Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

18/05/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

Trefn. Galwaf y Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

Order. I call the National Assembly to order.

1. 1. Enwebu Prif Weinidog o dan Reol Sefydlog 8: Parhad
1. 1. Nomination of First Minister under Standing Order 8: Continued

Byddwn ni’n dechrau’r cyfarfod drwy ddychwelyd at enwebu’r Prif Weinidog o dan Reol Sefydlog 8, a ohiriwyd yn y cyfarfod yr wythnos diwethaf.

Yn y cyfarfod hwnnw, daeth dau enwebiad i law ac fe gafodd Carwyn Jones a Leanne Wood nifer cyfartal o bleidleisiau. Enwebwyd Carwyn Jones gan Jane Hutt ac enwebwyd Leanne Wood gan Rhun ap Iorwerth. A fyddai modd imi gael cadarnhad eich bod yn dal yn awyddus i’r enwau hynny barhau?

We will begin the meeting by resuming with the nomination of the First Minister under Standing Order 8, which was adjourned from last week’s meeting.

At that meeting, two nominations were made and Carwyn Jones and Leanne Wood received an equal number of votes. Carwyn Jones was nominated by Jane Hutt and Leanne Wood was nominated by Rhun ap Iorwerth. Can I please confirm that you still want those nominations to go forward?

Lywydd, gyda’ch caniatâd, wythnos yn ôl, mi enwebais i arweinydd Plaid Cymru ar gyfer swydd Prif Weinidog Cymru. Heddiw, ar ran y prif wrthblaid, ac ar ôl llwyddo i ddangos i’r blaid fwyaf yma yn y Cynulliad Cenedlaethol nad oes ganddyn nhw fwyafrif, a bod angen adlewyrchu ar hynny, rydw i yn tynnu enwebiad Leanne Wood yn ôl.

Presiding Officer, with your permission, a week ago, I nominated the leader of Plaid Cymru for the post of First Minister of Wales. Today, on behalf of the main opposition party, having succeeded in showing the largest party in the National Assembly that they do not have a majority in this place and that they need to reflect on that, I withdraw Leanne Wood’s nomination.

Felly, dim ond un enwebiad sydd ar ôl, ac, yn sgîl hynny, yn fy marn i, ni fyddai’n rhesymol cynnal pleidlais arall drwy alw enwau pan fo un o’r ymgeiswyr yma am dynnu yn ôl.

In that case, only one nomination remains. And, it is my view that it would not be reasonable to conduct another roll-call vote when one of these candidates wishes to withdraw.

On a point of order, we had, before the session was adjourned, two nominations. There are no provisions in Standing Orders for nominations to be withdrawn. Indeed, the Standing Orders state expressly, at 8.2,

‘If there is an equality of votes between the two candidates a further vote by roll call must take place.’

The language could not be more express or mandatory. It may be that Leanne Wood, and Plaid Cymru Members, no longer wish to vote for Leanne Wood, but she was nominated with her agreement, and, surely, it would be in order for Standing Orders to be applied, as expressly stated. If they do not wish to vote for her, then they abstain, or they may vote for Carwyn Jones, but there is no provision for anyone to withdraw a nomination once made. It expressly states in Standing Orders that that vote must take place.

Ar bwynt o drefn, cyn i’r trafodion gael eu gohirio, roedd gennym dau enwebiad. Nid oes unrhyw ddarpariaethau yn y Rheolau Sefydlog ar gyfer tynnu enwebiadau yn ôl. Yn wir, mae’r Rheolau Sefydlog yn datgan yn benodol, yn 8.2,

‘Os bydd nifer y pleidleisiau ar gyfer y ddau ymgeisydd yn gyfartal, rhaid cynnal pleidlais arall drwy alw’r gofrestr.’

Ni allai’r iaith fod yn fwy pendant a gorfodol. Efallai nad yw Leanne Wood ac Aelodau Plaid Cymru bellach yn dymuno pleidleisio dros Leanne Wood, ond fe’i henwebwyd gyda’i chytundeb, ac yn sicr, byddai’n briodol cymhwyso’r Rheolau Sefydlog, fel y nodwyd yn bendant. Os nad ydynt yn dymuno pleidleisio drosti, yna gallant ymatal, neu gallant bleidleisio dros Carwyn Jones, ond ni cheir darpariaeth i unrhyw un dynnu enwebiad yn ôl ar ôl ei wneud. Mae’n datgan yn benodol mewn Rheolau Sefydlog fod yn rhaid cynnal y bleidlais honno.

Diolch am y pwynt o drefn. Rwyf wedi gwneud fy nyfarniad yn yr achos yma. Bydd yr Aelodau yn deall nad yw’r Rheolau Sefydlog yn mynd i fanylion ynghylch pob sefyllfa bosib, ac, mewn sefyllfaoedd o’r fath, fy nghyfrifoldeb i fel Llywydd yw dehongli’r Rheolau Sefydlog, a llywio’r Cynulliad yma orau y gallaf i. Byddai’n afresymol gorfodi unrhyw un nad yw bellach yn dymuno cael ei enwebu fel Prif Weinidog i fod yn ymgeisydd mewn pleidlais ar y cwestiwn hwnnw.

Gan fod enwebiadau wedi’u gwahodd yr wythnos diwethaf, felly, ac nad oes yna ddarpariaeth yn y Rheolau Sefydlog i ailagor yr enwebiadau, rwyf felly, yn unol â Rheol Sefydlog 8.2, yn datgan bod Carwyn Jones wedi’i enwebu i’w benodi yn Brif Weinidog.

Yn unol ag adran 47(4)—

Thank you for that point of order. I have made my ruling in this instance. Members will appreciate that the Standing Orders do not go into detail on every conceivable scenario and, in such situations, it is my responsibility as Presiding Officer to interpret the Standing Orders and guide this Assembly as best I can. It would be unreasonable to force someone who no longer wishes to be nominated as First Minister to be a candidate in a vote on that question.

As nominations were invited last week, therefore, and there is no provision in the Standing Orders for reopening nominations, in accordance with Standing Order 8.2, I therefore declare that Carwyn Jones is nominated for the appointment as First Minister.

In accordance with section 47(4)—

Mae’r enwebiad wedi’i wneud nawr, ac rwy’n symud ymlaen. Felly, nid oes yna bwynt arall o drefn yn dod, rwy’n meddwl. Rwyf wedi gwneud fy nyfarniad ar y pwynt—

The nomination has been made now, and I proceed. Therefore, there is no other point of order. I have made my ruling on that point—

Expressly with reference to the ruling and information just given?

Gan gyfeirio’n bendant at y dyfarniad a’r wybodaeth sydd newydd ei rhoi?

Well, I have made my ruling. I’ll allow you one further opportunity to challenge that, but that’s it then.

Wel, rwyf wedi gwneud fy nyfarniad. Rwyf am ganiatáu un cyfle arall i chi herio hynny, ond dyna ni wedyn.

Thank you. Of course, not all provisions are made in Standing Orders, and not all eventualities are considered. But this specific eventuality—

‘If there is an equality of votes between the…candidates’

—is specifically and expressly considered, and it states,

‘a further vote by roll call must take place.’

I have not suggested anyone else be nominated in my point of order—

Diolch. Wrth gwrs, nid yw’r holl ddarpariaethau’n cael eu gwneud yn y Rheolau Sefydlog, ac ni chaiff pob amgylchiad ei ystyried. Ond mae’r amgylchiad penodol hwn—

‘Os bydd nifer y pleidleisiau ar gyfer y ddau ymgeisydd yn gyfartal’

—yn cael ei ystyried yn benodol ac yn bendant, ac mae’n nodi,

‘rhaid cynnal pleidlais arall drwy alw’r gofrestr.’

Nid wyf wedi awgrymu y dylid enwebu unrhyw un arall yn fy mhwynt o drefn—

Move on. Move on to a new point of order. Move on to a new point of order. [Interruption.]

Symudwch ymlaen. Symudwch ymlaen at bwynt newydd o drefn. Symudwch ymlaen at bwynt newydd o drefn. [Torri ar draws.]

I have not made any point in my point of order suggesting someone else should be nominated, merely that the express condition of the Standing Orders be carried out, in the eventuality expressly provided for in Standing Orders.

Nid wyf wedi gwneud unrhyw bwynt yn fy mhwynt o drefn sy’n awgrymu y dylid enwebu rhywun arall, dim ond nodi y dylid gweithredu amod benodol y Rheolau Sefydlog, yn sgil yr amgylchiad y darperir ar ei gyfer yn y Rheolau Sefydlog.

