Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
26/08/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu'r Senedd drwy gynhadledd fideo am 13:33 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met by video-conference at 13:33 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da, bawb, a chroeso i adalw'r Senedd o dan Reol Sefydlog 34.9. Cyn inni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rhain wedi eu nodi ar eich agenda chi. A dwi eisiau atgoffa'r Aelodau fod Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn gymwys i'r cyfarfod yma.
Good afternoon and welcome to the recall of the Senedd under Standing Order 34.9. Before we begin, I do want to set out a few points. A Plenary meeting held by video-conference in accordance with Standing Orders of the Welsh Parliament constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply to today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting.
Yr eitem gyntaf, felly, ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r datganiad ar y coronafeirws gan y Prif Weinidog, felly dwi'n galw ar y Prif Weinidog.
The first item on our agenda this afternoon is a statement on coronavirus by the First Minister, and I call on the First Minister.
Llywydd, diolch yn fawr. Yn fy natganiad heddiw byddaf yn diweddaru Aelodau am y rheoliadau coronafeirws yng Nghymru ac am ddatblygiadau eraill pwysig a welwyd dros y dair wythnos diwethaf.
Cynhaliwyd yr adolygiad diweddaraf o'r cyfyngiadau yr wythnos diwethaf, ac fe gyhoeddais ein penderfyniadau yn sgil yr arolwg hwnnw ddydd Gwener. O ran lledaeniad y coronafeirws, rwy'n falch o allu dweud bod y feirws yn parhau i gael ei atal yn effeithiol yng Nghymru. Ond er y datblygiadau calonogol hyn, rhaid inni barhau i fod yn ofalus.
Ers i'r Senedd gyfarfod ddiwethaf ar 5 Awst, gwnaed cyhoeddiadau pwysig yn ymwneud â chanlyniadau arholiadau, cefnogaeth ar gyfer llywodraeth leol a'r sector amaeth, a sefydlu cronfa argyfwng y gwasanaethau gwirfoddol.
Thank you, Llywydd. In today's statement I will provide Members with an update on the coronavirus regulations in Wales and on other important developments over the past three weeks.
The latest review of restrictions was undertaken last week, and I announced the decisions taken in light of that review on Friday. In terms of the spread of coronavirus, I'm pleased to say that the virus continues to be effectively suppressed in Wales. But, despite these encouraging developments, we must remain cautious.
Since the Senedd last met on 5 August, important announcements have been made in relation to examination results, support for local government and the agricultural sector, as well as the establishment of the voluntary sector emergency fund.
Llywydd, the law requires the Welsh Ministers to review the coronavirus regulations every three weeks. This afternoon, I will set out for Members the public health context within which that review took place and summarise the key changes made to regulations.
The review process always begins by drawing together the latest evidence of the state of COVID-19 in Wales. Since the first tentative lifting of coronavirus restrictions in May, I have been able to report a continuing decline in the prevalence of the virus and the resulting ability further to ease restrictions. I'm pleased to report that this pattern was again apparent last week. The number of people in hospital as a result of the disease fell below 200 for the first time. No deaths were reported on five consecutive days. The number of daily infections and the positivity rate remained low in Wales.
However, as Members will know, the wider UK context has been more challenging, with rising numbers and reimposed restrictions across the island of Ireland and in both Scotland and England. Beyond the United Kingdom, the Welsh Government brought forward regulations to require quarantining for individuals returning to Wales from Croatia, Austria, and Trinidad and Tobago from 4.00 a.m. on Saturday 22 August. Since the Senedd last met, the same requirements have been applied to those returning from France and the Netherlands from Saturday 15 August.
The purpose of all this, Llywydd, is simply to be clear that the position we faced in Wales last week cannot be taken for granted. Wales is quite certainly not immune from the causes of difficulty elsewhere. Indeed, we have already faced spikes in infection in different parts of Wales since lockdown measures have been eased. To date, these have been effectively suppressed through the success of our test, trace, protect system. Members will have seen the most recent figures published on Thursday last. They confirm that, since the programme began, 90 per cent of all eligible cases have been contacted in Wales, with 90 per cent of their contacts, in turn, being successfully traced. Last week, the health Minister announced an additional £32 million to strengthen our testing system still further to address the additional demands we know will come with the winter.
Llywydd, all of this gives us confidence that local action can be taken effectively to respond to outbreaks of the virus in Wales. The coronavirus control plan, published on Tuesday of last week, sets out the practical ways in which that can go on being achieved. The contribution of local government to the plan is pivotal, and, on 10 August, my colleague Julie James agreed a further additional sum of £264 million for local authorities in Wales over the remainder of this financial year. This will provide the certainty needed for them to plan for the future.
From all of this, I hope colleagues will have a sense of the balancing act that underlies the decisions made at the end of the last three-week period. This was summed up by the chief medical officer in the advice he provides to the Government and which we publish as part of that process. Dr Atherton said:
'Viral transmission appears to remain low and stable in Wales but I remain concerned about the increase in cases in other UK nations, in Europe and in other parts of the world.'
This leads me
'to believe that we have very little headroom for further easement at the present time'
and
'this is important given our imminent plans to reopen schools; a move which should be a very high priority for Wales.'
Well, Llywydd, in the light of that advice from the chief medical officer, the Cabinet decided last week to reserve the bulk of the headroom we have available to assist in the safe and successful reopening of schools in Wales as from 1 September, building on our successful experience of having schools open in Wales in June and July. Members will have seen the subsequent joint statement between—[Inaudible.]
Llywydd, mae'r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru adolygu rheoliadau'r coronafeirws bob tair wythnos. Y prynhawn yma, byddaf yn amlinellu'r cyd-destun iechyd cyhoeddus y cynhaliwyd yr adolygiad hwnnw oddi mewn iddo ar gyfer yr Aelodau a chrynhoi'r newidiadau allweddol a wnaed i reoliadau.
Mae'r broses adolygu bob amser yn dechrau drwy ddwyn ynghyd y dystiolaeth ddiweddaraf am gyflwr COVID-19 yng Nghymru. Ers codi cyfyngiadau'r coronafeirws yn ofalus am y tro cyntaf ym mis Mai, rwyf wedi gallu adrodd am ostyngiad parhaus yn nifer yr achosion o'r feirws a'r gallu dilynol i leihau'r cyfyngiadau ymhellach. Rwy'n falch o adrodd bod y patrwm hwn yn amlwg unwaith eto yr wythnos diwethaf. Gostyngodd nifer y bobl yn yr ysbyty o ganlyniad i'r clefyd yn is na 200 am y tro cyntaf. Ni nodwyd unrhyw farwolaethau ar bum diwrnod yn olynol. Arhosodd nifer yr heintiau dyddiol a'r gyfradd gadarnhaol yn isel yng Nghymru.
Fodd bynnag, fel y gŵyr yr Aelodau, mae cyd-destun ehangach y DU wedi bod yn fwy heriol, gyda niferoedd yn cynyddu a chyfyngiadau wedi'u hailosod ar draws ynys Iwerddon ac yn yr Alban a Lloegr. Y tu hwnt i'r Deyrnas Unedig, cyflwynodd Llywodraeth Cymru reoliadau i'w gwneud yn ofynnol i unigolion yn dychwelyd i Gymru o Croatia, Awstria, a Thrinidad a Tobago o 4.00 a.m. ddydd Sadwrn 22 Awst roi eu hunain o dan gwarantin. Ers i'r Senedd gyfarfod ddiwethaf, roedd yr un gofynion yn gymwys i'r rhai yn dychwelyd o Ffrainc a'r Iseldiroedd o ddydd Sadwrn 15 Awst.
Diben hyn i gyd, Llywydd, yw dim ond bod yn glir na ellir cymryd y sefyllfa a wynebwyd yng Nghymru yr wythnos diwethaf yn ganiataol. Yn sicr, nid yw Cymru'n ddiogel rhag achosion o anhawster mewn mannau eraill. Yn wir, rydym eisoes wedi wynebu cynnydd sydyn mewn heintiau mewn gwahanol rannau o Gymru ers i fesurau cyfyngiadau symud gael eu llacio. Hyd yn hyn, mae'r rhain wedi cael eu hatal i bob pwrpas drwy lwyddiant ein system profi, olrhain, diogelu. Bydd Aelodau wedi gweld y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd ddydd Iau diwethaf. Maen nhw'n cadarnhau, ers cychwyn y rhaglen y cysylltwyd â 90 y cant o'r holl achosion cymwys yng Nghymru, a 90 y cant o'u cysylltiadau, yn eu tro, yn cael eu holrhain yn llwyddiannus. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog iechyd £32 miliwn ychwanegol i gryfhau ein system brofi ymhellach eto i fynd i'r afael â'r galwadau ychwanegol y gwyddom y byddan nhw'n dod pan ddaw y gaeaf.
Llywydd, mae hyn i gyd yn ein gwneud yn ffyddiog y gellir cymryd camau lleol yn effeithiol i ymateb i achosion o'r feirws yng Nghymru. Mae'r cynllun rheoli'r coronafeirws, a gyhoeddwyd ddydd Mawrth yr wythnos diwethaf, yn nodi'r ffyrdd ymarferol y gellir parhau i gyflawni hynny. Mae cyfraniad llywodraeth leol i'r cynllun yn ganolog, ac, ar 10 Awst, cytunodd fy nghyd-Aelod Julie James ar swm ychwanegol arall o £264 miliwn ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru yn ystod gweddill y flwyddyn ariannol hon. Bydd hyn yn rhoi'r sicrwydd sydd ei angen arnyn nhw i gynllunio ar gyfer y dyfodol.
O hyn i gyd, gobeithiaf y bydd gan gyd-Aelodau ymdeimlad o'r gwaith cydbwyso sy'n sail i'r penderfyniadau a wnaed ar ddiwedd y cyfnod tair wythnos diwethaf. Cafodd hyn ei grynhoi gan y prif swyddog meddygol yn y cyngor y mae'n ei roi i'r Llywodraeth ac a gyhoeddir gennym yn rhan o'r broses honno. Dywedodd Dr Atherton:
'Ymddengys fod y cyfraddau trosglwyddo yng Nghymru'n parhau'n isel a sefydlog ond rwy'n dal yn bryderus ynghylch y cynnydd yn nifer yr achosion yng ngwledydd eraill y DU, yn Ewrop ac yn rhannau eraill y byd.'
Mae hyn yn fy arwain:
'i gredu mai ychydig iawn o le sydd gennym ar gyfer rhagor o lacio ar hyn o bryd'
ac:
'mae hyn yn bwysig o gofio'n cynlluniau i ailagor ysgolion cyn hir; symudiad a ddylai gael blaenoriaeth uchel iawn yng Nghymru.'
Wel, Llywydd, yn sgil y cyngor hwnnw gan y prif swyddog meddygol, penderfynodd y Cabinet yr wythnos diwethaf i gadw'r rhan fwyaf o'r hyblygrwydd sydd ar gael i ni i helpu i ailagor ysgolion yng Nghymru yn ddiogel ac yn llwyddiannus o 1 Medi ymlaen, gan adeiladu ar ein profiad llwyddiannus o gael ysgolion yn agored yng Nghymru ym mis Mehefin a mis Gorffennaf. Bydd yr Aelodau wedi gweld y datganiad ar y cyd dilynol rhwng—[Anghlywadwy.]
Am I the only person not hearing the First Minister? No, I'm not. We seem to have lost the link to the First Minister. I can see that the health Minister is going in search of the First Minister. We'll just pause for a few seconds.
The First Minister is now on the health Minister's computer. Can he be unmuted? Yes. First Minister, can you hear us?
Ai fi yw'r unig un nad yw'n clywed y Prif Weinidog? Na, nid fi yw'r unig un. Ymddengys ein bod wedi colli'r cysylltiad â'r Prif Weinidog. Gallaf weld bod y Gweinidog iechyd yn mynd i chwilio am y Prif Weinidog. Fe wnawn ni oedi am ychydig eiliadau.
Mae'r Prif Weinidog bellach ar gyfrifiadur y Gweinidog iechyd. A ellir ei ddad-dawelu? Gellir. Prif Weinidog, a allwch chi ein clywed ni?
I can. Thank you and apologies for the continuing technical issues here. I had just summarised the advice of the chief medical officer and explained to Members how the Cabinet, taking that advice into account, had decided to use the headroom we have in Wales to focus on the safe and successful reopening of schools in Wales from 1 September.
In addition to those measures, the following easements were also included in last week's review of the regulations: from Saturday last, up to four households have been able to join together to form a single extended household, bringing together a wider range of family and friends; from the same day, a meal in an indoor regulated setting for up to 30 people has become possible for those celebrating a wedding or civil partnership or marking a funeral; from Saturday next, 29 August, provided the virus remains effectively suppressed, indoor visits to care homes will also become possible again. Stringent conditions will have to be attached to this development, given the risks involved, and I'm grateful to the office of the older person's commissioner and to Care Forum Wales for their involvement in the production of necessary guidelines. Casinos in Wales will also be able to reopen from next Saturday, subject to the now familiar suite of mitigation measures.
Finally, over these three weeks, Llywydd, we will pilot gatherings outdoors for events in the arts and sports, bringing together up to 100 people. As ever, in Wales, the Government's approach has been to plan, pilot and then, if possible, to extend the freedoms we are able to restore. Provided the pilot events are successful and the virus remains suppressed, our aim will be to extend outdoor gatherings of this sort more generally in future.
As in previous cycles, we will also use the current three weeks to look ahead. We will consider occupations that take place within individual households, such as music tuition. We will explore ways in which small indoor meetings could take place, for example, in community centres for purposes such as weight-loss classes and book clubs. And we will learn from pilots taking place elsewhere in professional sport, as we continue to work with the major events sector in Wales.
Llywydd, as I said earlier, the coronavirus crisis has not gone away. The months ahead will pose many challenges. While Government can plan, prepare and provide, it is the actions of each one as individual citizens that make the greatest difference. The considerable majority of people in Wales continue to act with great care to keep themselves and others safe. A small minority fail to do so. Their actions cause avoidable harm. They add to the pressures felt by our hard-pressed public services and they undermine everything that everyone else has worked so hard to achieve. As we enter the more challenging days of autumn and winter, we need everyone in Wales to play their part in keeping Wales safe. Diolch yn fawr.
Gallaf. Diolch ac ymddiheuriadau am y problemau technegol parhaus hyn. Roeddwn i newydd grynhoi cyngor y prif swyddog meddygol ac eglurais i'r Aelodau sut yr oedd y Cabinet, gan ystyried y cyngor hwnnw, wedi penderfynu defnyddio'r hyblygrwydd sydd gennym ni yng Nghymru i ganolbwyntio ar ailagor ysgolion yng Nghymru yn ddiogel ac yn llwyddiannus o 1 Medi ymlaen.
Yn ogystal â'r mesurau hynny, cafodd y mesurau llacio canlynol eu cynnwys hefyd yn adolygiad yr wythnos diwethaf o'r rheoliadau: o ddydd Sadwrn diwethaf, mae hyd at bedair aelwyd yn cael dod at ei gilydd i ffurfio un aelwyd estynedig, gan ddod ag ystod ehangach o deulu a ffrindiau ynghyd; o'r un diwrnod, mae pryd o fwyd mewn lleoliad dan do a reoleiddir ar gyfer hyd at 30 o bobl nawr yn bosibl i'r rhai sy'n dathlu priodas neu bartneriaeth sifil neu'n nodi angladd; o ddydd Sadwrn nesaf, 29 Awst, ar yr amod bod y feirws yn parhau i gael ei atal yn effeithiol, bydd ymweliadau dan do mewn cartrefi gofal hefyd yn bosibl unwaith eto. Bydd yn rhaid i amodau caeth fod ynghlwm wrth y datblygiad hwn, o ystyried y risgiau dan sylw, ac rwy'n ddiolchgar i swyddfa'r comisiynydd pobl hŷn ac i Fforwm Gofal Cymru am gymryd rhan yn y gwaith o gynhyrchu'r canllawiau angenrheidiol. Bydd casinos yng Nghymru hefyd yn cael ailagor o ddydd Sadwrn nesaf ymlaen, yn amodol ar y gyfres o fesurau lliniaru sydd bellach yn gyfarwydd.
Yn olaf, dros y tair wythnos hyn, Llywydd, byddwn yn treialu tyrfaoedd yn yr awyr agored ar gyfer digwyddiadau ym meysydd y celfyddydau a chwaraeon, gan ddod â hyd at 100 o bobl ynghyd. Fel bob tro, yng Nghymru, dull gweithredu'r Llywodraeth fu cynllunio, treialu ac yna, os yn bosibl, ymestyn y rhyddid y gallwn ei adfer. Cyn belled â bod y digwyddiadau arbrofol yn llwyddiannus a bod y feirws yn parhau i gael ei atal, ein nod fydd ehangu ymgynnull yn awyr agored o'r math hwn yn fwy cyffredinol yn y dyfodol.
Fel yn y cylchoedd blaenorol, byddwn hefyd yn defnyddio'r tair wythnos bresennol i edrych ymlaen. Byddwn yn ystyried galwedigaethau sy'n digwydd o fewn aelwydydd unigol, megis gwersi cerddoriaeth. Byddwn yn edrych ar ffyrdd y gellid cynnal cyfarfodydd bach dan do, er enghraifft, mewn canolfannau cymunedol at ddibenion megis dosbarthiadau colli pwysau a chlybiau llyfrau. A byddwn yn dysgu o gynlluniau treialu sy'n digwydd mewn mannau eraill mewn chwaraeon proffesiynol, wrth i ni barhau i weithio gyda'r sector digwyddiadau mawr yng Nghymru.
Llywydd, fel y dywedais yn gynharach, nid yw argyfwng y coronafeirws wedi diflannu. Bydd y misoedd i ddod yn gosod llawer o heriau. Er y gall y Llywodraeth gynllunio, paratoi a darparu, gweithredoedd pob un ohonom ni, dinasyddion unigol, sy'n gwneud y gwahaniaeth mwyaf. Mae'r mwyafrif sylweddol o bobl yng Nghymru yn parhau i ymddwyn yn ofalus iawn er mwyn cadw eu hunain ac eraill yn ddiogel. Mae lleiafrif bach nad ydyn nhw'n gwneud hynny. Mae eu gweithredoedd yn achosi niwed y gellir ei osgoi. Maen nhw'n ychwanegu at y pwysau a deimlir gan ein gwasanaethau cyhoeddus sydd dan bwysau ac maen nhw'n tanseilio popeth y mae pawb arall wedi gweithio mor galed i'w gyflawni. Wrth i ni fynd i mewn i gyfnod mwy heriol yr hydref a'r gaeaf, mae angen i bawb yng Nghymru chwarae eu rhan i gadw Cymru'n ddiogel. Diolch yn fawr.
Diolch, Prif Weinidog. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Thank you, First Minister. Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch. First Minister, testing has been a key feature of the response to the coronavirus pandemic worldwide. Two weeks ago, researchers at Yale University secured emergency Food and Drug Administration approval for their saliva-based COVID-19 test. Now, there are two main advantages to a saliva test: it's less invasive, yet comparable in accuracy to the current test; and it costs as little as £1 per sample. So that means that, now, for the first time, we have a simple, quick, cheap means of conducting regular mass testing of the population. Even more exciting is a paper test developed by Harvard University that can produce results in minutes and can be done at home, without having to send it off to a laboratory. These are tests that are particularly designed to detect people who are infectious. As the epidemiologist Michael Mina has quoted quite colourfully, the fire department wants to detect somebody that's walking the streets with a flamethrower, not somebody lighting a match in their house. Routine mass testing of everyone in Wales once a week could be absolutely transformative, yet very affordable, particularly when we compare it to the continuing social and economic costs of lockdown restrictions. So, will the First Minister commit to exploring this exciting new possibility?
Diolch. Prif Weinidog, mae profi wedi bod yn nodwedd allweddol o'r ymateb i'r pandemig coronafeirws yn fyd-eang. Pythefnos yn ôl, sicrhaodd ymchwilwyr ym Mhrifysgol Iâl gymeradwyaeth frys Y Weinyddiaeth Bwyd a Chyffuriau ar gyfer eu prawf COVID-19 sy'n seiliedig ar boer. Nawr, mae dwy brif fantais i brawf poer: mae'n llai mewnwthiol, ac eto'n debyg o ran cywirdeb i'r prawf presennol; ac mae'n costio cyn lleied â £1 y sampl. Felly mae hynny'n golygu, nawr, am y tro cyntaf, fod gennym ni ffordd syml, gyflym a rhad o gynnal profion torfol rheolaidd ar y boblogaeth. Hyd yn oed yn fwy cyffrous yw'r prawf papur a ddatblygwyd gan Brifysgol Harvard sy'n gallu rhoi canlyniadau mewn munudau ac y gellir ei wneud gartref heb orfod ei anfon i labordy. Profion yw'r rhain sydd wedi'u cynllunio'n arbennig i ganfod pobl sy'n heintus. Fel y mae'r epidemiolegydd Michael Mina wedi ei ddyfynnu'n eithaf lliwgar, mae'r adran dân eisiau canfod rhywun yn cerdded y strydoedd gyda gwn fflam, nid rhywun sy'n tanio matsien yn ei dŷ. Gallai profion torfol arferol ar bawb yng Nghymru unwaith yr wythnos fod yn gwbl drawsnewidiol, ond eto'n fforddiadwy iawn, yn enwedig pan fyddwn yn ei gymharu â chostau cymdeithasol ac economaidd parhaus cyfyngiadau symud. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i edrych i mewn i'r posibilrwydd newydd cyffrous hwn?
