Cynulliad Cenedlaethol Cymru

A gawn ni alw'r Senedd i drefn os gwelwch yn dda?

Rwyf i wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.67, a galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ofyn y cwestiwn brys. Rhun ap Iorwerth.

Diolch. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig mewn ymateb i'r cyhoeddiad ar 17 Ionawr, ac ers hynny rwyf i wedi bod yn siarad â Hitachi, â Horizon Nuclear Power, Llywodraeth y DU, rhanddeiliaid lleol, ac roeddwn i hefyd yn bresennol yng nghyfarfod brys Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ddoe, a gallaf sicrhau'r Aelod ein bod ni'n gwneud popeth posibl wrth i'r sefyllfa hon sy'n datblygu fynd rhagddi.

Diolch yn fawr iawn. Mi oeddem ni, dwi'n meddwl, yn disgwyl y cyhoeddiad yma ers rhai misoedd. Dwi'n meddwl y gallem ni ofyn cwestiynau ynglŷn â beth wnaeth Llywodraeth Prydain yn yr amser yna i geisio achub y cytundeb, ond, o ran Llywodraeth Cymru, mae'n werth gofyn heddiw, o bosib, pa gamau, o ystyried ein bod ni'n disgwyl y cyhoeddiad, fu Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i lunio camau gweithredu, cynllun gweithredu, ar gyfer cyhoeddiad o'r math yma. Tybed a allwch chi amlinellu y cynlluniau hynny. 

O ran y camau nesaf, mae gweld beth all gael ei wneud i gadw'r cynllun presennol yn fyw yn rhan amlwg o'r hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd. Mae'n rhaid i fi ddweud fy mod i'n ofni bod Ysgrifennydd Cymru yn Llywodraeth Prydain yn bod yn anghyfrifol yn sôn am y posibilrwydd o adfer y prosiect o fewn blwyddyn neu ddwy, neu dair. Ond os mai'r bwriad ydy trio creu model ariannu newydd, a gaf i ofyn pa rôl mae Llywodraeth Cymru yn cynnig ei chwarae yn y rôl honno, ar y cyd â phartneriaid eraill yn lleol?

Ond, beth bynnag sy'n gallu cael ei wneud o ran adfer y cynllun penodol yma, mae'n amlwg bod angen buddsoddiad rŵan, yn ychwanegol, i wneud i fyny am yr hyn sy'n cael ei golli, o leiaf yn y tymor byr. Mae gwleidyddiaeth niwclear yn un peth—rwy'n deall y dadleuon o blaid ac yn erbyn niwclear—ond fel cyfle economaidd, wrth gwrs, mae'r cyhoeddiad yma wedi bod yn ergyd i genedlaethau o bobl ifanc yn Ynys Môn, ac maen nhw angen gweld rŵan bod popeth yn cael ei wneud i fuddsoddi yn eu dyfodol nhw. Felly, a wnaiff y Gweinidog, sydd wedi rhoi arwyddion o hyn yn barod, wneud ymrwymiad i fuddsoddi rhagor rŵan yng nghynllun twf y gogledd? Mae £120 o filiynau wedi'i glustnodi yn barod, yn ogystal â £120 o filiynau gan Lywodraeth Prydain. Mi fydd angen cynyddu y swm hwnnw yn sylweddol rŵan er mwyn buddsoddi mewn cynlluniau adfywio a datblygu economaidd ym Môn, yn enwedig yng ngogledd yr ynys ac ardal Amlwch. Mae angen symud i agor lein Amlwch. Mae angen sicrhau cyllid i wneud y cyswllt trydan i gynllun parth ynni Morlais. Mae angen cefnogi buddsoddiad Minesto. Felly, mi fyddwn i'n gwerthfawrogi sicrwydd yn hynny o beth gan Lywodraeth Cymru. 

Ac ymhellach, a gawn ni sicrwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn gwthio ar Lywodraeth Prydain i gynyddu eu cyfraniad nhw at fargen twf y gogledd? Dyma brosiect arall i Gymru sydd wedi methu â chael ei ddelifro ganddyn nhw. Mae'n rhaid iddyn nhw ddangos ymrwymiad drwy fuddsoddi pellach, yn cynnwys, o bosib, drwy gyfeirio arian ymchwil sylweddol addysg uwch i Brifysgol Bangor. Mae Cymru yn methu a chael ei siâr o arian cyllid ymchwil fel ag y mae. 

Ac yn olaf, a gaf i sicrwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi pob cymorth i'r staff, y rheini sy'n gweithio efo Horizon yn Wylfa ar hyn o bryd, sydd, wrth gwrs, wedi cael llythyrau rhybuddio am ddiswyddo yr wythnos diwethaf? Pobl dda o'r gweithlu lleol fydd angen cefnogaeth rŵan.

A gaf i ddiolch i'r Aelod lleol am y pwyntiau pwysig iawn a wnaeth a'r cwestiynau a godwyd ganddo?

O ran cynllunio ar gyfer y posibilrwydd hwn, wel, wrth gwrs, roeddwn i eisoes wedi rhoi caniatâd i ddatblygu cynllun rhanbarthol ar gyfer y gogledd, ochr yn ochr â datblygu cynlluniau rhanbarthol ar gyfer y ddau ranbarth arall. Mae'r cynllun hwnnw wrthi'n cael ei ddatblygu wrth i ni gyfarfod yma heddiw, a bydd, wrth gwrs, yn cymryd y sefyllfa yr ydym ni ynddi i ystyriaeth a'r gwahanol sefyllfaoedd a allai ddod i'r amlwg yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod. Ond, ochr yn ochr â'r cynllun rhanbarthol, wrth gwrs, mae bargen twf gogledd Cymru, â'r 16 o brosiectau sydd wedi eu cynnwys ynddo. Mae rhai yn sensitif i brosiect Wylfa Newydd, ond, wrth gwrs, mae eraill nad ydynt. Ddoe, yn ystod cyfarfod Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, trafodwyd gennym sut y gellid rhoi blaenoriaeth i nifer o'r prosiectau, a'r prosiectau hynny sydd o bosibl y mwyaf gweddnewidiol i'r rhanbarth, ac, yn wir, sut y gellid eu cyflymu a'u hehangu o bosibl. Os caf i ddim ond nodi un fel enghraifft, rwy'n credu bod gan y prosiect digidol botensial enfawr ac y gellid ei ehangu a'i ddarparu yn gyflym iawn.

Cododd Rhun y pwynt pwysig hefyd am y gwaith a fydd yn cael ei wneud yn y misoedd nesaf, cyn belled ag y mae model ariannu newydd posibl yn y cwestiwn. Rwy'n credu ei bod hi'n deg i ddweud bod yn rhaid i ni wneud popeth a allwn ar y cyd—yma, yn y gogledd, a Llywodraeth y DU, gan weithio gyda Horizon, i sicrhau bod y prosiect, os gall fynd rhagddo, yn mynd rhagddo gyda chyn lleied o oedi â phosibl. O ran y model ariannu newydd a'r gwaith sydd ar y gweill, rydym ni wedi cael ein sicrhau y bydd yr adolygiad a'r adroddiad yn cael eu cwblhau erbyn yr haf hwn. Defnyddiwyd y model sylfaen asedau rheoleiddiedig mewn rhaglenni seilwaith mawr eraill. Un y byddwn yn cyfeirio ato fel yr enghraifft orau efallai o'i ddefnydd yn ddiweddar yn y math hwn o faes yw'r Thames Tideway. Mae angen i ni gymryd rhan lawn mewn unrhyw sgyrsiau, trafodaethau ac ystyriaethau ynghylch y model ariannu posibl hwnnw, ac rwyf i wedi gofyn i swyddogion ymgysylltu'n llawn â'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol.

O ran cefnogaeth i economi'r gogledd ac, yn fwy cyffredinol, sector ynni morol Cymru, rydym ni'n credu fel Llywodraeth y dylai Llywodraeth y DU geisio datblygu trefn dariffau newydd sy'n cynorthwyo datblygiad y sector yn yr un ffordd, er enghraifft, ag y cynorthwywyd gwynt yn ei flynyddoedd ffurfiannol. Byddai hynny'n galluogi Cymru i arwain y maes o ran defnyddio technoleg ynni'r môr, a byddai'n sicrhau, wrth i ni geisio sicrhau diogelwch ynni, ein bod ni'n gallu dibynnu mwy ar ynni adnewyddadwy. Ac wrth gwrs, ar Ynys Môn ac yn y cyffiniau, ceir canolfannau rhagoriaeth presennol eisoes a chyfleusterau ymchwil yn ymwneud ag ynni'r môr.

O ran y swm a ddyrannwyd gennym i fargen twf gogledd Cymru, roeddwn i'n eglur iawn erioed ein bod ni, trwy gynorthwyo'r fargen twf drwy swm o £120 miliwn, ein bod ni'n darparu'r un faint o arian â Llywodraeth y DU. Ond roeddwn i hefyd yn eglur iawn mewn datganiadau a wnaed cyn y Nadolig ein bod ni'n credu y dylai Llywodraeth y DU gynyddu ei chyfraniad, ac, os gwnaiff hynny, y byddwn ninnau'n gwneud yr un fath. Ac rwy'n disgwyl am newyddion cadarnhaol gan Lywodraeth y DU ynghylch y swm o arian y mae'n barod i'w gyfrannu at y cytundeb pwysig hwn. Ac mae hefyd yn werth cofio, yn ychwanegol at ein cyfraniad i fargen twf gogledd Cymru, ein bod ni hefyd yn cynllunio gwerth £600 miliwn o raglenni seilwaith ar draws y rhanbarth yn y blynyddoedd i ddod. Ac yn ogystal â hynny, bydd swm enfawr o arian yn cael ei fuddsoddi yn ein seilwaith cymdeithasol—mewn ysgolion newydd, canolfannau iechyd, cyfleusterau ysbyty, gan wneud yn siŵr unwaith eto ein bod ni'n cyfrannu at yr economi ranbarthol a'i chydnerthedd economaidd.

Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud, wrth ystyried unrhyw adnoddau ychwanegol ar gyfer prosiectau newydd, yw na ddylem ni oddef galwad anghyd-drefnus am gymorth i raglenni yn y gogledd. Mae'n gwbl hanfodol bod y cynllun rhanbarthol, a bargen twf gogledd Cymru, yn ganolog o ran datblygu ôl troed ac ymyraethau economaidd y gogledd. Ac felly, byddwn ni'n galw ar unrhyw bartïon â diddordeb i sicrhau bod eu gwaith, eu cynigion, yn gydnaws â chais y fargen twf a'n cynllun rhanbarthol sy'n dod i'r amlwg.

Rwy'n credu bod yr Aelod yn llygad ei le hefyd i alw am gynnydd i wariant ymchwil a datblygu yn y rhanbarth, a byddwn yn ehangu hynny i ddweud y dylem ni gael mwy o wariant yng Nghymru yn ei chyfanrwydd. Wrth gwrs, o fewn y fargen twf, ceir prosiect gwerth £20 miliwn ar gyfer mynediad at ynni clyfar, sy'n gysylltiedig â datblygiad Trawsfynydd fel canolfan ar gyfer defnyddio adweithyddion modiwlaidd bach. Hoffwn i Lywodraeth y DU archwilio nawr y potensial i neilltuo symiau yn y cytundebau sector ar gyfer niwclear ac awyrofod yn y rhanbarth ac yng Nghymru, i sicrhau ein bod ni ar flaen y gad o ran datblygiadau technolegol mewn dau faes arbenigedd y credaf ein bod ni'n enwog amdanynt ar draws y byd.

Ac yn olaf, o ran cyflogeion, rwy'n cydymdeimlo'n fawr â'r bobl hynny sydd wedi gweithio mor ddiwyd dros gyfnod sylweddol o amser. Rydym ni mewn trafodaethau gyda Horizon am y niferoedd a fydd yn cael eu cadw, ond mae gennym ni hanes cadarn o allu cynorthwyo pobl sy'n cael eu heffeithio gan benderfyniadau o'r fath, drwy ReAct a thrwy ymateb cydgysylltiedig ar draws nifer o asiantaethau'r Llywodraeth. Wrth gwrs, byddwn yn cynorthwyo unrhyw un sy'n cael ei effeithio yn yr un modd. Ond gallaf hefyd sicrhau'r Aelod ein bod ni'n ceisio mynd y tu hwnt i hyn, trwy ymgysylltu'n ddwys â busnesau ar draws y rhanbarth a oedd yn ehangu ac yn gwella sgiliau er mwyn manteisio ar y cyfle unwaith mewn cenhedlaeth hwn. Rydym ni'n ystyried pob ffordd bosibl o gynnig cyfleoedd ar gyfer gwaith ac i fusnesau fanteisio arnynt yn ystod y cyfnod y mae'r prosiect hwn wedi'i oedi.

A gaf i ddechrau trwy ddiolch i'r Aelod dros Ynys Môn am godi'r cwestiwn brys pwysig iawn hwn, a hefyd i'r Gweinidog am ei ymateb? A gaf i hefyd ychwanegu bod fy nghydymdeimlad gyda phawb sydd wedi cael eu heffeithio gan y cyhoeddiad diweddar hwn?

Rwyf wir yn gobeithio y gallwn ni ddod o hyd i ateb o ran y mater hwn, oherwydd mae'r bobl leol a'r cymunedau lleol ar yr ynys, ond hefyd y cymunedau ar draws y gogledd i gyd, wedi bod yn gweithio'n arbennig o galed i gefnogi a chynllunio ar gyfer y prosiect hwn ers bron i 10 mlynedd, ac mae hynny oherwydd bod manteision eglur iddo: y miloedd o swyddi adeiladu, y cannoedd o swyddi gweithredol a pheirianyddol a'r cyfleoedd ar gyfer prentisiaethau medrus o ansawdd uchel. Felly, rwy'n croesawu cynnig y Gweinidog o gymorth i'r teuluoedd hynny sydd wedi cael eu heffeithio gan y cyhoeddiad hwn.

Dirprwy Lywydd, mae gen i dri phwynt i'r Gweinidog. Yn gyntaf, mae'n amlwg i mi yn dilyn y cyhoeddiad hwn, a'r cyhoeddiad blaenorol ynghylch y morlyn llanw, bod angen gwell mecanwaith ar waith arnom ar gyfer ariannu prosiectau adeiladu mawr. Yn ail, a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi bod angen i ninnau hefyd ddysgu o'r gwersi a rhoi ein cefnogaeth lawn i brosiectau eraill yn y gogledd, yn union fel canolfan ehangu logisteg Heathrow, sy'n brosiect parhaus? Nawr, byddai sicrhau'r buddsoddiadau hyn yn dod â swyddi a ffyniant i'm hetholwyr i, ond hefyd i'r bobl hynny ar draws arfordir y gogledd. Ac yn olaf, Gweinidog, mae pobl yn y gogledd ac ar draws y wlad yn colli ffydd mewn prosiectau mawr nad ydynt yn cael eu cyflawni, ac, fel y saif pethau, mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn ein siomi. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi ei bod hi'n bryd i brosiectau fel hyn gael eu cyflawni fel y gall pobl Cymru weld newid gwirioneddol yn eu cymunedau a chyfleoedd eglur i genedlaethau'r dyfodol?

A gaf i ddiolch i'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy am ei bwyntiau pwysig a'r cwestiynau y mae wedi eu codi? Wrth gwrs, mae'n cynrychioli ardal o Gymru sy'n rhan annatod o'r arc niwclear sy'n ymestyn o ogledd-orllewin Cymru yr holl ffordd i ogledd-orllewin Lloegr, ac er y bydd pwyslais y gweithgarwch wedi ei ganolbwyntio, wrth gwrs, yn Ynys Môn, rwy'n ymwybodol bod llawer o bobl sy'n gweithio ar raglen Wylfa Newydd yn dod o rannau eraill o ogledd Cymru. Mae hwn wir yn brosiect o arwyddocâd rhanbarthol ac, yn wir, cenedlaethol o ran y sylfaen gyflogaeth. Yn wir, yn y sector niwclear yn ei chyfanrwydd, mae cymaint o alw am bobl fedrus fel bod cyflogeion yn fodlon teithio yn eang i gael gwaith. A dweud y gwir, mae un o'm ffrindiau gorau, sy'n byw ar gyrion yr Wyddgrug, yn teithio i Drawsfynydd bob dydd ar gyfer y prosiect datgomisiynu yno. Felly, mae gweithgareddau cysylltiedig â niwclear yn y rhanbarth o fudd enfawr i Gymru gyfan.

Credaf ei bod yn hanfodol bod gwaith ar y model ariannu amgen yn cael ei ddatblygu yn gyflym a, chyda chydweithrediad swyddogion Llywodraeth Cymru, rwyf i hefyd wedi addo i ddarparu nodyn briffio a diweddariadau rheolaidd i gydweithwyr mewn llywodraeth leol yn y gogledd. Rwy'n credu bod yr Aelod hefyd yn codi'r pwynt pwysig o chwilio am gyfleoedd eraill ar gyfer cyflogaeth yn y rhanbarth a ledled Cymru. Rwy'n credu y gallai'r ganolfan logisteg yn Heathrow y mae'r Aelod yn cyfeirio ati fod yn brosiect gweddnewidiol yng ngwaith Tata, ac edrychaf ymlaen at gael diweddariad ar y gwaith a wnaed yn ddiweddar i benderfynu lle y dylid lleoli'r ganolfan.

Ac, yn olaf, cyn belled ag y mae prosiectau seilwaith mawr yn y cwestiwn a buddsoddiadau mawr yn y cwestiwn, ni wnaf ailadrodd y pwyntiau y mae Aelodau eisoes wedi eu gwneud hyd yn hyn ynghylch siomiant i Gymru a methiannau i Gymru, ond byddwn yn dweud, mewn gwrthgyferbyniad, bod Llywodraeth Cymru yn parhau i gyflawni. Efallai ei fod yn eironi trist iawn, ar y diwrnod y clywsom ni am y methiant i fwrw ymlaen â Wylfa Newydd ar sail y model ariannu presennol, fy mod i yn y gogledd yn lansio dechrau'r gwaith ar ffordd osgoi newydd gwerth £135 miliwn Caernarfon i Bontnewydd. Hefyd, rydym ni'n darparu'r fasnachfraint gwerth £5 biliwn, ac mae'r ganolfan gonfensiwn ryngwladol ar fin cael ei chwblhau. Rydym ni wedi gwario mwy nag erioed o ran seilwaith yn y rhanbarth lle disgwyliwyd i Wylfa Newydd gael ei leoli, a lle rwy'n gobeithio y bydd yn dal i gael ei adeiladu.

Gweinidog, diolch am eich sylwadau y prynhawn yma, a dydd Mercher diwethaf hefyd, ac yn enwedig dydd Mercher diwethaf pryd y gwnaethoch chi gymeradwyo'n llawn cefnogaeth Llywodraeth Cymru i ynni niwclear, a oedd yn amlwg yn bryder i rai pobl o ystyried y gystadleuaeth arweinyddiaeth ddiweddar a gynhaliwyd o fewn y Blaid Lafur. Ond yr hyn y mae'n bwysig ei ddeall, fel y mae Horizon a Hitachi wedi ei nodi, yw bod hyn yn fater o'r model ariannu sydd ar gael i adeiladu'r prosiect hwn yn y pen draw. Rydym ni'n cael ein harwain i gredu bod Llywodraeth y DU wedi cynnig pris taro o £75 y megawat. Mae'n amlwg nad yw'n ymddangos bod hynny wedi bod yn ddigon fel y gallai Hitachi bwyso'r botwm gwyrdd ar gyfer y prosiect penodol hwn. Beth yw eich asesiad chi o ba bris taro sydd ei angen i ganiatáu i'r prosiect hwn fynd rhagddo? Ac, yn y pen draw, yr hyn sy'n bwysig iawn i'r cymunedau yn y gogledd, ac yn enwedig ar Ynys Môn, yw nad yw trafodaethau yn parhau am gyfnod amhenodol ond bod y trafodaethau hynny yn cael eu cwblhau.

Pryd ydych chi'n credu y bydd y Llywodraethau ar ddau ben yr M4 mewn sefyllfa i wneud penderfyniad rhesymol ar ddatblygiad y safle hwn fel y gellir sicrhau partneriaid eraill os nad yw Hitachi yn gallu datblygu'r safle hwn? Oherwydd dyma'r safle gorau i ddatblygu cyfle niwclear yn Ewrop, nid yn unig yn y DU, ac mae'n hanfodol bwysig bod Hitachi fel cwmni, os bydd yn teimlo na all barhau gyda'r prosiect hwn, yn cael ei ddisodli gyda gweledigaeth amgen sy'n gallu datblygu'r cyfleoedd y mae llawer iawn o Aelodau o gwmpas y Siambr hon wedi eu nodi ar gyfer swyddi a ffyniant ar Ynys Môn.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Ac, wrth gwrs, y model ariannu sydd wedi torri. Nid wyf i'n meddwl mai fy lle i fyddai nodi'r pris taro y byddai ei angen i fwrw ymlaen â hyn, gan fod trafodaethau wedi eu cynnal yn gyfrinachol, er bod y ffigurau, rwy'n deall, allan yn gyhoeddus erbyn hyn. Yr hyn sydd ei angen yw gwerthusiad o fodel ariannu amgen i gael ei gynnal cyn gynted â phosibl, ac rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, o'r safbwynt y bydd amynedd unigolion a'r ffydd sydd gan unigolion yn y rhanbarth yn cael eu herio os na chaiff y sefyllfa hon ei datrys y naill ffordd neu'r llall cyn gynted â phosibl.

