I also call on Members to reject amendment 148, which enables councils to organise a local poll to ascertain the views of local people on the proposals to change the voting system.

Finally, I ask Members to support amendment 63. This is a minor technical amendment to refine the instruction that defines where, within the text being amended, the amendment provided for by paragraph 18(b) of Schedule 2 to the Bill should be inserted. Diolch.

Diolch, Llywydd. Polisi Llywodraeth Cymru, fel y darperir ar ei gyfer yn y Bil hwn, yw galluogi prif gynghorau i ddewis rhwng dwy system bleidleisio. Rwy'n ystyried bod cyflwyno'r dewis hwn yn cefnogi'r egwyddor o wneud penderfyniadau yn fwy lleol. Ni chredaf y bydd y dewis lleol hwn yn arwain at ddryswch: mae pob etholiad cyngor yn ddigwyddiad ar wahân. Bydd pleidleiswyr yn canolbwyntio ar yr etholiad ar gyfer eu cyngor nhw, ac nid ar yr un drws nesaf.

Ni allai prif gyngor wneud newid yn fympwyol. Yn gyntaf byddai'n rhaid iddo ymgynghori ag etholwyr lleol, cynghorau cymuned yn yr ardal ac unigolion eraill y mae o'r farn ei bod hi'n briodol ymgynghori â nhw, fel y'u cynhwysir yn adran 8, ac mae penderfyniad i newid y system bleidleisio yn ei gwneud hi'n ofynnol i o leiaf ddwy ran o dair o gyfanswm seddi cynghorwyr ar y cyngor bleidleisio o blaid. O'r herwydd, gwrthodaf welliannau 151 i 157, 176 a 177, sy'n cael yr effaith o orfodi pleidlais sengl drosglwyddadwy ar gyfer pob etholiad prif gyngor, drwy ddileu'r holl ddarpariaethau sy'n ymwneud â'r system fwyafrif syml, neu system y cyntaf i'r felin. Canlyniad hyn fyddai dim dewis i brif gynghorau.

Ni allaf ychwaith gefnogi gwelliannau 168 i 171, a'u heffaith gyfunol fyddai gorfodi pleidlais sengl drosglwyddadwy ar unrhyw brif gyngor newydd a grëwyd drwy uno neu ailstrwythuro. Mae hyn yn mynd yn groes i'r egwyddor y gall cynghorau ddewis eu system bleidleisio eu hunain. Yn yr un modd, mae arnaf ofn na allaf gefnogi gwelliannau 83, 88 i 91, 93, 95 i 98, 100 a 144 i 146. Mae'r gwelliannau hyn hefyd yn mynd yn groes i bolisi Llywodraeth Cymru, drwy ddileu'r darpariaethau sy'n darparu ar gyfer cyflwyno pleidlais sengl drosglwyddadwy fel un o ddwy system bleidleisio fydd ar gael i brif gynghorau. Byddai'r gwelliannau hyn yn cadw pethau fel y maen nhw, felly system y cyntaf i'r felin ar gyfer pob etholiad i brif gynghorau a dim dewis.

Galwaf ar Aelodau i wrthod gwelliant 137. Mae'r gwelliant hwn yn dileu adran 125, sy'n ei gwneud hi'n ofynnol i reoliadau uno bennu pa un o'r ddwy system bleidleisio fydd yn berthnasol i'r cyngor a grëwyd gan yr uno. Mae angen cael darpariaeth o'r fath o ganlyniad i ddwy system bleidleisio.

Mae gwelliant 92 yn dileu'r gofyniad yn adran 8 o'r Bil i brif gyngor ymgynghori ar gynnig i newid ei system bleidleisio, tra bod gwelliant 94 mewn gwirionedd yn ei ddisodli gan ofyniad i gynnal refferendwm cyn newid system bleidleisio.

Mae prif gynghorau wedi rhoi cynnig ar systemau ar gyfer ymgynghori â phobl leol. Credaf, yn yr achos hwn, fod ymgynghori lleol yn ffordd fwy cost-effeithiol ac ystyriol o gloriannu safbwyntiau a cheisio barn na refferendwm lleol. Dyna pam y gwnaethom ni gynnwys yr union ddarpariaeth yn adran 8(5), y byddai gwelliant 92 yn ei dileu. Felly, gofynnaf i Aelodau wrthod gwelliannau 92 a 94. Am y rhesymau hyn, galwaf hefyd ar Aelodau i wrthod gwelliant 148, sy'n galluogi cynghorau i drefnu pleidlais leol i ganfod barn pobl leol am y cynigion i newid y system bleidleisio.

Yn olaf, gofynnaf i Aelodau gefnogi gwelliant 63. Mân ddiwygiad technegol yw hwn i fireinio'r cyfarwyddyd sy'n diffinio, o fewn y testun sy'n cael ei ddiwygio, ble y dylid mewnosod y gwelliant y darperir ar ei gyfer gan baragraff 18(b) o Atodlen 2 i'r Bil. Diolch.

17:00

Diolch, Llywydd. Wel, diolch i bawb am gymryd rhan yn y ddadl. Mae'n siomedig i glywed bod y Llywodraeth yn colli cyfle unwaith eto i greu system bleidleisio decach, a byddwn ni'n gwthio ein gwelliannau yma i bleidlais. Diolch.

Thank you, Llywydd, and a thank you to everyone who's participated in this debate. It's disappointing to hear that the Government is to miss the opportunity once again to create a fairer voting system, and we will be pushing these amendments to a vote. Thank you.

Os derbynnir gwelliant 152, bydd gwelliant 88 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 152? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, rŷn ni'n pleidleisio ar welliant 152 yn enw Delyth Jewell. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, dau yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod. 

If amendment 152 is agreed, amendment 88 will fall. The question is that amendment 152 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is an objection, and we will move to a vote on amendment 152 in the name of Delyth Jewell. Open the vote. Close the vote. In favour 11, two abstentions and 37 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

Gwelliant 152: O blaid: 11, Yn erbyn: 37, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 152: For: 11, Against: 37, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 88 (Mark Isherwood).

Amendment 88 (Mark Isherwood) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 88? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] 

The question is that amendment 88 be agreed. Does any Member object? [Objection.]

So, we'll vote on gwelliant 88. 

Felly, pleidleisiwn ar welliant 88.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, dau yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod. 

Open the vote. Close the vote. In favour 12, two abstentions and 37 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

Gwelliant 88: O blaid: 12, Yn erbyn: 37, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 88: For: 12, Against: 37, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Os derbynnir gwelliant 89, bydd gwelliannau 153 a 154 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 89?

If amendment 89 is agreed, amendments 153 and 154 will fall. The question is that amendment 89 be agreed. 

If it's being moved—

Os yw'n cael ei gynnig—

Cynigiwyd gwelliant 89 (Mark Isherwood).

Amendment 89 (Mark Isherwood) moved.

Yes. Skip that bit—it's moved, and therefore a vote on amendment 89 in the name of Mark Isherwood.

Ie. Anwybyddwch hwnna—mae wedi'i gynnig, ac felly pleidlais ar welliant 89 yn enw Mark Isherwood.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, dau yn ymatal, 37 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Open the vote. Close the vote. In favour 12, two abstentions and 37 against. And therefore the amendment is not agreed.

17:05

Gwelliant 89: O blaid: 12, Yn erbyn: 37, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 89: For: 12, Against: 37, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Delyth Jewell, gwelliant 153.

Delyth Jewell, amendment 153.

Moved? Yes. I'll take a thumbs up for now.

Wedi ei gynnig? Iawn. Fe wnaf i dderbyn bawd i fyny am y tro.

Cynigiwyd gwelliant 153 (Delyth Jewell).

Amendment 153 (Delyth Jewell) moved.

Gwelliant 153, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, dau yn ymatal, 39 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

So, that's amendment 153. Open the vote. Close the vote. In favour 10, two abstentions and 39 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 153: O blaid: 10, Yn erbyn: 39, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 153: For: 10, Against: 39, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 154 (Delyth Jewell).

Amendment 154 (Delyth Jewell) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 154? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, fe bleidleisiwn ni ar welliant 154. Agor y bleidlais.

The question is that amendment 154 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we'll move to a vote on amendment 154. Open the vote.

The vote is cast. Close the vote.

Mae'r bleidlais wedi ei bwrw. Cau'r bleidlais.

O blaid 10, dau yn ymatal, 39 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 154 wedi ei wrthod.

In favour 10, two abstentions and 39 against. Therefore, amendment 154 is not agreed.

Gwelliant 154: O blaid: 10, Yn erbyn: 39, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 154: For: 10, Against: 39, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 90 (Mark Isherwood).

Amendment 90 (Mark Isherwood) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 90? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, fe fyddwn ni'n pleidleisio ar welliant 90. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Mae gwelliant 90 wedi ei wrthod.

The question is that amendment 90 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will move to a vote on amendment 90. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions and 36 against. Therefore, amendment 90 is not agreed.

Gwelliant 90: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 90: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 91 (Mark Isherwood).

Amendment 91 (Mark Isherwood) moved.

Os bydd gwelliant 91 yn cael ei dderbyn, bydd gwelliant 92 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 91? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, gelwir am bleidlais ar welliant 91. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Gwelliant 91 wedi'i wrthod.

If amendment 91 is agreed, amendment 92 will fall. The question is that amendment 91 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll therefore call for a vote on amendment 91. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions and 36 against. Amendment 91 is not agreed.

Gwelliant 91: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 91: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 92 (Mark Isherwood).

Amendment 92 (Mark Isherwood) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 92? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad, felly cynnal pleidlais. Gwelliant 92. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 92 wedi'i wrthod.

The question is that amendment 92 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is an objection. We'll move to a vote on amendment 92. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions, 36 against. Therefore, amendment 92 is not agreed.

17:10

Gwelliant 92: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 92: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 94 (Mark Isherwood).

Amendment 94 (Mark Isherwood) moved.

Os derbynnir gwelliant 94, bydd gwelliant 93 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid gwelliant 94? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad, felly pleidlais ar welliant 94. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, pedwar yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

If amendment 94 is agreed, amendment 93 falls. The question is that amendment 94 be agreed. [Objection.] There is an objection. We will therefore move to a vote on amendment 94. Open the vote. Close the vote. In favour 11, four abstentions and 36 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 94: O blaid: 11, Yn erbyn: 36, Ymatal: 4

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 94: For: 11, Against: 36, Abstain: 4

Amendment has been rejected

Gwelliant 93, Mark Isherwood. Darren Millar.

Amendment 93, Mark Isherwood. Darren Millar.

Cynigiwyd gwelliant 93 (Mark Isherwood).

Amendment 93 (Mark Isherwood).

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 93? Unrhyw wynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae gwrthwynebiad, felly rŷn ni'n cael pleidlais ar welliant 93. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 93 wedi'i wrthod. 

The question is that amendment 93 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is an objection. We will move to a vote on amendment 93. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions, 36 against. Therefore, amendment 93 is not agreed.

Gwelliant 93: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 93: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 95 (Mark Isherwood).

Amendment 95 (Mark Isherwood) moved.

A ddylid derbyn gwelliant 95? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 95. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Mae gwelliant 95 wedi'i wrthod.

Is there any objection to amendment 95? [Objection.] There is. A vote on amendment 95. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions and 36 against. Amendment 95 is not agreed.

Gwelliant 95: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 95: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 96 (Mark Isherwood).

Amendment 96 (Mark Isherwood) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 96? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Pleidlais, felly, ar welliant 96. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 96 wedi'i wrthod.

The question is that amendment 96 be agreed. Does any Member object? [Objection.]Yes, there is an objection. We will move to a vote on amendment 96. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions, 36 against. Therefore, amendment 96 is not agreed.

Gwelliant 96: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 96: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 97 (Mark Isherwood).

Amendment 97 (Mark Isherwood) moved.

Os derbynnir gwelliant 97, bydd gwelliant 155 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 97? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Yes, there is. Felly, pleidlais ar welliant 97. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, dau yn ymatal a 36 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 97 wedi'i wrthod.

If amendment 97 is agreed, amendment 155 will fall. The question is that amendment 97 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 97. Open the vote. Close the vote. In favour 13, two abstentions and 36 against. And therefore amendment 97 is not agreed.

Gwelliant 97: O blaid: 13, Yn erbyn: 36, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 97: For: 13, Against: 36, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 155 (Delyth Jewell).

Amendment 155 (Delyth Jewell) moved.

Mae'n cael ei symud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 155? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, rŷn ni'n symud i bleidlais ar welliant 155. Agor y bleidlais. Diolch. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 155 wedi'i wrthod.

It's moved. The question is that amendment 155 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will move to a vote on amendment 155. Open the vote. Thank you. Close the vote. In favour nine, three abstentions and 39 against. Therefore, amendment 155 is not agreed.

Gwelliant 155: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 155: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 98 (Mark Isherwood).

Amendment 98 (Mark Isherwood) moved.

Moved. Os derbynnir 98, bydd gwelliant 156 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 98? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 98. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, dau yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Moved. If amendment 98 is agreed, amendment 156 will fall. The question is that amendment 98 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will move to a vote on amendment 98. Open the vote. Close the vote. In favour 21, two abstentions and 28 against. And therefore the amendment is not agreed.

Gwelliant 98: O blaid: 21, Yn erbyn: 28, Ymatal: 2

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 98: For: 21, Against: 28, Abstain: 2

Amendment has been rejected

Wedi'i symud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 156? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 156. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 156 wedi'i wrthod.

It's moved. The question is that amendment 156 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 156. Open the vote. Close the vote. In favour nine, three abstentions and 39 against. Therefore, amendment 156 is not agreed.

17:15

Gwelliant 156: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 156: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 99, Mark Isherwood.

Amendment 99, Mark Isherwood.

Is it moved?

A yw wedi ei gynnig?

Cynigiwyd gwelliant 99 (Mark Isherwood).

Amendment 99 (Mark Isherwood) moved.

Moved.

Cynigiwyd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 99? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.]

The question is that amendment 99 be agreed. Does any Member object? [Objection.]

Yes, there is an objection.

Oes, mae gwrthwynebiad.

Pleidlais, felly, ar welliant 99. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 99 wedi'i wrthod.

We'll therefore move to a vote on amendment 99. Open the vote. Close the vote. In favour nine, three abstentions and 39 against. Therefore, amendment 99 is not agreed.

Gwelliant 99: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 99: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 100 (Mark Isherwood).

Amendment 100 (Mark Isherwood) moved.

—is moved.

—wedi ei gynnig.

Os bydd gwelliant 100 yn cael ei dderbyn, yna bydd gwelliant 157 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 100? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 100. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn erbyn—tri yn ymatal, mae'n ddrwg gen i—36 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 100 yn cael ei wrthod.

If amendment 100 is agreed, amendment 157 will fall. The question is that amendment 100 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 12, three abstentions and 36 against. Therefore, amendment 100 is not agreed.

Gwelliant 100: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 100: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 157 (Delyth Jewell).

Amendment 157 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei symud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn 157?[Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu. Felly, pleidlais ar welliant 157. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Mae gwelliant 157 wedi'i wrthod.

It is moved. The question is that amendment 157 be agreed. [Objection.] There is an objection to that. We will therefore move to a vote on amendment 157. Open the vote. Close the vote. In favour nine, three abstentions and 39 against. Therefore, amendment 157 is not agreed.

Gwelliant 157: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 157: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 101 (Mark Isherwood).

Amendment 101 (Mark Isherwood) moved.

A ddylid derbyn gwelliant 101—unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, pleidlais ar welliant 101. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, pump yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

The question is that amendment 101 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is an objection. We will move to a vote on amendment 101. Open the vote. Close the vote. In favour nine, five abstentions and 37 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 101: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 101: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 102 (Mark Isherwood).

Amendment 102 (Mark Isherwood) moved.

Moved.

Cynigiwyd.

A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 102? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly, pleidlais ar welliant 102. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, pump yn ymatal, 37 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Does any Member object to amendment 102? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 102. Open the vote. Close the vote. In favour nine, five abstentions and 37 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 102: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 102: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 103 (Mark Isherwood).

Amendment 103 (Mark Isherwood) moved.

Yn cael ei symud. Os derbynnir gwelliant 103, bydd 104 yn methu. Y cwestiwn yw, felly: a ddylid derbyn gwelliant 103? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly pleidlais ar welliant 103. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn ymatal, 36 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 103 wedi'i wrthod.

If amendment 103 is agreed, amendment 104 will fall. The question is that amendment 103 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is an objection. We will move to a vote on amendment 103. Open the vote. Close the vote. In favour 12, three abstentions and 36 against, and therefore the amendment is not agreed.

Gwelliant 103: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 103: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 104 (Mark Isherwood).

Amendment 104 (Mark Isherwood) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 104? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, pleidlais ar 104. Agor y bleidlais.

The question is that amendment 104 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I call for a vote on amendment 104. Open the vote.

Just in time.

Mewn union bryd.

Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn ymatal, 36 yn erbyn. Mae gwelliant 104 wedi'i wrthod.

Close the vote. In favour 12, three abstentions, 36 against. Therefore, amendment 104 is not agreed.

17:20

Gwelliant 104: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 104: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 105 (Mark Isherwood).

Amendment 105 (Mark Isherwood) moved.

Oes unrhyw wrthwynebiad i 105? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar gwelliant 105. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, pump yn ymatal, 37 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 105 wedi ei wrthod.

Any objection to amendment 105? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 105. Open the vote. Close the vote. In favour nine, five abstentions, 37 against, and therefore amendment 105 is not agreed.

Gwelliant 105: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 105: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 2 (Julie James).

Amendment 2 (Julie James) moved.

It's been moved.

Cynigiwyd.

A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 2? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, felly dwi'n galw am bleidlais ar welliant 2. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, pump yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi ei gymeradwyo.

Any objections to amendment 2? [Objection.] Yes, there are objections. I therefore call for a vote on amendment 2. Open the vote. Close the vote. In favour 43, five abstentions, three against. Therefore, amendment 2 is agreed.

Gwelliant 2: O blaid: 43, Yn erbyn: 3, Ymatal: 5

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 2: For: 43, Against: 3, Abstain: 5

Amendment has been agreed

Grŵp 3: Safonau’r Gymraeg (Gwelliannau 158, 159, 165, 166)
Group 3: Welsh Language Standards (Amendments 158, 159, 165, 166)

Felly, mae'r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud â safonau'r Gymraeg. Gwelliant 158 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Delyth Jewell i gyflwyno'r gwelliant hwnnw ac i siarad i'r gwelliannau yn y grŵp yma. Delyth Jewell.

The next group of amendments relates to Welsh language standards. The lead amendment in the group is amendment 158 and I call on Delyth Jewell to move the amendment and to speak to other amendments in this group. Delyth Jewell.

Cynigiwyd gwelliant 158 (Delyth Jewell).

Amendment 158 (Delyth Jewell) moved.

Diolch, Llywydd. Mae'n bleser cael arwain y ddadl ar y grŵp yma a chynnig yn ffurfiol y pedwar gwelliant sydd yn y grŵp—y pedwar ohonynt wedi cyflwyno yn fy enw i ar ran Plaid Cymru.

Pedwar gwelliant sydd i gyd mewn dwy set, sef gwelliannau 158 a 159, a gwelliannau 165 a 166. Bwriad y set gyntaf hon yw dileu'r anomali yn y gyfraith sy'n golygu nad ydy swyddogion canlyniadau etholiadau, na swyddogion canlyniadau gweithredol, yn destun unrhyw ddyletswyddau cyfreithiol yn ymwneud â'r Gymraeg, er bod eu gwaith yng ngolwg unrhyw berson cyffredin heb os yn rhan annatod o waith llywodraeth leol, sydd, wrth gwrs, yn destun disgwyliadau clir ar ddefnydd y Gymraeg o dan y safonau.

Bwriad yr ail set o welliannau hyn yw sicrhau y bydd unrhyw gyd-bwyllgorau corfforedig newydd fydd yn cael eu creu neu eu sefydlu yn agored i orfod cydymffurfio â safonau'r Gymraeg, so byddem ni'n gwneud yn siŵr eu bod nhw yn gorfod cydymffurfio o'r cychwyn cyntaf, ac y gall Comisiynydd y Gymraeg osod safonau arnynt. O'u derbyn, byddai'r gwelliannu yma yn ychwanegu swyddogion canlyniadau etholiadau, a'r cyd-bwyllgorau corfforedig arfaethedig, at yr Atodlenni ym Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011, ac yn eu hychwanegi at y set fwyaf perthnasol o reoliadau yn yr achos yma, sef Rheoliadau Safonau'r Gymraeg (Rhif 1) 2015, a basiwyd gan y Senedd eisoes ar gyfer cyrff llywodraeth leol yn ôl yn 2015. Byddai hynny wedyn yn caniatáu i'r comisiynydd wneud ei waith o osod y safonau mwyaf addas.

Mae'r gwelliannau wedi eu drafftio yn union yr un dull sydd wedi'i dderbyn gan y Llywodraeth eisoes fel ffordd gwbl briodol o ychwanegu cyrff at y safonau. Cefnogodd y Llywodraeth y dull hwn o fanteisio ar ddarn o ddeddfwriaeth gynradd fel cerbyd i gyflwyno safonau yn achos Bil Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) a'r Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru), gan arwain at ychwanegu yn gyntaf yr ombwdsmon a chorff llais y dinesydd at y safonau o ganlyniad i'r rheini. Mae'r Llywodraeth hefyd wedi sôn sawl gwaith yn ystod y Senedd hon am y cyfyngiadau ar ei chapasiti deddfwriaethol sy'n ei hatal rhag cyflwyno mwy o safonau a chreu rhagor o hawliau i ddefnyddwyr gwasanaethau a gweithwyr Cymraeg eu hiaith. Ond mae'r Llywodraeth yn dweud ei bod yn parhau yn uchelgais ganddi i weld mwy o gyrff yn dod yn destun safonau. Felly, mae cyfle ar blât i wneud hynny heddiw a dwi'n gobeithio fy mod i wedi gwneud cymwynas â chi fel Llywodraeth, drwy arbed tipyn o gapasiti'r Llywodraeth drwy gyflwyno'r safonau ar eich rhan. Edrychaf ymlaen at glywed y Gweinidog yn cadarnhau, felly, wrth ymateb i'r ddadl, y bydd y Llywodraeth yn gallu cefnogi'r gwelliannau hyn.

Mae'r angen i weithredu yn glir, ond peidiwch â chymryd fy ngair i am hynny—mae Comisiynydd y Gymraeg wedi cyhoeddi sawl adroddiad ac wedi dweud wrth bwyllgorau'r Senedd yma ar sawl achlysur fod siaradwyr Cymraeg yn cael trafferth ceisio gwasanaethau syml, fel ffurflenni Cymraeg, yn y maes, a bod y Gymraeg yn aml yn cael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg wrth gyhoeddi canlyniadau etholiadau. 'Annigonol' oedd y ddarpariaeth Gymraeg yn hyn o beth yn etholiadau'r Cynulliad 2016, yn ôl y comisiynydd ar y pryd. Dydy hi ddim yn gwneud dim synnwyr bod swyddogion canlyniadau etholiadau a swyddogion canlyniadau gweithredol, sydd, yn fwy aml na ddim, yn swyddogion awdurdodau lleol, yn defnyddio adnoddau awdurdodau lleol ac yn cael eu talu gan awdurdodau lleol, ond eu bod nhw ddim yn destun yr un dyletswyddau â'r awdurdod lleol hwnnw yn rhinwedd yr agwedd briodol hon o'u gwaith.

Mae'n bryder gan y comisiynydd hefyd, nifer y sefydliadau cenedlaethol o bwys newydd sydd wedi'u creu bod y Llywodraeth yn gosod safonau arnyn nhw am gryn amser. Mae rhai yn dal i aros i dderbyn sylw. Ni allwn ni ganiatáu i gydbwyllgorau corfforedig, o ystyried y rôl arwyddocaol y gallan nhw eu chwarae ym mywydau pobl Cymru, fod yn ychwanegiad diweddaraf at y rhestr hir o gyrff sydd wedi'u hanghofio. Awgrymodd y Gweinidog yn ystod Cyfnod 2 mai eu bwriad byddai defnyddio'r rheoliadau sy’n sefydlu pwyllgorau i osod gofynion o ran y Gymraeg arnyn nhw. Ond mae yna farc cwestiwn ynglŷn â gallu'r comisiynydd i osod a monitro safonau drwy’r dull hwnnw. Mae'r gwelliannau hyn yn ffordd fwy dymunol, clir a thaclus o gyflwyno'r nod hwnnw. Diolch.

Thank you, Llywydd. It's a pleasure to open the debate on this group and to formally move the four amendments—all four tabled in my name on behalf of Plaid Cymru.

We have four amendments in two sets, 158 and 159, and 165 and 166. The intention of this first set of amendments is to scrap the anomaly in law that means that returning officers, or acting returning officers, are not subject to any legal responsibilities in relation to the Welsh language, although their work, in the view of any normal person, would be seen as an integral part of the work of local government, which is subject to clear expectations on the use of the Welsh language under the standards. 

The intention of the second set of amendments is to ensure that any corporate joint committee newly created or established would be required to comply with Welsh language standards, so we would ensure that compliance from the very outset and that the Welsh Language Commissioner can impose standards on them. Accepting these amendments would add returning officers and the corporate joint committees to the Schedules in the Welsh Language (Wales) Measure 2011, and would add them to the most relevant set of regulations in this case, namely the Welsh Language Standards (No. 1) Regulations 2015, passed by the Senedd for local government bodies back in 2015. That, in turn, would allow the commissioner to do his work in imposing the most appropriate standards.

The amendments have been drafted in exactly the same way that has been accepted by Government already as an entirely appropriate way of adding bodies and organisations to the standards. The Government supported this approach of taking advantage of a piece of primary legislation as a vehicle to introduce standards in the case of the Public Services Ombudsman (Wales) Bill and the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill, leading to adding, first of all, the ombudsman and the citizen voice body to standards as a result of that. The Government has also mentioned, on a number of occasions during this Senedd, the limitations on its legislative capacity that prevent it from introducing further standards and creating more rights for service users and Welsh speakers. But the Government has said that it remains an ambition for it to see more bodies subject to standards. Therefore, there is an opportunity on a plate here to do that today, and I do hope that I've done you a favour as a Government, by saving some of your capacity by introducing the standards on your behalf. And I look forward to hearing the Minister confirming, therefore, in response to the debate, that the Government will support these amendments.

The need for action is clear, but don't take my word for that. The Welsh Language Commissioner has published a number of reports and has said to Senedd committees on a number of occasions that Welsh speakers have difficulty in seeking simple services, such as Welsh-language forms, and that the Welsh language is often treated less favourably than the English language in presenting the results of elections. 'Inadequate' was the description of the use of the Welsh language in the 2016 Assembly elections, according to the commissioner at that time. It makes no sense that returning officers and acting returning officers who, more often than not, are local authority officials and use local authority resources and are remunerated by local authorities, but are not subject to the same duties as that very same local authority in this aspect of their work.

And it's a concern for the commissioner too, the number of new important national organisations that will be created and that the Government will place standards on in some time. Some are still waiting for this to be addressed. We can't allow the corporate joint committees, given the significant role that they could play in the lives of the people of Wales, to be the latest addition to that lengthy list of bodies that have been forgotten. The Minister suggested at Stage 2 that her intention was to use the regulations establishing the committees to impose requirements in terms of the Welsh language, but there is a question mark as to the ability of the commissioner to set and monitor standards through that approach. These amendments are a more appropriate, clear way of introducing that aim. Thank you.

17:25

I fully support the principles of amendments 158 and 159, and I agree that there is a need for further work with the entire electoral community around ensuring that the Welsh and English languages are treated equally throughout the elections process. 

The Bill already contains provision to improve the accessibility of electoral documents, including in Welsh, and, separately, I am bringing forward regulations to exclude Welsh and English language translation costs from candidates' expenditure limits. However, what is being proposed in this amendment is part of a much wider piece of work that is already under way, which relates to the technical electoral administration Bill that will need to be introduced in the next Senedd. It is important that we continue discussions with returning officers, the Welsh Language Commissioner and the electoral community to ensure that the entire candidate and voter experience for devolved elections is the same in Welsh and English. I want to make sure that we get this right by taking the time to ensure that all necessary matters are considered before we start making legislative provision. In the meantime, for the 2021 elections, I will ask my officials to raise the matter during their regular discussions with the electoral community.

I also recognise and agree with the intent behind amendments 165 and 166 in respect of corporate joint committees. However, these amendments are not necessary nor in line with the approach being taken in this instance. The Bill provides the framework for the establishment of CJCs; the details that support their operation will be set out in regulations. This approach is outlined in the consultation on the draft regulations establishing CJCs, launched last month.

I already intend to ensure that corporate joint committees are subject, where appropriate, to the same rules and procedures as principal councils and it's my intention to apply the same Welsh language standards to CJCs as apply to principal councils. My officials have been in discussion with the office of the Welsh Language Commissioner to ensure that the regulations achieve this.

The Welsh language standards will be addressed as part of the general regulations that were referred to in the CJC consultation. Work is already under way to develop these regulations, and it's my intention to ensure that they're in place before the CJCs are required to meet for the first time. On this basis, Llywydd, I ask Members to reject all the amendments in this group. Diolch.

Rwy'n cefnogi egwyddorion gwelliannau 158 a 159 yn llwyr, ac rwy'n cytuno bod angen gwaith pellach gyda'r gymuned etholiadol gyfan ynghylch sicrhau bod y Gymraeg a'r Saesneg yn cael eu trin yn gyfartal drwy gydol y broses etholiadau. 

Mae'r Bil eisoes yn cynnwys darpariaeth i wella hygyrchedd dogfennau etholiadol, gan gynnwys yn Gymraeg, ac, ar wahân, rwy'n cyflwyno rheoliadau i eithrio costau cyfieithu Cymraeg a Saesneg o derfynau gwariant ymgeiswyr. Fodd bynnag, mae'r hyn sy'n cael ei gynnig yn y gwelliant hwn yn rhan o ddarn llawer ehangach o waith sydd eisoes ar y gweill, sy'n ymwneud â'r Bil gweinyddu etholiadol technegol y bydd angen ei gyflwyno yn y Senedd nesaf. Mae'n bwysig ein bod ni'n parhau i drafod gyda swyddogion canlyniadau, Comisiynydd y Gymraeg a'r gymuned etholiadol i sicrhau bod profiad cyfan yr ymgeisydd a phleidleiswyr ar gyfer etholiadau datganoledig yr un fath yn Gymraeg ac yn Saesneg. Rwyf eisiau sicrhau ein bod ni'n cael hyn yn gywir drwy roi'r amser i sicrhau bod yr holl faterion angenrheidiol yn cael eu hystyried cyn inni ddechrau gwneud darpariaeth ddeddfwriaethol. Yn y cyfamser, ar gyfer etholiadau 2021, gofynnaf i fy swyddogion godi'r mater yn ystod eu trafodaethau rheolaidd â'r gymuned etholiadol.

Rwyf hefyd yn cydnabod ac yn cytuno â'r bwriad y tu ôl i welliannau 165 a 166 o ran cyd-bwyllgorau corfforedig. Fodd bynnag, nid yw'r gwelliannau hyn yn angenrheidiol nac yn unol â'r dull sy'n cael ei ddefnyddio yn yr achos hwn. Mae'r Bil yn darparu'r fframwaith ar gyfer sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig; bydd y manylion sy'n cefnogi eu gweithredu yn cael eu nodi mewn rheoliadau. Amlinellir y dull hwn yn yr ymgynghoriad ar y rheoliadau drafft sy'n sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig, a gafodd eu lansio fis diwethaf.

Rwyf eisoes yn bwriadu sicrhau bod cyd-bwyllgorau corfforedig yn ddarostyngedig, lle y bo'n briodol, i'r un rheolau a gweithdrefnau â phrif gynghorau a'm bwriad yw cymhwyso'r un safonau iaith Gymraeg i'r cyd-bwyllgorau corfforedig ag sy'n berthnasol i brif gynghorau. Mae fy swyddogion wedi bod yn trafod gyda swyddfa Comisiynydd y Gymraeg i sicrhau bod y rheoliadau'n cyflawni hyn.

Rhoddir sylw i safonau'r Gymraeg yn rhan o'r rheoliadau cyffredinol y cyfeiriwyd atyn nhw yn ymgynghoriad y cyd-bwyllgorau corfforedig. Mae gwaith eisoes ar y gweill i ddatblygu'r rheoliadau hyn, a'm bwriad i yw sicrhau eu bod ar waith cyn y bydd yn ofynnol i'r cyd-bwyllgorau corfforedig gyfarfod am y tro cyntaf. Ar y sail hon, Llywydd, gofynnaf i'r Aelodau wrthod yr holl welliannau yn y grŵp hwn. Diolch.

Delyth Jewell i ymateb i'r ddadl. Oes yna ymateb?

Delyth Jewell to reply to the debate. Is there a response?

Oes. Diolch, Llywydd. Diolch i'r Gweinidog am hynny. Rwyf yn siomedig i glywed bod y Gweinidog yn dweud bod y Llywodraeth yn barod i gytuno mewn egwyddor, ond ddim yn fodlon gweithredu ar hyn yn syth yn y dull dŷn ni'n rhoi ymlaen. Ond rwyf yn clywed beth mae'n ei ddweud, ac mae rhai pethau yna, yn amlwg, rŷn ni yn croesawu.

Buaswn i jest yn dweud eto fod y Llywodraeth wedi derbyn y drafftio a'r dull union hwn o ychwanegu cyrff at y safonau yn y gorffennol, so does dim anhawster technegol, ac mae'n bolisi gan y Llywodraeth i ehangu'r safonau i ragor o gyrff er mwyn creu rhagor o gyfleoedd a hawliau i bobl Cymru fyw eu bywydau drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, does dim anghydweld polisi yma chwaith.

Mae'r Llywodraeth yn cwyno yn aml, efallai ddim jest nawr gan y Gweinidog, ond yn aml mae'r Llywodraeth yn cwyno am y diffyg capasiti, ac yn amlwg, mewn cyfnod o bandemig, bydd yna hyd yn oed fwy o ddiffyg capasiti deddfwriaethol i gyflwyno ragor o safonau. Ac mae yna hefyd, fel roeddwn i'n dweud yn fy araith o'r blaen, mae yna gyfle fan hyn, ar blât yma heddiw, i wneud hyn. Felly, y gwrthwyneb i ddiffyg capasiti ac adnodd sydd yma. Byddwn i'n erfyn arnoch chi felly, Weinidog, i ailystyried hyn. Os yw'r Llywodraeth yn gwrthod y gwelliannau yma heddiw, fel rydych chi wedi sôn byddwch chi'n gwneud, gall y Llywodraeth fyth ddefnyddio'r esgusodion diffyg capasiti ac adnodd pan ddaw hi at beidio cyflwyno safonau byth eto, ac fe fydd hi'n glir i bawb i weld mai diffyg brwdfrydedd mewn deddfu o blaid y Gymraeg ydy'r gwir broblem, a buaswn i ddim eisiau i bobl feddwl hynny.

So, i gloi, Llywydd, dwi eisiau gofyn i Aelodau i ystyried rhywbeth. Cawson ni ein hatgoffa dros y dyddiau diwethaf o'r gwaith arbennig y mae swyddogion canlyniadau etholiadau yn ei wneud yn enw democratiaeth, gan sicrhau bod y broses ddemocrataidd yn hygyrch i bawb, a bod pleidlais pawb yn cyfri yr un faint. Siarad ydw i, yn amlwg fanna, am America, ond yng Nghymru mae'n hollbwysig fod y Gymraeg yn cael ei phriod le ac y gall ein dinasyddion fod yn hyderus y bydd y gyfraith yn gwarantu, fel mater o hawl, nid disgresiwn y swyddog canlyniadau unigol, eu gallu i ymwneud â'r broses ddemocrataidd ac i ymwneud â chyrff democrataidd Cymru yn Gymraeg, yn enwedig wrth i ni ehangu'r etholfraint ac ehangu ein democratiaeth i'r genhedlaeth nesaf trwy'r Bil yma. Felly, roeddwn i'n meddwl bod hwn yn gyfle euraid. Mae gan Aelodau'r Senedd yma gyfle i sicrhau hyn heddiw. Dewch i ni gydio ynddo.

Yes. Thank you, Llywydd. I thank the Minister for that. I am disappointed to hear that the Minister has said that the Government is willing to agree in principle, but not willing to take action immediately on this. But I do hear her comments and there are some things that we would welcome.

But I would just restate that the Government has accepted this approach and this drafting in order to add bodies to standards in the past, so there is no technical difficulty, and it's Government policy to extend standards to more bodies in order to create more opportunities and rights for the people of Wales to live their lives through the medium of Welsh. So, there is no policy disagreement here either.

The Government often complains, perhaps the Minister didn't do so now, but the Government often complains of a lack of capacity, and clearly, in a time of pandemic, that will be even more of a problem in terms of a lack of legislative capacity to introduce further standards. And, as I said earlier, there is an opportunity on a plate here in order to deliver this. So, it's the opposite of a lack of capacity and resource that we see here. I would urge you, Minister, to reconsider this issue. If the Government rejects these amendments today, as you have said that you will, then the Government can never use the excuse of a lack of capacity and resource when it comes to not introducing standards in future, and it will be clear for everyone to see that it's a lack of enthusiasm in legislating for the Welsh language that is the true problem, and I wouldn't want people to get that impression.