Well, Llywydd, I can assure Mr Price and other Members that the Welsh Government continues to explore all these possibilities. We are involved in experiments here in Wales of a number of antigen tests that may be able to provide results far more quickly than the current range of tests, but to do so in a way that is, as Adam Price said, Llywydd, comparable in accuracy to the testing regime we currently have.
Adam Price is right, Llywydd, to point to the fact that there are many different possibilities emerging in this space. It's an important judgment for Government as to which one to endorse and not to spend a lot of money on a possibility that is rapidly overtaken by something that is emerging elsewhere, which is why I agree with what Mr Price said about making sure that we continue to scan all these different possibilities. Whichever one becomes, in the end, the most promising, it will be very important that it has proper regulatory approval here in the United Kingdom, so that citizens can be confident that the test they are being asked to use has been authentically scrutinised, that its safety is secure, that the results it provides can be relied upon and, of course, from a Welsh economy perspective, when we're in that position and able to test people quickly, accurately and safely, then it will undoubtedly add to the speed at which the economy can be reopened.
Wel, Llywydd, gallaf sicrhau Mr Price a'r Aelodau eraill bod Llywodraeth Cymru yn parhau i edrych i mewn i'r holl bosibiliadau hyn. Rydym yn cymryd rhan mewn arbrofion yma yng Nghymru sy'n ymwneud â nifer o brofion antigen a allai ddarparu canlyniadau'n gyflymach o lawer na'r ystod bresennol o brofion, ond gwneud hynny mewn ffordd sydd, fel y dywedodd Adam Price, Llywydd, yn debyg o ran cywirdeb i'r drefn brofi sydd gennym ni ar hyn o bryd.
Mae Adam Price yn iawn, Llywydd, i dynnu sylw at y ffaith fod llawer o wahanol bosibiliadau yn dod i'r amlwg yn y maes hwn. Mae'n ddyfarniad pwysig i'r Llywodraeth ei wneud wrth benderfynu pa un i'w gymeradwyo, a pheidio â gwario llawer o arian ar bosibilrwydd sy'n cael ei oddiweddyd yn gyflym gan rywbeth sy'n dod i'r amlwg yn rhywle arall, a dyna pam yr wyf i'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Mr Price am sicrhau ein bod yn parhau i sganio'r holl wahanol bosibiliadau hyn. Pa un bynnag a fydd, yn y pen draw, y mwyaf addawol, bydd yn bwysig iawn ei fod yn cael cymeradwyaeth reoleiddiol briodol yma yn y Deyrnas Unedig, fel y gall dinasyddion fod yn ffyddiog bod y prawf y gofynnir iddyn nhw ei ddefnyddio yn destun craffu dilys, bod ei ddiogelwch yn gadarn, y gellir dibynnu ar y canlyniadau y mae'n eu darparu ac, wrth gwrs, o safbwynt economi Cymru, pan fyddwn yn y sefyllfa honno ac yn gallu profi pobl yn gyflym, yn gywir ac yn ddiogel, yna bydd yn sicr o gael effaith gadarnhaol o ran pa mor gyflym y gellir ailagor yr economi.
First Minister, lockdown has highlighted the importance of having a safe and secure home. Shelter Cymru estimates that 42 per cent of private tenants in Wales are vulnerable to no-fault evictions, which you promised in your conference address last year that you would ban. In addition, of course, in the wake of the pandemic, 40 per cent of renters in Wales are estimated to be falling behind on their rent. Of course, leaving people homeless at any time would be unforgivable, but doing so in the middle of a global pandemic would be particularly pernicious. In Scotland, there will be a six-month extension to the ban on evicting renters amid the COVID-19 pandemic, yet in Wales, at the moment, there's no similar commitment, despite Shelter calling for an extension. Can I urge the Welsh Government to do two things: firstly, extend the ban on evictions, whatever the tenants' circumstances are, until the pandemic is over, and, secondly, emulate the Scottish approach and legislate to end no-fault evictions altogether, so that a tenant can only be evicted in ordinary times due to unacceptable or unlawful behaviour?
Prif Weinidog, mae'r cyfyngiadau symud wedi tynnu sylw at bwysigrwydd cael cartref diogel. Mae Shelter Cymru yn amcangyfrif bod 42 y cant o denantiaid preifat yng Nghymru yn agored i gael eu troi allan heb fai, ac fe addawsoch chi yn eich anerchiad yng nghynhadledd y llynedd y byddech yn gwahardd hyn. Hefyd, wrth gwrs, yn sgil y pandemig, amcangyfrifir bod 40 y cant o rentwyr yng Nghymru ar ei hôl hi o ran talu eu rhent. Wrth gwrs, byddai gadael pobl yn ddigartref ar unrhyw adeg yn anfaddeuol, ond byddai gwneud hynny yng nghanol pandemig byd-eang yn arbennig o niweidiol. Yn yr Alban, bydd estyniad o chwe mis i'r gwaharddiad ar droi rhentwyr allan yng nghanol pandemig COVID-19, ac eto yng Nghymru, ar hyn o bryd, nid oes ymrwymiad tebyg, er bod Shelter yn galw am estyniad. A gaf i annog Llywodraeth Cymru i wneud dau beth: yn gyntaf, ymestyn y gwaharddiad ar droi allan, beth bynnag yw amgylchiadau'r tenantiaid, tan fydd y pandemig ar ben, ac, yn ail, efelychu dull yr Alban a deddfu i roi terfyn ar droi allan heb fai yn gyfan gwbl, fel mai dim ond oherwydd ymddygiad annerbyniol neu anghyfreithlon, mewn cyfnod arferol, y ceir troi tenant allan?
Llywydd, let me begin by saying that the Member will be aware of everything the Welsh Government has done to deal with the position of homeless people at the start of the coronavirus crisis, and the remarkable success that local authorities and third sector organisations have had in being able to respond to the housing needs of those in the most difficult position. And, of course, we do not want to see those people, or others in other forms of tenure, threatened with homelessness here in Wales; there is more than one way in which this issue can be addressed. Adam Price will be aware that the Welsh Government has extended the notice period to six months here in Wales, which in many practical ways has the same effect as the actions taken by the Scottish Government; there's more than one route to solving the problem. We're agreed that the problem needs to be solved, and we've taken some action here in Wales already.
The Welsh Government is committed to bringing legislation forward to the Senedd during the remainder of this Assembly term. It will deal with the worst outcrops of no-fault evictions, and I remain committed to bringing forward further legislation, if we're in a position to do so, in the next Senedd term to complete that job. And I look forward to the support of the Member's party in making sure, in the very challenging circumstances that the Senedd as well as the Welsh Government faces in scrutinising legislation during the remaining months of this term, that we act together to get that legislation onto the statute book in order to provide protections for people who would otherwise find themselves on the receiving end of no-fault evictions.
Llywydd, gadewch imi ddechrau drwy ddweud y bydd yr Aelod yn ymwybodol o bopeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i ymdrin â sefyllfa pobl ddigartref ar ddechrau argyfwng y coronafeirws a'r llwyddiant rhyfeddol y mae awdurdodau lleol a sefydliadau'r trydydd sector wedi ei gael o ran gallu ymateb i anghenion tai'r rhai hynny sydd yn y sefyllfa anoddaf. Ac, wrth gwrs, nid ydym ni eisiau gweld y bobl hynny, nac eraill mewn mathau eraill o ddeiliadaeth, dan fygythiad o ddigartrefedd yma yng Nghymru; mae mwy nag un ffordd i fynd i'r afael â'r broblem hon. Bydd Adam Price yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi ymestyn y cyfnod rhybudd i chwe mis yma yng Nghymru, sydd mewn sawl ffordd ymarferol yn cael yr un effaith â'r camau a gymerwyd gan Lywodraeth yr Alban; mae mwy nag un llwybr i ddatrys y broblem. Rydym yn cytuno bod angen datrys y broblem, ac rydym ni eisoes wedi cymryd rhai camau yma yng Nghymru.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyflwyno deddfwriaeth i'r Senedd yn ystod gweddill tymor y Cynulliad hwn. Bydd yn ymdrin â'r achosion gwaethaf o droi allan heb fai sy'n amlygu eu hunain, ac rwy'n parhau i fod yn ymrwymedig i gyflwyno deddfwriaeth ychwanegol, os byddwn ni mewn sefyllfa i wneud hynny, yn nhymor nesaf y Senedd i gwblhau'r gwaith hwnnw. Ac edrychaf ymlaen at gefnogaeth plaid yr Aelod i sicrhau, o dan yr amgylchiadau heriol iawn y mae'r Senedd yn ogystal â Llywodraeth Cymru yn eu hwynebu wrth graffu ar ddeddfwriaeth yn ystod y misoedd sydd ar ôl o'r tymor hwn, ein bod yn gweithredu gyda'n gilydd i roi'r ddeddfwriaeth honno ar y llyfr statud er mwyn darparu amddiffyniadau i bobl a fyddai fel arall yn canfod eu hunain yn cael eu troi allan heb fai.
Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Paul Davies.
Leader of the Welsh Conservatives, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, as we approach the end of this month, the UK Government's Eat Out to Help Out scheme will finish, a scheme that has been universally welcomed by the hospitality industry and has helped support businesses and keep businesses afloat across Wales over the past few weeks. Of course, as we enter the autumn and winter months, it's crucial that there is still support for hospitality businesses across Wales, particularly as many will face reduced sales as families return to work and children return to school. First Minister, the Welsh hospitality industry may well struggle and have to consider taking difficult decisions, and its workers may face the very real possibility of redundancy.
We already know from the Welsh Government's latest survey that two thirds of tourism businesses still have staff on furlough, and that half of businesses are still not operating at full capacity. Indeed, the industry is not helped by Welsh Government Ministers telling people that some traditional socialising should be a thing of the past, at a time when so many businesses and jobs are reliant on customers coming through their doors. Therefore, First Minister, can you tell us what strategy the Welsh Government has for specifically supporting the Welsh hospitality industry over the short and, indeed, the medium term? And can you tell us what additional funding will be made available to the hospitality sector to help support businesses and jobs over the next few months?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, wrth i ni nesáu at ddiwedd y mis hwn, bydd cynllun Bwyta Allan i Helpu Allan Llywodraeth y DU yn dod i ben, cynllun sydd wedi cael ei groesawu gan bawb yn y diwydiant lletygarwch ac sydd wedi helpu i gefnogi busnesau a chadw busnesau ar agor ledled Cymru dros yr wythnosau diwethaf. Wrth gwrs, wrth i ni fynd i mewn i fisoedd yr hydref a'r gaeaf, mae'n hanfodol bod cefnogaeth o hyd i fusnesau lletygarwch ledled Cymru, yn enwedig gan y bydd llawer yn wynebu llai o werthiannau wrth i deuluoedd ddychwelyd i'r gwaith a phlant yn dychwelyd i'r ysgol. Prif Weinidog, mae'n ddigon posibl y bydd diwydiant lletygarwch Cymru yn ei chael hi'n anodd ac yn gorfod ystyried gwneud penderfyniadau anodd, ac efallai bydd ei weithwyr yn wynebu'r posibilrwydd gwirioneddol o gael eu diswyddo.
Gwyddom eisoes o arolwg diweddaraf Llywodraeth Cymru fod gan ddwy ran o dair o fusnesau twristiaeth aelodau staff ar ffyrlo o hyd, ac nad yw hanner y busnesau'n gweithredu'n llawn eto. Yn wir, nid yw Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn helpu'r diwydiant wrth ddweud wrth bobl y dylai rhai mathau o gymdeithasu traddodiadol fod yn perthyn i'r gorffennol, ar adeg pan fo cynifer o fusnesau a swyddi'n dibynnu ar gwsmeriaid yn dod drwy eu drysau. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ddweud wrthym ni pa strategaeth sydd gan Lywodraeth Cymru yn benodol ar gyfer cefnogi diwydiant lletygarwch Cymru dros y tymor byr ac, yn wir, y tymor canolig? Ac a wnewch chi ddweud wrthym ni pa gyllid ychwanegol a fydd ar gael i'r sector lletygarwch i helpu i gefnogi busnesau a swyddi dros yr ychydig fisoedd nesaf?
Llywydd, I agree about the importance of the hospitality and tourism industry. I'm glad the Welsh Government has been able to work closely with the industry in its safe and, I think, on the whole, successful reopening in Wales. I know that there are many businesses who'd had a very, very challenging early part of the year who have been able to take advantage of business that has come their way in the period since the restrictions on the industry were lifted.
I agree with what the leader of the opposition says about the challenges that are yet to come. We look to the UK Government not to bring its furlough scheme to a blunt end. There is a need for continuing support; targeted support, not a continuation of the scheme as originally envisaged, but where there are industries that are unable to resume as they would have previously, then further support from the UK Government is important.
We will go on supporting the industry to extend the season here in Wales. That is one of the ways in which we can help the industry to survive through this very, very difficult year. Having missed out on the early part of the season, anything we can do to persuade people to continue to visit and to continue to take holidays in the United Kingdom, and in Wales specifically, through September and into October, and to extend the season in other ways as well, will, I believe, be part of a formula that the industry will develop alongside the Government, in order to be able to bridge between the very difficult circumstances this year and what we hope will be possible for next year.
Let me say to the Member that he is very mistaken, I think, to criticise what was said by my colleague Vaughan Gething. He was simply pointing to the evidence we have in Wales of coronavirus flare-ups that are being driven by the behaviour of people in settings where their normal restraints and their normal good attention to the way in which coronavirus can be suppressed evaporates. That is not in the interest of the hospitality sector and it's certainly not in the interest of public health in Wales, and the warnings were very well made and would be very well heeded.
Llywydd, rwy'n cytuno ynghylch pwysigrwydd y diwydiant lletygarwch a thwristiaeth. Rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi gallu gweithio'n agos gyda'r diwydiant wrth iddo ailagor yn ddiogel ac, rwy'n credu, ar y cyfan, yn llwyddiannus yng Nghymru. Gwn fod llawer o fusnesau a oedd wedi cael cyfnod heriol iawn yn rhan gyntaf y flwyddyn wedi gallu manteisio ar fusnes sydd wedi dod i'w rhan yn y cyfnod ers i'r cyfyngiadau ar y diwydiant gael eu codi.
Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywed arweinydd yr wrthblaid am yr heriau sydd eto i ddod. Disgwyliwn i Lywodraeth y DU beidio â dod â'i chynllun ffyrlo i ben yn ddisymwth. Mae angen cymorth parhaus; cymorth wedi'i dargedu, nid parhad y cynllun fel y'i rhagwelwyd yn wreiddiol, ond lle ceir diwydiannau na allan nhw ailddechrau fel y byddai wedi bod yn bosibl o'r blaen, yna mae mwy o gymorth gan Lywodraeth y DU yn bwysig.
Byddwn yn parhau i gefnogi'r diwydiant i ymestyn y tymor yma yng Nghymru. Dyna un o'r ffyrdd y gallwn ni helpu'r diwydiant i oroesi drwy'r flwyddyn anodd iawn hon. Ar ôl bod ar eu colled ar ddechrau'r tymor, bydd unrhyw beth y gallwn ni ei wneud i berswadio pobl i barhau i ymweld a pharhau i gymryd gwyliau yn y Deyrnas Unedig, ac yng Nghymru yn benodol, drwy fis Medi ac i mewn i fis Hydref, ac ymestyn y tymor mewn ffyrdd eraill hefyd, yn fy marn i, yn rhan o fformiwla y bydd y diwydiant yn ei datblygu ochr yn ochr â'r Llywodraeth, er mwyn gallu pontio rhwng yr amgylchiadau anodd iawn eleni a'r hyn a fydd yn bosibl, gobeithio, ar gyfer y flwyddyn nesaf.
Gadewch i mi ddweud wrth yr Aelod ei fod yn gwneud camgymeriad mawr, yn fy marn i, wrth feirniadu'r hyn a ddywedwyd gan fy nghyd-Aelod Vaughan Gething. Dim ond cyfeirio at y dystiolaeth sydd gennym ni yng Nghymru am achosion o coronafeirws yn codi'n sydyn sy'n cael eu hachosi gan ymddygiad pobl mewn lleoliadau lle mae eu cyfyngiadau arferol a'u hymddygiadau da arferol o ran atal coronafeirws yn diflannu. Nid yw hynny er budd y sector lletygarwch ac yn sicr nid yw er budd iechyd y cyhoedd yng Nghymru, a chafodd y rhybuddion eu mynegi'n dda iawn a dylid yn sicr gwrando arnynt .
Of course, whilst cases in Wales remain relatively low, as you refer in your statement, First Minister, we must ensure, where possible, that routine NHS services and treatments that can go ahead should go ahead. There are people across Wales desperately waiting for surgeries and treatments that, if left, could have a significant impact on how they live their lives, and it's absolutely essential that every possible avenue is explored to ensure that they receive treatment as safely as possible in a timely manner. For example, the latest figures show a worrying rise in the number of patients waiting for treatment over 36 weeks and over 52 weeks at Betsi Cadwaladr University Health Board, a health board that is directly under your control. These are real people, First Minister, desperately waiting for treatment, and many of whom are in severe discomfort and pain.
Now, worryingly, the British Medical Association's latest tracker survey of doctors has shown that 60 per cent of doctors said that they were not very or not at all confident in their local health economy or community services to meet demand as normal NHS services resume, and that is something that needs to be addressed as a matter of urgency. Can you, therefore, tell us what urgent steps the Welsh Government is now taking to ensure that those people who are waiting for treatment across Wales will be able to access services as quickly as possible? And what discussions is the Welsh Government having with the medical profession on how it can best support those working in the NHS to address the backlog of surgeries and treatments right across Wales?
Wrth gwrs, er bod nifer yr achosion yng Nghymru yn parhau'n gymharol isel, fel y cyfeiriwch yn eich datganiad, Prif Weinidog, mae'n rhaid i ni sicrhau, pan fo hynny'n bosibl, bod gwasanaethau a thriniaethau arferol y GIG y gellir eu cynnal, yn cael eu cynnal. Mae pobl ledled Cymru yn aros yn daer am lawdriniaethau a thriniaethau a allai, pe bydden nhw'n cael eu dal yn ôl, gael effaith sylweddol ar y ffordd y maen nhw'n byw eu bywydau, ac mae'n gwbl hanfodol bod pob llwybr posibl yn cael ei archwilio i sicrhau eu bod yn cael triniaeth mor ddiogel â phosibl mewn modd prydlon. Er enghraifft, mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos cynnydd pryderus yn nifer y cleifion sy'n aros am driniaeth am fwy na 36 wythnos a mwy na 52 wythnos ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, bwrdd iechyd sydd dan eich rheolaeth chi yn uniongyrchol. Mae'r rhain yn bobl go iawn, Prif Weinidog, yn aros yn daer am driniaeth, ac mae llawer ohonyn nhw yn anghysurus ac mewn poen ddifrifol.
Nawr, mae'n destun pryder bod arolwg tracio diweddaraf Cymdeithas Feddygol Prydain o feddygon wedi dangos bod 60 y cant o feddygon wedi dweud nad oedd ganddyn nhw lawer o ffydd neu ddim ffydd o gwbl yn eu heconomi iechyd leol neu eu gwasanaethau cymunedol i ateb y galw wrth i wasanaethau arferol y GIG ailddechrau, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen mynd i'r afael ag ef ar frys. A wnewch chi, felly, ddweud wrthym ni pa gamau brys y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr i sicrhau y bydd y bobl hynny sy'n aros am driniaeth ledled Cymru yn gallu cael gafael ar wasanaethau cyn gynted ag sy'n bosibl? A pha drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda'r proffesiwn meddygol ynghylch y ffordd orau o gefnogi'r rhai sy'n gweithio yn y GIG i fynd i'r afael â'r ôl-groniad o lawdriniaethau a thriniaethau ledled Cymru?
Well, Llywydd, the NHS in Wales has been reopening now over many weeks, and every time we come to the end of a three-week cycle, we discuss with the chief medical officer and others the extent to which we can use any headroom we have to allow those services to continue to expand safely, and that work cannot just be magicked away by some fine words about needing to make things better. The health service will face the restrictions that are imposed by coronavirus over many months to come. Productivity in theatres, for example, is radically affected by the need to clean a theatre between every operation that is carried out, and no matter how much we might like it to be better than that, those measures are absolutely essential to safeguard the safety of patients and of staff in the health service.