Ac rwy'n credu ei bod hi hefyd yn bwysig dweud na ellir cael dim mwy o obeithion gwag, camgychwyniadau, oherwydd mae'n cymryd llawer iawn o ewyllys a buddsoddiad gan fusnesau a phobl i baratoi ar gyfer gweithgarwch ar y math o raddfa a welsom ni yn y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf. Os a phan—. Ac rwy'n gobeithio y bydd y prosiect yn mynd rhagddo. Pan fydd yn mynd rhagddo, rwyf yn gobeithio y bydd busnesau ac unigolion ar draws y rhanbarth yn manteisio'n llawn arno. Ond, er mwyn gwneud hynny, mae'n rhaid i ni gynnal y momentwm a'r tyniant a ddatblygwyd yn ddiweddar, ac felly mae angen ymyrraeth bellach gan Lywodraeth o ran y Llywodraeth yn gallu sicrhau ei bod yn gwneud popeth posibl i ddod â'r prosiect hwn i Ynys Môn, ei bod yn egluro yn gyhoeddus iawn y model ariannu a sut y bydd yn gweithio a pha un a yw'n ymarferol cyn gynted â phosibl. Hoffem gael sicrwydd ehangach hefyd ynghylch goblygiadau ehangach i economi ranbarthol y gogledd a sut, yng ngoleuni'r penderfyniad, y gellid cyfeirio cymorth at feysydd eraill o weithgarwch economaidd, er enghraifft, fel yr wyf i wedi sôn eisoes, yr adweithyddion modiwlar bach a seilwaith digidol.

Credaf ei bod hi'n bwysig hefyd ein bod ni'n gwybod beth fydd Llywodraeth y DU yn ei wneud i gynorthwyo datblygiad sgiliau a'r gadwyn gyflenwi yn ystod y cyfnod oedi. Yn ogystal â bod yn bwysig i'r gogledd—mae'n bwysig i Gymru gyfan ac, yn wir, mae'n lledaenu ymhellach: mae'n bwysig i'r arc niwclear gyfan ac i ddiogelwch ynni Prydain.

Diolch. Mae gen i ddau siaradwr arall, ac os y gwnân nhw addo i mi mai dim ond gofyn cwestiynau y byddan nhw, byddaf yn galw ar y ddau ohonyn nhw. Mark Isherwood.

Diolch. [Chwerthin.] Diolch. Cwestiwn: beth wnewch chi ei ddweud nawr i dynnu yn ôl eich datganiad yr wythnos diwethaf bod Prif Weinidog y DU wedi bod yn Japan yr wythnos flaenorol a ddim wedi codi hyn, pryd yr oedd Prif Weinidog Japan yn Llundain mewn gwirionedd, ac y cadarnhawyd ganddi yn Nhŷ'r Cyffredin ei bod hi wedi, fel y gwnaeth Ysgrifennydd Gwladol Cymru, a gadarnhaodd ei fod yntau hefyd wedi cyfarfod â hi yn Nhŷ'r Cyffredin? Atebodd gwestiwn i Ian Lucas yn cadarnhau ei bod hi wedi. Ac, o ystyried bod hyn yn cynyddu'r angen am fargen twf, pa drafodaethau ydych chi wedi eu cael, neu y byddwch chi'n eu cael, gydag Ymchwil ac Arloesi yn y DU, y corff sydd â chyllid o £7 biliwn ar gyfer cyllideb gyfunol at ddibenion fel hyn, yr wyf i'n deall y gallai fod yn hygyrch i gynorthwyo'r adweithyddion modiwlaidd bach ac adweithyddion modiwlaidd uwch i helpu i lenwi unrhyw fwlch sy'n cael ei greu ac i ysgogi Trawsfynydd a gogledd-orllewin Cymru fel canolfan Ewropeaidd, ac o bosibl fel un o ganolfannau blaenllaw'r byd, ar gyfer datblygu adweithyddion modiwlar bach ac adweithyddion modiwlar uwch?

Edrychwch, dylwn i ddweud ar y cychwyn na fydd datblygu adweithyddion modiwlar bach yn gwneud iawn am y golled bosibl o 9,000 o swyddi ar draws y gogledd a gweddill Cymru. Yn syml, ni fydd yn gwneud hynny. Bydd yn cyfrannu at lenwi'r bwlch, ond nid yw un prosiect yn unig, mae arnaf i ofn, yn fwled arian. Wrth gwrs, mae Innovate UK wedi chwarae rhan fawr mewn gweithgareddau yma yng Nghymru yn ddiweddar. Rydym ni'n chwilio am bob un cyfle i gael gafael ar gyllid cystadleuol ar gyfer ymchwil a datblygu ac arloesi yng Nghymru, ac, fel y mae'r Aelod yn gwbl ymwybodol, rwy'n siŵr, rydym ni'n defnyddio swyddfeydd y Llywodraeth yn Llundain erbyn hyn fel yn ffenestr siop ar gyfer arloesedd Cymru er mwyn tynnu sylw at yr hyn sy'n digwydd yn ein sefydliadau ymchwil.

Ac o ran y trafodaethau a gynhaliwyd neu na chynhaliwyd rhwng Prif Weinidog Japan a Phrif Weinidog y DU, mae'n ymddangos bod datganiadau croes i'w gilydd yn cael eu gwneud. Er mwyn egluro'n union yr hyn a ddywedwyd, efallai y byddai'n ddefnyddiol gwybod beth oedd ymateb Prif Weinidog Japan i ymholiadau tybiedig gan Theresa May.

A gaf i ofyn pa oleuni y gallai hyn ei daflu ar y cyfleoedd ar gyfer datblygiadau ynni eraill yn y gogledd, a morlyn llanw Gogledd Cymru yn arbennig, prosiect a allai, wrth gwrs, greu hyd at 20,000 o swyddi, sydd â'r potensial i wneud cyfraniad sylweddol at anghenion ynni Cymru a'r DU ehangach, ac sydd, yn ôl y cwmni sydd wedi cynnig y prosiect hwn, â diddordeb sylweddol gan fuddsoddwyr ledled y byd ac a all ddarparu'r ynni hwn am bris fforddiadwy? Mae'n ymddangos i mi fod cyfle yma y gallem ni o bosibl ei ystyried fel dewis arall yn hytrach na Wylfa, o gofio iddo gael ei roi o'r neilltu am y tro, ac roeddwn i'n meddwl tybed pa waith y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud gyda Llywodraeth y DU er mwyn gwneud cynnydd ar y cynllun amgen hwn, a fyddai, wrth gwrs, hefyd yn dod â manteision ychwanegol o ran diogelwch rhag llifogydd ar gyfer arfordir y gogledd.

Ie. Rwy'n cydnabod y pwyntiau a wnaed gan yr Aelod dros Orllewin Clwyd. Rwy'n credu ei bod hi yr un mor bwysig i ailddatgan pwysigrwydd dod o hyd i fodel ariannu ffafriol ar gyfer sector ynni'r môr os ydym ni'n mynd i fwrw ymlaen ag unrhyw un o'r cynigion a roddwyd ar y bwrdd, boed hynny yn ardal bae Abertawe neu yn y gogledd. Rwy'n ymwybodol o nifer o gynigion ar gyfer morlynnoedd llanw ledled Cymru. Rwy'n gobeithio y caiff y rhain eu hymchwilio ymhellach yn yr uwchgynhadledd ynni'r môr sy'n cael ei chynnal yn Abertawe yr wythnos nesaf, sydd, yng ngoleuni'r penderfyniad gan Hitachi, ag arwyddocâd ychwanegol erbyn hyn rwy'n credu.

Rwy'n credu mai'r hyn y mae hefyd yn bwysig ei ddweud am forlynnoedd llanw yw bod yn rhaid i ni archwilio nid yn unig eu potensial i greu swyddi a chreu datblygiad economaidd ac nid yn unig ystyried eu swyddogaeth o ran darparu ynni glân, adnewyddadwy, ond hefyd eu swyddogaeth o ran adeiladu lleoedd a diffinio lleoedd, o bosibl. Rwy'n credu yr hoffai pob un ohonom ni yn y Siambr hon—wel, y rhan fwyaf ohonom ni yn y Siambr hon, yn sicr—yn hoffi i Gymru gael ei chydnabod fel y wlad ynni adnewyddadwy. Er mwyn cyrraedd y pwynt hwnnw, nid wyf i'n credu y dylem ni—ac mae risg bob amser y bydd hyn yn digwydd—roi un rhanbarth mewn cystadleuaeth yn erbyn rhanbarth arall yng Nghymru neu un prosiect yn erbyn y llall. Credaf ei bod hi'n deg i ddweud yr hoffai'r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr hon weld sawl morlyn llanw ledled Cymru, ac yr hoffai'r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr hon weld amrywiaeth o ffynonellau ynni adnewyddadwy yn cael eu defnyddio mor eang a chyn belled â phosibl.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Diolch.

Awn i eitem 1 ar yr agenda, felly, a chwestiynau i'r Prif Weinidog. Daw'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Michelle Brown.

Mae asesu'r gyfradd ymosodiadau rhyw yn gymhleth, a chaiff cyfraddau adrodd eu heffeithio gan amrywiaeth eang o ffactorau. Mae Llywodraeth Cymru yn trafod yn rheolaidd y cyfraniad y gall gwasanaethau cyhoeddus datganoledig ei wneud yn y maes hwn gyda chomisiynwyr heddlu a throseddu ac eraill.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae menyw sydd wedi mynd yn feichiog yn sgil treisiad yn wynebu cyfres o benderfyniadau y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn ei chael yn annealladwy o anodd eu gwneud. Dylai allu fod yn sicr nad yw gorfod gweld y sawl a wnaeth ei threisio nac iddo fod yn rhan o fywyd ei phlentyn yn y dyfodol yn ffactor y mae angen ei ystyried wrth wneud unrhyw un o'r penderfyniadau hynny. Yn ddiweddar, mae Sammy Woodhouse, rhywun sydd wedi goroesi trais a chylch paratoi plant i bwrpas rhyw, sy'n magu'r mab y gwnaeth hi feichiogi ag ef yn sgil trais, wedi annog Llywodraeth y DU i newid y gyfraith er mwyn sicrhau nad yw tadau sy'n dreiswyr yn ennill hawliau dros blant eu dioddefwyr. Roedd yn 15 oed pan gafodd ei threisio a dod yn feichiog.

Mae fy swyddfa i wedi bod mewn cysylltiad â Sammy, sydd erbyn hyn yn defnyddio ei phrofiadau yn ddewr i ymladd dros newid i fenywod fel hi ar draws y DU, gan gynnwys Cymru, ac mae hi eisiau i mi ofyn i chi a fyddai eich Llywodraeth yn cefnogi newid cyfraith o'r fath. Rwy'n sylweddoli bod cyfraith teulu wedi ei chadw yn ôl, ond rwy'n siŵr y byddai cefnogaeth foesol Llywodraeth Cymru ar y mater yn golygu llawer i Sammy a'r menywod y mae hi'n siarad ar eu rhan. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ychwanegu eich llais at fy llais i ac at lais Sammy i wneud yn siŵr na chaiff tadau plant sy'n cael eu geni yn sgil trais neu gam-drin byth gael mynediad at eu plant yn groes i ewyllys y fam a dreisiwyd?

Wel, Dirprwy Lywydd, mae bron yn amhosibl dychmygu'r trallod a achosir i unrhyw unigolyn o dan yr amgylchiadau y mae'r Aelod newydd eu hamlinellu. Mae hi'n iawn, wrth gwrs, bod y newid i'r gyfraith a geisir yn rhywbeth mai dim ond Llywodraeth y DU sydd â'r awdurdod i'w wneud. Pe byddai gan yr Aelod wybodaeth y byddai'n bosibl ei rhannu â'm swyddfa i er mwyn darparu rhywfaint o gefndir ychwanegol i'r achos a godwyd ganddi ar y llawr y prynhawn yma, byddwn yn fodlon iawn i ystyried hynny yn y cyd-destun a godwyd ganddi.

Prif Weinidog, mae ymosodiadau rhyw a throseddau tebyg eraill yn erbyn unigolyn yn enghreifftiau erchyll o gorneli tywyllaf a mwyaf cythryblus ein cymdeithas, pa un a yw'r dioddefwr yn ddyn, yn fenyw neu'n blentyn. Mae triniaeth o'r fath yn wrthun, yn anghyfreithlon ac yn sicr yn anfoesol. Yn ogystal ag ymosodiadau rhyw, fodd bynnag, mae gennym ni gyfradd hysbys sy'n bryderus o uchel o gam-drin domestig a thrais rhywiol ledled Cymru a Lloegr. Yn wir, yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2018, dioddefodd tua 2 filiwn o oedolion 16 i 59 oed gam-drin domestig yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae hynny'n 695,000 o ddynion ac 1.3 miliwn o fenywod. Nawr, o ran yr olaf, dywedodd y Farwnes Hale, llywydd y Goruchaf Lys, yn ddiweddar:

Mae trais a cham-drin domestig yn dal i fod yn rhy gyffredin o lawer ac, yn ôl astudiaeth ddiweddar, yn rheswm mynych pam mae menywod yn colli eu plant i'r system ofal erbyn hyn.

Prif Weinidog, a wnewch chi egluro pa gamau eraill y gellir eu cymryd? Rwy'n sylweddoli bod wedi llawer o waith wedi ei wneud gan eich Llywodraeth Cymru yn flaenorol, ond mae angen gwneud mwy. Felly, pa gamau wnewch chi eu cymryd i sicrhau bod gostyngiad i nifer yr ymosodiadau rhyw yng Nghymru a cham-drin domestig a thrais rhywiol, a, lle ceir prawf o gam-drin dioddefwyr, nad ydyn nhw wedyn yn gweld eu plant yn cael eu colli i'r system ofal ledled Cymru?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol pwysig yna. Mae yn llygad ei lle bod llawer iawn o waith wedi ei wneud ar draws y Siambr hon, gan gynnwys rhoi Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 ar y llyfr statud. Fe ddilynwyd hynny. Rydym ni wedi hyfforddi 135,000 o weithwyr proffesiynol i adnabod arwyddion trais domestig yma yng Nghymru fel nad yw'n mynd heb ei adrodd neu heb gael sylw, ac rydym ni'n buddsoddi £5 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon mewn grantiau o dan y Ddeddf honno i awdurdodau lleol a sefydliadau trydydd sector i allu gwneud yn siŵr ein bod ni'n gallu gwneud gwaith dilynol ar y materion y mae'r Aelod wedi eu codi.

Bydd hi'n gwybod fy mod i wedi cyfeirio yn y gorffennol at y cyfraddau y mae plant yn cael eu cymryd oddi wrth eu teuluoedd yma yng Nghymru, ac mae amgylchiadau pan fo menywod yn colli eu plant o ganlyniad i gam-drin y maen nhw wedi ei ddioddef yn amlwg yn annerbyniol fel cam gweithredu a bydd yn rhan o bwyslais newydd yr wyf i eisiau i'r Llywodraeth ei roi ar wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i helpu teuluoedd trwy gyfnodau anodd ac i helpu teuluoedd i aros gyda'i gilydd, yn hytrach na meddwl mai cymryd plant oddi wrth deuluoedd yw'r ffordd orau bob amser o ymateb i anhawster a thrallod.

Diolch. Cwestiwn 2—rwyf i wedi cytuno y bydd cwestiwn 2 a chwestiwn 7 yn cael eu grwpio, felly cwestiwn 2, Leanne Wood.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Dirprwy Weinidog, cafodd Jane Hutt gyfarfod â Dr Robert Jones, awdur yr adroddiad ffeil ffeithiau y mae Leanne Wood yn cyfeirio ato, ar 17 Ionawr i drafod ei ganfyddiadau allweddol. Byddwn yn parhau i weithio'n agos â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i ystyried yr adroddiad yn llawn a deall beth y mae hyn yn ei olygu i Gymru.

Mae'r adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru yn dangos bod gennym ni'r gyfradd garcharu uchaf yn Ewrop, ac mae, mewn gwirionedd, ddwywaith yn fwy na chyfradd ardal ogleddol Iwerddon. Hefyd wedi ei chynnwys yn yr adroddiad mae'r ffaith bod y gyfradd garcharu uchel hon er gwaethaf y ffaith bod gan Gymru gyfradd droseddu is na Lloegr bob blwyddyn rhwng 2013 a 2017. O fy nghefndir fel cyn swyddog prawf, gwn yn uniongyrchol y dinistr y gall dedfrydau o garchar ei achosi i bobl. Gall roi terfyn ar yrfaoedd, gall chwalu priodasau, gall arwain at ddigartrefedd. Mae'n amlwg nad yw system cyfiawnder troseddol San Steffan yn gweithio i Gymru. Yn wir, mae'n ymddangos ei bod yn cosbi Cymru. A wnewch chi wthio i gael datganoli'r system cyfiawnder troseddol fel blaenoriaeth allweddol i'ch Llywodraeth, er mwyn atal mwy o fywydau rhag cael eu difetha yng Nghymru? Ac a wnewch chi gytuno i wthio am i'r gwasanaeth prawf cyfan gael ei ailuno o fewn y sector cyhoeddus, oherwydd, heb ddewisiadau dedfrydau cymunedol diogel, mae'r gyfradd garcharu yn siŵr o godi?

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol pwysig yna, ac rwy'n cytuno â llawer iawn o'r hyn a ddywedodd wrth gyflwyno'r cwestiwn. Mae'r darlun cyffredinol o ran cyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr wedi bod yr un fath ers bron i chwarter canrif. Mae cyfraddau troseddau a gofnodir yn gostwng, mae llai o bobl yn ymddangos gerbron y llysoedd, ac eto mae mwy o bobl yn cael eu hanfon i'r carchar ac am fwy o amser. Nid yw honno'n gyfres dderbyniol o amgylchiadau i Lywodraeth Cymru, ac mae'n arbennig o annerbyniol yn yr amgylchiadau y cyfeiriodd Leanne Wood atyn nhw, pan, er enghraifft, fel y mae'r ffeil ffeithiau yn ei ddweud wrthym ni, fod chwarter y menywod sy'n cael eu hanfon i'r carchar yng Nghymru yn cael eu hanfon i'r carchar am lai na mis. Ac eto, mewn mis, gallwch golli eich cartref, gallwch golli eich swydd, gallwch golli eich plant—yn y modd y nododd Janet Finch-Saunders—ac mae'r rhain am droseddau di-drais ac, mewn rhai achosion, am droseddau sy'n cael eu cyflawni am y tro cyntaf. Nid yw hynny o fudd i neb. Nid yw o fudd i'r unigolyn, y dioddefwyr, na'r gymdeithas yn gyffredinol.

Hoffwn, Dirprwy Lywydd, fabwysiadu dull ymarferol o ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol. Nid wyf eisiau i ni beidio â chael y camau ymarferol y gallem ni eu cymryd drwy chwilio am rywbeth sydd y tu hwnt i'n gallu i'w gyflawni. Felly, rwy'n credu bod tri maes y dylem ni ddechrau â nhw fel pwyslais. Dylem ni geisio datganoli'r system cyfiawnder ieuenctid, dylem ni geisio datganoli'r gwasanaeth prawf i Gymru, a dylem ni geisio pwerau newydd o ran troseddwyr benywaidd. Dyna'r rhannau o'r system cyfiawnder troseddol sydd agosaf at y cyfrifoldebau sydd wedi'u datganoli eisoes a lle y gallem ni wneud y gwahaniaeth mwyaf uniongyrchol. Rwy'n credu, mewn ffordd ymarferol, y dylem ni ganolbwyntio ar yr agweddau hynny yn gyntaf, ac os gallwn ni sicrhau eu bod yn cael eu datganoli i Gymru, yna byddwn yn gallu symud ymlaen o'r fan honno i'r agweddau eraill a fyddai'n dilyn.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ymatebion i Leanne Wood. Rwy'n teimlo, Dirprwy Lywydd, bod yn rhaid i mi gyfleu bod angen ychydig mwy o uchelgais arnom. Rwy'n deall yn llwyr yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei ddweud, o'r safbwynt os gallwn ni gael cyfiawnder ieuenctid wedi'i ddatganoli yn gyflym iawn, ac os gallwn ni gael pwerau ychwanegol o ran troseddwyr benywaidd, byddai hynny i'w groesawu. Ond mae hynny'n dal i adael—. Dynion sy'n oedolion yw mwyafrif y bobl sy'n mynd i mewn i'r system carchardai mewn gwirionedd, ac rydym ni'n ymwybodol o'r effaith ddinistriol y gall hynny ei chael arnyn nhw ac ar eu teuluoedd, wrth gwrs, fel y mae e'n ei ddweud yn briodol.

O ran y gwasanaeth prawf, rwy'n siŵr bod y Prif Weinidog yn ymwybodol bod cyfraddau salwch swyddogion prawf yn yr elfennau o'r gwasanaeth sydd wedi eu preifateiddio dair gwaith yn uwch na'r rhai yn y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol. Mae'n amlwg nad yw'n system sy'n gweithio, ac er fy mod i'n croesawu'n fawr y camau sy'n cael eu cymryd tuag at greu gwasanaeth prawf Cymru, fy nealltwriaeth i yw, ar hyn o bryd, y byddai hwnnw'n cynnwys gwaith un i un gyda throseddwyr yn unig. Nawr, os ydym ni'n mynd i leihau, fel y mae'r Prif Weinidog wedi nodi y mae'n dymuno ei wneud, cyfradd y dedfrydau o garchar yng Nghymru, mae'n rhaid i ni gael cosbau cymunedol adsefydlu cryfach a mwy credadwy. Felly, yn rhan o'i waith i geisio datganoli'r gwasanaeth prawf, a wnaiff ef geisio fel mater o frys sicrhau bod cyfrifoldebau am waith grŵp a'r hyn a alwyd yn wasanaeth cymunedol am waith di-dâl — sydd, wrth gwrs, yn cael ei ystyried fel dedfryd gredadwy gan y gymuned, gan eu bod yn gallu gweld yr elfen o gosb yn hynny o beth—yn cael eu cynnwys mewn unrhyw ddatblygiadau o wasanaeth prawf Cymru, oherwydd fel arall bydd gennym ni system ranedig ac ni fyddwn yn gallu bod yn gyson?