So, to conclude, Llywydd, I would urge Members to consider something. We were reminded over the past few days of the excellent work that returning officers do in the name of democracy, ensuring that the democratic process is accessible to everyone, and that every vote counts. I am talking clearly about America, but in Wales it is crucially important that the Welsh language is given its proper place and that our citizens can be confident that the law will guarantee, as a matter of right, not at the discretion of an individual returning officer, their ability to engage with the democratic process and to engage with democratic bodies in Wales through the medium of Welsh, particularly as we expand the franchise and expand our democracy to the next generation through this Bill. So, I thought this was a golden opportunity. Senedd Members have an opportunity to secure this today. Let's grasp that opportunity.

17:30

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 158? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, pleidlais ar welliant 158. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 11 yn ymatal, 31 yn erbyn. Ac, felly, mae gwelliant 158 wedi ei wrthod. 

The question is that amendment 158 be agreed. Does any Member object? [Objection.] There is an objection. We move to a vote on amendment 158. Open the vote. Close the vote. In favour nine, 11 abstentions and 31 against. And, therefore, amendment 158 is not agreed. 

Gwelliant 158: O blaid: 9, Yn erbyn: 31, Ymatal: 11

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 158: For: 9, Against: 31, Abstain: 11

Amendment has been rejected

Gwelliant 159, Delyth Jewell. Ydy e'n cael ei symud?

Amendment 159, Delyth Jewell. Is it moved? 

Cynigiwyd gwelliant 159 (Delyth Jewell).

Amendment 159 (Delyth Jewell) moved.

Ydy. Felly, oes gwrthwynebiad i 159? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar 159. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 11 yn ymatal, 31 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

It is. Are there any objections to 159? [Objection.] Yes. We'll move to a vote on the amendment and open the vote. Close the vote. In favour nine, 11 abstentions, and 31 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

Gwelliant 159: O blaid: 9, Yn erbyn: 31, Ymatal: 11

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 159: For: 9, Against: 31, Abstain: 11

Amendment has been rejected

Gwelliant 106, Mark Isherwood, yn cael ei symud.

Amendment 106, in the name of Mark Isherwood, is moved.

Cynigiwyd gwelliant 106 (Mark Isherwood).

Amendment 106 (Mark Isherwood) moved.

Oes gwrthwynebiad i 106? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar 106. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, pump yn ymatal, 29 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Are there any objections to 106? [Objection.] Yes, there are objections. We'll move to a vote on amendment 106. Open the vote. Close the vote. In favour 17, five abstentions and 29 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

Gwelliant 106: O blaid: 17, Yn erbyn: 29, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 106: For: 17, Against: 29, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 62 (Julie James).

Amendment 62 (Julie James) moved.

A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 62? [Gwrthwynebiad.] Ocê, mae yna wrthwynebiad. Dwi'n gweld y gwrthwynebiad. Felly, pleidlais ar welliant 62. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, un yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 62? [Objection.] There is an objection, yes. We'll move to a vote therefore on amendment 62. Open the vote. Close the vote. In favour 44, six abstentions and one against. Therefore, the amendment is agreed. 

Gwelliant 62: O blaid: 44, Yn erbyn: 1, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 62: For: 44, Against: 1, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 145, Mark Isherwood. 

Amendment 145 in the name of Mark Isherwood is moved. 

Cynigiwyd gwelliant 145 (Mark Isherwood).

Amendment 145 (Mark Isherwood) moved.

Os derbynnir 145, bydd gwelliant 176 yn methu. A oes yna wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly gwelliant 145. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, pedwar yn ymatal, 37 yn erbyn, felly mae gwelliant 145 wedi cwympo.

If 145 is agreed, amendment 176 falls. Is there any objection? [Objection.] Yes, there is. Therefore, we'll move to a vote on amendment 145. Open the vote. Close the vote. In favour 10, four abstentions, 37 against, and therefore amendment 145 is not agreed. 

17:35

Gwelliant 145: O blaid: 10, Yn erbyn: 37, Ymatal: 4

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 145: For: 10, Against: 37, Abstain: 4

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 176 (Delyth Jewell).

Amendment 176 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i 176? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar 176. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 176 wedi ei wrthod.

It is moved. Any objection? [Objection.] Yes, we'll move to a vote on amendment 176. Open the vote. Close the vote. In favour nine, three abstentions, 39 against. Therefore, amendment 176 is not agreed.

Gwelliant 176: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 176: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 146 (Mark Isherwood).

Amendment 146 (Mark Isherwood) moved.

Os derbynnir gwelliant 146, bydd gwelliannau 63 ac 177 yn methu. Oes gwrthwynebiad i welliant 146? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar 146. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, tri yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

If amendment 146 is agreed, amendments 63 and 177 will fall. Are there any objections to amendment 146? [Objection.] Yes. We'll therefore move to a vote on amendment 146. Open the vote. Close the vote. In favour 11, three abstentions, 37 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

Gwelliant 146: O blaid: 11, Yn erbyn: 37, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 146: For: 11, Against: 37, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 63 (Julie James).

Amendment 63 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 63? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly symudwn i bleidlais ar welliant 63. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pump yn ymatal, dau yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 63 wedi ei gymeradwyo.

Any objections to amendment 63? [Objection.] Yes, so we'll move to a vote on amendment 63. Open the vote. Close the vote. In favour 44, five abstentions, and two against. And therefore, amendment 63 is agreed.

Gwelliant 63: O blaid: 44, Yn erbyn: 2, Ymatal: 5

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 63: For: 44, Against: 2, Abstain: 5

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 177 (Delyth Jewell).

Amendment 177 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei symud. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Gwelliant 177 i'r bleidlais, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

That's moved. Any objections? [Objection.] Yes. Therefore, we'll vote on amendment 177. Open the vote. Close the vote. In favour nine, three abstentions, 39 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 177: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 177: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 64 (Julie James).

Amendment 64 (Julie James) moved.

Yn cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 64? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld Gareth Bennett yn gwrthwynebu. Felly, pleidlais ar welliant 64. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, chwech yn ymatal, dau yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 64 wedi ei gymeradwyo.

That's moved. Any objections? [Objection.] Yes, I see Gareth Bennett objecting. We will therefore move to a vote on amendment 64. Open the vote. Close the vote. In favour 43, six abstentions, and two against. Therefore, amendment 64 is agreed.

Gwelliant 64: O blaid: 43, Yn erbyn: 2, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 64: For: 43, Against: 2, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 65 (Julie James).

Amendment 65 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 65? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad gan Gareth Bennett. Felly, pleidlais ar welliant 65. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, un yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 65 wedi ei gymeradwyo.

Any objections to amendment 65? [Objection.] Yes, I see an objection from Gareth Bennett. A vote, therefore, on amendment 65. Open the vote. Close the vote. In favour 44, six abstentions, and one against. And therefore, amendment 65 is agreed.

Gwelliant 65: O blaid: 44, Yn erbyn: 1, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 65: For: 44, Against: 1, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 66 yn cael ei symud gan y Gweinidog. Ydy e?

Amendment 66 is moved by the Minister. 

Cynigiwyd gwelliant 66 (Julie James).

Amendment 66 (Julie James) moved.

Ydy, yn cael ei symud. Felly, unrhyw wrthwynebiad i welliant 66? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, pleidlais ar welliant 66. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, un yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo.

Yes. Any objections to amendment 66? [Objection.] Yes, there is an objection. We will therefore move to a vote on amendment 66. Open the vote. Close the vote. In favour 44, six abstentions, one against. Therefore, the amendment is agreed.

Gwelliant 66: O blaid: 44, Yn erbyn: 1, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 66: For: 44, Against: 1, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 67 (Julie James).

Amendment 67 (Julie James) moved.

Ydy, yn cael ei symud gan y Gweinidog. Oes gwrthwynebiad i welliant 67? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae e. Felly, pleidlais ar welliant 67. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, un yn erbyn. Felly mae gwelliant 67 wedi ei gymeradwyo.

Yes, it is moved by the Minister. Any objections to amendment 67? [Objection.] Yes. We'll therefore move to a vote on the amendment. Open the vote. Close the vote. In favour 44, six abstentions, and one against. Therefore, amendment 67 is agreed.

Gwelliant 67: O blaid: 44, Yn erbyn: 1, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 67: For: 44, Against: 1, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 147 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 147 is next in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 147 (Mark Isherwood).

Amendment 147 (Mark Isherwood) moved.

Yn cael ei symud. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 147. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, pump yn ymatal, 29 yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

That's moved. Any objections? [Objection.] Yes. We'll move to a vote on amendment 147. Open the vote. Close the vote. In favour 17, five abstentions, 29 against, therefore the amendment is not agreed.

17:40

Gwelliant 147: O blaid: 17, Yn erbyn: 29, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 147: For: 17, Against: 29, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 83 (Mark Isherwood).

Amendment 83 (Mark Isherwood) moved.

Ydy, mae'n cael ei symud. Os bydd e'n cael ei basio, yna fydd gwelliant 151 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 83? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn ymatal, 36 yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod. 

It is moved. If amendment 83 is agreed, amendment 151 will fall. The question is that amendment 83 be agreed. [Objection.] There is objection. I will therefore open the vote. Close the vote. In favour 12, three abstentions, 36 against, therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 83: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 83: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 151 (Delyth Jewell).

Amendment 151 (Delyth Jewell) moved.

Oes gwrthwynebiad i 151? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 151. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Are there any objections to amendment 151? [Objection.] Yes, we will therefore move to a vote on the amendment. Open the vote. Close the vote. In favour nine, three abstentions, 39 against, therefore the amendment falls. 

Gwelliant 151: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 151: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Grŵp 4: Pŵer cymhwysedd cyffredinol (Gwelliannau 107, 3, 108, 109, 110, 68, 74, 69)
Group 4: General power of competence (Amendments 107, 3, 108, 109, 110, 68, 74, 69)

Mae'r grŵp nesaf o welliannau yn ymwneud â phwer cymhwysedd cyffredinol. Gwelliant 107 yw'r prif welliant yn y grŵp, ac dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno'r prif welliant ac i siarad ar y grŵp yma o welliannau. Mark Isherwood. Mark Isherwood.

The next group of amendments relates to the general power of competence. The lead amendment in the group is amendment 107, and I call on Mark Isherwood to speak to the lead amendment and the other amendments in this group. Mark Isherwood. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 107 (Mark Isherwood).

Amendment 107 (Mark Isherwood) moved.

Diolch. In a letter to committee, National Parks Wales argued that it is a missed opportunity not to include the national park authorities in the section relating to the general power of competence proposed for town and community councils. Amendment 107 provides national park authorities in Wales with a general power of competence. 

National Parks Wales state that having this power would enable the national park authorities

'to take commercial opportunities when opportunities arise',

which would allow national park authorities to realise the full commercial potential that a national park has for the benefit of the authority and of course the national park itself. 

Amendments 108, 109 and 110 have been drafted to reflect the concerns of the Auditor General for Wales. During Stage 1 proceedings, representatives of the Auditor General for Wales highlighted concerns regarding the use of the unqualified accounts criteria as part of the criteria for an eligible town or community council to exercise the general power of competence. The Auditor General for Wales stated that the audit process was not designed to consider

'the fitness of a council to make decisions in terms of the exercise of its powers.'

The Auditor General for Wales has instead argued that those town and community councils that wish to exercise the general power should prepare themselves to ensure that they can exercise the power properly. Thus, amendment 109 seeks to require eligible town and community councils to prepare a strategy for the proper exercise of the power. 

During Stage 2, the Minister stated that

'The spirit of the amendment...will form the basis of the statutory guidance on being eligible for community councils.'

However, the Audit Wales letter to the Equality, Local Government and Communities Committee on 30 September states: 

'The additional constraint on the timescales for the exercise of the Auditor General’s functions necessary to accommodate the Welsh Ministers will affect the manner in which those functions are exercised. The additional restriction on timescales will inevitably reduce the breadth and/or depth of audit examination and studies.'

Remember, we're listening to the experts here—the lead body in Wales. The Minister has said that the section will reduce administrative burdens in relation to audit. However, the opposite is much more likely to be the case. The section will increase administrative burdens. As such, we say, our amendment seeks to ensure that the criteria to become a qualifying authority in regard to the general power of competence is more robust. The purpose of this amendment, therefore, is to reaffirm the auditor general's belief and understanding that the current provisions in the Bill are not sufficient. Diolch.

Diolch. Mewn llythyr at y pwyllgor, fe wnaeth Parciau Cenedlaethol Cymru ddadlau fod cyfle wedi'i golli trwy beidio â chynnwys awdurdodau'r parciau cenedlaethol yn yr adran sy'n ymwneud â'r pŵer cymhwysedd cyffredinol sydd wedi'i gynnig ar gyfer cynghorau tref a chymuned. Mae gwelliant 107 yn rhoi pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau parciau cenedlaethol yng Nghymru. 

Mae Parciau Cenedlaethol Cymru yn dweud y byddai cael y pŵer hwn yn galluogi awdurdodau'r parciau cenedlaethol

'i fanteisio ar gyfleoedd masnachol pan fydd cyfleoedd yn codi'

a fyddai'n caniatáu i awdurdodau parciau cenedlaethol wireddu'r potensial masnachol llawn sydd gan barc cenedlaethol er budd yr awdurdod ac wrth gwrs y parc cenedlaethol ei hun. 

Mae gwelliannau 108, 109 a 110 wedi'u drafftio i adlewyrchu pryderon Archwilydd Cyffredinol Cymru. Yn ystod trafodion Cyfnod 1, tynnodd cynrychiolwyr Archwilydd Cyffredinol Cymru sylw at bryderon ynghylch defnyddio meini prawf cyfrifon diamod fel rhan o'r meini prawf ar gyfer cyngor tref neu gymuned cymwys i arfer pŵer cymhwysedd cyffredinol. Dywedodd Archwilydd Cyffredinol Cymru na chafodd y broses archwilio ei chynllunio i ystyried

'addasrwydd cyngor i wneud penderfyniadau o ran arfer ei bwerau.'

Mae Archwilydd Cyffredinol Cymru wedi dadlau yn lle hynny y dylai'r cynghorau tref a chymuned sy'n dymuno arfer y pŵer cyffredinol baratoi eu hunain i sicrhau y gallant arfer y pŵer yn gywir. Felly, mae gwelliant 109 yn ceisio ei gwneud yn ofynnol i gynghorau tref a chymuned cymwys baratoi strategaeth ar gyfer arfer y pŵer yn briodol.

Yn ystod Cyfnod 2, dywedodd y Gweinidog 

Bydd ysbryd y gwelliant...yn sail i'r canllawiau statudol ar fod yn gymwys i gynghorau cymuned. Fodd bynnag, mae llythyr Archwilio Cymru at y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar 30 Medi yn nodi: 

'Bydd y cyfyngiad ychwanegol ar yr amserlenni ar gyfer arfer swyddogaethau'r Archwilydd Cyffredinol sy'n angenrheidiol i gynnwys Gweinidogion Cymru yn effeithio ar y modd y caiff y swyddogaethau hynny eu harfer. Mae'n anochel y bydd y cyfyngiad ychwanegol ar amserlenni yn lleihau ehangder a/neu ddyfnder archwiliadau ac astudiaethau archwilio.'

Cofiwch, rydym yn gwrando ar yr arbenigwyr yma—y corff arweiniol yng Nghymru. Mae'r Gweinidog wedi dweud y bydd yr adran yn lleihau'r beichiau gweinyddol o ran archwilio. Fodd bynnag, mae'r gwrthwyneb yn debycach o lawer o fod yn wir. Bydd yr adran yn cynyddu beichiau gweinyddol. Felly, dywedwn ni, mae ein gwelliant yn ceisio sicrhau bod y meini prawf ar gyfer bod yn awdurdod cymwys, o ran pŵer cymhwysedd cyffredinol, yn fwy cadarn. Diben y gwelliant hwn, felly, yw ailddatgan cred a dealltwriaeth yr archwilydd cyffredinol nad yw'r darpariaethau presennol yn y Bil yn ddigonol. Diolch.

17:45

Unfortunately, I do reject amendment 107. In 2018, the then Minister for the environment confirmed that national park authorities would be retained and their purpose of conserving and enhancing natural beauty would not be weakened. The decision was to retain the existing powers of national parks. And whilst I consider the general power will be a valuable tool for principal and eligible community councils, I have seen insufficient evidence that the existing powers and purposes of a national park authority are a barrier to practical delivery. 

Whilst I acknowledge there have been some calls for these authorities to have access to a general power, I remain unconvinced what positive difference a general power would realistically make for a single-purpose authority. This does not mean that national park authorities shouldn’t pursue innovative activity that supports the social and economic resilience of communities in their areas with some focus on commercial income. They should, and I do not consider there to be any barrier to them doing so within their existing powers. 

On this amendment, I will also note that the provisions are intended for application to principal and eligible community councils. If it were intended to provide national park authorities with a general power, it could not be achieved by simply inserting them into these provisions as there is a range of legislation that would need to be considered.

I also reject amendments 108 and 109, which would remove the requirement that a community council’s two most recent audit opinions from the Auditor General for Wales must be unqualified before it can resolve itself eligible to use the general power of competence. There have been concerns that it places Audit Wales in a position of measuring the competence of a council, but the Bill does not provide for that nor have I ever said that it does. This is one of three criteria a council must satisfy before resolving itself eligible to use the general power of competence and it provides a measurable, objective indicator that a council carries out governance procedures properly. Preparing a strategy is not an appropriate condition for eligibility in itself as it provides no verifiable indication that the community council is ready to exercise the general power, just that it can prepare a strategy. In addition, a consequence of removing this criteria is that a community council with qualified audits in the past two years could, in theory, exercise the general power. I’m surprised that a Member would be content to propose this step.

The principle that community councils should prepare for exercising the general power does have merit, and this will be set out in statutory guidance to community councils. Having considered the arguments put forward during Stage 2 proceedings and again today, I remain of the view that the criteria for community councils to be eligible for the general power are all appropriate and required. They collectively provide objective, proportionate and measurable conditions of eligibility, covering the democratic, governance and professional aspects of a community council. I therefore call on Members to reject amendments 108 and 109, and also amendment 110, which is consequential to those amendments.

Turning to the amendments I have tabled, amendment 3 is a minor technical amendment that alters the drafting in section 29 so as to ensure consistency with other provisions within the Bill. This does not change the effect of the provision. Amendments 68, 69 and 74 are technical in nature and omit consequential amendments that would have removed principal councils and eligible community councils from section 95 of the Local Government Act 2003. Section 95 of the 2003 Act enables the Welsh Ministers to make an Order authorising them to do for a commercial purpose anything they are able to do for the purposes of carrying on any of their ordinary functions. It is necessary for principal and community councils to be retained within the definition of a relevant authority in section 95 of the 2003 Act, as the Bill only provides for authorities doing something for a commercial purpose where it is being done under the general power of competence. Diolch.

Yn anffodus, rwy'n gwrthod gwelliant 107. Yn 2018, cadarnhaodd Gweinidog yr Amgylchedd ar y pryd y byddai awdurdodau parciau cenedlaethol yn cael eu cadw ac na fyddai eu diben o warchod a gwella harddwch naturiol yn cael ei wanhau. Y penderfyniad oedd cadw pwerau presennol y parciau cenedlaethol. Ac er fy mod i o'r farn y bydd y pŵer cyffredinol yn arf gwerthfawr i brif gynghorau cymuned a chynghorau cymuned cymwys, nid wyf wedi gweld digon o dystiolaeth bod pwerau a dibenion presennol awdurdod parc cenedlaethol yn rhwystr o ran cyflawni'n ymarferol.

Er fy mod i'n cydnabod y bu rhai galwadau i'r awdurdodau hyn gael defnyddio pŵer cyffredinol, nid wyf wedi fy argyhoeddi o hyd pa wahaniaeth cadarnhaol y byddai pŵer cyffredinol yn ei wneud yn realistig i awdurdod un pwrpas. Nid yw hyn yn golygu na ddylai awdurdodau parciau cenedlaethol ddilyn gweithgarwch arloesol sy'n cefnogi cadernid cymdeithasol ac economaidd cymunedau yn eu hardaloedd gan ganolbwyntio rhywfaint ar incwm masnachol. Fe ddylent wneud hynny, ac nid wyf i o'r farn bod unrhyw rwystr iddynt wneud hynny o fewn eu pwerau presennol.

O ran y gwelliant hwn, rwy'n nodi hefyd mai bwriad y darpariaethau yw eu cymhwyso i brif gynghorau cymuned a chynghorau cymuned cymwys. Pe bai'n fwriad rhoi pŵer cyffredinol i awdurdodau parciau cenedlaethol, ni fyddai modd ei gyflawni drwy eu cynnwys yn y darpariaethau hyn yn unig gan fod amrywiaeth o ddeddfwriaeth y byddai angen ei hystyried.

Rwyf hefyd yn gwrthod gwelliannau 108 a 109, a fyddai'n dileu'r gofyniad bod yn rhaid i ddwy farn archwilio ddiweddaraf cyngor cymuned gan Archwilydd Cyffredinol Cymru fod yn ddiamod cyn y gall osod ei hun yn gymwys i ddefnyddio'r pŵer cymhwysedd cyffredinol. Bu pryderon ei fod yn rhoi Archwiliad Cymru mewn sefyllfa o fesur cymhwysedd cyngor, ond nid yw'r Bil yn darparu ar gyfer hynny ac nid wyf i erioed wedi dweud ei fod yn gwneud hynny. Dyma un o dri maen prawf y mae'n rhaid i gyngor eu bodloni cyn gosod ei hun yn gymwys i ddefnyddio'r pŵer cymhwysedd cyffredinol ac mae'n darparu dangosydd mesuradwy, gwrthrychol bod cyngor yn cynnal gweithdrefnau llywodraethu'n briodol. Nid yw paratoi strategaeth ynddo'i hun yn amod priodol ar gyfer cymhwysedd, gan nad yw'n rhoi unrhyw arwydd gwiriadwy bod y cyngor cymuned yn barod i arfer y pŵer cyffredinol, dim ond y gall baratoi strategaeth. Yn ogystal â hyn, un o ganlyniadau dileu'r meini prawf hyn yw y gallai cyngor cymuned ag archwiliadau cymwysedig yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, mewn theori, arfer y pŵer cyffredinol. Rwy'n synnu y byddai Aelod yn fodlon cynnig y cam hwn.

Mae rhinwedd i'r egwyddor y dylai cynghorau cymuned baratoi ar gyfer arfer y pŵer cyffredinol, a chaiff hyn ei nodi mewn canllawiau statudol i gynghorau cymuned. Ar ôl ystyried y dadleuon a gyflwynwyd yn ystod trafodion Cyfnod 2 ac eto heddiw, rwyf i'n dal o'r farn bod y meini prawf er mwyn i gynghorau cymuned fod yn gymwys i gael y pŵer cyffredinol i gyd yn briodol ac yn ofynnol. Ar y cyd, maen nhw'n darparu amodau cymhwysedd gwrthrychol, cymesur a mesuradwy, gan gynnwys agweddau democrataidd, llywodraethu a phroffesiynol cyngor cymuned. Rwy'n galw felly ar yr Aelodau i wrthod gwelliannau 108 a 109, a hefyd welliant 110, sy'n ganlyniadol i'r gwelliannau hynny.

Gan droi at y gwelliannau yr wyf i wedi'u cyflwyno, mae gwelliant 3 yn fân welliant technegol sy'n newid y drafftio yn adran 29 er mwyn sicrhau cysondeb â darpariaethau eraill yn y Bil. Nid yw hyn yn newid effaith y ddarpariaeth. Mae gwelliannau 68, 69 a 74 yn dechnegol eu natur ac yn hepgor diwygiadau canlyniadol a fyddai wedi dileu prif gynghorau a chynghorau cymuned cymwys o adran 95 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003. Mae adran 95 o Ddeddf 2003 yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud Gorchymyn yn eu hawdurdodi i wneud, at ddiben masnachol, unrhyw beth y gallant ei wneud at ddibenion cyflawni unrhyw un o'u swyddogaethau arferol. Mae'n angenrheidiol bod prif gynghorau a chynghorau chymunedau yn cael eu cadw o fewn diffiniad awdurdod perthnasol yn adran 95 o Ddeddf 2003, gan mai dim ond i awdurdodau sy'n gwneud rhywbeth at ddiben masnachol y mae'r Bil yn darparu pan fo'n cael ei wneud o dan bŵer cymhwysedd cyffredinol. Diolch.

Diolch, Llywydd. Can you hear me? Yes. Again, a disappointing but not unexpected response. It seems that the Minister and Welsh Government believe a lot of things that have been directly contradicted by the relevant expert bodies in this case, consistent with the previous dismissal of concerns raised by the WLGA, Solace and others. And now they not only know better than the national park authorities, but they also know better than the Auditor General for Wales. I, for one, would prefer to take advice from the expert bodies on this, and our amendments are not partisan, they are giving voice to those concerns raised by non-political bodies with expertise in these areas. Wisdom does not come with election, wisdom comes from knowing that you do not have a monopoly on knowledge or understanding, and that a wise person therefore engages with those experts working in the field, and takes a lead from them. It's disappointing that, once again, this does not appear to be happening in this case. 

Diolch, Llywydd. A allwch chi fy nghlywed i? Gallwch. Unwaith eto, ymateb siomedig ond nid annisgwyl. Mae'n ymddangos bod y Gweinidog a Llywodraeth Cymru yn credu bod llawer o bethau sydd wedi'u gwrth-ddweud yn uniongyrchol gan y cyrff arbenigol perthnasol yn yr achos hwn, yn gyson â'r ymwrthodiad blaenorol o bryderon a godwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Solace ac eraill. Ac yn awr maen nhw nid yn unig yn gwybod yn well nag awdurdodau'r parciau cenedlaethol, ond maen nhw hefyd yn gwybod yn well nag Archwilydd Cyffredinol Cymru. Byddai'n well gennyf fi gael cyngor gan y cyrff arbenigol ar hyn, ac nid yw ein gwelliannau yn bleidiol, maen nhw'n rhoi llais i'r pryderon hynny a godwyd gan gyrff anwleidyddol sydd ag arbenigedd yn y meysydd hyn. Nid yw doethineb yn dod gydag etholiad, daw doethineb o wybod nad oes gennych fonopoli ar wybodaeth na dealltwriaeth, a bod person doeth felly'n ymgysylltu â'r arbenigwyr hynny sy'n gweithio yn y maes, ac yn cymryd arweiniad ganddynt. Mae'n siomedig nad yw hyn, unwaith eto, yn ymddangos fel pe byddai'n digwydd yn yr achos hwn.

Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 107? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 107. Agor y bleidlais.

The question is that amendment 107 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes. We'll move to a vote on amendment 107. Open the vote. 

Close the vote.

Cau'r bleidlais.

O blaid 18, pump yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 107 wedi'i wrthod. 

In favour 18, five abstentions, 27 against. And therefore amendment 107 is not agreed. 

17:50

Gwelliant 107: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 107: For: 18, Against: 27, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 3 (Julie James).

Amendment 3 (Julie James) moved.

Mae'n cael ei symud. Oes yna wrthwynebiad i welliant 3? [Gwrthwynebiad.] Oes, Gareth Bennett yn gwrthwynebu. Felly, agor y bleidlais ar welliant 3. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, 3 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi'i gymeradwyo.

It's moved. Any objections to amendment 3? [Objection.] Yes, is see an objection from Gareth Bennett. Open the vote on amendment 3. Close the vote. In favour 44, four abstentions and 3 against. Therefore the amendment is agreed.

Gwelliant 3: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 3: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 108 (Mark Isherwood).

Amendment 108 (Mark Isherwood) moved.

Oes gwrthwynebiad i 108? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 108. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 9, pump yn ymatal, 37 yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Are there any objections to amendment 108? [Objection.] We'll therefore move to a vote on amendment 108. Open the vote. Close the vote. In favour 9, five abstentions, 37 against. Therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 108: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 108: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 109 (Mark Isherwood).

Amendment 109 (Mark Isherwood) moved.

Oes gwrthwynebiad i 109? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 109. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 9, pump yn ymatal, 37 yn erbyn, felly mae gwelliant 109 wedi'i wrthod.

Any objections to amendment 109? [Objection.] Yes. We'll therefore move to a vote on amendment 109. Open the vote. Close the vote. In favour 9, five abstentions, 37 against, therefore amendment 109 is not agreed.

Gwelliant 109: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 109: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 110 (Mark Isherwood).

Amendment 110 (Mark Isherwood) moved.

Mae gwelliant 110 wedi cael ei symud. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Gwelliant 110. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn ymatal, 36 yn erbyn, ac felly mae 110 wedi'i wrthod.

Amendment 110 has been moved. Any objections? [Objection.] Yes. So, we'll move to a vote on amendment 110. Open the vote. Close the vote. In favour 12, three abstentions, 36 against, therefore amendment 110 is not agreed.

Gwelliant 110: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 110: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 68 (Julie James).

Amendment 68 (Julie James) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 68? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, Gareth Bennett yn gwrthwynebu. Felly, pleidlais ar welliant 68. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, mae yna bedwar yn ymatal, ac mae tri yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi'i gymeradwyo.

The question is that amendment 68 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes, Gareth Bennett is objecting. We will therefore move a vote on amendment 68. Open the vote. Close the vote. In favour 44, four abstentions and three against, therefore the amendment is agreed. 

17:55

Gwelliant 68: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 68: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 148 (Mark Isherwood).

Amendment 148 (Mark Isherwood) moved.

A oes gwrthwynebiad i welliant 148? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 148. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, chwech yn ymatal, 36 yn erbyn, felly mae gwelliant 148 wedi'i wrthod.

Any objections to amendment 148? [Objection.] Yes. We'll therefore move to a vote on amendment 148. Open the vote. Close the vote. In favour nine, six abstentions, 36 against, therefore amendment 148 is not agreed. 

Gwelliant 148: O blaid: 9, Yn erbyn: 36, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 148: For: 9, Against: 36, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 74 (Julie James).

Amendment 74 (Julie James) moved.

A oes gwrthwynebiad i welliant 74? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 74. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi'i gymeradwyo.

Any objections to amendment 74? [Objection.] Yes. We'll move to a vote on amendment 74. Open the vote. Close the vote. In favour 44, seven abstentions and none against, therefore the amendment is agreed.

Gwelliant 74: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 74: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 69 (Julie James).

Amendment 69 (Julie James) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno, felly a oes gwrthwynebiad i welliant 69? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 69. Agor y bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, a thri yn erbyn ar welliant 69. 

Yes, it is moved. Are there any objections to amendment 69? [Objection.] Yes, there are. We will move to a vote on amendment 69. Open the vote. In favour 44, four abstentions and three against on amendment 69. 

Gwelliant 69: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 69: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cyn y grŵp nesaf o bleidleisiau, bydd ein technegwyr yn cysylltu gyda'r ddau Aelod sydd wedi methu pleidleisio'n electronig y tro yna. Felly all y ddau Aelod sicrhau eu bod nhw ar gael i siarad gyda'r technegwyr?

Before we move to the next group, our technicians will contact the two Members who have been unable to vote electronically. So, would those Members please ensure that they are available to speak to our technicians? 

Grŵp 5: Cyfranogiad y cyhoedd (Gwelliannau 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117)
Group 5: Public participation (Amendments 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117)

Felly, rydyn ni'n symud ymlaen i'r grŵp nesaf ar gyfranogiad y cyhoedd. Gwelliant 111 yw'r gwelliant cyntaf yn y grŵp yma a'r prif welliant. Dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno'r gwelliant yna a'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Mark Isherwood. 

We'll move on to our next group of amendments on public participation. The lead amendment in the group is amendment 111. I call on Mark Isherwood to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 111 (Mark Isherwood).

Amendment 111 (Mark Isherwood) moved.

Diolch. Thank you. Amendment 111 places a requirement on the Welsh Government to develop and issue guidance to local authorities to support them in achieving improved involvement, or 'participation' as currently drafted in the Bill. The term 'involvement' was proposed to us by external expert bodies working in the field of community engagement, empowerment and regeneration on asset-based and strength-based rather than deficit-based approaches. It's a commonly used term, widely accepted in the UK and beyond.

During Stage 1 proceedings, Electoral Reform Society Cymru stated that the Bill as drafted may lead to a patchwork of effectiveness at local authority level in enhancing participation or involvement. They also noted that the provision as drafted does not demonstrate the type of engagement or involvement the Welsh Government expects to see from local authorities.

Diolch. Mae gwelliant 111 yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru ddatblygu a chyhoeddi canllawiau i awdurdodau lleol i'w cefnogi i gyflawni gwell cynnwys, neu 'cyfranogiad' fel y mae wedi'i ddrafftio yn y Bil ar hyn o bryd. Cynigiwyd y term 'cynnwys' i ni gan gyrff arbenigol allanol sy'n gweithio ym maes ymgysylltu cymunedol, grymuso ac adfywio ar ddulliau sy'n seiliedig ar asedau a chryfder yn hytrach na dulliau sy'n seiliedig ar ddiffyg. Mae'n derm a ddefnyddir yn aml, a dderbynnir yn eang yn y DU a thu hwnt.

Yn ystod trafodion Cyfnod 1, dywedodd Cymdeithas Diwygio Etholiadol Cymru y gallai'r Bil fel y'i drafftiwyd arwain at effeithiolrwydd ysbeidiol ar lefel awdurdodau lleol o ran gwella cyfranogiad neu gynnwys. Fe wnaethon nhw nodi hefyd nad yw'r ddarpariaeth fel y'i drafftiwyd yn dangos y math o ymgysylltu neu gynnwys y mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl ei weld gan awdurdodau lleol.

They also noted that there is no specific role for the Welsh Government in imparting information and guidance to local authorities to support them in achieving improved participation or involvement. Amendment 112 therefore requires principal councils to involve connected authorities when encouraging public involvement in the making of decisions at all levels of local government. A lot of our amendments to this Bill as a whole are to embed the principles of co-production and asset-based community development within the Bill and therefore into the delivery of public involvement strategies, as well as the design and delivery of public services. I've heard many Members across the Chamber speak in favour of these principles; this is an opportunity for you to put them into practice in your own communities. Co-production is about building resilient communities' confidence and capacity. It's about seeing everyone as equal partners in local services, breaking down the barriers between people who provide services and those who use them, making everybody in your county hall your partner, not the decider of what you can or cannot have.

Co-producing public services with users and communities goes beyond the models of service-user consultation for better delivery of health, social services and other services for ageing populations, for people facing illness and disability, for the economically inactive and for those living in social isolation—very pertinent at the moment. It's about prevention and reablement via personal and community responsibility and localism. It's about sustainable social economic and community regeneration, and it also falls within the Welsh Government's stated policy approach. As the Building Communities Trust's new report 'Building Stronger Welsh Communities' states,

'Disconnect between Government, public bodies and communities is a barrier to community action, despite examples of cross-sector collaboration.'

People in Wales, they say, feel increasingly less able to influence decisions affecting their local area. Many community groups welcome Welsh Government's policy ambition to involve them more, but there's a feeling that worthy words are not being backed up by action. Referring to the findings of over 250 conversations with people from grass-roots community organisations across Wales, their report states,

'Groups still described deficit models towards communities dominating Government thinking and that public bodies are doing to, not with, people and communities.'

They also describe entrenched public sector ways of working, characterised by poor communication, lack of trust, risk aversion, silo working, professional bias and staff demotivation as significant barriers to greater community action.

During Stage 2, the Welsh Government removed similar provisions from the Bill in response to concerns from One Voice Wales at the then provision to require principal councils to encourage local people to participate in the making of decisions by authorities connected with the council would result in principal councils directing community councils while encouraging greater involvement in local decision making. This amendment therefore seeks to respond to these concerns by requiring principal councils to involve connected authorities when encouraging greater involvement in local decision-making processes. This would ensure genuine co-production between different bodies while encouraging greater involvement with local government. Improved collaboration between principal councils and connected authorities would also ensure that local strategies to encourage public involvement with local government is consistent, reflecting the concerns of the Electoral Reform Society Cymru.

Amendment 113 amends section 41(2)(f) to help encourage elected Members to use a wider range of media platforms to involve people in decision making. Currently, subsection (f) only requires elected Members to be aware of the benefits of using social media to communicate with local people. However, it must be recognised that many people do not have access to social media and it's therefore important that elected Members are aware of a wider range of media-related tools to involve local people and local community-based organisations. This amendment therefore incorporates but is not limited to social media in order to encourage elected Members to involve everybody in decision-making.

Amendments 114 and 116 require a principal council to determine a threshold for the number of signatures a petition needs to be debated by either a council committee or a meeting of full council. Whilst we welcome the provisions in the Bill to make a petition scheme, we believe the scheme must enable local people and local community-based organisations to be involved in the wider decision-making process. In a survey carried out by the Equality, Local Government and Communities Committee, 56 per cent of respondents said that the main barrier to engaging with the council was that they did not think their views would make any difference. Thus, by enabling petitions to be actively considered and debated by councils, the views of the community can be directly considered by elected members, allowing them to be involved in decision making. During Stage 2, the Minister supported the intention behind our previous Stage 2 amendment, but stated that,

'careful thought needs to be applied when placing any numerical limits in primary legislation.' 

This amendment, therefore, seeks to respond to the Minister's comments, and give principal councils the flexibility to decide on their local threshold, which should be designed by involving local people and local community-based organisations.

Amendment 115 further strengthens section 43—duty to make a petition scheme—by ensuring that principal councils actively promote their petition scheme, and to make it as accessible as possible. The Electoral Reform Society Cymru noted in their Stage 1 evidence to committee that petitions are also a good way to engage the public, but it's fundamental that transparent mechanisms are put in place within the process. They also highlighted concern that the Bill does not require local authorities to promote the petition scheme once established, asking who's going to inform voters that the scheme is up and running, who's going to measure its success and hold the local authority to account. Our amendment, therefore, addresses this.