So, while we continue to expand the amount of treatment that is available routinely, in terms of planned operations, in terms of cancer treatments, in terms of primary care, none of that will provide us with a straightforward path back to where the health service was able to be prior to coronavirus. We discuss that all the time with our medical staff and with our organisations to try to find better ways in which we can resume services for more people in a more timely fashion, but I just have to be straightforward, both with the Member and with others, that that is going to be a continuing struggle for the Welsh health service and for all other health services in the United Kingdom and beyond.
Wel, Llywydd, mae'r GIG yng Nghymru wedi bod yn ailagor nawr dros wythnosau lawer, a phob tro y deuwn at ddiwedd cylch tair wythnos, rydym ni'n trafod gyda'r prif swyddog meddygol ac eraill i ba raddau y gallwn ni ddefnyddio unrhyw hyblygrwydd sydd gennym ni i ganiatáu i'r gwasanaethau hynny barhau i gynyddu'n ddiogel, ac ni ellir gwneud i'r gwaith hwnnw ddiflannu drwy hud a lledrith gyda sylwadau am yr angen i wella pethau. Bydd y gwasanaeth iechyd yn wynebu'r cyfyngiadau a osodir gan y coronafeirws am fisoedd lawer i ddod. Mae'r angen i lanhau theatr rhwng pob llawdriniaeth a gynhelir yn effeithio'n sylweddol ar gynhyrchiant mewn theatrau, ac ni waeth faint yr hoffem iddo fod yn well na hynny, mae'r mesurau hynny'n gwbl hanfodol i sicrhau diogelwch cleifion a staff yn y gwasanaeth iechyd.
Felly, er ein bod yn parhau i gynyddu faint o driniaeth sydd ar gael fel mater o drefn, o ran llawdriniaethau wedi'u cynllunio, o ran triniaethau canser, o ran gofal sylfaenol, ni fydd dim o hynny'n cynnig llwybr syml i ni yn ôl i'r man lle yr oedd y gwasanaeth iechyd cyn coronafeirws. Rydym yn trafod hynny drwy'r amser gyda'n staff meddygol a gyda'n sefydliadau i geisio dod o hyd i well ffyrdd o ailddechrau gwasanaethau i fwy o bobl yn fwy amserol, ond mae'n rhaid i mi ddweud yn blaen wrth yr Aelod ac wrth eraill, y bydd hynny'n frwydr barhaus i wasanaeth iechyd Cymru ac i'r holl wasanaethau iechyd eraill yn y Deyrnas Unedig a thu hwnt.
Arweinydd grŵp Plaid Brexit, Mark Reckless.
The leader of the Brexit Party group, Mark Reckless.
Thank you for your statement, First Minister. You said that, in Wales, the coronavirus was effectively suppressed. You then went on to contrast that with the wider UK context, saying it has become more challenging, with rising numbers and reimposed restrictions across the island of Ireland, which was included in the UK context, and in both Scotland and England. Is it the case that Wrexham has had the highest infection rate of anywhere in the UK? If so, that wasn't clear from your statement. What do you propose to do about that, if so?
On the issue of school masks and requiring some secondary school children potentially in some contexts to wear those, what is the situation in Wales? I understand that the committee was meeting last night to advise, but surely when we're having this Plenary session, and you as First Minister are giving an update, is it not right that you should tell us what is proposed in terms of wearing masks in secondary schools or not, so you can be questioned and scrutinised on that by Members of the Senedd?
You mentioned extending the season in terms of tourism, and certainly that would be welcome, albeit weather dependent. Is it not the case, though, that the message has gone out too often that people aren't welcome in Wales or that Wales has been closed down for longer or more stringently, and will that not put people off potentially coming for our tourist industry?
I welcome the general liberalising trend of amending regulations. I think we're voting on three of those later, which we propose to support, except for amendment No. 4. Clearly, it's good to see swimming pools and various other facilities reopening, but if the virus is effectively suppressed in Wales, as you said, why is it necessary or proportionate to be giving additional powers to enforcement officers to be going around issuing enforcement and closure notices and again trying to micromanage and mandate across Wales what every business will do, as if the Welsh Government is the fount of all knowledge, rather than believing and testing and allowing common sense from businesses who know their businesses and the people who use them best to come to sensible decisions? We question whether you have the balance right in that area.
You mentioned that while there has been some uptick in cases across the UK, on a UK and Wales basis, we've had a much better trend in terms of deaths, but also in terms of hospital and ICU admissions, and I just wonder what assessment you make of that. Is it simply a question of the cohort, of the nature and type of people and particularly age of those who are being tested and found in some cases to be positive, or is there more promising developments—some improvement in treatment that we have? Is there any possibility that the virus is becoming less fatal or less damaging and how much longer will we have to see death rates remain this low, given the case rate, before you begin wondering whether that might be the case?
Finally, in the comparison you make across Europe, with many EU countries now being higher than the UK, you didn't mention Sweden, which, of course, has been coming down and is now significantly below many of the European countries that imposed very stringent lockdowns. Does that not show the advantages of trusting in people's common sense, rather than trying to micromanage everything from the centre, and is it possible that your restrictions and management of the coronavirus have the effect of dragging out the pandemic for a longer period? Thank you.
Diolch i chi am eich datganiad, Prif Weinidog. Fe ddywedasoch chi fod coronafeirws, yng Nghymru, wedi'i atal yn effeithiol. Aethoch ymlaen wedyn i gyferbynnu hynny â chyd-destun ehangach y DU, gan ddweud ei fod wedi dod yn fwy heriol, gyda niferoedd yn cynyddu a chyfyngiadau wedi'u hailosod ar draws ynys Iwerddon, a gynhwyswyd yng nghyd-destun y DU, ac yn yr Alban a Lloegr. A yw'n wir mai Wrecsam sydd wedi cael y gyfradd heintio uchaf o unrhyw le yn y DU? Os felly, nid oedd hynny'n glir o'ch datganiad. Beth ydych chi'n bwriadu ei wneud ynglŷn â hynny os yw'n wir?
O ran mygydau yn yr ysgol, a'i gwneud hi'n ofynnol i rai plant ysgolion uwchradd wisgo'r rheini o bosibl mewn rhai sefyllfaoedd, beth yw'r sefyllfa yng Nghymru? Deallaf fod y pwyllgor yn cyfarfod neithiwr i gynghori, ond siawns pan ein bod yn cael y Cyfarfod Llawn hwn, a'ch bod chi fel Prif Weinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf, onid yw'n iawn i chi ddweud wrthym ni beth a fwriedir o ran gwisgo mygydau mewn ysgolion uwchradd ai peidio, fel y gall Aelodau'r Senedd eich cwestiynu a chraffu arnoch ynghylch hynny?
Fe wnaethoch chi sôn am ymestyn y tymor o ran twristiaeth, ac yn sicr byddai hynny i'w groesawu, er yn ddibynnol ar y tywydd. Onid yw'n wir, serch hynny, fod y neges wedi mynd ar led yn rhy aml nad oes croeso i bobl yng Nghymru neu fod Cymru wedi cau am fwy o amser neu'n fwy caeth, ac oni fydd hynny'n gwneud i bobl ailfeddwl cyn dod yma ar gyfer ein diwydiant twristiaeth o bosibl?
Croesawaf y duedd eangfrydig gyffredinol o ddiwygio rheoliadau. Rwy'n credu ein bod yn pleidleisio ar dri o'r rheini yn ddiweddarach, a bwriadwn eu cefnogi, ac eithrio gwelliant Rhif 4. Yn amlwg, mae'n dda gweld pyllau nofio ac amrywiol gyfleusterau eraill yn ailagor, ond os caiff y feirws ei atal i bob pwrpas yng Nghymru, fel y dywedasoch, pam y mae'n angenrheidiol neu'n gymesur i roi pwerau ychwanegol i swyddogion gorfodi fynd ati i gyflwyno hysbysiadau gorfodi a chau ac unwaith eto ceisio microreoli a gorchymyn ledled Cymru beth fydd pob busnes yn ei wneud, fel pe byddai Llywodraeth Cymru yn ffynhonnell pob gwybodaeth, yn hytrach na chredu a phrofi a chaniatáu i fusnesau sy'n adnabod eu busnesau ddefnyddio eu synnwyr cyffredin, ac i'r bobl sy'n eu defnyddio ddod i benderfyniadau synhwyrol? Rydym yn cwestiynu pa un a oes gennych chi'r cydbwysedd cywir yn y maes hwnnw.
Fe wnaethoch sôn, er y bu rhywfaint o gynnydd mewn achosion ledled y DU, ar sail y DU a Chymru, bod y duedd yn well o lawer o ran marwolaethau, ond hefyd o ran derbyniadau i'r ysbyty ac i unedau gofal dwys, ac roeddwn i'n meddwl tybed beth yw eich asesiad chi o hynny. Ai mater o'r garfan yn unig ydyw, o natur y bobl, y math o bobl ac yn enwedig oedran y rheini sy'n cael eu profi a'u canfod mewn rhai achosion i fod yn bositif, neu a oes datblygiadau mwy addawol—rhywfaint o welliant yn y driniaeth sydd gennym? A oes unrhyw bosibilrwydd bod y feirws yn mynd yn llai angheuol neu'n llai niweidiol a faint yn hwy y bydd yn rhaid i ni weld cyfraddau marwolaeth yn parhau mor isel â hyn, o ystyried y gyfradd achosion, cyn i chi ddechrau credu tybed a allai hynny fod yn wir?
Yn olaf, yn y gymhariaeth yr ydych yn ei gwneud ledled Ewrop, gyda llawer o wledydd yr UE bellach yn uwch na'r DU, ni wnaethoch chi sôn am Sweden, sydd, wrth gwrs, wedi gweld gostyngiad ac sydd bellach â nifer o achosion sy'n sylweddol is nag mewn llawer o'r gwledydd Ewropeaidd a osododd gyfyngiadau symud llym iawn. Onid yw hynny'n dangos manteision ymddiried mewn synnwyr cyffredin pobl, yn hytrach na cheisio microreoli popeth o'r canol, ac a yw'n bosibl fod eich cyfyngiadau a'ch rheolaeth ar y coronafeirws yn cael yr effaith o wneud i'r pandemig rygnu ymlaen am gyfnod hwy? Diolch.
Llywydd, there were a large number of questions there. I'll try and address them briefly, each one.
I referred to the island of Ireland because the rise in coronavirus cases and the reimposition of restrictions has happened both in the Republic and in Northern Ireland as well and it is inevitable that there's an interplay between the circulation of the virus in one part of Ireland and another.
As far as Wrexham is concerned, numbers in Wrexham are down significantly this week. I think there was a 70 per cent fall in the number of new cases in Wrexham last week. At Wrexham Maelor Hospital, which has been one of the focuses of rising numbers previously, it's now 21 days in which one staff member in the hospital has fallen ill to a healthcare-acquired infection of coronavirus, and it's 18 days since the last patient became ill in the same way. The Rowan Foods outbreak was declared over on Friday of last week, there having been 28 days since any case there. So, while the Member is right to point to the fact that Wrexham has been a cause for concern, it's a rapidly improving picture there.
Llywydd, roedd nifer fawr o gwestiynau yn y fan yna. Fe geisiaf ymdrin â nhw'n fyr, pob un ohonyn nhw.
Cyfeiriais at ynys Iwerddon oherwydd bod y cynnydd mewn achosion y coronafeirws ac ailosod cyfyngiadau wedi digwydd yn y Weriniaeth ac yng Ngogledd Iwerddon hefyd ac mae'n anochel bod cydadwaith rhwng cylchrediad y feirws mewn un rhan o Iwerddon a rhan arall.
O ran Wrecsam, mae'r niferoedd yn Wrecsam wedi gostwng yn sylweddol yr wythnos hon. Credaf fod gostyngiad o 70 y cant yn nifer yr achosion newydd yn Wrecsam yr wythnos diwethaf. Yn Ysbyty Maelor Wrecsam, sydd wedi bod yn un o ganolbwyntiau niferoedd cynyddol yn gynharach, mae bellach yn 21 diwrnod ers i un aelod o staff yn yr ysbyty fynd yn sâl â haint coronafeirws a gafodd yn amgylchedd gofal iechyd, ac mae'n 18 diwrnod ers i'r claf diwethaf fynd yn sâl yn yr un ffordd. Datganwyd yn ystod dydd Gwener yr wythnos diwethaf fod y digwyddiad o achosion yn Rowan Foods wedi dod i ben, gan y bu 28 diwrnod ers y bu unrhyw achos yno. Felly, er bod yr Aelod yn iawn i dynnu sylw at y ffaith fod Wrecsam wedi bod yn destun pryder, mae'r ddarlun yn gwella'n gyflym yno.
As for face coverings in education, I think we said yesterday that we would make a statement before the end of today. That is still the case. We remain in discussions with a variety of important interests—local authorities, teaching unions, the children's commissioner here in Wales. But I will say this to the Member: that the approach we would take will be consistent with the approach we set out in our local lockdown plan published last week. There is a potential part to be played by face coverings in secondary schools in a local context where numbers rise above a certain threshold, where particular buildings don't allow the safe circulation of young people around a school. It is for a local determination in that set of particular circumstances that those closest to them are best equipped to assess, against guidance that we will provide to them.
I'm sorry if the Member feels that people have felt not welcome to come to Wales; that's never been the message of the Welsh Government, quite certainly. People are very welcome to come to Wales and then to help us all to keep Wales safe by acting responsibly when they are here, and that is the way that almost everybody who visits Wales behaves. And actually, I think the figures don't bear out the Member's anxiety, because Wales has been very full indeed of visitors during this school holiday period, with many people from both within Wales and beyond coming to enjoy everything that we have to offer.
I don't agree with the Member on enforcement powers; while the vast majority of businesses behave very responsibly and do all the right things, it is wrong that those good businesses can be undercut by others that, in a reckless way, fail to observe the regulations, and we've seen too many examples of that not to take action. It's not the Welsh Government that will take action; it is local authorities that have been given the powers. And in Wrexham, which the Member mentioned, we've had an example this week where an enforcement notice has had to be issued to a local business because the way in which it was being conducted contributed to a rising spike of coronavirus cases amongst its customers. And where that is the case—and I want it to be proportionate and I want it to be targeted, but where it is necessary—it is right that local authorities have the powers they need to act.
It's an interesting and important point the Member raises about the fall in the number of people in intensive care beds in Wales as a result of coronavirus, and I believe myself it will be a mixture of causes. Partly, it may be because the recent cases have been more amongst younger people rather than older people, and the course of the illness is likely to be less significant. But it is also because clinicians have learnt, over the months that we've had coronavirus, more effective ways of treating the condition earlier on. We've had a smaller rate of conversion of hospital admissions into ICU beds than any other part of the United Kingdom across the whole months of coronavirus, and that is partly because of the way clinicians have mobilised ways of responding to it.
I notice that the Member takes up the cause of his former colleague Mr Hamilton in regarding Sweden as a poster boy for those on the right of the political spectrum here in Wales. I welcome again his conversion as well to the cause of social democracy, but unfortunately, the Swedish case is not one that bears out his assertions. The number of people who have died from coronavirus in Sweden is at a level not seen by its nearest neighbours who took different courses of action. And while I've carefully studied the Swedish case, it doesn't lead me to believe that they have a formula that we would have been right to have applied in Wales.
O ran gorchuddion wyneb mewn addysg, credaf i ni ddweud ddoe y byddem yn gwneud datganiad cyn diwedd heddiw. Mae hynny'n dal yn wir. Rydym yn parhau i drafod gydag amrywiaeth o elfennau pwysig sydd â buddiant—awdurdodau lleol, undebau athrawon, y comisiynydd plant yma yng Nghymru. Ond dywedaf hyn wrth yr Aelod: bydd y dull y byddem yn ei ddefnyddio yn gyson â'r dull a nodwyd gennym yn ein cynllun cyfyngiadau symud lleol a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf. Mae'n bosibl bod rhan i'w chwarae gan orchuddion wyneb mewn ysgolion uwchradd mewn cyd-destun lleol lle mae'r niferoedd yn codi uwchlaw trothwy penodol, lle nad yw adeiladau penodol yn caniatáu i bobl ifanc fynd o amgylch yr ysgol yn ddiogel. Mae'n benderfyniad i'w wneud yn lleol mewn cyfres o amgylchiadau penodol a'r rhai sydd agosaf atyn nhw sydd â'r gallu gorau i wneud asesiad o'i gymharu â chanllawiau y byddwn yn eu darparu iddyn nhw.
Mae'n ddrwg gennyf os yw'r Aelod yn teimlo nad oes croeso i bobl ddod i Gymru; nid dyna fu neges Llywodraeth Cymru erioed, yn sicr. Mae croeso mawr i bobl ddod i Gymru ac yna i'n helpu ni i gyd i gadw Cymru yn ddiogel drwy ymddwyn yn gyfrifol pan eu bod yma, a dyna'r ffordd y mae bron pawb sy'n ymweld â Chymru yn ymddwyn. Ac mewn gwirionedd, nid wyf i'n credu bod y ffigurau'n adlewyrchu pryder yr Aelod, oherwydd mae Cymru wedi bod yn llawn iawn yn wir o ymwelwyr yn ystod y cyfnod gwyliau ysgol hwn, gyda llawer o bobl o Gymru a thu hwnt yn dod i fwynhau popeth sydd gennym ni i'w gynnig.
Nid wyf yn cytuno â'r Aelod ynghylch pwerau gorfodi; er bod y mwyafrif helaeth o fusnesau'n ymddwyn yn gyfrifol iawn ac yn gwneud yr holl bethau cywir, nid yw'n iawn fod eraill yn gallu manteisio'n annheg ar draul y busnesau da hynny mewn ffordd fyrbwyll gan anwybyddu'r rheoliadau, ac rydym wedi gweld gormod o enghreifftiau o hynny i ni beidio â gweithredu. Nid Llywodraeth Cymru fydd yn gweithredu; awdurdodau lleol sydd wedi cael y pwerau. Ac yn ardal Wrecsam, y soniodd yr Aelod amdani, rydym wedi cael enghraifft yr wythnos hon lle bu'n rhaid cyflwyno hysbysiad gorfodi i fusnes lleol oherwydd bod y ffordd yr oedd yn cael ei gynnal wedi cyfrannu at gynnydd sydyn mewn achosion o coronafeirws ymhlith ei gwsmeriaid. A phan fod hynny'n wir—ac rwyf eisiau bod yn gymesur ac rwyf eisiau iddo gael ei dargedu, ond pan fo angen—mae'n iawn fod gan awdurdodau lleol y pwerau y mae arnyn nhw eu hangen i weithredu.
Mae'n bwynt diddorol a phwysig y mae'r Aelod yn ei godi am y gostyngiad yn nifer y bobl mewn gwelyau gofal dwys yng Nghymru o ganlyniad i glefyd coronafeirws, a'm barn i fy hun yw y bydd cymysgedd o resymau am hynny. Yn rhannol, efallai mai'r rheswm am hynny yw bod yr achosion diweddar wedi bod yn fwy ymhlith pobl iau yn hytrach na phobl hŷn, a bod natur y salwch yn debygol o fod yn llai arwyddocaol. Ond mae hefyd oherwydd bod clinigwyr wedi dysgu, dros fisoedd y coronafeirws, ffyrdd mwy effeithiol o drin y cyflwr yn gynharach. Rydym ni wedi cael cyfradd lai o dderbyniadau i'r ysbyty yn cael eu gyrru i welyau unedau gofal dwys nag mewn unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig drwy holl fisoedd y coronafeirws, ac mae hynny'n rhannol oherwydd y ffordd y mae clinigwyr wedi rhoi ffyrdd o ymateb iddo ar waith.
Sylwaf fod yr Aelod yn mabwysiadu achos ei gyn-gydweithiwr Mr Hamilton o ran ystyried Sweden yn fodel i'r rheini sydd ar ochr dde y sbectrwm gwleidyddol yma yng Nghymru. Rwy'n croesawu unwaith eto ei dröedigaeth hefyd i achos democratiaeth gymdeithasol, ond yn anffodus, nid yw achos Sweden yn cadarnhau ei honiadau. Mae nifer y bobl sydd wedi marw o'r coronafeirws yn Sweden ar lefel na welwyd gan ei chymdogion agosaf a gymerodd gamau gweithredu gwahanol. Ac er fy mod wedi astudio achos Sweden yn ofalus, nid yw'n fy arwain i gredu bod ganddyn nhw fformiwla a fyddai wedi bod yn iawn i ni ei defnyddio yng Nghymru.
First Minister, as you know, the failure of some supermarkets in Wales to observe social distancing regulations in Wales has been a source of continued concern to myself and my constituents. And while I appreciate the efforts of local authorities to enforce these regulations, I'd like to ask you for an update today on Welsh Government efforts to really drive home that message to supermarkets, particularly the larger ones like Tesco, which seem to have forgotten that we are in a pandemic—or so it appears.