Diolchaf i Helen Mary Jones am y cwestiwn dilynol yna. Dylwn fod wedi dweud yn fy ateb i Leanne Wood fy mod i, wrth gwrs, yn cefnogi'n llwyr ailuno'r ddwy ran a wahanwyd o'r gwasanaeth prawf. Er fy mod i'n croesawu'r camau sydd eisoes yn cael eu cymryd o ran y gwasanaeth prawf yng Nghymru, mae mwy y mae angen i ni ei wneud, a mynd y tu hwnt i'r prosbectws hwnnw. Ac rydym ni'n gwybod, Dirprwy Lywydd—yr hyn sy'n achosi rhwystredigaeth yw ein bod ni'n gwybod beth sy'n gweithio: rydym ni'n gwybod bod system lle mae gennym ni'r arallgyfeiriad mwyaf posibl o'r system i ymyrraeth gynnar ac atal; pan fydd angen ymyrryd, rydym ni'n ymyrryd ddim ond mewn modd cwbl angenrheidiol; ac rydym ni'n rheoli'r system gyfan. Bydd newid y ffordd y mae'r system yn gweithio bob amser yn gynt na cheisio newid unigolion y tu mewn iddi. Ac rydym ni'n gwybod bod hynny'n gweithio, oherwydd mae'r ffigurau yn y ffeil ffeithiau yn dangos hynny—ond mewn meysydd eraill, gan gynnwys dynion ifanc, nid ydym yn gwneud cystal ag mewn meysydd eraill—ym maes cyfiawnder ieuenctid, mae'r cyflawniadau yng Nghymru yn fwy na'r rhai y tu hwnt i'n ffiniau. Felly, rydym ni'n gwybod bod gennym ni bresgripsiwn sy'n gweithio; rydym ni'n gwybod bod gennym ni bresgripsiwn sy'n diogelu dioddefwyr ac yn hyrwyddo diogelwch cymunedol.

Rwyf i eisiau bod yn uchelgeisiol, Dirprwy Lywydd, yn y maes hwn, hefyd, ond yn arbennig, rwyf i eisiau bod yn cyflawni . Rwyf i eisiau i ni wneud y pethau hynny yr ydym ni'n gwybod fydd yn gwneud gwahaniaeth ac yn gwneud y gwahaniaeth hwnnw yn y modd mwyaf uniongyrchol, a chanolbwyntio ar yr agweddau hynny ar y system cyfiawnder troseddol sydd agosaf at y cyfrifoldebau sydd gennym ni eisoes, rwy'n credu, yw'r modd y byddwn ni'n gweld cynnydd yn y maes hwn.

Prif Weinidog, rydych chi eisoes wedi sôn bod un o bob pedair o fenywod yn derbyn dedfrydau o lai na mis, ond amlygodd yr adroddiad hefyd bod mwy na 68 y cant o'r dedfrydau hynny am flwyddyn neu lai—dedfrydau byr iawn—ac, fel y cyfryw, mae angen i ni edrych ar y canllawiau ar gyfer hynny. Nawr, ddoe, roeddwn i'n croesawu'r penderfyniad a'r cyhoeddiad gan y Gweinidog yn Llundain i ddweud mewn gwirionedd nad oedd y carchar mawr ym Mhort Talbot yn ddichonadwy mwyach, ei fod yn sgrap i bob pwrpas, ond yn siomedig dros ben wedyn i glywed ei fod yn dal i ystyried carchardai mawr mewn mannau eraill yn ne Cymru.

Mecanweithiau warysu yn unig yw carchardai mawr. Nid ydyn nhw'n helpu unigolion i roi'r gorau i aildroseddu. Felly, os ydym eisiau cymryd camau yn Llywodraeth Cymru, mae ffordd hawdd o wneud hynny: peidiwch â gweithio gyda Llywodraeth y DU ar fwy o garchardai mawr. A wnewch chi gyfleu i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder nad yw Llywodraeth Cymru yn cytuno â charchardai mawr fel ateb, bod ganddi wahanol ddulliau, ac, yn wir, bod angen i ni geisio lleihau'r canllawiau dedfrydu hyn fel nad oes yn rhaid i gymaint o bobl fynd yno yn y lle cyntaf?

Wel, gadewch i mi gytuno â'r hyn y mae David Rees wedi ei ddweud. Rydym ni eisiau i lai o bobl fynd i'r carchar yn y lle cyntaf. Nid wyf i'n credu mai adeiladu mwy o garchardai yw'r ffordd iawn o ddatrys yr argyfwng yn ein system cyfiawnder troseddol. Rwy'n cydnabod yn llwyr fod pobl yn cael eu cadw mewn amodau yng Nghymru ac yn Lloegr nad ydyn nhw'n dderbyniol yn yr unfed ganrif ar hugain. Abertawe yw'r degfed carchar mwyaf gorlawn yng Nghymru a Lloegr, ac nid yw'r amodau Fictoraidd y mae pobl yn cael eu cadw ynddynt mewn rhannau o'r ystâd carchardai yn dderbyniol ac mae angen gwneud yn siŵr bod y rheini'n cael eu disodli, ond nid adeiladu mwy o garchardai yw'r ateb. Cefais fy atgoffa o'r hyn a ddywedodd Alexander Paterson—comisiynydd carchardai yn y 1920au—pan ddywedodd:

Lle bynnag y bydd carchardai yn cael eu hadeiladu, bydd Llysoedd yn gwneud defnydd ohonynt. Os nad oes carchar ar gael, mae'n bosibl y bydd rhyw ffordd arall o ymdrin â'r troseddwr yn cael ei darganfod.

Roedd hynny'n wir 100 mlynedd yn ôl, ac mae'n wir eto heddiw. Fe wnaed yn eglur ein barn ni fel Llywodraeth Cymru ar ddatblygu carchardai mawr yma yn ne Cymru y llynedd ym mis Ebrill a mis Tachwedd. Nid ydym ni wedi cael unrhyw drafodaeth bellach gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ar y mater hwn ers hynny. Mae fy nghyd-Aelod Jane Hutt yn ceisio cael cyfarfod â'r Gweinidog dros gyfiawnder a Gweinidogion yn y Swyddfa Gartref i drafod yr adroddiad ffeil ffeithiau, a bydd yn gyfle i ailddatgan ein safbwynt wyneb yn wyneb.

Rydym ni eisoes yn gwybod, wrth gwrs, y bydd y gwasanaeth carchardai a'r gwasanaeth prawf yng Nghymru yn gyfrifol am y system brawf eto o 2020 yng Nghymru, gyda phwyslais ar gymunedau, dedfrydu cymunedol ac adsefydlu. Ond, o ystyried bod y dadansoddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru yr oedd y cwestiwn hwn yn ymwneud ag ef yn wreiddiol wedi canfod bod cyfanswm y dedfrydau o garchar yn Lloegr rhwng 2010-17 o dan system cyfiawnder troseddol San Steffan, fel y'i galwyd yn gynharach, wedi gostwng gan 16 y cant, ond wedi cynyddu gan 0.3 y cant, a bod y dedfrydau o garchar a orfodwyd gan ynadon yng Nghymru wedi cynyddu gan 12 y cant, pa ddeialog wnewch chi geisio ei gael, efallai, gyda'r farnwriaeth, gyda'r ynadaeth, i ddarganfod eu rhesymau am hyn yng Nghymru, pan fy mod yn gwybod, flynyddoedd lawer ôl, wrth dderbyn tystiolaeth mewn pwyllgor Cynulliad, pan ganfuwyd gwahaniaethau daearyddol tebyg, y cyflwynwyd achos ganddynt i ni yr oeddem yn gallu ei ystyried?

Wel, Dirprwy Lywydd, rwyf i wedi cael cyfle i drafod yr adroddiad yn gryno gyda'r Arglwydd Thomas, sy'n arwain y comisiwn ar gyfiawnder a sefydlwyd yma yng Nghymru, cyn-uwch farnwr, ac mae'n cynnig llinell uniongyrchol o wybodaeth i ni am feddylfryd dedfrydwyr yn y maes hwn. Mae'r rheswm pam y mae cyfraddau wedi cynyddu yn y ffordd y maen nhw yng Nghymru yn fater cymhleth. Mae hinsawdd o farn fwyfwy cosbol y mae rhai dadansoddwyr yn cyfeirio ato. Mae newidiadau i ddeddfwriaeth, yn sicr. Rhoddwyd dros 3,000 o droseddau newydd ar y llyfr statud mewn 10 mlynedd rhwng 1997 a 2007. Rydym ni yn y Cynulliad hwn wedi rhoi troseddau newydd ar y llyfr statud yn y gwaith yr ydym ni'n ei wneud. Mae effeithiau canllawiau dedfrydu a dyfarniadau canllaw sydd wedi cael yr effaith o gynyddu hyd dedfrydau, yn bendant, ac mae mater, fel y mae rhai dedfrydwyr wedi cyfeirio ato, y dirywiad mewn ffydd yn y gwasanaeth prawf. Dywedais yn fy ateb i Leanne Wood ein bod ni wedi croesawu cryfhau'r gwasanaeth prawf, magu hyder, mewn ymgynghoriad â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yr haf diwethaf. Byddwn yn gwneud yr hyn a allwn o fewn hynny, ond rydym ni eisiau mynd ymhellach.

Teimlaf fod yn rhaid i mi godi i amddiffyn yr ynadon. Er ein bod ni'n cydnabod mai prin yw'r grym sydd gan Lywodraeth Cymru i ddylanwadu ar ystadegau o'r fath, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod canllawiau llym wedi eu pennu ar gyfer ynadon a barnwyr sy'n eistedd ynghylch y dewisiadau dedfrydu? Gyda llaw, ynadon sy'n ymdrin â 95 y cant o'r holl achosion troseddol. Mae'n rhaid i ynadon gyfeirio hefyd at yr argymhellion a amlinellir gan adroddiadau prawf. Fy mhrofiad i fel ynad am dros 13 mlynedd oedd nad oedd neb yn cael eu hanfon i'r carchar oni bai fod pob dewis arall wedi ei archwilio'n llawn neu ei roi ar waith. Dim ond pan oedd unigolyn yn gwrthod ymgysylltu neu gydweithredu o ran y dewisiadau yn hytrach na charchariad, neu pan oedd troseddau lluosog, neu pan oedd y troseddau o natur ddifrifol iawn yr oedd dedfryd o garchar yn cael ei ystyried. Fodd bynnag, mae llawer y mae'r system cyfiawnder troseddol yn ymdrin â nhw na fyddai fyth yno pe byddai digon o ymyraethau eraill ar waith, yn enwedig o ran problemau iechyd meddwl. Onid yn y fan yma y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gydnabod ei chyfrifoldebau a gwneud yn siŵr bod asiantaethau ar waith i atal pobl rhag dod yn rhan o'r system cyfiawnder troseddol yn y lle cyntaf?

Rwy'n sicr yn ategu'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod. Wrth gwrs, sicrhawyd ein llwyddiant ym maes cyfiawnder ieuenctid drwy wneud yn siŵr bod gwasanaethau dargyfeiriol cryf ar gael y gall ynadon gyfeirio pobl ifanc atynt, a darperir y gwasanaethau hynny i raddau helaeth iawn trwy gyrff datganoledig. Mae'r Aelod yn iawn wrth gyfeirio at effaith canllawiau dedfrydu y mae'n rhaid i ynadon weithio yn unol â nhw, ond rwy'n credu y byddai'n rhaid iddo gydnabod bod y ffenomen o gyfiawnder yn ôl daearyddiaeth yn un real. Yn nhudalennau agoriadol y ffeil ffeithiau, mae'r awdur yn cyfeirio at y ffaith bod amrywiadau mwy mewn dedfrydau yn Lloegr nag sydd rhwng Cymru a Lloegr. Mae'r rhai hynny ohonom sydd wedi gweithio yn y maes yn gwybod yn iawn yma yng Nghymru y bydd diwylliant llys arbennig yn golygu bod rhywun yn cael ei ddedfrydu yn wahanol i'r modd y byddai wedi cael ei ddedfrydu pe byddai wedi ymddangos gerbron gwahanol fainc o ynadon â gwahanol hanes a diwylliant y tu ôl iddyn nhw. Dyna'r hyn y mae'n rhaid i ni geisio mynd i'r afael ag ef, i wneud yn siŵr pan fyddwn ni'n siarad â dedfrydwyr am y gwaith anodd y maen nhw'n ei wneud, ein bod ni'n llwyddo i wneud yn siŵr bod yr arfer gorau, yr ydym ni'n gwybod sy'n bodoli, yn cael ei ddilyn gan bawb.

Diolch. Symudwn nawr at gwestiynau gan yr arweinwyr. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies, sydd gyntaf y prynhawn yma.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi bod y Cynulliad hwn yn gweithio ar ei orau pan fo pleidiau yn dod at ei gilydd i wella bywydau holl bobl Cymru ar y cyd?

Dirprwy Lywydd, rwy'n cael fy nghalonogi bob amser gan yr achlysuron hynny pan ein bod ni'n gallu gweithio ar draws y pleidiau yn y fan yma. Ceir enghreifftiau da iawn lle'r ydym ni wedi gwneud hynny, ond rydym ni'n cydnabod hefyd bod gan bob plaid yn y Cynulliad hwn safbwyntiau cryf ar faterion ac na fyddan nhw bob amser yn cyfateb.

Wel, mae gen i ofn bod gweithredoedd yn well na geiriau, Prif Weinidog, oherwydd mae eich arweinydd, Jeremy Corbyn, yn gwrthod eistedd wrth y bwrdd gyda Phrif Weinidog y DU i drafod goblygiadau Brexit, ac, yr wythnos diwethaf, gwelsom lwythgarwch dim ond er mwyn llwythgarwch gan eich plaid a'ch Llywodraeth yn y lle hwn, pan wnaethoch chi bleidleisio yn erbyn y Bil awtistiaeth. Ar ôl methu—[Torri ar draws.] Ar ôl methu â gweithio gyda mi—ar ôl methu â gweithio gyda mi na—

A gaf i—?

—pleidleisiodd eich plaid yn erbyn darn hanfodol o ddeddfwriaeth a fyddai wedi sicrhau gwelliannau gwirioneddol i fywydau pobl ag awtistiaeth. Dehonglwyd canfyddiadau'r adroddiadau pwyllgor, a safbwyntiau rhanddeiliaid eraill, mewn ffordd benodol gan eich Gweinidog iechyd er mwyn gwneud achos dros bleidleisio yn ei erbyn, ac rydym ni i gyd yn gwybod mai un o'r rhesymau pam na allai'r Pwyllgor Cyllid wneud argymhelliad cadarnhaol na negyddol ar y Bil hwn yw oherwydd na wnaeth Llywodraeth Cymru ddarparu'r wybodaeth berthnasol a hanfodol. [Torri ar draws.] Felly—

Iawn. Diolch. [Torri ar draws.] Esgusodwch fi. Ni wnaf i dderbyn pobl yn pwyntio ar draws y Siambr at unrhyw un, o ble bynnag y daw, ac ni wnaf i dderbyn unrhyw gymorth gan bobl am yr hyn sy'n dderbyniol neu beidio. Fi fydd yn gwneud dyfarniad ar yr hyn sy'n dderbyniol. Apeliais yr wythnos diwethaf i ni ymgymryd â gwleidyddiaeth fwy caredig. Mae hynny'n berthnasol i bawb. Ewch ymlaen.

Diolch, Dirprwy Lywydd.

A allwch chi, felly, Prif Weinidog, wneud ymrwymiad heddiw os nad yw'r cod ymarfer yr ydych chi'n ei gyflwyno yn bodloni anghenion pobl ag awtistiaeth, yna bydd eich Llywodraeth yn cyflwyno'r ddeddfwriaeth angenrheidiol?

Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod gan y Llywodraeth hon hanes canmoladwy o weithio gydag Aelodau mewn pleidiau eraill pan geir cynigion y gallwn ni eu cefnogi. Yn wir, roeddwn i'n gyfrifol am ymateb i'r Bil lefelau diogel staff nyrsio yn y Cynulliad diwethaf, Bil meinciau cefn â chefnogaeth eang ar draws y Cynulliad, pryd y gwnaed llawer iawn o waith rhwng y Llywodraeth ac Aelodau mewn gwahanol bleidiau yn y fan yma i gael y darn hwnnw o ddeddfwriaeth ar y llyfr statud yn ddiogel. Roedd y sefyllfa yr wythnos diwethaf yn wahanol. Roedd safbwynt y Llywodraeth yn eglur. Mae cyfres o gamau yr ydym ni'n eu cymryd yr ydym ni'n credu y byddant yn cael effaith lawer mwy sylweddol ar wella gwasanaethau i bobl ag awtistiaeth a'u teuluoedd nag y byddai wedi cael ei sicrhau pe byddai'r Bil wedi symud yn ei flaen. Amlinellodd y Gweinidog y rheini'n ofalus yn ystod y ddadl honno—y ffaith ein bod ni'n mynd i gael cod ymarfer statudol, y bydd y gwasanaeth awtistiaeth integredig ar gael ym mhob rhan o Gymru, bod yn rhaid i ni ganiatáu i Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 a basiwyd gan y Cynulliad hwn gael ei heffaith. Gwnaeth y Gweinidog gyfres o ymrwymiadau i barhau i adrodd i'r pwyllgor ac ar lawr y Cynulliad o ran hynt y ddeddfwriaeth honno, a dywedodd—fe'i clywais yn dweud ar y llawr hwn yn ystod y ddadl honno—pan fydd yr agweddau hynny wedi cael cyfle i ymsefydlu, i aeddfedu, os ar ddiwedd hynny bod pethau y gellir eu gwneud drwy ddeddfwriaeth, nid yw ein meddyliau wedi eu cau i hynny. Os byddwn yn gwneud hynny yn y modd y soniodd yr Aelod amdano gyntaf yn ei gwestiwn cychwynnol, credaf fod gwell siawns y bydd teuluoedd ledled Cymru yn cael y math o wasanaeth y maen nhw ei eisiau, a byddwn yn well ein byd os byddwn yn parhau i geisio gweithio ar yr agenda gyffredin honno, yn hytrach na defnyddio'r fforwm hwn fel ffordd o daflu bai.

Wel, rwy'n falch bod y Prif Weinidog wedi cadarnhau heddiw, yn amlwg, os nad yw'r cod ymarfer yn gweithio ac nad yw'n effeithiol, yna bydd ei Lywodraeth yn cyflwyno deddfwriaeth. Ond mae mater ehangach ar waith yn y fan yma, Prif Weinidog—diwylliant cynyddol o fewn eich rhengoedd i beidio ag ymgysylltu â chynigion a ddaw o'r meinciau gyferbyn. Ni ddarparodd eich Llywodraeth wybodaeth hanfodol i'r pwyllgor, ac nid ydych chi wedi nodi manylion penodol yn ymwneud â'ch cod ymarfer. Mae hyn er gwaethaf y ffaith ei bod yn ddyletswydd ar eich Llywodraeth i fod yn agored ac yn dryloyw ynghylch sut y gwneir penderfyniadau mewn gwirionedd. Yn fy marn i, o ystyried eich methiant i ddarparu'r wybodaeth hon, nid yw'n eglur nac yn dryloyw i mi pam y gwnaethoch chi bleidleisio yn erbyn y darn hwn o ddeddfwriaeth yn y lle cyntaf.

Nawr, yfory, mae fy nghyd-Aelod Darren Millar yn cyflwyno cynigion i gyflwyno Bil hawliau pobl hŷn sydd â chefnogaeth sylweddol gan randdeiliaid a gweithwyr proffesiynol i wneud hawliau pobl hŷn yn ganolog i'n gwasanaethau cyhoeddus. A wnewch chi ddysgu gwersi nawr o'ch triniaeth wael o'r Bil awtistiaeth a phleidleisio o blaid y cynnig yfory a gweithio'n adeiladol gyda ni i graffu ar y ddeddfwriaeth hon mewn modd teg ac agored?

Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod gan Aelodau'r Cynulliad hwn fynediad heb ei ail at Weinidogion sydd yn y Llywodraeth. Mae maint ein sefydliad, nifer y cyfleoedd sydd gan Aelodau i ymgysylltu â Gweinidogion yn y prosesau ffurfiol sydd gennym ni ac yn y cyfarfodydd niferus y mae aelodau'r Llywodraeth yn cytuno eu cynnal gydag Aelodau ar draws y Siambr gyfan hon—rwy'n gwrthod yn llwyr yr awgrym y mae'r Aelod yn ei wneud nad ydym ni'n ymateb, ac ymateb yn gadarnhaol, i syniadau y mae Aelodau eraill o'r Cynulliad hwn yn eu cyflwyno i'w harchwilio. Ond dywedaf hyn, a byddaf yn ei roi ar y cofnod eto: pan fo Aelod—Aelod o feinciau cefn y Cynulliad hwn—yn llwyddo mewn pleidlais ac yn cyflwyno Bil, cyfrifoldeb yr Aelod hwnnw yw darparu'r wybodaeth sy'n angenrheidiol i'r Cynulliad graffu ar y cynigion hynny. Nid cyfrifoldeb y Llywodraeth yw darparu gwybodaeth y mae'r Aelod hwnnw wedi derbyn cyfrifoldeb am ei darparu drwy'r weithred o gyflwyno'r Bil hwnnw. Yn union fel y mae Aelodau o'r Cynulliad hwn yn disgwyl yn gwbl briodol i'r Llywodraeth ddarparu gwybodaeth lawn ochr yn ochr â Biliau yr ydym ni'n eu darparu, a beirniadu'r Llywodraeth o bryd i'w gilydd pan fyddwch chi'n credu nad ydym ni wedi gwneud hynny'n foddhaol, mae'r rheolau yn y fan yma yn eglur: pan fydd Aelod o'r meinciau cefn yn cyflwyno Bil, cyfrifoldeb yr Aelod hwnnw yw cyflwyno'r wybodaeth ategol, mewn ffordd sy'n caniatáu i Aelodau eraill y Cynulliad graffu ar y Bil hwnnw yn llawn—[Torri ar draws.]

A gaf i ddweud unwaith eto—? Rydym ni wedi gofyn am wleidyddiaeth fwy caredig. A gaf i ofyn i chi fyfyrio ar sut y byddwn ni'n cael y wleidyddiaeth fwy caredig honno? Nid drwy weiddi ar ein gilydd. Dyma fydd fy adduned blwyddyn newydd, felly byddwch chi'n dysgu yn gyflym iawn—dyna fy adduned blwyddyn newydd—neu'r cwbl y byddwn ni'n ei wneud yw parhau i ailadrodd yr un peth. Ond rwy'n dechrau blino braidd ar bobl yn gweiddi ar draws y Siambr.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog: beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer buddsoddi cyfalaf yn ein heconomi, pan fo'r tri phrif brosiect a nodwyd yn wreiddiol yn 'Ffyniant i Bawb' yn annhebygol o ddigwydd erbyn hyn? Gwrthodwyd y morlyn llanw yn Abertawe gan Lywodraeth y DU. Mae Wylfa Newydd ar Ynys Môn, fel y clywsom yn gynharach, wedi cael ei ohirio gan y Japaneaid. Mae'r trydydd—ffordd liniaru'r M4—yn ôl y rhan fwyaf o sylwedyddion profiadol, yn debygol o gael ei ganslo gennych chi. Roedd yn eglur o neithiwr nad oes gan Mrs May gynllun wrth gefn. Y cwestiwn cyn belled ag y mae strategaeth economaidd Cymru yn y cwestiwn yw: a oes gennych chi? A oes piblinell sy'n llawn i'r ymylon o brosiectau economaidd eraill a fydd yn cael effaith fawr ar economi Cymru, yno, yn barod i fynd? Neu a oes gwagle wrth wraidd eich cynlluniau buddsoddi erbyn hyn, yn ogystal ag wrth wraidd eich syniadau?