Ac fe ddywedais i yn fy nyfarniad i nad oedd hi’n rhesymol i ni gynnal etholiad arall pan fo un o’r ymgeiswyr sydd wedi ei henwebu bellach ddim yn dymuno cael ei henwebu bellach. Felly, fe fyddai’n afresymol ohonom ni i gynnal y bleidlais yn yr amgylchiadau yna.

Felly, rwy’n symud ymlaen, eto, i ddatgan bod Carwyn Jones wedi’i enwebu i’w benodi yn Brif Weinidog, ac, yn unol ag Adran 47(4) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, byddaf yn argymell i’w Mawrhydi y dylid penodi Carwyn Jones yn Brif Weinidog. Rwy’n gwahodd Carwyn Jones, felly, i annerch y Cynulliad yma. [Cymeradwyaeth.]

And I stated in my ruling that it was not reasonable for us to hold another election when one of the candidates nominated no longer wishes to be nominated. So, it would be unreasonable to hold a vote in those circumstances.

Therefore, I proceed to declare that Carwyn Jones has been nominated to be appointed First Minister. In accordance with section 47(4) of the Government of Wales Act 2006, I will recommend to Her Majesty the appointment of Carwyn Jones as First Minister. I therefore invite Carwyn Jones to address this Assembly. [Applause.]

Y Prif Weinidog Etholedig / The First Minister Elect 13:35:00

Diolch, Lywydd. A gaf i ddechrau gyda gair o longyfarchiadau i bawb sydd wedi cael eu hethol i’r Cynulliad hwn, ac, wrth gwrs, drwy eich llongyfarch chi ar eich etholiad fel Llywydd, sy’n swydd newydd, wrth gwrs? Rwy’n credu ei bod hi’n iawn i ddweud eich bod wedi cael bedydd tân, ond rydych chi’n barod wedi dangos bod gyda chi’r llonyddwch a hefyd y rheolaeth sydd eu heisiau ar y swydd. A gaf i hefyd roi llongyfarchiadau i Ann Jones, sydd wedi cael ei hethol, wrth gwrs, fel Dirprwy Lywydd? Byddwn yn gweld eisiau Ann fel cadeirydd y grŵp Llafur, ond bydd colled Llafur Cymru yn elwa’r Cynulliad Cenedlaethol. A gaf i hefyd ganmol yr ymgeiswyr eraill, sef Dafydd Elis-Thomas a John Griffiths, yn bobl sydd yn caru’r sefydliad yma a phobl a fydd wastad yn dodi’r Cynulliad a phobl Cymru o flaen eu diddordebau nhw? Diolch iddyn nhw hefyd.

A gaf i hefyd ddiolch i fy nheulu, sydd wedi gorfod dioddef llawer dros yr wythnosau diwethaf, ac i ddiolch i Lisa, Seren a Ruiari am eu hamynedd a’u cefnogaeth dros yr wythnosau diwethaf, a’r misoedd a’r blynyddoedd diwethaf? A gaf i hefyd dalu teyrnged i’r teuluoedd i gyd, sef y gweddwon a’r gwidmanod etholiadol, sydd yn gadael i ni wneud beth rŷm ni mor hoff ohono, sef ymladd etholiadau yn y gobaith o newid Cymru er gwell?

Llywydd, for the fifth time in a row, the Welsh people have asked Welsh Labour to form the next Government, and for the fifth time in a row, they’ve said, ‘Proceed, but with caution and humility’ because we have no majority. Of that, we are acutely aware, and as I’ve made clear since the election, we have no doubt about the responsibilities on us, and the responsibility upon me in particular to work with others where we can for the good of our people. Nobody, and no one party, has a monopoly on good ideas, and I want this Assembly to be more open and more confident than the last.

In this spirit, I set out my priorities for the first 100 days of the next Welsh Government, which will reflect those areas where I believe this Assembly can find some immediate common ground. Those priorities also clearly reflect the successful result for Welsh Labour in the May election, and subsequent discussions with the main opposition party, Plaid Cymru. There will be a relentless focus on securing a successful and sustainable future for our steel industry. The Welsh Government will maintain a firmly pro-European standpoint and will campaign vociferously for a ‘remain’ vote. We will not bring forward any new legislation in the first 100 days, giving political groups in the Assembly some time to establish a new way of doing law making in Wales. This will allow all parties to jointly develop a scrutiny and committee procedure that’s better suited to this institution’s parliamentary responsibilities. Once the Assembly is in a position to better scrutinise legislation, we will look to bring forward a new public health Bill, an additional learning needs Bill, and we will take forward, on a cross-party basis, legislation that will remove the defence of reasonable chastisement. We will also seek to amend the current Welsh language Measure.

It’s important as well, of course, that we seek to end the Wales Bill deadlock, in order to establish a lasting legislative framework for our nation. We will seek to establish a parliamentary review into the long-term future of health and social care in Wales, and in order to drive policy and delivery from the heart of Government, we will establish a new Cabinet office. The first priority of the new office will be to establish delivery plans for the top six pledges from the Welsh Labour manifesto.

Now, we can see that the arithmetic of this Assembly is clear. For us to deliver for the people of Wales, we must seek to work together where that’s possible, and, to this end, Welsh Labour and Plaid Cymru have made a compact to move Wales forward. With your permission, Llywydd, and in the interest of transparency, I believe it’s important to put on the record what we mean by this. The basis of this agreement will be the establishment of three liaison committees on finance, legislation and the constitution. These will comprise a Labour Minister and a Plaid Cymru representative, and will be staffed by the civil service. We have committed to working together on the European referendum campaign in a spirit of co-operation.

We recognise that there are many areas where we are not going to agree, but we’ll also begin discussions on joint policy priorities where there’s common ground—common ground indeed that stretches beyond just our two parties. They will include childcare, because we recognise that this is one of the biggest challenges facing families in Wales, and we will prioritise work to deliver 30 hours of free childcare for working parents. Key to our work in developing and rolling out this offer will be the quality of provision and equity of access, both in terms of geographical reach and language.

On apprenticeships and skills, we know that a skilled workforce is the lifeblood of our economy and we’ll honour our commitments to bring forward at least 100,000 new all-age apprenticeships in this term. On infrastructure and business finance, we’ll establish a new national infrastructure commission and a new Welsh development bank.

On health, we’ll prioritise the establishment of a new treatment fund and we’ll commit to end the postcode lottery for new drugs and treatments. We’ll set in place plans for the recruitment and training of additional GPs and other primary healthcare professionals, and, of course, discussion on other shared policy priorities will continue once Ministers are in place.

Llywydd, Wales does not want for ambition. Wales does not want for brilliance, and if the last few days are anything to go by, Wales doesn’t want for excitement either. But it’s our job, collectively, to make real that ambition—to turn that brilliance into sustainable success and growing prosperity for all. Where we have excitement, let’s make sure it comes with results.

We’ve given the media, the Welsh historians and the commentariat plenty of what they want: theatre and intrigue. But it’s time now, of course, to give our people and our nation what they want and what they expect: good governance, delivery and respect. Thank you, Llywydd. [Applause.]

Thank you, Presiding Officer. May I start with a word of congratulation to everyone elected to this Assembly, and by congratulating you on your election as Presiding Officer? It’s a new post for you, of course, and I think it’s right to say that you’ve been given a baptism of fire, but you have already demonstrated that you have the calmness and control required in that particular post. May I also express my congratulations to Ann Jones, elected as Deputy Presiding Officer? We will miss Ann as chair of the Labour group, but Labour’s loss will be the gain of the National Assembly. May I also praise the other candidates, Dafydd Elis-Thomas and John Griffiths? They are people who love this institution and who will always put the Assembly and the people of Wales before their own personal interests. So, thank you to them, too.

May I also thank my family, who have had to suffer a great deal over the past few weeks? I’d like to thank Lisa, Seren and Ruairi for their patience and support over the past few weeks, months and, indeed, years. May I also pay tribute to all of the families—the electoral widows and widowers—who, of course, allow us to do what we enjoy doing so much, namely to fight elections in the hope of changing Wales for the better?

Lywydd, am y pumed tro yn olynol, mae pobl Cymru wedi gofyn i Lafur Cymru ffurfio’r Llywodraeth nesaf, ac am y pumed tro yn olynol, maent wedi dweud, ‘Ewch ymlaen, ond gyda gofal a gostyngeiddrwydd’ oherwydd nid oes gennym fwyafrif. Rydym yn ymwybodol iawn o hynny, ac fel y gwneuthum yn glir ers yr etholiad, nid oes gennym amheuaeth ynglŷn â’r cyfrifoldebau sydd arnom, a’r cyfrifoldeb arnaf fi yn arbennig i weithio gydag eraill lle y gallwn er lles ein pobl. Nid oes gan neb, ac nid oes gan unrhyw un blaid, fonopoli ar syniadau da, ac rwyf am i’r Cynulliad hwn fod yn fwy agored ac yn fwy hyderus na’r un diwethaf.