I'd also like to ask, First Minister, about mental health. Wales Mind has today published a report on the impact of the pandemic on mental health in Wales and it makes for very sobering reading, not just in terms of the impact on all of us in Wales, but also because one sixth of adults and one third of young people were unable to get the support that they needed during the lockdown, and that is despite Welsh Government making it very clear to health boards that mental health should be a priority. As we go into potentially a very difficult autumn and winter, which could take an even bigger toll on all our mental health, what steps will the Welsh Government take to ensure that people who need support during this period will be able to get it? Thank you.
Prif Weinidog, fel y gwyddoch, mae methiant rhai archfarchnadoedd yng Nghymru i gadw at reoliadau cadw pellter cymdeithasol wedi bod yn destun pryder parhaus i mi a'm hetholwyr. Ac er fy mod yn gwerthfawrogi ymdrechion awdurdodau lleol i orfodi'r rheoliadau hyn, hoffwn ofyn i chi am y wybodaeth ddiweddaraf heddiw am ymdrechion Llywodraeth Cymru i gyfleu'r neges honno yn gryf i archfarchnadoedd, yn enwedig y rhai mwy o faint fel Tesco, sydd fel petaen nhw wedi anghofio ein bod mewn pandemig—neu felly mae'n ymddangos.
Hoffwn hefyd holi, Prif Weinidog, am iechyd meddwl. Heddiw, mae Mind Cymru wedi cyhoeddi adroddiad ar effaith y pandemig ar iechyd meddwl yng Nghymru ac mae ei ddarllen yn brofiad sobreiddiol iawn, nid yn unig o ran yr effaith ar bob un ohonom ni yng Nghymru, ond hefyd am nad oedd un rhan o chwech o oedolion a thraean o bobl ifanc yn gallu cael y cymorth yr oedd ei angen arnynt yn ystod y cyfyngiadau symud, ac mae hynny er bod Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud yn glir iawn i fyrddau iechyd y dylai iechyd meddwl fod yn flaenoriaeth. Wrth i ni fynd i mewn i hydref a gaeaf anodd iawn o bosibl, a allai gael mwy fyth o effaith ar iechyd meddwl pob un ohonom, pa gamau fydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y bydd pobl y bydd angen cymorth arnyn nhw yn ystod y cyfnod hwn yn ei gael? Diolch.
Llywydd, I thank Lynne Neagle for both of those points. I, too, have seen a rise in the number of concerns raised directly with the Welsh Government by people who feel that some supermarkets have retreated too quickly from some of the safeguards they had in place earlier in the pandemic. It is by no means a universal picture; many supermarkets continue to work very hard to make sure that their premises are properly organised with staff on hand to assist and people reminded of the need to behave in a way that doesn't put other people at risk. But that clearly is not universal given the postbag I have seen and the points that Lynne Neagle has made. As a result of that, our colleague Lesley Griffiths wrote again to supermarkets at the start of this week reminding them of what the law requires here in Wales. As the Member will know, it's a bit of a continuous battle to remind some organisations that operate beyond Wales that the law in Wales can be different, and their legal obligations here are of exactly the same order as they would be if those regulations were made elsewhere. Lesley Griffiths has a meeting—one of her regular meetings—with the supermarket group that we work with here in Wales later this afternoon, and she will be reinforcing those points with them again there.
As for mental health, I've had an opportunity briefly to look at the Mind Cymru survey. It is a sobering document with over 900 people responding to it, and as we've said many times in these sessions, there is more than one form of harm that comes from coronavirus. The measures that we have had to take in order to suppress its circulation have undoubtedly had an impact on the mental health and well-being of people who've had to bear the brunt of that in terms of isolation and restrictions and so on. Ahead of the winter—and I agree with Lynne Neagle, there's a challenging period coming—what we're doing in the Welsh Government is to try to reinforce those tier 0 and tier 1 services that are most readily available, including strengthening the Community Advice and Listening Line mental health helpline, launching the young person's mental health toolkit and then working with our health services, which did do their very best to keep as much of mental health as they could going during the pandemic, albeit in different ways. I know that the absence of face-to-face discussions is particularly challenging for some people with mental health conditions, but we are working with our local health boards to see how they will be able to maintain those essential services as well as gearing themselves up for what may be additional mental health demands as the long-term impacts of responding to the virus become clearer.
And in a phrase that the Member will very well recognise, we have to make this everybody's business. It cannot just be left to the health service alone. Employers have a responsibility, schools will have a responsibility, we each of us have some responsibility in our own lives to think about and to make some provision for the mental health and well-being of our fellow citizens, particularly those who have found this experience the most difficult and most stressful of all.
Llywydd, diolch i Lynne Neagle am y ddau bwynt yna. Rwyf innau hefyd wedi gweld cynnydd yn nifer y pryderon a godwyd yn uniongyrchol gyda Llywodraeth Cymru gan bobl sy'n teimlo bod rhai archfarchnadoedd wedi cefnu yn rhy gyflym ar rai o'r mesurau diogelu a oedd ganddyn nhw yn gynharach yn y pandemig. Nid yw'n ddarlun cyffredinol o bell ffordd; mae llawer o archfarchnadoedd yn parhau i weithio'n galed iawn i sicrhau bod eu hadeiladau wedi eu trefnu'n briodol gyda staff wrth law i gynorthwyo ac atgoffir pobl o'r angen i ymddwyn mewn ffordd nad yw'n peryglu pobl eraill. Ond mae'n amlwg nad yw hynny'n gyffredinol o ystyried y bag post a welais a'r pwyntiau y mae Lynne Neagle wedi eu gwneud. O ganlyniad i hynny, ysgrifennodd ein cyd-Aelod Lesley Griffiths unwaith eto at archfarchnadoedd ddechrau'r wythnos hon yn eu hatgoffa o'r hyn sy'n ofynnol yn ôl y gyfraith yma yng Nghymru. Fel y gŵyr yr Aelod, mae'n dipyn o frwydr barhaus i atgoffa rhai sefydliadau sy'n gweithredu y tu hwnt i Gymru y gall y gyfraith yng Nghymru fod yn wahanol, a bod eu rhwymedigaethau cyfreithiol yma yn union yr un fath ag y bydden nhw pe byddai'r rheoliadau hynny wedi cael eu gwneud mewn mannau eraill. Mae gan Lesley Griffiths gyfarfod—un o'i chyfarfodydd rheolaidd—gyda'r grŵp archfarchnadoedd yr ydym yn gweithio gydag ef yma yng Nghymru yn ddiweddarach y prynhawn yma, a bydd yn atgyfnerthu'r pwyntiau hynny gyda nhw unwaith eto bryd hynny.
O ran iechyd meddwl, rwyf wedi cael cyfle byr i edrych ar arolwg Mind Cymru. Mae'n ddogfen sobreiddiol gyda thros 900 o bobl yn ymateb iddi, ac fel yr ydym ni wedi ei ddweud droeon yn y sesiynau hyn, mae mwy nag un math o niwed sy'n dod o'r clefyd coronafeirws. Mae'n sicr bod y mesurau yr ydym wedi gorfod eu cymryd er mwyn atal ei gylchrediad wedi cael effaith ar iechyd meddwl a lles pobl sydd wedi gorfod ysgwyddo'r baich hwnnw o ran ynysu a chyfyngiadau ac ati. Cyn y gaeaf—a chytunaf â Lynne Neagle, mae cyfnod heriol yn dod—yr hyn yr ydym yn ei wneud yn Llywodraeth Cymru yw ceisio atgyfnerthu'r gwasanaethau haen 0 a haen 1 hynny sydd ar gael yn rhwydd iawn, gan gynnwys cryfhau llinell gymorth iechyd meddwl y Llinell Wrando a Chymorth Cymunedol, lansio pecyn cymorth iechyd meddwl y person ifanc ac yna gweithio gyda'n gwasanaethau iechyd, a wnaeth eu gorau glas i gynnal cymaint o wasanaeth iechyd meddwl ag y gallent yn ystod y pandemig, er bod hynny mewn gwahanol ffyrdd. Gwn fod absenoldeb trafodaethau wyneb yn wyneb yn arbennig o heriol i rai pobl â chyflyrau iechyd meddwl, ond rydym yn gweithio gyda'n byrddau iechyd lleol i weld sut y byddan nhw'n gallu cynnal y gwasanaethau hanfodol hynny yn ogystal â pharatoi eu hunain ar gyfer yr hyn a allai fod yn alwadau iechyd meddwl ychwanegol wrth i effeithiau hirdymor ymateb i'r feirws ddod yn fwy eglur.
Ac mewn ymadrodd y bydd yr Aelod yn ei adnabod yn dda iawn, mae'n rhaid i ni wneud hyn yn fusnes i bawb. Ni ellir ei adael i'r gwasanaeth iechyd yn unig. Mae gan gyflogwyr gyfrifoldeb, bydd gan ysgolion gyfrifoldeb, mae gan bob un ohonom ni rywfaint o gyfrifoldeb yn ein bywydau ein hunain i feddwl am iechyd meddwl a lles meddyliol ein cyd-ddinasyddion a darparu rhywfaint ar eu cyfer, yn enwedig y rhai sydd wedi gweld hwn fel y profiad anoddaf gyda'r straen mwyaf o unrhyw brofiad.
Does the First Minister acknowledge that the further education sector faces a great deal of unacceptable uncertainty as students return for the new term? For example, it is unclear as to how they will be resourced for the additional cost to be able to educate students, particularly vocational students, safely in a socially distanced way, and the potential £10 million extra pay bill that colleges will be facing if pay awards are granted with no guarantee as to how that will be met.
Does the First Minister accept that this does not sit well with the constant rhetoric from his party about the parity of esteem between vocational and academic learning? And will he undertake today to discuss urgently with the education Minister to ensure that these immediate issues are addressed as a matter of urgency and that this is the last time, under his leadership, that the further education sector gets left behind?
A yw'r Prif Weinidog yn cydnabod bod y sector addysg bellach yn wynebu llawer iawn o ansicrwydd annerbyniol wrth i fyfyrwyr ddychwelyd ar gyfer y tymor newydd? Er enghraifft, nid yw'n glir sut y cânt yr adnoddau i gyfateb i'r gost ychwanegol i allu addysgu myfyrwyr, yn enwedig myfyrwyr galwedigaethol, yn ddiogel mewn ffordd sy'n cadw pellter cymdeithasol, a'r bil cyflog ychwanegol posibl o £10 miliwn y bydd colegau'n ei wynebu os rhoddir dyfarniadau cyflog heb unrhyw sicrwydd ynghylch sut y caiff hynny ei dalu.
A yw'r Prif Weinidog yn derbyn nad yw hyn yn cyd-fynd yn dda â'r rhethreg gyson gan ei blaid am barch cydradd rhwng dysgu galwedigaethol ac academaidd? Ac a wnaiff ef ymrwymo heddiw i drafod ar frys gyda'r Gweinidog addysg i sicrhau yr eir i'r afael â'r materion uniongyrchol hyn fel mater o frys ac mai dyma'r tro olaf, o dan ei arweiniad, i'r sector addysg bellach gael ei adael ar ôl?
Well, Llywydd, I don't agree with many of those points. The Member points to pay awards in the FE sector; the Welsh Government does not strike pay awards in the FE sector. The sector itself is responsible for its own pay bill. It cannot strike an award and then believe that the Welsh Government is somehow to be responsible for its own actions. There's got to be a sense of responsibility in the sector, not simply thinking that it can always point to somebody else when things are challenging, and things are challenging.
Uncertainty, I'm afraid, is part of the daily experience of all public services in the coronavirus context. It's not simply possible for the Government just to invent ways in which all uncertainty can be lifted off the shoulders of those services. We certainly work closely with the FE sector. I was able, myself, to meet with leaders of FE colleges, alongside the education Minister, some weeks ago. I was very impressed by their determination to do everything they can to support young people during these really challenging times.
The Welsh Government will do everything we can to support that sector, because I do very firmly believe that parity of esteem between the education of those young people who choose to shape their futures through further education, alongside young people who make other choices, is absolutely important. It won't be achieved simply by thinking that the difficulties that are faced as a result of a pandemic crisis can be just wiped away by the Welsh Government. Working with the sector is the way that we will tackle it; we can't substitute ourselves for it.
Wel, Llywydd, nid wyf yn cytuno â llawer o'r pwyntiau yna. Mae'r Aelod yn cyfeirio at ddyfarniadau cyflog yn y sector addysg bellach; nid yw Llywodraeth Cymru yn taro bargeinion o ran dyfarniadau cyflog yn y sector addysg bellach. Y sector ei hun sy'n gyfrifol am ei fil cyflog ei hun. Ni all gytuno ar ddyfarniad ac yna credu mai Llywodraeth Cymru sydd rywsut yn gyfrifol am ei weithredoedd ei hun. Mae'n rhaid cael ymdeimlad o gyfrifoldeb yn y sector, nid dim ond meddwl y gall bob amser bwyntio bys at rywun arall pan fydd pethau'n heriol, ac mae pethau'n heriol.
Mae ansicrwydd, mae arna i ofn, yn rhan o brofiad beunyddiol yr holl wasanaethau cyhoeddus yng nghyd-destun y coronafeirws. Nid yw hi'n bosibl i'r Llywodraeth ddyfeisio ffyrdd o waredu'r gwasanaethau hynny rhag pob ansicrwydd. Rydym ni yn sicr yn gweithio'n agos gyda'r sector addysg bellach. Llwyddais i gwrdd, fy hunan, ag arweinyddion colegau addysg bellach, ochr yn ochr â'r Gweinidog addysg, rai wythnosau yn ôl. Fe wnaeth eu penderfyniad i wneud popeth o fewn eu gallu i gefnogi pobl ifanc yn ystod y cyfnod heriol iawn hwn argraff fawr arnaf i.
Bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi'r sector hwnnw, oherwydd rwyf yn credu'n gryf iawn ei bod hi'n hynod bwysig bod cydraddoldeb rhwng addysg y bobl ifanc hynny sy'n dewis llunio eu dyfodol drwy addysg bellach, ochr yn ochr â phobl ifanc sy'n gwneud dewisiadau eraill. Ni chaiff hynny ei gyflawni dim ond drwy feddwl y gall Llywodraeth Cymru ddileu'r anawsterau a wynebir yn sgil argyfwng pandemig. Gweithio gyda'r sector yw'r ffordd y byddwn yn mynd i'r afael â hyn; allwn ni ddim cyfnewid lle ag ef.
First Minister, I just wonder if you can explain something to me, please. Given that our premier football leagues here in Wales have now been given dates to go back and start matches, which are of course welcome, could you please let us know the dates the rest of football, grass-roots football—we're talking about our lower leagues and children's football—can return to play matches and start their seasons too, please?
I cannot understand the logic that this hasn't been announced yet when our premier leagues—and our lower leagues are all part-time players, and, of course, our children are going back to school and yet can't play outdoor matches. When you consider that it's all kicking off soon over the border in England, I just don't understand it. It's paramount now that we give the green light as soon as possible to people being able to start playing football matches, even before the season dates are announced, so they can prepare and plan and get ready for the season ahead. And can I also make a plea, First Minister, that it's not done the day before—that they're not given a day's notice? As a former secretary of a junior football club, it takes a lot of time to plan for the seasons ahead. Therefore, can you give, with plenty of notice, as soon as possible, the green light for these matches to kick off here, please? Thank you.
Prif Weinidog, tybed a allwch chi egluro rhywbeth i mi, os gwelwch yn dda. O gofio bod ein prif gynghreiriau pêl-droed yma yng Nghymru bellach wedi cael dyddiadau i ailafael ynddi a dechrau gemau, sydd i'w groesawu, wrth gwrs, a allech chi roi gwybod i ni am y dyddiadau y gall gweddill y byd pêl-droed, pêl-droed ar lawr gwlad—rydym ni'n sôn am ein cynghreiriau is a phêl-droed plant—ddychwelyd i chwarae gemau a dechrau eu tymhorau hefyd, os gwelwch yn dda?
Ni allaf ddeall y rhesymeg nad yw hyn wedi'i gyhoeddi eto pan fo'n prif gynghreiriau—ac mae ein cynghreiriau is i gyd yn chwaraewyr rhan-amser, ac, wrth gwrs, mae ein plant yn dychwelyd i'r ysgol ac eto ddim yn cael chwarae gemau yn yr awyr agored. O gofio bod popeth yn dechrau'n fuan dros y ffin yn Lloegr, nid wyf yn deall y sefyllfa. Mae'n hollbwysig nawr ein bod yn rhoi sêl bendith cyn gynted â phosibl i bobl allu dechrau chwarae gemau pêl-droed, hyd yn oed cyn cyhoeddi dyddiadau'r tymor, fel y gallan nhw baratoi a chynllunio a bod yn barod ar gyfer y tymor sydd o'u blaenau. Ac a gaf i hefyd wneud ple, Prif Weinidog, na wneir hyn y diwrnod cynt—nad ydyn nhw'n cael diwrnod o rybudd? Fel cyn ysgrifennydd clwb pêl-droed iau, mae'n cymryd cryn amser i gynllunio ar gyfer y tymhorau sydd o'n blaenau. Felly, a allwch chi roi, gyda digon o rybudd, cyn gynted â phosibl, sêl bendith i'r gemau hyn gychwyn yma, os gwelwch yn dda? Diolch.
Llywydd, I don't think I can be made responsible for the Member's lack of understanding. As soon as it is safely possible to reopen parts of the football season and different leagues in Wales, we will do so. The Member has to surely understand that public health is more important than football and we will not allow—. I see the Member gesturing at me. I'm sorry that her lack of understanding has yet to be rectified.
When a premier football club resumes, it has all the resources that a premier club is able to draw on. It has all the regulated nature of the settings in which they operate; none of that is true in some of the parts of football to which she referred. There simply isn't the structure there that you can rely upon in that way to be confident that all that activity can be resumed in the way that does not put players, officials and the public at risk. That will always be the first thought of this Welsh Government. It may not be her first thought, but it is ours, and when it is safe to do so, then we will resume activity in that setting and we won't do it before that. When it is safe, we will have discussed it with the sector; of course we will have drawn up joint plans with them—it will not come as a surprise to them. Unlike a Government of her party elsewhere in the United Kingdom, the approach in Wales has always been to plan first and then to announce, not to make an announcement and then wonder how it's going to be possible to make that happen.
Llywydd, nid wyf yn credu y gellir fy nal i'n gyfrifol am ddiffyg dealltwriaeth yr Aelod. Cyn gynted ag y bydd hi'n ddiogel bosibl i ailagor rhannau o'r tymor pêl-droed a gwahanol gynghreiriau yng Nghymru, byddwn yn gwneud hynny. Mae'n rhaid i'r Aelod ddeall, siawns, fod iechyd y cyhoedd yn bwysicach na phêl-droed ac na fyddwn yn caniatáu—. Rwy'n gweld yr Aelod yn ystumio arnaf. Mae'n ddrwg gennyf nad yw ei diffyg dealltwriaeth wedi'i gywiro eto.
Pan fydd clwb pêl-droed uwch-gynghrair yn ailddechrau, mae ganddo'r holl adnoddau y gall clwb uwch-gynghrair eu defnyddio. Mae ganddo holl natur reoleiddiol y lleoliadau y maen nhw'n gweithredu ynddynt; nid oes dim o hynny'n wir gyda rhai agweddau ar y byd pêl-droed y cyfeiriodd hi atyn nhw. Nid oes strwythur yn bodoli y gallwch chi ddibynnu arno yn y ffordd honno i fod yn ffyddiog y gellir ailddechrau'r holl weithgarwch hwnnw mewn ffordd nad yw'n peryglu chwaraewyr, swyddogion a'r cyhoedd. Dyna fydd bob amser flaenaf ym meddwl y Llywodraeth Cymru hon. Efallai nad dyma sydd flaenaf yn ei meddwl hi, ond dyna sydd flaenaf i ni, a phan fydd yn ddiogel gwneud hynny, yna byddwn yn ailddechrau gweithgarwch yn y maes hwnnw ac ni fyddwn yn gwneud hynny cyn hynny. Pan fydd yn ddiogel, byddwn wedi'i drafod gyda'r sector; wrth gwrs y byddwn ni wedi llunio cynlluniau ar y cyd â nhw—ni fydd yn syndod iddyn nhw. Yn wahanol i Lywodraeth o'i phlaid hithau mewn rhan arall o'r Deyrnas Unedig, y ffordd o weithio yng Nghymru erioed fu cynllunio'n gyntaf ac yna cyhoeddi, nid cyhoeddi ac yna meddwl tybed sut y bydd hi'n bosibl cyflawni hynny.