Dirprwy Lywydd, mae gennym ni, wrth gwrs, strategaeth buddsoddi cyfalaf. Fe'i hadnewyddwyd y llynedd, a deuthum ar lawr y Cynulliad, fel y Gweinidog Cyllid, i gyflwyno'r buddsoddiadau ychwanegol yr ydym ni'n eu gwneud yn rhan o raglen buddsoddi yn seilwaith Cymru. Yr un buddsoddiad mwyaf y byddwn ni'n ei wneud fel Llywodraeth yn ystod tymor y Cynulliad hwn yw'r £1.4 biliwn y byddwn ni'n ei fuddsoddi yn ein rhaglen tai, i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yma yng Nghymru. Y tu hwnt i hynny, mae gennym ni metro de Cymru, rhaglen buddsoddi cyfalaf mawr yma yn y de-ddwyrain; mae gennym ni raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, sy'n cyfrannu mwy o arian nag erioed o'r blaen i ysgolion a cholegau, i wneud yn siŵr eu bod yn addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain; mae gennym ni'r un buddsoddiad mwyaf erioed mewn prosiect iechyd unigol yn ysbyty athrofaol Grange; ac mae gennym ni biblinell ar gyfer ymhell y tu hwnt i hynny.

Rwyf i wedi cyflwyno gerbron y Pwyllgor Cyllid droeon y strategaeth a ddilynais o ran buddsoddiad cyfalaf, gan ddefnyddio bob amser y math rhataf o gyfalaf sydd ar gael i bwrs y wlad yma yng Nghymru yn gyntaf, ond yn mynd y tu hwnt i hynny mewn cyfres o ffyrdd, trwy fuddsoddiadau arloesol mewn cyfalaf, gan gynnwys y model buddsoddi cydfuddiannol. Trueni nad oes mwy o gyfalaf ar gael i'r Llywodraeth Cymru hon, oherwydd mae gennym ni uchelgeisiau y byddai caniatâd i ni eu cyflwyno pa byddai Llywodraeth y DU yn fodlon buddsoddi yng Nghymru, yn hytrach na syrthio'n ôl ar raglenni y mae wedi eu cyhoeddi ac yna siomi Cymru.

Chlywais i ddim cydnabyddiaeth yn y fan yna yn ymateb y Prif Weinidog i lawer o'r gwaith dadansoddi a welsom gan y cyfryngau mewn ymateb i'r cyhoeddiad diweddaraf, bod gan Gymru enw, onid oes, fel y wlad lle mae prosiectau mawr yn mynd i farw? Mae'n ymddangos bod anallu i fwrw ymlaen â phrosiectau gweddnewidiol mawr. Clywsom iaith gweddnewid unwaith eto gan Weinidog yr economi, ond lle mae gweithrediad hynny? Cawsom ffiasgo Cylchffordd Cymru, ond dim ond un enghraifft yw honno dros lawer iawn o flynyddoedd.

Onid rhan o'r broblem, o ran y tri phrosiect penodol y cyfeiriais atynt, yn rhannol neu'n llwyr, yw ein bod ni'n aml yn dibynnu ar benderfyniadau a wneir gan eraill? Os hoffech chi, rydym ni'n rhoi ein hwyau ym masged rhywun arall. Ac felly, mae ein strategaeth economaidd yn cael ei hysgogi'n gyson gan rymoedd o'r tu allan i Gymru. Nawr, gwn mai eich safbwynt chi eich hun yw mai'r ateb i broblemau Cymru yn y pen draw yw ethol gwahanol lywodraeth yn San Steffan, ond dyna oedd diben datganoli i fod. Felly, pryd ydym ni'n mynd i weld, Prif Weinidog, strategaeth economaidd ymreolus, uchelgeisiol, gynhenid nad yw'n ddibynnol ar yr hyn y mae pobl eraill yn ei benderfynu ar ein cyfer, ond yn seiliedig yn hytrach ar yr hyn yr ydym ni'n benderfynol o'i wneud drosom ein hunain?

Wel, Dirprwy Lywydd, mae gen i olwg llawer mwy gobeithiol o Gymru bob amser nag y bydd yr Aelod byth yn ei gynnig i ni ar lawr y Cynulliad, ac nid wyf i'n meddwl am funud ei bod hi o gymorth i Gymru i ailadrodd y math o chwedlau y mae'r wasg adain dde yn Llundain yn eu lledaenu, am Gymru fel rhywle lle mae prosiectau yn mynd i farw. Mae'n hurt. Mae'n hurt ym mhob rhan o Gymru, lle bydd pobl yn gweld y buddsoddiadau yr ydym ni'n eu gwneud mewn cyfleusterau cyhoeddus, mewn seilwaith trafnidiaeth, mewn masnachfraint rheilffyrdd gwerth £5 biliwn, mewn canolfan gonfensiwn newydd a fydd yn dod â gweithgarwch i Gymru o rannau eraill o'r Deyrnas Unedig.

Mae ei safbwynt yn ymddangos yn rhyfedd i mi bob amser. Mewn byd byd-eang, mae ef eisiau dadlau dros Gymru ymreolaethol. Penderfyniadau cyfalaf a llifoedd cyfalaf yn terfynu, rywsut, ar ein ffin, ond pe byddem ni'n gyfrifol am y pethau hyn, byddem ni'n gallu gwneud gwahanol benderfyniadau gan lywodraethau Japaneaidd ac eraill sy'n gwneud y penderfyniadau hyn mewn rhannau eraill o'r byd. Rwy'n arddel gwahanol farn iddo ef; rwy'n credu ein bod ni'n gwneud yn llawer gwell yng Nghymru nag y mae ef byth yn barod i'w gydnabod, ac nid wyf i'n credu am eiliad y byddai ei uchelgeisiau i wahanu Cymru oddi wrth weddill y Deyrnas Unedig a'n gwneud ni, gan ddefnyddio ei dermau ef, yn 'ymreolaethol' yn ein helpu mewn unrhyw ffordd i greu'r math o ddyfodol i'n gwlad yr hoffem ni ei weld.

Wel, yn ysbryd gwleidyddiaeth fwy caredig, efallai y gallaf i helpu'r Prif Weinidog. Yn ddiweddarach y prynhawn yma, bydd gennym ni gyfres o ddatganiadau ar gynllunio i liniaru effaith Brexit heb gytundeb. Mae un maes sy'n rhyfedd o absennol, sef yr economi. Nawr, mae'r Canghellor yn San Steffan wedi cadarnhau y byddai ysgogiad cyllidol brys mewn achos o Brexit heb gytundeb, tebyg i'r un a ddefnyddiwyd gan Gordon Brown ar adeg yr argyfwng ariannol. Nawr, does bosib nad oes angen cynllun tebyg ar Lywodraeth Cymru, ac yn sgil y newyddion ynghylch Ford a Wylfa, rydym ni ei angen ar frys. Felly, pam na wnawn ni ofyn i Gomisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru sydd newydd gael ei sefydlu nodi prosiectau mawr ledled Cymru yn rhan o raglen buddsoddiad cyfalaf gwerth sawl biliwn? Gallech chi ariannu hynny trwy eich bond Llywodraeth Cymru newydd eich hun—mewn achos trychinebus o ddim cytundeb, bond Brexit y gallai dinasyddion Cymru ei brynu i chwarae eu rhan yn y gwaith o helpu i ailadeiladu economi Cymru. Dyma'r union fath o ymateb creadigol a chydweithredol a arweiniodd, yn ystod yr argyfwng economaidd diwethaf, at syniadau fel ProAct a ReAct a chyfres o uwchgynadleddau economaidd brys yn ysbryd tîm Cymru.

Ond wyddoch chi, Prif Weinidog, mae angen capten ar dîm Cymru, ac mae angen cynllun arno. Rwyf i wedi clywed Gweinidog yr economi yn cyflwyno rhestr hirfaith o bosibiliadau ar gyfer Cymru, ac yn eu plith oedd Cymru'n dod yn gartref i dechnoleg heb yrrwr. Ar hyn o bryd, mae gennym ni Lywodraeth heb yrrwr, ac o ganlyniad i hynny, mae gennym ni economi heb yrrwr hefyd.

Wel, cyn belled ag y mae datganiadau bachog yn y cwestiwn, ni aeth yn bell iawn, Dirprwy Lywydd, naddo?

Wrth gwrs bod gennym ni gynllun, ac wrth gwrs bod gennym ni biblinell o brosiectau. Fe'u cyflwynwyd gerbron y Cynulliad gennym y llynedd, rydym ni'n ei adnewyddu drwy'r amser, ac rydym ni'n sicr yn ei ystyried yng nghyd-destun penderfyniadau a wneir yn Wylfa ac yng nghyd-destun Brexit. Ond, Dirprwy Lywydd, mae Cymru angen capten, ond mae Cymru angen capten sydd o leiaf yn deall y rheolau, oherwydd rwyf i wedi clywed yr Aelod yn cynnig ei syniad bond i ni lawer gwaith ar lawr y Cynulliad hwn, ac fel y gŵyr yn iawn, nid yw bondiau Cymru yn ychwanegu yr un bunt at ein gallu i fuddsoddi mewn prosiectau cyfalaf. Mae'n gwybod yn iawn mai'r rheolau yw y byddai hynny'n cyfrif yn erbyn ein holl fuddsoddiadau cyfalaf eraill a'r cwbl y byddai'n ei wneud fyddai cymryd lle arian arall, rhatach yr ydym ni eisoes yn ei fwynhau. Nid yw'n syniad sy'n ymarferol am eiliad.

Nawr, mae rhai pethau y mae'r Aelod wedi eu dweud y prynhawn yma nad wyf i'n anghytuno â nhw. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i ni gynllunio ymlaen llaw. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod gennym ni biblinell, y mae'n cyfeirio ati, ond nid yw'n helpu neb i dynnu allan o'r awyr, a'i gyflwyno fel pe byddai'n ateb i'n problem, syniad nad yw'n gwneud unrhyw gyfraniad o gwbl.

Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, cyfeiriodd Adam Price yn gryno at fater Brexit yn ei gwestiynau. Fel y mae'r ddau ohonom ni'n ei wybod, mae 66 diwrnod ar ôl cyn y disgwylir i'r DU ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Mae Theresa May wedi diystyru gohirio'r dyddiad ymadael. Mae hi hefyd wedi diystyru ail refferendwm, felly y sefyllfa fel y mae hi yw ein bod ni'n gadael yr UE ar 29 Mawrth. O ystyried hynny Prif Weinidog, a fyddai'n syniad da pe byddai Llywodraeth Cymru yn derbyn y canlyniad hwn erbyn hyn a chanolbwyntio ar baratoi ar gyfer y Brexit heb gytundeb yn hytrach na cheisio atal Brexit rhag digwydd?

Wel, Dirprwy Lywydd, bydd gweddill y prynhawn yn helpu i roi ateb i gwestiwn yr Aelod. Wrth gwrs, nid yw Llywodraeth Cymru yn derbyn, ac ni fydd yn derbyn, ein bod ni ar lwybr anochel i'r drychineb y byddai Brexit heb gytundeb i Gymru. Fel Llywodraeth gyfrifol, rydym ni'n gwneud y pethau y mae'r aelodau o gwmpas y Siambr hon wedi gofyn i ni ei wneud, sef paratoi ar gyfer y gwaethaf, a byddwch yn clywed y prynhawn yma y llawer o bethau yr ydym ni'n eu gwneud fel Llywodraeth. Ond nid ydym ni'n derbyn ein bod ni i gyd rywsut wedi ein clymu i drên y mae'r Prif Weinidog wedi ei gychwyn ac nad oes unrhyw ddewis arall i ni ond rhuthro dros yr ymyl gyda hi? Wel, wrth gwrs nad ydym ni.

Gwn fod llawer o ddatganiadau y prynhawn yma, ac rwy'n falch mewn gwirionedd bod datganiadau yn cael eu gwneud mewn ffordd, oherwydd mae elfen yn yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddweud, o'r safbwynt eich bod chi'n gwneud paratoadau ar gyfer Brexit, yr ydym ni'n ei groesawu'n fawr iawn ar yr ochr hon i'r Siambr. Ond, ar yr un pryd, rydych chi'n dal i lynu at y syniad hwn yr ydych chi newydd ei fynegi unwaith eto, y gallwch chi helpu rywsut i orfodi ail refferendwm ac atal Brexit rhag digwydd. Nawr, pam fyddech chi eisiau gwneud hynny pan fo gennych chi fandad democrataidd eglur gan y rhan fwyaf o bleidleiswyr Cymru, a bleidleisiodd i adael yr UE? Yn gryno, pam ydych chi mor benderfynol o fynd yn groes i'r hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto? A pham ydych chi wedi cael gwared ar fusnes diwrnod cyfan yma heddiw, er mwyn ymroi i raddau helaeth i ddiwrnod o brosiect ofn?

Wel, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod cyfraniad yr Aelod wedi dechrau trwy groesawu'r datganiadau sydd gerbron y Cynulliad y prynhawn yma a'r ffaith ein bod ni'n paratoi ar gyfer sefyllfa derfynol yr ydym ni'n sicr ddim eisiau ei gweld, ac yna wedi disgrifio'r un peth mewn termau codi bwganod. Dirprwy Lywydd, gadewch i mi fod yn eglur: o ddiwrnod y refferendwm, dywedodd y Prif Weinidog blaenorol—a chefais innau'r cyfle i'w ategu yn aml—bod Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio nid ar ffaith Brexit, ond ar ffurf Brexit. Roedd ffaith Brexit wedi cael ei rhoi gerbron y bobl mewn refferendwm, ond ceir llawer o wahanol bosibiliadau o ran y ffordd yr ydych chi'n gadael yr Undeb Ewropeaidd ac mae ar sbectrwm eang iawn. Rydym ni'n parhau i gredu ei bod hi'n bosibl y gallai Tŷ'r Cyffredin ddod o hyd i dir cyffredin a fyddai'n cefnogi math o Brexit a fydd yn cyd-fynd â'r un a nodwyd gennym ni ynghyd â Phlaid Cymru yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Rydym ni hefyd wedi dweud os bydd Tŷ'r Cyffredin yn methu â gwneud penderfyniad ac na all sicrhau ffordd drefnus o adael yr Undeb Ewropeaidd, yna mae'n rhaid mai trosglwyddo'r penderfyniad yn ôl i'r bobl iddyn nhw gael y gair olaf fyddai'r ffordd y byddai hynny'n cael ei ddatrys.

Wel, rwyf i wir yn cwestiynu pa un a yw ewyllys y bobl sy'n eistedd yn Nhŷ'r Cyffredin yn drech na phobl y Deyrnas Unedig, sydd eisoes wedi mynegi eu barn ar y mater hwn. Ac fel y gwnaethpwyd yn eglur gan David Cameron pan roddodd y refferendwm hwn i ni yn y lle cyntaf, roedd i fod yn bleidlais a oedd yn mynd i rwymo Tŷ'r Cyffredin. Amhosibl yn gyfansoddiadol efallai, ond dylech chi o leiaf ymgysylltu â'r hyn y mae mwyafrif pobl y DU, ac yn wir, pobl Cymru, wedi pleidleisio drosto. Felly, gofynnaf i chi eto: rwyf i yn hoffi elfen o'r datganiadau hyn—mae'n rhaid i ni wneud cynlluniau wrth gefn ar gyfer gadael, ac rwy'n falch eich bod chi'n gwneud hynny—ond a gaf i ofyn i chi os gwelwch yn dda, wrth symud ymlaen, os ydym ni'n mynd i gael 12 wythnos o hyn, a allwch chi ganolbwyntio ar y cynlluniau wrth gefn eu hunain ac nid ar geisio atal Brexit, a cheisio atal yr hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto?

Wel, fel yr wyf i wedi ei ddweud, Llywydd, nid wyf i'n meddwl am eiliad mai bwriad gweithredoedd y Llywodraeth Cymru hon oedd atal canlyniad y refferendwm; bu'r holl drafodaethau ynghylch sut yr ydym ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, a'r ffordd y byddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, yr amodau y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn unol â nhw. Efallai fod gennym ni wahanol safbwyntiau o gwmpas y Siambr hon ynghylch y ffordd orau y gellir gwneud i Brexit ddigwydd, ond dyna yr ydym ni wedi bod yn ei drafod yr holl amser. Nawr, ceir llawer o bobl sydd, wrth i realiti'r hyn y bydd hynny'n ei olygu yn eu taro, yn dod i weld synnwyr yr hyn a ddywedodd y Llywodraeth hon wrth bobl yng Nghymru yn y cyfnod cyn y refferendwm—bod dyfodol Cymru yn cael ei sicrhau orau trwy aelodaeth barhaus o'r Undeb Ewropeaidd. Ac os bydd yn amhosibl i Dŷ'r Cyffredin gytuno ar ffordd drefnus y gall Brexit ddigwydd, nid wyf i'n gweld sut mewn unrhyw ffordd nad yw'n weithred ddemocrataidd mynd yn ôl at bobl y Deyrnas Unedig a chael eu barn ar y ffordd orau o ddatrys hynny.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn. Yn y flwyddyn ddiweddaraf y mae ffigurau ar gael ar ei chyfer, cynyddodd troseddau a gofnodwyd, ond parhaodd troseddau hunan-adroddedig i ostwng. Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am ddata ar gyfraddau troseddu, ac rydym ni'n parhau i weithio gyda Gweinidogion y DU i sicrhau bod dealltwriaeth briodol o fuddiannau Cymru yn y maes hwn.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Fel y dywedodd Leanne Wood yn gynharach, mae'r adroddiad diweddar ar niferoedd sy'n cael eu dedfrydu yng Nghymru yn arbennig o syfrdanol, o gofio bod y gyfradd droseddu yma yn is nag yn Lloegr. Mae Cymdeithas Genedlaethol y Swyddogion Prawf yng Nghymru wedi amlygu bod dedfrydu priodol ac adsefydlu effeithiol yn hanfodol i ddatrys y broblem. Fe wnaeth diwygiadau gweddnewid adsefydlu trychinebus Llywodraeth y DU, ddifa'r gwasanaeth prawf, methu'r cyhoedd ac amddifadu troseddwyr o gyfleoedd adsefydlu. A wnaiff y Prif Weinidog herio Llywodraeth y DU ar hyn, galw am wasanaeth prawf sector cyhoeddus cwbl unedig, gydag adnoddau priodol, a pha drafodaethau pellach y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda'r gwasanaeth prawf ynghylch y strategaeth lleihau aildroseddu a'r camau y gellir eu cymryd i gefnogi adsefydlu?

Diolch i Jayne Bryant am y cwestiwn. Rwy'n cytuno'n llwyr â hi bod yn rhaid i ni adennill y tir yr oedd y gwasanaeth prawf yn ei feddiannu yn draddodiadol, ac yn ei feddiannu mewn modd mor llwyddiannus. Rydym ni'n gwybod y rhoddwyd y diwygiadau gweddnewid adsefydlu i ni gan yr arwyddlun adnabyddus yna o weinyddu llwyddiannus, Chris Grayling—'failing Grayling' fel y'i hadnabyddir ar draws Dŷ'r Cyffredin—ac mae hwn yn faes arall eto pan fo ei law farw yn trosglwyddo anawsterau i'r rhai sy'n dod ar ei ôl. Nawr, mae gennym ni'r presgripsiwn cywir, rydym ni'n gwybod beth yr ydym ni eisiau ei wneud, sef yr hyn a nodwyd gan yr Aelod—gwasanaeth prawf wedi'i ailuno, gydag adnoddau priodol, a redir yn gyhoeddus, lle mae gwasanaeth cyhoeddus ac nid elw preifat yn ganolog i'r hyn y mae'r gwasanaeth hwnnw yn ei wneud. Rydym ni'n parhau i gael trafodaethau â buddiannau yng Nghymru. Y gwir ateb yw rhoi'r gwasanaeth prawf yng Nghymru o dan reolaeth y Cynulliad Cenedlaethol hwn, lle gallem ni wneud yn siŵr ei fod yn gwneud y gwaith y mae'n ei wneud yn y llysoedd ac yn cyflawni yn y gymuned hefyd.

Prif Weinidog, mae adroddiad Dr Robert Jones i Ganolfan Llywodraethiant Cymru yn dweud bod mwy o bobl yn cael eu carcharu yng Nghymru er bod gan Gymru gyfradd droseddu is na Lloegr. Ac rydym ni i gyd yn deall mai ni yw'r wlad waethaf yn Ewrop am roi troseddwyr yn y carchar, yma. Mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn ystyried gwahardd dedfrydau carchar o lai na chwe mis yng Nghymru a Lloegr, oni bai bod y ddedfryd am drosedd dreisgar neu drosedd rywiol. Prin yw'r cyfle y mae dedfrydau tymor byr yn ei gynnig i adsefydlu troseddwyr ac maen nhw'n arwain at gyfraddau uchel o aildroseddu. Prif Weinidog, pa drafodaethau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ar ddewisiadau eraill posibl yn hytrach na dedfrydau o garchar tymor byr yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Dirprwy Lywydd, a gaf i gytuno â'r hyn y mae Mohammad Asghar wedi ei ddweud, bod dedfrydau byr o garchar yn aml yn gwneud llawer iawn mwy o niwed nag y maen nhw o ddaioni, eu bod nhw'n amharu ar fywydau'r unigolion dan sylw ac yn ei gwneud yn fwy tebygol y bydd eu bywydau yn arwain at aildroseddu ar ôl cael eu rhyddhau na phe na byddai'r ddedfryd honno wedi digwydd? A byddwn yn sicr yn cael trafodaethau gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ar y cynnig a wnaed—nid wyf i'n credu y gallwch chi fynd lawer ymhellach na hynny—ychydig ddiwrnodau yn ôl.