Yn yr ysbryd hwn, nodais fy mlaenoriaethau ar gyfer 100 diwrnod cyntaf Llywodraeth nesaf Cymru, i dynnu sylw at y meysydd hynny lle y credaf y gall y Cynulliad hwn ddod o hyd i dir cyffredin ar unwaith. Mae’r blaenoriaethau hynny hefyd yn adlewyrchu’n glir y canlyniad llwyddiannus i Lafur Cymru yn etholiad mis Mai, a thrafodaethau dilynol gyda’r brif wrthblaid, Plaid Cymru. Bydd ffocws di-baid ar sicrhau dyfodol llwyddiannus a chynaliadwy i’n diwydiant dur. Bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal safbwynt cadarn pro-Ewropeaidd a bydd yn ymgyrchu’n groch dros bleidlais ‘aros’. Ni fyddwn yn cyflwyno unrhyw ddeddfwriaeth newydd yn y 100 diwrnod cyntaf, i roi peth amser i grwpiau gwleidyddol yn y Cynulliad sefydlu ffordd newydd o ddeddfu yng Nghymru. Bydd hyn yn caniatáu i bob plaid fynd ati ar y cyd i ddatblygu gweithdrefn graffu a chynnal pwyllgorau sy’n fwy addas i gyfrifoldebau seneddol y sefydliad hwn. Pan fydd y Cynulliad mewn sefyllfa i graffu’n well ar ddeddfwriaeth, bwriadwn gyflwyno Bil iechyd y cyhoedd newydd, Bil anghenion dysgu ychwanegol, ac ar sail drawsbleidiol, byddwn yn bwrw ymlaen â deddfwriaeth i ddileu’r amddiffyniad o gosbedigaeth resymol. Byddwn hefyd yn ceisio diwygio’r Mesur Cymru cyfredol.

Mae’n bwysig hefyd, wrth gwrs, ein bod yn ceisio rhoi diwedd ar y diffyg cytundeb ynglŷn â Bil Cymru, er mwyn sefydlu fframwaith deddfwriaethol parhaol ar gyfer ein cenedl. Byddwn yn ceisio sefydlu adolygiad seneddol ar ddyfodol hirdymor iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, ac er mwyn gyrru polisi a darpariaeth o galon y Llywodraeth, byddwn yn sefydlu swydd Cabinet newydd. Blaenoriaeth gyntaf y swydd newydd fydd sefydlu cynlluniau cyflawni ar gyfer chwe phrif addewid maniffesto Llafur Cymru.

Nawr, gallwn weld bod rhifyddeg y Cynulliad hwn yn glir. Er mwyn i ni gyflawni dros bobl Cymru, mae’n rhaid i ni geisio cydweithio pan fo hynny’n bosibl, ac i’r perwyl hwn, mae Llafur Cymru a Phlaid Cymru wedi gwneud compact i symud Cymru yn ei blaen. Gyda’ch caniatâd, Lywydd, ac er tryloywder, rwy’n credu ei bod yn bwysig cofnodi’r hyn a olygwn wrth hyn. Sail y cytundeb hwn fydd sefydlu tri phwyllgor cyswllt ar gyllid, deddfwriaeth a’r cyfansoddiad. Bydd y rhain yn cynnwys Gweinidog Llafur a chynrychiolydd Plaid Cymru, a chânt eu staffio gan y gwasanaeth sifil. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda’n gilydd ar ymgyrch y refferendwm Ewropeaidd mewn ysbryd o gydweithrediad.

Rydym yn cydnabod bod llawer o feysydd lle nad ydym yn mynd i gytuno, ond byddwn hefyd yn dechrau trafodaethau ar gyd-flaenoriaethau polisi lle y ceir tir cyffredin—tir cyffredin yn wir sy’n ymestyn y tu hwnt i’n dwy blaid. Byddant yn cynnwys gofal plant, gan ein bod yn cydnabod mai dyma un o’r heriau mwyaf sy’n wynebu teuluoedd yng Nghymru, a byddwn yn blaenoriaethu gwaith i ddarparu 30 awr o ofal plant am ddim i rieni sy’n gweithio. Bydd ansawdd y ddarpariaeth a mynediad teg yn allweddol i’n gwaith ar ddatblygu a chyflwyno’r cynnig hwn, o ran cyrhaeddiad daearyddol ac iaith.

Ar brentisiaethau a sgiliau, gwyddom mai gweithlu medrus yw enaid ein heconomi a byddwn yn anrhydeddu ein hymrwymiadau i gyflwyno o leiaf 100,000 o brentisiaethau newydd ar gyfer pobl o bob oedran yn ystod y tymor hwn. Ar seilwaith a chyllid busnes, byddwn yn sefydlu comisiwn seilwaith cenedlaethol newydd a banc datblygu newydd i Gymru.

Ar iechyd, byddwn yn rhoi blaenoriaeth i sefydlu cronfa driniaethau newydd a byddwn yn ymrwymo i roi diwedd ar y loteri cod post ar gyfer cyffuriau a thriniaethau newydd. Byddwn yn rhoi cynlluniau ar waith ar gyfer recriwtio a hyfforddi meddygon teulu ychwanegol a gweithwyr gofal iechyd sylfaenol proffesiynol eraill, ac wrth gwrs, bydd trafodaethau ar flaenoriaethau polisi eraill a rennir yn parhau ar ôl penodi Gweinidogion.

Lywydd, nid yw Cymru’n brin o uchelgais. Nid yw Cymru’n brin o ddisgleirdeb, ac yn ôl yr hyn a welwyd dros y dyddiau diwethaf, nid yw Cymru’n brin o gyffro ychwaith. Ond ein gwaith ni, gyda’n gilydd, yw gwireddu’r uchelgais hwn—troi’r disgleirdeb hwnnw’n llwyddiant cynaliadwy a ffyniant cynyddol i bawb. Lle bydd gennym gyffro, gadewch i ni wneud yn siŵr fod iddo ganlyniadau.

Rydym wedi rhoi i’r cyfryngau, haneswyr Cymru a’r sylwedyddion ddigon o’r hyn y maent ei eisiau: theatr a dirgelwch. Ond yn awr, wrth gwrs, mae’n bryd rhoi i’n pobl a’n cenedl yr hyn y maent ei eisiau a’r hyn y maent yn ei ddisgwyl: llywodraethu da, darpariaeth a pharch. Diolch i chi, Lywydd. [Cymeradwyaeth.]

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. This today is not about coalition. Today is a one-off vote to allow Labour’s nomination to go through. If that party thinks that their bullying last week will stop Plaid Cymru from voting in a similar way in the future, to hold you to account, then think again. I’m not sorry for what happened last week and I will do it again if I have to make Labour realise that they are running a minority Government.

What we saw last week from that party was arrogance, it was complacency, and what we saw was a sense of entitlement on display. That vote happened because they refused to delay proceedings for just one week so that meaningful talks could take place. Well, we did get our week to talk, but it took some drama to get there.

Labour’s smearing against us last week will not be forgotten. Those MPs, Assembly Members and Labour-affiliated organisations that tried to make out that we had done a deal with the right and the further right were wrong. Today’s election of a First Minister proves that there was no deal and I look forward to the retractions. Are you big enough to admit that you were wrong?

The arrangement that we have arrived at today does not mean that Plaid Cymru endorses this minority Government or its leader. We are allowing his election as First Minister, but it is not support. We didn’t have time to consider and negotiate on the most difficult issues. There was no progress on policy areas like the M4 black route or blue route, detailed measures to save the steel industry, fair voting or student finance, for example. I would have liked for us to have been able to secure commitment on a steel innovation centre, a Bangor medical school, a vet school in Aberystwyth and a green skills construction college in the Valleys. Again, the time constraints didn’t allow for detailed proposals on those projects to be considered.

As the lead opposition, we will be returning to those matters through the budget and the other vehicles that are available to us. I ask the First Minister and his party to take the time between now and the first budget vote to consider how these priorities, for us, where there is disagreement between our parties, can be resolved.