Amendment 117 requires Welsh Ministers to publish guidance to principal councils on how the petition scheme is to function. The purpose of this amendment is to ensure that there is some degree of consistency in the functioning of council petition schemes across Wales, meaning that the petition system is as accessible to as many people as possible. Diolch.

Fe wnaethon nhw nodi hefyd nad oes swyddogaeth benodol i Lywodraeth Cymru o ran rhannu gwybodaeth a chanllawiau ag awdurdodau lleol i'w cynorthwyo i sicrhau gwell cyfranogiad neu gynnwys. Felly, mae gwelliant 112 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau gynnwys awdurdodau cysylltiedig wrth annog y cyhoedd i gymryd rhan yn y gwaith o wneud penderfyniadau ar bob lefel o lywodraeth leol. Mae llawer o'n gwelliannau i'r Bil hwn yn ei gyfanrwydd yn ymwneud ag ymgorffori egwyddorion cyd-gynhyrchu a datblygu cymunedol sy'n seiliedig ar asedau yn y Bil ac felly wrth gyflawni strategaethau cynnwys y cyhoedd, yn ogystal â dylunio a darparu gwasanaethau cyhoeddus. Rwyf wedi clywed llawer o Aelodau ar draws y Siambr yn siarad o blaid yr egwyddorion hyn; dyma gyfle i chi eu rhoi ar waith yn eich cymunedau eich hun. Mae cyd-gynhyrchu yn ymwneud â meithrin hyder a chapasiti cymunedau cydnerth. Mae'n ymwneud ag ystyried pawb yn bartneriaid cyfartal mewn gwasanaethau lleol, chwalu'r rhwystrau rhwng pobl sy'n darparu gwasanaethau a'r rhai sy'n eu defnyddio, gwneud pawb yn eich neuadd sir yn bartner i chi, nid yr un sy'n penderfynu'r hyn y cewch neu na chewch ei gael.

Mae cyd-gynhyrchu gwasanaethau cyhoeddus â defnyddwyr a chymunedau yn mynd y tu hwnt i'r modelau ymgynghori â defnyddwyr gwasanaethau er mwyn darparu'n well ar gyfer iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau eraill i boblogaethau sy'n heneiddio, i bobl sy'n wynebu salwch ac anabledd, i'r bobl economaidd anweithgar ac i'r rhai hynny sy'n byw mewn ynysigrwydd cymdeithasol—sy'n berthnasol iawn ar hyn o bryd. Mae'n ymwneud ag atal ac ail-alluogi drwy gyfrifoldeb personol a chymunedol a lleoliaeth. Mae'n ymwneud ag adfywio economaidd cymdeithasol a chymunedol cynaliadwy, ac mae hefyd yn rhan o ddull polisi datganedig Llywodraeth Cymru. Fel y mae adroddiad newydd yr Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau 'Building Stronger Welsh Communities' yn ei ddweud,

mae datgysylltu rhwng Llywodraeth, cyrff cyhoeddus a chymunedau yn rhwystr i weithredu cymunedol, er gwaethaf enghreifftiau o gydweithio ar draws sectorau.

Maen nhw'n dweud bod pobl yng Nghymru yn teimlo'n gynyddol lai abl i ddylanwadu ar benderfyniadau sy'n effeithio ar eu hardal leol. Mae llawer o grwpiau cymunedol yn croesawu uchelgais polisi Llywodraeth Cymru i'w cynnwys yn fwy, ond mae teimlad nad yw geiriau teilwng yn cael eu hategu gan weithredu. Wrth gyfeirio at ganfyddiadau dros 250 o sgyrsiau â phobl o sefydliadau cymunedol ar lawr gwlad ledled Cymru, dywed eu hadroddiad fod

grwpiau yn dal i ddisgrifio modelau diffyg tuag at gymunedau yn dominyddu meddylfryd y Llywodraeth a bod cyrff cyhoeddus yn gwneud i bobl a chymunedau, nid gyda nhw.

Maen nhw hefyd yn disgrifio ffyrdd sefydledig o weithio yn y sector cyhoeddus, wedi eu nodweddu gan gyfathrebu gwael, diffyg ymddiriedaeth, osgoi risg, gweithio mewn adrannau unigol, rhagfarn broffesiynol a diffyg cymhelliant staff fel rhwystrau sylweddol i fwy o weithredu cymunedol.

Yn ystod Cyfnod 2, fe wnaeth Llywodraeth Cymru ddileu darpariaethau tebyg o'r Bil mewn ymateb i bryderon gan Un Llais Cymru y byddai'r ddarpariaeth ar y pryd i'w gwneud yn ofynnol i brif gynghorau annog pobl leol i gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau gan awdurdodau sy'n gysylltiedig â'r cyngor yn arwain at brif gynghorau yn cyfarwyddo cynghorau cymuned ac yn annog mwy o gyfranogiad yn y broses o wneud penderfyniadau lleol. Felly, mae'r gwelliant hwn yn ceisio ymateb i'r pryderon hyn drwy ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau gynnwys awdurdodau cysylltiedig wrth annog mwy o ymwneud â phrosesau gwneud penderfyniadau lleol. Byddai hyn yn sicrhau cyd-gynhyrchu gwirioneddol rhwng gwahanol gyrff wrth annog mwy o ymwneud â llywodraeth leol. Byddai gwell cydweithredu rhwng prif gynghorau ac awdurdodau cysylltiedig hefyd yn sicrhau bod strategaethau lleol i annog y cyhoedd i ymwneud â llywodraeth leol yn gyson, gan ystyried pryderon Cymdeithas Diwygio Etholiadol Cymru.

Mae gwelliant 113 yn diwygio adran 41(2)(f) er mwyn helpu i annog Aelodau etholedig i ddefnyddio ystod ehangach o lwyfannau cyfryngau i gynnwys pobl yn y broses o wneud penderfyniadau. Ar hyn o bryd, mae isadran (f) dim ond yn ei gwneud yn ofynnol i Aelodau etholedig fod yn ymwybodol o fuddion defnyddio cyfryngau cymdeithasol i gyfathrebu â phobl leol. Fodd bynnag, mae'n rhaid cydnabod nad oes gan lawer o bobl fynediad at gyfryngau cymdeithasol ac felly mae'n bwysig bod Aelodau etholedig yn ymwybodol o ystod ehangach o ddulliau sy'n gysylltiedig â'r cyfryngau er mwyn cynnwys pobl leol a sefydliadau cymunedol lleol. Felly, mae'r gwelliant hwn yn ymgorffori ond nid yw wedi ei gyfyngu i gyfryngau cymdeithasol er mwyn annog Aelodau etholedig i gynnwys pawb yn y broses o wneud penderfyniadau.

Mae gwelliannau 114 a 116 yn ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor bennu trothwy ar gyfer nifer y llofnodion sydd eu hangen ar ddeiseb i gael ei thrafod naill ai gan un o bwyllgorau'r cyngor neu gyfarfod y cyngor llawn. Er ein bod yn croesawu'r darpariaethau yn y Bil i lunio cynllun deisebu, rydym ni o'r farn bod yn rhaid i'r cynllun alluogi pobl leol a sefydliadau cymunedol lleol i gymryd rhan yn y broses ehangach o wneud penderfyniadau. Mewn arolwg a gafodd ei gynnal gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, dywedodd 56 y cant o'r ymatebwyr mai'r prif rwystr i ymgysylltu â'r cyngor oedd nad oedden nhw'n credu y byddai eu barn yn gwneud unrhyw wahaniaeth. Felly, trwy alluogi deisebau i gael eu hystyried a'u trafod gan gynghorau, gall aelodau etholedig ystyried barn y gymuned yn uniongyrchol, a fydd yn caniatáu iddyn nhw gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau. Yn ystod Cyfnod 2, cefnogodd y Gweinidog y bwriad y tu ôl i'n gwelliant blaenorol yng Nghyfnod 2, ond dywedodd fod

angen meddwl yn ofalus wrth osod unrhyw derfynau rhifyddol mewn deddfwriaeth sylfaenol.

Mae'r gwelliant hwn, felly, yn ceisio ymateb i sylwadau'r Gweinidog, a rhoi'r hyblygrwydd i brif gynghorau benderfynu ar eu trothwy lleol, a dylid cynllunio hyn drwy gynnwys pobl leol a sefydliadau cymunedol lleol.

Mae gwelliant 115 yn cryfhau yn fwy adran 43—dyletswydd i greu cynllun deisebau—trwy sicrhau bod prif gynghorau yn mynd ati i hyrwyddo eu cynllun deisebau, a'i gwneud mor rhwydd â phosibl i gael gafael arno. Nododd Cymdeithas Diwygio Etholiadol Cymru yn ei thystiolaeth Cyfnod 1 i'r pwyllgor fod deisebau hefyd yn ffordd dda o ymgysylltu â'r cyhoedd, ond mae'n hanfodol bod mecanweithiau tryloyw yn cael eu rhoi ar waith o fewn y broses. Fe wnaethon nhw dynnu sylw hefyd at bryder nad yw'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol hyrwyddo'r cynllun deisebau ar ôl ei sefydlu, gan ofyn pwy sy'n mynd i roi gwybod i'r pleidleiswyr bod y cynllun ar waith, pwy sy'n mynd i fesur ei lwyddiant a dwyn yr awdurdod lleol i gyfrif. Mae ein gwelliant, felly, yn mynd i'r afael â hyn.

Mae gwelliant 117 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau i brif gynghorau ar sut y bydd y cynllun deisebau yn gweithredu. Diben y gwelliant hwn yw sicrhau bod rhywfaint o gysondeb yng ngweithrediad arferol cynlluniau deisebau cynghorau ledled Cymru, sy'n golygu bod y system ddeisebau ar gael yn i gynifer o bobl â phosibl. Diolch.

18:05

I firmly believe that it should be as simple as possible for people to actively participate in local democracy, and that is what the provisions in Part 3 of the Bill will deliver. We are currently working with local government to develop the guidance that will support the implementation of these provisions. Having listened to the debate at Stage 2, I am keen to seek input from relevant bodies to ensure the guidance is well rounded and fully developed. For example, I am grateful to Members for raising the views and comments of the Building Communities Trust, and I can confirm my officials are meeting virtually with representatives of that trust later this week. 

I reject amendments 111 and 117, which propose further guidance provisions. Section 45 of the Bill already makes provision in relation to guidance and, as such, further guidance provisions are unnecessary.

I call on Members to reject amendment 112, which would require a principal council to involve community councils and national park authorities when it discharges its duty to encourage local people to participate in its own decision making. At introduction, section 46 included a duty on principal councils to encourage local people to participate in the decision making of these connected authorities. However, having listened to concerns expressed during Stage 1 committee evidence sessions regarding the appropriateness of such a duty, the Government proposed an amendment at Stage 2 to remove it. This amendment was agreed. I therefore consider this amendment goes against the concerns previously raised and responded to.

I cannot support amendment 113, which seeks to replace the term 'social media' with 'current and emerging digital and media platforms'. As stated at Stage 2, the term 'social media' is universally recognised, and I do not consider that changing the wording in the way suggested would be helpful. Indeed, I consider the amendment could even be unhelpful and make the provision less clear. 

Amendment 114 builds on the Member's Stage 2 amendment, in which he sought to specify the action to be taken where the number of signatures received for a petition reached certain thresholds. I am pleased the Member appears to have accepted my concerns about placing numerical limits in primary legislation, and this amendment does not include specific thresholds. Instead it requires councils to determine and publish the threshold needed for a petition to be debated by either a committee of the council or at a full council meeting. I do understand the intention behind this amendment. As I have mentioned, work is ongoing with local government to develop guidance, which will include details to support the implementation of petition schemes. This will include matters such as thresholds and process. My aim is to seek a balance between consistency of approach across Wales and local discretion. 

I also have a concern with this amendment as it refers to 'involve', without clarity as to what is being sought. As stated at Stage 2, if this is really a consultation requirement, the term 'consult' has a particular meaning in law that is well understood and used consistently throughout the Bill and other Welsh legislation. If this amendment was adopted, it would question the status of this and potentially other consultation requirements in this Bill and beyond. Whilst involvement is an outcome we are seeking to achieve, and the Bill contains many provisions that contribute to this, if we are to include provision requiring an authority to do something, it must be clear. I do not consider that the use of the term 'involve' in this context is clear. I therefore call on Members to reject amendment 114, and also amendment 116, which is connected to it.

Whilst I agree with the intention behind amendment 115, I cannot support it. Section 43 of the Bill requires a public participation strategy to address ways of promoting and facilitating processes by which local people may make representations to the principal council about a decision before and after it is made. I consider that this provision would include promoting the existence and operation of its petition scheme, and therefore do not consider the proposed amendment necessary or helpful. Diolch.

Rwyf i'n credu'n gryf y dylai fod mor syml â phosibl i bobl gymryd rhan weithredol mewn democratiaeth leol, a dyna beth y bydd y darpariaethau yn Rhan 3 o'r Bil yn ei gyflawni. Ar hyn o bryd rydym yn gweithio gyda llywodraeth leol i ddatblygu'r canllawiau a fydd yn cefnogi gweithrediad y darpariaethau hyn. Ar ôl gwrando ar y ddadl yng Nghyfnod 2, rwyf yn awyddus i geisio sylwadau gan gyrff perthnasol i sicrhau bod y canllawiau yn gyflawn ac wedi eu datblygu yn llawn. Er enghraifft, rwyf yn ddiolchgar i'r Aelodau am godi barn a sylwadau yr Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau, ac yn gallu cadarnhau bod fy swyddogion yn cyfarfod yn rhithwir â chynrychiolwyr yr ymddiriedolaeth honno yn ddiweddarach yr wythnos hon.

Rwy'n gwrthod gwelliannau 111 a 117, sy'n cynnig rhagor o ddarpariaethau canllaw. Mae adran 45 o'r Bil eisoes yn gwneud darpariaeth o ran canllawiau ac, felly, nid oes angen rhagor o ddarpariaethau canllaw.

Galwaf ar yr Aelodau i wrthod gwelliant 112, a fyddai'n ei gwneud yn ofynnol i brif gyngor gynnwys cynghorau cymuned ac awdurdodau parciau cenedlaethol pan fydd yn cyflawni ei ddyletswydd i annog pobl leol i gymryd rhan yn ei benderfyniadau ei hun. Ar adeg ei gyflwyno, roedd adran 46 yn cynnwys dyletswydd ar brif gynghorau i annog pobl leol i gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau yr awdurdodau cysylltiedig hyn. Fodd bynnag, ar ôl gwrando ar bryderon a gafodd eu mynegi yn ystod sesiynau tystiolaeth i'r pwyllgor yng Nghyfnod 1 ynghylch priodoldeb dyletswydd o'r fath, cynigiodd y Llywodraeth welliant yng Nghyfnod 2 i'w dileu. Cafodd y gwelliant hwn ei dderbyn. Felly, rwyf i o'r farn bod y gwelliant hwn yn mynd yn groes i'r pryderon a godwyd yn flaenorol ac yr ymatebwyd iddyn nhw.

Nid wyf i'n gallu cefnogi gwelliant 113, sy'n ceisio disodli'r term 'cyfryngau cymdeithasol' â 'llwyfannau digidol a chyfryngau cyfredol a rhai sy'n datblygu'. Fel y nodwyd yng Nghyfnod 2, caiff y term 'cyfryngau cymdeithasol' ei gydnabod yn gyffredinol, ac nid wyf i o'r farn y byddai newid y geiriad yn y ffordd a awgrymwyd yn ddefnyddiol. Yn wir, rwyf i o'r farn y gallai'r gwelliant fod yn ddi-fudd hyd yn oed a gwneud y ddarpariaeth yn llai clir.

Mae gwelliant 114 yn ychwanegu at welliant Cyfnod 2 yr Aelod, pan geisiodd bennu'r camau i'w cymryd pan fo nifer y llofnodion a gafwyd ar gyfer deiseb yn cyrraedd trothwyon penodol. Rwy'n falch ei bod yn ymddangos bod yr Aelod wedi derbyn fy mhryderon ynghylch gosod terfynau rhifyddol mewn deddfwriaeth sylfaenol, ac nid yw'r gwelliant hwn yn cynnwys trothwyon penodol. Yn hytrach, mae'n ei gwneud yn ofynnol i gynghorau bennu a chyhoeddi'r trothwy sydd ei angen ar ddeiseb i gael ei thrafod naill ai gan un o bwyllgorau'r cyngor neu mewn cyfarfod llawn o'r cyngor. Rwyf i yn deall y bwriad y tu ôl i'r gwelliant hwn. Fel yr wyf i wedi sôn, mae gwaith yn mynd rhagddo gyda llywodraeth leol i ddatblygu canllawiau, a fydd yn cynnwys manylion i gefnogi gweithrediad cynlluniau deisebau. Bydd hyn yn cynnwys materion fel trothwyon a phroses. Fy nod yw ceisio cydbwysedd rhwng dull gweithredu cyson ledled Cymru a disgresiwn lleol.

Mae gen i bryder hefyd ynglŷn â'r gwelliant hwn gan ei fod yn cyfeirio at 'gynnwys', heb eglurder ynghylch yr hyn sy'n cael ei geisio. Fel y cafodd ei nodi yng Nghyfnod 2, os yw hwn yn ofyniad ymgynghori mewn gwirionedd, mae'r term 'ymgynghori' yn cynnwys ystyr penodol yn y gyfraith sy'n cael ei ddeall a'i ddefnyddio'n gyson drwy'r Bil a deddfwriaeth arall Cymru. Pe byddai'r gwelliant hwn yn cael ei fabwysiadu, byddai'n cwestiynu statws y gofynion ymgynghori hyn ac, o bosib, gofynion ymgynghori eraill yn y Bil hwn a thu hwnt. Er bod cymryd rhan yn ganlyniad yr ydym yn ceisio'i gyflawni, ac mae'r Bil yn cynnwys llawer o ddarpariaethau sy'n cyfrannu at hyn, os ydym am gynnwys darpariaeth sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdod wneud rhywbeth, mae'n rhaid iddi fod yn glir. Nid wyf i o'r farn bod defnyddio'r term 'cynnwys' yn y cyd-destun hwn yn glir. Rwyf yn galw felly ar yr Aelodau i wrthod gwelliant 114, a hefyd gwelliant 116, sy'n gysylltiedig ag ef.

Er fy mod i'n cytuno â'r bwriad y tu ôl i welliant 115, ni allaf ei gefnogi. Mae adran 43 o'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i strategaeth cyfranogiad y cyhoedd fynd i'r afael â ffyrdd o hyrwyddo a hwyluso prosesau y gall pobl leol eu defnyddio i gyflwyno sylwadau i'r prif gyngor ynghylch penderfyniad cyn ac ar ôl iddo gael ei wneud. Rwyf i'n credu y byddai'r ddarpariaeth hon yn cynnwys hyrwyddo bodolaeth a gweithrediad ei chynllun deisebu, ac felly nid wyf i o'r farn bod y gwelliant arfaethedig yn angenrheidiol nac yn ddefnyddiol. Diolch.

18:10

Diolch, Llywydd. Well, clearly I'm pleased to hear the Minister state that her officials are going to meet the Building Communities Trust. I hope that she will instruct them or invite them to ask them what the term 'involve' means. As I stated previously, this is a term widely utilised not only in the UK, but internationally, and its driving green shoots of credible programmes in many communities on the four corners of Wales and in between, whereas there's real concern about the misuse, overuse and misunderstanding of the term 'consultation' being used repeatedly as an alternative to co-production and co-productive words, in practice to improve lives and strengthen communities, when consultation is the barrier, because inevitably consultation is about rubber-stamping a decision that's already been made rather than designing and delivering services and other activities within and with local communities themselves. I look forward to the day—I hope I'll live to see it—when we have a Welsh Government that at last embraces the true meaning of this language and understands that it's not a threat. It's an opportunity to improve lives, improve prosperity, to connect people, and to tackle many of the things that we all raise in the Chamber weekly as genuine problems facing the people we represent.

Diolch, Llywydd. Wel, mae'n amlwg fy mod i'n falch o glywed y Gweinidog yn dweud bod ei swyddogion yn mynd i gwrdd â'r Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau. Rwy'n gobeithio y bydd hi'n eu cyfarwyddo neu'n eu gwahodd i ofyn iddyn nhw beth mae'r term 'cynnwys' yn ei olygu. Fel y dywedais o'r blaen, mae hwn yn derm a gaiff ei ddefnyddio yn eang nid yn unig yn y DU, ond yn rhyngwladol, ac mae'n ysgogi egin rhaglenni credadwy mewn llawer o gymunedau ymhob cwr o Gymru, ond ceir pryder gwirioneddol ynghylch camddefnydd, gorddefnydd a chamddealltwriaeth o'r term 'ymgynghori' sy'n cael ei ddefnyddio dro ar ôl tro fel dewis amgen yn lle cyd-gynhyrchu a geiriau cyd-gynhyrchiol, yn ymarferol i wella bywydau a chryfhau cymunedau, pan mai ymgynghori yw'r rhwystr, gan ei fod yn anochel bod ymgynghori'n ymwneud â chadarnhau penderfyniad sydd eisoes wedi ei wneud yn hytrach na chynllunio a darparu gwasanaethau a gweithgareddau eraill o fewn cymunedau lleol eu hunain a gyda nhw. Rwyf i'n edrych ymlaen at y diwrnod—rwy'n gobeithio y byddaf i'n byw i'w weld—pan fydd gennym ni Lywodraeth Cymru sydd o'r diwedd yn defnyddio gwir ystyr yr iaith hon ac yn deall nad yw'n fygythiad. Mae'n gyfle i wella bywydau, gwella ffyniant, cysylltu pobl, a mynd i'r afael â llawer o'r pethau yr ydym ni i gyd yn eu codi yn y Siambr bob wythnos fel problemau gwirioneddol sy'n wynebu'r bobl yr ydym yn eu cynrychioli.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 111? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 111. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, tri yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

The question is that amendment 111 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 111. Open the vote. Close the vote. In favour 18, three abstentions, 30 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 111: O blaid: 18, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant.

Amendment 111: For: 18, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected.

Cynigiwyd gwelliant 112 (Mark Isherwood).

Amendment 112 (Mark Isherwood) moved.

Gwelliant 112 yn enw Mark Isherwood, yn cael ei symud. A oes yna wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 112. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 112 in the name of Mark Isherwood is formally moved. Any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 112. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 112: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 112: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 113 (Mark Isherwood).

Amendment 113 (Mark Isherwood) moved.

Gwelliant 113, yn cael ei symud. A oes yna wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar 113. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 21, tri yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

Amendment 113 is moved. Any objections? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 113. Open the vote. Close the vote. In favour 21, three abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 113: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 113: For: 21, Against: 27, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 114 (Mark Isherwood).

Amendment 114 (Mark Isherwood) moved.

Gwelliant 114, yn cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly pleidlais ar welliant 114. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, tri yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 114 wedi'i wrthod.

Amendment 114 is moved. Any objections? [Objection.] Yes. We'll move to a vote on amendment 114. Open the vote. Close the vote. In favour 18, three abstentions, 30 against. Therefore, amendment 114 is not agreed.

Gwelliant 114: O blaid: 18, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 114: For: 18, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 115 (Mark Isherwood).

Amendment 115 (Mark Isherwood) moved.

Gwelliant 115, yn cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, ac felly pleidlais ar welliant 115. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant wedi'i wrthod. 

Amendment 115 is moved. Any objections? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 115. Open the vote. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 115: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 115: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 116 (Mark Isherwood).

Amendment 116 (Mark Isherwood) moved.

Gwelliant 116, yn cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 116. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Amendment 116 is formally moved. Any objections? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 116. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

18:15

Gwelliant 116: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 116: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 117 (Mark Isherwood).

Amendment 117 (Mark Isherwood) moved.

Mae gwelliant 117 yn cael ei symud yn enw Mark Isherwood. [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad—oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 117. Cau'r bleidlais. O blaid 18, tri yn ymatal, 30 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

Amendment 117 is moved in the name of Mark Isherwood. [Objection.] There is an objection. So, I will open the vote on amendment 117. Close the vote. In favour 18, three abstentions, 30 against. And therefore the amendment is not agreed.

Gwelliant 117: O blaid: 18, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 117: For: 18, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Grŵp 6: Cyfarfodydd awdurdodau lleol (Gwelliannau 6, 7, 8, 9, 10, 77, 12, 13, 14, 15, 118, 16, 17, 18, 70, 4, 5, 50, 51, 52, 72, 53)
Group 6: Local authority meetings (Amendments 6, 7, 8, 9, 10, 77, 12, 13, 14, 15, 118, 16, 17, 18, 70, 4, 5, 50, 51, 52, 72, 53)

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 6, ac mae'r grŵp yma'n ymwneud â chyfarfodydd awdurdodau lleol. Gwelliant 6 yw'r prif welliant a dwi'n galw ar y Gweinidog i gyflwyno'r gwelliant ac i gyflwyno'r grŵp. Gweinidog.

The next group of amendments is group 6, which relates to local authority meetings. Amendment 6 is the lead amendment and I call on the Minister to speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Minister.

Cynigiwyd gwelliant 6 (Julie James).

Amendment 6 (Julie James) moved.

Diolch, Llywydd. Before speaking to the individual amendments, I would like to provide some context, as I am very aware that it is not usual to bring forward amendments of this nature at Stage 3. Llywydd, I'd also like to object for the length of time this is going to take in advance.

The group represents a comprehensive package of provisions, comprising of four building blocks, intended to equip local authorities with modern and robust ways of working. The pandemic has exposed how out-of-date and restrictive some of the provisions are. Indeed, many of the requirements are set out in primary legislation that dates back as far back as 1960, and reflects a world and ways of doing business that predate the internet and electronic communication.

In response to the pandemic, we made emergency regulations in April so as to allow local government bodies to meet remotely and publish meeting documents electronically. These bodies would not have been able to meet legally and safely, or continue their business during the pandemic, without this intervention. Warmly welcomed by stakeholders, these regulations have resulted in other benefits. Local government bodies have been able to work more flexibly and efficiently and decision-making processes have been made accessible to a much wider audience. In addition, some bodies have actually reported increased attendance at meetings.

However, these emergency regulations are time limited and only apply to meetings until 1 May 2021. Without any further legislative change, local authorities will have to revert to the pre-pandemic regime, losing the benefits they have experienced. The amendments in this group build on the changes made by those regulations, bringing meeting procedures into the twenty-first century and putting in place mechanisms that allow the new provisions to be reviewed, scrutinised and updated when needed. 

These amendments also provide for local authority meetings being broadcast electronically so that individuals are able to follow proceedings that will impact on the services they rely on. 

Turning, therefore, to the amendments, I call on Members to support amendment 15, which represents the first building block. The Local Government (Wales) Measure 2011 put in place arrangements for members to attend meetings of principal councils remotely. However, a key aspect of the arrangement was that 30 per cent of members had to be present at the same location for the meeting to be quorate.

As introduced, section 48 of the Bill amended some aspects of the 2011 Measure. However, in light of recent circumstances, this does not go far enough, especially given that most meetings are now taking place entirely from living rooms, home offices and other such places. In addition, the provisions of the 2011 Measure would only extend to principal councils and not to bodies such as national parks and community councils, who have found the flexibility afforded by the regulations invaluable.

Amendment 15 inserts a new section into the Bill relating to attendance at local authority meetings, in effect providing for what is commonly referred to as remote attendance. These new provisions cover the wider local government family, including national park authorities, fire and rescue authorities, community councils, or a port health authority for a port health district in Wales.

Under the new provisions, authorities must make and publish arrangements to facilitate meetings, including fully virtual meetings, semi-virtual or hybrid meetings and, of course, physical meetings. Authorities must ensure that every meeting covered by these provisions is capable of being held virtually. However, not all meetings will have to be held virtually; that will be a matter for local determination.

Authorities will be required to have regard to guidance, which will include the expectation that individuals' personal circumstances should be considered when deciding on the type of meetings to be held. This will be a big step forward to support greater diversity amongst elected members.

Meetings will be subject to the minimum condition that the equipment or other facility must enable all persons to speak to and be heard by each other. The exception to this standard is where a meeting is required to be broadcast under the Bill. In these instances, all persons must be able to see and be seen by each other in addition to being able to speak to and be heard by each other. 

The Welsh Ministers may, by regulations, add to, amend or omit conditions or subject a joint board to the provision. These regulations are subjected to the affirmative Senedd procedure by amendment 51.

I do not support amendment 118, which would require authorities to prepare and publish on their websites the voting procedures to be adopted if the equipment fails when members are attending meetings remotely. I agree that voting arrangements and how the impact of any technical disruptions on those arrangements will be managed should be clearly set out in advance of the meetings taking place. However, experience over the past few months has seen local authorities establish the necessary measures to address these situations, and I believe this should be a matter for local determination. I will also be ensuring this matter is considered when developing guidance. In addition, this amendment alters section 4 of the 2011 Measure, which will be omitted as a consequence of the new section inserted by amendment 15. I ask Members to reject amendment 118.

Diolch, Llywydd. Cyn siarad am y gwelliannau unigol, hoffwn i ddarparu rhywfaint o gyd-destun, gan fy mod i'n ymwybodol iawn nad yw'n arferol cyflwyno gwelliannau o'r math hwn yng Nghyfnod 3. Llywydd, hoffwn i hefyd ymddiheuro am yr amser y bydd hyn yn ei gymryd ymlaen llaw.

Mae'r grŵp yn cynrychioli pecyn cynhwysfawr o ddarpariaethau, sy'n cynnwys pedwar bloc adeiladu, gyda'r bwriad o roi ffyrdd modern a chadarn o weithio i awdurdodau lleol. Mae'r pandemig wedi amlygu pa mor hen a chyfyngol y mae rhai o'r darpariaethau. Yn wir, nodir llawer o'r gofynion mewn deddfwriaeth sylfaenol sy'n dyddio'n ôl mor bell â 1960, ac sy'n adlewyrchu byd a ffyrdd o wneud busnes cyn y rhyngrwyd a chyfathrebu electronig.

Mewn ymateb i'r pandemig, fe wnaethom ni reoliadau brys ym mis Ebrill er mwyn caniatáu i gyrff llywodraeth leol gyfarfod o bell a chyhoeddi dogfennau cyfarfodydd yn electronig. Ni fyddai'r cyrff hyn wedi gallu cyfarfod yn gyfreithlon ac yn ddiogel, na pharhau â'u busnes yn ystod y pandemig, heb yr ymyriad hwn. Cafodd y rheoliadau hyn eu croesawu'n wresog gan randdeiliaid, ac maen nhw wedi arwain at fuddion eraill. Mae cyrff llywodraeth leol wedi gallu gweithio'n fwy hyblyg ac effeithlon ac mae prosesau gwneud penderfyniadau wedi bod ar gael i gynulleidfa lawer ehangach. Hefyd, mae rhai cyrff wedi nodi mewn gwirionedd fod mwy o bresenoldeb mewn cyfarfodydd.

Fodd bynnag, mae'r rheoliadau brys hyn wedi'u cyfyngu o ran amser a dim ond tan 1 Mai 2021 y maen nhw'n berthnasol i gyfarfodydd. Heb ragor o newid deddfwriaethol, bydd yn rhaid i awdurdodau lleol ddychwelyd at y drefn cyn y pandemig, gan golli'r buddion y maen nhw wedi eu cael. Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn ychwanegu at y newidiadau a wnaed gan y rheoliadau hynny, gan ddod â gweithdrefnau cyfarfodydd i'r unfed ganrif ar hugain a rhoi mecanweithiau ar waith sy'n caniatáu i'r darpariaethau newydd gael eu hadolygu, eu harchwilio a'u diweddaru pan fo angen.

Mae'r gwelliannau hyn hefyd yn darparu ar gyfer darlledu cyfarfodydd awdurdodau lleol yn electronig fel y gall unigolion ddilyn trafodion a fydd yn effeithio ar y gwasanaethau y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw.

Gan droi, felly, at y gwelliannau, galwaf ar yr Aelodau i gefnogi gwelliant 15, sy'n cynrychioli'r bloc adeiladu cyntaf. Rhoddodd Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 drefniadau ar waith i aelodau fynychu cyfarfodydd prif gynghorau o bell. Fodd bynnag, un agwedd allweddol ar y trefniant oedd bod yn rhaid i 30 y cant o'r aelodau fod yn bresennol yn yr un lleoliad er mwyn i'r cyfarfod fod â chworwm.

Fel y'i cyflwynwyd, diwygiodd adran 48 o'r Bil rai agweddau ar Fesur 2011. Fodd bynnag, yng ngoleuni amgylchiadau diweddar, nid yw hyn yn mynd yn ddigon pell, yn enwedig o gofio bod y rhan fwyaf o gyfarfodydd yn cael eu cynnal bellach yn gyfan gwbl o ystafelloedd byw, swyddfeydd cartref a lleoedd eraill o'r fath. Yn ogystal, byddai darpariaethau Mesur 2011 yn ymestyn i brif gynghorau yn unig ac nid i gyrff fel parciau cenedlaethol a chynghorau cymuned, sydd wedi canfod bod yr hyblygrwydd a roddwyd gan y rheoliadau yn amhrisiadwy.

Mae gwelliant 15 yn rhoi adran newydd yn y Bil sy'n ymwneud â bod yn bresennol mewn cyfarfodydd awdurdodau lleol, gan ddarparu i bob pwrpas ar gyfer yr hyn y cyfeirir ato'n gyffredin fel presenoldeb o bell. Mae'r darpariaethau newydd hyn yn cwmpasu'r teulu llywodraeth leol ehangach, gan gynnwys awdurdodau parciau cenedlaethol, awdurdodau tân ac achub, cynghorau cymuned, neu awdurdod iechyd porthladd ar gyfer ardal iechyd porthladd yng Nghymru.

O dan y darpariaethau newydd, mae'n rhaid i awdurdodau wneud a chyhoeddi trefniadau i hwyluso cyfarfodydd, gan gynnwys cyfarfodydd cwbl rithwir, cyfarfodydd lled-rithwir neu hybrid ac, wrth gwrs, cyfarfodydd lle mae pawb yn yr un lle. Mae'n rhaid i awdurdodau sicrhau bod modd cynnal pob cyfarfod a gwmpesir gan y darpariaethau hyn yn rhithwir. Fodd bynnag, ni fydd yn rhaid cynnal pob cyfarfod yn rhithwir; mater i'w benderfynu'n lleol fydd hynny.

Bydd yn ofynnol i awdurdodau roi sylw i ganllawiau, a fydd yn cynnwys y disgwyliad y dylid ystyried amgylchiadau personol unigolion wrth benderfynu ar y math o gyfarfodydd i'w cynnal. Bydd hwn yn gam mawr ymlaen i gefnogi mwy o amrywiaeth ymhlith aelodau etholedig.

Bydd cyfarfodydd yn ddarostyngedig i'r amod sylfaenol bod yn rhaid i'r cyfarpar neu gyfleuster arall alluogi pawb i siarad â'i gilydd a chlywed ei gilydd. Yr eithriad i'r safon hon yw pan fo'n ofynnol i ddarlledu cyfarfod o dan y Bil. Yn yr achosion hyn, mae'n rhaid i bawb allu gweld ei gilydd a chael eu gweld gan ei gilydd yn ogystal â gallu siarad â'i gilydd a chlywed ei gilydd.

Caiff Gweinidogion Cymru, drwy reoliadau, ychwanegu at, diwygio neu hepgor amodau neu roi cyd-fwrdd i'r ddarpariaeth. Mae'r rheoliadau hyn yn ddarostyngedig i weithdrefn gadarnhaol y Senedd drwy welliant 51.

Nid wyf i'n cefnogi gwelliant 118, a fyddai'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau baratoi a chyhoeddi ar eu gwefannau y gweithdrefnau pleidleisio i'w mabwysiadu os bydd yr offer yn methu pan fydd aelodau'n mynychu cyfarfodydd o bell. Rwy'n cytuno y dylai trefniadau pleidleisio a sut y caiff effaith unrhyw darfu technegol ar y trefniadau hynny ei rheoli gael ei nodi'n glir cyn cynnal y cyfarfodydd. Fodd bynnag, mae profiad yn ystod y misoedd diwethaf wedi gweld awdurdodau lleol yn sefydlu'r mesurau angenrheidiol i fynd i'r afael â'r sefyllfaoedd hyn, a dylai hyn fod yn fater i'w benderfynu'n lleol yn fy marn i. Byddaf i hefyd yn sicrhau bod y mater hwn yn cael ei ystyried wrth ddatblygu'r canllawiau. Hefyd, mae'r gwelliant hwn yn newid adran 4 o Fesur 2011, a fydd yn cael ei hepgor o ganlyniad i'r adran newydd a fydd yn cael ei hychwanegu gan welliant 15. Gofynnaf i'r Aelodau wrthod gwelliant 118.

The second building block is provided for by amendment 70, which substitutes a new Schedule 4 to the Bill and amends provisions in Part 5A of, and Schedule 12 to the Local Government Act 1972 and in the Public Bodies (Admission to Meetings) Act 1960. Part 1 of Schedule 4 is based on the general principles that certain documents relating to meetings must be published electronically and in a timely way, so that the public can follow the decision-making process. Electronic publication will complement and augment an individual's right to attend a meeting, whether in person or through remote means.

Paragraph 17 of Schedule 4 amends section 232 of the 1972 Act so that any public notice required to be published by a local authority in Wales must be published electronically, unless specific provision is made elsewhere in legislation. Subparagraph 4 provides the Welsh Ministers with a regulation-making power to make provision about the manner of giving the public notices that are required to be given by a local authority. Part 2 of Schedule 4 provides for amendments consequential to the new section inserted by amendment 15.