Rwyf i yn dweud, Dirprwy Lywydd, fod maes cyfiawnder troseddol yn frith o ganlyniadau anfwriadol, ac nid yw y tu hwnt i bosibilrwydd y byddai rhai dedfrydwyr yn ymateb i beidio â gallu traddodi dedfryd o chwe mis drwy, yn hytrach, orfodi dedfryd o naw mis, ac os na fydd hyn yn cael ei wneud yn iawn y gallech chi weld dedfrydau hwy a mwy o bobl yn cael eu llusgo drwy lymdra'r system nag a fwriadwyd, ac rwy'n sylweddoli mai bwriad awgrym y Weinyddiaeth Gyfiawnder yw y byddai llai o bobl yn mynd i'r ddalfa yn y pen draw. Felly, bydd angen ei ystyried yn ofalus. Bydd angen amddiffynfeydd i wneud yn siŵr nad oes canlyniadau anfwriadol, canlyniadau croes, yn dilyn, ond mae'r gosodiad sylfaenol yn un yr ydym ni'n cytuno ag ef ac edrychwn ymlaen at weithio gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ar y manylion.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae terfynau cyflymder newidiol, gwelliannau i gyffyrdd a buddsoddiad o £14 miliwn yn nhwneli Brynglas ymhlith y camau a gymerwyd eisoes i helpu i leddfu tagfeydd traffig o amgylch Casnewydd.

Ni wnaeth y Prif Weinidog sôn am un ymrwymiad mawr o faniffesto'r Blaid Lafur, a dyfynnaf:

Byddwn yn darparu ffordd liniaru ar gyfer yr M4.

Pan ofynnais i'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf i wneud datganiad ar ba un a yw polisi Llywodraeth Cymru ar ffordd liniaru'r M4 wedi newid ers iddo ddod i rym, ni wnaeth unrhyw gyfeiriad at y ffordd liniaru yn ei ymateb, gan ddim ond ddweud,

Ni fu unrhyw newid ers bwriad Llywodraeth Cymru i wneud gwelliannau sylweddol ar yr M4 o amgylch Casnewydd.

Eich ymrwymiad oedd darparu ffordd liniaru ar gyfer yr M4, nid dim ond rhai gwelliannau amwys o amgylch Casnewydd. Pam ydych chi wedi newid eich meddwl?

Wel, Dirprwy Lywydd, mae cynnig y ffordd liniaru wedi bod yn destun ymchwiliad cyhoeddus lleol annibynnol, y mwyaf cynhwysfawr o'i fath ar gyfer unrhyw gynllun ffordd yng Nghymru. Sicrhawyd cyngor cyfreithiol uwch o'r tu allan i Lywodraeth Cymru i sicrhau bod cyngor sy'n mynd i Weinidogion wedi ei brofi'n drylwyr a'i fod yn ymdrin â holl wahanol ddimensiynau y cynllun cymhleth hwn. Pan fydd y cyngor hwnnw ar gael, byddaf yn ei ystyried yn ofalus ac yn ddiduedd.

[Anghlywadwy.]—cytuno y bydd yn cymryd nifer o flynyddoedd iddo gael ei gwblhau. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried atebion, fel cyfeirio traffig o'r gogledd a chanolbarth Lloegr sy'n teithio tua'r gorllewin i ddefnyddio ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd, gwneud lôn allanol yr M4 rhwng cyffordd 24 a chyffordd 28 ar gyfer traffig trwodd yn unig, neu gau cyffyrdd traffordd o amgylch Casnewydd?

Wel, diolch i Mike Hedges am yr awgrymiadau yna, ac mae e'n hollol iawn bod y problemau sy'n wynebu trigolion Casnewydd yn broblemau sy'n digwydd ar hyn o bryd, a phe byddai ffordd liniaru, yna byddai'n nifer o flynyddoedd cyn y byddai'r ateb hwnnw ar gael iddyn nhw. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid i ni droi ein meddyliau yn weithredol at y camau gweithredu hynny sydd ar gael ar unwaith i ni. Bydd y gwelliannau i ffordd Blaenau'r Cymoedd—enghraifft arall o fuddsoddiad cyfalaf mawr yn cael ei gyflawni'n llwyddiannus yma yng Nghymru—yn caniatáu i draffig sy'n dymuno mynd i'r de-orllewin ddefnyddio'r llwybr hwnnw o ganolbarth Lloegr, yn hytrach na gorfod dod i lawr yr M4, a cheir cyfres o syniadau eraill, gan gynnwys y rhai a nodwyd gan Mike Hedges. Rwy'n eglur iawn y byddwn ni, fel Llywodraeth, yn gwneud ymdrech weithredol i weithredu'r pethau hynny sydd ar gael i ni ar unwaith er mwyn mynd i'r afael â'r problemau tagfeydd traffig sy'n digwydd ar hyn o bryd.

Ymhlith y camau yr ydym ni'n eu cymryd fydd y darpariaethau hynny i hyrwyddo ymgysylltu amrywiol a safonau uchel o ymddygiad yn y Bil llywodraeth leol ac etholiadau, y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gyflwyno i lawr y Cynulliad eleni.

Bydd llawer o Aelodau yn ymwybodol o Fforwm Polisi Cymru, sy'n cynnal cynadleddau undydd yng Nghaerdydd a ledled Cymru ar faterion o ddiddordeb yn y maes cyhoeddus. Maen nhw'n codi tâl o £230 y person a TAW ar gynrychiolwyr o'r sector cyhoeddus sy'n mynychu digwyddiadau undydd. Fe'u harweinir, yn rhad ac am ddim, gan randdeiliaid allweddol, y bydd llawer ohonom yn gyfarwydd â nhw, ac fe'u cadeirir hefyd gan Aelodau yn y Siambr hon, gan gynnwys fi fy hun, yn y gorffennol. Nid yw Fforwm Polisi Cymru wedi ei leoli yng Nghymru ac mae'n rhan o gwmni sy'n masnachu fel Westminster Forum Projects Ltd, sydd â'i bencadlys yn Bracknell. Rwyf i wedi ymchwilio i'w cyfrifon cyhoeddedig a derbyniodd eu dau gyfarwyddwr, C.J. Whitehouse a P.S. Van Gelder, yn eu trefn, ddifidendau gan y cwmni o £250,000 yn 2017, £550,000 yn 2016, £350,000 yn 2017 a £642,335 yn 2016 yn eu trefn.

Felly, er fy mod i'n deall atyniad y digwyddiadau hyn, wedi bod ynddyn nhw, byddwn yn cwestiynu'n gryf eu gwerth am arian. Nid yw Westminster Forum Projects Ltd yn gwneud unrhyw gyfraniad gwreiddiol, gan ddibynnu'n llwyr ar y gwirfoddolwyr hynny, a cheir ffyrdd mwy cost-effeithiol o wella'r maes cyhoeddus yng Nghymru. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â'r farn hon, ac a yw ef neu a oes unrhyw un o Weinidogion Llywodraeth Cymru yn bwriadu mynd i unrhyw un o'r digwyddiadau Fforwm Polisi Cymru a gynhelir yn ystod y tymor Cynulliad hwn?

Dirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna? Mae'n bwysig i mi ddechrau drwy ddweud fy mod i'n croesawu pob math o ddadl a thrafodaeth ar faterion polisi cyhoeddus yma yng Nghymru, ac nid oes gen i unrhyw wrthwynebiad mewn egwyddor i sefydliadau masnachol sydd eisiau bod yn rhan o'r dirwedd honno. Fodd bynnag, y cwestiwn y mae'r Aelod yn ei godi rwy'n credu yw pa un a ddylai cyfranogiad gan Weinidogion Cymru, neu, yn wir, Aelodau eraill o'r Cynulliad, fod yn rhan o fodel busnes preifat menter breifat sy'n gwneud elw. Nawr, ceir aelodau o gwmpas y Siambr mewn gwahanol bleidiau sy'n noddwyr, rwy'n credu, o'r sefydliad, a bydd llawer o Aelodau yn y fan yma wedi cymryd rhan yn ei ddigwyddiadau. Yn bersonol, o adeg gynnar yn fy nghyfnod fel Gweinidog iechyd, a byth ers hynny, penderfynais mai fy safbwynt diofyn fyddai peidio â derbyn gwahoddiadau i siarad mewn digwyddiadau o'r fath, gan ffafrio defnyddio fy amser i gyfrannu mewn digwyddiadau lle nad oedd angen i ddinasyddion Cymru dalu i glywed yr hyn sydd gennyf i'w ddweud.

Rwy'n credu bod yr Aelod wedi cydnabod yn ei gwestiynau atodol y gallai fod rhai achlysuron pan allai pwysigrwydd pwnc, neu'r cyfle i annerch cynulleidfa benodol, arwain pobl eraill i wahanol gasgliad. Yn y pen draw, rwy'n credu bod yn rhaid penderfynu ar wahoddiadau o'r fath ar sail achosion unigol. Fy safbwynt sylfaenol i yw nad wyf i'n derbyn gwahoddiadau o'r fath oni bai fod rheswm cymhellol i wneud hynny a, hyd yn hyn, nid oes amgylchiadau cymhellol o'r fath wedi codi.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn. Rydym ni'n parhau i weithio gyda Chyngor Sir Fynwy ar asesiad o ddewisiadau i wella llif y traffig ar hyd yr A48 a'r A466 drwy Gas-gwent. Gan fod hwn yn llwybr trawsffiniol allweddol, mae nifer o randdeiliaid yn rhan o'r trafodaethau hyn, gan gynnwys Cyngor Sir Swydd Gaerloyw.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwyf i wedi gofyn y cwestiwn hwn sawl gwaith i'ch rhagflaenydd ac, yn wir, i'r Gweinidog Economi a Thrafnidiaeth. Roedd diddymu tollau pontydd Hafren yn benderfyniad i'w groesawu'n fawr yn y de-ddwyrain ac, yn wir, coridor ehangach yr M4 yn y de, gan wella cysylltedd â de-orllewin Lloegr, ond ceir tystiolaeth ei fod yn effeithio ar lefelau traffig yng Nghas-gwent a'r cyffiniau, fel y rhagwelwyd. Byddwch yn ymwybodol bod llygredd aer yng Nghas-gwent eisoes yn uwch na therfynau Sefydliad Iechyd y Byd oherwydd tagfeydd cronig. Felly, a gaf i ofyn i chi—rwy'n croesawu'r hyn yr ydych chi wedi ei ddweud hyd yma ynghylch cydweithredu a thrafodaethau parhaus gyda Llywodraeth y DU—a allech chi sicrhau bod y trafodaethau hynny yn parhau a'n bod ni, mewn gwirionedd, yn datblygu cynllun gwirioneddol i wneud yn siŵr ein bod ni'n gweld y ffordd osgoi honno y mae wir ei hangen yn cael ei hadeiladu i'r de o Gas-gwent yn y dyfodol agos, fel y gall pobl Cas-gwent fwynhau'r math o safon byw y maen nhw'n ei haeddu ac, yn wir, nad yw cymudwyr a theithwyr cyffredinol yng Nghas-gwent yn dioddef y math o oediadau, tagfeydd a llygredd y maen nhw wedi eu dioddef hyd yma?

Dirprwy Lywydd, hoffwn ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol hwnnw a chydnabod y ffordd ddiwyd y mae'n sicrhau bod Gweinidogion a'r Cynulliad yn cael eu diweddaru ynghylch y cynigion hyn. Fe gyfarfu fy nghyd-Aelod, Ken Skates, ag arweinydd a phrif weithredwr Cyngor Sir Fynwy ddoe ac roedd hyn ymysg y materion a drafodwyd yno. Bydd asesiad dewisiadau cam 1 yn cynnwys camau gweithredu i leihau lefelau traffig. Bydd yn archwilio'r achos o blaid ffordd osgoi. Bydd yn ystyried gwelliannau i ffyrdd presennol a bydd yn ystyried mesurau a all wella ansawdd yr aer. Rydym ni'n cydnabod mai dim ond mewn ymgynghoriad â sefydliadau trawsffiniol, megis Cyngor Swydd Gaerloyw a Chyngor Dosbarth Fforest y Ddena, yn ogystal â buddiannau Cymru, y gellir cyflawni'r atebion hynny a byddwn yn parhau i wneud yn siŵr bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo.

Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog.

Eitem 2 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiad a'r cyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.

Bydd yr Aelodau wedi gweld o'r agenda ddiwygiedig a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf bod y Llywodraeth wedi disodli'r rhan fwyaf o'i rhaglen fusnes heddiw gyda chyfres o ddatganiadau sy'n amlinellu sut yr ydym ni'n cynllunio ar gyfer y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, a beth fydd effaith hynny. Caiff y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf ei gynnwys yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymysg y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

A gaf i ofyn i'r Trefnydd am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth heddiw, y cyntaf mewn cysylltiad â chynlluniau Trafnidiaeth Cymru i'w gwneud hi'n haws cyrraedd Lerpwl o linell rheilffordd y gogledd? Roedd Trenau Arriva Cymru yn cynllunio i gyflwyno gwasanaethau uniongyrchol i Lerpwl o ogledd Cymru ar hyd Tro Halton ym mis Rhagfyr y llynedd, sydd, wrth gwrs, wedi ei wella er mwyn ymdopi â hyn, ond eto nid oes unrhyw newyddion o gwbl gan Drafnidiaeth Cymru ynghylch pryd y bydd y gwasanaethau hynny yn cael eu hailsefydlu. Yn ôl yn y 1960au yr oedden nhw’n rhedeg y tro diwethaf ac, wrth gwrs, mae'r rhain yn eithriadol o bwysig i economi'r gogledd. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi datganiad ynglŷn â hynny, ac efallai hefyd y gallai’r datganiad hwnnw gyfeirio at unrhyw ostyngiadau a allai fod ar gael. Yr adeg hon o'r flwyddyn, mae llawer o'm hetholwyr ac eraill yng Nghymru yn hoffi manteisio ar ostyngiadau Clwb 55—tocynnau dychwelyd rhad i unrhyw le yng Nghymru am £27. Dyna sydd wedi ei gynnig yn draddodiadol yn ystod yr adeg hon o'r flwyddyn gan Drenau Arriva Cymru. A oes cynnig tebyg am ostyngiadau tebyg gan Drafnidiaeth Cymru? Byddai'n dda clywed gan y Llywodraeth ynglŷn â hynny.

Ac yn ail, a gaf i alw am ddatganiad mewn cysylltiad â thrwyddedau torri coed? Efallai i Aelodau sylwi mai ddoe oedd Diwrnod Gwerthfawrogi’r Wiwer Goch ledled y byd, ac rwyf yn hyrwyddwr rhywogaeth y wiwer goch yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Byddwch yn gwybod bod y wiwer goch yn rhywogaeth sydd bron o dan fygythiad yma yn y DU, ac un o'r pethau sy'n cyfrannu at eu lleihad yw nifer amhriodol y trwyddedau torri coed sy’n cael eu caniatáu. Yn ôl Deddf Coedwigaeth 1967, ni ellir gwrthod trwyddedau torri coed ar gyfer, ac rwy'n dyfynnu, 'y diben o warchod neu gyfoethogi' fflora neu ffawna. Nawr, mae hynny’n amlwg yn peri pryder i lawer o bobl sy'n gwerthfawrogi gwiwerod coch ac unrhyw fywyd gwyllt arall mewn ardaloedd coediog a choedwigaeth, ac rwy'n credu ei bod hi’n bryd inni unioni hynny yma yng Nghymru. Mae'r cyfle gennym ni, mae’r pwerau gennym ni, rydym ni’n gallu gwneud hynny. Felly, fe hoffwn i weld datganiad yn cael ei gyflwyno. Fe wn i fod datganiad rheoli coetiroedd wedi ei ohirio o heddiw ymlaen, ond rwyf yn credu ei bod hi’n bwysig inni glywed am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â’r pryder hwn sydd gan y rhai sy’n frwdfrydig dros fywyd gwyllt ynglŷn â thrwyddedau torri coed yn benodol.

Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater hynny. O ran cynlluniau Trafnidiaeth Cymru i wella gwasanaethau trawsffiniol i Lerpwl, gallaf gadarnhau y dylai'r gwelliannau hynny fod ar waith erbyn mis Mai. Rwy'n deall y bu oedi oherwydd newidiadau amserlennu. O ran y gostyngiadau, rwy'n gwybod y bydd rhai gwasanaethau trawsffiniol a fydd yn cynnig tocynnau teithio rhatach. Fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch chi gyda mwy o fanylion ynglŷn â hynny.

O ran trwyddedau torri coed ac effaith hynny ar nifer y gwiwerod coch, bydd y Gweinidog yn cyflwyno datganiad ar goedwigaeth. Fel yr ydych chi'n dweud, mae wedi ei ohirio o heddiw, ond byddwn yn ei gyflwyno cyn gynted â phosib.

Trefnydd, mis diwethaf, datgelwyd bod tair ardal yn Llundain wedi derbyn mwy o arian Loteri Genedlaethol nac unrhyw ran arall o’r Deyrnas Unedig dros yr 20 mlynedd diwethaf. Mae ardaloedd San Steffan, Holborn a St Pancras, a De Islington a Finsbury wedi derbyn mwy nag £1.8 biliwn dros y cyfnod hwnnw, ar gyfradd o £4,640 y pen. Mae hyn yn fwy na 10 gwaith yr hyn a dderbyniwyd gan Gymru dros yr un cyfnod. Gyda phoblogaeth o 3.1 miliwn, gwnaeth Gymru dderbyn tua £450 yn unig y pen. Yn ddiweddar, dwi wedi derbyn pryderon gan grwpiau yn ne-orllewin Cymru—cymdeithas y pensiynwyr yng Nghraig-cefn-parc, er enghraifft—sydd wedi gweld eu ceisiadau cymharol fach am arian loteri’n cael eu gwrthod. Mae’r anghydraddoldeb yma mewn cyllid rhwng Llundain a Chymru yn amlwg yn annheg, a hoffwn, felly, ofyn i'r Dirprwy Weinidog dros ddiwylliant gyflwyno datganiad ar y mater yma o gyllid y loteri yng Nghymru. Byddai’n braf clywed pa gamau y mae’n eu cymryd a thrafodaeth mae’n eu cael gyda Llywodraeth San Steffan a’r Loteri Genedlaethol i sicrhau bod arian ar gyfer prosiectau loteri’n cael ei ddosbarthu’n fwy cyfartal ar draws y Deyrnas Unedig. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr am ddod â'r mater hwn i'n sylw, ac fe dderbyniais y sylwadau hynny hefyd gan gymdeithas pensiynwyr Craig-cefn-parc, sydd wedi elwa dros nifer o flynyddoedd ar gyllid i'w galluogi nhw i logi trafnidiaeth i fynd ag aelodau o'r grŵp allan ar deithiau ac ati. Ac rwy'n gwybod o ohebu â'r Gronfa Loteri Fawr eu bod yn cael rhywfaint o gyngor ynghylch sut i addasu eu ceisiadau yn y dyfodol i fodloni'r meini prawf, sydd wedi newid yn ddiweddar, i geisio creu cynlluniau sy'n fwy cynhwysol o gymunedau eraill, cyfagos. Ond byddaf yn sicr yn siarad â'r Dirprwy Weinidog i ystyried y ffordd orau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y trafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda'r Gronfa Loteri Fawr.

Mae gan Lywodraeth Cymru enw rhagorol am gyflwyno deddfwriaeth flaengar ar dai yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn anffodus, nid yw'r gyfraith o ran troi tenantiaid allan heb fai wedi ei newid eto. A wnaiff y Llywodraeth ddatganiad sy'n amlinellu ei pholisi arfaethedig ar droi allan heb fai?

Diolch, Mike, am godi'r mater penodol hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir iawn bod y ffordd y mae rhai landlordiaid yn defnyddio troi allan heb fai yn achosi llawer iawn o bryder inni, oherwydd bod y cyfnodau rhybudd cymharol fyr hynny yn cynyddu'r perygl y bydd rhai aelwydydd yn wynebu digartrefedd. Ar hyn o bryd, rydym ni'n ystyried sut y dylid cyflwyno'r mater hwn, ac rwy'n gwybod fod trafodaethau da eisoes wedi eu cynnal gyda sefydliadau megis Shelter, er enghraifft, a'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl. Ond, ochr yn ochr â'r darn hwnnw o waith, rydym ni hefyd yn datblygu cynigion cyffrous iawn sy'n ceisio cael gwared â'r rhwystrau sy'n wynebu rhai pobl wrth iddyn nhw geisio ymuno â'r sector rhentu preifat, gyda'r bwriad o agor y sector i bobl, ond hefyd i'w galluogi nhw i gael tenantiaethau mwy tymor hir. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb dros ddigartrefedd yn cyflwyno datganiad ar ddigartrefedd a chysgu ar y stryd maes o law, pan fydd y ffigurau cysgu ar y stryd  wedi eu cyhoeddi ar gyfer eleni.

Gweinidog, a gaf i ofyn am gwestiwn gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, yn dilyn y cyhoeddiad ar yr wybodaeth ddiweddaraf gan Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig fis diwethaf ynglŷn â'i strategaeth i ddileu TB buchol? Mae ystadegau yn yr wybodaeth ddiweddaraf yn dangos bod difa moch daear mewn ardaloedd o Loegr lle bo'r clefyd yn endemig wedi lleihau lefel TB buchol yn sylweddol. Mae hyn yn wahanol i ardaloedd yng Nghymru sydd â lefelau TB uchel, lle bo nifer yr achosion mewn gwartheg yn sefydlog ar y gorau. O gofio bod bron i 10,000 o wartheg wedi eu difa rhwng mis Ionawr a mis Medi y llynedd, a oes gan y Gweinidog unrhyw gynlluniau i adolygu ei rhaglen i ddileu TB yng ngoleuni'r dystiolaeth sy'n dod o Loegr, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr iawn. Fe fyddwch chi'n cofio, wrth gwrs, bod arweinydd eich plaid wedi cael y cyfle i sôn am ei bryderon penodol am y mater hwn wrth y Prif Weinidog yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog yn ddiweddar iawn, ond gallaf gadarnhau y bydd y Gweinidog yn cyflwyno datganiad ar ein dull o fynd i'r afael â TB buchol ym mis Ebrill.