During the recent Assembly elections, Plaid Cymru stood on a platform of change: change that would deliver not simply a new political make-up for our country, but a transformational change that would deliver tangible improvements for communities in all parts of this country. The Party of Wales has agreed to withdraw my name now and allow Labour’s nomination through today in exchange for a number of concessions for people. We are not interested in ministerial cars or seats at someone else’s Cabinet table. We are interested in implementing our programme, which was designed to improve people’s lives. We’ve secured the beginning of the end of the postcode lottery for new health treatments and medicines. Plaid Cymru’s actions will result in a national infrastructure commission that will help to rebuild our economy. It will also provide the means by which we can support the steel industry, through the procurement policy that we argued for strongly during the election. There will be affordable childcare for all from the age of three, returning what has been cut from families in places like the Rhondda, and this will happen because Plaid Cymru secured it. There will be extra apprenticeship places.

These policy gains, among others, have been achieved in parallel with our insistence on the establishment of a new political culture. From the Party of Wales’s perspective, this agreement shows that we intend to be an opposition clear in our goals and in our priorities. Events last week show that we are prepared to use our mettle if and when that is needed. Plaid Cymru has never, and never will contemplate doing a deal that allows UKIP into power. Under my leadership, the same goes for the Tories. I’ve always said that, and that position has not, at any stage, changed.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Nid yw hyn heddiw’n ymwneud â chlymbleidio. Pleidlais untro yw hon heddiw i ganiatáu i enwebiad Llafur basio. Os yw’r blaid honno’n credu bod eu bwlio yr wythnos diwethaf yn atal Plaid Cymru rhag pleidleisio mewn ffordd debyg yn y dyfodol, i’ch dwyn i gyfrif, yna meddyliwch eto. Nid yw’n ddrwg gennyf am yr hyn a ddigwyddodd yr wythnos diwethaf a byddaf yn ei wneud eto os oes rhaid er mwyn gwneud i Lafur sylweddoli eu bod yn Llywodraeth leiafrifol.

Yr hyn a welsom yr wythnos diwethaf gan y blaid honno oedd haerllugrwydd a hunanfoddhauster, a’r hyn a arddangoswyd oedd ymdeimlad o hawl. Digwyddodd y bleidlais honno am eu bod wedi gwrthod oedi’r trafodion am un wythnos yn unig er mwyn gallu cynnal trafodaethau ystyrlon. Wel, fe gawsom ein hwythnos i siarad, ond bu’n rhaid cael peth drama i gyrraedd yno.

Ni fyddwn yn anghofio’r modd y cawsom ein pardduo gan Lafur yr wythnos diwethaf. Roedd yr Aelodau Seneddol, Aelodau’r Cynulliad a’r cyrff cysylltiedig â Llafur a geisiodd awgrymu ein bod wedi dod i gytundeb â’r asgell dde a rhai pellach i’r dde yn anghywir. Mae ethol Prif Weinidog Cymru heddiw yn profi nad oedd unrhyw gytundeb ac rwy’n edrych ymlaen at eich gweld yn tynnu eich geiriau yn ôl. A ydych yn ddigon mawr i gyfaddef eich bod yn anghywir?

Nid yw’r trefniant rydym wedi’i gyrraedd heddiw yn golygu bod Plaid Cymru yn cefnogi’r Llywodraeth leiafrifol hon na’i harweinydd. Rydym yn caniatáu iddo gael ei ethol yn Brif Weinidog, ond nid cefnogaeth yw hynny. Ni chawsom amser i ystyried a thrafod y materion mwyaf anodd. Ni chafwyd unrhyw gynnydd ar feysydd polisi fel llwybr du neu lwybr glas yr M4, mesurau manwl i achub y diwydiant dur, pleidleisio teg na chyllid myfyriwr, er enghraifft. Byddwn wedi hoffi pe baem wedi gallu sicrhau ymrwymiad tuag at ganolfan arloesi dur, ysgol feddygol ym Mangor, ysgol filfeddygol yn Aberystwyth a choleg sgiliau adeiladu gwyrdd yn y Cymoedd. Unwaith eto, nid oedd y cyfyngiadau amser yn caniatáu i ni ystyried cynigion manwl ynghylch y prosiectau hynny.

Fel y brif wrthblaid, byddwn yn dychwelyd at y materion hynny drwy’r gyllideb a’r cyfryngau eraill sydd ar gael i ni. Gofynnaf i’r Prif Weinidog a’i blaid roi amser rhwng nawr a phleidlais y gyllideb gyntaf i ystyried sut y gellir datrys y blaenoriaethau hyn i ni lle y ceir anghytuno rhwng ein pleidiau.

Yn ystod etholiadau diweddar y Cynulliad, roedd Plaid Cymru yn sefyll dros newid: newid a fyddai’n sicrhau nid yn unig cyfansoddiad gwleidyddol newydd ar gyfer ein gwlad, ond newid trawsffurfiol a fyddai’n sicrhau gwelliannau pendant i gymunedau ym mhob rhan o’r wlad hon. Mae Plaid Cymru wedi cytuno i dynnu fy enw yn ôl yn awr a chaniatáu i enwebiad Llafur gael ei basio heddiw yn gyfnewid am nifer o gonsesiynau i bobl. Nid oes gennym ddiddordeb mewn ceir gweinidogol neu seddau wrth fwrdd Cabinet rhywun arall. Yr hyn sydd o ddiddordeb i ni yw gweithredu ein rhaglen a gynlluniwyd i wella bywydau pobl. Rydym wedi sicrhau dechrau’r diwedd ar y loteri cod post ar gyfer triniaethau iechyd a meddyginiaethau newydd. Bydd camau gweithredu Plaid Cymru yn arwain at gomisiwn seilwaith cenedlaethol a fydd yn helpu i ailadeiladu ein heconomi. Bydd hefyd yn darparu modd i ni allu cefnogi’r diwydiant dur, drwy’r polisi caffael y buom yn dadlau’n gryf drosto yn ystod yr etholiad. Bydd gofal plant fforddiadwy ar gael i bawb o dair oed ymlaen, gan ddychwelyd yr hyn a dorrwyd i deuluoedd mewn llefydd fel y Rhondda, a bydd hyn yn digwydd am fod Plaid Cymru wedi’i sicrhau. Bydd yna leoedd prentisiaeth ychwanegol.

Cyflawnwyd yr enillion polisi hyn, ymhlith eraill, ochr yn ochr â’n pwyslais ar sefydlu diwylliant gwleidyddol newydd. O bersbectif Plaid Cymru, mae’r cytundeb hwn yn dangos ein bod yn bwriadu bod yn wrthblaid sy’n glir ynglŷn â’n nodau a’n blaenoriaethau. Dengys digwyddiadau yr wythnos diwethaf ein bod yn barod i wneud ein gorau glas os a phan fo’i angen. Nid yw Plaid Cymru erioed wedi, ac nid yw byth yn mynd i ystyried dod i gytundeb a fyddai’n caniatáu i UKIP ddod i rym. O dan fy arweinyddiaeth i, mae’r un peth yn wir am y Torïaid. Rwyf bob amser wedi dweud hynny, ac nid yw’r safbwynt hwnnw wedi newid ar unrhyw adeg.

Why were you talking to us last week?

Pam oeddech chi’n siarad â ni yr wythnos diwethaf?

In this new term, Plaid Cymru will be the most effective opposition this National Assembly has ever seen. We will take our responsibilities seriously and we will be constructive. Much has been written and spoken about in relation to political alignment in the past week or so; in that respect, people need to know that the only card that Plaid Cymru will play will be the Wales card, and we will play it shamelessly. Our driving ambition is to build a successful nation, and that overriding aim will guide our actions at every stage in this Assembly and beyond. Last week, this National Assembly came to life in a way that we’ve not seen in the best part of two decades. It is my hope that the new Party of Wales team will breathe life into Welsh democracy that will be felt throughout our country for years to come. Watch this space. [Applause.]

Yn y tymor newydd hwn, Plaid Cymru fydd yr wrthblaid fwyaf effeithiol a welodd y Cynulliad Cenedlaethol hwn erioed. Fe fyddwn o ddifrif ynglŷn â’n cyfrifoldebau ac fe fyddwn yn adeiladol. Mae llawer wedi’i ysgrifennu a’i ddweud mewn perthynas ag ymochri gwleidyddol yn ystod yr wythnos neu ddwy ddiwethaf; yn hynny o beth, mae angen i bobl wybod mai’r unig gerdyn y bydd Plaid Cymru yn ei chwarae fydd cerdyn Cymru, a byddwn yn ei chwarae heb unrhyw gywilydd. Ein huchelgais ysgogol yw adeiladu cenedl lwyddiannus, a bydd y nod pennaf hwnnw yn arwain ein camau gweithredu ar bob cam yn y Cynulliad hwn a thu hwnt. Yr wythnos diwethaf, daeth y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn fyw mewn ffordd na welsom yn y rhan orau o ddau ddegawd. Fy ngobaith yw y bydd tîm newydd Plaid Cymru yn anadlu bywyd i mewn i ddemocratiaeth Cymru a fydd i’w deimlo ledled ein gwlad am flynyddoedd i ddod. Gwyliwch y gofod hwn. [Cymeradwyaeth.]