The third building block is the regulation-making powers provided for in amendments 17 and 18. Amendment 17 supports the main changes made by Schedule 4. The new power will allow Welsh Ministers to make regulations about the conduct of local authority meetings, meeting documents and about the publication of information. The power will provide the flexibility for the new arrangements to be reviewed and updated on a timely basis. This power is necessary to ensure these arrangements remain workable as technology and other matters evolve.

Amendment 18 is also a regulation-making power that will allow Ministers to make regulations about community meetings. The current provisions are also set out in the 1972 Act. The flexibility of the regulation-making power will also allow us to undertake a much-needed review and modernisation of the arrangements for such meetings. The current provisions are very outdated and there is no reason for them to be prescribed in primary legislation in the sort of detail that is much better provided for in regulations. For example, the only option for community meetings at the moment is physical attendance by an elector. 

The regulation-making powers in amendments 17 and 18 can only be effective and achieve the purpose of providing local government with an effective, transparent and flexible governance system on the same basis as other public services if they enable Welsh Ministers to amend relevant primary legislation. All these powers are therefore subject to the affirmative procedure through amendments 50, 51 and 52, whilst amendment 53 provides for the necessary coming-into-force provisions.

Amendments 4, 5 and 16 are technical amendments consequential on other amendments in the group. Amendments 4 and 5 alter the overview section for Part 3 to reflect the section inserted by amendments 17 and 18, whilst amendment 16 alters section 50 of the Bill to reflect that Schedule 4 comprises two parts.

The final building block relates to the electronic broadcasting of meetings and is provided for in amendments 6 to 10, 12 to 14 and 77. The electronic broadcast of meetings will enable individuals who cannot attend meetings to see and hear the proceedings that effect their lives and witness the decisions made and position taken by their representatives. At its heart, these provisions are about the transparency of local democracy. These amendments all refine section 47 of the Bill and have been informed by the concerns raised during Stage 1 regarding the wide scope of the broadcasting provisions. Accordingly, the amendments remove the requirement for all meetings of a principal council to be broadcast live. Instead, the proposed amendments will require principal councils to make and publish arrangements to secure that only full council meetings of principal councils must be broadcast. The default position is that full council meetings must be broadcast live, subject to any exceptions in regulations. This will enable every member of the community to see and hear the contributions made by their local councillors in full council meetings. If arrangements are revised or replaced, principal councils must publish the new arrangements.

The amendments will enable the Welsh Ministers to make regulations to add a range of meetings to the list and, importantly, amendment 77 will enable the Welsh Ministers to make further provision in connection with the broadcast of proceedings in regulations. For example, regulations will be able to specify which meetings must be broadcast live and which may be recorded live and broadcast at a later date. They will also be able to specify the period for which the electronic broadcasts must be retained.

As drafted for introduction, these provisions enabled the Welsh Minister to specify in regulations that the proceedings at meetings of fire and rescue authorities and national park authorities, including their committees or sub-committees, were to be broadcast. This power is retained and expanded to also cover proceedings at meetings of joint committees of one or more principal councils, one or more FRAs or NPAs and also joint boards.

And finally, amendment 72 is a minor technical amendment removing a reference to a provision that is redundant as a result of the changes to Schedule 4, as inserted by amendment 70. Diolch.

Darperir ar gyfer yr ail floc adeiladu gan welliant 70, sy'n disodli Atodlen 4 newydd i'r Bil ac yn diwygio darpariaethau yn Rhan 5A o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 ac Atodlen 12 iddi ac yn Neddf Cyrff Cyhoeddus (Derbyn i Gyfarfodydd) 1960. Mae Rhan 1 o Atodlen 4 wedi ei seilio ar yr egwyddorion cyffredinol bod yn rhaid i ddogfennau penodol sy'n ymwneud â chyfarfodydd gael eu cyhoeddi'n electronig ac yn amserol, fel y gall y cyhoedd ddilyn y broses o wneud penderfyniadau. Bydd cyhoeddi electronig yn ategu ac yn helaethu hawl unigolyn i fynychu cyfarfod, boed yn bersonol neu drwy ddulliau o bell.

Mae paragraff 17 o Atodlen 4 yn diwygio adran 232 o Ddeddf 1972 fel bod yn rhaid i unrhyw hysbysiad cyhoeddus y mae'n ofynnol ei gyhoeddi gan awdurdod lleol yng Nghymru gael ei gyhoeddi'n electronig, oni wneir darpariaeth benodol mewn man arall mewn deddfwriaeth. Mae is-baragraff 4 yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i wneud darpariaeth ynghylch y dull o roi'r hysbysiadau cyhoeddus y mae'n ofynnol i awdurdod lleol eu rhoi. Mae Rhan 2 o Atodlen 4 yn darparu ar gyfer diwygiadau sy'n ganlyniadol i'r adran newydd a fewnosodwyd gan welliant 15.

Y trydydd bloc adeiladu yw'r pwerau gwneud rheoliadau y darperir ar eu cyfer yng ngwelliannau 17 a 18. Mae gwelliant 17 yn cefnogi'r prif newidiadau a wneir gan Atodlen 4. Bydd y pŵer newydd yn caniatáu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau ynghylch cynnal cyfarfodydd awdurdodau lleol, dogfennau cyfarfodydd ac ynghylch cyhoeddi gwybodaeth. Bydd y pŵer yn rhoi'r hyblygrwydd i'r trefniadau newydd gael eu hadolygu a'u diweddaru'n amserol. Mae angen y pŵer hwn i sicrhau bod y trefniadau hyn yn parhau i fod yn ymarferol wrth i dechnoleg a materion eraill esblygu.

Mae gwelliant 18 hefyd yn bŵer i wneud rheoliadau a fydd yn caniatáu i Weinidogion wneud rheoliadau ynghylch cyfarfodydd cymunedol. Nodir y darpariaethau presennol hefyd yn Neddf 1972. Bydd hyblygrwydd y pŵer i wneud rheoliadau hefyd yn caniatáu i ni gynnal adolygiad a moderneiddio'r trefniadau ar gyfer cyfarfodydd o'r fath y mae mawr ei angen. Mae'r darpariaethau presennol yn hen iawn ac nid oes rheswm dros eu rhagnodi mewn deddfwriaeth sylfaenol yn y math o fanylder y darperir ar ei gyfer yn well o lawer mewn rheoliadau. Er enghraifft, yr unig ddewis ar gyfer cyfarfodydd cymunedol ar hyn o bryd yw presenoldeb corfforol gan etholwr.

Gall y pwerau gwneud rheoliadau yng ngwelliannau 17 a 18 fod yn effeithiol a chyflawni'r diben o ddarparu system lywodraethu effeithiol, dryloyw a hyblyg i lywodraeth leol ar yr un sail â gwasanaethau cyhoeddus eraill dim ond os ydyn nhw'n galluogi Gweinidogion Cymru i ddiwygio deddfwriaeth sylfaenol berthnasol. Felly, mae'r holl bwerau hyn yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol drwy welliannau 50, 51 a 52, tra bod gwelliant 53 yn darparu ar gyfer y darpariaethau dod i rym angenrheidiol.

Mae gwelliannau 4, 5 ac 16 yn welliannau technegol sy'n ganlyniadol i welliannau eraill yn y grŵp. Mae gwelliannau 4 a 5 yn newid yr adran drosolwg ar gyfer Rhan 3 i adlewyrchu'r adran sydd wedi ei mewnosod gan welliannau 17 a 18, tra bod gwelliant 16 yn newid adran 50 o'r Bil i adlewyrchu bod Atodlen 4 yn cynnwys dwy ran.

Mae'r bloc adeiladu terfynol yn ymwneud â darlledu cyfarfodydd yn electronig a darperir ar ei gyfer yng ngwelliannau 6 i 10, 12 i 14 a 77. Bydd darlledu cyfarfodydd yn electronig yn galluogi unigolion nad ydyn nhw'n gallu mynychu cyfarfodydd i weld a chlywed y trafodion sy'n effeithio ar eu bywydau a bod yn dyst i'r penderfyniadau sy'n cael eu gwneud a'r safbwyntiau sy'n cael eu mynegi gan eu cynrychiolwyr. Yn ganolog iddo, mae'r darpariaethau hyn yn ymwneud â thryloywder democratiaeth leol. Mae'r gwelliannau hyn i gyd yn mireinio adran 47 o'r Bil ac maen nhw wedi eu llywio gan y pryderon a gafodd eu codi yn ystod Cyfnod 1 ynghylch cwmpas eang y darpariaethau darlledu. Yn unol â hynny, mae'r diwygiadau yn dileu'r gofyniad i holl gyfarfodydd prif gyngor gael eu darlledu'n fyw. Yn hytrach, bydd y diwygiadau arfaethedig yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau wneud a chyhoeddi trefniadau i sicrhau mai dim ond cyfarfodydd cyngor llawn o brif gynghorau y mae'n rhaid eu darlledu. Y sefyllfa rhagosodedig yw bod yn rhaid darlledu cyfarfodydd llawn y cyngor yn fyw, yn amodol ar unrhyw eithriadau mewn rheoliadau. Bydd hyn yn galluogi pob aelod o'r gymuned i weld a chlywed y cyfraniadau sy'n cael eu gwneud gan eu cynghorwyr lleol yng nghyfarfodydd llawn y cyngor. Os bydd trefniadau yn cael eu diwygio neu eu disodli, mae'n rhaid i brif gynghorau gyhoeddi'r trefniadau newydd.

Bydd y gwelliannau yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau i ychwanegu ystod o gyfarfodydd at y rhestr ac, yn bwysig, bydd gwelliant 77 yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud darpariaethau eraill o ran darlledu trafodion mewn rheoliadau. Er enghraifft, bydd rheoliadau yn gallu nodi pa gyfarfodydd y mae'n rhaid eu darlledu'n fyw a pha rai y gellir eu recordio'n fyw a'u darlledu'n ddiweddarach. Byddan nhw hefyd yn gallu pennu'r cyfnod y mae'n rhaid cadw'r darllediadau electronig.

Fel y'i drafftiwyd i'w gyflwyno, roedd y darpariaethau hyn yn galluogi Gweinidog Cymru i nodi mewn rheoliadau y byddai'r trafodion yng nghyfarfodydd awdurdodau tân ac achub ac awdurdodau parciau cenedlaethol, gan gynnwys eu pwyllgorau neu eu his-bwyllgorau, yn cael eu darlledu. Mae'r pŵer hwn wedi ei gadw a'i ehangu i gynnwys trafodion yng nghyfarfodydd cyd-bwyllgorau un neu fwy o brif gynghorau, un neu fwy o Awdurdodau Tân ac Achub neu Awdurdodau Parciau Cenedlaethol a hefyd cyd-fyrddau.

Ac yn olaf, mân welliant technegol yw gwelliant 72 sy'n dileu cyfeiriad at ddarpariaeth sy'n ddibwrpas o ganlyniad i'r newidiadau i Atodlen 4, fel y'i mewnosodwyd gan welliant 70. Diolch.

18:25

Well, if Members of the Senedd believe that members of councils in remote attendance at meeting should be enabled to vote in the event that facilities enabling remote attendance fail, then they must vote for amendment 118, which places a duty on principal councils to prepare and publish a procedure for this. The amendment also voids any meeting where technical problems prevent voting unless an alternative voting procedure has been agreed. It is, of course, important that elected members are able to fully discharge their duties so they're given equal opportunities to influence decision making. This amendment, therefore, seeks to ensure that alternative emergency voting procedures are put in place to ensure that all members are able to discharge their duties, whether they're attending a meeting physically or remotely, just like us. This amendment complements the Welsh Government's amendments by requiring local authorities to prepare and publish a procedure to enable members in remote attendance to vote in the event that any of the facilities enabling remote attendance fail during voting time. It's plain common sense. Diolch.

Wel, os yw Aelodau'r Senedd yn credu y dylai aelodau cynghorau sy'n mynychu cyfarfodydd o bell allu pleidleisio os bydd cyfleusterau sy'n galluogi presenoldeb o bell yn methu, yna mae'n rhaid iddyn nhw bleidleisio dros welliant 118, sy'n gosod dyletswydd ar brif gynghorau i baratoi a chyhoeddi gweithdrefn ar gyfer hyn. Mae'r gwelliant hefyd yn dirymu unrhyw gyfarfod lle mae problemau technegol yn atal pleidleisio oni bai bod gweithdrefn bleidleisio amgen wedi'i chytuno. Mae'n bwysig, wrth gwrs, y gall aelodau etholedig gyflawni eu dyletswyddau'n llawn fel eu bod yn cael cyfle cyfartal i ddylanwadu ar y broses benderfynu. Mae'r gwelliant hwn, felly, yn ceisio sicrhau y caiff gweithdrefnau pleidleisio brys amgen eu rhoi ar waith i sicrhau y gall pob aelod gyflawni ei ddyletswyddau, p'un a ydyn nhw'n mynychu cyfarfod yn gorfforol neu o bell, yn union fel ni. Mae'r gwelliant hwn yn ategu gwelliannau Llywodraeth Cymru drwy ei wneud yn ofynnol i awdurdodau lleol baratoi a chyhoeddi gweithdrefn fel y gall aelodau sy'n bresennol o bell bleidleisio os bydd unrhyw rai o'r cyfleusterau sy'n galluogi presenoldeb o bell yn methu yn ystod y cyfnod pleidleisio. Mae'n synnwyr cyffredin amlwg. Diolch.

The Minister to respond. No.

Y Gweinidog i ymateb. Na.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? Oes unrhyw un yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Dwi'n gweld Gareth Bennett yn gwrthwynebu. Felly, pleidlais ar welliant 6. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 45, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 6 wedi ei basio.

The question is that amendment 6 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes, I see an objection from Gareth Bennett. We therefore move to a vote on amendment 6. Open the vote. Close the vote. In favour 45, six abstentions, none against. Therefore, amendment 6 is agreed.

Gwelliant 6: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 6: For: 45, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 7 (Julie James).

Amendment 7 (Julie James) moved.

Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu gwelliant 7? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 7. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 45, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant 7 wedi ei gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 7? [Objection.] Yes. We'll therefore move to a vote on amendment 7. Open the vote. Close the vote. In favour 45, six abstentions, none against. Therefore, amendment 7 is agreed.

Gwelliant 7: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 7: For: 45, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 8, ydy e'n cael ei symud, Gweinidog?

Amendment 8, is it moved, Minister?

Cynigiwyd gwelliant 8 (Julie James).

Amendment 8 (Julie James) moved.

Ydy. Oes unrhyw un yn erbyn gwelliant 8? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, mae yna bleidlais ar welliant 8. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 45, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 8 yn cael ei gymeradwyo.

It is. Any objections to amendment 8? [Objection.] Yes. We'll therefore move to a vote on amendment 8. Open the vote. Close the vote. In favour 45, six abstentions, none against. Therefore, amendment 8 is agreed.

Gwelliant 8: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 8: For: 45, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 9 (Julie James).

Amendment 9 (Julie James) moved.

Yn cael ei symud. Oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 9? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 9. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 45, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 9 wedi ei gymeradwyo.

It's moved. Any objections to amendment 9? [Objection.] Yes. We'll therefore move to vote on amendment 9. Open the vote. Close the vote. In favour 45, six abstentions, none against. Therefore, amendment 9 is agreed.

Gwelliant 9: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 9: For: 45, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

A yw gwelliant 10 yn cael ei symud gan y Gweinidog?

Is amendment 10 being moved by the Minister?

Cynigiwyd gwelliant 10 (Julie James).

Amendment 10 (Julie James) moved.

Ydy. Felly, oes gwrthwynebiad i welliant 10? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 10. Cau'r bleidlais. O blaid 45, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant 10 wedi ei gymeradwyo.

Yes. Are there any objections to amendment 10? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 10. Open the vote. Close the vote. In favour 45, six abstentions, none against. Amendment 10 is therefore agreed.

Gwelliant 10: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 10: For: 45, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 77 (Julie James).

Amendment 77 (Julie James) moved.

Yn cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 77? [Gwrthwynebiad.] Oes, gwrthwynebiad. Felly, agor y bleidlais ar welliant 77. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn—gwelliant 77 wedi'i gymeradwyo.

Moved. Any objections to amendment 77? [Objection.] Yes, there is an objection. Therefore, I will open the vote on amendment 77. Close the vote. In favour 45, three abstentions, three against. Therefore, amendment 77 is agreed. 

18:30

Gwelliant 77: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 77: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 12 (Julie James).

Amendment 12 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 12? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 12. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 12? [Objection.] Yes. I will open the vote on amendment 12. Close the vote. In favour 45, three abstentions and three against. Therefore, the amendment is agreed. 

Gwelliant 12: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 12: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 13 (Julie James).

Amendment 13 (Julie James) moved.

Wedi symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 13? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 13. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn—gwelliant 13 wedi'i gymeradwyo.

That's moved. Any objections to amendment 13? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 13. Close the vote. In favour 45, three abstentions and three against. Amendment 13 is therefore agreed.

Gwelliant 13: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 13: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 14 (Julie James).

Amendment 14 (Julie James) moved.

Oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 14? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 14. Cau'r bleidlais. O blaid 45, pump yn ymatal, un yn erbyn, ac felly mae gwelliant 14 wedi'i gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 14? [Objection.] Yes. I'll open the vote on amendment 14. Close the vote. In favour 45, five abstentions and one against. Therefore, amendment 14 is agreed. 

Gwelliant 14: O blaid: 45, Yn erbyn: 1, Ymatal: 5

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 14: For: 45, Against: 1, Abstain: 5

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 15 (Julie James).

Amendment 15 (Julie James) moved.

Yn cael ei symud. Oes yna wrthwynebiad i welliant 15? [Gwrthwynebiad.] Oes, ac, os derbynnir gwelliant 15, bydd gwelliant 118 yn methu. Agor y bleidlais ar welliant 15. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae gwelliant 15 wedi'i gymeradwyo. Mae gwelliant 118 yn cwympo.

It's moved. Are there any objections to amendment 15? [Objection.] Yes. If amendment 15 is agreed, amendment 118 will fall. Open the vote on amendment 15. Close the vote. In favour 45, three abstentions, three against. Therefore, amendment 15 is agreed and amendment 118 falls. 

Gwelliant 15: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 15: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Methodd gwelliant 118.

Amendment 118 fell.

Cynigiwyd gwelliant 16 (Julie James).

Amendment 16 (Julie James) moved.

Y gwelliant wedi'i symud. A oes gwrthwynebiad i welliant 16? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 16. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn—gwelliant 16 wedi'i gymeradwyo.

The amendment is moved. Any objection to amendment 16? [Objection.] There is. Open the vote on amendment 16. Close the vote. In favour 45, three abstentions, three against. Amendment 16 is agreed. 

Gwelliant 16: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 16: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 17 (Julie James).

Amendment 17 (Julie James) moved.

Wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 17? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 17. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn. Mae gwelliant 17 wedi'i gymeradwyo.

That's been moved. Any objections to amendment 17? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 17. Close the vote. In favour 45, three abstentions and three against. Amendment 17 is therefore agreed. 

Gwelliant 17: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 17: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 18 (Julie James).

Amendment 18 (Julie James) moved.

Wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 18? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 18. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn—gwelliant 18 wedi'i dderbyn.

That's been moved. Any objections to amendment 18? [Objection.] Yes. We'll proceed to a vote on amendment 18. Close the vote. In favour 45, three abstentions and three against. Therefore, amendment 18 is agreed. 

Gwelliant 18: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 18: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 70 (Julie James).

Amendment 70 (Julie James) moved.

Ydy, mae'n cael ei gyflwyno. Oes unrhyw wrthwynebiad i 70? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 70. Cau'r bleidlais. O blaid 45, tri yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae gwelliant 70 wedi ei dderbyn.

That's formally moved. Any objections to amendment 70? [Objection.] Yes. We'll move to a vote. Open the vote on amendment 70. Close the vote. In favour 45, three abstentions, and three against, and therefore amendment 70 is agreed. 

18:35

Gwelliant 70: O blaid: 45, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 70: For: 45, Against: 3, Abstain: 3

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 4 (Julie James).

Amendment 4 (Julie James) moved.

Ydy, yn cael ei gyflwyno gan y Gweinidog. Oes gwrthwynebiad i welliant 4? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 4. Cau'r bleidlais. O blaid 45, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 4 wedi ei gymeradwyo.

It's moved by the Minister. Any objections to amendment 4? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 4. Close the vote. In favour 45, six abstentions, and none against. Therefore, amendment 4 is agreed. 

Gwelliant 4: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 4: For: 45, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 5 (Julie James).

Amendment 5 (Julie James) moved.

Yn cael ei symud gan y Gweinidog. Oes gwrthwynebiad i welliant 5? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 5. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae gwelliant 5 wedi ei gymeradwyo. 

It's moved. Any objections to amendment 5? [Objection.] Yes. We'll move to a vote on amendment 5. Open the vote. Close the vote. In favour 44, four abstentions, and three against. Therefore, amendment 5 is agreed. 

Gwelliant 5: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 5: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Grŵp 7: Aelodau a swyddogion awdurdodau lleol (Gwelliannau 119, 80, 75)
Group 7: Local authority officers and members (Amendments 119, 80, 75)

Grŵp 7 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud ag aelodau a swyddogion awdurdodau lleol. Gwelliant 119 yw'r prif welliant yn y grŵp a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno'r gwelliant hwnnw ac i siarad i'r grŵp o welliannau. Mark Isherwood. 

Group 7 is our next group of amendments, and it relates to local authority officers and members. The lead amendment is 119, and I call on Mark Isherwood to move that amendment and to speak to the other amendments in the group. Mark Isherwood. 

Mark Isherwood, can you unmute yourself, or be unmuted? Yes. There we go. 

Mark Isherwood, a wnewch chi ddad-dawelu eich hun, neu a wnaiff rhywun eich dad-dawelu? Ie. Dyna ni.

I was waiting for the 'unmute' button, which finally arrived. Thank you. 

Roeddwn i'n aros am y botwm 'dad-dawelu', a gyrhaeddodd o'r diwedd. Diolch.

Cynigiwyd gwelliant 119 (Mark Isherwood).

Amendment 119 (Mark Isherwood) moved.

Amendment 119 seeks to reintroduce provisions to require principal councils to prepare and publish arrangements for the performance management system of the chief executive. There seems to be a lot of confusion around what 'performance management system' means, but it's actually about supporting employees at every level to their mutual and your mutual interest. 

During Stage 2 proceedings, Welsh Government amendments removed the duty on principal councils to make and publish arrangements for managing the performance of the chief executive of the council. The Minister argued that this was because concerns were raised about the potential for the provision to give licence for individual performance and capability matters to be played out in public. And, of course, that would be completely unacceptable. However, this amendment focuses on how the performance management of a chief executive is to be carried out. It makes it clear that performance management systems incorporate, but are not limited to, annual appraisals, and that the performance management system for chief executives must consider other appropriate methods.

Performance management systems are essential to the effective working of any organisation. However, they're only ever truly effective if they incorporate all employees, including their chief executives. This good practice in human resource management is, by definition, conducted in private as part of a continuous process in which appraisals only play a small part at a snapshot in time. Organisations that fail to provide these performance management systems fail to support, motivate and empower their employees by both acknowledging what works well and what they've done well, but also agreeing with them what needs to be done differently and then supporting them to achieve that. This amendment is therefore essential to this Bill's stated intentions, and not to include this would be to the detriment of any employee in any organisation so affected. 

Mae gwelliant 119 yn ceisio ailgyflwyno darpariaethau i'w gwneud yn ofynnol i brif gynghorau baratoi a chyhoeddi trefniadau ar gyfer system rheoli perfformiad y prif weithredwr. Mae'n ymddangos bod llawer o ddryswch ynghylch beth yw ystyr 'system rheoli perfformiad', ond mae'n ymwneud mewn gwirionedd â chefnogi gweithwyr ar bob lefel i'w buddiant cyffredin nhw a'ch buddiant cyffredin chi. 

Yn ystod trafodion Cyfnod 2, fe wnaeth gwelliannau Llywodraeth Cymru ddileu'r ddyletswydd ar brif gynghorau i wneud a chyhoeddi trefniadau ar gyfer rheoli perfformiad prif weithredwr y cyngor. Dadleuodd y Gweinidog mai'r rheswm am hyn oedd bod pryderon wedi eu codi ynglŷn â'r potensial i'r ddarpariaeth roi trwydded i faterion perfformiad a gallu unigol gael eu cynnal yn gyhoeddus. Ac, wrth gwrs, byddai hynny'n gwbl annerbyniol. Fodd bynnag, mae'r gwelliant hwn yn canolbwyntio ar sut y bydd trefniadau rheoli perfformiad prif weithredwr yn cael eu cynnal. Mae'n ei gwneud yn glir bod systemau rheoli perfformiad yn ymgorffori, ond nad ydyn nhw wedi eu cyfyngu i, arfarniadau blynyddol, a bod yn rhaid i'r system rheoli perfformiad ar gyfer prif weithredwyr ystyried dulliau priodol eraill.

Mae systemau rheoli perfformiad yn hanfodol i waith effeithiol unrhyw sefydliad. Fodd bynnag, dim ond os ydyn nhw'n ymgorffori pob cyflogai, gan gynnwys eu prif weithredwyr y maen nhw'n wirioneddol effeithiol. Mae'r arfer da hwn o ran rheoli adnoddau dynol, drwy ddiffiniad, yn cael ei gynnal yn breifat yn rhan o broses barhaus lle mae arfarniadau yn chwarae rhan fach yn unig ac yn gipolwg ar amser penodol. Mae sefydliadau sy'n methu â darparu'r systemau rheoli perfformiad hyn yn methu â chefnogi, ysgogi a grymuso eu gweithwyr trwy gydnabod yr hyn sy'n gweithio'n dda a'r hyn y maen nhw wedi ei wneud yn dda, ond hefyd cytuno â nhw beth y mae angen ei wneud yn wahanol ac yna eu cefnogi i gyflawni hynny. Felly, mae'r gwelliant hwn yn hanfodol i fwriadau datganedig y Bil hwn, a byddai peidio â chynnwys hyn yn niweidiol i unrhyw gyflogai mewn unrhyw sefydliad yr effeithir arno felly. 

I'm afraid I cannot support amendment 119, relating to the performance management of chief executives. The duty on principal councils to make and publish arrangements for managing the performance of the chief executive of the council was removed from the Bill at Stage 2. The decision to remove the provisions was taken after listening carefully to the evidence provided during Stage 1. Solace and the WLGA expressed deep concern about the level of prescription within the provision, which was reinforced by further discussions with these stakeholders prior to Stage 2. As I set out at Stage 2 in the committee, I would expect the new self and panel assessment approach to performance and governance set out in the Bill to explore the leadership of the organisation and its effectiveness. I'm therefore unable to support the amendment.

The amendments I have tabled in this group are minor and technical. Amendment 75 refines the instruction that states where, within the text being amended, the amendments provided for by paragraph 6 of Schedule 8 should be inserted, whilst amendment 80 removes a consequential amendment to the Local Government (Wales) Measure 2011, which is rendered unnecessary by section 54. Diolch. 

Mae arnaf i ofn na allaf i gefnogi gwelliant 119, sy'n ymwneud â rheoli perfformiad prif weithredwyr. Cafodd y ddyletswydd ar brif gynghorau i wneud a chyhoeddi trefniadau ar gyfer rheoli perfformiad prif weithredwr y cyngor ei dileu o'r Bil yng Nghyfnod 2. Gwnaed y penderfyniad i ddileu'r darpariaethau ar ôl gwrando'n ofalus ar y dystiolaeth a gafodd ei darparu yn ystod Cyfnod 1. Mynegodd Solace a CLlLC bryder mawr ynghylch lefel y rhagnodi yn y ddarpariaeth, a chafodd hyn ei atgyfnerthu gan drafodaethau pellach gyda'r rhanddeiliaid hyn cyn Cyfnod 2. Fel y nodais yng Nghyfnod 2 yn y pwyllgor, byddwn i'n disgwyl i'r dull hunanasesu a phanel asesu newydd o ymdrin â pherfformiad a llywodraethu a nodir yn y Bil archwilio arweinyddiaeth y sefydliad a'i effeithiolrwydd. Felly, ni allaf gefnogi'r gwelliant.

Mae'r gwelliannau yr wyf i wedi eu cyflwyno yn y grŵp hwn yn fân ac yn dechnegol. Mae gwelliant 75 yn mireinio'r cyfarwyddyd sy'n nodi, o fewn y testun sy'n cael ei ddiwygio, y dylid mewnosod y diwygiadau y darperir ar eu cyfer gan baragraff 6 o Atodlen 8, ac mae gwelliant 80 yn dileu diwygiad canlyniadol i Fesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011, sy'n ddiangen yn sgil adran 54. Diolch.

18:40

Mark Isherwood, do you wish to respond to the debate?

Mark Isherwood, a ydych chi'n dymuno ymateb i'r ddadl?

Unmute. Yes. Well, prior to being elected to the Senedd, I spent over two decades managing teams of people within performance management structures. This was hugely motivational for them. It helped me greatly, as someone managing them from behind, recognising that I did not have a monopoly of wisdom or power, but that, collectively, we could unlock the strengths of all to our mutual benefit and to our shared corporate goals. That is how the best organisations in all sectors work. It is to the benefit of all employees. And in my organisation, as in virtually every other organisation I came into contact with, including when I was a voluntary board member of external organisations on an unpaid basis, the chief executive was always part of that process, and was grateful for it, as it enabled problems to be nipped in the bud before they became serious, and it ensured real partnership between the employee at every level and those managing with them to ensure that corporate governance maximised its potential, addressed problems rapidly, but, more to the point, supported people to grow, to develop, to operate effectively, with real delegated powers, but accountable in the right way to their colleagues and peers and those working with them at every level. 

I'm very surprised and very disappointed that Members may not grasp that this system is essential to the effective working of any organisation, and that not to have it is to constrain the performance of that organisation, no matter how good the people within it might be.

Dad-dawelu. Iawn. Wel, cyn cael fy ethol i'r Senedd, treuliais dros ddau ddegawd yn rheoli timau o bobl o fewn strwythurau rheoli perfformiad. Roedd hyn yn hynod o ysgogol iddyn nhw. Fe wnaeth fy helpu i yn fawr, fel rhywun a oedd yn eu rheoli o'r tu ôl, i gydnabod nad oedd gen i'r holl ddoethineb na phŵer, ond y gallem ni, gyda'n gilydd, wireddu cryfderau pawb er budd ein gilydd ac yn unol â'n nodau corfforaethol cyffredin. Dyna sut y mae'r sefydliadau gorau ym mhob sector yn gweithio. Mae er budd yr holl weithwyr. Ac yn fy sefydliad i, fel ym mron pob sefydliad arall y gwnes i ddod i gysylltiad ag ef, gan gynnwys pan oeddwn i'n aelod gwirfoddol o fwrdd sefydliadau allanol ar sail ddi-dâl, roedd y prif weithredwr bob amser yn rhan o'r broses honno, ac yn ddiolchgar amdani, gan ei bod yn galluogi problemau i gael eu datrys cyn iddyn nhw fod yn ddifrifol, ac yn sicrhau partneriaeth wirioneddol rhwng y cyflogai ar bob lefel a'r rhai hynny a oedd yn rheoli gyda nhw i sicrhau bod llywodraethu corfforaethol yn cyflawni ei botensial mwyaf, yn mynd i'r afael â phroblemau yn gyflym, ond, yn fwy perthnasol, yn cynorthwyo pobl i dyfu, datblygu, gweithredu'n effeithiol, â phwerau dirprwyedig gwirioneddol, ond yn atebol yn y ffordd iawn i'w cydweithwyr a'u cymheiriaid a'r rhai hynny a oedd yn gweithio gyda nhw ar bob lefel.

Rwy'n synnu'n fawr ac wedi siomi'n fawr efallai na fydd Aelodau yn deall bod y system hon yn hanfodol i waith effeithiol unrhyw sefydliad, ac mai cyfyngu ar berfformiad y sefydliad hwnnw yw peidio â'i gael, ni waeth pa mor dda y mae'r bobl sydd ynddo.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 119? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, fe wnawn ni bleidleisio ar 119. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, tri yn ymatal, 27 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

The question is to agree amendment 119. Does any Member object? [Objection.] Yes. We will therefore move to a vote on amendment 119. Open the vote. Close the vote. In favour 20, three abstentions and 27 against, and therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 119: O blaid: 20, Yn erbyn: 27, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 119: For: 20, Against: 27, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 80 yw'r gwelliant nesaf, yn enw'r Gweinidog.

Amendment 80 is our next amendment, in the name of the Minister.

Cynigiwyd gwelliant 80 (Julie James).

Amendment 80 (Julie James) moved.

Wedi'i gyflwyno. Felly, oes gwrthwynebiad i welliant 80? [Gwrthwynebiad.] Oes—gwrthwynebiad gan Gareth Bennett. Agor y bleidlais ar welliant 80. Cau'r bleidlais, felly. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant yna wedi ei gymeradwyo.

That's been moved. Any objections to amendment 80? [Objection.] Yes—Gareth Bennett has objected. We will therefore open the vote on amendment 80. Close the vote, therefore. In favour 44, seven abstentions, none against. And therefore the amendment is agreed.

18:45

Gwelliant 80: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 80: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Ac ar hynny, fe gymerwn ni egwyl fer, ac fe wnawn ni sorto unrhyw broblemau technegol allan, ac fe gaiff Aelodau rhyw gymaint o amser. Fe wnawn ni geisio ailgychwyn mewn 20 munud, tua 7.05 p.m.. Diolch, bawb.

And at that point, we will take a short break. We will sort out any technical problems, and Members will have some time. We will try and recommence in about 20 minutes, at around 7.05 p.m.. Thank you.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:45.

Plenary was suspended at 18:45.

19:05

Ailymgynullodd y Senedd am 19:09, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 19:09, with the Llywydd in the Chair.

Grŵp 8: Cydraddoldeb ac amrywiaeth a rhannu swydd (Gwelliannau 161, 178, 179, 162, 163, 160, 172, 174)
Group 8: Equality and diversity and job sharing (Amendments 161, 178, 179, 162, 163, 160, 172, 174)

Iawn, dyma ni'n cyrraedd grŵp 8. Grŵp 8 yw'r gwelliannau sy'n ymwneud â chydraddoldeb ac amrywiaeth a rhannu swydd. Gwelliant 161 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Rwy'n galw ar Delyth Jewell i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Delyth Jewell.

That brings us to group 8 and the amendments relate to equality and diversity and job sharing. Amendment 161 is the lead amendment in the group. I call on Delyth Jewell to move the lead amendment and to speak to the other amendments in the group. Delyth Jewell.

19:10

Cynigiwyd gwelliant 161 (Delyth Jewell).

Amendment 161 (Delyth Jewell).

Diolch, Llywydd. I speak to all the amendments in this group, which have been tabled following discussions with external organisations, who, like myself, are continually disappointed at the lack of diversity in local government. At Stage 2 I tabled a number of probing amendments on equality and diversity, and I hope the Minister will work with us on this agenda, regardless of how this vote goes.

Turning to a specific amendment, and of course some of them are consequential to the main ones, amendment 162 would allow job sharing for councillors. Job sharing arrangements are crucial in making any role more accessible and we do hope to see some movement on this in the near future.

Amendment 163 would require registered political parties to provide information on the diversity of its candidates according to protected characteristics. The truth is, we all have a responsibility to improve diversity in public life and a small requirement to publish information, which is all this amendment does, may be a positive contribution to this important aim.

Amendment 172 would require local authorities to update their strategic equality plans. Many, of course, already do review and update those plans, but this amendment would ensure that those that do not see it as a priority would do so.

Again, I reiterate that I hope the Minister agrees that these and a number of amendments that I tabled at Stage 2 illustrate the extent to which we should be updating local government, its practices and competition, and I hope we can continue this debate again regardless of how the vote goes, although I do hope very much that Members will support the amendment. Diolch yn fawr.

Diolch, Llywydd. Rwy'n siarad am yr holl welliannau yn y grŵp hwn, sydd wedi eu cyflwyno yn dilyn trafodaethau gyda sefydliadau allanol, sydd, fel minnau, yn wastadol siomedig o ran y diffyg amrywiaeth mewn llywodraeth leol. Yng Nghyfnod 2 cyflwynais nifer o welliannau treiddgar ar gydraddoldeb ac amrywiaeth, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gweithio gyda ni ar yr agenda hon, ni waeth sut aiff y bleidlais hon.

Gan droi at welliant penodol, ac wrth gwrs mae rhai ohonyn nhw yn ganlyniadol i'r prif rai, byddai gwelliant 162 yn caniatáu i gynghorwyr rannu swyddi. Mae trefniadau rhannu swyddi yn hollbwysig i wneud unrhyw swydd yn fwy hygyrch ac rydym yn gobeithio gweld rhywfaint o symud ar hyn yn y dyfodol agos.

Byddai gwelliant 163 yn ei gwneud yn ofynnol i bleidiau gwleidyddol cofrestredig ddarparu gwybodaeth am amrywiaeth eu hymgeiswyr yn ôl nodweddion gwarchodedig. Y gwir amdani yw bod gan bob un ohonom ni gyfrifoldeb i wella amrywiaeth mewn bywyd cyhoeddus a gall gofyniad bach i gyhoeddi gwybodaeth, sef y cyfan y mae'r gwelliant hwn yn ei wneud, fod yn gyfraniad cadarnhaol i'r nod pwysig hwn.

Byddai gwelliant 172 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol ddiweddaru eu cynlluniau cydraddoldeb strategol. Mae llawer ohonyn nhw, wrth gwrs, eisoes yn adolygu ac yn diweddaru'r cynlluniau hynny, ond byddai'r gwelliant hwn yn sicrhau y byddai'r rhai nad ydyn nhw'n ei ystyried yn flaenoriaeth yn gwneud hynny.