Roeddwn i’n bwriadu gofyn am ddatganiad ynglŷn â safbwynt y Llywodraeth ar gyfiawnder troseddol. Fe glywais yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach mewn cysylltiad â’r tri maes blaenoriaeth, ac, er fy mod i'n croesawu hynny, rwyf yn bryderus bod hynny wedi achub y blaen braidd ar swyddogaeth y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, sy’n edrych ar hyn o bryd ar yr holl ddewisiadau sy’n ymwneud â datganoli cyfiawnder troseddol, a’r sylwadau a wnaed gan y cyn-Ysgrifennydd Cabinet Alun Davies, a ddywedodd fod angen inni ddatganoli cyfiawnder troseddol fel y gallwn ni wneud pethau'n wahanol yma yng Nghymru.

Rwyf innau, wrth gwrs, yn croesawu penderfyniad Llywodraeth y DU i beidio â bwrw ymlaen â’r carchar mawr ym Mhort Talbot, ond nid yw hynny’n diogelu Cymru rhag pob perygl mewn cysylltiad â chynlluniau eraill sydd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder o bosib ar gyfer Cymru. Felly, mae angen sicrwydd arnom ni, rwy'n credu, mewn datganiad ar wahân gan Lywodraeth Cymru eich bod yn ymwybodol o hyn ac y gallwch chi fod yn ffyddiog y bydd y comisiwn cyfiawnder yn cael ei ystyried o ddifrif ac y byddwch chi'n ystyried yr holl ddewisiadau o ran y posibilrwydd o ddatganoli cyfiawnder troseddol.

Fy ail gais yw am ddiweddariad ynglŷn â rhan Llywodraeth Cymru yn y sefyllfa bresennol sydd bellach yn deillio o werthu'r darn yna o waith celf Banksy ym Mhort Talbot. Mae cyn-swyddog diogelwch y safle wedi cysylltu â mi, sy’n dweud wrthyf fod y perchennog newydd wedi cysylltu ag ef i ofyn am gyngor ynghylch pwy sy'n gallu symud y darn celf stryd presennol, oherwydd mae yntau wedi dweud wrtho nad yw wedi cael cefnogaeth gan Lywodraeth Cymru yn hynny o beth. Hoffwn gael eglurhad ynghylch a yw hynny’n wir ai peidio gan nad yw fy mherthynas â’r Dirprwy Weinidog o ran ceisio cael cyfarfod wedi bod mor ffrwythlon ag y byddwn wedi ei hoffi er mwyn sicrhau ein bod ni’n gallu cael trafodaeth gadarnhaol er mwyn deall beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, oherwydd fe wyddom ni fod gan gyngor y celfyddydau, yr amgueddfa, arbenigedd yn y maes hwn. A’r hyn nad wyf yn dymuno ei weld yw ninnau’n ceisio symud y darn yma o waith Banksy a phethau’n syrthio'n ddarnau. Ni fyddai hynny o fudd i neb. Felly, rwy'n eich annog chi i gysylltu â’r perchennog newydd ac i ninnau, rywsut, yr Aelodau Cynulliad, gael y newyddion diweddaraf, neu’r rhai ohonom ni sydd â diddordeb, beth bynnag.

Diolch yn fawr iawn am gyflwyno'r ddau fater hynny. O ran y mater cyfiawnder, rydym ni yn deall y gallai'r Weinyddiaeth Gyfiawnder fod yn ystyried, neu'n bwriadu ystyried, safleoedd ar gyfer carchar newydd i ddynion yn y de. Fodd bynnag, rydym ni wedi ysgrifennu at y Weinyddiaeth Gyfiawnder i roi gwybod iddyn nhw na fyddwn ni'n hwyluso datblygu rhagor o garchardai heb drafodaeth ystyrlon a thrylwyr am ddyfodol yr ystâd fel rhan o ymagwedd llawer mwy cyfannol i bolisi cosb yng Nghymru. A byddwch wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud y bydd ein cyd-Aelod, Jane Hutt, yn cyfarfod â'r Aelodau hynny sy'n gwneud gwaith cyfatebol iddi, a byddaf yn gofyn iddi ysgrifennu at Aelodau yn dilyn y cyfarfod hwnnw i roi'r wybodaeth ddiweddaraf o ran lle mae pethau arni ar ôl hynny.

O ran gwaith Banksy ym Mhort Talbot, rwyf yn ymwybodol, fel yr ydych chi'n dweud, ei fod bellach yn nwylo prynwr preifat, a gobeithir yn fawr iawn, rwy'n credu, y bydd y gwaith yn cael ei arddangos ym Mhort Talbot fel y gall pobl barhau i'w fwynhau. Fel y gwyddoch chi, mae Cadw yn ymdrin â threfniadau diogelwch ar y safle ar hyn o bryd. Byddaf yn siarad â'r Dirprwy Weinidog i weld pa oleuni pellach sydd ganddo ynglŷn â hyn. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad ynglŷn â ffordd osgoi'r Drenewydd, os gwelwch yn dda? Yn ddealladwy, mae pobl yn awyddus i wybod pryd fydd traffig yn cael ei defnyddio, ac rwyf innau’n awyddus i wybod beth yw’r cynlluniau swyddogol ar gyfer y seremoni agoriadol. Mae’r prosiect £90 miliwn—ac rwy'n ailadrodd hynny, y prosiect £90 miliwn—wedi bod yn llwyddiant ysggubol ac mae'n ffrwyth buddsoddiad enfawr gan Lywodraeth Cymru, Llywodraeth Lafur, yn y canolbarth a'r gorllewin, yn fwy nag a wnaeth unrhyw Lywodraeth arall yn fy nghyfnod i yn cynrychioli’r ardal hon. A byddai'n briodol ac yn addas pe byddai hynny’n cael ei adlewyrchu yn y trefniadau ar gyfer y dadorchuddiad mawr. Ac rwy'n gofyn, pan fyddwn yn cael y dadorchuddiad mawr hwn, a allem ni dynnu sylw at y gwaith sydd wedi ei wneud ar brentisiaethau a hyfforddiant—oherwydd dyna’r gwaddol y byddwn yn ei adael i’r bobl ifanc a dyfodol yr ardal honno—a hefyd, sut yr ydym ni'n cysylltu hynny â’r buddsoddiad yr ydym ni'n mynd i’w wneud a’r hyfforddiant a fydd yn digwydd ar bont Dyfi.

Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog trafnidiaeth yn gwybod y bu rhai ymgyrchoedd ynghylch enwi rhannau o'r cynllun, er enghraifft, pontydd, ac yn y blaen, fel ffordd o farchnata'r Drenewydd yn fwy eang. Felly, byddai'n dda iawn clywed mwy am hynny gan wahodd pob plaid i gyfrannu efallai fel eu bod nhw’n gweld mewn gwirionedd bod gennym ni gynllun i fuddsoddi ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys y buddsoddiad enfawr hwn yn y canolbarth. 

Diolch yn fawr iawn i Joyce Watson. Rwyf yn falch o ddweud ein bod ni'n hyderus y bydd ffordd osgoi Y Drenewydd yn agored i draffig o fewn y ddau fis nesaf, ar yr amod, wrth gwrs, nad oes problem annisgwyl rhwng nawr a phryd hynny. Mae'r prosiect £95 miliwn hwn wedi gwneud cynnydd rhagorol, ac fel y mae Joyce Watson yn dweud yn gwbl briodol, mae'n dangos buddsoddiad gwirioneddol yn y canolbarth gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n credu bod gwaddol parhaus hynny o ran pwysigrwydd prentisiaethau a hyfforddiant, yn bwysig iawn, ac mae angen inni ystyried sut y byddwn ni'n defnyddio'r buddsoddiad hwnnw mewn pobl yn awr i ddatblygu prosiectau pwysig eraill yn yr ardal.

Rydym ni wedi gofyn i Gyngor Sir Powys a chyngor y dref i ymgynghori â phobl leol ar y cynigion i enwi'r strwythurau hynny ar hyd y ffordd, a phan fydd ychydig o hoff ddewisiadau ar gyfer hynny, bydd rhywfaint o ymgynghori pellach yn ei gylch. O ran manylion penodol y seremoni agoriadol, byddan nhw'n cael eu cyhoeddi yn nes at y dyddiad cwblhau.

A gaf i ofyn, os gwelwch yn dda, am un datganiad llafar—nid yn awr, ond cyn pen fawr o dro, gobeithio—ynghylch Grant Byw'n Annibynnol Cymru? Ddiwrnod ar ddeg yn ôl, roeddwn i’n cadeirio cyfarfod y Grŵp Trawsbleidiol ar Anabledd, y grŵp Cynulliad, yn y gogledd. Roedd y lle yn orlawn, a gofynnwyd imi gan bobl a ddaeth i’r cyfarfod a fyddwn i’n sôn am y mater hwn eto yn y Senedd, ac, rwy'n dyfynnu:

i geisio cael atebion, oherwydd bod amser yn brin.

Rydym ni'n gwybod, pan gafodd y Gronfa Byw'n Annibynnol ei datganoli gan Lywodraeth y DU yn Lloegr i awdurdodau lleol, ac yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon i’r llywodraethau perthnasol, bod yr Alban wedi lansio Independent Living Fund Scotland i sicrhau bod gan y sawl fydd yn elwa o'r cynllun ddewis a rheolaeth. Penderfynodd Gogledd Iwerddon ymuno â chynllun yr Alban, a dywedodd pobl anabl a grwpiau anabl yng Nghymru eu bod nhw’n dymuno bod yn rhan hefyd, ond yn lle hynny, rhoddodd Llywodraeth Cymru yr arian i’r awdurdodau lleol. Ym mis Mai y llynedd, dywedwyd wrthym ni mewn datganiad ysgrifenedig gan Lywodraeth Cymru bod awdurdodau lleol yn dweud bod y rhan fwyaf o bobl yn derbyn cymorth tebyg i’r hyn yr oedden nhw'n ei gael gyda’u taliadau Cronfa Byw’n Annibynnol, gyda dim materion sylweddol wedi eu crybwyll, ond rydym ni'n gwybod, ers hynny, y bu cryn sôn am bobl anabl yn dioddef oherwydd y penderfyniadau a wnaed.

Pwynt penodol y gofynnwyd imi sôn amdano yn y cyfarfod yn Wrecsam gan ystafell orlawn o bobl yr oedd y rhan fwyaf ohonyn nhw’n anabl eu hunain, oedd pwysleisio bod a wnelo hyn â’r gwahaniaeth rhwng aros mewn gwely a chodi o'r gwely, rhwng cael swper a pheidio â chael swper, rhwng bod â rheolaeth a chael eich rheoli. Roedden nhw’n dweud, 'Dydyn nhw ddim yn deall pwysigrwydd un gair i bobl anabl, “annibyniaeth”, a'r effaith ar iechyd meddwl a lles', a'u gallu i ryngweithio â'r gymdeithas. Profiad o fyw yw hynny, a fynegwyd eto gan Nathan Davies yn y cyfarfod yn y gogledd, sydd wedi arwain ymgyrch Grant Byw'n Annibynnol Cymru ar ran y rhai sy'n derbyn y grant—gan gynnwys ef ei hun, ond llawer iawn o bobl eraill hefyd.

Wrth inni nesáu at y pwynt terfynol ar hyn, pan na fydd neb yn cael Grant Byw'n Annibynnol, a wnewch chi fel Llywodraeth, am unwaith, yn yr achos hwn, wneud datganiad llafar ac ateb y cwestiynau y mae pobl anabl ledled Cymru a oedd yn elwa o'r Gronfa Byw’n Annibynnol yn eu gofyn yn gynyddol?

Diolch am y cwestiwn, ac, wrth gwrs, mae'n hollbwysig nad yw gallu pobl i fyw'n annibynnol yn cael ei beryglu gan y newidiadau i'r ffordd y mae eu gofal a'u cymorth yn cael eu trefnu yn lleol, ac yn arbennig felly ar gyfer pobl a oedd yn arfer cael Grant Byw'n Annibynnol Cymru. Rwy'n gwybod bod y Prif Weinidog wedi gofyn i'r Dirprwy Weinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol adolygu'r cynnydd a fu hyd yma o ran trosglwyddo i'r system newydd o gael gofal a chymorth, a bydd hynny'n penderfynu i raddau helaeth pa gamau pellach fydd yn angenrheidiol i sicrhau bod canlyniad teg i bawb dan sylw. Rwy'n gwybod y bydd y Dirprwy Weinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn cwrdd ag arweinydd yr ymgyrch honno yn ddiweddarach yr wythnos hon i drafod ei bryderon wyneb yn wyneb. Byddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r adolygiad trylwyr, a gynhaliwyd er mwyn sicrhau, lle bu newidiadau i gefnogaeth pobl, eu bod nhw'n briodol ac nad oedden nhw'n cyfaddawdu mewn unrhyw ffordd ar allu'r person hwnnw i fyw'n annibynnol. Caf ar ddeall bod gwaith wedi ei gwblhau ac y caiff yr adolygiad ei rannu gyda'r Pwyllgor Deisebau, ac rwy'n gwybod y bydd cyfleoedd i holi'r Dirprwy Weinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn â'i dull o weithredu maes o law.

Heb unrhyw amheuaeth, bydd arweinydd y tŷ yn ymwybodol o effaith gynyddol cau canghennau banc ar ein cymunedau. Yn hwyr yr wythnos diwethaf, fe gyhoeddodd Barclays eu bod nhw’n cau canghennau Glynrhedynog a Thonypandy, ac rwy'n gwybod bod canghennau eraill yn cau ledled Cymru hefyd. Wrth gwrs, mae bancio ar y rhyngrwyd a dirywiad ein canol trefi traddodiadol yn sbarduno’r newidiadau hyn yn rhannol, ond mae llawer o bobl yn ein cymunedau nad ydyn nhw byth yn mynd i ddefnyddio bancio ar-lein, pobl fel y fenyw oedrannus y siaradais â hi yng Nglynrhedynog yr wythnos hon sy'n defnyddio ei thaith i'r banc lleol bob wythnos fel ffordd o adael y tŷ er mwyn osgoi problemau sy'n gysylltiedig ag unigrwydd. Nawr, gall mwyafrif y bancio gael ei wneud drwy Swyddfa'r Post, ond mae hynny’n dibynnu ar ganol bob un o'n trefi yn cynnal eu swyddfeydd post, ac rwy'n ceisio cael sicrwydd uniongyrchol gan Swyddfa'r Post ynghylch gwasanaethau yn y Rhondda, ond dim ond ddoe, daeth i'm sylw bod yr Adran Gwaith a Phensiynau yn annog hawlwyr i beidio â chael budd-daliadau drwy Swyddfa'r Post, gan eu cynghori yn hytrach i ddefnyddio banc, ac mae’r dystiolaeth gennyf i yn y llythyr hwn yr wyf yn barod i’w rannu gydag arweinydd y tŷ. Mae'n dweud,

Ar hyn o bryd, rydym yn talu eich pensiwn i gyfrif cerdyn swyddfa'r post. Rydym yn dymuno talu eich arian i mewn i gyfrif banc, cymdeithas adeiladu neu undeb credyd yn lle hynny.

Nawr, o ystyried yr hyn yr wyf newydd ei ddweud ynghylch banciau a phwysigrwydd cynyddol Swyddfa’r Post yn rhai o'n cymunedau mwyaf anghofiedig, a wnewch chi gytuno i edrych ar y cyngor hwn sy’n cael ei gyhoeddi gan yr Adran Gwaith a Phensiynau a dweud wrthyn nhw am ei newid fel y caiff bod pobl eu hannog i ddefnyddio eu swyddfeydd post ar gyfer bancio a thrafodion budd-daliadau? A wnewch chi hefyd gyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth yn amlinellu pa gefnogaeth y gallwch chi ei rhoi a pha gymorth ychwanegol y gallwch chi ei ddarparu yn y dyfodol i sicrhau bod rhwydwaith o swyddfeydd post cynaliadwy a hygyrch ar gyfer pawb a phob cymuned?

Hoffwn gael datganiad hefyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ynglŷn â dyfodol gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae sgyrsiau â staff yno ynghylch prinder meddygon a nyrsys parhaol a'r effaith y mae hyn yn ei chael yn achosi pryder mawr imi. Rwyf i a'm hetholwyr yn ceisio cael sicrwydd ynghylch dyfodol hirdymor ein hadran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae'r staff yno yn wirioneddol bryderus bod yr ysbyty yn cael ei gau yn ara' deg, a dywedir wrthyf i fod meddygon yn gadael oherwydd bod gwasanaethau ymgynghorol yn cael eu colli. Rydym ni wedi colli cynifer o wasanaethau o'r ysbyty cymharol newydd hwn yn ystod y blynyddoedd diwethaf oherwydd yr agenda ganoli y bu'r Llywodraeth Lafur hon yn ei hyrwyddo. Mae'r agenda hon wedi arwain at y penderfyniad i gael gwared ag ymgynghorwyr o dair adran allweddol: damweiniau ac achosion brys, mamolaeth a phediatreg. Mae pobl yn pryderu y caiff hyd yn oed mwy o wasanaethau eu colli. Felly, a all Ysgrifennydd y Cabinet roi sylw i’n pryderon yn y Senedd hon cyn gynted ag y bo modd, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater hynny. O ran cau banciau, yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru yr un mor bryderus â chithau ynglŷn â hynny. Rwy'n gwybod ein bod ni wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU ar sawl achlysur i ofyn iddyn nhw ystyried bancio yn ei gyfanrwydd mewn modd llawer mwy strategol, a bancio cymunedol yn enwedig. A hefyd, rydym ni'n rhoi llawer iawn o gefnogaeth i'n hundebau credyd ledled Cymru hefyd, oherwydd, er nad ydyn nhw'n gallu disodli banciau, mewn gwirionedd, maen nhw yn rhan bwysig iawn o'r darlun cyfan o ran sicrhau bod gan bobl gynhwysiant ariannol yn eu cymunedau. Ac, mewn gwirionedd, mae rhai o'r undebau credyd hynny yn cyflwyno syniadau da, sy'n eu gwneud nhw yn llawer mwy tebyg i fanciau o ran bod â cherdyn y gellir ei ddefnyddio er mwyn talu am bethau ac ati. Felly, rwy'n credu bod y mudiad undebau credyd yn sicr yn datblygu yng Nghymru. Ond, wedi dweud hynny, byddwn yn hapus i sicrhau bod y Gweinidog priodol yn mynd i'r afael â'r pryder penodol hwnnw am yr Adran Gwaith a Phensiynau yn annog pobl i ddefnyddio banciau yn hytrach na swyddfeydd post. Fel yr ydych chi'n dweud, i lawer o bobl, ni fydd hynny'n bosib, ond hefyd, mae angen inni sicrhau bod gennym ni rwydwaith o swyddfeydd post bywiog a chynaliadwy ledled Cymru, am sawl rheswm.

Fe wnaf i siarad â'r Gweinidog ynghylch eich pryderon am yr adran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, yr ydych chi wedi eu hamlinellu, a gofyn iddo roi'r sicrwydd ichi yr ydych chi'n chwilio amdano.

Trefnydd, fe godais i fater yn gynharach gyda'r Prif Weinidog ynghylch y carchar mawr ym Maglan a sut yr oedd Llywodraeth y DU wedi cadarnhau na fyddai’n cael ei adeiladu ac nad oedd yn ymarferol mwyach, ond hefyd yn y dystiolaeth honno, fe amlygodd y Gweinidog dros garchardai fod Llywodraeth Cymru wedi gwerthu’r tir. Nawr, byddai’r ymgyrch gref a gyflwynwyd gan bobl yn fy etholaeth i angen sicrwydd, oherwydd un o'r dadleuon oedd bod y tir at 'ddibenion diwydiannol'—mai dyna beth yr oedd ar ei gyfer—ac roedd y cyfamod ar y tir yn amlygu hynny. A wnewch chi ofyn i Weinidog yr economi, efallai, i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch beth y gwerthwyd y tir ar ei gyfer—hynny yw, y dibenion? A yw’n cyd-fynd ag uchelgeisiau’r ardal fenter ym Mhort Talbot, efallai—i dawelu meddyliau fy etholwyr ynghylch pwy brynodd y tir hwnnw fel y gallwn ni fod yn ffyddiog ein bod yn gwybod beth yw ei ddiben?

O ran ail bwynt sydd eisoes wedi ei godi gan Bethan Sayed am y darn hwnnw o waith Banksy, a gaf i ychwanegu at y pwynt bod y perchennog newydd wedi amlygu’r ffaith ei fod yn dymuno ei symud i ran o Bort Talbot i sicrhau y byddai pobl Port Talbot yn gallu parhau i weld ac elwa ar hynny a dod ag eitemau eraill o waith celf Banksy i lawr? Mae hynny’n dangos yn glir yr angen am adeilad priodol i sicrhau'r math hwnnw o arddangosfa ac oriel. Efallai yr hoffai'r Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth, pan fydd yn ymateb i’r cais, dynnu sylw at sefydlu oriel genedlaethol ar gyfer celfyddyd gyfoes a sut y byddai Port Talbot yn lle delfrydol ar gyfer hynny, oherwydd mae'n ymddangos ein bod ni wedi ein hystyried yn wreiddiol, ac mae hyn yn amlygu'r manteision sydd gan Bort Talbot i'w gynnig i'r cysyniad hwnnw. Byddai sefydlu oriel genedlaethol ar gyfer celfyddyd gyfoes yn addas iawn ar gyfer yr agenda hon.

Diolch yn fawr am sôn am hynny ac fe gyflwynwyd eich dadl yn wych. Rwy'n gwybod fod y Dirprwy Weinidog, sy'n eistedd wrth eich ymyl, wedi clywed y dadleuon hynny. Fel rwy'n dweud, byddaf yn cael trafodaeth bellach gyda'r Dirprwy Weinidog ar y materion y mae'r ddau Aelod wedi eu codi y prynhawn yma o ran sicrhau bod gwaith celf Banksy yn cael ei ddiogelu mewn ffordd sy'n gynaliadwy ond hefyd, rwy'n gobeithio, mewn ffordd y gall pobl Port Talbot ei fwynhau am amser hir i ddod.