I appreciate that the pandemic has been a terrible tragedy for many families, but it is also an opportunity for us all to rethink the way we live our lives. Just as the coronavirus pandemic hasn't gone away, nor indeed has the climate emergency or the obesity emergency. So, I'm delighted that there's a company called GOiA who's going to be trialling e-scooters in Cardiff very shortly, which will give opportunities for people who live in the uplands of my constituency to have a real alternative to getting around to the motor car. But young people ought to be able to get uphill under their own steam, and I know that the Welsh Government has done a great deal to assist third sector organisations to help people fix up old bicycles lying around in garages and back gardens. But not everybody has that luxury, and I'm very pleased that at least one secondary school in my constituency has attempted to bulk buy everyday bicycles for its pupils, but has found this completely impossible because there is such a shortage of bicycles. High-street manufacturers report that as soon as a bike comes back because it's not satisfactory, it goes out the same day. There are significant waiting times for bicycles manufactured abroad because of the pandemic and because of delivery delays.
So, I just wondered what the Welsh Government can do to help people really change the way they operate. And with pupils returning to school next week, what can the Welsh Government do to combat the misnomered 'school run' to maximise the number of people who are walking, scooting or cycling to school?
Rwy'n sylweddoli bod y pandemig wedi bod yn drasiedi ofnadwy i lawer o deuluoedd, ond mae hefyd yn gyfle i bob un ohonom ni ailystyried y ffordd yr ydym ni'n byw ein bywydau. Yn union fel nad yw pandemig y coronafeirws wedi diflannu, nac yn wir yr argyfwng yn yr hinsawdd na'r argyfwng gordewdra. Felly, rwy'n falch iawn y bydd cwmni o'r enw GOiA yn treialu e-sgwteri yng Nghaerdydd yn fuan iawn, a fydd yn rhoi cyfleoedd i bobl sy'n byw yn ucheldiroedd fy etholaeth i gael dewis amgen gwirioneddol o deithio yn hytrach na'r car modur. Ond dylai pobl ifanc fod yn ddigon egnïol i ddringo'r rhiwiau eu hunain, a gwn fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud llawer iawn i gynorthwyo sefydliadau'r trydydd sector i helpu pobl i drwsio hen feiciau sy'n gorwedd yn segur mewn garejys a gerddi cefn. Ond nid pawb sydd â'r moethusrwydd hwnnw, ac rwy'n falch iawn bod o leiaf un ysgol uwchradd yn fy etholaeth i wedi ceisio prynu cyfran helaeth o feiciau bob dydd i'w disgyblion, ond wedi gweld bod hyn yn gwbl amhosibl oherwydd bod cymaint o brinder beiciau. Dywed gweithgynhyrchwyr y stryd fawr, cyn gynted ag y daw beic yn ôl am nad yw'n foddhaol, y caiff ei werthu ar yr un diwrnod. Mae amseroedd aros sylweddol ar gyfer beiciau a weithgynhyrchwyd dramor oherwydd y pandemig ac oherwydd oedi wrth gyflenwi.
Felly, roeddwn i'n meddwl tybed beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu pobl i newid y ffordd y maen nhw'n gweithredu mewn gwirionedd. A gan bod disgyblion yn dychwelyd i'r ysgol yr wythnos nesaf, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i fynd i'r afael â'r 'daith ysgol', fel y gelwir hi, er mwyn cynyddu nifer y bobl sy'n cerdded, yn beicio, neu yn mynd ar sgwter i'r ysgol?
Llywydd, can I thank Jenny Rathbone for those questions? I thank her particularly for what she said at the very beginning of her question. It does always worry me that, because in these sessions we concentrate on the fact that things have improved here in Wales, we don't sometimes pause to remember those families for whom coronavirus has been a very direct tragedy. And while the number of people dying from coronavirus in Wales has reduced significantly, there still are, every week, families who face that set of circumstances, and I thank the Member for just reminding us to pause a moment and think of all of that and what that will mean, not just now but for the future for those families too.
I'm glad to welcome what she said about the firm from the Cynon Valley manufacturing e-scooters. The legislation for private scooters is not actually devolved and it's the Department for Transport in the United Kingdom who is responsible for licensing and regulating their use. But we have worked with the UK Department for Transport to promote the option of trials here in Wales. It's for local authorities to express an interest in opting into those trials, and we've worked with the DfT to make sure that that is promoted—that possibility—here in Wales.
Of course, what Jenny Rathbone says, Llywydd, is right: bicycles are very hard to get hold of, and it's one of the more positive parts of the whole experience that people have become more interested in active travel. We've announced record investment in that here in Wales: £5 million of the £38 million announced recently by my colleague Lee Waters is specifically for safer routes in communities, and that is aimed specifically at routes to schools, and £2 million of the £15.4 million announced for COVID-proof travel has also been specifically set aside for schemes around schools. So, I hope very much that people will retain their interest in more active forms of travel, that schools grasp the opportunity that is there, and that the Welsh Government can play our part by making sure that funding is available and that, through the other actions we take—the Member referred to the actions that we're taking to support the recycling of cycles—we do our bit to make sure that more opportunities come people's way in that way too.
Llywydd, a gaf i ddiolch i Jenny Rathbone am y cwestiynau yna? Diolch yn arbennig iddi hi am yr hyn a ddywedodd ar ddechrau ei chwestiwn. Mae bob amser yn fy mhoeni, oherwydd yn y sesiynau hyn rydym yn canolbwyntio ar y ffaith bod pethau wedi gwella yma yng Nghymru, fel nad ydym weithiau'n oedi i gofio'r teuluoedd hynny y mae'r coronafeirws wedi bod yn drasiedi uniongyrchol iawn iddyn nhw. Ac er bod nifer y bobl sy'n marw o'r coronafeirws yng Nghymru wedi lleihau'n sylweddol, mae teuluoedd o hyd, bob wythnos, yn wynebu'r gyfres honno o amgylchiadau, a diolchaf i'r Aelod am ein hatgoffa i oedi eiliad a meddwl am hynny i gyd a beth fydd hynny'n ei olygu, nid yn unig nawr ond ar gyfer dyfodol y teuluoedd hynny hefyd.
Rwy'n falch o groesawu'r hyn a ddywedodd am y cwmni o Gwm Cynon sy'n gwneud e-sgwteri. Nid yw'r ddeddfwriaeth ar gyfer sgwteri preifat wedi'i datganoli mewn gwirionedd a'r Adran Drafnidiaeth yn y Deyrnas Unedig sy'n gyfrifol am drwyddedu a rheoleiddio eu defnydd. Ond rydym ni wedi gweithio gydag Adran Drafnidiaeth y DU i hyrwyddo'r posibilrwydd o arbrofi gyda nhw yma yng Nghymru. Mater i awdurdodau lleol yw mynegi diddordeb mewn dewis bod yn rhan o'r arbrofion hynny, a buom yn gweithio gyda'r Adran Drafnidiaeth i sicrhau bod hynny'n cael ei hyrwyddo—y posibilrwydd hwnnw—yma yng Nghymru.
Wrth gwrs, mae'r hyn a ddywed Jenny Rathbone, Llywydd, yn gywir: mae beiciau'n anodd iawn cael gafael arnyn nhw, ac mae'n un o'r elfennau mwy cadarnhaol o'r holl brofiad fod pobl wedi meithrin mwy o ddiddordeb mewn teithio llesol. Rydym ni wedi cyhoeddi'r buddsoddiad mwyaf erioed yn hynny o beth yma yng Nghymru: mae £5 miliwn o'r £38 miliwn a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan fy nghyd-Aelod Lee Waters yn benodol ar gyfer llwybrau mwy diogel mewn cymunedau, ac mae hynny wedi ei fwriadu'n benodol ar gyfer llwybrau i ysgolion, ac mae £2 filiwn o'r £15.4 miliwn a gyhoeddwyd ar gyfer teithio yn unol â chanllawiau COVID hefyd wedi'i neilltuo'n benodol ar gyfer cynlluniau sy'n canolbwyntio ar ysgolion. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd pobl yn dal i fod â diddordeb mewn dulliau teithio mwy llesol, bod ysgolion yn manteisio ar y cyfle sy'n bodoli, ac y gall Llywodraeth Cymru wneud ein rhan drwy sicrhau bod cyllid ar gael a, thrwy'r pethau eraill y byddwn yn eu gwneud—cyfeiriodd yr Aelod at yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud i gefnogi ailgylchu beiciau—ein bod yn gwneud ein rhan i sicrhau bod mwy o gyfleoedd i bobl yn hynny o beth hefyd.
First Minister, Shelter has found that 15,000 tenants in Wales face losing their homes due to rent arrears accrued during the lockdown. These debts have come about through no fault of their own, and uncertainty about the future is plaguing them. It's astonishing that in Wales it's still possible to be evicted into homelessness. I was glad, of course, that tenants have been given four more weeks of certainty that they can't be evicted, but that isn't enough. Those four weeks represent four more weeks of anguish, when desperate people will be wondering whether they will have a roof over their head come the autumn.
We've heard earlier that your party voted to ban evictions and no-fault evictions, and yet you still haven't banned them. Your Government has done a lot of good work to nearly eradicate homelessness during the lockdown, but your inaction in supporting tenants risks undoing all that work. So, First Minister, will you now act to ban evictions into homelessness, to give certainty and solace to the thousands of tenants who are worried that they don't just have a stay of eviction, but a promise that they are secure in their homes? Will you join me and Plaid Cymru in affirming that housing should be a human right?
Prif Weinidog, mae Shelter wedi canfod bod 15,000 o denantiaid yng Nghymru yn wynebu colli eu cartrefi oherwydd ôl-ddyledion rhent a gronnwyd yn ystod cyfnod y cyfyngiadau symud. Mae'r dyledion hyn wedi cronni heb unrhyw fai arnyn nhw eu hunain, ac mae ansicrwydd ynglŷn â'r dyfodol yn eu plagio. Mae'n rhyfeddol ei bod hi'n dal yn bosibl yng Nghymru troi rhywun allan a'u gwneud yn ddigartref. Roeddwn i'n falch, wrth gwrs, bod tenantiaid wedi cael pedair wythnos arall o sicrwydd na ellir eu troi allan, ond nid yw hynny'n ddigon. Mae'r pedair wythnos hynny yn bedair wythnos arall o ofid, pan fydd pobl anobeithiol yn meddwl tybed a fydd ganddynt do uwch eu pennau pan ddaw'r hydref.
Rydym ni wedi clywed yn gynharach fod eich plaid wedi pleidleisio i wahardd troi allan a throi allan heb fai, ac eto nid ydych chi wedi gwahardd hynny eto. Mae eich Llywodraeth wedi gwneud llawer o waith da i fwy neu lai dileu digartrefedd yn ystod y cyfyngiadau symud, ond mae perygl i'ch diffyg gweithredu o ran cefnogi tenantiaid ddadwneud yr holl waith hwnnw. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi weithredu nawr i wahardd troi pobl allan a'u gwneud yn ddigartref, i roi sicrwydd a chysur i'r miloedd o denantiaid sy'n poeni mai dim ond aros i gael eu troi allan y maen nhw, ac y rhoddir addewid iddyn nhw eu bod yn ddiogel yn eu cartrefi? A wnewch chi ymuno â mi a Phlaid Cymru i gadarnhau y dylai tai fod yn hawl ddynol?
Well, Llywydd, I think I answered these questions earlier when the leader of her party put the same points to me at the start of proceedings. I set out there the actions we have already taken to prevent the eviction of people into homelessness here in Wales, and I reminded Members then that the Welsh Government has legislation that we will be promoting through the Senedd during the remainder of this term that will have a significant impact on no-fault evictions, and look forward to the support of those Members who've spoken powerfully on this matter during this afternoon.
Wel, Llywydd, rwy'n meddwl fy mod wedi ateb y cwestiynau hyn yn gynharach pan wnaeth arweinydd ei phlaid yr un sylwadau i mi ar ddechrau'r trafodion. Amlinellais yr hyn yr ydym ni eisoes wedi ei wneud i atal troi pobl allan a'u gwneud yn ddigartrefedd yma yng Nghymru, ac atgoffais yr Aelodau bryd hynny fod gan Lywodraeth Cymru ddeddfwriaeth y byddwn yn ei hyrwyddo drwy'r Senedd yn ystod gweddill y tymor hwn a fydd yn cael effaith sylweddol ar droi allan heb fai, ac edrychaf ymlaen at gefnogaeth yr Aelodau hynny sydd wedi siarad yn rymus ar y mater hwn y prynhawn yma.
Thank you, First Minister for your statement this afternoon. I am a little surprised, as this is the first formal sitting of the Senedd, that you haven't chosen to put a formal apology on the record in relation to the exam debacle that happened only a week or so ago now, and I'd invite you to use this opportunity to put that formal apology on the record. In response to my colleague Laura Anne, you say the Welsh Government plan first then execute. It wasn't much of a plan that you put in place to stop a lot of children, teachers and parents suffering a lot of distress because of the algorithm that you used. So, could I invite you to put the apology on the record?
And, secondly, could I invite you to give us an answer as to how you are working with higher education facilities and also FE institutions as to how they will accommodate extra students that will now be chasing valuable places in those institutions? In other parts of the United Kingdom, they've set up special working groups between Government and the educational establishments to help facilitate these actions.
Diolch, Prif Weinidog am eich datganiad y prynhawn yma. Rwy'n synnu braidd, gan mai dyma gyfarfod ffurfiol cyntaf y Senedd, nad ydych chi wedi dewis ymddiheuro'n ffurfiol ar y cofnod am y llanast a fu gyda'r arholiadau dim ond wythnos yn ôl nawr, a byddwn yn eich gwahodd i ddefnyddio'r cyfle hwn i ymddiheuro'n ffurfiol ar y cofnod. Mewn ymateb i'm cyd-Aelod Laura Anne, rydych chi'n dweud bod Llywodraeth Cymru yn cynllunio gyntaf ac wedyn yn gweithredu. Ni roesoch chi lawer o gynllun ar waith i atal llawer o blant, athrawon a rhieni rhag dioddef llawer o ofid oherwydd y trefniant a ddefnyddiwyd gennych chi. Felly, a gaf i eich gwahodd i ymddiheuro ar y cofnod?
Ac, yn ail, a gaf i eich gwahodd i roi ateb i ni o ran sut yr ydych chi'n gweithio gyda chyfleusterau addysg uwch a sefydliadau addysg bellach hefyd ynghylch sut y byddan nhw'n sicrhau digon o le ar gyfer myfyrwyr ychwanegol a fydd nawr yn ymgeisio am leoedd gwerthfawr yn y sefydliadau hynny? Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, maen nhw wedi sefydlu gweithgorau arbennig rhwng y Llywodraeth a'r sefydliadau addysgol i helpu i hwyluso'r camau hyn.
Well, Llywydd, this recalled Senedd is specifically there for me to report on the coronavirus regulations. That's what I did. Other matters have been extensively discussed. I've made a number of statements, as has the education Minister, and everything we have said is already there on the record and I don't think it needed repetition this afternoon.
As to higher education, then of course we continue to be in very close conversation with our higher education institutions. A record number of young people from Wales are able to go to higher education next year, both in Wales and beyond. And there are record numbers of young people from disadvantaged backgrounds who have secured university places, and I know that the Member will have welcomed all of that.
We now work with the sector to make sure that it is able to provide safely for the large number of young people who will be coming back to universities in Wales. And that's an important matter. I have considerable respect for the actions that higher education institutions are taking to make sure that young people can be looked after safely and can pursue their studies safely. We are seeing in some other parts of the world that the way that young people can behave outside that regulated setting, when they're not in the classroom and they're not in a hall of residence and so on—that the temptation of being back together again can lead young people to behave in ways that then lead them and others to be victims to the virus. So, our discussions with the sector have to go beyond the things for which they are directly responsible and for us to work together to make sure that young people have the best possible advice so, when they do return to college, they do so in a way that does not unintentionally add to the difficulties that coronavirus will place for us all during the autumn and the winter.
Wel, Llywydd, ailgynulliwyd y Senedd hon yn benodol i mi adrodd ar y rheoliadau ynghylch y coronafeirws. Dyna wnes i. Mae materion eraill wedi cael eu trafod yn helaeth. Rwyf i wedi gwneud nifer o ddatganiadau, fel y gwnaeth y Gweinidog addysg, ac mae popeth yr ydym ni wedi ei ddweud eisoes yno ar y cofnod ac nid wyf i'n credu bod angen eu hailadrodd y prynhawn yma.
O ran addysg uwch, yna wrth gwrs rydym yn parhau i drafod yn agos iawn â'n sefydliadau addysg uwch. Mae'r nifer fwyaf erioed o bobl ifanc o Gymru yn gallu mynd i sefydliadau addysg uwch y flwyddyn nesaf, yng Nghymru a thu hwnt. Ac mae'r nifer fwyaf erioed o bobl ifanc o gefndiroedd difreintiedig wedi sicrhau lleoedd mewn prifysgolion, a gwn y bydd yr Aelod wedi croesawu hynny i gyd.
Rydym ni nawr yn gweithio gyda'r sector i sicrhau ei fod yn gallu darparu'n ddiogel ar gyfer y nifer fawr o bobl ifanc a fydd yn dychwelyd i brifysgolion yng Nghymru. Ac mae hwnnw'n fater pwysig. Mae gennyf gryn barch at yr hyn y mae sefydliadau addysg uwch yn ei wneud i sicrhau y gellir gofalu'n ddiogel am bobl ifanc a’u bod yn gallu ymgymryd â'u hastudiaethau'n ddiogel. Rydym yn gweld mewn rhai rhannau eraill o'r byd y gall y ffordd y gall pobl ifanc ymddwyn y tu allan i'r lleoliad hwnnw lle mae rheoliadau ar waith, pan nad ydyn nhw yn yr ystafell ddosbarth ac nad ydyn nhw mewn neuadd breswyl ac yn y blaen—y gall y demtasiwn o fod yn ôl gyda'i gilydd eto arwain pobl ifanc i ymddwyn mewn ffyrdd sydd wedyn yn peri iddyn nhw ac eraill gael eu heintio gan y feirws. Felly, mae'n rhaid i'n trafodaethau gyda'r sector fynd y tu hwnt i'r pethau y maen nhw'n uniongyrchol gyfrifol amdanynt ac i ni gydweithio i sicrhau bod pobl ifanc yn cael y cyngor gorau posibl fel, pan eu bod yn dod yn ôl i'r coleg, eu bod yn gwneud hynny mewn ffordd nad yw'n ychwanegu'n anfwriadol at yr anawsterau y bydd y coronafeirws yn eu creu i bob un ohonom ni yn ystod yr hydref a'r gaeaf.
First Minister, Newport Live, the leisure services trust, provides a great deal of benefit in Newport in terms of sport and physical activity. Indeed, they've played a very major role in providing rehabilitation for COVID-19 patients. I'm sure you're aware of this. Thankfully, they now are returning to their classes and activities, and that's playing a very major role in increasing quality of life for local people. But there is a concern about forthcoming guidance and clarification of that, First Minister, in terms of facilities like the Newport velodrome, which has 16 courts and is a big wide open space. They're worried that some of the restrictions, such as limiting gatherings to 30 people, may apply to the whole of that space, rather than it being considered in terms of its constituent parts. I wonder if there's anything you might be able to say today in terms of those concerns and how the velodrome will be practically viewed in terms of the space that it has.
Prif Weinidog, mae Newport Live, yr ymddiriedolaeth gwasanaethau hamdden, yn darparu llawer iawn o fudd yng Nghasnewydd o ran chwaraeon a gweithgarwch corfforol. Yn wir, maen nhw wedi chwarae rhan bwysig iawn yn y gwaith o helpu cleifion COVID-19 i wella ar bod yn wael. Rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o hyn. Diolch byth, maen nhw bellach yn dychwelyd i'w dosbarthiadau a'u gweithgareddau, ac mae hynny'n chwarae rhan bwysig iawn o ran cynyddu ansawdd bywyd pobl leol. Ond mae pryder ynghylch y canllawiau sydd ar y gweill ac eglurhad o hynny, Prif Weinidog, o ran cyfleusterau fel felodrom Casnewydd, sydd ag 16 o gyrtiau ac sy'n fan agored eang iawn. Maen nhw'n poeni y gall rhai o'r cyfyngiadau, megis cyfyngu grwpiau o bobl i 30, fod yn berthnasol i'r man cyfan hwnnw, yn hytrach na'i fod yn cael ei ystyried o ran ei rannau cyfansoddol. Tybed a oes unrhyw beth y gallech chi ei ddweud heddiw o ran y pryderon hynny a sut y caiff y felodrom ei ystyried yn ymarferol o ran y lle sydd ganddo.
Well, Llywydd, can I first of all agree with what John Griffiths said about the importance of rehabilitation? We are learning a lot about the long path to recovery from coronavirus for many people. It turns out not to be an illness from which you necessarily recover quickly or easily. My colleague, Vaughan Gething, in September, plans to issue a document that will set out our preparations for the winter here in Wales, and rehabilitation, I know, will be a very specific focus of that plan.
As to the velodrome itself, as I said in my opening statement, Llywydd, we will try three experiments during these three weeks in arts and sports, where up to 100 people can come together. Provided that can be done successfully, then we want to do more of that. But, in the way I explained to an earlier questioner, the way to do it in Wales is to pilot, to learn from that, and, when we're successful, to do more. We've done that throughout the crisis.