Unwaith eto, rwyf yn ailadrodd fy mod yn gobeithio y bydd y Gweinidog yn cytuno bod y rhain a nifer o welliannau a gyflwynais yng Nghyfnod 2 yn dangos i ba raddau y dylem ni fod yn diweddaru llywodraeth leol, ei harferion a chystadleuaeth, a gobeithio y gallwn ni barhau â'r ddadl hon eto ni waeth beth fydd canlyniad y bleidlais, ond rwy'n gobeithio yn fawr iawn y bydd yr Aelodau yn cefnogi'r gwelliant. Diolch yn fawr.

Amendments 178 and 179 would remove the limit on the number of executive members in cases where one or more councillors are elected or appointed to the executive in a shared office. I understand the principle that underpins that this amendment, and it's one of promoting greater diversity, but unfortunately the amendment does not consider the potential implications of such an approach. During the development of the Bill, though consideration was given to whether the limit of 10 should be completely removed, it was felt that there was still a need to limit the overall size of the cabinet to ensure that the number of councillors included within it did not result in the cabinet having too much weight within the council as a whole.

This is especially true in smaller councils, and we have a number of councils with around 30 members. In order to ensure that there is capacity for appropriate levels of scrutiny of the executive, the balance needs to be maintained and this is where the numbers matter. Let’s consider a scenario where each executive post is held on a job-share basis. In some councils, this could lead to a very small number of members being available to fill vital scrutiny roles.

We have acknowledged the need to increase the number of individuals that can be in the executive to accommodate job sharing. I do believe it's important to pause and see how this operates in practice before considering further changes to the provision. I therefore call on Members to reject amendments 178 and 179, and also amendment 161, which is consequential to these amendments.

Amendment 162 introduces provision to enable two or more people to jointly stand for election to a single council seat. I am very supportive indeed of measures designed to increase diversity in local democracy. However, I do not think we could proceed with a change of this magnitude without consulting extensively with the electorate to determine whether they support it, and in order to do so, we will need to be clear about the questions that will need to be answered.

This will mean a thorough examination of all aspects of the process, from selecting a candidate, their nomination, their election, to the way in which they would perform their role as an elected representative. The current body of elections and local government administration legislation would need to be examined in some detail. For example, would job-share partners have to be from the same party? What if one of the job-share partners left the party that they stood for? What would happen is electors were happy with the performance of one job-sharer but not with the other? What if a leader wanted to include one of the job sharers in the executive but not the other? And what if one of the job sharers is suspended for misconduct?

That is why I committed to undertake work in this area as part of phase 2 of our diversity in democracy programme. The work will be undertaken during next year and, as such, I recommend Members reject amendment 162 and also amendments 160 and 174, which are consequential to it.

Turning to amendment 163, which seeks to require political parties to publish information relating to the diversity of candidates standing in local government elections, the proposed provision would also enable Welsh Ministers to specify a range of matters, such as descriptions of information to be published, the timing and manner of publication, and descriptions of the political parties to which the duty would apply.

This amendment reflects a long-standing debate about the need to have greater information about the range of people standing for election. The rationale for data collection is that the more information we have, the more we are able to measure whether the support and interventions put in place are effective in increasing diversity within local democracy.

In response to the report of the ELGC committee on diversity in local government, I agreed to assess the effectiveness of the provisions in the Local Government (Wales) Measure 2011 in relation to the candidates and elected members survey, which has been undertaken after every local government election in Wales since 2012. Section 1 of the 2011 Measure already requires each principal council in Wales to conduct a survey of both successful and unsuccessful candidates. The form of the survey, its questions and the manner of collating the information are all prescribed in regulations made by the Welsh Ministers. The prescribed questions include gender, sexual orientation, language, race, age, disability, religion or belief. Unlike the proposals in amendment 163, the survey has the benefit of covering independent members as well as those representing political parties. This is a particularly important issue, given the level of independent representation across Wales.

Local authorities must ensure that individuals are able to provide the information anonymously. However, these individuals are under no obligation to respond, which raises an important truth about collecting this data. We can put in place any number of arrangements, but we cannot, and should not, require individuals to provide what is, in some cases, sensitive data. This could actually put people off standing for election and itself become a barrier to diversity. We will be reviewing the current arrangements around the local election survey as part of phase 2 of our Diversity in Democracy programme. As part of this work we will be able to consider what changes, if any, could be made to improve data collection in this area, and we will be taking forward this work next year. Therefore, while supporting the spirit behind these amendments, I’m afraid I will not be supporting them today.

Turning to amendment 172. The second part of the amendment is unnecessary; a new authority established by merger or restructuring regulations under Part 7 of the Bill will assume the full range of functions and duties of a local authority on the transfer date. It will thus be a public body as defined in the Equality Act 2010. As such, each new council will be automatically subject to the public sector equality duty of the 2010 Act, will have to publish its equality objectives, and will—the date in regulation 14 of the 2011 regulations notwithstanding—have to make a strategic equality plan. The appropriate vehicle for specifying a date by which the SEP must be made would be in the merger or restructuring regulations that establish the new authority.

I consider it likely that we may actually want the new authority to make its SEP sooner than the 12 months suggested. So, we could make it a function of the shadow council and direct the relevant transition committee to undertake preparatory work, so it could be in place on the transfer date or very soon afterwards. A reporting requirement for all Welsh public authorities to remake or revise their SEP every 10 years is also unnecessary. There is an intrinsic link between a public authority's SEP and its equality objectives, with a public authority required to review its equality objectives at least every four years. It would be very difficult for an authority to be compliant with the 2011 regulations overall if it did not revise its SEP in the wake of reviewing its equality objectives. As such, in practice, public authorities revise their SEPs every four years, and imposing a statutory duty to revise or remake every 10 years would just add to the monitoring and reporting burdens. Accordingly, I'm sorry to say that I recommend that Members do not support amendment 172. Diolch.

Byddai gwelliannau 178 a 179 yn dileu'r cyfyngiad ar nifer yr aelodau gweithredol mewn achosion lle caiff un neu fwy o gynghorwyr eu hethol neu eu penodi i'r weithrediaeth mewn swydd a rennir. Rwy'n deall yr egwyddor sy'n sail i'r gwelliant hwn, ac mae'n un sy'n hybu mwy o amrywiaeth, ond yn anffodus nid yw'r gwelliant yn ystyried goblygiadau posibl dull gweithredu o'r fath. Yn ystod datblygiad y Bil, er y rhoddwyd ystyriaeth i ba un a ddylid dileu'r cyfyngiad o 10 yn llwyr, y teimlad oedd bod angen cyfyngu ar faint cyffredinol y cabinet o hyd i sicrhau na fyddai nifer y cynghorwyr a oedd wedi eu cynnwys ynddo yn golygu bod gan y cabinet ormod o rym o fewn y cyngor yn ei gyfanrwydd.

Mae hyn yn arbennig o wir mewn cynghorau llai, ac mae gennym ni nifer o gynghorau sydd ag oddeutu 30 o aelodau. Er mwyn sicrhau bod digon o gapasiti ar gyfer lefelau priodol o graffu ar y weithrediaeth, mae angen cynnal y cydbwysedd a dyma ble mae'r niferoedd yn bwysig. Gadewch i ni ystyried sefyllfa lle mae pob swydd weithredol yn cael ei dal ar sail rhannu swydd. Mewn rhai cynghorau, gallai hyn arwain at nifer fach iawn o aelodau a fyddai ar gael i lenwi swyddogaethau craffu hanfodol.

Rydym ni wedi cydnabod yr angen i gynyddu nifer yr unigolion a gaiff fod yn y weithrediaeth i ddarparu ar gyfer rhannu swyddi. Rwy'n credu ei bod yn bwysig oedi a gweld sut mae hyn yn gweithredu yn ymarferol cyn ystyried rhagor o newidiadau i'r ddarpariaeth. Rwy'n galw felly ar yr Aelodau i wrthod gwelliannau 178 a 179, a hefyd gwelliant 161, sy'n ganlyniadol i'r gwelliannau hyn.

Mae gwelliant 162 yn cyflwyno darpariaeth i alluogi dau neu fwy o bobl i sefyll ar y cyd i gael eu hethol i un sedd cyngor. Rwy'n gefnogol iawn yn wir o fesurau sydd â'r bwriad o gynyddu amrywiaeth mewn democratiaeth leol. Fodd bynnag, nid wyf i'n credu y gallem ni fwrw ymlaen â newid mor fawr â hyn heb ymgynghori yn helaeth â'r etholwyr i gael gwybod pa un a ydyn nhw'n ei gefnogi, ac er mwyn gwneud hynny, bydd angen i ni fod yn glir ynghylch y cwestiynau y bydd angen eu hateb.

Bydd hyn yn golygu archwiliad trylwyr o bob agwedd ar y broses, o ddewis ymgeisydd, ei enwebu, ei ethol, i'r modd y byddai yn cyflawni ei swyddogaeth fel cynrychiolydd etholedig. Byddai angen archwilio'r corff presennol o etholiadau a deddfwriaeth gweinyddu llywodraeth leol yn eithaf manwl. Er enghraifft, a fyddai'n rhaid i bartneriaid rhannu swydd fod o'r un blaid? Beth pe byddai un o'r partneriaid rhannu swydd yn gadael y blaid yr oedd wedi sefyll drosti? Beth fyddai'n digwydd pe byddai etholwyr yn hapus â pherfformiad un rhannwr swydd ond nid â'r llall? Beth pe byddai arweinydd yn dymuno cynnwys un o'r rhai sy'n rhannu swydd yn y weithrediaeth ond nid y llall? A beth pe byddai un o'r rhanwyr swydd yn cael ei atal am gamymddwyn?

Dyna pam yr ymrwymais i ymgymryd â gwaith yn y maes hwn yn rhan o gam 2 ein rhaglen amrywiaeth mewn democratiaeth. Bydd y gwaith yn cael ei wneud yn ystod y flwyddyn nesaf ac, o'r herwydd, rwy'n argymell y dylai Aelodau wrthod gwelliant 162 a hefyd gwelliannau 160 a 174, sy'n ganlyniadol iddo.

Gan droi at welliant 163, sy'n ceisio ei gwneud yn ofynnol i bleidiau gwleidyddol gyhoeddi gwybodaeth sy'n ymwneud ag amrywiaeth yr ymgeiswyr sy'n sefyll mewn etholiadau llywodraeth leol, byddai'r ddarpariaeth arfaethedig hefyd yn galluogi Gweinidogion Cymru i bennu ystod o faterion, megis disgrifiadau o wybodaeth i'w cyhoeddi, amseriad a dull y cyhoeddi, a disgrifiadau o'r pleidiau gwleidyddol y byddai'r ddyletswydd yn berthnasol iddynt.

Mae'r gwelliant hwn yn adlewyrchu dadl hirsefydlog am yr angen i gael mwy o wybodaeth am yr ystod o bobl sy'n sefyll i gael eu hethol. Y rhesymeg dros gasglu data yw po fwyaf o wybodaeth sydd gennym ni, y mwyaf y gallwn ni fesur pa un a yw'r cymorth a'r ymyraethau a roddwyd ar waith yn effeithiol o ran cynyddu amrywiaeth o fewn democratiaeth leol.

Mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar amrywiaeth mewn llywodraeth leol, cytunais i asesu effeithiolrwydd y darpariaethau ym Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 yn gysylltiedig â'r arolwg ymgeiswyr ac aelodau etholedig, sydd wedi'i gynnal ar ôl pob etholiad llywodraeth leol yng Nghymru ers 2012. Mae Adran 1 o Fesur 2011 eisoes yn ei gwneud yn ofynnol i bob prif gyngor yng Nghymru gynnal arolwg o ymgeiswyr llwyddiannus ac aflwyddiannus. Mae ffurf yr arolwg, ei gwestiynau a'r dull o goladu'r wybodaeth i gyd wedi eu rhagnodi mewn rheoliadau a wnaed gan Weinidogion Cymru. Mae'r cwestiynau rhagnodedig yn cynnwys rhyw, cyfeiriadedd rhywiol, iaith, hil, oedran, anabledd, crefydd neu gred. Yn wahanol i'r cynigion yng ngwelliant 163, mae gan yr arolwg y fantais o gynnwys aelodau annibynnol yn ogystal â'r rhai hynny sy'n cynrychioli pleidiau gwleidyddol. Mae hwn yn fater arbennig o bwysig, o ystyried lefel y gynrychiolaeth annibynnol ledled Cymru.

Mae'n rhaid i awdurdodau lleol sicrhau bod unigolion yn gallu darparu'r wybodaeth yn ddienw. Fodd bynnag, nid oes rheidrwydd ar yr unigolion hyn i ymateb, sy'n codi gwirionedd pwysig am gasglu'r data hyn. Gallwn roi unrhyw nifer o drefniadau ar waith, ond ni allwn, ac ni ddylem, ei gwneud yn ofynnol i unigolion ddarparu'r hyn sydd, mewn rhai achosion, yn ddata sensitif. Gallai hyn mewn gwirionedd olygu na fydd pobl yn fodlon sefyll etholiad a'i fod yn dod yn rhwystr i amrywiaeth. Byddwn yn adolygu'r trefniadau presennol ar gyfer yr arolwg etholiadau lleol yn rhan o gam 2 ein rhaglen Amrywiaeth mewn Democratiaeth. Yn rhan o'r gwaith hwn, byddwn ni'n gallu ystyried pa newidiadau, os o gwbl, y gellid eu gwneud i wella'r broses o gasglu data yn y maes hwn, a byddwn yn bwrw ymlaen â'r gwaith hwn y flwyddyn nesaf. Felly, er fy mod yn cefnogi'r meddylfryd y tu ôl i'r gwelliannau hyn, mae arnaf ofn na fyddaf yn eu cefnogi heddiw.

Gan droi at welliant 172. Mae ail ran y gwelliant yn ddiangen; bydd awdurdod newydd a sefydlir drwy reoliadau uno neu ailstrwythuro o dan Ran 7 y Bil yn ymgymryd ag ystod lawn o swyddogaethau a dyletswyddau awdurdod lleol ar y dyddiad trosglwyddo. Bydd felly yn gorff cyhoeddus fel y'i diffinnir yn Neddf Cydraddoldeb 2010. Fel y cyfryw, bydd pob cyngor newydd yn ddarostyngedig yn awtomatig i ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus yn Neddf 2010, bydd yn rhaid iddo gyhoeddi ei amcanion cydraddoldeb, a bydd yn rhaid iddo wneud cynllun cydraddoldeb strategol—er gwaethaf y dyddiad yn rheoliad 14 o reoliadau 2011. Byddai'r cyfrwng priodol ar gyfer pennu dyddiad erbyn pryd y mae'n rhaid gwneud y cynllun cydraddoldeb strategol yn y rheoliadau uno neu ailstrwythuro sy'n sefydlu'r awdurdod newydd.

Rwy'n credu ei bod yn debygol y byddwn ni yn dymuno i'r awdurdod newydd wneud ei gynllun cydraddoldeb strategol yn gynharach na'r 12 mis a awgrymwyd. Felly, gallem ni ei wneud yn un o swyddogaethau'r cyngor cysgodol a chyfarwyddo'r pwyllgor pontio perthnasol i wneud gwaith paratoi, er mwyn iddo allu bod ar waith ar y dyddiad trosglwyddo neu'n fuan iawn wedyn. Mae gofyniad adrodd i bob awdurdod cyhoeddus yng Nghymru ailwneud neu adolygu eu cynllun cydraddoldeb strategol bob 10 mlynedd hefyd yn ddiangen. Mae cysylltiad cynhenid rhwng cynllun cydraddoldeb strategol awdurdod cyhoeddus a'i amcanion cydraddoldeb, ac mae'n ofynnol i awdurdod cyhoeddus adolygu ei amcanion cydraddoldeb o leiaf bob pedair blynedd. Byddai'n anodd iawn i awdurdod gydymffurfio â rheoliadau 2011 yn gyffredinol pe na byddai'n adolygu ei gynllun cydraddoldeb strategol yn sgil adolygu ei amcanion cydraddoldeb. Fel y cyfryw, yn ymarferol, mae awdurdodau cyhoeddus yn adolygu eu cynlluniau cydraddoldeb strategol bob pedair blynedd, a byddai gosod dyletswydd statudol i adolygu neu ailwneud bob 10 mlynedd ddim ond yn ychwanegu at y beichiau monitro ac adrodd. Yn unol â hynny, mae'n ddrwg gen i ddweud fy mod i'n argymell na ddylai'r Aelodau cefnogi gwelliant 172. Diolch.

19:15

Diolch i'r Gweinidog. Dwi'n cymryd y pwyntiau am y pethau a all ddigwydd fel canlyniad i'r gwelliannau sydd yn anfwriadol. Dwi yn croesawu rhai o'r pethau mae'r Gweinidog yn eu dweud, ond oherwydd pa mor bwysig yw'r egwyddorion hyn, byddwn ni yn gwthio'r gwelliannau yma i bleidlais. Diolch.

I thank the Minister. I take those points on those things that could happen as an unintended consequence of the amendments. I do welcome some of the Minister's comments, but because of the importance of these principles, we will push them to a vote. Thank you.

Y cwestiwn yw, felly: a ddylid derbyn gwelliant 161? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 161. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 12 yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

The question is to agree amendment 161. Does any Member object? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 161. Close the vote. In favour nine, 12 abstentions, 30 against. Therefore, the amendment is not agreed.

19:20

Gwelliant 161: O blaid: 9, Yn erbyn: 30, Ymatal: 12

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 161: For: 9, Against: 30, Abstain: 12

Amendment has been rejected

Gwelliant 178. Delyth Jewell, ydych chi'n symud y gwelliant?

Amendment 178. Delyth Jewell, do you wish to move the amendment?

Cynigiwyd gwelliant 178 (Delyth Jewell).

Amendment 178 (Delyth Jewell) moved.

[Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad i'r gwelliant, felly pleidlais ar welliant 178. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 13 yn ymatal, 29 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 178 wedi'i wrthod.

[Objection.] There is an objection to the amendment, so we will vote on amendment 178. Open the vote. Close the vote. In favour nine, 13 abstentions, 29 against. Therefore, amendment 178 is not agreed.

Gwelliant 178: O blaid: 9, Yn erbyn: 29, Ymatal: 13

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 178: For: 9, Against: 29, Abstain: 13

Amendment has been rejected

Gwelliant 179, yn enw Delyth Jewell. Ydy e'n cael ei gynnig?

Amendment 179, in the name of Delyth Jewell. Is it moved?

Cynigiwyd gwelliant 179 (Delyth Jewell).

Amendment 179 (Delyth Jewell) moved.

Ydy. Oes rhywun yn erbyn? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 179. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 13 yn ymatal, 29 yn erbyn. Gwelliant 179 wedi'i wrthod. 

Yes, it is. Any objections? [Objection.] Yes. Therefore, I will open the vote on amendment 179. Close the vote. In favour nine, 13 abstentions, 29 against. Therefore, amendment 179 is not agreed.

Gwelliant 179: O blaid: 9, Yn erbyn: 29, Ymatal: 13

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 179: For: 9, Against: 29, Abstain: 13

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 162 (Delyth Jewell).

Amendment 162 (Delyth Jewell) moved.

Gwelliant 162 yn enw Delyth Jewell yn cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 162. Cau'r bleidlais. O blaid naw, pump yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 162 wedi'i wrthod.

Amendment 162 in the name of Delyth Jewell is moved. Any objections? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 162. Close the vote. In favour nine, five abstentions, 37 against. Therefore amendment 162 is not agreed.

Gwelliant 162: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 162: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 75 (Julie James).

Amendment 75 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 75? [Gwrthwynebiad.] Oes, gan Gareth Bennett. Agor y bleidlais ar welliant 75. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, un yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo.

Any objections to amendment 75? [Objection.] Yes, from Gareth Bennett. Open the vote on amendment 75. Close the vote. In favour 44, six abstentions, one against. Therefore, the amendment is agreed.

Gwelliant 75: O blaid: 44, Yn erbyn: 1, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 75: For: 44, Against: 1, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 163 (Delyth Jewell).

Amendment 163 (Delyth Jewell) moved.

Mae'n cael ei symud. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 163. Cau'r bleidlais. O blaid 17, tri yn ymatal, 31 yn erbyn. Gwelliant 163 wedi ei wrthod.

It's moved. Any objections? [Objection.] Yes. I'll therefore open the vote on amendment 163. Close the vote. In favour 17, three abstentions, 31 against. Amendment 163 is not agreed.

Gwelliant 163: O blaid: 17, Yn erbyn: 31, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 163: For: 17, Against: 31, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 160 (Delyth Jewell).

Amendment 160 (Delyth Jewell) moved.

Mae'n cael ei symud. Ydy e'n cael ei wrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu. Agor y bleidlais ar welliant 160. Cau'r bleidlais. O blaid naw, pump yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 160 wedi ei wrthod.

That's moved. Any objections? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 160. Close the vote. In favour nine, five abstentions, 37 against. Therefore, amendment 160 is not agreed.

Gwelliant 160: O blaid: 9, Yn erbyn: 37, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 160: For: 9, Against: 37, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Grŵp 9: Cyd-bwyllgorau corfforedig—pan na fo cais wedi ei wneud (Gwelliannau 164, 120, 121, 122, 125, 126, 167, 127, 128, 129, 130, 131, 133, 135, 173, 175)
Group 9: Corporate joint committees—where no request has been made (Amendments 164, 120, 121, 122, 125, 126, 167, 127, 128, 129, 130, 131, 133, 135, 173, 175)

Grŵp 9 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp hynny yn ymwneud â chyd-bwyllgorau corfforedig pan na fo cais wedi ei wneud. Gwelliant 164 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Delyth Jewell i gyflwyno'r gwelliant hynny a'r grŵp.

Group 9 is the next group of amendments. The amendments relate to corporate joint committees when no request has been made. Amendment 164 is the lead amendment, and I call on Delyth Jewell to move that amendment and the other amendments in the group.

Cynigiwyd gwelliant 164 (Delyth Jewell).

Amendment 164 (Delyth Jewell) moved.

Diolch, Llywydd. We wanted to table amendments to remove the power of the Minister to force local authorities into corporate joint committees. Some of those amendments have been tabled by Mark Isherwood, so ours are consequential amendments to those, but tabled with that same policy intention and, of course, drafted by the legal services here. This reflects our position as a party that local authorities should not be forced into CJCs. We believe that such a power would go too far in giving ministerial power to rewrite the regional footprint of government in Wales without the level of scrutiny that we would like to see. At Stage 2, the Minister said that this is a very limited power restricted to areas where regional working arrangements already exist in legislation or in practice. However, whilst we accept that clarification, we do believe that it should be possible for a local authority to remove itself from these arrangements without being forced into them. And therefore, we will be supporting our and Mark Isherwood's amendments in this section. Diolch.

Diolch, Llywydd. Roeddem ni'n awyddus i gyflwyno gwelliannau i ddileu pŵer y Gweinidog i orfodi awdurdodau lleol i ffurfio cyd-bwyllgorau corfforedig. Mae rhai o'r gwelliannau hynny wedi eu cyflwyno gan Mark Isherwood, felly mae ein gwelliannau ni yn welliannau canlyniadol i'r rhai hynny, ond fe'u cyflwynwyd gyda'r un bwriad polisi ac, wrth gwrs, maen nhw wedi'u drafftio gan y gwasanaethau cyfreithiol yn y fan yma. Mae hyn yn adlewyrchu ein safbwynt fel plaid na ddylid gorfodi awdurdodau lleol i ffurfio cyd-bwyllgorau corfforedig. Rydym ni o'r farn y byddai pŵer o'r fath yn mynd yn rhy bell i roi pŵer gweinidogol i ailysgrifennu ôl troed rhanbarthol llywodraeth yng Nghymru heb y lefel o graffu yr hoffem ni ei gweld. Yng Nghyfnod 2, dywedodd y Gweinidog fod hwn yn bŵer cyfyngedig iawn sydd wedi ei gyfyngu i feysydd lle mae trefniadau gweithio rhanbarthol eisoes yn bodoli mewn deddfwriaeth neu mewn ymarfer. Fodd bynnag, er ein bod yn derbyn yr eglurhad hwnnw, rydym ni'n credu y dylai fod yn bosibl i awdurdod lleol dynnu ei hun allan o'r trefniadau hyn heb gael ei orfodi i mewn iddynt. Ac felly, byddwn ni'n cefnogi ein gwelliannau ni a gwelliannau Mark Isherwood yn yr adran hon. Diolch.

19:25

Amendments 120, 121, 122, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 133 and 135 remove provisions that allow Welsh Ministers to mandate the creation of corporate joint committees where no request has been made, as we just heard from our Plaid Cymru colleague.

During Stage 1 proceedings, concerns were raised by a number of stakeholders regarding this issue. For example, the Welsh Local Government Association resolved to note that it has fundamental concerns over the principle of mandation, which is seen as undermining local democracy. Furthermore, the society of local authority chief officers suggested that the mandating of corporate joint committees would be 'counterproductive', and questioned whether a mandated footprint was required to ensure efficiencies.

During Stage 2, the Minister said that corporate joint committees are very much a vehicle for local government and that it is for local government to decide how they manage and organise their regional arrangements and collaborations. However, the ability for Welsh Ministers to mandate the creation of corporate joint committees undermines this argument, and the concerns of stakeholders that have been raised throughout the scrutiny of the Bill have not been addressed. Given their role in terms of regional infrastructure and economic development, the ability to allow Welsh Ministers to mandate the creation of corporate joint committees also undermines the internal devolution and local partnership working established in areas by bodies such as the North Wales Economic Ambition Board—as you know, a coalition involving both Governments, all six north Wales councils, business and academia.

Our amendments therefore remove provisions that allow Welsh Ministers to mandate the creation of corporate joint committees where no request has been made. Diolch.

Mae gwelliannau 120, 121, 122, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 133 a 135 yn dileu darpariaethau sy'n caniatáu i Weinidogion Cymru orfodi creu cyd-bwyllgorau corfforedig pan nad oes cais wedi'i wneud, fel yr ydym newydd ei glywed gan ein cyd-Aelod ym Mhlaid Cymru.

Yn ystod trafodion Cyfnod 1, codwyd pryderon gan nifer o randdeiliaid ynglŷn â'r mater hwn. Er enghraifft, penderfynodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru nodi bod ganddi bryderon sylfaenol ynghylch yr egwyddor o orfodi, yr ystyrir ei bod yn tanseilio democratiaeth leol. Hefyd, awgrymodd cymdeithas prif swyddogion awdurdodau lleol y byddai mandadu cyd-bwyllgorau corfforedig yn 'wrthgynhyrchiol', gan gwestiynu a oedd angen ôl troed gorfodol i sicrhau arbedion effeithlonrwydd.

Yn ystod Cyfnod 2, dywedodd y Gweinidog bod cyd-bwyllgorau corfforedig yn gyfrwng i lywodraeth leol i raddau helaeth ac mai mater i lywodraeth leol yw penderfynu sut y maen nhw'n rheoli ac yn trefnu eu trefniadau a'u cydweithrediadau rhanbarthol. Fodd bynnag, mae'r gallu i Weinidogion Cymru orfodi creu cyd-bwyllgorau corfforedig yn tanseilio'r ddadl hon, ac nid yw pryderon rhanddeiliaid a godwyd drwy gydol y gwaith craffu ar y Bil wedi cael sylw. O ystyried eu swyddogaeth o ran seilwaith rhanbarthol a datblygu economaidd, mae'r gallu i ganiatáu i Weinidogion Cymru orfodi creu cyd-bwyllgorau corfforedig hefyd yn tanseilio'r datganoli mewnol a'r gwaith partneriaeth lleol a sefydlwyd mewn ardaloedd gan gyrff megis Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru—fel y gwyddoch, clymblaid sy'n cynnwys y ddwy Lywodraeth, pob un o'r chwe chyngor yn y gogledd, busnes a'r byd academaidd.

Mae ein gwelliannau ni, felly, yn dileu darpariaethau sy'n caniatáu i Weinidogion Cymru orfodi creu cyd-bwyllgorau corfforedig pan nad oes cais wedi'i wneud. Diolch.

I'm afraid I reject all the amendments in this group—that is, amendments 120 to 131, 133, 135, 164, 167, 173 and 175. I do not intend to speak to each amendment in turn, but to address the principle that I consider underpins these amendments as a whole, that principle being the powers of Welsh Ministers to establish corporate joint committees where no request has been made by local government.

Members will have heard me talking about the establishment of corporate joint committees on a number of occasions and this model is one that I have been working with local government to develop since I took up this office. I do not agree with the proposal that sections 73 and 74 be removed; I see this as a key element of these provisions. My ambition in creating corporate joint committees was not only to provide an enhanced vehicle for local government collaboration, with the benefits of being able to employ staff and hold budgets, but also to enable the use of a single consistent vehicle for this collaboration, rather than separate arrangements for different functions. I believe that this ambition is shared by local government.

My aim is to rationalise provision that already existed in legislation in relation to single-purpose collaborations, such as joint transport authorities and strategic planning panels, into a single regional arrangement that can look at these connected functions holistically. In order to achieve this, it is important that Welsh Ministers have the ability to create corporate joint committees to replace these existing legislative structures. I have been clear that this is a very limited power, restricted to areas where regional working arrangements already exist in legislation or in practice. These are areas where there is consensus that working at this scale makes sense, aligning economic development, transport and land use planning approaches to develop successful regional economies and encourage local growth. On this basis, I therefore strongly urge Members reject all amendments in this group. Diolch.

Mae arnaf i ofn fy mod yn gwrthod yr holl welliannau yn y grŵp hwn—hynny yw, gwelliannau 120 i 131, 133, 135, 164, 167, 173 ac 175. Nid wyf yn bwriadu siarad am bob gwelliant yn ei dro, ond fe wnaf sôn am yr egwyddor sydd, yn fy marn i, yn sail i'r gwelliannau hyn, sef yr egwyddor honno o bwerau Gweinidogion Cymru i sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig pan nad oes cais wedi'i wneud gan lywodraeth leol.

Bydd yr Aelodau wedi fy nghlywed i'n sôn am sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig droeon ac mae'r model hwn yn un yr wyf i wedi bod yn gweithio gyda llywodraeth leol i'w ddatblygu ers imi ddechrau yn y swydd hon. Nid wyf yn cytuno â'r cynnig y dylid dileu adrannau 73 a 74; rwy'n credu bod hynny yn elfen allweddol o'r darpariaethau hyn. Fy uchelgais wrth greu cyd-bwyllgorau corfforedig oedd darparu gwell cyfrwng ar gyfer cydweithredu mewn llywodraeth leol, gyda manteision gallu cyflogi staff a dal cyllidebau, ond hefyd i alluogi defnyddio un cyfrwng cyson ar gyfer y cydweithio hwn, yn hytrach na threfniadau ar wahân ar gyfer gwahanol swyddogaethau. Rwy'n credu bod llywodraeth leol yn rhannu'r uchelgais hwn.

Fy nod yw symleiddio darpariaeth a oedd eisoes yn bodoli mewn deddfwriaeth yn gysylltiedig â chydweithrediad un diben, megis cyd-awdurdodau trafnidiaeth a phaneli cynllunio strategol, a'i wneud yn un trefniant rhanbarthol sy'n gallu edrych ar y swyddogaethau cysylltiedig hyn yn gyfannol. Er mwyn cyflawni hyn, mae'n bwysig bod gan Weinidogion Cymru y gallu i greu cyd-bwyllgorau corfforedig i ddisodli'r strwythurau deddfwriaethol presennol hyn. Rwyf wedi bod yn eglur mai pŵer cyfyngedig iawn yw hwn, wedi'i gyfyngu i feysydd lle mae trefniadau gweithio rhanbarthol eisoes yn bodoli mewn deddfwriaeth neu mewn ymarfer. Mae'r rhain yn feysydd lle ceir consensws bod gweithio ar y raddfa hon yn gwneud synnwyr, gan gyfochri dulliau datblygu economaidd, trafnidiaeth a chynllunio defnydd tir i ddatblygu economïau rhanbarthol llwyddiannus ac annog twf lleol. Ar y sail hon, felly, rwy'n annog yr Aelodau'n gryf i wrthod pob gwelliant yn y grŵp hwn. Diolch.

Diolch, Llywydd. Earlier in the debate and at Stage 2, the Minister has made points about unintended consequences that there may be to some amendments, and I had accepted that point. I do accept the Minister's point here that the intention of this limited power to compel local authorities may well be meant to be used in a very limited sense. But, again, I would make the same point to the Minister about unintended consequences that may come about because of this. And because of the draconian and very dramatic and serious implications that this could have, we will be pushing our own amendments to a vote and we will be supporting those tabled in the name of Mark Isherwood, as I said earlier. Diolch.

Diolch, Llywydd. Yn gynharach yn y ddadl ac yng Nghyfnod 2, mae'r Gweinidog wedi gwneud pwyntiau am ganlyniadau anfwriadol a allai fod i rai gwelliannau, ac roeddwn wedi derbyn y pwynt hwnnw. Rwyf yn derbyn pwynt y Gweinidog yn y fan yma ei bod yn ddigon posibl mai bwriad y pŵer cyfyngedig hwn i orfodi awdurdodau lleol yw ei ddefnyddio mewn ystyr gyfyngedig iawn. Ond, unwaith eto, byddwn i'n gwneud yr un pwynt i'r Gweinidog am ganlyniadau anfwriadol a allai ddigwydd oherwydd hyn. Ac oherwydd y goblygiadau llym a sylweddol a difrifol iawn y gallai hyn eu cael, byddwn ni'n gwthio ein gwelliannau ein hunain i bleidlais a byddwn ni'n cefnogi'r rhai a gyflwynwyd yn enw Mark Isherwood, fel y dywedais yn gynharach. Diolch.

19:30

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 164? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Agor y bleidlais, felly, ar welliant 164. O blaid 18, chwech yn ymatal, 26 yn erbyn.

The question is that amendment 164 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will therefore open the vote on amendment 164. In favour 18, six abstentions, 26 against.

Gwelliant 164: O blaid: 18, Yn erbyn: 26, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 164: For: 18, Against: 26, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Grŵp 10: Cyd-bwyllgorau corfforedig—gofynion eraill (Gwelliannau 19, 123, 124, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 132, 134, 149, 76, 150)
Group 10: Corporate joint committees—other requirements (Amendments 19, 123, 124, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 132, 134, 149, 76, 150)

Felly, mae'r grŵp nesaf o welliannau yn ymwnued â chyd-bwyllgorau corfforedig a gofynion eraill. Gwelliant 19 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar y Gweinidog i gyflwyno'r gwelliant a'r grŵp. Gweinidog.

The next group of amendments relates to corporate joint committees—other requirements. Amendment 19 is the lead amendment, and I call on the Minister to move the amendment and to talk to the group. Minister.

Cynigiwyd gwelliant 19 (Julie James).

Amendment 19 (Julie James) moved.

Diolch, Llywydd. Amendment 19 is technical and inserts a definition of 'documents' for the purposes of Part 5 of the Bill. Amendments 31 and 32 are linked to this amendment and refine existing provision to provide that, when making regulations, the Welsh Ministers may make provision requiring principal councils, corporate joint committees and so on to provide documents as well as information.

Amendment 20 provides further clarity as to the range of scenarios in respect of which the existing powers in section 82 can be used to make supplementary provision. Amendment 21 is consequential on this amendment and removes a subsection that has been rendered unnecessary.

Amendments 22 to 30 provide that existing powers to make regulations under this Part in respect of matters relating to the movement of related staff, property, rights and so on may also be used in the event that a function ceases to be exercised by a CJC and is instead exercised by another person.

Finally, in terms of Government amendments in this group, amendment 76 removes a consequential amendment to the Public Services Ombudsman (Wales) Act 2005, which is not needed as the 2005 Act has, in effect, been repealed by the Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019.

Turning to amendments 123 and 124, which relate to the economic well-being function, the economic well-being function will enable those CJCs that have been granted the function, in regulations, to do anything that they consider likely to promote or improve the economic well-being of the area. Principal councils have a wealth of experience in delivering economic functions, including at a regional level, through, for example, the city and growth deals. As part of the shared ambition to rationalise regional arrangements and align key strategic functions at a regional level, I am hoping that regions will transition their current regional arrangements into the CJCs once established. It is not my intention that we start dictating how local government discharges its economic functions through CJCs or any other arrangement. Should it be necessary, CJCs are required, under section 85 of the Bill, to have regard to any guidance that we issue in respect of their operations including their functions. In addition, the Welsh Ministers will also be able to place limitations on the exercise of the economic well-being function through regulations. On this basis, amendments 123 and 124 are not necessary and I do not support them.

Whilst I recognise the intention behind amendments 132 and 134, I ask Members to reject them. The Bill sets out the framework for establishing corporate joint committees. The details of how they will operate, including matters such as those covered by these amendments, will be set out in regulations. As I have indicated in the consultation on the draft establishment regulations, which began in early October, it is my intention to ensure that CJCs are subject, where possible, to the same or similar legislation as is currently applied to local government. For example, through regulations, we would seek to apply the Well-being of Future Generations Act (Wales) 2015 and the public participation duties contained in Part 3 of this Bill. This will provide for the annual reporting and the involvement requirements these amendments are seeking.

I also reject amendments 149 and 150 on the same basis. It is intended to subject CJCs to the performance and governance regime contained in Part 6 of the Bill, along with the provisions of the Public Audit (Wales) Act 2004 and other relevant legislation relating to financial governance. This will provide the assurance sought by these amendments and ensure CJCs have the appropriate governance and financial management arrangements in place, as you would expect of a public body. On this basis, I ask Members to rejects amendments 123, 124, 132, 13, 149 and 150. Diolch, Llywydd.