O ran y safle ym Mhort Talbot, rwy'n gwybod fod y contractau wedi eu cyfnewid ar sail amodol ar gyfer datblygu diwydiannol ar 5 erw o'r tir. Rydym ni hefyd yn cynnal trafodaethau gyda chwmni arall o ran cael datblygiad diwydiannol arall ar weddill y tir. Ar hyn o bryd, mae'r trafodaethau hyn yn parhau'n fasnachol ac yn gyfrinachol. Fodd bynnag, cyn gynted ag y bydd y Gweinidog yn gallu dweud mwy, rwy'n gwybod y bydd yn gwneud hynny.

A gaf i eich croesawu i'ch swydd, Trefnydd? A gaf i ofyn yn gyntaf oll ichi ddefnyddio eich dylanwad i gael ateb i e-bost a anfonais at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth bum wythnos yn ôl ynghylch ffordd osgoi'r Drenewydd, pan ofynnais yr holl gwestiynau a holodd Joyce Watson heddiw? Byddwn yn ddiolchgar o gael yr ateb hwnnw, oherwydd mae llawer iawn o ddiddordeb yn y prosiect hwn, ac yn sicr, byddai fy etholwyr yn hoffi cael yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'r prosiect gwych hwn. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi hwyluso’r ateb hwnnw. 

Hefyd, a gaf i ofyn a wnewch chi sicrhau ai peidio y caiff datganiadau eu gwneud i’r Cynulliad hwn yn gyntaf, cyn y caiff manylion unrhyw gontractau sylweddol eu rhyddhau i'r wasg? Rwy'n dweud hyn mewn cysylltiad â lot 2 ail gam prosiect Cyflymu Cymru, a ddyfarnwyd ar 11 Ionawr, ond rhyddhawyd datganiad ysgrifenedig ar hyn i'r Aelodau ar 18 Ionawr. A gaf i ofyn eich bod chi’n neilltuo amser fel y gall y Gweinidog newydd sy'n gyfrifol am fand eang roi datganiad llafar i'r Cynulliad hwn fel y gallwn ni graffu'n fanylach ar ail gam y prosiect?

Nid oes unrhyw fanylion wedi eu rhyddhau ynghylch pa anawsterau sydd wedi atal Llywodraeth Cymru rhag dyfarnu’r contract hwn yn gynharach ac nid ydyn nhw wedi eu cynnwys yn y datganiad ysgrifenedig ychwaith. Nid oes unrhyw fanylion ynghylch pam nad oedd cyfnod pontio di-dor rhwng cam 1 a cham 2 y cynllun, sy'n golygu na fu unrhyw ddatblygiad ers bron i flwyddyn, gan adael llawer o fy etholwyr yn y niwl wrth iddyn nhw weld seilwaith band eang yn hongian oddi ar bolion ar ddiwedd eu rhodfeydd ac yn methu â’i ddefnyddio. 

Ceir cyfres o gwestiynau eraill na fyddaf yn eu darllen yn awr, ond fe hoffwn i'r cyfle i ofyn y cwestiynau hynny i'r Gweinidog ar adeg briodol, os gellid caniatáu amser ar gyfer hynny.

Diolch yn fawr iawn. O ran y mater cyntaf ynglŷn â'r llythyr ynghylch ffordd osgoi'r Drenewydd, fe wnaf i sicrhau eich bod chi'n cael ymateb cyn gynted â phosib.

Ynghylch y mater band eang, rwy'n gwybod bod y Siambr yn cael ei diweddaru'n aml ar ffurf datganiadau llafar ynglŷn â'r cynnydd gyda band eang, ac mae'n werth cofio wrth gwrs, cyn i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â'r agenda hon, mai dim ond 45 y cant o gartrefi ac adeiladau a oedd yn gallu defnyddio band eang cyflym iawn. Bellach, mae darpariaeth ar gael ar gyfer hyd at 95 y cant ledled Cymru, a gennym ni y mae'r ddarpariaeth orau o ran band eang cyflym iawn o blith y gwledydd datganoledig. Bu hyn yn ymdrech enfawr, gyda buddsoddiad gwerth cyfanswm o £200 miliwn, ond rydym ni yn sylweddoli bod ambell i eiddo o hyd lle nad yw'r ddarpariaeth ar gael, ac rwy'n credu ein bod ni i gyd yn ymwybodol o'r eiddo hynny drwy ein gwaith achos. Serch hynny, mae'r gwaith yn mynd rhagddo drwy gam 2 ac rwy'n siŵr y bydd cyfle addas i ofyn cwestiynau i'r Gweinidog yn fuan iawn.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth am y canllawiau rydych chi'n disgwyl i fyrddau iechyd eu dilyn o ran eu dyletswydd i gyfathrebu newidiadau, sy'n gallu bod yn bellgyrhaeddol, i wasanaethau efo'r cyhoedd ac, a dweud y gwir, efo'r holl randdeiliaid perthnasol. Mae diffyg tryloywder bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr o ran newidiadau i'r gwasanaethau fasgiwlar yn Ysbyty Gwynedd yn fy mhryderu i'n fawr. Mi oedd fy etholwyr i'n meddwl bod y gwasanaethau fasgiwlar brys yn saff, ond mae wedi dod yn amlwg yn ddiweddar nad dyna ydy'r achos, ac, a dweud y gwir, y bydd y gwasanaethau brys yn mynd o Fangor.

Dwi wedi deall hefyd fod yna newidiadau pellach ar y gweill i newid gwasanaethau wroleg a gofal strôc yn y gogledd. Ond, eto, mae yna ddiffyg gwybodaeth, sydd yn creu pryder ac ansicrwydd yn lleol. Mae yna sôn am newidiadau, ond does yna ddim sôn am ba safleoedd a allai fod yn colli gwasanaethau. Felly, mae pobl yn dechrau meddwl pob math o bethau, wrth gwrs, ac efallai yn hollol ddiangen.

Felly, mi hoffwn i ddatganiad gan y Llywodraeth neu gan y Gweinidog ynglŷn â pha mor dryloyw ydych chi'n disgwyl i'r byrddau iechyd fod pan maen nhw wrthi yn creu newidiadau pellgyrhaeddol i wasanaethau craidd. Diolch. 

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn. Wrth gwrs, byddem yn disgwyl i fyrddau iechyd fod yn agored ac yn dryloyw iawn o ran y ffordd y maen nhw'n mynd ati i roi eu cynlluniau i newid gwasanaethau ar waith. Byddem yn disgwyl i ymgynghoriad gael ei gynnal ac ati. Rwy'n clywed yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am y profiadau yr ydych chi wedi eu cael gyda newidiadau posibl yn eich etholaeth chi. Yn sicr, fe ofynnaf i'r Gweinidog iechyd ysgrifennu atoch gyda rhai manylion ynghylch beth yn union y byddai'n ei ddisgwyl gan fyrddau iechyd, ond yr hyn y dylai fod, yn sicr, yw cyfathrebu da yn seiliedig ar fod yn agored a newidiadau mewn modd cydgynhyrchiol.

Gweinidog, hoffwn ofyn am ddau ddatganiad. Y llynedd, dechreuodd un o'm hetholwyr ddeiseb yn galw ar i fenywod yng Nghymru allu cael gafael ar wasanaeth gwell ar gyfer menywod sy'n mynd drwy'r menopos. Mae hyn ar y cyd â'r ymgyrch genedlaethol Make Menopause Matter, sy'n canolbwyntio ar lawer o'r anawsterau y mae menywod, sydd yn aml â symptomau difrifol, yn eu hwynebu yn y gweithle ac yn gymdeithasol, ac effaith hyn ar ansawdd eu bywydau. Ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan y mae un o ddim ond dau glinig menopos arbenigol yng Nghymru, a byddwn yn ddiolchgar am ddatganiad ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y gwasanaethau hyn ar gael i fenywod, a beth sy'n cael ei wneud i wella'r cymorth a ddarperir gan feddygon teulu, fferyllwyr ac ymarferwyr iechyd eraill.

Yn ail, hoffwn gael datganiad ar roi mêr esgyrn yng Nghymru. Mae ymgyrch ar waith ar hyn o bryd i alluogi fy etholwr Marley Nicholls, sy'n 6 oed, o'r Betws, i gael trawsblaniad mêr esgyrn i achub ei fywyd. Mae Marley yn dioddef o gyflwr gwaed anghyffredin ond nid oes rhoddwr cyfatebol wedi ei ganfod hyd yn hyn. Hyd yma, mae dros 10,000 o bobl wedi ymuno â'r gofrestr mêr esgyrn o ganlyniad i'r ymgyrch sy'n cael ei chynnal gan ffrindiau a theulu Marley, ac mae cyfraddau rhoi organau yn genedlaethol yn isel iawn. Hoffwn gael diweddariad ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog mwy o bobl i ymuno â'r gofrestr mêr esgyrn.

Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater yna. O ran y mater cyntaf a godwyd gennych chi am y cymorth i fenywod sy'n mynd drwy'r menopos, mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i'r mater hwn, ac rwy'n falch o roi gwybod i chi bod swyddogion eisoes yn gweithio gyda Iechyd Cyhoeddus Cymru wrth iddo ddatblygu'r fanyleb gwasanaeth iechyd rhywiol ar gyfer 2018. Bydd hwnnw'n nodi llwybr gofal menopos i'w ddefnyddio gan yr holl fyrddau iechyd yng Nghymru. A bydd hwn—rydym yn gobeithio y bydd y llwybr yn cael ei gymeradwyo yng nghyfarfod nesaf bwrdd y rhaglen iechyd rhywiol, sydd i'w gynnal yn fuan iawn.

Wrth gwrs, fe wnaethoch chi sôn am bwysigrwydd rhan meddygon teulu yn hyn, a fferyllwyr, oherwydd y man cychwyn, mewn gwirionedd, i lawer o fenywod ar gyfer gofal menopos yw drwy'r meddyg teulu. Felly, yn unol ag anghenion clinigol unigol a chanllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, gallai menywod gael eu hatgyfeirio wedyn gan y meddyg teulu at wasanaethau eraill, ond mae'n bwysig bod meddygon teulu yn deall y broblem a phwysigrwydd y mater, a sut y gall y menopos effeithio ar fenywod ym mhob agwedd ar eu bywydau. Fe wnaethoch chi sôn am y gweithle, ac wrth gwrs mae'n mynd ymlaen i bob agwedd arall.

O ran rhoi mêr esgyrn, os oes angen trawsblaniad bôn-gelloedd ar unigolyn yng Nghymru, yna gall Gwasanaeth Gwaed Cymru chwilio ar gofrestrfeydd ledled y byd ar hyn o bryd i nodi rhoddwyr posibl. Rwy'n credu bod hynny'n gadarnhaol iawn. Fodd bynnag, yn amlwg mae angen o hyd i fwy o bobl ddod ymlaen i gynnig rhoi, ac un o'r ffyrdd yr ydym ni'n ceisio cynyddu'r niferoedd yw drwy'r gwaith y mae Gwasanaeth Gwaed Cymru yn ei wneud. Felly, maen nhw'n mynd ati i annog rhoddwyr i ymuno â'r panel, ac yn gofyn yn benodol i'r rhoddwyr hynny sydd rhwng 17 a 30 oed a fydden nhw'n hoffi cofrestru, oherwydd hwn yn sicr yw'r grŵp sy'n cynnig y siawns orau o oroesi i gleifion trawsblaniad. Felly, byddem yn annog pawb i ystyried pa un a fyddent yn gallu rhoi rhodd a fyddai'n newid bywyd ac yn achub bywyd unigolyn arall.

A gaf i ofyn i'r trefnydd am ddau ddatganiad? Mae'r cyntaf ynghylch y newyddion trasig posibl am y peldroediwr 28 mlwydd oed o'r Ariannin, Emiliano Sala, a oedd yng Nghymru ddydd Sadwrn i gyhoeddi llofnodi ei gontract am y swm uchaf yn hanes clwb Dinas Caerdydd. Ar ôl dychwelyd i Nantes, lle'r oedd yn arfer chwarae, cadarnhawyd ei fod ar awyren a oedd yn teithio o Nantes i Gaerdydd neithiwr, a gollodd gysylltiad â'r gwasanaeth rheoli traffig awyr. Mae pum awyren a dau gwch wedi bod allan yn chwilio amdano o amgylch Ynysoedd y Sianel, ond hyd yma nid oes unrhyw newyddion. Yn amlwg, hoffem ni i gyd estyn ein dymuniadau i'r teulu ac i bawb dan sylw. Ond a oes gan y trefnydd unrhyw newyddion ynghylch hyn, ac a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gyfleusterau a allai helpu yn yr ymdrech i chwilio amdano? Yn ail, a gaf i ofyn am ddatganiad ar y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru?

Yfory, fel cadeirydd grŵp trawsbleidiol y gyfraith, byddaf yn croesawu Rick Rawlings, un o'r comisiynwyr, a'r ysgrifenyddiaeth i ystafell giniawa 1 am 12.45 p.m., ar gyfer unrhyw Aelodau sydd â diddordeb mewn clywed safbwynt y comisiwn ar sut y mae ei waith yn mynd rhagddo. Rwy'n sylwi, er hyn, o'r sylwadau yn gynharach—. A gaf i gael fy sicrhau yn gyntaf, yn hytrach na bod yn fenter gan y Prif Weinidog blaenorol yn unig, bod gan y comisiwn hwn gefnogaeth lawn Llywodraeth Cymru a'r Prif Weinidog newydd?

Yn ail, pwysleisiodd y Prif Weinidog, rwy'n credu, bod Llywodraeth Cymru bellach yn cefnogi datganoli mewn tri maes: cyfiawnder ieuenctid, y gwasanaeth prawf ac, o leiaf mewn rhai ffyrdd, materion yn ymwneud â throseddwyr sy'n ferched. A yw safbwynt polisi Llywodraeth Cymru yn esblygu, neu a oedd hynny wedi'i gynnwys yng nghylch gwaith a chylch gorchwyl y comisiwn? Rhoi pwyslais ar ddatganoli meysydd lle'r ydym eisoes yn gwneud yn gymharol dda o fewn cyfiawnder troseddol: ai dyna'r ffordd iawn o wneud hynny, yn hytrach nag ystyried bod meysydd lle ceir problemau penodol efallai yn rhai i'w datganoli ar fwy o frys?

Yn olaf yn y maes hwn, a yw'r comisiwn a Llywodraeth Cymru yn gweithio'n ddigon agos â'r gweithgor cyfiawnder yng Nghymru a sefydlwyd gan Lywodraeth y DU? Rwy'n gweld bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi rhannu data ymchwil ar gyfer yr adroddiad rhagorol gan Dr Robert Jones a Chanolfan Llywodraethiant Cymru, gan gynnwys cyfeiriadau pob troseddwr unigol a chroes-gyfeirio'r rheini. Mae'n ddarn sylweddol iawn o waith, ac mae'r comisiwn hwn yn rhoi cyfle gwirioneddol inni gael sylfaen ymchwil er mwyn ystyried y mater hwn yn briodol, a hoffwn i gael fy sicrhau bod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn cydweithio'n agos i gefnogi hynny.  

Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater yna. O ran y mater cyntaf a godwyd gennych, am yr awyren a gollodd gyswllt neithiwr, yn amlwg, fel yr ydych yn ei ddweud, mae ein meddyliau ni i gyd yn sicr gyda phawb sy'n ymwneud â hyn, ac sydd wedi'u heffeithio gan hyn. Gallaf gadarnhau bod maes awyr Caerdydd mewn cysylltiad agos â'r gangen ymchwilio i ddamweiniau awyr, a bydd yn parhau i gynorthwyo gyda'i hymchwiliadau mewn unrhyw ffordd bosibl, ond awyrennau o Ffrainc i raddau helaeth sy'n arwain y chwilio yn yr achos hwn.

O ran eich cwestiynau am gyfiawnder, gallaf gadarnhau bod ein Prif Weinidog newydd a Llywodraeth Cymru yn cefnogi'n llwyr y diddordeb yn y comisiwn a'r ymrwymiad iddo. Mewn gwirionedd, cyfarfu'r Prif Weinidog â'r cadeirydd yr wythnos diwethaf i drafod y rhaglen waith ar gyfer y dyfodol. Gwn y bydd cyfleoedd eto i drafod y materion hyn maes o law.

Yn olaf, Nick Ramsay.

Diolch, Llywydd. Trefnydd, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi fod gan Mike Hedges bethau diddorol i'w dweud bob amser. Gwrandewais yn ofalus ar eich cwestiwn i'r Prif Weinidog yn ystod y cwestiynau yn gynharach, Mike, pan wnaethoch chi awgrymu y gellid lleddfu'r tagfeydd ar yr M4 drwy ddefnyddio'r A465 a'r A40, cysylltiad Blaenau'r Cymoedd, ar gyfer traffig sy'n dod i Gymru ac sy'n mynd i dde-orllewin Cymru o ganolbarth Lloegr. Nid yw hynny'n syniad gwael o gwbl. Tybed a allem ni gael ychydig o ddatganiadau, mewn gwirionedd, gan Lywodraeth Cymru. Pe byddai'r awgrym hwnnw yn mynd rhagddo, byddai ganddo oblygiadau ar gyfer dau fater sy'n agos i'm calon yn fy etholaeth i: yn gyntaf oll, mynediad i gerddwyr i Gastell Rhaglan, ac rwyf wedi codi hyn gyda'r Dirprwy Weinidog diwylliant sawl gwaith o'r blaen. Mae angen taer am bont droed yno, felly tybed a allem ni gael datganiad gan y Dirprwy Weinidog—diweddariad ar broblemau mynediad at henebion Cymru yn gyffredinol, ond yn enwedig yn yr ardaloedd hynny lle mae'r ffyrdd prysur yn effeithio ar y mynediad hwnnw. Ac, yn ail, mater arall sy'n agos i'm calon—byddwch chi'n dod i arfer â hyn, Trefnydd, rwyf yn aml yn codi'r materion hyn; codais i nhw gyda'ch rhagflaenydd, a gallaf weld y Prif Weinidog yn gwenu fy mod wedi eu codi unwaith eto—yn ail, mae wyneb concrit y ffordd ar yr A40 rhwng Rhaglan a'r Fenni wedi treulio. Rwy'n gwybod y byddai hwnnw'n gostus i'w adnewyddu, ond, os ydym ni'n mynd i fynd ar drywydd cynyddu traffig ar y rhan honno o'r ffordd, rwy'n credu bod wyneb y ffordd ar hyn o bryd yn anghynaladwy. Felly, os na fydd yr M4 yn mynd rhagddi, ac mae'n ymddangos bod hynny'n dod yn fwyfwy tebygol, yna efallai y gallem ni gael datganiadau gan Lywodraeth Cymru ar ble y gellid defnyddio adnoddau i wella agweddau ar fywydau pobl ar draws fy etholaeth ac ymhellach i ffwrdd.

Diolch am y cwestiynau yna. Dylwn fod yn glir iawn nad yw'r Prif Weinidog wedi gweld adroddiad yr arolygydd, felly nid oes unrhyw benderfyniad wedi'i wneud eto. Rydym yn disgwyl i'r Gorchmynion gael eu cyflwyno i'r Prif Weinidog cyn bo hir er mwyn iddo eu hystyried. Yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru, fel y gwyddoch, yn buddsoddi llawer iawn yn wynebau ein ffyrdd, a byddwch chi wedi bod yn ymwybodol o'r cyhoeddiadau a wnaed o ran buddsoddi yn hynny o beth. Ond rwy'n siŵr y gwnaiff y Gweinidog ysgrifennu atoch chi i awgrymu beth, efallai, fyddai'r ffordd orau o fwrw ymlaen â'ch diddordeb arbennig, ac rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog wedi clywed eich pwyntiau ynghylch pwysigrwydd mynediad at ein henebion yng Nghymru.

Diolch i'r Trefnydd.

Mae'r eitemau canlynol—3, 4, 5, 6, 7 ac 8—wedi eu gohirio, sydd yn dod â ni felly at eitem 9 ar yr agenda, sef y datganiad gan y Prif Weinidog ar y diweddaraf am gynnig Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar gyfer ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog, Mark Drakeford. 

Lywydd, diolch yn fawr. Bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno cyfres o ddatganiadau y prynhawn yma mewn ymateb i'r bygythiad o Brexit heb gytundeb. Rydym yn gwneud hyn oherwydd bod digwyddiadau yn San Steffan yr wythnos diwethaf yn dangos bod Llywodraeth y DU yn symud ymhellach fyth tuag at argyfwng. Mae gennym ni Lywodraeth yn Llundain sydd wedi colli pleidlais, y gorchfygiad mwyaf ar gofnod, a hynny ar y cyfrifoldeb pwysicaf un sydd ganddi i'w chyflawni. Daeth yn gynyddol anochel ei bod am golli'r bleidlais honno ac roedd maint y gorchfygiad yn rhoi neges glir iawn fod y cytundeb hwn gan Brif Weinidog y DU ar ben. Yn dilyn colli'r bleidlais, dywedodd Mrs May y byddai'n gwrando ar y Senedd, ond mae'r ymrwymiad hwn ganddi wedi ei wneud dwy flynedd a hanner yn rhy hwyr. O ddyddiad y refferendwm hyd at golli'r bleidlais ystyrlon, mae'r Prif Weinidog wedi dilyn y strategaeth mai'r enillydd sy'n cario'r dydd, gan gadw'n ddisymud at safbwynt anymarferol y llinellau coch, pryd y dylai hi fod wedi bod yn ymestyn at eraill i geisio sicrhau strategaeth ehangach a chynyddu'r gefnogaeth i hynny. Nawr, er ei bod hi'n hwyr yn y dydd, mae'n rhaid dechrau'r broses honno ar unwaith gydag un weithred yn unig—sef diystyru 'gadael heb gytundeb' a'r niwed a amlygir yn nadansoddiad Llywodraeth y DU ei hun am ganlyniadau gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. Yn y Siambr hon, mae Gweinidogion wedi dweud dro ar ôl tro y byddai Brexit heb gytundeb yn drychinebus i'r economi, i wasanaethau cyhoeddus ac i'n dinasyddion yng Nghymru.