Andrew R.T. Davies, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig.

Andrew R.T. Davies, leader of the Welsh Conservatives.

Thank you, Presiding Officer, and if I could, first of all, begin by congratulating your good self on assuming the Presiding Officer’s role, and, indeed, the Deputy Presiding Officer, Ann Jones, on winning the ballot last week. I’m sure we are in safe hands—good hands—and ultimately you will map out your own very distinct way of running the Assembly’s affairs and standing up, as you both said in your acceptance speeches, for the backbenchers, but indeed for all Assembly Members in making this institution the exemplar that we all want it to be. Indeed, I’d also endorse what the First Minister said about the other candidates who put themselves forward for the Presiding Officer role and, indeed, DPO role, in that both of them are champions of this institution—Dafydd Elis-Thomas in the three years that he served in the Chair, and John Griffiths, who has served, in his time, in Government, but also from his time on the backbenches knows exactly what is required of the offices that you both assumed, and I know that we would have had equally good candidates. But, democracy spoke, and I wish you both well in your endeavours over the next five years.

I do congratulate you, First Minister, on assuming the title of First Minister today. I do recognise the point that you made in particular that, obviously, you have not got a majority here, and I think that it was very pertinent of you to make that point, and last week’s endeavours in this Chamber clearly showed that. I have to say I’ve never seen such a glum looking backbench, to be honest with you, here today, especially when the opposition leader was speaking. I think a lot of them were thinking, ‘What has gone on over the last couple of days?’, but it’s nice to see I’ve put a smile on some of their faces here today. But it is important that now, over the next 100 days, you do map out what your Government is going to seek to achieve. I would have much preferred a different outcome, but I respect the electorate and what they decided to do on 5 May. They returned you, not with a majority, but with the largest number of seats here and, ultimately, it is your right to form a Government and see whether you can put a package together that can enjoy the support of this Chamber. We will, from the benches here, hold you to account on each and every corner that you try and turn, but we will also seek to be constructive in the way we engage and debate on the points that need to be brought forward.

Listening to the talk from the leader of the opposition about turning the corner and making a new politics, there was that opportunity last week but, again, sadly, it’s Groundhog Day where Plaid have just fallen into line with the Labour Party and not chosen to try and develop a new form of politics here in Wales.

There are some key requirements of you in the first 100 days, First Minister, in particular around some of the key policy areas. Staff shortages within the NHS in particular is something that the Government does need to map out. You did allude to this in your statement. I can remember, in the last Assembly, when an initiative was brought forward by the previous Welsh Labour Government to deal with these staff shortages, and here we are some four years on with some of the problems—well, many of the problems—still facing the NHS, as was identified at Llandudno Junction last week, but all across the north Wales coast, where GP surgeries are handing their notices back in to Betsi Cadwaladr and there is real danger that some patients might find themselves without provision for GP surgeries. So, it is vital that you bring forward a strategy to say how you’re going to deal with these situations that are developing across the whole of the Welsh NHS.

I also believe that it is incumbent upon you to map out exactly what your thoughts are on local government, given that it was such a central plank of your previous Government’s reform package that you wanted to do away with many local authorities across Wales. We know that those elections face us next year, and I do think that, at your earliest opportunity, I hope that the Government will bring forward a statement to clearly map out and clarify what this new Government’s thinking is on the format and mapping of local government going forward.

Also, on infrastructure projects—large infrastructure projects—it is important that some clarity is brought around the debate on the M4 relief road—blue or black route or no route at all. This is an opportunity now for a new Government to map out and press the green light on what the option is. You as First Minister have put a huge amount of personal capital into the black route, and I think it is now incumbent on you to come forward and explain quite clearly how your new Government will take forward those proposals around Newport, if indeed they go forward at all.

I also would hope that, in the next couple of weeks, and ideally next week, a statement could be brought forward to clarify exactly what the arrangements are between you and Plaid. You did highlight some of the areas where co-operation would be working. In particular, for my interest—I’ll be clear—I’d like clarity around how the committees will be working that you’ve set up and what impact those committees will have on Government policy in particular, especially as you are charged with delivering that policy. Or will they just be reference points? So, I do hope that you will bring forward a statement as a matter of urgency so that we can put the questions to you to seek clarity as to how that agreement might unfold. Is it time limited? Who will be the representatives? You said it will be a Minister from your party—. Will it be an elected Member from Plaid Cymru or will it just be a Plaid Cymru appointee? These are all areas of accountability and moving into the field of accountability, with the Wales Bill announced in the Queen’s Speech today, it is vital that we do work together to actually deliver a Wales Bill that will actually deliver the responsibilities back to this institution, that does make it more accountable, that does reinforce Welsh democracy and that does command the confidence of the people of Wales in that journey that the Wales Bill has to undertake through Westminster but, importantly, the role that the Presiding Officer will take in making sure that those negotiations are clear and robust and ultimately have the outcome that we would all be seeking in this fifth term of the Assembly.

So, I do wish you well, First Minister, but there are many, many challenges ahead of us. I, like you, believe that the Welsh people, as entrepreneurial and as talented as people anywhere else in the United Kingdom—indeed, anywhere else you will find the world—. The one issue that I think we can work quite collaboratively together on is the steel crisis that has obviously taken so much time, and rightly taken so much time, over the last weeks and months, because we must work across Governments and across parties to secure a successful sale of the Tata Steel assets so that communities can be protected, jobs can be protected and, ultimately, we do have a secure steel-making capacity here, going forward, that is profitable and is invested in the communities the length and breadth of Wales.

So, I congratulate you, First Minister; I wish you well, but ultimately, I don’t wish you too much well, because of the politics of all this. [Applause.]

Diolch i chi, Lywydd, ac os caf ddechrau, yn gyntaf oll, drwy eich llongyfarch chi ar ymgymryd â rôl y Llywydd, ac yn wir, y Dirprwy Lywydd, Ann Jones, ar ennill y bleidlais yr wythnos diwethaf. Rwy’n siŵr ein bod mewn dwylo diogel—dwylo da—ac yn y pen draw, fe fyddwch yn ffurfio eich ffordd unigryw eich hun o gynnal materion y Cynulliad ac yn sefyll dros Aelodau’r meinciau cefn fel y dywedodd y ddwy ohonoch yn eich areithiau derbyn, ac yn wir, dros holl Aelodau’r Cynulliad er mwyn gwneud y sefydliad hwn yr esiampl rydym i gyd yn awyddus iddo fod. Yn wir, carwn hefyd gefnogi’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog am yr ymgeiswyr eraill a ymgeisiodd am rôl y Llywydd a rôl y Dirprwy Lywydd, yn yr ystyr fod y ddau ohonynt yn hyrwyddwyr y sefydliad hwn. Mae Dafydd Elis-Thomas yn y tair blynedd a dreuliodd yn y Gadair, a John Griffiths, sydd wedi gwasanaethu yn y Llywodraeth yn ei dro, ac o’i amser ar y meinciau cefn, yn gwybod yn union beth sy’n ofynnol o’r swyddi y mae’r ddwy ohonoch wedi’u cael, ac rwy’n gwybod y byddem wedi cael ymgeiswyr yr un mor dda. Ond llefarodd democratiaeth, a dymunaf yn dda i’r ddwy ohonoch yn eich ymdrechion dros y pum mlynedd nesaf.

Rwy’n eich llongyfarch chi, Brif Weinidog, ar gael eich gwneud yn Brif Weinidog Cymru heddiw. Rwy’n cydnabod y pwynt a wnaethoch yn benodol nad oes gennych fwyafrif yma, yn amlwg, ac rwy’n meddwl ei bod yn gymwys iawn eich bod wedi gwneud y pwynt hwnnw, ac roedd ymdrechion yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon yn dangos hynny’n glir. A bod yn onest gyda chi, rhaid i mi ddweud nad wyf erioed wedi gweld mainc gefn yn edrych mor ddigalon, yma heddiw, yn enwedig pan oedd arweinydd yr wrthblaid yn siarad. Rwy’n credu bod llawer ohonynt yn meddwl, ‘Beth sydd wedi digwydd dros y diwrnodau diwethaf?’, ond mae’n braf gweld fy mod wedi rhoi gwên ar wynebau rhai ohonynt yma heddiw. Ond mae’n bwysig eich bod yn awr, dros y 100 diwrnod nesaf, yn nodi’r hyn y mae eich Llywodraeth yn mynd i geisio ei gyflawni. Byddai’n llawer gwell gennyf fod wedi cael canlyniad gwahanol, ond rwy’n parchu’r etholwyr a’r hyn y penderfynasant ei wneud ar 5 Mai. Maent wedi eich dychwelyd, nid â mwyafrif, ond gyda’r nifer fwyaf o seddi yma ac yn y pen draw, eich hawl yw ffurfio Llywodraeth a gweld a allwch roi pecyn at ei gilydd sy’n gallu denu cefnogaeth y Siambr hon. Ar y meinciau yma, byddwn yn eich dwyn i gyfrif ar bob cam o’r ffordd, ond byddwn hefyd yn ceisio bod yn adeiladol yn y ffordd y byddwn yn ymgysylltu ac yn dadlau ar y pwyntiau sydd angen eu dwyn gerbron.