Diolch, Llywydd. Technegol yw gwelliant 19 ac mae'n mewnosod diffiniad o 'ddogfennau' at ddibenion Rhan 5 y Bil. Mae gwelliannau 31 a 32 yn gysylltiedig â'r gwelliant hwn ac yn mireinio'r ddarpariaeth bresennol i ddarparu, wrth wneud rheoliadau, y caiff Gweinidogion Cymru wneud darpariaeth sy'n ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau, cyd-bwyllgorau corfforedig ac yn y blaen ddarparu dogfennau yn ogystal â gwybodaeth.

Mae gwelliant 20 yn darparu mwy o eglurder ynghylch yr ystod o sefyllfaoedd lle y gellir defnyddio'r pwerau presennol yn adran 82 i wneud darpariaeth atodol. Mae gwelliant 21 yn ganlyniadol i'r gwelliant hwn ac mae'n dileu is-adran sydd wedi'i gwneud yn ddiangen.

Mae gwelliannau 22 i 30 yn darparu y gellir defnyddio pwerau presennol i wneud rheoliadau o dan y Rhan hon yn gysylltiedig â materion sy'n ymwneud â symud staff, eiddo, hawliau cysylltiedig ac yn y blaen hefyd os bydd swyddogaeth yn peidio â chael ei harfer gan gyd-bwyllgor corfforedig ac yn hytrach yn cael ei harfer gan berson arall.

Yn olaf, o ran gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn, mae gwelliant 76 yn dileu diwygiad canlyniadol i Ddeddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2005, nad oes ei angen gan fod Deddf 2005, i bob pwrpas, wedi'i diddymu gan Ddeddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019.

Gan droi at welliannau 123 a 124, sy'n ymwneud â'r swyddogaeth llesiant economaidd, bydd y swyddogaeth llesiant economaidd yn galluogi'r cyd-bwyllgorau corfforedig hynny y mae'r swyddogaeth wedi ei chaniatáu iddynt, mewn rheoliadau, i wneud unrhyw beth sy'n debygol yn eu barn nhw o hybu neu wella llesiant economaidd yr ardal. Mae gan brif gynghorau gyfoeth o brofiad o gyflawni swyddogaethau economaidd, gan gynnwys ar lefel ranbarthol, drwy, er enghraifft, y cytundebau dinas a'r cytundebau twf. Yn rhan o'r uchelgais a rennir i symleiddio trefniadau rhanbarthol a chyfochri swyddogaethau strategol allweddol ar lefel ranbarthol, rwy'n gobeithio y bydd rhanbarthau yn trosglwyddo eu trefniadau rhanbarthol presennol i'r cyd-bwyllgorau corfforedig ar ôl eu sefydlu. Nid yw'n fwriad i gennyf i ddechrau gorchymyn sut y mae llywodraeth leol yn cyflawni ei swyddogaethau economaidd drwy gyd-bwyllgorau corfforedig na thrwy unrhyw drefniant arall. Os bydd angen, mae'n ofynnol i gyd-bwyllgorau corfforedig, o dan adran 85 y Bil, roi sylw i unrhyw ganllawiau a gyhoeddir gennym ni yn gysylltiedig â'u gweithrediadau gan gynnwys eu swyddogaethau. Yn ogystal â hyn, bydd Gweinidogion Cymru hefyd yn gallu gosod cyfyngiadau ar y modd o arfer y swyddogaeth llesiant economaidd drwy reoliadau. Ar y sail hon, nid oes angen gwelliannau 123 a 124 ac nid wyf i'n eu cefnogi.

Er fy mod i'n cydnabod y bwriad y tu ôl i welliannau 132 a 134, rwy'n gofyn i'r Aelodau eu gwrthod. Mae'r Bil yn nodi'r fframwaith ar gyfer sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig. Bydd manylion sut y byddan nhw yn gweithredu, gan gynnwys materion fel y rhai a gwmpesir gan y gwelliannau hyn, yn cael eu nodi mewn rheoliadau. Fel yr wyf i wedi ei nodi yn yr ymgynghoriad ar y rheoliadau sefydlu drafft, a ddechreuodd yn gynnar ym mis Hydref, fy mwriad yw sicrhau bod cyd-bwyllgorau corfforedig yn ddarostyngedig, pan fo'n bosibl, i'r un ddeddfwriaeth neu ddeddfwriaeth debyg ag a gymhwysir ar hyn o bryd i lywodraeth leol. Er enghraifft, drwy reoliadau, byddem yn ceisio cymhwyso Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a'r dyletswyddau cyfranogiad y cyhoedd a gynhwysir yn Rhan 3 y Bil hwn. Bydd hyn yn darparu ar gyfer yr adroddiadau blynyddol a'r gofynion cyfranogiad y mae'r gwelliannau hyn yn eu ceisio.

Rwyf hefyd yn gwrthod gwelliannau 149 a 150 ar yr un sail. Bwriedir i gyd-bwyllgorau corfforedig fod yn ddarostyngedig i'r gyfundrefn perfformiad a llywodraethu a gynhwysir yn Rhan 6 y Bil, ynghyd â darpariaethau Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 a deddfwriaeth berthnasol arall sy'n ymwneud â llywodraethu ariannol. Bydd hyn yn rhoi'r sicrwydd a geisir gan y gwelliannau hyn ac yn sicrhau bod gan gyd-bwyllgorau corfforedig y trefniadau llywodraethu a rheoli ariannol priodol ar waith, fel y byddech yn ei ddisgwyl gan gorff cyhoeddus. Ar y sail hon, gofynnaf i'r Aelodau wrthod gwelliannau 123, 124, 132, 13, 149 a 150. Diolch, Llywydd.

19:35

Well, amendments 123 and 124 seek to insert a duty on Welsh Ministers to make and publish guidance on how a corporate joint committee is to discharge its economic well-being function. These amendments seek to strengthen arrangements for the scrutiny of corporate joint committees to ensure accountability and transparency when they discharge their functions, as well as involving local people and local community-based organisations within the decision-making process. The closer these decisions are to people, the communities and the regions, and the further from centralised control, the better the outcome will be for the people and communities involved.

Amendment 132 requires corporate joint committees to publish an annual report that is to be laid before the Welsh Parliament and the constituent councils that make up the corporate joint committee. The report must outline a number of things, including what the committee has achieved for the area in which it exercises its functions, the committee's medium- and long-term plan of how it proposes to exercise its functions and the committee's arrangements in relation to the management of its financial affairs. These amendments seek to strengthen arrangements for the scrutiny of corporate joint committees, to ensure accountability and transparency and involve local people and community-based organisations.

Amendment 134 seeks to ensure that local people and local community-based organisations are involved within the decision-making processes of corporate joint committees. During Stage 1, stakeholders raised concerns about the lack of provisions for local involvement with corporate joint committees. For example, Community Housing Cymru shared concerns regarding the limited provision for CJC accountability arrangements, which is,

'at odds with the Bill’s commitment’s to enhance access to and participation in local decision making'.

This amendment therefore embeds the principles of involvement and participation within the Bill. Involvement approaches include working with people at earlier stages, helping to identify issues and potential solutions and supporting them to remain involved right throughout design, implementation and evaluation processes.

During Stage 2, the Minister said she would not accept this amendment, as it, she said, 

'is the regulations that will detail how a corporate joint committee should operate.'

She said,

'I therefore think it more appropriate for the issues raised by the amendment to be considered as part of the preparation of the corporate joint committee regulations.'

However, as I said during Stage 2 proceedings,

'We do hear a lot now of positive language from members of all parties about issues such as co-production, community empowerment, citizen engagement, but in reality, it's sparse on the ground'.

As such, this amendment seeks to ensure that principles of co-production are fully embedded on the face of the Bill to require corporate joint committees to actually deliver the involvement of local people and local community-based organisations.

Amendments 149 and 150 have been drafted to reflect concerns of the Auditor General for Wales. These amendments seek to ensure that corporate joint committees are subject to the requirements of the Public Audit (Wales) Act 2004, which is important for public confidence in the use of public money. The Welsh Government intends to make such provision through future regulations. However, the auditor general's office has stated that using that mechanism risks complexity and confusion and that providing for this requirement through the Bill would ensure that local government audit provisions are consolidated into one place to aid interpretation and maintain a well-structured statute book. Once again, these are the bodies we should be taking guidance from, not issuing guidance to, on these specific matters. Thank you. Diolch.

Wel, mae gwelliannau 123 a 124 yn ceisio mewnosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud a chyhoeddi canllawiau ar sut y dylai cyd-bwyllgor corfforedig gyflawni ei swyddogaeth llesiant economaidd. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio cryfhau'r trefniadau ar gyfer craffu ar gyd-bwyllgorau corfforedig er mwyn sicrhau atebolrwydd a thryloywder wrth iddyn nhw gyflawni eu swyddogaethau, yn ogystal â chynnwys pobl leol a sefydliadau lleol sydd wedi ei lleoli yn y gymuned yn y broses o wneud penderfyniadau. Yr agosaf y mae'r penderfyniadau hyn at bobl, y cymunedau a'r rhanbarthau, a'r pellaf o reolaeth ganolog, gorau oll fydd y canlyniad i'r bobl a'r cymunedau dan sylw.

Mae gwelliant 132 yn ei gwneud yn ofynnol i gyd-bwyllgorau corfforedig gyhoeddi adroddiad blynyddol sydd i'w osod gerbron Senedd Cymru a'r cynghorau cyfansoddol sy'n rhan o'r cyd-bwyllgor corfforedig. Mae'n rhaid i'r adroddiad amlinellu nifer o bethau, gan gynnwys yr hyn y mae'r pwyllgor wedi ei gyflawni ar gyfer y maes lle mae'n arfer ei swyddogaethau, cynllun tymor canolig a hirdymor y pwyllgor ar gyfer sut y mae'n bwriadu arfer ei swyddogaethau a threfniadau'r pwyllgor o ran rheoli ei faterion ariannol. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio cryfhau'r trefniadau ar gyfer craffu ar gyd-bwyllgorau corfforedig, sicrhau atebolrwydd a thryloywder a chynnwys pobl leol a sefydliadau sydd wedi eu lleoli yn y gymuned.

Mae gwelliant 134 yn ceisio sicrhau bod pobl leol a sefydliadau lleol sydd wedi eu lleoli yn y gymuned yn rhan o brosesau gwneud penderfyniadau cyd-bwyllgorau corfforedig. Yn ystod Cyfnod 1, cododd rhanddeiliaid bryderon am y diffyg darpariaethau ar gyfer ymwneud yn lleol â chyd-bwyllgorau corfforedig. Er enghraifft, rhannodd Cartrefi Cymunedol Cymru bryderon ynghylch y ddarpariaeth gyfyngedig ar gyfer trefniadau atebolrwydd cyd-bwyllgorau corfforedig, sydd:

yn groes i ymrwymiad y Bil i wella mynediad at y broses o wneud penderfyniadau yn lleol a chael cymryd rhan yn hynny.

Mae'r gwelliant hwn felly yn ymgorffori egwyddorion cysylltiad a chyfranogaeth o fewn y Bil. Mae dulliau cysylltu yn cynnwys gweithio gyda phobl yn gynharach, helpu i nodi materion ac atebion posibl a'u cynorthwyo i barhau i gymryd rhan drwy gydol prosesau dylunio, gweithredu a gwerthuso. Yn ystod Cyfnod 2, dywedodd y Gweinidog na fyddai hi'n derbyn y gwelliant hwn, gan, fel y dywedodd:

mai'r rheoliadau fydd yn manylu ar sut y dylai cyd-bwyllgor corfforedig weithredu.'

Dywedodd:

Rwy'n credu felly ei bod yn fwy priodol i'r materion a godwyd gan y gwelliant gael eu hystyried yn rhan o'r gwaith o baratoi rheoliadau corfforaethol y cydbwyllgor.

Fodd bynnag, fel y dywedais yn ystod trafodion Cyfnod 2:

Rydym ni yn clywed llawer o iaith gadarnhaol erbyn hyn gan aelodau o bob plaid am faterion fel cyd-gynhyrchu, grymuso cymunedau, ymgysylltu â dinasyddion, ond mewn gwirionedd, mae'n brin ar lawr gwlad.

Felly, mae'r gwelliant hwn yn ceisio sicrhau bod egwyddorion cyd-gynhyrchu yn cael eu hymgorffori'n llawn ar wyneb y Bil er mwyn ei gwneud yn ofynnol i gyd-bwyllgorau corfforaethol gyflawni cyfranogiad pobl leol a sefydliadau cymunedol lleol.

Mae gwelliannau 149 a 150 wedi eu drafftio i adlewyrchu pryderon Archwilydd Cyffredinol Cymru. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio sicrhau bod cyd-bwyllgorau corfforedig yn ddarostyngedig i ofynion Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004, sy'n bwysig i hyder y cyhoedd yn y modd y defnyddir arian cyhoeddus. Mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwneud darpariaeth o'r fath drwy reoliadau yn y dyfodol. Fodd bynnag, mae swyddfa'r archwilydd cyffredinol wedi datgan bod defnyddio'r dull hwnnw yn creu perygl o gymhlethdod a dryswch ac y byddai darparu ar gyfer y gofyniad hwn drwy'r Bil yn sicrhau bod darpariaethau archwilio llywodraeth leol yn cael eu cydgrynhoi mewn un lle i gynorthwyo dehongli a chynnal llyfr statud sydd wedi ei strwythuro'n dda. Unwaith eto, dyma'r cyrff y dylem ni fod yn cymryd arweiniad ganddyn nhw,ac nid cyflwyno arweiniad iddyn nhw, ar y materion penodol hyn. Diolch. Diolch.

The Minister to respond. No response. Okay We'll move straight to the vote.

Y Gweinidog i ymateb. Dim ymateb. Iawn. Fe symudwn ni'n syth at y bleidlais.

Gwelliant 19. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 19? [Gwrthwynebiad.]

Amendment 19. Any objections to amendment 19? [Objection.]

Yes, I can see an objection from Gareth Bennett.

Ie, gallaf weld gwrthwynebiad gan Gareth Bennett.

Felly, agor y bleidlais ar welliant 19. Cau'r bleidlais. O blaid 42, chwech yn ymatal, dau yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi'i gymeradwyo.

I will therefore open the vote on amendment 19. Close the vote. In favour 42, six abstentions, two against, and therefore the amendment is agreed. 

19:40

Gwelliant 19: O blaid: 42, Yn erbyn: 2, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 19: For: 42, Against: 2, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 120, yn enw Mark Isherwood. 

Amendment 120, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 120 (Mark Isherwood).

Amendment 120 (Mark Isherwood) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno. Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 120. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 26 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi cael ei wrthod. 

It is moved, yes. Does any Member object? [Objection.] Yes. Therefore, open the vote on amendment 120. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 26 against, and therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 120: O blaid: 18, Yn erbyn: 26, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 120: For: 18, Against: 26, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 121, yn enw Mark Isherwood.

Amendment 121, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 121 (Mark Isherwood).

Amendment 121 (Mark Isherwood) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 121. Cau'r bleidlais. O blaid 21, tri yn ymatal, 26 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi cael ei wrthod. 

It is moved. Is there objection? [Objection.] Yes, therefore open the vote on amendment 121. Close the vote. In favour 21, three abstentions, 26 against, and therefore the amendment is not agreed. 

Gwelliant 121: O blaid: 21, Yn erbyn: 26, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 121: For: 21, Against: 26, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 122, yn enw Mark Isherwood.

Amendment 122, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 122 (Mark Isherwood).

Amendment 122 (Mark Isherwood) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 122. Cau'r bleidlais. O blaid 21, tri yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

It is moved. Is there objection? [Objection.] Yes, therefore open the vote on amendment 122. Close the vote. In favour 21, three abstentions, 26 against. Therefore, the amendment is not agreed. 

Gwelliant 122: O blaid: 21, Yn erbyn: 26, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 122: For: 21, Against: 26, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 123, yn enw Mark Isherwood. 

Amendment 123, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 123 (Mark Isherwood).

Amendment 123 (Mark Isherwood) moved.

Mae'n cael ei gynnig. [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad, ac felly, agor y bleidlais. Gwelliant 123. Cau'r bleidlais. O blaid 18, tri yn ymatal, 30 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 123 wedi ei wrthod. 

It is moved. [Objection.] There is objection, so open the vote. Amendment 123. Close the vote. In favour 18, three abstentions, 30 against. Therefore, amendment 123 is not agreed. 

Gwelliant 123: O blaid: 18, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 123: For: 18, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 124, yn enw Mark Isherwood.

Amendment 124, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 124 (Mark Isherwood).

Amendment 124 (Mark Isherwood) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno. Oes yna wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, ac felly agor y bleidlais ar welliant 124. Cau'r bleidlais. O blaid 18, tri yn ymatal, 30 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi'i wrthod. 

Is is moved. Is there objection? [Objection.] Yes, therefore open the vote on amendment 124. Close the vote. In favour 18, three abstentions, 30 against. The amendment is not agreed. 

Gwelliant 124: O blaid: 18, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 124: For: 18, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 165 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Delyth Jewell. 

Amendment 165 is the next amendment, in the name of Delyth Jewell. 

Cynigiwyd gwelliant 165 (Delyth Jewell).

Amendment 165 (Delyth Jewell) moved.

Mae wedi'i gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu. Felly, pleidlais ar welliant 165. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, 11 yn ymatal, 30 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

It is moved. [Objection.] There is objection. Therefore, a vote on amendment 165. Open the vote. Close the vote. In favour 10, 11 abstentions, 30 against. The amendment is not agreed. 

19:45

Gwelliant 165: O blaid: 10, Yn erbyn: 30, Ymatal: 11

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 165: For: 10, Against: 30, Abstain: 11

Amendment has been rejected

Gwelliant 166 yn enw Delyth Jewell. 

Amendment 166 in the name of Delyth Jewell is next. 

Cynigiwyd gwelliant 166 (Delyth Jewell).

Amendment 166 (Delyth Jewell) moved.

Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Pleidlais ar welliant 166. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 12 yn ymatal, 30 yn erbyn. Gwelliant 166 wedi ei wrthod. 

Any objections? [Objection.] Yes. I'll open the vote on amendment 166. Close the vote. In favour nine, 12 abstentions, 30 against. Therefore, amendment 166 is not agreed. 

Gwelliant 166: O blaid: 9, Yn erbyn: 30, Ymatal: 12

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 166: For: 9, Against: 30, Abstain: 12

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 125 (Mark Isherwood).

Amendment 125 (Mark Isherwood) moved.

—yn cael ei symud, yn enw Mark Isherwood. Oes gwrthwynebiad i 125? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 125. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

—is formally moved, in the name of Mark Isherwood. Are there any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 125. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 125: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 125: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Mark Isherwood, gwelliant 126—

Amendment 126, in the name of Mark Isherwood—

Cynigiwyd gwelliant 126 (Mark Isherwood).

Amendment 126 (Mark Isherwood) moved.

—yn cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Ac yn cael ei wrthod. Ac felly, os derbynnir gwelliant 126, bydd gwelliant 167 yn methu. Pleidlais, felly, ar welliant 126. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn ymatal, 36 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi methu. 

—is formally moved. [Objection.] There is an objection. Therefore, if amendment 126 is agreed, amendment 167 will fall. We'll move to a vote on amendment 126. Open the vote. Close the vote. In favour 12, three abstentions, 36 against. The amendment is not agreed. 

Gwelliant 126: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 126: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 167 (Delyth Jewell).

Amendment 167 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Yn cael ei wrthwynebu. Felly, agor y bleidlais ar welliant 167. Cau'r bleidlais. O blaid 17, chwech yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 167 wedi ei wrthod. 

It's formally moved. [Objection.] There is an objection to it. I will therefore open the vote on amendment 167. Close the vote. In favour 17, six abstentions, 28 against. Therefore, amendment 167 is not agreed. 

Gwelliant 167: O blaid: 17, Yn erbyn: 28, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 167: For: 17, Against: 28, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 127, yn enw Mark Isherwood— 

Amendment 127, in the name of Mark Isherwood—

Cynigiwyd gwelliant 127 (Mark Isherwood).

Amendment 127 (Mark Isherwood) moved.

—yn cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Yn cael ei wrthwynebu. Ac felly agor y bleidlais ar welliant 127. Cau'r bleidlais. O blaid 18, pump yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod. 

It's formally moved. [Objection.] There is an objection to it. I will therefore open the vote on amendment 127. Close the vote. In favour 18, five abstentions, 28 against. And therefore the amendment is not agreed.

Gwelliant 127: O blaid: 18, Yn erbyn: 28, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 127: For: 18, Against: 28, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Gwelliant 128, yn enw Mark Isherwood. 

Amendment 128, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 128 (Mark Isherwood).

Amendment 128 (Mark Isherwood) moved.

Mae wedi cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu. Felly, agor y bleidlais ar welliant 128. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 128 wedi ei wrthod. 

It's formally moved. [Objection.] There is an objection to it. Therefore, open the vote on amendment 128. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. Therefore, amendment 128 is not agreed. 

Gwelliant 128: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 128: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 129, yn enw Mark Isherwood. 

Amendment 129, in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 129 (Mark Isherwood).

Amendment 129 (Mark Isherwood) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Ac yn cael ei wrthwynebu. Ac felly agor y bleidlais ar welliant 129. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 129 wedi ei wrthod. 

It's formally moved. [Objection.] And there is an objection to it. I will therefore open the vote on amendment 129. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. And therefore amendment 129 is not agreed. 

Gwelliant 129: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 129: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 130, yn enw Mark Isherwood—

Amendment 130, in the name of Mark Isherwood— 

Cynigiwyd gwelliant 130 (Mark Isherwood).

Amendment 130 (Mark Isherwood) moved.

—yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 130. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 130 wedi ei wrthod. 

—is formally moved. Any objections? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 130. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against. Therefore, amendment 130 is not agreed. 

Gwelliant 130: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 130: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 20 (Julie James).

Amendment 20 (Julie James) moved.

—yn cael ei gyflwyno. Oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 20? [Gwrthwynebiad.] Oes. Gareth Bennett yn gwrthwynebu. Felly, agor y bleidlais ar welliant 20. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo. 

—is formally moved. Any objections to amendment 20? [Objection.] Yes. Gareth Bennett objects. I will therefore open the vote on amendment 20. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed. 

19:50

Gwelliant 20: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 20: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 21 (Julie James).

Amendment 21 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 21? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 21. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 21 wedi ei gymeradwyo. 

Are there any objections to amendment 21? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 21. Close the vote. In favour 44, seven against, none against. Amendment 21 is therefore agreed. 

Gwelliant 21: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 21: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 22 (Julie James).

Amendment 22 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 22? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 22. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant 22 wedi ei gymeradwyo. 

Any objections to amendment 22? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 22. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Therefore, amendment 22 is agreed. 

Gwelliant 22: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 22: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 23 (Julie James).

Amendment 23 (Julie James) moved.

Wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 23. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 23 wedi ei gymeradwyo. 

It's formally moved. Any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 23. Close the vote. In favour 36, 15 abstentions, none against. Therefore, amendment 23 is agreed. 

Gwelliant 23: O blaid: 36, Yn erbyn: 0, Ymatal: 15

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 23: For: 36, Against: 0, Abstain: 15

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 24 (Julie James).

Amendment 24 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 24? [Gwrthwynebiad.] Oes. Ac felly agor y bleidlais ar welliant 24. Cau'r bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant 24 wedi ei gymeradwyo. 

Are there any objections to amendment 24? [Objection.] There are. I will therefore open the vote on amendment 24. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Therefore, amendment 24 is agreed. 

Gwelliant 24: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 24: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 25 (Julie James).

Amendment 25 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 25? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 25. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo. 

Are there any objections to amendment 25? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 25. Close the vote. In favour 36, 15 abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed. 

Gwelliant 25: O blaid: 36, Yn erbyn: 0, Ymatal: 15

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 25: For: 36, Against: 0, Abstain: 15

Amendment has been agreed

Gwelliant 26 yn enw'r Gweinidog. 

Amendment 26 next in the name of the Minister. 

Cynigiwyd gwelliant 26 (Julie James).

Amendment 26 (Julie James) moved.

Wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 26? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 26. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo. 

Are there any objections to amendment 26? [Objection.] I see that there are. Open the vote on amendment 26. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. And therefore the amendment is agreed. 

Gwelliant 26: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 26: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 27 (Julie James).

Amendment 27 (Julie James) moved.

Oes unrhyw un yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 27. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant 27 yn cael ei gymeradwyo. 

Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 27. Close the vote. In favour 36, 15 abstentions, none against. Therefore, amendment 27 is agreed. 

Gwelliant 27: O blaid: 36, Yn erbyn: 0, Ymatal: 15

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 27: For: 36, Against: 0, Abstain: 15

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 28 (Julie James).

Amendment 28 (Julie James) moved.

Oes rhywun yn gwrthwynebu gwelliant 28? [Gwrthwynebiad.] Oes. Ac felly pleidlais ar welliant 28. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae'r gwelliant wedi ei gario. 

Are there any objections to amendment 28? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 28. Close the vote. In favour 36, 15 abstentions, none against. And therefore the amendment is agreed. 

Gwelliant 28: O blaid: 36, Yn erbyn: 0, Ymatal: 15

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 28: For: 36, Against: 0, Abstain: 15

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 29 (Julie James).

Amendment 29 (Julie James) moved.

Oes rhywun yn gwrthwynebu gwelliant 29? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 29. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant wedi'i gario. 

Does any Member object to amendment 29? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 29. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Therefore, the amendment is agreed. 

Gwelliant 29: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 29: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 30 (Julie James).

Amendment 30 (Julie James) moved.

Oes rhywun yn gwrthwynebu gwelliant 30? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 30. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 15 yn ymatal, neb yn erbyn. Gwelliant 30 wedi ei gymeradwyo. 

Are there any objections to amendment 30? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 30. Close the vote. In favour 36, 15 abstentions, none against. Amendment 30 is therefore agreed.

Gwellinant 30: O blaid: 36, Yn erbyn: 0, Ymatal: 15

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 30: For: 36, Against: 0, Abstain: 15

Amendment has been agreed

19:55

Gwelliant 131 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 131 in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 131 (Mark Isherwood).

Amendment 131 (Mark Isherwood) moved.

Oes rhywun yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 131. Cau'r bleidlais. O blaid 19, chwech yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 131 wedi cwympo.

Are there any objections? [Objection.] There are. I will therefore open the vote on amendment 131. Close the vote. In favour 19, six abstentions, 26 against. Therefore, amendment 131 is not agreed.

Gwelliant 131: O blaid: 19, Yn erbyn: 26, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 131: For: 19, Against: 26, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 31 (Julie James).

Amendment 31 (Julie James) moved.

Oes rhywun yn gwrthwynebu gwelliant 31? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 31. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, mae gwelliant 31 wedi'i gario.

Does any Member object? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 31. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. Therefore, amendment 31 is agreed.

Gwelliant 31: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 31: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 32 (Julie James).

Amendment 32 (Julie James) moved.

Oes unrhyw un yn gwrthwynebu gwelliant 32? [Gwrthwynebiad.] Oes. Ac felly agor y bleidlais ar welliant 32. Cau'r bleidlais. O blaid, 42, pedwar yn ymatal, pump yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 32 wedi'i wrthod. Na, mae'n ddrwg gyda fi—gwelliant 32 wedi ei gymeradwyo.

Does any Member object? [Objection.] Yes. Therefore, I'll open the vote on amendment 32. Close the vote. In favour 42, four abstentions, five against. Therefore, amendment 32 is not agreed. No, I apologise—amendment 32 is agreed.

Gwelliant 32: O blaid: 42, Yn erbyn: 5, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 32: For: 42, Against: 5, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Gwelliant 132 yn enw Mark Isherwood nesaf.

Amendment 132 in the name of Mark Isherwood next.

Cynigiwyd gwelliant 132 (Mark Isherwood).

Amendment 132 (Mark Isherwood) moved.

Wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Gwelliant 132—agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 19, pedwar yn ymatal, 28 yn erbyn. Y gwelliant wedi ei wrthod.

It's been formally moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Amendment 132—open the vote. Close the vote. Votes in favour 19, four abstentions, 28 against. The amendment is not agreed.

Gwelliant 132: O blaid: 19, Yn erbyn: 28, Ymatal: 4

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 132: For: 19, Against: 28, Abstain: 4

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 133 (Mark Isherwood).

Amendment 133 (Mark Isherwood) moved.

Wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar 133. Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 26 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 133 wedi'i wrthod.

It's formally moved. Any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 133. Close the vote. In favour 18, six abstentions, 26 against. And therefore amendment 133 is not agreed.

Gwelliant 133: O blaid: 18, Yn erbyn: 26, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 133: For: 18, Against: 26, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 135 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 135 in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 135 (Mark Isherwood).

Amendment 135 (Mark Isherwood) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 135. Cau'r bleidlais. O blaid 17, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

It's formally moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 135. Close the vote. In favour 17, six abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 135: O blaid: 17, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 135: For: 17, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 134 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 134 in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 134 (Mark Isherwood).

Amendment 134 (Mark Isherwood) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 134? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 134.

It's formally moved. Any objections to amendment 134? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 134.

I'll close the vote. 

Rwyf yn cau'r bleidlais.

O blaid 17, pump yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 134 wedi'i wrthod.

In favour 17, five abstentions, 28 against. Therefore, amendment 134 is not agreed.

20:00

Gwelliant 134: O blaid: 17, Yn erbyn: 28, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 134: For: 17, Against: 28, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Y gwelliant nesaf, felly, yw gwelliant 135 yn enw Mark Isherwood. Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i 135? [Gwrthwynebiad.] Felly, agor y bleidlais ar welliant 135.

The next amendment, therefore, is amendment 135. Any objections to amendment 135? [Objection.] Open the vote on amendment 135.

My fault—[Interruption.] Yes, I hadn't scrapped one off on my piece of paper, so I'm now confused, but the amendment should have been 149 that I should have called.

Fy mai i—[Torri ar draws.] Ie, doeddwn i ddim wedi dileu un oddi ar fy narn o bapur, felly rwyf i wedi drysu nawr, ond gwelliant 149 ddylai'r gwelliant fod, y dylwn i fod wedi'i alw.

Cynigiwyd gwelliant 149 (Mark Isherwood).

Amendment 149 (Mark Isherwood) moved.

It's moved and it's objected to. So, I'll call a vote on amendment 149. 

Mae wedi ei gynnig ac mae gwrthwynebiad iddo. Felly, rwy'n galw pleidlais ar welliant 149.

Cau'r bleidlais. O blaid 18, chwech yn ymatal, 27 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant yna wedi'i wrthod.

Close the vote. In favour 18, six abstentions, 27 against, and therefore the amendment is not agreed.

Gwelliant 149: O blaid: 18, Yn erbyn: 27, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 149: For: 18, Against: 27, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Gwelliant 76 yn enw'r Gweinidog.

Amendment 76 in the name of the Minister is next.

Cynigiwyd gwelliant 76 (Julie James).

Amendment 76 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 76? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 76. Cau'r bleidlais. O blaid 43, saith yn ymatal, un yn erbyn, ac felly mae gwelliant 76 wedi'i dderbyn.

Are there any objections to amendment 76? [Objection.] I see that there are. Open the vote on amendment 76. Close the vote. In favour 43, seven abstentions, one against. Therefore, amendment 76 is agreed.

Gwelliant 76: O blaid: 43, Yn erbyn: 1, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 76: For: 43, Against: 1, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Gwelliant 150 yn enw Mark Isherwood—

Amendment 150 in the name of Mark Isherwood—

Cynigiwyd gwelliant 150 (Mark Isherwood).

Amendment 150 (Mark Isherwood) moved.

—yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 150. Cau'r bleidlais. O blaid 19, pump yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 150 wedi'i wrthod.

—is formally moved. Are there any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 150. Close the vote. In favour 19, five abstentions, 27 against. Therefore, amendment 150 is not agreed.

Gwelliant 150: O blaid: 19, Yn erbyn: 27, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 150: For: 19, Against: 27, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Grŵp 11: Perfformiad prif gynghorau a’u llywodraethu (Gwelliannau 136, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 81, 82)
Group 11: Performance and governance of principal councils (Amendments 136, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 81, 82)

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 11 ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â pherffomiad a llywodraethu prif gynghorau—136 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno'r prif welliant a'r grŵp. Mark Isherwood.

The next group of amendments is group 11 and the group relates to the performance and governance of principal councils—136 is the lead amendment and I call on Mark Isherwood to move the amendment and to speak to other amendments in the group. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 136 (Mark Isherwood).

Amendment 136 (Mark Isherwood) moved.

Diolch. Thank you. Amendment 136 introduces a new provision to allow local town and community councils to be invited to be party to a panel performance assessment. The Bill, as drafted, requires each principal council to appoint a panel at least once during each electoral cycle to assess its performance. In written evidence to the Equalities, Local Government and Communities Committee, One Voice Wales, representing town and community councils, said that they would welcome further discussions on the role that community and town councils could play regarding membership of the panel assessment process. It added that it advocates the potential for community and town councils to support the scrutiny endeavours of principal councils.

As principal councils and town and community councils often collaborate on issues, this will allow town and community councils to provide feedback on their experiences of working with the principal council, as well as providing recommendations to improve local involvement within the decision-making process. This thereby would strengthen all parties involved.

During Stage 2 proceedings, the Minister stated that while the provisions in the Bill will give the Welsh Ministers powers to make regulations in relation to the appointment of panel members, their intention is actually to cover this through guidance in the first instance. However, such a provision does not guarantee that all principal councils will invite their local town and community councils onto a panel assessment, and it's important for real engagement and good governance that all local public bodies have opportunities to formally submit their views on the performance of a principal council, including town and community councils, who are representative of the communities that they're elected to represent. I hope the principle behind this will be acknowledged, therefore, and the opportunity to support this to strengthen this Bill.

Diolch. Diolch. Mae gwelliant 136 yn cyflwyno darpariaeth newydd i ganiatáu gwahodd cynghorau tref a chynghorau cymuned lleol i fod yn rhan o asesiad perfformiad panel. Mae'r Bil, fel y'i drafftiwyd, yn ei gwneud yn ofynnol i bob prif gyngor benodi panel o leiaf unwaith yn ystod pob cylch etholiadol i asesu ei berfformiad. Mewn tystiolaeth ysgrifenedig i'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, dywedodd Un Llais Cymru, sy'n cynrychioli cynghorau tref a chynghorau cymuned, y bydden nhw'n croesawu rhagor o drafodaethau ar y swyddogaeth y gallai cynghorau cymuned a chynghorau tref fod yn ei chyflawni o ran aelodaeth o broses asesu'r panel. Ychwanegodd ei fod o blaid y potensial i gynghorau cymuned a chynghorau tref gefnogi ymdrechion craffu prif gynghorau.

Gan fod prif gynghorau a chynghorau tref a chynghorau cymuned yn aml yn cydweithio ar faterion, bydd hyn yn caniatáu i gynghorau tref a chynghorau cymuned roi adborth ar eu profiadau o weithio gyda'r prif gyngor, yn ogystal â darparu argymhellion i wella cyfranogiad lleol yn y broses o wneud penderfyniadau. Byddai hyn felly yn cryfhau'r holl bartïon dan sylw.

Yn ystod trafodion Cyfnod 2, dywedodd y Gweinidog, er y bydd y darpariaethau yn y Bil yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau yn gysylltiedig â phenodi aelodau'r panel, mai eu bwriad mewn gwirionedd yw ymdrin â hyn drwy ganllawiau yn y lle cyntaf. Fodd bynnag, nid yw darpariaeth o'r fath yn gwarantu y bydd pob prif gyngor yn gwahodd eu cynghorau tref a chynghorau cymuned lleol i asesiad panel, ac mae'n bwysig ar gyfer ymgysylltu gwirioneddol a llywodraethu da fod pob corff cyhoeddus lleol yn cael cyfleoedd i gyflwyno eu safbwynt yn ffurfiol ar berfformiad prif gyngor, gan gynnwys cynghorau tref a chynghorau cymuned, sy'n cynrychioli'r cymunedau y maent yn cael eu hethol i'w cynrychioli. Rwy'n gobeithio y caiff yr egwyddor y tu ôl i hyn ei chydnabod, felly, a'r cyfle i gefnogi hyn i gryfhau'r Bil hwn.

20:05

If I could just begin by responding to amendment 136, section 93 already allows for regulations to be made about the appointment of panels, and these regulations may include provisions about the appointment of the members of a panel. Any such regulations will, of course, be subject to consultation in line with standard Welsh Government practice and subject to the scrutiny of the affirmative Senedd procedure. This amendment only makes provision about one specific category of members. Before specifying particular membership of panels in legislation, it would be important to work through the purpose of the involvement of all specified members. It is important to note that, while the provisions in the Bill will give the Welsh Ministers powers to make regulations in relation to the appointment of panel members, our intention is to cover this through guidance initially. On this basis, I reject amendment 136 and ask Members to reject it also.

Turning to the remaining amendments, amendments 33 and 34 replace sections 97 and 98 of the Bill in their entirety. We've taken this approach rather than making a series of individual amendments to the provisions. The amendments do not significantly modify the substance of the Auditor General for Wales's powers of entry and inspection. Rather, amendment 33 sets out the AGW's powers in a readable way, which is consistent with the drafting of the section inserted by amendment 34. This amendment also provides the Auditor General for Wales an additional power of retaining documents that they have inspected or have been provided with under this section. However, these documents can only be retained for as long as is necessary for the purposes of the special inspection. Amendment 34 inserts more detailed provision about the conditions and limitations that apply to the exercise of the Auditor General for Wales's powers of entry and inspection and specifies different requirements for the different powers and persons against whom the powers may be exercised. Amendments 35 and 36 are technical amendments consequential to amendment 33. 