At the same time, we are also learning from some pilots that are to be resumed across our border. You will remember that there were plans to allow larger numbers of people to return to cricket matches, football matches and to horse racing. The UK Government had a number of pilots that it had identified that it then had to postpone because of the difficulties in the north of England. Those are now being resumed; we have a member of Welsh Government staff part of a group that's overseeing those pilots and, again, if they turn out to be successful and we can do more safely in Wales to reopen venues, then that is what we will wish to do, including the velodrome. But, once again, the public health lens will be the first lens, and, if we're satisfied that we can do something in a way that does not pose risks to participants and staff, then we will look to do more in those areas too.
Wel, Llywydd, a gaf i gytuno'n gyntaf â'r hyn a ddywedodd John Griffiths am bwysigrwydd adsefydlu? Rydym ni'n dysgu llawer am y llwybr hir at wella o'r coronafeirws i lawer o bobl. Mae wedi dod yn amlwg nad yw'n salwch yr ydych chi o reidrwydd yn gwella ohono'n gyflym neu'n hawdd. Mae fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, ym mis Medi, yn bwriadu cyhoeddi dogfen a fydd yn amlinellu ein paratoadau ar gyfer y gaeaf yma yng Nghymru, a gwn y bydd adsefydlu yn ganolbwynt penodol iawn i'r cynllun hwnnw.
O ran y felodrom ei hun, fel y dywedais yn fy natganiad agoriadol, Llywydd, byddwn yn rhoi cynnig ar dri arbrawf yn ystod y tair wythnos hyn ym maes celfyddydau a chwaraeon, lle gall hyd at 100 o bobl ddod at ei gilydd. Cyn belled ag y gellir gwneud hynny'n llwyddiannus, yna rydym ni eisiau gwneud mwy o hynny. Ond, yn y ffordd yr eglurais hynny wrth ateb cwestiwn yn gynharach, y ffordd o'i wneud yng Nghymru yw arbrofi, dysgu o hynny, a phan fyddwn yn llwyddiannus, gwneud mwy. Rydym ni wedi gwneud hynny drwy gydol yr argyfwng.
Ar yr un pryd, rydym ni hefyd yn dysgu o rai cynlluniau arbrofol sydd i'w hailddechrau dros y ffin. Byddwch yn cofio bod cynlluniau ar y gweill i ganiatáu i fwy o bobl ddychwelyd i gemau criced, gemau pêl-droed ac i rasio ceffylau. Roedd Llywodraeth y DU wedi dynodi nifer o gynlluniau arbrofol y bu'n rhaid iddi eu gohirio wedyn oherwydd yr anawsterau yng ngogledd Lloegr. Mae'r rheini'n cael eu hailddechrau erbyn hyn; mae gennym ni aelod o staff Llywodraeth Cymru yn rhan o grŵp sy'n goruchwylio'r cynlluniau arbrofol hynny ac, unwaith eto, os ydyn nhw'n llwyddiannus ac y gallwn ni wneud mwy yn ddiogel yng Nghymru i ailagor lleoliadau, yna dyna y fyddwn ni'n dymuno ei wneud, gan gynnwys y felodrom. Ond, unwaith eto, y pwyslais ar iechyd y cyhoedd fydd y pwyslais cyntaf, ac, os ydym ni'n fodlon y gallwn ni wneud rhywbeth mewn ffordd nad yw'n peryglu cyfranogwyr ac aelodau staff, yna byddwn yn ceisio gwneud mwy yn y meysydd hynny hefyd.
Thank you for your statement, First Minister. I've been contacted by a constituent who's extremely concerned that her son's carers are not being routinely tested. Her son is extremely vulnerable and she's taken every precaution to ensure that he is shielded from the virus, but they need the support of his carers. She's worried that one of them could unwittingly pass on COVID. First Minister, will you ensure that everyone working in the care sector is routinely tested, given the high levels of asymptomatic transmission of the SARS-CoV-2 virus we have seen in the past? First Minister, will you guarantee that expanding testing will be your Government's top priority?
We know that the majority of the population have not been exposed to this virus, and we also know that the virus can be spread by those without any symptoms. So, without regular random testing, this disease has the potential to spread like wildfire. First Minister, can you guarantee you are doing all that you can regarding testing to fight COVID-19? Thank you.
Diolch am eich datganiad, Prif Weinidog. Mae etholwr wedi cysylltu â mi sy'n pryderu'n fawr nad yw gofalwyr ei mab yn cael eu profi fel mater o drefn. Mae ei mab yn agored iawn i niwed ac mae hi wedi cymryd pob rhagofal i sicrhau ei fod yn cael ei amddiffyn rhag y feirws, ond mae angen cefnogaeth ei ofalwyr arnyn nhw. Mae hi'n poeni y gallai un ohonyn nhw drosglwyddo COVID yn ddiarwybod. Prif Weinidog, a wnewch chi sicrhau bod pawb sy'n gweithio yn y sector gofal yn cael eu profi'n rheolaidd, o gofio'r cyfraddau uchel o drosglwyddo asymptomatig o'r feirws SARS-CoV-2 yr ydym ni wedi ei weld yn y gorffennol? Prif Weinidog, a wnewch chi warantu mai ehangu profion fydd prif flaenoriaeth eich Llywodraeth?
Gwyddom nad yw'r rhan fwyaf o'r boblogaeth wedi bod yn agored i'r feirws hwn, a gwyddom hefyd y gall y rhai heb unrhyw symptomau ledaenu'r feirws. Felly, heb brofion rheolaidd ar hap, mae gan y clefyd hwn y potensial i fynd yn rhemp. Prif Weinidog, a allwch chi warantu eich bod yn gwneud popeth y gallwch chi o ran profi er mwyn ymladd COVID-19? Diolch.
Llywydd, can I thank Caroline Jones for those important questions? She will know that my colleague, Vaughan Gething, announced £32 million additional funding to support an expansion of our testing capacity as we go into the winter, where it will undoubtedly come under greater pressure because it's so difficult to distinguish between symptoms of colds, flus and coronavirus. Our TTP system has, I think, demonstrated its success here in Wales—90 per cent of index cases successfully contacted, 90 per cent of their contacts also successfully traced—but we've got to build on that and make sure that we're in a position to do more when the pressures grow.
As to the testing of carers, I entirely understand why people who are responsible for looking after vulnerable individuals are anxious about those who come to provide that care. I hope they're able to draw some comfort from the fact that we have routinely tested carers in Wales, and the positivity rate amongst carers in Wales in the last period has been at 0.2 per cent. The virus is very effectively suppressed in Wales at the moment and that suppression has extended to carers as well, and our testing regime I think has demonstrated that. It's why we've been able to move to fortnightly testing of carers in residential care homes, and our testing system has capacity now to do more for those who feel that the nature of their work, or the nature of the care that they receive, needs more to be done in that area.
Llywydd, a gaf i ddiolch i Caroline Jones am y cwestiynau pwysig yna? Bydd yn gwybod bod fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, wedi cyhoeddi £32 miliwn o gyllid ychwanegol i gefnogi ehangu ein gallu i brofi wrth i'r gaeaf ddod ar ein gwarthaf, lle bydd yn sicr o dan fwy o bwysau oherwydd ei bod hi mor anodd gwahaniaethu rhwng symptomau annwyd, ffliwiau a'r coronafeirws. Rwy'n credu bod ein system Profi, Olrhain, Diogelu wedi dangos ei llwyddiant yma yng Nghymru—cysylltwyd â 90 y cant o achosion cyfeirio yn llwyddiannus, ac fe lwyddwyd i olrhain 90 y cant o'u cysylltiadau hwythau hefyd yn llwyddiannus—ond mae'n rhaid i ni adeiladu ar hynny a sicrhau ein bod mewn sefyllfa i wneud mwy pan fydd y pwysau'n cynyddu.
O ran profi gofalwyr, deallaf yn llwyr pam mae pobl sy'n gyfrifol am ofalu am unigolion sy'n agored i niwed yn bryderus ynghylch y rhai sy'n dod i ddarparu'r gofal hwnnw. Gobeithio y gallan nhw gael rhywfaint o gysur o'r ffaith ein bod ni wedi profi gofalwyr yng Nghymru fel mater o drefn, a chyfradd y gofalwyr yng Nghymru y canfuwyd bod y feirws arnyn nhw yn ystod y cyfnod diwethaf oedd 0.2 y cant. Mae'r feirws yn cael ei atal yn effeithiol iawn yng Nghymru ar hyn o bryd ac mae'r atal hwnnw wedi ymestyn i ofalwyr hefyd, ac mae ein cyfundrefn brofi, rwy'n credu, wedi dangos hynny. Dyna pam yr ydym ni wedi gallu dechrau profi gofalwyr bob pythefnos mewn cartrefi gofal preswyl, ac mae gan ein system brofi allu nawr i wneud mwy dros y rhai sy'n teimlo bod angen gwneud mwy yn y maes hwnnw oherwydd natur eu gwaith neu natur y gofal a gânt.
Alun Davies.
Alun Davies.
Thank you very much, Presiding Officer, and thank you, First Minister, for your statement. I very much welcome your words today, and I know that the approach of the Welsh Government has continued to have the overwhelming support of the people I represent in Blaenau Gwent. There are two areas where I would like to ask you further questions, First Minister. The first is your approach to face coverings and masks. People are clearly moving around more and taking part in more public and social activities than they were some months ago. We understand that there is contradictory evidence, shall we say, on the use of face coverings and masks, but we're at a critical time. We’re at a critical time now, as we move beyond the summer into the autumn, where more of these activities will be taking place indoors. I very much agree with the point that was made earlier in this session by Lynne Neagle, my colleague in Torfaen, about what happens in supermarkets. Is it now the time to reconsider the Welsh Government's position on face coverings and masks, and extend the use of masks in enclosed public spaces?
The second question is that about the future of choirs. I should say that I'm president of the Beaufort male voice choir in Blaenau Gwent, and Blaenau Gwent, of course, has very many male voice and mixed choirs, all of which have been largely suspended over the last few months, and I'm going to an open-air practice with Beaufort next week in Eugene Cross Park in Ebbw Vale. But we won't be able to do that in November, and it's unlikely we'll be able to do that through the autumn, and I wanted to ask the First Minister whether he's given further consideration to the position of choirs and the choral tradition we have in Wales to enable choirs again to practice and then perhaps to hold events as we move forward. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch i chithau, Prif Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n croesawu eich geiriau'n fawr heddiw, ac rwy'n gwybod fod y bobl yr wyf i'n eu cynrychioli ym Mlaenau Gwent yn dal yn eithriadol o gefnogol i sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithredu. Mae dau faes lle yr hoffwn ofyn cwestiynau pellach i chi, Prif Weinidog. Y cyntaf yw eich agwedd at orchuddion wyneb a mygydau. Mae'n amlwg bod pobl yn symud o gwmpas mwy ac yn cymryd rhan mewn mwy o weithgareddau cyhoeddus a chymdeithasol nag yr oedden nhw rai misoedd yn ôl. Rydym ni'n deall bod tystiolaeth anghyson, o'i roi felly, ynglŷn â defnyddio gorchuddion wyneb a mygydau, ond rydym ni ar adeg dyngedfennol. Rydym ni ar adeg dyngedfennol nawr, wrth i ni symud y tu hwnt i'r haf i mewn i'r hydref, pan fydd mwy o'r gweithgareddau hyn yn digwydd dan do. Rwyf yn cytuno'n llwyr â'r sylw a wnaethpwyd yn gynharach yn y sesiwn hon gan Lynne Neagle, fy nghyd-Aelod yn Nhorfaen, am yr hyn sy'n digwydd mewn archfarchnadoedd. Ai dyma'r amser nawr i ailystyried safbwynt Llywodraeth Cymru ar orchuddion wyneb a mygydau, ac ymestyn y defnydd o fygydau mewn mannau cyhoeddus caeedig?
Yr ail gwestiwn yw hwnnw am ddyfodol corau. Dylwn ddweud fy mod i'n llywydd côr meibion Beaufort ym Mlaenau Gwent, ac mae gan Flaenau Gwent, wrth gwrs, lawer iawn o gorau meibion a chorau cymysg, y mae pob un ohonyn nhw wedi'u hatal rhag cyfarfod i raddau helaeth dros y misoedd diwethaf, ac rwy'n mynd i ymarfer awyr agored gyda Beaufort yr wythnos nesaf ym Mharc Eugene Cross yng Nglynebwy. Ond ni fyddwn yn gallu gwneud hynny ym mis Tachwedd, ac mae'n annhebygol y byddwn yn gallu gwneud hynny drwy'r hydref, ac roeddwn i eisiau gofyn i'r Prif Weinidog a yw wedi rhoi ystyriaeth bellach i sefyllfa corau a'r traddodiad corawl sydd gennym ni yng Nghymru i alluogi corau i ymarfer unwaith eto ac yna efallai i gynnal digwyddiadau wrth i ni symud ymlaen. Diolch.
Llywydd, can I thank Alun Davies for both of those important questions? We keep the issue of face coverings under consideration all the time. While the virus is effectively suppressed in Wales, it does not seem proportionate to make it mandatory for people to wear face coverings in a blanket sort of way. In over half the local authorities in Wales last week there was not a single case of coronavirus. How is it proportionate to require people to wear face coverings when the virus is as low as that? But in our local lockdown plan, as Alun Davies will have seen, we do say very specifically that face coverings are part of the repertoire where a local flare-up happens and you have to intervene to suppress it in that local way. So, that remains our position. It's part of the repertoire. You use it where it is needed rather than impose, in a blanket way, a requirement to wear a face covering where the evidence of the current state of the virus in Wales does not make that proportionate.
I worry a lot about choirs for all the reasons that Alun Davies has said. I've read some very moving letters from people who have attended funerals in Wales during coronavirus, and they're generally very positively framed. People understand the context and they're appreciative of things that are done to allow funerals to take place, but a funeral in Wales without a singing of Calon Lân is something that people find very difficult. Somehow it just doesn't seem right to people. And the letters I've read make that point in a very powerful way.
I said in my opening statement, Llywydd, that we are going to use these three weeks to work with community centres and others to see whether we can reopen some small-scale indoor meetings as we go into the autumn for exactly the reasons that Alun Davies has said—that things that people can do outdoors now will not be possible by the time we get to November. We have to try our best to find ways in which some indoor social activities can resume for all the additional harms that Lynne Neagle pointed to in her question. Whether that will extend to choirs being able to rehearse and perform indoors—I'm afraid it is difficult to be optimistic. The act of singing by itself increases the velocity at which the virus can be distributed, and there have been some serious examples elsewhere in the world. Given the age and the underlying health conditions we know of many choir members in Wales, and while we continue to seek advice and we continue to look at the evolving evidence elsewhere, I'm afraid I can't sound optimistic about how quickly it will be possible for that sort of activity to resume indoors.
Llywydd, a gaf i ddiolch i Alun Davies am y ddau gwestiwn pwysig yna? Rydym ni yn parhau i ystyried mater gorchuddion wyneb drwy'r amser. Tra bod y feirws yn cael ei atal i bob pwrpas yng Nghymru, nid yw'n ymddangos yn gymesur ei gwneud hi'n orfodol i bobl wisgo gorchuddion wyneb mewn ffordd gyffredinol. Yn dros hanner yr awdurdodau lleol yng Nghymru yr wythnos diwethaf nid oedd yr un achos o goronafeirws. Sut mae hi'n gymesur ei gwneud hi'n ofynnol i bobl wisgo gorchuddion wyneb pan fo'r feirws mor isel â hynny? Ond yn ein cynllun cyfyngiadau symud lleol, fel y bydd Alun Davies wedi'i weld, rydym yn dweud yn benodol iawn fod gorchuddion wyneb yn rhan o'r drefn lle ceir cynnydd lleol ac mae'n rhaid i chi ymyrryd i'w atal yn y ffordd leol honno. Felly, dyna yw ein safbwynt ni o hyd. Mae'n rhan o'r drefn. Rydych chi yn ei ddefnyddio lle mae ei angen yn hytrach na gorfodi, mewn ffordd gyffredinol, gofyniad i wisgo gorchudd wyneb pan nad yw'r dystiolaeth o sefyllfa bresennol y feirws yng Nghymru yn gwneud hynny'n gymesur.
Rwy'n poeni llawer am gorau am yr holl resymau y mae Alun Davies wedi eu dweud. Rwyf wedi darllen rhai llythyrau dirdynnol iawn gan bobl sydd wedi mynychu angladdau yng Nghymru yn ystod y coronafeirws, ac mae naws cadarnhaol iawn iddyn nhw ar y cyfan. Mae pobl yn deall y cyd-destun ac maen nhw'n gwerthfawrogi pethau sy'n cael eu gwneud i ganiatáu cynnal angladdau, ond mae angladd yng Nghymru heb ganu Calon Lân yn rhywbeth sy'n anodd iawn i bobl. Rywsut, nid yw'n ymddangos yn iawn i bobl. Ac mae'r llythyrau yr wyf i wedi eu darllen yn gwneud y pwynt hwnnw mewn ffordd rymus iawn.
Dywedais yn fy natganiad agoriadol, Llywydd, y byddwn yn defnyddio'r tair wythnos hyn i weithio gyda chanolfannau cymunedol ac eraill i weld a allwn ni ailddechrau rhai cyfarfodydd o dan do ar raddfa fach wrth i'r hydref ddod ar ein gwarthaf am yr union resymau y mae Alun Davies wedi'u dweud—na fydd pethau y gall pobl eu gwneud yn yr awyr agored nawr yn bosibl erbyn i ni gyrraedd mis Tachwedd. Mae'n rhaid i ni wneud ein gorau i ddod o hyd i ffyrdd y gall rhai gweithgareddau cymdeithasol o dan do ailddechrau oherwydd yr holl niwed ychwanegol y cyfeiriodd Lynne Neagle ato yn ei chwestiwn. A fydd hynny'n ymestyn i gorau yn gallu ymarfer a pherfformio dan do—mae arnaf i ofn ei bod hi'n anodd bod yn gadarnhaol. Mae'r weithred o ganu ynddo'i hun yn cynyddu'r cyflymder y gellir lledaenu'r feirws, a chafwyd rhai enghreifftiau difrifol mewn mannau eraill yn y byd. O ystyried oedran a'r cyflyrau iechyd sylfaenol y gwyddom sydd gan lawer o aelodau côr yng Nghymru, ac er ein bod yn parhau i geisio cyngor ac yn parhau i edrych ar y dystiolaeth sy'n esblygu mewn mannau eraill, mae arnaf i ofn na allaf swnio'n gadarnhaol ynghylch pa mor gyflym y bydd modd i'r math hwnnw o weithgarwch ailddechrau dan do.
Diolch i'r Prif Weinidog, ac ymddiheuriadau i bawb dwi wedi methu eu galw y prynhawn yma oherwydd cyfyngiad amser.
Rŷn ni'n symud ymlaen felly i'r cynigion ar reoliadau diogelu iechyd, ac, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y tri chynnig o dan eitemau 2, 3 a 4, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) 2020, eu grwpio ar gyfer dadl ond gyda phleidleisiau ar wahân, ac os nad oes unrhyw un yn gwrthwynebu i hynny—a dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad i'r grwpio hynny—fe awn ni ymlaen i alw ar y Gweinidog iechyd i gyflwyno'r eitemau yma.
I thank the First Minister, and apologies to all those I was unable to call this afternoon because of time restrictions.
We will now move on to the motions on the health protection regulations, and, in accordance with Standing Order 12.24, unless any Member objects, the three motions under items 2, 3 and 4, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) Regulations 2020, will be grouped for debate, but with votes taken separately. If there are no objections to that—and I don't see any objections to that grouping—we will therefore call on the Minister for health to introduce these items.
Felly'r Gweinidog iechyd, Vaughan Gething.
The Minister for health, Vaughan Gething.
Cynnig NDM7368 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 3) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 31 Gorffennaf 2020.
Motion NDM7368 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 3) Regulations 2020 laid in the Table Office on 31 July 2020.
Cynnig NDM7369 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 07 Awst 2020.
Motion NDM7369 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2020 laid in the Table Office on 07 August 2020.
Cynnig NDM7370 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 5) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 14 Awst 2020.
Motion NDM7370 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 5) Regulations 2020 laid in the Table Office on 14 August 2020.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Thank you, Llywydd. I formally move the three sets of regulations before us today and ask Members to support them. As with the regulations that have preceded them, these regulations being debated today have been introduced under the Public Health (Control of Disease) Act 1984 through emergency procedures to support our approach to tackling coronavirus here in Wales. As the prevalence of coronavirus has reduced, we have continued to review the restrictions that it has been necessary to impose upon individuals, businesses and other organisations to manage this extraordinary public health crisis. The continual review of the regulations is in addition to the 21-day review cycle, which requires Welsh Ministers to review the need for restrictions and requirements at least every 21 days.