Wrth wrando ar yr hyn a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid am droi’r gornel a chreu gwleidyddiaeth newydd, cafwyd y cyfle hwnnw yr wythnos diwethaf, ond unwaith eto, yn anffodus, dyma hanes yn ailadrodd eto gyda Phlaid Cymru newydd ochri â’r Blaid Lafur, a heb ddewis ceisio datblygu ffurf newydd ar wleidyddiaeth yma yng Nghymru.

Mae rhai gofynion allweddol yn eich wynebu yn y 100 diwrnod cyntaf, Brif Weinidog, yn enwedig mewn perthynas â rhai o’r meysydd polisi allweddol. Mae prinder staff yn y GIG yn arbennig yn rhywbeth y mae angen i’r Llywodraeth ei nodi. Fe gyfeirioch at hyn yn eich datganiad. Gallaf gofio, yn y Cynulliad diwethaf, pan gyflwynwyd menter gan y Llywodraeth Lafur flaenorol i ymdrin â phrinder staff, a dyma ni, bedair blynedd yn ddiweddarach gyda rhai o’r problemau—wel, llawer o’r problemau—yn dal i wynebu’r GIG, fel y nodwyd yng Nghyffordd Llandudno yr wythnos diwethaf, ond ar draws arfordir gogledd Cymru, lle mae meddygfeydd meddygon teulu yn dychwelyd eu contract i Betsi Cadwaladr ac mae perygl gwirioneddol y gallai rhai cleifion fod heb ddarpariaeth meddygfa. Felly, mae’n hanfodol eich bod yn cyflwyno strategaeth i ddweud sut rydych yn mynd i ymdrin â’r sefyllfaoedd hyn sy’n datblygu ar draws y GIG yng Nghymru yn ei gyfanrwydd.

Rwyf hefyd yn credu ei bod yn ddyletswydd arnoch i nodi’n union beth yw eich syniadau ynglŷn â llywodraeth leol, o ystyried bod eich awydd i gael gwared ar lawer o awdurdodau lleol ledled Cymru yn elfen mor ganolog o becyn diwygio eich Llywodraeth flaenorol. Gwyddom fod yr etholiadau hynny’n ein hwynebu y flwyddyn nesaf, ac rwy’n credu, ar y cyfle cyntaf, rwy’n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn cyflwyno datganiad yn nodi’n glir ac yn egluro meddylfryd y Llywodraeth newydd hon ar fformat a dull o fapio llywodraeth leol yn y dyfodol.

Hefyd, ar brosiectau seilwaith—prosiectau seilwaith mawr—mae’n bwysig cyflwyno rhywfaint o eglurder ynghylch y ddadl ar lwybr lliniaru’r M4—y llwybr du neu las neu ddim llwybr o gwbl. Dyma gyfle yn awr i Lywodraeth newydd fapio a rhoi’r golau gwyrdd i’r opsiwn y mae’n ei ddewis. Rydych chi fel Prif Weinidog Cymru wedi rhoi llawer iawn o gefnogaeth bersonol i’r llwybr du, ac rwy’n credu ei bod yn ddyletswydd arnoch yn awr i ddod ymlaen ac esbonio’n glir iawn sut y bydd eich Llywodraeth newydd yn bwrw ymlaen â’r cynigion hynny o amgylch Casnewydd, os ydynt yn mynd i gael eu datblygu o gwbl.

Yn yr ychydig wythnosau nesaf, ac yn ystod yr wythnos nesaf yn ddelfrydol, rwy’n gobeithio hefyd y gellid cyflwyno datganiad i egluro’n union beth yw’r trefniadau rhyngoch chi a Phlaid Cymru. Fe dynnoch sylw at rai o’r meysydd lle y byddai cydweithio yn gweithio. Yn benodol, o ran diddordeb—fe fyddaf yn glir—hoffwn eglurder ynglŷn â sut y bydd y pwyllgorau a sefydlwyd gennych yn gweithio a pha effaith a gaiff y pwyllgorau hynny ar bolisi Llywodraeth yn benodol, yn enwedig am mai chi sy’n gyfrifol am gyflawni’r polisi hwnnw. Neu ai cyfeirbwyntiau’n unig fydd y rhain? Felly, rwy’n gobeithio y byddwch yn cyflwyno datganiad fel mater o frys i ni allu gofyn y cwestiynau i chi er mwyn ceisio eglurder o ran sut y gallai’r cytundeb hwnnw ddatblygu. A oes terfyn amser iddo? Pwy fydd y cynrychiolwyr? Fe ddywedoch y bydd yn Weinidog o’ch plaid chi—. A fydd yn Aelod etholedig o Blaid Cymru neu ai wedi’i benodi gan Blaid Cymru yn unig? Mae’r rhain i gyd yn feysydd atebolrwydd a chan symud i faes atebolrwydd, gyda’r Bil Cymru a gyhoeddwyd yn Araith y Frenhines heddiw, mae’n hanfodol ein bod yn gweithio gyda’n gilydd i gyflwyno Bil Cymru a fydd mewn gwirionedd yn cyflwyno’r cyfrifoldebau yn ôl i’r sefydliad hwn, i’w wneud yn fwy atebol, i atgyfnerthu democratiaeth Cymru ac i ennyn hyder pobl Cymru yn nhaith Bil Cymru drwy San Steffan, ond yn bwysig, y rhan a fydd gan y Llywydd yn gwneud yn siŵr fod y trafodaethau hynny’n glir a chadarn ac yn y pen draw yn arwain at y canlyniad y byddem i gyd yn ei geisio ym mhumed tymor y Cynulliad.

Felly, rwy’n dymuno’n dda i chi, Brif Weinidog, ond mae llawer iawn o heriau o’n blaenau. Rwyf fi, fel chithau, yn credu bod pobl Cymru yr un mor entrepreneuraidd ac mor dalentog â phobl yn unrhyw le arall yn y Deyrnas Unedig—yn wir, yn unrhyw le arall yn y byd—. Yr un mater rwy’n meddwl y gallwn gydweithio’n eithaf cydweithredol arno yw’r argyfwng dur sydd yn amlwg wedi mynd â chymaint o amser, ac mae’n iawn ei fod wedi cymryd cymaint o amser, dros yr wythnosau a’r misoedd diwethaf, oherwydd rhaid i ni weithio ar draws Llywodraethau ac ar draws y pleidiau i sicrhau gwerthiant llwyddiannus asedau Tata Steel fel y gellir diogelu cymunedau, diogelu swyddi ac yn y pen draw, fel bod gennym gapasiti gwneud dur sicr yma i’r dyfodol, sy’n broffidiol a bod cymunedau ar hyd a lled Cymru yn buddsoddi yn hynny.

Felly, rwy’n eich llongyfarch, Brif Weinidog; dymunaf yn dda i chi, ond yn y pen draw, nid wyf yn dymuno gormod o dda i chi, oherwydd gwleidyddiaeth hyn i gyd. [Cymeradwyaeth.]

Llywydd, like my predecessors in their statements this afternoon, I should like to congratulate you on assuming the office of Presiding Officer. I did, of course, second your opponent, Dafydd Elis-Thomas, and the curse of Hamilton struck again. But I nevertheless endorse the choice of my fellow Members of this Assembly, and I can promise you that, in spite of the start that we’ve made today with the point of order from my honourable friend, Mark Reckless, we do not intend to be a disruptive influence in this Assembly, but to be very constructive in our contributions to it.

UKIP is, of course, a monarchist party, but we did oppose the coronation of King Carwyn, because we thought a vote should take place. And it is vital, I believe—and I think, in this respect, we can make common cause with Plaid Cymru—that Wales is governed not by a party that thinks it has a right to rule by some kind of divine right, and UKIP, as an opposition party, does intend to oppose that which needs to be opposed.