Turning then to amendment 37, this is a technical amendment similar to amendments in the previous group that alter the drafting of the definition of 'document' in relation to chapter 1 of Part 6. This ensures consistency with other provisions in the Bill and does not change the effect of the definition. Amendment 38 is linked to amendment 37 and removes the definition of 'information' in relation to chapter 1 of Part 6 of the Bill. This is not needed, as 'information recorded in any form' is already included in the definition of 'document'.

Amendments 81 and 82 are minor technical amendments that refine the instructions that state where within the text being amended the amendments provided for by these provisions should be inserted. I would ask Members to support these amendments put forward in my name. Diolch.

Os caf i ddechrau drwy ymateb i welliant 136, mae adran 93 eisoes yn caniatáu i reoliadau gael eu gwneud o ran penodi paneli, a gall y rheoliadau hyn gynnwys darpariaethau ynghylch penodi aelodau panel. Bydd unrhyw reoliadau o'r fath, wrth gwrs, yn amodol ar ymgynghoriad yn unol ag arfer safonol Llywodraeth Cymru ac yn amodol ar graffu ar weithdrefn gadarnhaol y Senedd. Dim ond un categori penodol o aelodau y mae'r gwelliant hwn yn darparu ar eu cyfer. Cyn pennu aelodaeth benodol o baneli mewn deddfwriaeth, byddai'n bwysig ystyried pwrpas rhan yr holl aelodau penodedig. Mae'n bwysig nodi, er y bydd y darpariaethau yn y Bil yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau o ran penodi aelodau'r panel, ein bwriad yw ymdrin â hyn drwy ganllawiau i ddechrau. Ar y sail hon, rwy'n gwrthod gwelliant 136 ac rwy'n gofyn i'r Aelodau ei wrthod hefyd.

Gan droi at y gwelliannau sy'n weddill, mae gwelliannau 33 a 34 yn disodli adrannau 97 a 98 o'r Bil yn eu cyfanrwydd. Rydym ni wedi defnyddio'r dull hwn o weithredu yn hytrach na gwneud cyfres o ddiwygiadau unigol i'r darpariaethau. Nid yw'r diwygiadau'n addasu sylwedd pwerau mynediad ac arolygu Archwilydd Cyffredinol Cymru yn sylweddol. Yn hytrach, mae gwelliant 33 yn nodi pwerau'r Archwilydd mewn ffordd ddarllenadwy, sy'n gyson â drafftio'r adran a gafodd ei mewnosod gan welliant 34. Mae'r gwelliant hwn hefyd yn rhoi pŵer ychwanegol i Archwilydd Cyffredinol Cymru gadw dogfennau a archwiliwyd ganddo neu sydd wedi cael eu darparu iddo o dan yr adran hon. Fodd bynnag, dim ond am gyhyd ag sy'n angenrheidiol at ddibenion yr arolygiad arbennig y mae modd cadw'r dogfennau hyn. Mae gwelliant 34 yn mewnosod darpariaeth fanylach ynghylch yr amodau a'r cyfyngiadau sy'n gymwys i arfer pwerau mynediad ac arolygu Archwilydd Cyffredinol Cymru ac yn pennu gofynion gwahanol ar gyfer y gwahanol bwerau a'r bobl y ceir arfer y pwerau yn eu herbyn. Mae gwelliannau 35 a 36 yn welliannau technegol sy'n ganlyniadol i welliant 33.

Gan droi yna at welliant 37, mae hwn yn welliant technegol tebyg i welliannau yn y grŵp blaenorol sy'n newid y gwaith o ddrafftio diffiniad 'dogfen' ynghylch pennod 1 o Ran 6. Mae hyn yn sicrhau cysondeb â darpariaethau eraill yn y Bil ac nid yw'n newid effaith y diffiniad. Mae gwelliant 38 yn gysylltiedig â gwelliant 37 ac mae'n dileu'r diffiniad o 'wybodaeth' ynghylch pennod 1 o Ran 6 o'r Bil. Nid oes angen hyn, gan fod 'gwybodaeth a gofnodir ar unrhyw ffurf' eisoes wedi'i chynnwys yn niffiniad 'dogfen'.

Mân ddiwygiadau technegol yw gwelliannau 81 ac 82 sy'n mireinio'r cyfarwyddiadau sy'n nodi lle o fewn y testun sy'n cael ei ddiwygio y dylai gwelliannau sydd wedi'u darparu ar eu cyfer gan y darpariaethau hyn gael eu mewnosod. Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r gwelliannau hyn sydd wedi'u cyflawni yn fy enw i. Diolch.

Thank you. Well, we will be supporting Welsh Government's amendments to this, but disappointed to hear once again a failure perhaps to fully grasp what I'm trying to state, that openness, accountability, transparency and engagement lead to strengthened relationships, better operating organisations, happier, more motivated people and more engaged communities, not because I say so, but because the evidence—palpable, copious evidence—out there makes this clear. This is simply seeking to ensure that we introduce a further means to strengthen this Bill to enable that goal to be achieved, and it's disappointing that once again we're missing an opportunity to improve matters for all parties involved in this way to mutual benefit. Diolch.

Diolch. Wel, byddwn ni'n cefnogi gwelliannau Llywodraeth Cymru i hyn, ond yn siomedig o glywed unwaith eto fethiant efallai i ddeall yn llawn yr hyn rwy'n ceisio'i ddweud, bod didwylledd, atebolrwydd, tryloywder ac ymgysylltu yn arwain at berthnasoedd cryfach, gwell sefydliadau gweithredu, pobl hapusach, mwy brwdfrydig a chymunedau mwy ymroddedig, nid oherwydd fy mod i'n dweud hynny, ond oherwydd bod y dystiolaeth—tystiolaeth amlwg, helaeth—allan yno yn gwneud hyn yn glir. Mae hyn yn ceisio sicrhau ein bod ni'n cyflwyno ffordd arall o gryfhau'r Bil hwn er mwyn gallu cyflawni'r nod hwnnw, ac mae'n siomedig ein bod ni unwaith eto'n colli cyfle i wella materion i bob parti sy'n ymwneud â'r ffordd hon er budd y ddwy ochr. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 136? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 136. Cau'r bleidlais. O blaid 10, chwech yn ymatal, 35 yn erbyn—gwelliant wedi'i wrthod. 

The question is that amendment 136 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 136. Close the vote. In favour 10, six abstentions, 35 against. The amendment is not agreed.

Gwelliant 136: O blaid: 10, Yn erbyn: 35, Ymatal: 6

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 136: For: 10, Against: 35, Abstain: 6

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 33 (Julie James).

Amendment 33 (Julie James) moved.

Ydy e'n cael ei gyflwyno? Ydy. A oes gwrthwynebiad i welliant 33? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 33. Cau'r bleidlais. O blaid 43, pedwar yn ymatal, pedwar yn erbyn, ac felly mae gwelliant 33 wedi'i dderbyn.

It is formally moved. Are there any objections to amendment 33? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 33. Close the vote. In favour 43, four abstentions, and four against. Therefore, amendment 33 is agreed.

20:10

Gwelliant 33: O blaid: 43, Yn erbyn: 4, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 33: For: 43, Against: 4, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 34 (Julie James).

Amendment 34 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 34? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 34. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn—gwelliant 34 wedi ei dderbyn. 

It's formally moved. Any objections to amendment 34? [Objection.] I see that there are. Open the vote on amendment 34. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. Amendment 34 is agreed.

Gwelliant 34: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 34: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 35 (Julie James).

Amendment 35 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 35? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 35. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, mae gwelliant 35 yn cael ei dderbyn. 

It's formally moved. Are there any objections to amendment 35? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 35. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. Therefore, amendment 35 is agreed.

Gwelliant 35: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 35: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 36 (Julie James).

Amendment 36 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 36? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 36. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, mae gwelliant 36 wedi'i dderbyn. 

It's formally moved. Are there any objections to amendment 36? [Objection.] I see that there are. Open the vote on amendment 36. Thank you. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. Therefore, amendment 36 is agreed.

Gwelliant 36: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 36: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 37 (Julie James).

Amendment 37 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 37. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 37 wedi ei dderbyn. 

Are there any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 37. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Amendment 37 is agreed.

Gwelliant 37: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 37: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 38 (Julie James).

Amendment 38 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 38? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 38. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn—gwelliant 38 wedi ei dderbyn. 

It's formally moved. Are there any objections to amendment 38? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 38. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Amendment 38 is agreed.

Gwelliant 38: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 38: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 81 (Julie James).

Amendment 81 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 81? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 81. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn—gwelliant 81 yn cael ei gymeradwyo. 

It's formally moved. Are there any objections to amendment 81? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 81. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Therefore, amendment 81 is agreed.

Gwelliant 81: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 81: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 82 (Julie James).

Amendment 82 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 82? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 82. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn—gwelliant 82 wedi'i dderbyn. 

Are there any objections to amendment 82? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 82. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Amendment 82 is agreed.

Gwelliant 82: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 82: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Gwelliant 168 yn enw Delyth Jewell.

Amendment 168 in the name of Delyth Jewell is next.

Cynigiwyd gwelliant 168 (Delyth Jewell).

Amendment 168 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Os derbynnir gwelliant 168, bydd gwelliant 137 yn methu. Agor y bleidlais ar welliant 168. Cau'r bleidlais. O blaid 10, tri yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 168 wedi ei wrthod. 

It's formally moved. Are there any objections ? [Objection.] There are. If amendment 168 is agreed, amendment 137 will fall. I call for a vote and open the vote on amendment 168. Close the vote. In favour 10, three abstentions, 38 against. The amendment is not agreed.

Gwelliant 168: O blaid: 10, Yn erbyn: 38, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 168: For: 10, Against: 38, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Gwelliant 137 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 137 in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 137 (Mark Isherwood).

Amendment 137 (Mark Isherwood) moved.

Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 137. Cau'r bleidlais. O blaid 12, tri yn ymatal, 36 yn erbyn, felly mae gwelliant 137 wedi'i wrthod.

Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 137. Close the vote. In favour 12, three abstentions, 36 against, therefore amendment 137 is not agreed.

20:15

Gwelliant 137: O blaid: 12, Yn erbyn: 36, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 137: For: 12, Against: 36, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Grŵp 12: Ailstrwythuro awdurdodau lleol (Gwelliannau 138, 139, 140, 39, 141, 71, 40, 41, 42, 43, 44, 73, 78)
Group 12: Restructuring local authorities (Amendments 138, 139, 140, 39, 141, 71, 40, 41, 42, 43, 44, 73, 78)

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 12, ac mae'r grŵp yma'n ymwneud ag ailstrwythuro awdurdodau lleol. Cant tri deg wyth yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno gwelliant 138 ac eraill. Mark Isherwood.

The next group is group 12, and the amendments relate to restructuring local authorities. Amendment 138 is the lead amendment, and I call on Mark Isherwood to move the amendment and to speak to the other amendments in the group. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 138 (Mark Isherwood).

Amendment 138 (Mark Isherwood) moved.

Diolch. Well this, once again, is seeking to drive forward the localism and community agenda, putting people first, so amendments 138, 139, 140 and 141 remove provisions from the Bill that allow Welsh Ministers to make regulations to restructure principal areas without receiving a request to do so. The purpose of this amendment is to prevent the mandation of council mergers against the wishes of those councils. I can't imagine what sort of political leadership would wish to do otherwise. Any restructuring of councils must be carried out with the full support and involvement of the councils in question in a fully transparent and democratic manner, otherwise it simply won't deliver. I therefore will be moving forward to recommend Members to support these amendments.

Diolch. Wel, unwaith eto, mae hyn yn ceisio bwrw ymlaen â'r agenda lleoliaeth a chymuned, gan roi pobl yn gyntaf, felly mae gwelliannau 138, 139, 140 a 141 yn dileu darpariaethau'r Bil sy'n caniatáu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i ailstrwythuro prif ardaloedd heb gael cais i wneud hynny. Diben y gwelliant hwn yw atal uno cynghorau yn erbyn dymuniadau'r cynghorau hynny. Ni allaf i ddychmygu pa fath o arweinyddiaeth wleidyddol a fyddai eisiau'i wneud fel arall. Mae'n rhaid ailstrwythuro cynghorau gyda chefnogaeth a chyfranogiad llawn y cynghorau dan sylw mewn modd cwbl dryloyw a democrataidd, neu fel arall ni fydd yn cyflawni. Felly, byddaf i'n symud ymlaen i argymell yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau hyn.

I call on Members to reject amendments 138 to 141, which have the effect that a restructuring of a local authority could only take place where the principal council concerned had submitted an abolition request. There has to be scope for the Welsh Ministers to intervene if there is evidence that a principal council is not sustainable and the best interest of local residents may be for that council to be abolished and the area restructured.

Whilst it's very unlikely that this issue will arise, given the opportunities for support and intervention under Part 6 of the Bill, it is prudent to provide for a situation where Ministers may be confronted with a need to take the ultimate step and use the restructuring power. I need only point Members to circumstances over the border, where UK Government Ministers are in the throes of abolishing Northamptonshire County Council, which has problems so deep-rooted that the only solution is to abolish the county council in seven districts and replace them with two new unitary councils.

The ministerial power is constructed carefully so that it can only be used in a timely and considered way and where there is evidence from a range of informed sources that the council in question is not sustainable. The power is a necessary one, and I repeat my request for Members to reject these amendments.

The Government amendments in this group are technical. Amendment 44 is technical and inserts a definition of 'documents' for the purposes of Part 7 of the Bill. Amendments 39 to 43 and 73 are linked to this amendment and ensure that the Welsh Ministers may, when considering whether to transfer a function of a principal council, direct a principal council to provide documents and, in the case of amendment 73, require merging or restructuring councils to provide to a transition committee any documents that are reasonably requested.

Amendment 73 is a minor technical amendment that removes from the coming into force provisions a reference to a term that does not appear in Part 7 of the Bill.

Finally, amendment 78 provides that particular words in section 140, which relate only to restructuring, will not come into force on the day after the Bill receives Royal Assent. This is consistent with the rest of the provisions in Part 7 that relate to restructuring. Diolch.

Rwy'n galw ar Aelodau i wrthod gwelliannau 138 i 141, sy'n golygu mai dim ond pan oedd y prif gyngor dan sylw wedi cyflwyno cais i ddiddymu y byddai modd ailstrwythuro awdurdod lleol. Mae'n rhaid bod lle i Weinidogion Cymru ymyrryd os oes tystiolaeth nad yw prif gyngor yn gynaliadwy ac efallai mai budd gorau trigolion lleol yw diddymu'r cyngor hwnnw ac ailstrwythuro'r ardal.

Er ei bod yn annhebygol iawn y bydd y mater hwn yn codi, o ystyried y cyfleoedd i gefnogi ac ymyrryd o dan Ran 6 o'r Bil, mae'n ddoeth darparu ar gyfer sefyllfa lle y gallai Gweinidogion wynebu'r angen i gymryd y cam terfynol a defnyddio'r pŵer ailstrwythuro. Nid oes ond angen i mi dynnu sylw'r Aelodau at amgylchiadau dros y ffin, lle mae Gweinidogion Llywodraeth y DU ar ganol diddymu Cyngor Sir Swydd Northampton, sydd â phroblemau mor ddwfn fel mai'r unig ateb yw diddymu'r cyngor sir i saith rhanbarth a dau gyngor unedol newydd yn eu lle.

Mae pŵer y Gweinidog wedi'i lunio'n ofalus fel mai dim ond mewn ffordd amserol ac ystyriol y mae modd ei ddefnyddio a lle bod tystiolaeth o amrywiaeth o ffynonellau gwybodus nad yw'r cyngor dan sylw yn gynaliadwy. Mae'r pŵer yn un angenrheidiol, ac rwy'n ailadrodd fy nghais i Aelodau wrthod y gwelliannau hyn.

Mae gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn yn dechnegol. Mae gwelliant 44 yn dechnegol ac yn mewnosod diffiniad 'dogfennau' at ddibenion Rhan 7 o'r Bil. Mae gwelliannau 39 i 43 a 73 yn gysylltiedig â'r gwelliant hwn ac yn sicrhau y caiff Gweinidogion Cymru, wrth ystyried a ddylai swyddogaeth prif gyngor gael ei throsglwyddo, gyfarwyddo prif gyngor i ddarparu dogfennau ac, yn achos gwelliant 73, ei gwneud yn ofynnol i gynghorau sy'n uno neu ailstrwythuro ddarparu unrhyw ddogfennau i bwyllgor pontio y gofynnir, yn rhesymol, amdanyn nhw.

Mân welliant technegol yw gwelliant 73 sy'n dileu rhag dod i rym gyfeiriad at derm nad yw'n ymddangos yn Rhan 7 o'r Bil.

Yn olaf, mae gwelliant 78 yn darparu na fydd geiriau penodol yn adran 140, sy'n ymwneud ag ailstrwythuro yn unig, yn dod i rym ar y diwrnod ar ôl i'r Bil gael Cydsyniad Brenhinol. Mae hyn yn gyson â gweddill y darpariaethau yn Rhan 7 sy'n ymwneud ag ailstrwythuro. Diolch.

Does Mark Isherwood want to respond to the debate?

A yw Mark Isherwood eisiau ymateb i'r ddadl?

Very briefly, just in terms of the comments made by the Minister about our amendments. The purpose of these amendments is not to prevent Welsh Government intervention when a local authority is unsustainable or not sustainable—quite the opposite; we would encourage more of that when a council needs intervention and support, not as a big stick, but as an opportunity to address issues to mutual benefit again. This is purely about ensuring that Welsh Ministers cannot simply intervene to restructure principal areas without the support and involvement of the councils in question in a transparent and democratic manner. I think we're conflating two separate issues. That is not our intention. Our intention, as I've stated, is to drive the localism agenda in the spirit of transparency and partnership.

Yn fyr iawn, dim ond o ran y sylwadau a wnaeth y Gweinidog am ein gwelliannau. Diben y gwelliannau hyn yw peidio ag atal ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru pan fydd awdurdod lleol yn anghynaliadwy neu ddim yn gynaliadwy—i'r gwrthwyneb; byddem ni'n annog mwy o hynny pan fydd angen ymyrraeth a chefnogaeth ar gyngor, nid fel cosb, ond fel cyfle i fynd i'r afael â materion er budd y naill ochr a'r lle eto. Mae hyn yn ymwneud â sicrhau na all Gweinidogion Cymru ymyrryd i ailstrwythuro prif ardaloedd heb gefnogaeth a chyfranogiad y cynghorau dan sylw mewn modd tryloyw a democrataidd. Rwy'n credu ein bod ni'n cyfuno dau fater sydd ar wahân. Nid dyna yw ein bwriad. Ein bwriad, fel yr wyf i wedi'i ddweud, yw hyrwyddo'r agenda lleoliaeth yn ysbryd tryloywder a phartneriaeth.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 138? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 138. Cau'r bleidlais. O blaid 12, ymatal 12, 27 yn erbyn. Gwelliant 138 wedi'i wrthod.

The question is to agree amendment 138. Are there any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 138. Close the vote. In favour 12, 12 abstentions, 27 against. Therefore, amendment 138 is not agreed.

20:20

Gwelliant 138: O blaid: 12, Yn erbyn: 27, Ymatal: 12

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 138: For: 12, Against: 27, Abstain: 12

Amendment has been rejected

Gwelliant 139 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 139 in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 139 (Mark Isherwood).

Amendment 139 (Mark Isherwood) moved.

Yn cael ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 139. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 15 yn ymatal, 27 yn erbyn, felly mae gwelliant 139 wedi ei wrthod.

It's formally moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 139. Close the vote. In favour nine, 15 abstentions, 27 against, therefore amendment 139 is not agreed.

Gwelliant 139: O blaid: 9, Yn erbyn: 27, Ymatal: 15

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 139: For: 9, Against: 27, Abstain: 15

Amendment has been rejected

Gwelliant 140 yn enw Mark Isherwood.

Amendment 140 in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 140 (Mark Isherwood).

Amendment 140 (Mark Isherwood) moved.

Ydy, mae'n cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Ydy, mae'n cael ei wrthwynebu. Agor y bleidlais ar welliant 140. Cau'r bleidlais. O blaid naw, 15 yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae 140 wedi'i wrthod.

It's formally moved. [Objection.] There is an objection. Open the vote on amendment 140. Close the vote. In favour nine, 15 abstentions, 27 against. Therefore, amendment 140 is not agreed.

Gwelliant 140: O blaid: 9, Yn erbyn: 27, Ymatal: 15

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 140: For: 9, Against: 27, Abstain: 15

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 169 (Delyth Jewell).

Amendment 169 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 169. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

It's formally moved. Any objections? [Objection.] There are. I will therefore open the vote on amendment 169. Close the vote. In favour nine, three abstentions, 39 against. The amendment is not agreed.

Gwelliant 169: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 169: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 170 (Delyth Jewell).

Amendment 170 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar 170. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 170 wedi'i wrthod.

It's moved. Any objections? [Objection.] There are. I will therefore open the vote on amendment 170. Close the vote. In favour nine, three abstentions, 39 against. Therefore, amendment 170 is not agreed.

Gwelliant 170: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 170: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 39 (Julie James).

Amendment 39 (Julie James) moved.

Yn cael ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad i welliant 39? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 39. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn. Felly mae gwelliant 39 wedi'i gymeradwyo.

It's formally moved. Are there any objections? [Objection.] I see that there are. I will therefore open the vote on amendment 39. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. Therefore, amendment 39 is agreed.

Gwelliant 39: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 39: For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Gwelliant 141 yn cael ei gyflwyno yn enw Mark Isherwood.

Amendment 141 is formally moved in the name of Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 141 (Mark Isherwood).

Amendment 141 (Mark Isherwood) moved.

[Gwrthwynebiad.] Yn cael ei wrthwynebu. Felly, agor y bleidlais ar welliant 141. Cau'r bleidlais. O blaid 21, tri yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 141 wedi'i wrthod.

[Objection.] There is an objection. I will open the vote on amendment 141. Close the vote. In favour 21, three abstentions, 27 against. Therefore, amendment 141 is not agreed.

Gwelliant 141: O blaid: 21, Yn erbyn: 27, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 141: For: 21, Against: 27, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 171 (Delyth Jewell).

Amendment 171 (Delyth Jewell) moved.

Yn cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais, felly, ar welliant 171. Cau'r bleidlais. O blaid naw, tri yn ymatal, 39 yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi'i wrthod.

It's formally moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 171. Close the vote. In favour nine, three abstentions, 39 against and therefore the amendment is not agreed.

Gwelliant 171: O blaid: 9, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 171: For: 9, Against: 39, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 71 (Julie James).

Amendment 71 (Julie James) moved.

A oes gwrthwynebiad i welliant 71? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 71. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Felly mae gwelliant 71 wedi'i gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 71? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 71. Close the vote. In favour 44, seven abstentions, none against. Therefore, amendment 71 is agreed.

20:25

Gwelliant 71: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 71: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Oherwydd eu natur, yn unol â Rheol Sefydlog 12.40, dwi'n cynnig bod gwelliannau 58 i 43, sy'n ymddangos yn olynol ar y rhestr o welliannau wedi'u didoli, yn cael eu gwaredu mewn un bleidlais. A oes unrhyw wrthwynebiad i hynny? Nac oes. Felly, Gweinidog, ydych chi'n dymuno cynnig gwelliannau 58 i 43?

Due to their nature, I propose, in accordance with Standing Order 12.40, that amendments 58 to 43, which appear consecutively on the marshalled list, are disposed of in a single vote. Does any Member object to that? No. Minister, do you wish to formally move 58 to 43?

Cynigiwyd gwelliannau 58, 59, 60, 61, 40, 41, 42 a 43 (Julie James).

Amendments 58, 59, 60, 61, 40, 41, 42 and 43 (Julie James) moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliannau 58 i 43? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliannau 58 i 43. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, mae'r gwelliannau o 58 i 43—y bloc yna—wedi'u cymeradwyo.

The question is that amendments 58 to 43 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. Open the vote on amendments 58 to 43. Close the vote. In favour 44, four abstentions, three against. Therefore, amendments 58 to 43 are agreed en bloc.

Gwelliannau 58, 59, 60, 61, 40, 41, 42, 43 (en bloc): O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliannau

Amendments 58, 59, 60, 61, 40, 41, 42, 43 (en bloc): For: 44, Against: 3, Abstain: 4

Amendments have been agreed

Cynigiwyd gwelliant 172 (Delyth Jewell).

Amendment 172 (Delyth Jewell) moved.

Mae'n cael ei symud. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 172. Cau'r bleidlais. O blaid 18, mae yna dri yn ymatal, a 30 yn erbyn. Felly, mae 172 wedi'i wrthod.

It's formally moved. Are there any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 172. Close the vote. In favour 18, three abstentions and 30 against. Therefore, amendment 172 is not agreed.

Gwelliant 172: O blaid: 18, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 172: For: 18, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 44 (Julie James).

Amendment 44 (Julie James) moved.

Mae'n cael ei symud. A oes gwrthwynebiad i welliant 44? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 44. Cau'r bleidlais. O blaid 44, saith yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 44 wedi'i gymeradwyo.

It's formally moved. Are there any objections to amendment 44? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 44. Close the vote. In favour 44, seven abstentions and none against. Amendment 44 is, therefore, agreed.

Gwelliant 44: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 7

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 44: For: 44, Against: 0, Abstain: 7

Amendment has been agreed

Grŵp 13: Rhan 9—amrywiol (Gwelliannau 45, 46, 47, 54)
Group 13: Part 9—miscellaneous (Amendments 45, 46, 47, 54)

Grŵp 13 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp hwn yn ymwneud â Rhan 9 ond maen nhw'n amrywiol. Gwelliant 45 yw'r prif welliant, a dwi'n gofyn i'r Gweinidog i gyflwyno'r gwelliant hwnnw. Gweinidog.

Group 13 is the next group of amendments, and they relate to Part 9 and are miscellaneous. Amendment 45 is the lead amendment, and I call on the Minister to move that amendment. Minister.

Cynigiwyd gwelliant 45 (Julie James).

Amendment 45 (Julie James) moved.

Diolch, Llywydd. I will speak to amendment 47 first. At Stage 2, a non-Government amendment was tabled seeking to require principal councils to

'make arrangements to provide a research and advice service to its members'.

I was unable to support this amendment, as the Local Government (Wales) Measure 2011 already provides that the functions of the head of democratic services include the provision of advice and support to members, which is intended to include a research service. Under the 2011 Measure, a principal council is required to provide their head of democratic services with staff, accommodation and other resources that, in its opinion, will allow them to discharge their functions. During committee proceedings, I committed to explore the potential of issuing guidance in relation to this matter, and I've tabled amendment 47 in response to that commitment.

This amendment will require principal councils to have regard to any guidance issued by the Welsh Ministers in relation to the provision of resources to their head of democratic services. I anticipate that this guidance could detail the benefits of a well-funded members' research service, and set out that councils should consider how they could allocate resources in order to support the provision of such a service.

Amendment 45 is a technical amendment to provide for a definition of 'document' in section 158, and remove the unnecessary definition of 'information'. This is in line with other technical amendments in previous groups.

Amendment 46 is also a technical amendment relating to section 158 of the Bill, which makes provision in respect of information sharing between the Auditor General for Wales and regulators. The amendment inserts a new section that ensures that the prohibition on the disclosure of information in section 54 of the Public Audit (Wales) Act 2004 does not prevent the auditor general from disclosing information he has acquired under section 158 of the Bill for the purposes for which he has requested it, or disclosing information to other regulators if a request has been made under section 158.

And finally, amendment 54 is consequential to amendment 46, and provides that the provisions inserted by that amendment come into force in line with the commencement of section 158. Diolch.

Diolch, Llywydd. Byddaf i'n siarad am welliant 47 yn gyntaf. Yng Nghyfnod 2, cafodd gwelliant nad oedd yn un gan y Llywodraeth ei gyflwyno yn ceisio ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau

'wneud trefniadau i ddarparu gwasanaeth ymchwil a chyngor i'w aelodau'.

Nid oeddwn i'n gallu cefnogi'r gwelliant hwn, gan fod Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 eisoes yn darparu bod swyddogaethau pennaeth y gwasanaethau democrataidd yn cynnwys darparu cyngor a chymorth i aelodau, a'r bwriad yw iddo gynnwys gwasanaeth ymchwil. O dan Fesur 2011, mae'n ofynnol i brif gyngor ddarparu staff, llety ac adnoddau eraill i'w bennaeth gwasanaethau democrataidd a fydd, ym marn y cyngor yn caniatáu i'r pennaeth gyflawni ei swyddogaethau. Yn ystod trafodion pwyllgorau, ymrwymais i archwilio potensial cyhoeddi canllawiau ynghylch y mater hwn, ac rwyf i wedi cyflwyno gwelliant 47 mewn ymateb i'r ymrwymiad hwnnw.

Bydd y gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i brif gynghorau roi sylw i unrhyw ganllawiau y mae Gweinidogion Cymru yn eu cyhoeddi o ran darparu adnoddau i'w pennaeth gwasanaethau democrataidd. Rwy'n rhagweld y gallai'r canllawiau hyn fanylu ar fanteision gwasanaeth ymchwil sydd wedi'i gyllido'n dda ar gyfer aelodau, a nodi y dylai cynghorau ystyried sut y gallen nhw ddyrannu adnoddau er mwyn cefnogi'r gwaith o ddarparu gwasanaeth o'r fath.

Mae gwelliant 45 yn welliant technegol i ddarparu ar gyfer diffiniad 'dogfen' yn adran 158, a dileu diffiniad diangen 'gwybodaeth'. Mae hyn yn unol â diwygiadau technegol eraill mewn grwpiau blaenorol.

Mae gwelliant 46 hefyd yn welliant technegol sy'n ymwneud ag adran 158 o'r Bil, sy'n gwneud darpariaeth o ran rhannu gwybodaeth rhwng Archwilydd Cyffredinol Cymru a rheoleiddwyr. Mae'r diwygiad yn mewnosod adran newydd sy'n sicrhau nad yw'r gwaharddiad ar ddatgelu gwybodaeth yn adran 54 o Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 yn atal yr archwilydd cyffredinol rhag datgelu gwybodaeth y mae wedi'i chael o dan adran 158 o'r Bil at y dibenion y mae wedi gofyn amdani, neu ddatgelu gwybodaeth i reoleiddwyr eraill os oes cais wedi'i wneud o dan adran 158.

Ac yn olaf, mae gwelliant 54 yn ganlyniadol i welliant 46, ac mae'n darparu bod y darpariaethau a fewnosodir gan y gwelliant hwnnw yn dod i rym yn unol â chychwyn adran 158. Diolch.

Welsh Government amendment 47, as we've heard, requires local authorities to have regard to guidance issued by Welsh Ministers, and guidance may be produced regarding a local authority's duty to provide its head of democratic services with such staff, accommodation and other resources that the local authority considers sufficient to allow the functions of the head of democratic services to be carried out. The Bill's explanatory memorandum states that one of the duties of the head of democratic services is to provide councillors outside of the executive with adequate support and advice. This amendment introduces a guidance-making power to ensure that access to advice and support is consistent across local authorities and that councillors have access to the resources they require. Of course, we know, as Members of the Senedd or Welsh Parliament, that we rely on the independent advice provided by the Research Service in the Welsh Parliament and we wouldn't seek independent advice from Welsh Government civil servants because of the inevitable conflict of interest that would arise where there is formal separation of power between executive and legislature. It is therefore essential that councillors of all parties outside of the executive, as well as in, can obtain independent advice and support. We therefore support the intentions of this amendment. However, should this amendment pass, as anticipated, the Welsh Government should provide local councils with the resources necessary to enable them to establish a members' research service, ensuring that councils do not have to use their already stretched existing resources to establish such services. Furthermore, measures should be put in place to ensure that any research service is accessible to all elected Members and is free of any political bias. I hope the Minister, in accepting our support, will also acknowledge the issues I've highlighted.

Mae gwelliant 47 Llywodraeth Cymru, fel yr ydym ni wedi'i glywed, yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol roi sylw i ganllawiau wedi'i gyhoeddi gan Weinidogion Cymru, a gall canllawiau gael eu cynhyrchu ynghylch dyletswydd awdurdod lleol i ddarparu i'w bennaeth gwasanaethau democrataidd unrhyw staff, llety ac adnoddau eraill y mae'r awdurdod lleol o'r farn eu bod yn ddigonol i ganiatáu i swyddogaethau pennaeth y gwasanaethau democrataidd gael eu cyflawni. Mae memorandwm esboniadol y Bil yn nodi mai un o ddyletswyddau pennaeth y gwasanaethau democrataidd yw rhoi cymorth a chyngor digonol i gynghorwyr y tu allan i'r weithrediaeth. Mae'r gwelliant hwn yn cyflwyno pŵer i wneud canllawiau i sicrhau bod y cyfle i fanteisio ar gyngor a chymorth yn gyson ledled awdurdodau lleol a bod cynghorwyr yn gallu cael gafael ar yr adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw. Wrth gwrs, gwyddom ni, fel Aelodau'r Senedd neu Senedd Cymru, ein bod ni'n dibynnu ar y cyngor annibynnol a gaiff ei ddarparu gan y Gwasanaeth Ymchwil yn Senedd Cymru ac na fyddem ni'n ceisio cyngor annibynnol gan weision sifil Llywodraeth Cymru oherwydd y gwrthdaro buddiannau anochel a fyddai'n codi lle mae pŵer yn cael ei wahanu'n ffurfiol rhwng y weithrediaeth a'r ddeddfwrfa. Felly, mae'n hanfodol bod cynghorwyr o bob plaid y tu allan i'r weithrediaeth, yn ogystal ag i mewn, yn gallu cael cyngor a chymorth annibynnol. Felly, yr ydym ni'n cefnogi bwriadau'r gwelliant hwn. Fodd bynnag, os ydy'r gwelliant hwn yn cael ei dderbyn, yn ôl y disgwyl, dylai Llywodraeth Cymru roi'r adnoddau angenrheidiol i gynghorau lleol i'w galluogi i sefydlu gwasanaeth ymchwil aelodau, gan sicrhau nad oes rhaid i gynghorau ddefnyddio eu hadnoddau presennol sydd eisoes dan bwysau i sefydlu gwasanaethau o'r fath. At hynny, dylai mesurau gael eu rhoi ar waith i sicrhau bod unrhyw wasanaeth ymchwil yn hygyrch i bob Aelod etholedig a'i fod yn rhydd o unrhyw duedd wleidyddol. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog, wrth dderbyn ein cefnogaeth, hefyd yn cydnabod y materion yr wyf i wedi tynnu sylw atyn nhw.

20:30

Delyth Jewell. Can the microphone be unmuted?

Delyth Jewell. A oes modd dad-dawelu'r meicroffon?

Diolch, Llywydd. I wanted to speak very briefly to this group of amendments and to welcome the Minister's commitment, given at Stage 2, to explore the potential for guidance to be issued that would strengthen the role of democratic services within local government, including the potential for a research service function, as has just been mentioned by Mark Isherwood. In that respect, amendment 47 is most welcome and can be used to strengthen the role and support that democratic services can offer councillors.

Minister to respond? No? Okay.

Gweinidog i ymateb? Na? Iawn.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 45? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, gan Gareth Bennett. Felly, agor y bleidlais ar welliant 45. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 45 wedi'i gymeradwyo.

The question is that amendment 45 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes, Gareth Bennett has objected. I will therefore open the vote on amendment 45. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Amendment 45 is therefore agreed.

Gwelliant 45: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 45: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 46 (Julie James).

Amendment 46 (Julie James) moved.

Felly, mae'r gwelliant wedi'i gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i welliant 46? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 46. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 12 yn ymatal, dau yn erbyn. Felly, gwelliant 45 wedi'i gymeradwyo.

The amendment is moved. Are there any objections to amendment 46? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 46. Close the vote. In favour 36, 12 abstentions, two against. Therefore, amendment 45 is agreed.

20:35

Gwelliant 46: O blaid: 36, Yn erbyn: 2, Ymatal: 12

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 46: For: 36, Against: 2, Abstain: 12

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 47 (Julie James).

Amendment 47 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 47? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlias ar welliant 47. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal a dau yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 47 wedi'i gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 47? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 47. Close the vote. In favour 44, four abstentions and two against. And therefore, amendment 47 is agreed.

Gwelliant 47: O blaid: 44, Yn erbyn: 2, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 47: For: 44, Against: 2, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Grŵp 14: Awdurdodau tân ac achub (Gwelliannau 142, 48, 49, 57)
Group 14: Fire and rescue authorities (Amendments 142, 48, 49, 57)

Grŵp 14 yw'r grŵp nesaf ar awdurdodau tân ac achub. Gwelliant 142 yw'r prif welliant, a dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno'r gwelliant hwnnw a'r gwelliannau yn y grŵp. Mark Isherwood.

Group 14 is our next group of amendments and it relates to fire and rescue authorities. Amendment 142 is the lead amendment, and I call on Mark Isherwood to move that amendment and speak to other amendments in the group. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 142 (Mark Isherwood).

Amendment 142 (Mark Isherwood) moved.

Diolch. Amendment 142 removes section 164, 'Combined fire and rescue authorities: inquiries'. Section 164 of the Bill covers inquiries into finance and governance arrangements for fire and rescue authorities. These are established by combination Orders under the Fire and Rescue Services Act 2004. Section 164 amends the 2004 Act to remove the requirement for Welsh Ministers to hold an inquiry when varying an authority's combination Order, except where the variation alters the area served by a fire and rescue authority, or would revoke the combination Order with a view to creating a wholly different configuration of fire and rescue authorities in Wales.