Over the last few months, Members will be aware that we have sought to gradually ease the range of restrictions that apply in Wales as the circumstances have allowed us to do so. The regulations before the Senedd today continue that process. All of the changes introduced by these regulations are once again based upon the most up-to-date scientific evidence and public health advice. On that basis, we consider restrictions that it is safe for us to remove or alter whilst guarding against any further resurgence in the spread of the virus here in Wales. Taken together, the three sets of regulations have removed many of the remaining legal restrictions on everyday life and the economy. However, in order to do that, at times, we have also had to take mitigating measures to keep the virus under control.
The amendment No. 3 regulations came into force on 3 August. They allowed outdoor gatherings of up to 30 people; pubs, bars, cafes and restaurants to reopen indoors; and bowling alleys, bingo halls and auction houses to reopen. The amendment No. 4 regulations, which came into force on 10 August, allowed for further relaxations of the coronavirus restrictions by permitting a range of other premises to reopen, including swimming pools, fitness studios, spas to the extent they weren't already open, leisure centre and indoor play areas. They also expanded the activities that could be undertaken in community centres.
In these extraordinary times, freedoms come with responsibilities. These regulations conferred new powers on local authorities to ensure that premises follow the law and take all reasonable measures to mitigate the spread of coronavirus. Local authority enforcement officers have been given powers to serve improvement notices, or in the last instance to require premises to close. I understand that four improvement notices have been served to date across Wales. Of course, most businesses are keen to take all the steps needed, so such action should not be necessary in the large majority of cases. Our aim has been to support the vast majority of responsible businesses and employers by ensuring that there is a level playing field for all.
I should recognise one oversight made in those regulations where we purported to give magistrates' courts the power to impose a custodial sentence for breach of the requirements. As was correctly noted by the Legislation, Justice and Constitution Committee, such a power cannot be granted under these powers. We therefore took prompt and immediate steps to make the correction required in the final set of regulations before us today, which came into force on 17 August. I understand that between 10 August and this correction being made, no courts issued a custodial sentence and I'm grateful to the committee for raising this issue.
Finally, the amendment No. 5 regulations that came into force on 17 August make it mandatory in high-risk settings for the contact details of visitors to premises to be collected. That means that if an outbreak or clusters can be traced back to a particular pub, cafe or other setting, as has already happened in Wales and elsewhere in the UK, we will then have a record of who was there at the time, a means of getting in touch with them quickly, to ensure that they and their households self-isolate, and an opportunity to reinforce the need to get tested as required. This is a sensible precaution to take at this point in the light of the chief medical officer's advice that the autumn and winter months are likely to bring new and additional challenges for the control of coronavirus here in Wales.
Llywydd, the restrictions put in place to protect people's health and control the spread of coronavirus have been unprecedented. The law is clear, however, that those restrictions can only be kept in place for as long as they are necessary and proportionate. Our road map, published on 15 May, promised a cautious, coherent approach to the easement of the restrictions through gradual regulatory changes over time. The regulations on which Members are voting today, I believe, helped make good that promise and I urge the Senedd to support them.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf y tair cyfres o reoliadau ger ein bron heddiw yn ffurfiol a gofynnaf i Aelodau eu cefnogi. Fel gyda'r rheoliadau sydd wedi'u rhagflaenu, mae'r rheoliadau hyn sy'n cael eu trafod heddiw wedi'u cyflwyno o dan Ddeddf Iechyd y Cyhoedd (Rheoli Clefydau) 1984 drwy weithdrefnau brys i gefnogi sut rydym ni'n mynd i'r afael â'r coronafeirws yma yng Nghymru. Wrth i nifer yr achosion o'r coronafeirws leihau, rydym ni wedi parhau i adolygu'r cyfyngiadau y bu'n rhaid eu gorfodi ar unigolion, busnesau a sefydliadau eraill i reoli'r argyfwng eithriadol hwn o ran iechyd y cyhoedd. Mae'r adolygiad parhaus o'r rheoliadau yn ychwanegol at y cylch adolygu 21 diwrnod, lle mae angen i Weinidogion Cymru adolygu'r angen am gyfyngiadau a gofynion o leiaf bob 21 diwrnod.
Dros yr ychydig fisoedd diwethaf, bydd Aelodau'n ymwybodol ein bod ni wedi ceisio lliniaru'n raddol yr ystod o gyfyngiadau sy'n berthnasol yng Nghymru wrth i'r amgylchiadau ganiatáu inni wneud hynny. Mae'r rheoliadau sydd gerbron y Senedd heddiw yn parhau â'r broses honno. Mae'r holl newidiadau a gyflwynir gan y rheoliadau hyn unwaith eto yn seiliedig ar y dystiolaeth wyddonol ddiweddaraf a chyngor iechyd y cyhoedd. Ar y sail honno, ystyriwn gyfyngiadau y mae hi'n ddiogel inni eu dileu neu eu lliniaru gan warchod ar yr un pryd rhag unrhyw gynnydd pellach yn lledaeniad y feirws yma yng Nghymru. Gyda'i gilydd, mae'r tair cyfres o reoliadau wedi dileu llawer o'r cyfyngiadau cyfreithiol sy'n weddill ar fywyd bob dydd a'r economi. Fodd bynnag, er mwyn gwneud hynny, ar adegau, rydym ni hefyd wedi gorfod cymryd camau lliniarol i gadw rheolaeth ar y feirws.
Daeth rheoliadau diwygio Rhif 3 i rym ar 3 Awst. Roeddent yn caniatáu i hyd at 30 o bobl gyfarfod yn yr awyr agored; i dafarndai, bariau, caffis a bwytai ailagor dan do; ac alïau bowlio, neuaddau bingo a thai arwerthiant i ailagor. Roedd rheoliadau gwelliant Rhif 4, a ddaeth i rym ar 10 Awst, yn caniatáu llacio'r cyfyngiadau coronafeirws ymhellach drwy ganiatáu i amrywiaeth o safleoedd eraill ailagor, gan gynnwys pyllau nofio, stiwdios ffitrwydd, cyfleusterau sba i'r graddau nad oeddent eisoes ar agor, canolfannau hamdden a mannau chwarae dan do. Roeddent hefyd yn ehangu'r gweithgareddau y gellid eu cynnal mewn canolfannau cymunedol.
Yn yr amserau eithriadol hyn, daw rhyddid gyda chyfrifoldebau. Rhoddodd y rheoliadau hyn bwerau newydd i awdurdodau lleol sicrhau bod adeiladau'n dilyn y gyfraith ac yn cymryd pob cam rhesymol i liniaru lledaeniad y coronafeirws. Rhoddwyd pwerau i swyddogion gorfodi yr awdurdodau lleol gyflwyno hysbysiadau gwella, neu yn yr enghraifft ddiwethaf hon i'w gwneud hi'n ofynnol i safleoedd gau. Deallaf fod pedwar hysbysiad gwella wedi'u cyflwyno hyd yma ledled Cymru. Wrth gwrs, mae'r rhan fwyaf o fusnesau'n awyddus i wneud popeth sydd ei angen, felly ni ddylai camau o'r fath fod yn angenrheidiol yn y mwyafrif helaeth o achosion. Ein nod fu cefnogi'r mwyafrif helaeth o fusnesau a chyflogwyr cyfrifol drwy sicrhau bod chwarae teg i bawb.
Dylwn gydnabod un amryfusedd a wnaed yn y rheoliadau hynny lle'r oeddem yn honni rhoi'r pŵer i lysoedd ynadon osod dedfryd o garchar am dorri'r gofynion. Fel y nodwyd yn gywir gan y Pwyllgor Deddfau, Cyfiawnder a Chyfansoddiad, ni ellir rhoi pŵer o'r fath o dan y pwerau hyn. Felly, aethom ati yn brydlon ac yn uniongyrchol i wneud y cywiriad sy'n ofynnol yn y gyfres derfynol o reoliadau sydd ger ein bron heddiw, a ddaeth i rym ar 17 Awst. Deallaf, rhwng 10 Awst a gwneud y cywiriad hwn, na chyhoeddodd yr un llys ddedfryd o garchar ac rwy'n ddiolchgar i'r pwyllgor am godi'r mater hwn.
Yn olaf, mae rheoliadau gwelliant Rhif 5 a ddaeth i rym ar 17 Awst yn ei gwneud hi'n orfodol mewn lleoliadau risg uchel i gasglu manylion cyswllt y rhai sy'n ymweld â'r safle. Mae hynny'n golygu, os gellir olrhain achos neu glystyrau yn ôl i dafarn, caffi neu leoliad arall penodol, fel sydd eisoes wedi digwydd yng Nghymru ac mewn mannau eraill yn y DU, y bydd gennym ni gofnod wedyn o bwy oedd yno ar y pryd, ffordd o gysylltu â nhw yn gyflym, er mwyn sicrhau eu bod nhw a'u haelwydydd yn hunanynysu, a rhoi cyfle i atgyfnerthu'r angen i gael prawf yn ôl y gofyn. Mae hyn yn rhagofal synhwyrol i'w gymryd ar hyn o bryd yng ngoleuni cyngor y prif swyddog meddygol bod misoedd yr hydref a'r gaeaf yn debygol o ddod â heriau newydd ac ychwanegol o ran rheoli'r coronafeirws yma yng Nghymru.
Llywydd, mae'r cyfyngiadau a roddwyd ar waith i ddiogelu iechyd pobl a rheoli lledaeniad y coronafeirws wedi bod yn ddigynsail. Mae'r gyfraith yn glir, fodd bynnag, mai dim ond cyhyd ag y maent yn angenrheidiol ac yn gymesur y gellir cadw'r cyfyngiadau hynny ar waith. Addawodd ein canllaw, a gyhoeddwyd ar 15 Mai, ddull gofalus a chydlynol o liniaru'r cyfyngiadau drwy newidiadau rheoleiddiol graddol dros amser. Credaf fod y rheoliadau y mae Aelodau'n pleidleisio arnyn nhw heddiw wedi helpu i anrhydeddu'r addewid hwnnw ac anogaf y Senedd i'w cefnogi.
Galwaf ar Dai Lloyd nawr i siarad ar ran y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Dai Lloyd.
I call on Dai Lloyd to speak on behalf of the Legislation, Justice and Constitution Committee. Dai Lloyd.
Diolch yn fawr, Llywydd, a dwi'n siarad fel Cadeirydd dros dro, felly, y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, fel rydych chi newydd nodi.
Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) 2020 ydy'r prif reoliadau ar y coronafeirws yng Nghymru. Cymeradwyodd y Senedd y rheoliadau hyn ar 5 Awst eleni, ynghyd â dwy set o reoliadau diwygio. Ar 24 Awst, gwnaethom adrodd ar dair set arall o reoliadau diwygio, sef y rheoliadau sy'n destun y ddadl yma heddiw. Roedd rheoliadau diwygio Rhif 3 yn caniatáu i fwytai, caffis, bariau a thafarndai agor dan do ac yn caniatáu i neuaddau bingo, aleau bowlio a thai ocsiwn agor hefyd. Fodd bynnag, rhaid cymryd mesurau i leihau'r risg o ddod i gysylltiad efo'r feirws. Fe wnaeth rheoliadau diwygio Rhif 3 hefyd lacio ar y cyfyngiad ar gynulliadau fel y caniateir cynulliad yn yr awyr agored o ddim mwy na 30 o bobl, pa un a yw'n ymwneud â gweithgareddau yn yr awyr agored sydd wedi eu trefnu ai peidio. Tynnodd ein hadroddiad ar reoliadau diwygio Rhif 3 sylw at y ffaith na chafwyd ymgynghoriad cyhoeddus nac asesiad effaith rheoleiddiol ar y rheoliadau, a hynny o ganlyniad i'r amgylchiadau presennol, yn amlwg.
Roedd rheoliadau diwygio Rhif 4 yn caniatáu i ganolfannau cymunedol, pyllau nofio, stiwdios ffitrwydd, campfeydd, sbaon, canolfannau hamdden, a mannau chwarae o dan do i agor hefyd. Unwaith eto, fodd bynnag, rhaid cymryd mesurau i leihau'r risg o ddod i gysylltiad efo'r coronafeirws yn y fangre. Maent hefyd yn rhoi pwerau newydd i swyddogion gorfodaeth awdurdodau lleol i sicrhau y cymerir mesurau er mwyn lleihau'r risg o ddod i gysylltiad efo'r coronafeirws mewn gweithleoedd a mangreoedd eraill sydd ar agor.
Gwnaethom godi pwyntiau technegol a phwyntiau rhinweddau mewn perthynas â rheoliadau diwygio Rhif 4. Yn gyntaf, o ran y pwyntiau technegol, gwnaethom dynnu sylw at y ffaith bod y rheoliadau yn cynnwys cosb bosibl o chwe mis o garchar mewn perthynas â throseddau newydd sy'n ymwneud efo hysbysiadau cau mangre. Dwi'n clywed beth mae'r Gweinidog newydd ddweud. Fodd bynnag, byddai hyn yn afreolaidd, wrth gwrs, gan fod y Ddeddf y mae'r rheoliadau yn ddarostyngedig iddi, sef Deddf Iechyd y Cyhoedd (Rheoli Clefydau) 1984, yn darparu na ellir cosbi troseddau o'r fath trwy garcharu. Er ein bod yn nodi bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi rhoi sylw i'r mater hwn yn rheoliadau diwygio Rhif 5 trwy wneud yn glir mai dim ond trwy ddirwy y gellir cosbi troseddau o'r fath, roedd y ddarpariaeth yn ymwneud â charcharu mewn grym rhwng 10 Awst 2020 a 17 Awst 2020. Felly, rydym yn ysgrifennu at y Prif Weinidog yn gofyn iddo gadarnhau na chafodd y ddarpariaeth honno unrhyw effaith ymarferol yn ystod y cyfnod hwnnw. Eto, dwi'n clywed beth mae'r Gweinidog wedi ei ddweud heddiw.
Yn ein hadroddiad, gwnaethom ofyn hefyd am eglurder ynghylch y broses o gymhwyso rheoliad 18(7), sy'n ymwneud efo'r wybodaeth y gall swyddog gorfodi ofyn amdani, a sut y gellir ei defnyddio mewn achos. O ran y pwyntiau rhinweddau, mae ein hadroddiad yn ceisio eglurder ynghylch dull gorfodi Llywodraeth Cymru, a hefyd ynghylch sut mae'r Llywodraeth yn gweithio gyda swyddogion gorfodi mewn awdurdodau lleol, o ystyried bod y cyfyngiadau sy'n berthnasol i unigolion a busnesau yng Nghymru bellach wedi'u gwneud ac wedi eu diwygio 17 o weithiau. Mae hwn yn bwynt pwysig gan fod amlder y newidiadau a wnaed at ddibenion adlewyrchu natur newidiol y pandemig yn ei gwneud hi'n anodd i unigolion a busnesau ddilyn yr hyn y mae gofyn iddyn nhw ei wneud. Yn ei dro, mae hyn yn codi cwestiynau ynghylch sut mae'r cyfyngiadau wedi cael eu gorfodi.
Rydym hefyd yn gofyn am wybodaeth ynghylch yr adnoddau y mae eu hangen i gyflawni'r gweithgarwch gorfodi hwn. Yn ein barn ni, byddai wedi bod yn ddelfrydol pe bai gwybodaeth am y gyfundrefn orfodi wedi cael ei chynnwys yn y memorandwm esboniadol.
Er na godwyd unrhyw bwyntiau gennym yn ein hadroddiadau ar reoliadau diwygio Rhif 5, byddwn yn ysgrifennu at y Prif Weinidog yn sgil y ffaith bod canllawiau Llywodraeth Cymru ar reoliadau Rhif 5 wedi dod i'n sylw ers hynny. Yn benodol, mae'r canllawiau yn dweud bod rhwymedigaeth gyfreithiol ar y sector lletygarwch, sinemâu, campfeydd ac ati i gasglu a chadw gwybodaeth am gwsmeriaid. Fodd bynnag, mae'r rheoliadau'n dweud bod yn rhaid i bob busnes, mangre agored, gweithle ac ati, gan gynnwys y sector lletygarwch, sinemâu a champfeydd, gymryd mesurau rhesymol i ymdrin â'r feirws. Ym mwyafrif helaeth yr achosion, efallai ei bod hi'n rhesymol i'r sector lletygarwch a champfeydd ac ati gasglu a chadw gwybodaeth, fodd bynnag, nid ydym yn credu bod hyn yn gyfystyr â rhwymedigaeth gyfreithiol gyffredinol. Dylid gwneud penderfyniad ar bob achos ar sail y ffeithiau perthnasol, ac, fel y gwyddom ni, ni ellir datgan y gyfraith mewn canllawiau. Y gyfraith yw'r hyn a nodir yn y rheoliadau eu hunain.
Trof yn awr at y pwynt olaf ar reoliadau Rhif 5. Ymddengys bod y canllawiau'n dweud y gellir casglu a chadw gwybodaeth am gwsmeriaid er mwyn lleihau'r risg y bydd unrhyw berson
'sydd wedi bod ym mangre rhywun'—
dwi'n dyfynnu yn y fan yna—yn lledaenu'r feirws. Fodd bynnag, mae'r rheoliadau yn dweud y gellir casglu gwybodaeth am gwsmeriaid at y diben gwahanol o leihau'r risg o ddod i gysylltiad â'r coronafeirws 'yn y fangre'. Ac, eto, dwi'n dyfynnu eto.
Byddaf yn ddiolchgar, felly, i orffen, pe bai'r Llywodraeth yn gallu egluro a oes unrhyw anghysondeb rhwng y canllawiau a'r rheoliadau ar y pwynt yma. Diolch yn fawr iawn i chi.
Thank you very much, Llywydd, and I speak as temporary Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, as you have just noted.
The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) Regulations 2020 are the principal regulations on coronavirus in Wales. The Senedd approved these regulations on 5 August this year, together with two sets of amending regulations. On 24 August, we reported on three further sets of amending regulations which are the subject of today's debate. The No. 3 amending regulations permitted restaurants, cafes, bars and public houses to open indoors, and bingo halls, bowling alleys and auction houses to open also. However, measures must be taken to minimise the risk of exposure to coronavirus. The No. 3 amending regulations also relaxed the restrictions on gatherings, so that any outdoor gathering of no more than 30 people is permitted, whether it involves organised outdoor activities or not. Our report on the No. 3 amending regulations drew attention to the absence of a public consultation and a regulatory impact assessment on the regulations, as a consequence of the current circumstances clearly.
The No. 4 amending regulations permitted community centres, swimming pools, fitness studios, gyms, spas, leisure centres and indoor play areas to open. But, again, measures must be taken to minimise the risk of exposure to coronavirus on the premises. They also confer new powers on local authority enforcement officers to ensure that measures are taken to minimise the risk of exposure to coronavirus at workplaces and other premises that are open.
We raised technical and merits points in relation to the No. 4 amending regulations. First, as regards the technical points, we highlighted the inclusion of a potential six months' imprisonment in respect of new offences relating to premises closure notices, and I've heard the Minister's comments on this issue. However, this would be irregular, of course, because the Act under which the regulations are made, namely the Public Health (Control of Disease) Act 1984, does not permit such offences to be punishable by imprisonment. Whilst we note that the Welsh Government has already addressed this matter in the No. 5 amending regulations by making it clear that such offences are punishable only by a fine, the provision relating to imprisonment was in force between 10 August 2020 and 17 August 2020. We are therefore writing to the First Minister seeking confirmation that the provision had no practical impact during that time. Again, I have heard the Minister's comments today.
Our report also sought clarification on the application of regulation 18(7) that relates to the information that may be requested by an enforcement officer and how it can be used in proceedings. As regards the merits points, our report seeks clarity on the Welsh Government's approach to enforcement, and also on how the Government is working with enforcement officers in local authorities, given that the restrictions that apply to individuals and businesses in Wales have now been made and amended 17 times. This is an important point because the frequency of changes to reflect the changing nature of the pandemic makes it difficult for individuals and businesses to keep up with what they are required to do. This, in turn, raises questions as to how the restrictions have been enforced.
We are also seeking information about the resources required to carry out these enforcement activities. In our view, it would have been helpful if information about the enforcement system could have been included in the explanatory memorandum.
Whilst no points were raised by us in our report on the No. 5 amending regulations, we will be writing to the First Minister because we have since become aware of the Welsh Government's guidance on the No. 5 regulations. In particular, the guidance says that it is a legal obligation on the hospitality sector, cinemas, gyms, et cetera, to collect and retain customer information. However, the regulations say that all businesses, open premises, workplaces, et cetera, including the hospitality sector, cinemas and gyms, must take reasonable measures to deal with the virus. While it may be reasonable in a large majority of cases for the hospitality sector and gyms, et cetera, to collect and retain information, we do not believe that this amounts to a blanket legal obligation. Each case should be decided on its facts, and, as we know, the law cannot be declared in guidance. The law is what is set out in the regulations themselves.
I will turn now to the final point on the No. 5 regulations. The guidance seems to say that customer information may be collected and retained for the purposes of reducing the risk of any person who
'has been on the premises'—
and I quote there—spreading the virus. But, the regulations say that customer information may be collected for different purposes of minimising the risk of exposure 'at the premises'. And, again, I quote.