The First Minister said in his statement that the Welsh people have asked for a Labour Government in the results of this election. Now, I don’t know whether he has actually looked at the results in Wales a few days ago, but Labour got only 34.7 per cent of the vote in the constituency section and only 31.5 per cent of the vote on the regional lists. So, two thirds of the people of Wales voted against Labour in the Assembly elections this year. So, that is certainly no mandate, in spite of the imbalance of seats in comparison to the percentage of the votes, for a Labour Government, and therefore it ought to be inclusive and not just inclusive to the extent of doing deals with Plaid Cymru, but also to involve other minority parties in this place, not least my own UKIP, because we do have seven AMs and they deserve to be treated with respect.

Actually, what Wales voted for a few days ago was change, not the status quo, and that’s why I regret the role that Plaid Cymru have played over the last few days. Kirsty, as well, has managed to prop up this tottering administration. They have frustrated the desire of the Welsh people to bring about change. In Brecon and Radnor, 92 per cent of the electorate voted against Labour and yet, she actually confirmed the First Minister in place. In the Rhondda, there was a stunning result for Leanne Wood, because Leighton Andrews’s 63 per cent of the vote in the previous election was converted to 36 per cent of the vote in this election. That was certainly no vote of confidence in the Labour Party, and I’m surprised, therefore, that, having had that stunning result in the Rhondda, she actually betrayed the interests of the voters who put her where she is for that constituency and did the opposite of what they wanted.

So, I’m afraid that these two ladies have just made themselves political concubines in Carwyn’s harem. What a gruesome prospect that must be. Let’s ask ourselves what reward they have obtained for this inauspicious position. What have they had in reward for the sacrifice of their political virtue? Leanne Wood has spoken many times of the need for a new dawn in Welsh politics and, indeed, that was possible a few days ago, as we thought that the opposition parties, taken together, might be able to force a new deal, but sadly that didn’t prove to be the case. Instead of a new dawn, we’ve now got a total eclipse, because instead of having decisions made in full transparency, we’ve got a series of shadowy committees that will come together in dodgy deals behind the scenes—[Interruption.] This is the way things are going to go in the future—doing dodgy deals to exclude other minority parties in this Chamber.

The deal that has been done insofar as—[Interruption.]

Lywydd, fel fy rhagflaenwyr yn eu datganiadau y prynhawn yma, hoffwn eich llongyfarch ar ymgymryd â swydd y Llywydd. Wrth gwrs, eiliais eich gwrthwynebydd, Dafydd Elis-Thomas, ac fe darodd melltith Hamilton eto. Serch hynny rwy’n cymeradwyo dewis fy nghyd-Aelodau yn y Cynulliad hwn, a gallaf addo i chi, er gwaethaf y dechrau a wnaethom heddiw gyda’r pwynt o drefn gan fy nghyfaill anrhydeddus, Mark Reckless, nid ydym yn bwriadu bod yn ddylanwad aflonyddgar yn y Cynulliad hwn, ond yn hytrach, yn adeiladol iawn yn ein cyfraniadau iddo.

Mae UKIP, wrth gwrs, yn blaid freniniaethol, ond fe wnaethom wrthwynebu coroni Brenin Carwyn, am ein bod yn credu y dylid cynnal pleidlais. Ac rwy’n credu ei bod yn hanfodol—ac yn hyn o beth rwy’n meddwl bod gennym rywfaint yn gyffredin â Phlaid Cymru—fod Cymru’n cael ei llywodraethu nid gan blaid sy’n credu bod ganddi hawl i reoli drwy ryw fath o hawl ddwyfol, ac mae UKIP, fel gwrthblaid, yn bwriadu gwrthwynebu’r hyn sydd angen ei wrthwynebu.

Dywedodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad fod pobl Cymru wedi gofyn am Lywodraeth Lafur yng nghanlyniadau’r etholiad. Nawr, nid wyf yn gwybod a yw wedi edrych yn iawn ar y canlyniadau yng Nghymru ychydig ddyddiau’n ôl, ond 34.7 y cant o’r bleidlais yn unig a gafodd Llafur yn yr etholaethau a 31.5 y cant yn unig o’r bleidlais ar y rhestrau rhanbarthol. Felly, pleidleisiodd dwy ran o dair o bobl Cymru yn erbyn y Blaid Lafur yn etholiadau’r Cynulliad eleni. Felly, yn sicr nid yw hwnnw’n fandad i Lywodraeth Lafur, er gwaethaf diffyg cydbwysedd y seddi o’i gymharu â chanran y pleidleisiau, ac felly dylai fod yn gynhwysol, ac nid cynhwysol yn unig i’r graddau ei bod yn dod i gytundeb â Phlaid Cymru, ond hefyd i gynnwys pleidiau lleiafrifol eraill yn y lle hwn, nid yn lleiaf fy mhlaid fy hun, UKIP, gan fod gennym saith Aelod Cynulliad ac maent yn haeddu cael eu trin â pharch.

A dweud y gwir, yr hyn y pleidleisiodd Cymru drosto ychydig ddyddiau’n ôl oedd newid, nid y status quo, a dyna pam rwy’n gresynu at y rôl y mae Plaid Cymru wedi chwarae dros y dyddiau diwethaf. Mae Kirsty, hefyd, wedi llwyddo i gynnal y weinyddiaeth sigledig hon. Maent wedi llyffetheirio awydd pobl Cymru i greu newid. Ym Mrycheiniog a Maesyfed, pleidleisiodd 92 y cant o’r etholwyr yn erbyn Llafur ac eto, fe sicrhaodd hi fod y Prif Weinidog yn cadw ei le mewn gwirionedd. Yn y Rhondda, cafwyd canlyniad syfrdanol i Leanne Wood, wrth i gyfran Leighton Andrews o’r bleidlais yn yr etholiad cynt, sef 63 y cant, gael ei newid yn 36 y cant o’r bleidlais yn yr etholiad hwn. Yn sicr, nid oedd honno’n bleidlais o hyder yn y Blaid Lafur, ac rwy’n synnu, felly, ei bod hi mewn gwirionedd, ar ôl cael canlyniad syfrdanol yn y Rhondda, wedi bradychu lles y pleidleiswyr a’i rhoddodd lle y mae dros yr etholaeth honno a gwneud i’r gwrthwyneb i’r hyn roeddent ei eisiau.

Felly, rwy’n ofni bod y ddwy foneddiges hon newydd wneud eu hunain yn gywelyesau gwleidyddol yn harîm Carwyn. Am brofiad erchyll. Gadewch i ni ofyn i ni’n hunain pa wobr y maent wedi’i chael am fod mewn sefyllfa mor anffodus. Beth a gawsant yn wobr am aberthu eu rhinwedd wleidyddol? Mae Leanne Wood wedi siarad lawer gwaith am yr angen am wawr newydd yng ngwleidyddiaeth Cymru ac yn wir, roedd hynny’n bosibl ychydig ddyddiau’n ôl, wrth i ni feddwl y gallai’r gwrthbleidiau, gyda’i gilydd, orfodi bargen newydd, ond yn anffodus ni ddigwyddodd hynny. Yn hytrach na gwawr newydd, cawsom ddiffyg llwyr ar yr haul, oherwydd yn hytrach na bod penderfyniadau’n cael eu gwneud mewn tryloywder llwyr, mae gennym gyfres o bwyllgorau dirgel a ddaw at ei gilydd i daro bargeinion amheus y tu ôl i’r llenni—[Torri ar draws.] Dyma sut y mae pethau’n mynd i fod yn y dyfodol—taro bargeinion amheus i wahardd pleidiau lleiafrifol eraill yn y Siambr hon.

I’r graddau y gallwn— [Torri ar draws.]

Allow the Member to continue his contribution.

Gadewch i’r Aelod barhau â’i gyfraniad.

The deal that has been done insofar as we can divine the details from press releases is the greatest non-event in this country since the millennium bug. And, it’s a shame that Leighton Andrews isn’t here today to participate in this debate, because he got into some hot water in the last Assembly for referring to a ‘cheap date’ with Plaid Cymru. When you look at the list of demands or achievements that Plaid have managed to extort from Labour, then I’m afraid to say that Leanne Wood has proved to be a very cheap date indeed—[Assembly Members: ‘Oh.’]—because the power she had in her hands, with assistance both from the Conservative group and from the UKIP group, has actually not been used to its full potential, and she could have got so much more from them.