However, the Equalities, Local Government and Communities Committee heard unanimous evidence from the Welsh fire and rescue authorities and Mid and West Wales Fire and Rescue Service regarding this provision. South Wales Fire and Rescue Authority noted its grave concerns, explaining that the provision was put in place for a reason, which was to ensure that due regard was given to the safety of firefighters or the community before changes were implemented that could detrimentally impact on these. South Wales Fire and Rescue Authority emphasised that this change is an extremely concerning step, as it could result in unsuitable or ill-thought-through changes being made to some of the key areas noted without sufficient inquiry, debate, scrutiny or challenge. 

North Wales Fire and Rescue Authority also strongly voiced its concerns, noting that the notion that changing, for example, governance or funding arrangements of fire and rescue authorities that are currently being considered would have no direct impact on public or firefighter safety is flawed. It would suggest, they said, that placing convenience over the protections afforded by the need to hold an inquiry in Wales would seem a retrograde step, not without some risk to public and firefighter safety. And Mid and West Wales Fire and Rescue Authority stated that there are clear flaws in the proposals and that such inquiries enhance and facilitate good decision making, adding that, if proposals are impractical or ill thought out or unreasonable, an inquiry would act as an open and efficient brake or filter on any such proposals and is consequently very much in the public interest.

Thus, as the committee's Stage 1 report stated, south Wales and mid and west Wales fire and rescue authorities were clear in requesting that the provision in section 164 be removed from the Bill. During Stage 2, the Minister argued that removing this additional and unnecessary requirement will simplify an overcomplicated and expansive process. However, such a statement does not respond to the concerns of the fire and rescue services and authorities that have spoken out with knowledge and authority against the Welsh Government's current intentions with regard to public inquiries. This is not simplification; this is removing checks and balances within the system, and that is a highly dangerous step to take.

Diolch. Mae gwelliant 142 yn dileu adran 164, 'Awdurdodau tân ac achub cyfunol: ymchwiliadau'. Mae adran 164 o'r Bil yn ymdrin ag ymchwiliadau i drefniadau cyllid a llywodraethu ar gyfer awdurdodau tân ac achub. Mae'r rhain wedi'u sefydlu drwy Orchmynion cyfunol o dan Ddeddf y Gwasanaethau Tân ac Achub 2004. Mae adran 164 yn diwygio Deddf 2004 i ddileu'r gofyniad i Weinidogion Cymru gynnal ymchwiliad wrth amrywio Gorchymyn cyfunol awdurdod, ac eithrio pan fo'r amrywiad yn newid yr ardal a wasanaethir gan yr awdurdod tân ac achub, neu y byddai'n dirymu'r Gorchymyn cyfunol gyda'r bwriad o greu trefn cwbl wahanol o awdurdodau tân ac achub yng Nghymru.

Fodd bynnag, clywodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau dystiolaeth unfrydol gan awdurdodau tân ac achub Cymru a Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru ynglŷn â'r ddarpariaeth hon. Nododd Awdurdod Tân ac Achub De Cymru eu pryderon difrifol, gan esbonio bod y ddarpariaeth wedi'i rhoi ar waith am reswm, sef sicrhau bod sylw dyledus yn cael ei roi i ddiogelwch diffoddwyr tân neu'r gymuned cyn i newidiadau gael eu gweithredu a allai gael effaith andwyol ar y rhain. Pwysleisiodd Awdurdod Tân ac Achub De Cymru fod y newid hwn yn gam sy'n peri pryder mawr, gan y gallai arwain at wneud newidiadau anaddas neu ddifeddwl i rai o'r meysydd allweddol wedi'u nodi heb ddigon o ymchwil, dadl, craffu na her. 

Mynegodd Awdurdod Tân ac Achub Gogledd Cymru ei bryderon yn gryf hefyd, gan nodi bod y syniad na fyddai newid, er enghraifft, trefniadau llywodraethu neu gyllido awdurdodau tân ac achub sy'n cael eu hystyried ar hyn o bryd yn cael unrhyw effaith uniongyrchol ar ddiogelwch y cyhoedd na diffoddwyr tân yn ddiffygiol. Byddai'n awgrymu, medden nhw, y byddai rhoi blaenoriaeth i gyfleustra ar draul y diogelu sydd wedi'i gynnig gan yr angen i gynnal ymchwiliad yng Nghymru yn ymddangos yn gam yn ôl, nid heb rywfaint o risg i ddiogelwch y cyhoedd a diffoddwyr tân. A dywedodd Awdurdod Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru fod diffygion amlwg yn y cynigion a bod ymchwiliadau o'r fath yn gwella ac yn hwyluso penderfyniadau da, gan ychwanegu, os yw cynigion yn anymarferol neu'n ddifeddwl neu'n afresymol, y byddai ymchwiliad yn gweithredu fel brêc neu hidlydd agored ac effeithlon ar unrhyw gynigion o'r fath ac, o ganlyniad, ei fod wir er budd y cyhoedd.

Felly, fel y dywedodd adroddiad Cyfnod 1 y pwyllgor, roedd awdurdodau tân ac achub de Cymru a chanolbarth a gorllewin Cymru yn glir wrth ofyn bod y ddarpariaeth yn adran 164 yn cael ei dileu o'r Bil. Yn ystod Cyfnod 2, dadleuodd y Gweinidog y bydd dileu'r gofyniad ychwanegol a diangen hwn yn symleiddio proses rhy gymhleth ac eang. Fodd bynnag, nid yw datganiad o'r fath yn ymateb i bryderon y gwasanaethau tân ac achub ac awdurdodau sydd wedi siarad yn wybodus ac awdurdodol yn erbyn bwriadau presennol Llywodraeth Cymru o ran ymchwiliadau cyhoeddus. Nid symleiddio yw hyn; dileu cadw cydbwysedd o fewn y system yw hyn, ac mae hynny'n gam peryglus iawn i'w gymryd.

I'm afraid I do reject amendment 142 and call on Members to do the same. FRA composition and other governance arrangements are set out in their combination Orders. For the most part, these Orders deal with matters of internal structure and procedure. They have nothing to do with firefighting or other front-line operations. Indeed, their terms could be applied almost verbatim to a body that did not provide fire and rescue services at all.

While it is possible to amend the combination Orders to improve governance and financial arrangements, we have agreed with the FRAs that we will not pursue these matters in this Senedd term. Nevertheless, there is no reason to hold a local public inquiry into proposals to amend combination Orders where that was desirable in the interests of good governance. For instance, the Orders currently require the chair of an FRA to hold office for only one year. Some might say that is too short a period and leads to unstable leadership. Allowing an FRA chair to serve for, say, two years would be a small step that would plainly not merit a public inquiry, yet that would be the effect of the law as it stands.

Public interest in these matters is often very low, but the requirement on the Welsh Ministers to fully consult on proposed changes to combination Orders will remain in place, as will the requirement to lay amendments to those Orders before the Senedd. Removing this additional and unnecessary requirement will simplify an overcomplicated and expensive process. No other public body has the power to consent to changes in their own governance arrangements, or force an inquiry if they do not. I am not convinced that FRAs should be a special case.

FRAs have argued that the current public inquiry provisions are in place for public safety purposes; I do not agree. The purpose of a combination Order is, as I say, to deal with matters of structure and governance, not of service delivery. The only possible exception would be changes to FRA boundaries. However, the requirement to hold a public inquiry will remain in place where proposed changes to the combination Orders would affect FRA boundaries. We have no interest in such proposals at this stage, but I feel it is important to maintain the safeguard. This was always the purpose of the requirement. It provides a mechanism for ensuring the public have an opportunity to influence decisions that affect the provision of front-line services. It was not to give FRAs a power to impede changes to their own governance arrangements.

Amendment 48 is a technical amendment to remove fire and rescue authorities in Wales from section 93 of the Local Government Act 2003. Section 93 of the 2003 Act provides relevant authorities with a power to charge for discretionary services. Fire and rescue authorities already have a power to charge a person for any action taken otherwise than for a commercial purpose, under section 18A of the Fire and Rescue Services Act 2004, and therefore they do not require the power under section 93.

Amendment 49 is minor technical amendment that will facilitate the repeal of the 2009 local government Measure and does not change the substantive effect of section 166. Amendment 57 is consequential to amendment 48 and provides that the provisions inserted by that amendment come into force two months after Royal Assent. Diolch.

Mae arnaf i ofn fy mod yn gwrthod gwelliant 142 ac yn galw ar yr Aelodau i wneud yr un peth. Mae cyfansoddiad Awdurdodau Tân ac Achub a threfniadau llywodraethu eraill wedi'u nodi yn eu Gorchmynion cyfunol. Ar y cyfan, mae'r Gorchmynion hyn yn ymdrin â materion yn ymwneud â strwythur a gweithdrefn fewnol. Nid oes ganddyn nhw unrhyw beth i'w wneud â diffodd tân na gweithrediadau rheng flaen eraill. Yn wir, byddai modd cymhwyso eu telerau bron air am air i gorff nad oedd yn darparu gwasanaethau tân ac achub o gwbl.

Er ei bod yn bosibl diwygio'r Gorchmynion cyfunol i wella trefniadau llywodraethu a chyllidol, rydym ni wedi cytuno â'r awdurdodau tân ac achub na fyddwn ni'n mynd ar drywydd y materion hyn yn ystod tymor hwn y Senedd. Er hynny, nid oes rheswm dros gynnal ymchwiliad cyhoeddus lleol i gynigion i ddiwygio Gorchmynion cyfunol lle'r oedd hynny'n ddymunol er budd llywodraethu da. Er enghraifft, ar hyn o bryd mae'r Gorchmynion yn ei gwneud yn ofynnol i gadeirydd Awdurdod Tân ac Achub ddal swydd am flwyddyn yn unig. Gallai rhai ddweud bod hynny'n gyfnod rhy fyr a'i fod yn arwain at arweinyddiaeth ansefydlog. Byddai caniatáu i gadeirydd Awdurdod Tân ac Achub wasanaethu am ddwy flynedd, dyweder, yn gam bach yn amlwg na fyddai'n haeddu ymchwiliad cyhoeddus, ac eto dyna fyddai effaith y gyfraith fel y mae hi.

Mae diddordeb y cyhoedd yn y materion hyn yn aml yn isel iawn, ond bydd y gofyniad ar Weinidogion Cymru i ymgynghori'n llawn ar newidiadau arfaethedig i Orchmynion cyfunol yn parhau, yn ogystal â'r gofyniad i osod diwygiadau i'r Gorchmynion hynny gerbron y Senedd. Bydd dileu'r gofyniad ychwanegol a diangen hwn yn symleiddio proses sy'n rhy gymhleth a chostus. Nid oes gan unrhyw gorff cyhoeddus arall y pŵer i gydsynio i newidiadau yn eu trefniadau llywodraethu eu hunain, na gorfodi ymchwiliad os nad yw hwnnw ganddo. Nid wyf i wedi fy argyhoeddi y dylai Awdurdodau Tân ac Achub fod yn achos arbennig.

Mae Awdurdodau Tân ac Achub wedi dadlau bod darpariaethau presennol yr ymchwiliad cyhoeddus ar waith at ddibenion diogelwch y cyhoedd; nid wyf i'n cytuno. Diben Gorchymyn cyfunol, fel y dywedais i, yw ymdrin â materion strwythur a llywodraethu, nid darparu gwasanaethau. Yr unig eithriad posibl fyddai newidiadau i ffiniau Awdurdodau Tân ac Achub. Fodd bynnag, bydd y gofyniad i gynnal ymchwiliad cyhoeddus yn parhau lle byddai newidiadau arfaethedig i'r Gorchmynion cyfunol yn effeithio ar ffiniau Awdurdodau Tân ac Achub. Nid oes gennym ni unrhyw ddiddordeb mewn cynigion o'r fath ar hyn o bryd, ond rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig cynnal y diogelu. Dyna oedd pwrpas y gofyniad erioed. Mae'n pennu dull ar gyfer sicrhau bod y cyhoedd yn cael cyfle i ddylanwadu ar benderfyniadau sy'n effeithio ar ddarparu gwasanaethau rheng flaen. Nid oedd yn rhoi pŵer i Awdurdodau Tân ac Achub rwystro newidiadau i'w trefniadau llywodraethu eu hunain.

Mae gwelliant 48 yn ddiwygiad technegol i dynnu awdurdodau tân ac achub yng Nghymru o adran 93 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003. Mae adran 93 o Ddeddf 2003 yn rhoi pŵer i awdurdodau perthnasol godi tâl am wasanaethau dewisol. Mae gan awdurdodau tân ac achub bŵer eisoes i godi tâl ar berson am unrhyw gamau wedi'u cymryd heblaw am at ddiben masnachol, o dan adran 18A o Ddeddf y Gwasanaethau Tân ac Achub 2004, ac felly nid oes angen y pŵer arnyn nhw o dan adran 93.

Mân welliant technegol yw gwelliant 49 a fydd yn hwyluso diddymu Mesur llywodraeth leol 2009 ac nid yw'n newid effaith berthnasol adran 166. Mae gwelliant 57 yn ganlyniadol i welliant 48 ac mae'n pennu bod y darpariaethau a fewnosodir gan y gwelliant hwnnw yn dod i rym ddeufis ar ôl cael Cydsyniad Brenhinol. Diolch.

20:40

Mark Isherwood to respond to the debate. Do you wish to do so?

Mark Isherwood i ymateb i'r ddadl. A ydych yn dymuno gwneud hynny?

Diolch, Llywydd. The Minister repeated the statement made at Stage 2, which I read out, that removing this additional and unnecessary requirement will simplify an overcomplicated and expensive process, despite every fire and rescue authority in Wales saying to the contrary—that this would not be without risk to public and firefighters' safety, that there are clear flaws in the proposals, and that an inquiry as a brake or filter on any such proposal was very much in the public interest. It's a very sorry state of affairs when any Government believes that it knows better than the unanimous voice of a front-line emergency service in Wales. Good governance means that you listen, you learn; you don't pretend you know better.

Diolch, Llywydd. Ailadroddodd y Gweinidog y datganiad a wnaed yng Nghyfnod 2, a ddarllenais i, y bydd dileu'r gofyniad ychwanegol a diangen hwn yn symleiddio proses sy'n rhy gymhleth a chostus, er i bob awdurdod tân ac achub yng Nghymru ddatgan i'r gwrthwyneb—na fyddai hyn heb risg i ddiogelwch y cyhoedd a diffoddwyr tân, bod diffygion amlwg yn y cynigion, a bod ymchwiliad fel brêc neu hidlydd i unrhyw gynnig o'r fath er budd y cyhoedd i raddau helaeth. Mae'n sefyllfa druenus iawn pan fydd unrhyw Lywodraeth yn credu ei bod yn gwybod yn well na llais unfrydol gwasanaeth brys rheng flaen yng Nghymru. Mae llywodraethu da yn golygu eich bod yn gwrando, rydych yn dysgu; nid ydych yn esgus eich bod yn gwybod yn well.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 142? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 142. Cau'r bleidlais. O blaid 19, pump yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae'r gwelliant wedi ei wrthod.

The question is that amendment 142 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Yes. I will therefore open the vote on amendment 142. Close the vote. In favour 19, five abstentions, 26 against. Therefore, the amendment is not agreed.

Gwelliant 142: O blaid: 19, Yn erbyn: 26, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 142: For: 19, Against: 26, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 48 (Julie James).

Amendment 48 (Julie James) moved.

Mae gwelliant 48 yn enw'r Gweinidog yn cael ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad i welliant 48? [Gwrthwynebiad.] Oes, gan Gareth Bennett. Agor y bleidlais ar welliant 48. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, gwelliant 48 wedi ei dderbyn.

Amendment 48, in the name of the Minister. Are there any objections to amendment 48? [Objection.] There are. Gareth Bennett is objecting. Open the vote on amendment 48. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Therefore, amendment 48 is agreed.

Gwelliant 48: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 48: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 49 (Julie James).

Amendment 49 (Julie James) moved.

Mae wedi cael ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad i 49? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 49. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, dau yn erbyn, ac felly mae gwelliant 49 yn cael ei gymeradwyo.

It's been formally moved. Are there any objections to amendment 49? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 49. Close the vote. In favour 44, four abstentions, two against, and therefore amendment 49 is agreed.

20:45

Gwelliant 49: O blaid: 44, Yn erbyn: 2, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 49: For: 44, Against: 2, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Grŵp 15: Iawndal i brif gynghorau (Gwelliant 143)
Group 15: Compensation for principal councils (Amendment 143)

Grŵp 15 yw'r grŵp terfynol o welliannau, sy'n ymwneud â iawndal i brif gynghorau. Felly, dwi'n galw ar Mark Isherwood i gyflwyno gwelliant 143, sef y prif welliant yn y grŵp yma. Mark Isherwood.

Group 15 is the final group of amendments, and it relates to compensation for principal councils. I call on Mark Isherwood to move amendment 143, which is the lead amendment in this group. Mark Isherwood.

Cynigiwyd gwelliant 143 (Mark Isherwood).

Amendment 143 (Mark Isherwood) moved.

Amendment 143 establishes a duty on Welsh Government to compensate local authorities for any costs incurred as a result of provisions contained within the Bill. The regulatory impact assessment states the total cost of the Bill will be around £17.17 million, including transitional costs to local government of approximately £2.95 million. Given pressures on local government finances, and particularly in light of the COVID-19 pandemic, the Welsh Government should ensure that it provides the resources necessary to enact the Bill that it passes and to ensure that the Bill ultimately achieves its aims. As such, our amendment reflects comments made by stakeholders during Stage 1 proceedings, including by the Welsh Local Government Association, which said that the

'Welsh Government should be fully funding any new national initiatives, or the implications of any national legislation on local authorities.' 

However, the Minister argued against such comments during Stage 2. She said that

'Principal councils receive funding from the Welsh Government through the local government settlement',

whilst councils 

'also receive specific grants from Welsh Government and other bodies for specific projects and programmes'.

Whilst the Welsh Government has announced that £500,000 has been made available to councils in preparatory support, including to support digital democracy, the Welsh Local Government Association have stated that they await the details of how this would be distributed. Furthermore, this funding is significantly less than the £2.95 million of transitional costs for local government that were outlined in the explanatory memorandum. As set out, and all its members know and should accept, the local government settlement received by principal councils from the Welsh Government is intended to fund the statutory services that they provide, not additional compulsory costs imposed by Welsh Government legislation. Local authorities across Wales have been raising concern for many years about the punitive cost burden of having to absorb the consequences of underfunded or unfunded Welsh Government decisions.

As stated, the Minister said councils

'also receive specific grants from Welsh Government and other bodies for specific projects and programmes'.

Reflecting the councils' concerns, this is precisely what our amendment seeks to ensure in this case.

Mae gwelliant 143 yn sefydlu dyletswydd ar Lywodraeth Cymru i ddigolledu awdurdodau lleol am unrhyw gostau a ysgwyddir o ganlyniad i ddarpariaethau yn y Bil. Mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn nodi y bydd cyfanswm cost y Bil tua £17.17 miliwn, gan gynnwys costau trosiannol o tua £2.95 miliwn i lywodraeth leol. O ystyried y pwysau ar gyllid llywodraeth leol, ac yn enwedig yng ngoleuni pandemig COVID-19, dylai Llywodraeth Cymru sicrhau ei bod yn darparu'r adnoddau angenrheidiol i ddeddfu'r Bil y mae'n ei basio ac i sicrhau bod y Bil yn cyflawni ei nodau yn y pen draw. Felly, mae ein gwelliant yn adlewyrchu sylwadau a wnaed gan randdeiliaid yn ystod trafodion Cyfnod 1, gan gynnwys sylwadau gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a ddywedodd:

Dylai Llywodraeth Cymru fod yn ariannu unrhyw fentrau cenedlaethol newydd yn llawn, neu oblygiadau unrhyw ddeddfwriaeth genedlaethol ar awdurdodau lleol.

Fodd bynnag, dadleuodd y Gweinidog yn erbyn sylwadau o'r fath yn ystod Cyfnod 2. Dywedodd:

Mae prif gynghorau yn cael arian gan Lywodraeth Cymru drwy'r setliad llywodraeth leol,

tra bo cynghorau:

hefyd yn derbyn grantiau penodol gan Lywodraeth Cymru a chyrff eraill ar gyfer prosiectau a rhaglenni penodol.

Er bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi bod £500,000 wedi ei ddarparu i gynghorau mewn cymorth paratoadol, gan gynnwys cefnogi democratiaeth ddigidol, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi datgan ei bod yn aros am fanylion ynghylch sut y byddai hyn yn cael ei ddosbarthu. At hynny, mae'r cyllid hwn yn sylweddol is na'r £2.95 miliwn o gostau trosiannol i lywodraeth leol a amlinellwyd yn y memorandwm esboniadol. Fel y nodwyd, ac mae ei holl aelodau yn gwybod a dylai pob un ohonyn nhw dderbyn, mai bwriad y setliad llywodraeth leol a gafodd prif gynghorau gan Lywodraeth Cymru yw ariannu'r gwasanaethau statudol y maen nhw'n eu darparu, nid costau gorfodol ychwanegol a orfodwyd gan ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru. Mae awdurdodau lleol ledled Cymru wedi bod yn codi pryder ers blynyddoedd lawer am y baich costau cosbol o orfod ysgwyddo canlyniadau penderfyniadau Llywodraeth Cymru nad ydyn nhw wedi eu hariannu neu nad ydyn nhw wedi eu hariannu'n ddigonol.

Fel y nodwyd, dywedodd y Gweinidog fod cynghorau:

hefyd yn derbyn grantiau penodol gan Lywodraeth Cymru a chyrff eraill ar gyfer prosiectau a rhaglenni penodol.

Gan adlewyrchu pryderon y cynghorau, dyma yn union beth y mae ein gwelliant yn ceisio ei sicrhau yn yr achos hwn.

Whilst I can understand why the Member has tabled amendment 143, I cannot support it and call on Members to reject it. The amendment proposes setting in legislation a requirement to reimburse costs without any acknowledgement of the benefits, financial or otherwise. It does not draw a distinction between set-up costs and the costs and opportunities arising from a new but enduring way of working. It also implies that councils and the Welsh Government would have to identify those costs directly applicable to this legislation forever and a day, no matter how small or inconsequential they might be, therefore creating a need for a new and bureaucratic system to record and track costs by setting up a specific hypothecated funding mechanism. I do not think that is the Member’s intention, but it would be an inevitable consequence of setting such a provision in the legislation.    

However, let me be clear that we do recognise there will be a need to invest in the implementation of some aspects of this Bill. For example, we've already provided additional funding in recognition of the impacts of electoral reform amounting to some £2.2 million over the last two financial years. We will continue to discuss with local government through the WLGA what further support is needed to implement other changes. 

There is also an important principle here about the funding of local government that we should not lose. The majority of our funding for local government is unhypothecated. Unlike grants, where we can, and often do, require some activities to be prioritised and done in a certain way, funding through the local government settlement is there for councils to make their own decisions about delivering statutory duties and non-statutory services. We already have an agreed arrangement, tried and tested, with local government, which considers all aspects of principal council funding in the round. This includes identifying and considering any significant new ongoing costs faced by principal councils, whether from wage inflation or arising from legislation. The finance sub-group of the partnership council exists to ensure appropriate consideration is given to these matters, and I therefore cannot support this amendment. Diolch, Llywydd. 

Er fy mod i'n deall pam y mae'r Aelod wedi cyflwyno gwelliant 143, ni allaf ei gefnogi a galwaf ar yr Aelodau i'w wrthod. Mae'r gwelliant yn cynnig gosod gofyniad mewn deddfwriaeth i ad-dalu costau heb unrhyw gydnabyddiaeth o'r buddion, ariannol neu fel arall. Nid yw'n gwahaniaethu rhwng costau sefydlu a'r costau a'r cyfleoedd sy'n deillio o ffordd newydd ond parhaus o weithio. Mae hefyd yn awgrymu y byddai'n rhaid i gynghorau a Llywodraeth Cymru nodi'r costau hynny sy'n uniongyrchol berthnasol i'r ddeddfwriaeth hon byth a beunydd, ni waeth pa mor fach nac amhendant y gallen nhw fod, gan greu angen felly am system newydd a biwrocrataidd i gofnodi ac olrhain costau drwy sefydlu trefn ariannu benodol wedi'i neilltuo. Nid wyf i'n credu mai dyna yw bwriad yr Aelod, ond byddai'n ganlyniad anochel i osod darpariaeth o'r fath yn y ddeddfwriaeth.

Fodd bynnag, gadewch i mi fod yn glir ein bod ni yn cydnabod y bydd angen buddsoddi mewn gweithredu rhai agweddau ar y Bil hwn. Er enghraifft, rydym ni eisoes wedi darparu cyllid ychwanegol i gydnabod effeithiau diwygio etholiadol sydd â chyfanswm o tua £2.2 miliwn dros y ddwy flynedd ariannol ddiwethaf. Byddwn yn parhau i drafod gyda llywodraeth leol drwy CLlLC pa gymorth ychwanegol sydd ei angen i weithredu newidiadau eraill.

Mae egwyddor bwysig yma hefyd ynglŷn ag ariannu llywodraeth leol na ddylem ei cholli. Nid yw'r rhan fwyaf o'n cyllid ar gyfer llywodraeth leol wedi'i neilltuo. Yn wahanol i grantiau, lle gallwn ni ac yn aml yr ydym ni, yn ei gwneud yn ofynnol i rai gweithgareddau gael eu blaenoriaethu a'u gwneud mewn ffordd benodol, mae cyllid drwy'r setliad llywodraeth leol yno i gynghorau wneud eu penderfyniadau eu hunain ynghylch cyflawni dyletswyddau statudol a darparu gwasanaethau anstatudol. Mae gennym ni drefniant y cytunwyd arno eisoes ac wedi ei brofi, gyda llywodraeth leol, sy'n ystyried pob agwedd ar gyllid prif gyngor yn ei gyfanrwydd. Mae hyn yn cynnwys nodi ac ystyried unrhyw gostau parhaus newydd sylweddol a wynebir gan brif gynghorau, boed hynny yn sgil chwyddiant cyflogau neu sy'n deillio o ddeddfwriaeth. Mae is-grŵp cyllid y cyngor partneriaeth yn bodoli i sicrhau yr ystyrir yn briodol y materion hyn, ac felly ni allaf gefnogi'r gwelliant hwn. Diolch, Llywydd.

20:50

Mark Isherwood, do you wish to respond?

Mark Isherwood, a ydych chi'n dymuno ymateb?

Briefly, thank you. The local government sector I engage with in Wales has long been telling me about the cumulative additional cost they've had to absorb in consequence of unfunded or underfunded Welsh Government policies or legislation. That is not a comment on the merit or otherwise of the legislation; it is on their ability to deliver that without compromising other services. The Minister, at Stage 2, as I stated, referred in her rejection of an equivalent amendment to the funding that local authorities already receive or receive in specific grants. Had she then said that we would examine a methodology to ensure that councils are fully compensated for the actual net cost of implementing these measures, we wouldn't have put this amendment down. But that's not how we recall this having played out. This is a major piece of local government legislation that will have significant initial costs and possibly longer term costs for the local government family across Wales, and our amendments should stand accordingly. 

Yn fyr, diolch. Mae'r sector llywodraeth leol yr wyf i'n ymgysylltu ag ef yng Nghymru wedi bod yn dweud wrthyf ers tro byd am y gost ychwanegol gronnol y bu'n rhaid iddyn nhw ei hysgwyddo o ganlyniad i bolisïau neu ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru heb eu hariannu neu heb eu hariannu'n ddigonol. Nid sylw ynghylch rhinwedd neu ddiffyg rhinwedd y ddeddfwriaeth yw hynny; mae'n ymwneud â'u gallu i gyflawni hynny heb beryglu gwasanaethau eraill. Cyfeiriodd y Gweinidog, yng Nghyfnod 2, fel y dywedais i, wrth iddi wrthod gwelliant cyfatebol, at y cyllid y mae awdurdodau lleol eisoes yn ei gael neu'n ei gael mewn grantiau penodol. Pe byddai hi wedi dweud wedyn y byddem yn archwilio methodoleg i sicrhau bod cynghorau yn cael iawndal llawn am gost net wirioneddol gweithredu'r mesurau hyn, ni fyddem wedi cyflwyno'r gwelliant hwn. Ond nid dyna sut yr ydym ni'n cofio hyn yn datblygu. Mae hwn yn ddarn mawr o ddeddfwriaeth llywodraeth leol a fydd â chostau cychwynnol sylweddol ac o bosibl costau tymor hwy i'r teulu llywodraeth leol ledled Cymru, a dylai ein gwelliannau sefyll yn unol â hynny.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 143? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly, dyma ni yn agor y bleidlais ar welliant 143. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, tri yn ymatal, 29 yn erbyn. Mae gwelliant 143 wedi'i wrthod.

The question is that amendment 143 be agreed. Is there any objection? [Objection.] Yes, therefore we open the vote on amendment 143. Open the vote. Close the vote. In favour 18, three abstentions, 29 against. Amendment 143 is not agreed. 

Gwelliant 143: O blaid: 18, Yn erbyn: 29, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 143: For: 18, Against: 29, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Felly, y gwelliant nesaf yw gwelliant 173, Delyth Jewell. 

So, the next amendment is amendment 173, Delyth Jewell. 

Cynigiwyd gwelliant 173 (Delyth Jewell).

Amendment 173 (Delyth Jewell) moved.

Mae'r gwelliant wedi'i symud. [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu. Felly, agor y bleidlais ar welliant 173. Cau'r bleidlais. O blaid 17, tri yn ymatal, 30 yn erbyn. Mae gwelliant 173 wedi'i wrthod.

The amendment has been moved. [Objection.] It has been objected to. Therefore, open the vote on amendment 173. Close the vote. In favour 17, three abstentions, 30 against. Amendment 173 is not agreed. 

Gwelliant 173: O blaid: 17, Yn erbyn: 30, Ymatal: 3

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 173: For: 17, Against: 30, Abstain: 3

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 50 (Julie James).

Amendment 50 (Julie James) moved.

A oes gwrthwynebiad i welliant 50? [Gwrthwynebiad.] Oes, gan Gareth Bennett. Agor y bleidlais ar welliant 50. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn, ac felly mae gwelliant 50 wedi'i gymeradwyo. 

Is there any objection to amendment 50? [Objection.] Yes, from Gareth Bennett. Open the vote on amendment 50. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against, and therefore amendment 50 is agreed. 

Gwelliant 50: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 50: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 51 (Julie James).

Amendment 51 (Julie James) moved.

A oes gwrthwynebiad i 51? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 51. Cau'r bleidlais. O blaid 44, mae yna chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 51 wedi'i gymeradwyo.

Is there objection to 51? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 51. Close the vote. In favour 44, there are six abstentions, none against. Therefore, amendment 51 is agreed. 

Gwelliant 51: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 51: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 52 (Julie James).

Amendment 52 (Julie James) moved.

Mae wedi'i gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i 52? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly agor y bleidlais ar welliant 52. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 52 wedi'i gymeradwyo.

It has been been moved. Is there objection to 52? [Objection.] Yes, therefore open the vote on amendment 52. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Amendment 52 is agreed. 

Gwelliant 52: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 52: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 174, yn enw Delyth Jewell.

Amendment 174, in the name of Delyth Jewell. 

Cynigiwyd gwelliant 174 (Delyth Jewell).

Amendment 174 (Delyth Jewell) moved.

Mae'n cael ei gyflwyno. [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu. Agor y bleidlais ar welliant 174. Cau'r bleidlais. O blaid 10, pump yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 174 wedi ei wrthod.

It has been moved. [Objection.] It has been objected to. Open the vote on amendment 174. Close the vote. In favour 10, five abstentions, 35 against. Therefore, amendment 174 is not agreed.

20:55

Gwelliant 174: O blaid: 10, Yn erbyn: 35, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 174: For: 10, Against: 35, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Cynigiwyd gwelliant 175 (Delyth Jewell).

Amendment 175 (Delyth Jewell) moved.

Oes gwrthwynebiad i 175? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 175. Cau'r bleidlais. O blaid 17, pump yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 175 wedi ei wrthod. 

Are there any objections to amendment 175? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 175. Close the vote. In favour 17, five abstentions, 28 against. Therefore, amendment 175 is not agreed. 

Gwelliant 175: O blaid: 17, Yn erbyn: 28, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 175: For: 17, Against: 28, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Gwelliant 72, yn enw'r Gweinidog. 

Amendment 72, in the name of the Minister. 

Cynigiwyd gwelliant 72 (Julie James).

Amendment 72 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 72? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 72. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 72 yn cael ei gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 72? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 72. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Therefore, amendment 72 is agreed.

Gwelliant 72: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 72: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 53 (Julie James).

Amendment 53 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 53? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly agor y bleidlais ar welliant 53. Cau'r bleidlais. O blaid 44, pedwar yn ymatal, dau yn erbyn. Felly, mae gwelliant 53 wedi cael ei gymeradwyo.

Are there any objections to amendment 53? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 53. Close the vote. In favour 44, four abstentions, two against. Therefore, amendment 53 is agreed. 

Gwelliant 53: O blaid: 44, Yn erbyn: 2, Ymatal: 4

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 53: For: 44, Against: 2, Abstain: 4

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 54 (Julie James).

Amendment 54 (Julie James) moved.

Mae wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i 54? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 54. Cau'r bleidlais. O blaid 36, 12 yn ymatal, dau yn erbyn. Felly, mae gwelliant 54 yn cael ei gymeradwyo.

It has been moved. Are there any objections to amendment 54? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 54. Close the vote. In favour 36, there are 12 abstentions, and two against. Therefore, amendment 54 is agreed. 

Gwelliant 54: O blaid: 36, Yn erbyn: 2, Ymatal: 12

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 54: For: 36, Against: 2, Abstain: 12

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 73 (Julie James).

Amendment 73 (Julie James) moved.

Mae wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i 73? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 73. Cau'r bleidlais. O blaid 44, mae yna chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 73 wedi ei gymeradwyo.

It has been moved. Are there any objections to amendment 73? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 73. Close the vote. In favour 44, six abstentions, and none against. So, that amendment is agreed. 

Gwelliant 73: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 73: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 78 (Julie James).

Amendment 78 (Julie James) moved.

Oes gwrthwynebiad i welliant 78? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 78. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 78 wedi ei dderbyn.

Are there any objections to amendment 78? [Objection.] I see that there are. Open the vote on amendment 78. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Therefore, amendment 78 is agreed.

Gwelliant 78: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 78: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 79 (Julie James).

Amendment 79 (Julie James) moved.

Mae wedi ei gynnig. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, i welliant 79. Agor y bleidlais, felly, ar welliant 79. Cau'r belidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae gwelliant 79 wedi ei dderbyn. 

It has been moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 79. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Amendment 79 is agreed. 

Gwelliant 79: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 79: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 55 (Julie James).

Amendment 55 (Julie James) moved.

Mae wedi ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 55. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 55 wedi ei gymeradwyo.

It has been moved. Are there any objections? [Objection.] Yes. Open the vote on amendment 55. Close the vote. In favour 44, six abstentions, and none against. Amendment 55 is agreed.  

Gwelliant 55: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 55: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 56 (Julie James).

Amendment 56 (Julie James) moved.

Mae wedi cael ei gyflwyno. A oes gwrthwynebiad i 56? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 56. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn. Mae gwelliant 56 wedi ei dderbyn.

It has been formally moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 56. Close the vote. In favour 44, six abstentions, none against. Therefore, amendment 56 is agreed. 

Gwelliant 56: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 56: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Cynigiwyd gwelliant 57 (Julie James).

Amendment 57 (Julie James) moved.

Mae wedi cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i 57? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais ar welliant 57. Cau'r bleidlais. O blaid 44, chwech yn ymatal, neb yn erbyn.

It's been formally moved. Are there any objections? [Objection.] There are. Open the vote on amendment 57. Close the vote. In favour 44, six abstentions and none against.

21:00

Gwelliant 57: O blaid: 44, Yn erbyn: 0, Ymatal: 6

Derbyniwyd y gwelliant

Amendment 57: For: 44, Against: 0, Abstain: 6

Amendment has been agreed

Gwelliant 144 yn enw Mark Isherwood. 

Amendment 144 in the name of Mark Isherwood. 

Cynigiwyd gwelliant 144 (Mark Isherwood).

Amendment 144 (Mark Isherwood) moved.

Yn cael ei gyflwyno. Oes gwrthwynebiad i 144? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, agor y bleidlais ar welliant 144. Cau'r bleidlais. O blaid 19, pump yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 144 wedi'i wrthod. 

It's formally moved. Are there any objections to the amendment? [Objection.] There are. I will therefore open the vote on amendment 144. In favour 19, five abstentions, 26 against. Therefore, amendment 144 is not agreed. 

Gwelliant 144: O blaid: 19, Yn erbyn: 26, Ymatal: 5

Gwrthodwyd y gwelliant

Amendment 144: For: 19, Against: 26, Abstain: 5

Amendment has been rejected

Ac felly, dyna ni, dyna ddiwedd y gwelliannau. Mae'n 9 o'r gloch ar ei ben, fwy neu lai, ac rŷn ni wedi cyrraedd diwedd ein hystyriaeth Cyfnod 3 o'r Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru). Dwi'n datgan y bernir bod pob adran o'r Bil a phob Atodlen wedi'u derbyn.  

And that brings us to the end of the amendments. It's almost exactly 9 o'clock, and we've reached the end of our Stage 3 consideration of the Local Government and Elections (Wales) Bill. I declare that all sections and Schedules to the Bill are deemed agreed. 

Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o'r Bil.

All sections of the Bill deemed agreed.

A daw hynny â'n cyfarfod i ben am y dydd. Diolch i bawb.

And that concludes today's proceedings. Thank you all. 

Daeth y cyfarfod i ben am 21:01.

The meeting ended at 21:01.