I would be grateful, therefore, if the Government could clarify whether there is any inconsistency between the guidance and the regulations on this particular point. Thank you very much.
Minister, thank you for your update on the regulations and we, as Welsh Conservatives, will be supporting the regulations as tabled by the Government this afternoon. I'd just like to seek two points of clarity from you if possible, please.
In your update you highlighted the four improvement notices that have been served under the regulations. Are you in a position to tell us what the improvement notices were required to be served on? Were they hospitality venues, were they workplaces, and were there specific geographical locations where there was a greater inability to apply the law? So, was this something that was affecting north Wales businesses or hospitality or was it south Wales, or was it just a general issue across Wales?
And, secondly, the First Minister did touch on it in his statement today, and as we're looking at the regulations, I'm surprised that you haven't touched on face coverings in educational settings here today. We are being told that there's going to be an announcement later today, but this is a formal sitting of the Welsh Parliament, I would have thought that, as Members, we would have been extended the courtesy of hearing exactly what the Welsh Government's thinking on this was, and this would be an ideal opportunity for you to do that. As the First Minister alluded to the fact that it might well be in a localised setting that these requirements would be required in educational schools, universities and further education colleges for face masks to be worn, can you enlighten us here today as to your thinking around these measures, and when might we hear more definitive news from the Welsh Government as to how this might be progressed?
Gweinidog, diolch ichi am eich diweddariad am y rheoliadau a byddwn ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn cefnogi'r rheoliadau fel y'u cyflwynwyd gan y Llywodraeth y prynhawn yma. Hoffwn ofyn am ddau bwynt o eglurder gennych chi os oes modd, os gwelwch yn dda.
Yn eich diweddariad, fe wnaethoch chi dynnu sylw at y pedwar hysbysiad gwella a gyflwynwyd o dan y rheoliadau. A ydych chi mewn sefyllfa i ddweud wrthym ni beth oedd angen cyflwyno'r hysbysiadau gwella arnynt? Ai lleoliadau lletygarwch oedden nhw, ai gweithleoedd oedden nhw, ac a oedd lleoliadau daearyddol penodol lle'r oedd hi'n anoddach gweithredu'r gyfraith? Felly, a oedd hyn yn rhywbeth a oedd yn effeithio ar fusnesau neu letygarwch yn y gogledd neu ai yn y de, neu ai dim ond mater cyffredinol ydoedd ledled Cymru?
Ac, yn ail, crybwyllodd y Prif Weinidog hyn yn ei ddatganiad heddiw, a gan ein bod yn edrych ar y rheoliadau, rwy'n synnu nad ydych chi wedi crybwyll gorchuddion wyneb mewn lleoliadau addysgol yma heddiw. Dywedir wrthym ni y bydd cyhoeddiad yn ddiweddarach heddiw, ond mae hwn yn gyfarfod ffurfiol o Senedd Cymru, byddwn wedi tybio, fel Aelodau, y byddai wedi bod yn ddigon cwrtais i ddweud wrthym ni yn union beth oedd meddylfryd Llywodraeth Cymru ynghylch hyn, a byddai hwn yn gyfle delfrydol i chi wneud hynny. Fel y cyfeiriodd y Prif Weinidog at y ffaith ei bod hi'n ddigon posib y byddai angen y gofynion hyn yn lleol mewn ysgolion addysgol, prifysgolion a cholegau addysg bellach er mwyn gwisgo mygydau wyneb, a allwch chi ein goleuo ni yma heddiw o ran eich barn am y mesurau hyn, a phryd y gallwn ni glywed newyddion mwy pendant gan Lywodraeth Cymru ynghylch sut y gellid datblygu hyn?
Whilst I welcome the relaxation of restrictions, my objection to these regulations is that they don't go far enough. The First Minister in his statement earlier referred to the need to conduct a balancing act in making decisions about relaxations—the same is true about imposing them in the first place. Whilst the costs of these restrictions seem pretty easy to quantify, we know that there's been a fall of one fifth in our national income in the last quarter, and we know also the cost to the public in other ways through operations that are cancelled in hospitals, or delayed, and the number of deaths for other conditions that have taken place because of the priority given to the treatment of coronavirus patients. But, the benefits, on the other hand, of the restrictions are very much more difficult to quantify.
We know from international comparisons that there isn't that much difference, actually, between countries that have imposed draconian lockdowns and those that have not. The First Minister earlier on referred to the case of Sweden, which he said he'd looked at, and yet, if you look at the experience of Sweden, the costs of their reaction to coronavirus are very much lower than the costs that we've assumed. And Sweden has not suffered in the way that we have in relation to the disease either. At the moment in Sweden, there are only 21 people—21 people—who are in a serious or critical condition through coronavirus. The figure for the UK is 72. A very small number of people are actually suffering significant consequences from contracting the disease.
We know that the principal characteristic of COVID is that most people don't suffer any ill effects whatsoever; they're asymptomatic or they have only a very mild form of the virus. The seven-day moving average for deaths in the United Kingdom at the moment is between 14 and 10. There are many, many other causes of death that exceed those figures, and yet we don't impose a draconian lockdown in order to counteract them. The figure for Sweden is zero at the moment—zero deaths.
So, I wonder whether the Minister might not reconsider the Welsh Government's approach to these regulations and be more bold than they have been. Whilst a relaxation, as I say, is welcome, we need a faster relaxation, a more widespread relaxation, because the benefits in relation to the costs greatly outweigh whatever damage might be done.
Er fy mod yn croesawu llacio'r cyfyngiadau, fy ngwrthwynebiad i'r rheoliadau hyn yw nad ydynt yn mynd yn ddigon pell. Cyfeiriodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad yn gynharach at yr angen i gynnal cydbwysedd wrth wneud penderfyniadau am lacio—mae'r un peth yn wir am eu gorfodi yn y lle cyntaf. Er bod costau'r cyfyngiadau hyn yn ymddangos yn eithaf hawdd i'w mesur, gwyddom y bu gostyngiad o un rhan o bump yn ein hincwm cenedlaethol yn y chwarter diwethaf, a gwyddom hefyd y gost i'r cyhoedd mewn ffyrdd eraill drwy ganslo neu ohirio llawdriniaethau mewn ysbytai, a nifer y marwolaethau a fu o ganlyniad i gyflyrau eraill oherwydd y flaenoriaeth a roddir i drin cleifion sydd â'r coronafeirws arnyn nhw. Ond, mae'n llawer anoddach mesur manteision y cyfyngiadau, ar y llaw arall.
Gwyddom o gymariaethau rhyngwladol nad oes cymaint â hynny o wahaniaeth, mewn gwirionedd, rhwng gwledydd sydd wedi gosod cyfyngiadau symud llym a'r rhai nad ydyn nhw wedi gwneud hynny. Cyfeiriodd y Prif Weinidog yn gynharach at achos Sweden, y dywedodd ei fod wedi edrych arno, ac eto, os edrychwch chi ar brofiad Sweden, mae costau eu hymateb i'r coronafeirws yn llawer is na'r costau yr ydym ni wedi'u hysgwyddo. Ac nid yw Sweden wedi dioddef fel a wnaethom ni oherwydd y clefyd chwaith. Ar hyn o bryd yn Sweden, dim ond 21 o bobl—21 o bobl—sydd mewn cyflwr difrifol neu dyngedfennol oherwydd coronafeirws. Y ffigur ar gyfer y DU yw 72. Mae nifer fach iawn o bobl mewn gwirionedd yn dioddef canlyniadau sylweddol o ddod i gysylltiad â'r clefyd.
Gwyddom mai prif nodwedd COVID yw nad yw'r rhan fwyaf o bobl yn dioddef unrhyw effeithiau gwael o gwbl; maen nhw'n asymptomatig neu dim ond math ysgafn iawn o'r feirws sydd ganddyn nhw. Y cyfartaledd symudol saith diwrnod ar gyfer marwolaethau yn y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd yw rhwng 14 a 10. Mae llawer o achosion eraill o farwolaeth sy'n uwch na'r ffigurau hynny, ac eto nid ydym ni yn gosod cyfyngiadau symud llym er mwyn eu gwrthweithio. Y ffigur ar gyfer Sweden yw dim ar hyn o bryd—dim marwolaethau.
Felly, tybed a wnaiff y Gweinidog efallai ailystyried agwedd Llywodraeth Cymru at y rheoliadau hyn a bod yn fwy beiddgar nag y buont. Er bod llacio, fel y dywedais, i'w groesawu, mae angen llacio cyflymach arnom ni, llacio ehangach, oherwydd mae'r manteision o ran y costau'n llawer mwy na pha ddifrod bynnag y gellid ei wneud.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl—Vaughan Gething.
I call on the Minister to reply to the debate—Vaughan Gething.
I can't hear the Minister at this point. Can we have—? Yes, I think it's okay now. Carry on.
Ni allaf glywed y Gweinidog ar hyn o bryd. A gawn ni—? Ydw, rwy'n credu ei fod yn iawn nawr. Ewch ymlaen.
Thank you, Llywydd, and I thank Members for their contributions to the debate, which I'll try to deal with in turn.
I thank Dai Lloyd for his contribution on behalf of the committee. I noted the correction required in my opening comments and confirm there was no practical impact for the issue that needed correction. I don't believe there is inconsistency between the guidance and the regulations, but I'll be happy to consider it further given the extra detail that the Member has provided.
On Andrew R.T. Davies's comments, one of the four issues that are largely in the public domain about the improvement notices served is the Wetherspoon in Wrexham where there's been a cluster around that particular public house. It's largely about a lack of social distancing within the staff areas, and that's the purpose of the improvement notice served by Wrexham council. It's important to recognise that this is about both how businesses look after their customers, but also their staff as well. And that wasn't because it was impossible to undertake social distancing for members of staff, it was actually that the requirements weren't themselves followed. And to be fair, the employer has recognised there is a need to revisit the guidance and the training that staff have to make sure there's proper adherence in the future.
On the point made about the educational settings, I heard him make the same point to the First Minister as well, and of course we are debating the regulations that have already been passed as opposed to the as-yet-unfinished business of resolving and revising any advice we give around face coverings and education. As I say, they're not part of the regulations, and as I indicated yesterday, I expect us to make a statement from the Welsh Government today. I would have preferred to have been in a position to make that now, but it's important that we get it right when we make it, and when we do it'll come in a formal statement to Members and we'll obviously answer questions in public about it.
When it comes to Neil Hamilton's points, I simply don't agree with his consistent opposition to any Welsh Government measures that we have taken on the basis that we are keeping Wales safe. I simply don't agree with his plea to take away all control measures and that the benefits outweigh the damage. I indicated in the press conference on Tuesday that at least 2,557 people in Wales had lost their lives as a result of coronavirus. That is the sort of damage that we are talking about, and without any control measures, I believe many more families would have suffered loss, many more people would have long-term damage to their health. This is a new threat that causes significant mortality within our population. I do not believe that it would be conscionable at all for the Welsh Government to refuse to act to keep our citizens safe, and I'm glad for the way that most parties within the Senedd have recognised the need for this Government to take action during the course of the pandemic.
So, all of the regulations that were debated today reflect careful consideration about how best to balance freedoms with managing the continuing threat of the virus. We've taken into account the views from a range of partners, businesses, local authorities and, indeed, the shadow social partnership council and trade unions in other discussions.
We continue to try to prepare ourselves for the autumn and the winter ahead and to talk, where possible, with colleagues in other administrations. And in that, in some of the implementation of our enforcement framework, others, including the Scottish Government, are now looking to learn from what we are doing here in Wales. So, I make no apology for the continuing caution of the Welsh Government, in particular about allowing people to mix freely in uncontrolled indoor environments that cannot be regulated. No doubt all of us are impatient to visit friends and family in their homes, and by extending the potential size of an extended household, I hope we'll help more people to do so safely. But, as ever, it's one step at a time. We will continue to be vigilant in observing the evidence and seeking out opportunities for further liberalisation as quickly as possible, as safely as possible. But, in the meantime, I commend the regulations to the Senedd.
Diolch, Llywydd, a diolchaf i'r Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl, y ceisiaf ymdrin â nhw yn eu tro.
Diolch i Dai Lloyd am ei gyfraniad ar ran y pwyllgor. Nodais y cywiriad sy'n ofynnol yn fy sylwadau agoriadol a chadarnheais nad oedd unrhyw effaith ymarferol ar y mater yr oedd angen ei gywiro. Nid wyf yn credu bod anghysondeb rhwng y canllawiau a'r rheoliadau, ond byddaf yn hapus i roi sylw pellach i hyn o ystyried y manylion ychwanegol y mae'r Aelod wedi'u darparu.
O ran sylwadau Andrew R.T. Davies, un o'r pedwar mater sydd yn hysbys i'r cyhoedd i raddau helaeth am yr hysbysiadau gwella a gyflwynwyd yw Wetherspoon yn Wrecsam lle bu clwstwr o achosion a fu'n gysylltiedig â'r dafarn benodol honno. Mae'n ymwneud yn bennaf â diffyg cadw pellter cymdeithasol yn yr ardaloedd staff, a dyna ddiben yr hysbysiad gwella a gyflwynwyd gan gyngor Wrecsam. Mae'n bwysig cydnabod bod hyn yn ymwneud â sut mae busnesau'n gofalu am eu cwsmeriaid, ond hefyd eu staff yn ogystal. Ac nid oedd hynny oherwydd ei bod hi'n amhosib i aelodau staff gadw pellter cymdeithasol, roedd mewn gwirionedd oherwydd nad oedd y gofynion eu hunain yn cael eu dilyn. Ac i fod yn deg, mae'r cyflogwr wedi cydnabod bod angen ailedrych ar y canllawiau a'r hyfforddiant sydd gan staff i sicrhau bod ymlyniad priodol yn y dyfodol.
O ran y sylw a wnaethpwyd am y lleoliadau addysgol, clywais ef yn gwneud yr un sylw i'r Prif Weinidog hefyd, ac wrth gwrs rydym yn trafod y rheoliadau sydd eisoes wedi'u pasio yn hytrach na'r gwaith sydd heb ei orffen eto o ddatrys ac adolygu unrhyw gyngor a roddwn ni ynghylch gorchuddion wyneb ac addysg. Fel y dywedais, nid ydynt yn rhan o'r rheoliadau, ac fel y dywedais ddoe, rwy'n disgwyl i ni wneud datganiad gan Lywodraeth Cymru heddiw. Byddai'n well gennyf fod mewn sefyllfa i wneud hynny nawr, ond mae'n bwysig ein bod yn gwneud pethau'n iawn pan fyddwn yn gwneud hynny, a phan fyddwn yn gwneud hynny bydd hynny ar ffurf datganiad ffurfiol i'r Aelodau a byddwn yn amlwg yn ateb cwestiynau yn gyhoeddus amdano.
O ran sylwadau Neil Hamilton, nid wyf yn cytuno â'i wrthwynebiad cyson i unrhyw fesurau gan Lywodraeth Cymru yr ydym ni wedi'u gweithredu ar y sail ein bod yn cadw Cymru'n ddiogel. Nid wyf yn cytuno â'i apêl i ddileu'r holl fesurau rheoli a bod y manteision yn drech na'r difrod. Dywedais yn y gynhadledd i'r wasg ddydd Mawrth fod o leiaf 2,557 o bobl yng Nghymru wedi colli eu bywydau o ganlyniad i'r coronafeirws. Dyna'r math o ddifrod yr ydym yn sôn amdano, a heb unrhyw fesurau rheoli, credaf y byddai llawer mwy o deuluoedd wedi dioddef colled, byddai llawer mwy o bobl wedi cael niwed hirdymor i'w hiechyd. Mae hwn yn fygythiad newydd sy'n achosi marwolaethau sylweddol o fewn ein poblogaeth. Nid wyf yn credu y byddai'n gydwybodol o gwbl i Lywodraeth Cymru wrthod gweithredu i gadw ein dinasyddion yn ddiogel, ac rwy'n falch o'r ffordd y mae'r rhan fwyaf o bleidiau'r Senedd wedi cydnabod yr angen i'r Llywodraeth hon weithredu yn ystod y pandemig.
Felly, mae'r holl reoliadau a drafodwyd heddiw yn adlewyrchu ystyriaeth ofalus ynglŷn â'r ffordd orau o gydbwyso rhyddid â rheoli bygythiad parhaus y feirws. Rydym ni wedi ystyried barn amrywiaeth o bartneriaid, busnesau, awdurdodau lleol ac, yn wir, cyngor partneriaeth gymdeithasol yr wrthblaid ac undebau llafur mewn trafodaethau eraill.
Rydym yn parhau i geisio paratoi ein hunain ar gyfer yr hydref a'r gaeaf sydd ar ddod a siarad, lle y bo'n bosib, â chyd-Aelodau mewn gweinyddiaethau eraill. Ac yn hynny o beth, wrth weithredu agweddau ar ein fframwaith gorfodi, mae eraill, gan gynnwys Llywodraeth yr Alban, bellach yn ceisio dysgu o'r hyn yr ydym yn ei wneud yma yng Nghymru. Felly, nid wyf yn ymddiheuro am ochelgarwch parhaus Llywodraeth Cymru, yn enwedig am ganiatáu i bobl gymysgu'n rhydd mewn mannau dan do na ellir eu rheoleiddio. Mae'n siŵr bod pob un ohonom ni yn ddiamynedd i ymweld â ffrindiau a theulu yn eu cartrefi, a thrwy ymestyn maint posibl aelwyd estynedig, rwy'n gobeithio y byddwn yn helpu mwy o bobl i wneud hynny'n ddiogel. Ond, fel ag erioed, rhaid cymryd un cam ar y tro. Byddwn yn parhau i fod yn wyliadwrus wrth arsylwi'r dystiolaeth a chwilio am gyfleoedd i liniaru ymhellach cyn gynted â phosib, mor ddiogel â phosib. Ond, yn y cyfamser, cymeradwyaf y rheoliadau i'r Senedd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 2? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, ac felly dwi'n gohirio'r eitem yna tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion under item 2. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is an objection and therefore I will defer that item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Y cwestiwn nesaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 3? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Dwi'n gohirio'r bleidlais unwaith eto ar eitem 3.
The next item: a proposal to agree the motion under item 3. Does any Member object? [Objection.] Yes. I will defer voting again until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Ac wedyn y cwestiwn olaf yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 4? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu eitem 4? [Gwrthwynebiad.] Oes, ac felly dwi'n gohirio tan y cyfnod pleidleisio.
And then, finally, a proposal to agree the motion under item 4. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is an objection and therefore I will defer that item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Yn unol â Rheol Sefydlog 34.14D, bydd egwyl o bum munud cyn cynnal y cyfnod pleidleisio. Bydd y tîm cymorth technoleg gwybodaeth wrth law i helpu gydag unrhyw faterion yn ystod y cyfnod yma, ac felly dwi'n gohirio'r cyfarfod am bum munud.
In accordance with Standing Order 34.14D, there will be a break of five minutes before voting time takes place. The IT support team will be on hand to help with any issues during this time, therefore I will suspend the session for five minutes.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:07.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:16, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 15:07.
The Senedd reconvened at 15:16, with the Llywydd in the Chair.
Dyma ni'n ailgychwyn nawr, felly, drwy gynnal y pleidleisiau ar y rheoliadau. Mae'r bleidlais gyntaf ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 3) 2020. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yma a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, dau yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.
We will now recommence, and move on to votes on the regulations. The first vote is on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 3) Regulations 2020. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 39, no abstentions, two against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 2 - Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 3) 2020: O blaid: 39, Yn erbyn: 2, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 2 - The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 3) Regulations 2020: For: 39, Against: 2, Abstain: 0
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2020. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, dau yn ymatal, dau yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.
The next vote is on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2020. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 37, two abstentions, and two against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 3 - Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 4) 2020: O blaid: 37, Yn erbyn: 2, Ymatal: 2
Derbyniwyd y cynnig
Item 3 - The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 4) Regulations 2020: For: 37, Against: 2, Abstain: 2
Motion has been agreed
Yr eitem olaf i bleidleisio arno yw Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 5) 2020. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig ar y rheoliadau hynny. Dwi'n agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, neb yn ymatal, dau yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig ar y rheoliadau yna wedi ei gymeradwyo hefyd.
The final vote is on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 5) Regulations 2020. I call for a vote on the motion on those regulations. I open the vote. Close the vote. In favour 39, no abstentions, two against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 4 - Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 2) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 5) 2020: O blaid: 39, Yn erbyn: 2, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 4 - The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 2) (Wales) (Amendment) (No. 5) Regulations 2020: For: 39, Against: 2, Abstain: 0
Motion has been agreed
A dyna ddod â ni at ddiwedd ein gwaith am y dydd heddiw. Prynhawn da ichi gyd.
And that brings today's proceedings to a close. Good afternoon to you all.
Daeth y cyfarfod i ben am 15:18.
The meeting ended at 15:18.