So, in the course of the next five years, UKIP will play, as I’ve said, a very constructive part in debate. I’m so sorry that Plaid Cymru take a bigoted approach to seven Assembly Members who have come here not to make posturing remarks—

I’r graddau y gallwn bennu ei fanylion o ddatganiadau i’r wasg, y cytundeb a wnaed yw’r digwyddiad mwyaf di-ddim yn y wlad hon ers byg y mileniwm. Ac mae’n drueni nad yw Leighton Andrews yma heddiw i gymryd rhan yn y ddadl hon, gan iddo fynd i helynt yn y Cynulliad diwethaf am gyfeirio at ‘ddêt rhad’ gyda Phlaid Cymru. Pan edrychwch ar y rhestr o alwadau neu gyflawniadau y mae Plaid Cymru wedi llwyddo i’w mynnu gan Lafur, rwy’n ofni bod Leanne Wood wedi bod yn ddêt rhad iawn yn wir—[Aelodau’r Cynulliad: ‘. O.’]—gan na chafodd y pŵer oedd ganddi yn ei dwylo, gyda chymorth y grŵp Ceidwadol a grŵp UKIP, ei ddefnyddio i’w lawn botensial, a gallai fod wedi cael cymaint mwy ganddynt.

Felly, yn ystod y pum mlynedd nesaf, fel y dywedais, bydd UKIP yn chwarae rhan adeiladol iawn yn y dadleuon. Rwy’n hynod o flin fod Plaid Cymru yn rhagfarnllyd eu hagwedd tuag at saith Aelod Cynulliad a ddaeth yma, nid i wneud sylwadau ymhongar—

Can I just make the point here I don’t think that any bigoted remarks have been made by anybody in this Chamber to date?

A gaf fi wneud y pwynt yma nad wyf yn credu bod unrhyw sylwadau rhagfarnllyd wedi’u gwneud gan unrhyw un yn y Siambr hon hyd yma?

Well, Leanne Wood has said that she would not, in any circumstances, work with UKIP. That seems to me to be so exclusive a remark that it could easily be described as bigotry—that, you know, we are somehow untouchables. [Interruption.] Well, 15 per cent of the Welsh electorate don’t think we’re untouchables, because they vote for us, and that’s an insult not to us, but to them.

So, in the course of the next few weeks, we shall also be shining the searchlight on the areas that Andrew R.T. Davies referred to in his statement: on the health service, on the M4, and, particularly, on the steel industry. This is where the debate about the EU comes to the fore: the First Minister and Labour, as well as Plaid, are totally committed, of course, to the EU—not to mention the remaining Liberal Democrat—which actually makes the First Minister wholly impotent, which I suppose the members of his harem may be rather satisfied with, but the Welsh Government is unable, actually, to do anything very much to save the steel industry in this country, because we have no control over energy prices and we have no control over cheap Chinese steel being dumped upon our shores. That is why the recovery of powers from Brussels is vital, not just to Wales, but also to this Assembly, and, just as we believe in devolution of powers from Brussels to Westminster and from Westminster to Wales, that would strengthen this institution, and we should all want to have those powers so that we can exercise them in the best interests of the Welsh people.

So, I congratulate the First Minister, although I wouldn’t have voted for him, on assuming office, and I can assure him that we will make a positive contribution, not just to debate and discussion, but also to the development of policies that are in the interests of all the Welsh people. [Applause.]

Wel, mae Leanne Wood wedi dweud na fyddai’n gweithio gydag UKIP mewn unrhyw amgylchiadau. Mae hynny’n ymddangos i mi’n sylw mor wrthwynebus fel y gellid yn hawdd ei ddisgrifio fel rhagfarn—ein bod, wyddoch chi, rywsut yn anghyffyrddadwy. [Torri ar draws.] Wel, nid yw 15 y cant o etholwyr Cymru yn credu ein bod yn anghyffyrddadwy, am eu bod wedi pleidleisio drosom, ac mae hynny’n sarhad, nid arnom ni, ond arnynt hwy.

Felly, yn ystod yr ychydig wythnosau nesaf, byddwn hefyd yn taflu goleuni ar y meysydd y cyfeiriodd Andrew R.T. Davies atynt yn ei ddatganiad: ar y gwasanaeth iechyd, ar yr M4, ac yn arbennig, ar y diwydiant dur. Dyma lle y mae’r ddadl am yr UE yn dod i’r amlwg: mae’r Prif Weinidog a’r Blaid Lafur, yn ogystal â Phlaid Cymru, yn gwbl ymroddedig, wrth gwrs, i’r UE—heb sôn am y Democrat Rhyddfrydol sydd ar ôl—sy’n gwneud y Prif Weinidog yn gwbl ddiymadferth, ac mi dybiwn y byddai aelodau ei harem yn eithaf bodlon â hynny, ond nid yw Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd yn gallu gwneud fawr ddim i achub y diwydiant dur yn y wlad hon, am nad oes gennym unrhyw reolaeth dros brisiau ynni ac nid oes gennym unrhyw reolaeth dros ddur rhad o Tsieina yn cael ei ddadlwytho ar ein glannau. Dyna pam y mae adfer pwerau o Frwsel yn hanfodol, nid yn unig i Gymru, ond hefyd i’r Cynulliad hwn, ac yn union fel y credwn mewn datganoli pwerau o Frwsel i San Steffan ac o San Steffan i Gymru, byddai hynny’n cryfhau’r sefydliad hwn a dylem oll fod eisiau cael y pwerau hynny i ni allu eu defnyddio er lles gorau pobl Cymru.

Felly, rwy’n llongyfarch y Prif Weinidog, er na fyddwn wedi pleidleisio drosto, ar gael y swydd, a gallaf ei sicrhau y byddwn yn gwneud cyfraniad cadarnhaol, nid yn unig mewn dadleuon a thrafodaethau, ond hefyd tuag at ddatblygu polisïau sydd er lles holl bobl Cymru. [Cymeradwyaeth.]

2. 2. Cynnig o dan Reol Sefydlog 12.10(ii) i Ddwyn Ymlaen y Cwestiynau i’r Prif Weinidog i’r Cyfarfod Llawn Nesaf
2. 2. Motion under Standing Order 12.10 (ii) to Bring Forward Questions to the First Minister at the Next Plenary Meeting

Yr eitem nesaf yw cynnig heb rybudd i ddwyn ymlaen y cwestiynau i’r Prif Weinidog i’r Cyfarfod Llawn nesaf. Fy mwriad i yw galw’r cyfarfod hwnnw am 1.30 brynhawn dydd Mawrth nesaf, 24 Mai, yn amodol ar gymeradwyaeth Ei Mawrhydi o enwebiad y Prif Weinidog.

Galwaf ar Jane Hutt i wneud y cynnig yn ffurfiol.

The next item is a motion without notice to bring forward questions to the First Minister at the next Plenary meeting, which I intend to call for 1.30 p.m. next Tuesday afternoon, 24 May, subject to Her Majesty’s approval of the First Minister’s nomination.

I call on Jane Hutt to formally move the motion.

Cynnig

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, o dan Reol Sefydlog 12.10(ii), yn dwyn ymlaen y cwestiynau i’r Prif Weinidog i’r Cyfarfod Llawn nesaf.

Motion

To propose that the National Assembly for Wales, under Standing Order 12.10(ii), bring forward questions to the First Minister at the next Plenary meeting.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes yna unrhyw wrthwynebiad? Os nad oes, felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog—mae’r bobl yma sydd yn symud y sgript yma’n symud yn rhy gyflym i’w Llywydd newydd nhw. Rheol Sefydlog 12.36 oedd hwnnw. Felly, derbyniwyd y cynnig.

The question is whether the proposal is agreed. Is there any objection? I see there is none, therefore the proposal is agreed, in accordance with Standing Order—the people moving my script are moving too quickly for their new Presiding Officer. It’s in accordance with Standing Order 12.36. Therefore, the motion is agreed.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Yn ogystal â chwestiynau i’r Prif Weinidog, gobeithiaf yr wythnos nesaf y byddwn mewn sefyllfa yn y cyfarfod i ethol aelodau i’r Pwyllgor Busnes a dechrau’r drefn arferol o fusnes y Cyfarfod Llawn. Erbyn hynny, mae’n bosibl y bydd y Prif Weinidog hefyd wedi penodi Gweinidogion Cymru. Bydd yr Aelodau a’r cyhoedd yn cael gwybod am yr agenda yn ffurfiol yn y ffordd arferol, a daw hynny â thrafodion i ben am y prynhawn yma.

In addition to First Minister’s questions, I hope that we will be in a position at that meeting next week to elect members to the Business Committee and so begin the routine organisation of Plenary business. By that time, it’s possible that the First Minister will have appointed Welsh Ministers. Members and the public will be informed of the agenda in the usual way, and that brings today’s proceedings to a close.

Daeth y cyfarfod i ben am 14:04.

The meeting ended at 14:04.