Wrth gwrs, Llywydd, rydym ni'n deall, ac wedi bod yn glir bob amser, yn wahanol i Lywodraeth San Steffan, nad ni yn y Deyrnas Unedig yn unig sy'n rheoli trafodaeth Brexit. Hyd yn oed pan fo gennym Lywodraeth sy'n benderfynol o beidio â chaniatáu canlyniad o'r fath, ni allwn fod yn gwbl sicr na fydd hyn yn digwydd, a dyna pam yr ydym yn dod â datganiadau heddiw gerbron y Cynulliad. Er hynny, fe all, ac y mae'n rhaid i Lywodraeth y DU, gael gwared ar y syniad y maen nhw'n fodlon arwain arno a'i ystyried ar hyn o bryd sef gadael yr UE heb gytundeb. A phan fydd hynny'n digwydd, Llywydd, credaf y bydd mwyafrif clir yn y senedd yn diystyru gadael yr UE heb gytundeb. Yr wythnos diwethaf, gwrthododd y Cynulliad Cenedlaethol y syniad o adael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, ac yn awr mae'n rhaid i'r Senedd chwilio am y cyfle i wneud hynny hefyd. Ac ymddengys y bydd yn rhaid i'r Senedd gymryd rheolaeth yn ôl dros y materion hyn er mwyn gallu cyflawni hynny, gan fod y Prif Weinidog, unwaith eto, yng nghanol cymaint o raniadau o fewn ei phlaid ei hun ac o fewn ei chabinet, lle y mae rhai yn ymarferol yn ceisio cael canlyniad gadael heb gytundeb.

Ddoe, Llywydd, dywedodd y Prif Weinidog  y byddai hi'n fwy hyblyg, agored a chynhwysol—dyna oedd ei geiriau—wrth geisio dod o hyd i ffordd ymlaen. Y broblem yw bod ei gweithredoedd yn bell iawn o efelychu ei geiriau. Gan ddyfynnu geiriau'r Aelod Seneddol Ceidwadol blaenllaw, Sarah Wollaston, roedd datganiad y Prif Weinidog ddoe:

fel na fyddai pleidlais yr wythnos diwethaf wedi digwydd o gwbl.

Mewn gwirionedd, mae cynllun B yn union fel cynllun A gyda dogn newydd o ofynion duwiolfrydig.

Mae'n glir, Lywydd, bod Mrs May yn parhau i ganolbwyntio ar geisio cyflawni'r amhosibl—darparu cytundeb sy'n dderbyniol i'r 27 o aelodau'r UE ac i'r DUP ac i gefnogwyr Brexit caled—yn hytrach na cheisio sicrhau consensws newydd ar draws y Senedd. Sut gallai'r Prif Weinidog ddisgwyl y byddai ASau dros nos yn cefnogi fersiwn o'i chytundeb gyda mân addasiadau iddo, pan gafodd ei wrthod mor bendant? Yn syml, ni fydd hyn yn digwydd. Felly, yr ail beth a ddylai ddigwydd, pan fydd y bygythiad o adael yr UE heb gytundeb wedi'i ddileu, yw bod yn rhaid i'r Prif Weinidog wneud cais am estyniad i broses erthygl 50. Ni allwn ni fentro gyda dyfodol ein gwlad gyda therfynau amser a osodwyd arnom ein hunain a'r perygl o hunan-niweidio y mae'r trafodaethau munud olaf hyn yn ei achosi. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU ddod at ei gilydd a chytuno ar gynnig sydd â chefnogaeth y Senedd, boed hynny'n gytundeb gwahanol sy'n adlewyrchu 'Sicrhau Dyfodol Cymru', neu drwy drefnu ail bleidlais gyhoeddus—y safbwynt, mewn gwirionedd, a gafodd ei gymeradwyo gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn ar 4 Rhagfyr.

O'r cychwyn, Llywydd, roedd Llywodraeth Cymru yn dangos yn glir ei bod yn parchu canlyniad refferendwm 2016, ac rydym wedi canolbwyntio bob amser ar ffurf Brexit yn hytrach na'i ffaith. Am y rheswm hwnnw, hyd yn oed ar yr awr hwyr hon, fe ddylai'r Senedd chwilio am bob ffordd i sicrhau canlyniad i'r broses Brexit a fydd yn parchu'r refferendwm ac ar yr un pryd yn ein hamddiffyn rhag difrod i'r economi ac i wead ein cymdeithas. Ond y ddadl yn y Senedd dros yr wythnos nesaf yw'r cyfle olaf i gefnogi'r ffurf honno ar Brexit, ffurf sy'n seiliedig yn y bôn ar barhau i gymryd rhan yn y farchnad sengl a'r undeb tollau. Llywydd, os na ellir gwneud hynny, mae Brexit lle y gallem adael yr UE heb gytundeb yn sefyllfa mor ddifrifol fel ei bod yn golygu, os na all y Senedd gytuno gyda mwyafrif i sicrhau ein buddiannau tymor hir, yr unig ddewis sydd ar ôl wedyn yw pleidlais gyhoeddus unigol er mwyn datrys yr anghytundeb llwyr. 

Hefyd, i osgoi unrhyw amheuaeth, gadewch imi ddweud hyn: yn 2016, roedd cyngor Llywodraeth Cymru yn ddiamwys—bod ein dyfodol yn fwy diogel drwy barhau i fod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd. Nid oes dim, dros gyfnod o fwy na dwy flynedd o waith manwl ar Brexit, wedi ein hargyhoeddi i newid y farn honno. Yn y cyfamser, gan fod Brexit heb gytundeb yn parhau i fod yn risg uchel iawn, fel Llywodraeth gyfrifol, mae gennym ni ddyletswydd i nodi canlyniadau hynny i Gymru ac i ddangos sut yr ydym yn ceisio lliniaru'r canlyniadau hynny.

Mewn cyfres o ddatganiadau, bydd Gweinidogion yn amlinellu'r peryglon a wynebwn ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, yr economi ac yn y gymdeithas yn ehangach. Mae'r effeithiau o bosibl yn rhai eang iawn ac fe fyddan nhw'n effeithio ar bawb. Nid pryderon rhagdybiaethol na damcaniaethol yw'r rhain, ond realiti'r sefyllfa y gallem ganfod ein hunain ynddi nawr. Mae'r gyfres o ddatganiadau heddiw yn rhan o'n penderfyniad i sicrhau bod Aelodau'r Cynulliad yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr holl waith hwn. Ar hyn o bryd, Llywydd, y gwir amdani yw nad oes neb yn gwybod mewn gwirionedd beth fydd yn digwydd pe byddai Brexit heb gytundeb. Mae'n dilyn felly na fedr Cymru na'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd fod yn gwbl barod am bob posibilrwydd. Bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth y gallwn gan ddefnyddio pob cyfle i ymuno ag eraill i ddwyn perswâd ar y Prif Weinidog i gefnu ar y llwybr trychinebus hwn, i atal y niwed y byddai'n ei achosi i'n gwlad, ac i ddod o hyd i ffordd well ymlaen.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Mae'r DU yn awr wythnosau'n unig o adael yr Undeb Ewropeaidd ac felly rwy'n cytuno â barn y Prif Weinidog ei bod yn hanfodol fod ymgysylltiad adeiladol yn digwydd ar unwaith i baratoi Cymru pe byddem yn gadael yr UE heb gytundeb. Felly, mae'n hanfodol bwysig bod arweinwyr Cymru yn rhoi eu gwahaniaethau gwleidyddol o'r neilltu ac yn gwneud popeth o fewn ei gallu i baratoi Cymru ar gyfer bywyd ar ôl 29 Mawrth. Dyna pam y derbyniais ei wahoddiad yr wythnos diwethaf i gwrdd ag ef i drafod goblygiadau Brexit.

Nawr fe ddywed y Prif Weinidog, yn ei ddatganiad, mai dim ond wythnos sydd ar gael i geisio cytundeb ar Brexit. Rwyf yn siŵr y byddai'n cytuno â mi ei bod yn hanfodol fod gwleidyddion yn siarad a chyd-weithio gyda'i gilydd, pryd y gallant, er budd y bobl y maen nhw'n eu cynrychioli. Fodd bynnag, a yw'n cytuno â mi ei bod hi'n siomedig dros ben ac, yn wir yn rhywbeth sy'n peri pryder, fod arweinydd y Blaid Lafur yn gwrthod eistedd wrth y Bwrdd gyda Phrif Weinidog y DU i drafod Brexit, o gofio bod arweinwyr yma yng Nghymru wedi bod yn ddigon aeddfed i gyfarfod? A wnaiff ef yn awr, felly, roi pwysau ar ei arweinydd ei hun i wneud hynny hefyd yn y DU?

Rwyf yn deall pam mae Llywodraeth Cymru yn gwneud cyfres o ddatganiadau y prynhawn yma, ond mae'n rhaid i ni dderbyn, pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio, fod pobl wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd yn 2016. Gan ei fod nawr wedi cadarnhau yn ei ddatganiad heddiw y bydd yn pwyso am ail refferendwm, a all ef egluro i'r Siambr hon sut y bydd ef a'i Lywodraeth yn parchu canlyniad y refferendwm gwreiddiol, oherwydd hyd yn hyn—hyd yn hyn—mae wedi ei gwneud yn glir fod hyn o'r pwysigrwydd mwyaf iddo?

Mae Prif Weinidog y DU wedi dweud yn gwbl glir nad bwriad Llywodraeth y DU yw gadael i amser lithro hyd at 29 Mawrth, ac felly mae gennym ni gyfle hollbwysig i gydweithio i gyflawni ar ran pobl Cymru. Yn yr ysbryd hwnnw, rwyf eisiau ei gwneud yn gwbl glir bod fy nghydweithwyr a minnau yn barod i gydweithio, pryd y gallwn, gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau bod blaenoriaethau cymunedau ar draws Cymru yn cael eu cyfleu i Lywodraeth y DU, a hyderaf y bydd y Prif Weinidog yn manteisio ar y gwahoddiad hwn yn ystod yr wythnosau nesaf.

Nawr, wrth i amser fynd yn ei flaen mae'n hanfodol bod yr holl randdeiliaid ledled Cymru yn paratoi ar gyfer y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, a byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar y modd y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda'i rhanddeiliaid mewn termau cyffredinol er mwyn sicrhau eu bod mor barod ag sy'n bosibl ar gyfer y sefyllfa honno.

Nawr, fel y soniais yn gynharach, rwyf yn sylweddoli y bydd Gweinidogion yn gwneud datganiadau penodol yn ddiweddarach heddiw, pryd y byddan nhw'n mynd i fanylder ynghylch eu portffolios eu hunain. Mae'r Aelodau yn ymwybodol iawn o adroddiadau Pwyllgor Cynulliad pwysig ar y paratoadau ar gyfer Brexit dros y 18 mis diwethaf. Cyhoeddwyd un o'r adroddiadau hynny gan y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol bron i flwyddyn yn ôl. Argymhellodd yr adroddiad hwnnw fod Llywodraeth Cymru yn gwella ei chyfathrebu â sefydliadau unigol drwy ysgogi mwy ar gyrff cynrychioliadol i raeadru gwybodaeth i'r sefydliadau hynny. Fe nododd yr adroddiad hwnnw hefyd yn gwbl glir nad oedd gan y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yr wybodaeth angenrheidiol i baratoi ar gyfer Brexit yn ddigonol. Felly, byddem yn ddiolchgar pe gallai'r Prif Weinidog roi manylion am y gwaith ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud ers yr adroddiad arbennig hwnnw i gefnogi gweithredwyr gwasanaethau cyhoeddus yn well wrth iddyn nhw baratoi ar gyfer Prydain yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. 

Nawr, mae, wrth gwrs, nifer o gwestiynau ynghylch perthynas gyfansoddiadol Cymru â rhannau eraill o'r DU wrth symud ymlaen. Felly, wrth ymateb i'm cwestiynau, efallai y gall y Prif Weinidog roi ei farn ar yr effaith y gallai Brexit heb gytundeb, pe byddai'n dod i hynny, ei chael ar ddyfodol y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd, yn ogystal â lle Cymru yn y dyfodol hwnnw o fewn y Deyrnas Unedig.

Yn olaf, Llywydd, bydd llwyth gwaith deddfwriaethol y Cynulliad hwn yn cynyddu'n sylweddol os bydd Prydain yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 29 Mawrth heb gytundeb ffurfiol a chyfnod pontio. Yn wir, gallai diffyg cyfnod pontio roi pwysau enfawr ar y sefydliad hwn ac yn wir ar Lywodraeth Cymru. Felly, efallai y gallai'r Prif Weinidog ddweud wrthym pa asesiad a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar effaith Brexit heb gytundeb ar ei weithrediadau ac yn wir ar weithrediadau'r Cynulliad.

Felly, i gloi, Llywydd, hoffwn ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad heddiw. Mae amser yn hollbwysig yn awr, wrth gwrs, ac felly hoffwn ailadrodd unwaith eto bod fy nghydweithwyr a minnau yn ymrwymedig i gydweithio, pryd y gallwn, gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ar ran pobl Cymru?

Llywydd, a gaf i ddiolch i Paul Davies am y ffordd yr agorodd ei gyfraniad ac am ddychwelyd at y thema honno ar y diwedd? Yr oeddwn i'n ddiolchgar iddo am dderbyn y gwahoddiad i gyfarfod yr wythnos diwethaf, a nodaf yn ofalus iawn ei gynnig i barhau â'r trafodaethau ar ôl heddiw. Yn sicr, mae hwnnw'n gynnig y byddaf yn manteisio arno.

Gan droi at rai o'r cwestiynau penodol a godwyd ganddo, y safbwynt a nodir gan arweinydd y Blaid Lafur yn San Steffan yw'r safbwynt yr wyf i wedi ei amlinellu y prynhawn yma: y dylai'r Prif Weinidog gymryd 'gadael yr UE heb gytundeb' oddi ar y bwrdd. Dyna'r ffordd i chwalu'r dagfa sydd wedi datblygu yn San Steffan, ac mae hyn yn rhywbeth sydd o fewn gallu'r Prif Weinidog; gall hi ei gwneud yn glir y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ond y byddwn yn gwneud hynny mewn modd sydd wedi ei gynllunio, yn drefnus ac sydd â chytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd. Os gall hi gymryd 'gadael heb gytundeb' oddi ar y bwrdd, bydd hynny yn newid yr awyrgylch, bydd yn caniatáu i'r trafodaethau hynny ddigwydd, a dyna ddylai hi ei wneud.

Rwyf eisiau gwneud yn glir unwaith eto y safbwynt a nodais ynglŷn ag ail refferendwm, gan nad wyf yn dymuno i hynny gael ei gamddeall. Yr hyn a ddywedais yw y dylai'r Senedd barhau i weithio mor galed â phosibl i ddod o hyd i gytundeb—cytundeb sy'n parchu'r refferendwm ac yn diogelu ein heconomi. Ac rwy'n credu ei bod hi'n parhau i fod yn bosibl y byddan nhw'n canfod cydbwysedd yn Nhŷ'r Cyffredin ynghylch dull penodol lle yr ydym  yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ac yn lliniaru'r niwed y bydd hynny'n ei achosi. Yr hyn a ddywedais wedyn oedd, os bydd hynny'n profi i fod yn amhosibl, os bydd Tŷ'r Cyffredin dros y dyddiau nesaf yn methu â dod i benderfyniad ac nad oes mwyafrif o blaid unrhyw fath o gytundeb, yna, y ffordd orau i ddatrys yr anghytundeb llwyr bryd hynny fydd gofyn y cwestiwn i'r bobl y gofynnwyd y cwestiwn iddynt yn y lle cyntaf. Ac rwy'n gwrthod yn llwyr y cyhuddiadau oddi ar y meicroffon fod hyn rywsut yn ffordd gwrth-democrataidd o wneud pethau. Fe bleidleisiais i dros Lywodraeth yn 1997. Nid oeddwn i'n disgwyl y byddai'r canlyniad yn para am byth. Yn wir, gofynnwyd i mi eto yn 2001 a rhoddais yr un ateb. Yn wir, gofynnwyd yr un peth unwaith eto yn 2005 a rhoddais yr un ateb eto. Felly, mae'r syniad ei bod yn amhosibl i fynd yn ôl at y bobl sydd wedi rhoi mandad democrataidd a phenderfyniad, a gofyn iddynt am adolygiad pellach, yn hurt mewn unrhyw ddemocratiaeth. Dyna pam yr wyf i wedi dweud os yw'r Tŷ'r Cyffredin yn methu â dod i benderfyniad, yna efallai mai mynd yn ôl at y bobl y mae unrhyw fandad democrataidd wedi tarddu oddi wrthynt, yw'r ffordd o ddatrys hynny.

Gofynnodd Paul Davies i mi am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i helpu rhanddeiliaid. Bydd wedi gweld y porth busnes Brexit a ddarparwyd gennym. Bydd wedi gweld y wefan newydd Paratoi Cymru, sydd wedi cael dros 2,000 o ymwelwyr gwahanol ers ei lansio lai nag wythnos yn ôl, ac mae Gweinidogion yn parhau i gwrdd â rhanddeiliaid yn eu meysydd portffolio yn rheolaidd iawn.

Gofynnodd am wella cyfathrebu. Bydd wedi gweld, rwy'n gobeithio, y cymorth yr ydym wedi gallu ei ddarparu drwy gronfa pontio £50 miliwn yr UE—arian i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, i gonffederasiwn y gwasanaeth iechyd, i Gymdeithas  Cyfarwyddwyr y Gwasanaethau Cymdeithasol ac i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru. Mae pob un o'r sefydliadau ymbarél hyn wedi cael cymorth cymhedrol—a chymedrol yn unig ydyw—cymorth o'r Gronfa er mwyn iddyn nhw ddatblygu sianelau cyfathrebu gwell am y pethau yr ydym yn gallu eu dweud  yn uniongyrchol wrth y sefydliadau hynny. Ond wedyn rydym yn dibynnu ar iddyn nhw allu trosglwyddo'r negeseuon hynny ymlaen i'w haelodaeth, ac rydym wedi gwneud ein gorau i ddarparu rhywfaint o gymorth ariannol iddyn nhw i wneud hynny.

Terfynodd Paul Davies ei gwestiynau gyda phwynt pwysig iawn am y straen pellach ar y berthynas gyfansoddiadol o fewn y Deyrnas Unedig y byddai Brexit heb gytundeb yn ei achosi. Onid dyna'r farn gyffredin? Dyna gasgliad ein pwyllgorau yn y fan yma, a dyna gasgliad pwyllgorau Tŷ'r Cyffredin a Thŷ’r Arglwyddi, na fedr y prosesau rhynglywodraethol presennol sydd gennym yn y Deyrnas Unedig gynnal pwysau Brexit—ein bod wedi dibynnu ar lyfr rheolau cyffredin ers datganoli, llyfr  rheolau cyffredin yr Undeb Ewropeaidd, yr ydym i gyd wedi ymrwymo iddynt. Pan fydd y llyfr rheolau hwnnw yn diflannu, yna ni fydd y mecanwaith fydd ar ôl yn ddigonol ar gyfer y dasg. Ac rydym yn pwysleisio'r pwynt hwnnw, ac mewn sawl ffordd, bu Cymru yn brif ffynhonnell y penderfyniad i ddatrys y problemau hynny, ac mae Cydbwyllgor y Gweinidogion yn ei gyfarfod llawn, pan oedd fy rhagflaenydd, Carwyn Jones yn aelod ohono, wedi rhoi gwaith ar y gweill i wneud yn union hynny. Ond mae'n fater o frys, ac mae'n anodd perswadio Llywodraeth y DU i ddod o hyd i'r egni, yr amser a'r ymrwymiad i wneud i'r pethau pwysig iawn hyn ddigwydd.

Bydd y llwyth gwaith a fydd yn deillio o Brexit yn cael ei deimlo yn y sefydliad hwn, Llywydd, ac edrychaf ymlaen at drafodaethau pellach rhwng y pleidiau a gyda chithau i wneud yn siŵr ein bod yn canfod y ffordd fwyaf ymarferol bosibl o reoli'r effaith ddeddfwriaethol y bydd Brexit heb gytundeb yn sicr o'i chreu ar gyfer y Cynulliad Cenedlaethol ei hun.   

Er bod rhywfaint o anghytuno, yn amlwg, ar draws y Siambr hon, yn ei hanfod, o ran polisi Brexit, rwy'n siŵr bod cytundeb ehangach am yr anhrefn a dryswch sy'n nodweddu San Steffan ar hyn o bryd, a'r methiant gwleidyddiaeth dybryd yn y Siambr honno sy'n ein gyrru at ymyl trychineb 'dim cytundeb', y realiti sydd wedi creu'r angen am y cynllunio wrth gefn y mae'r Prif Weinidog wedi'i gyfeirio ato. Mae cau'r Gyngres ac impasse San Steffan yn ddau ben ar y trafferthion ar draws Môr yr Iwerydd ar hyn o bryd; maen nhw'n adlewyrchu ei gilydd bron yn union.

Yn y Siambr hon, gobeithiaf y bydd hi'n bosibl inni gytuno ar ymateb adeiladol i'r argyfwng gwleidyddol sy'n ein hwynebu, fel ein bod gyda'n gilydd yn y lle hwn ar draws y pleidiau yn gallu ymgysylltu ag aelodau'r cyhoedd y mae'n rhaid eu bod yn teimlo'n ddryslyd ac yn rhwystredig dros ben gan yr hyn y maen nhw'n ei weld. Ac rwyf i yma yn sôn am sefydlu cynulliad dinasyddion ar draws gwledydd yr ynysoedd hyn, ond yn sicr yma yng Nghymru, i gymryd yr awenau wrth estyn allan ar draws y gofod rhwng y rhai a bleidleisiodd i adael ac aros yn 2016, er mwyn ceisio cyrraedd mwy o gyd-ddealltwriaeth.

Mewn arolwg diweddar gan Gobaith nid Casineb, cafodd y datganiad hwn—y datganiad nad yw gwleidyddion, yn amlwg, yn gallu penderfynu sut i ddatrys mater Brexit, ac mae'r wlad yn rhanedig iawn ac felly mae angen gwahanol fath o ymateb—gefnogaeth gadarn gan y cyhoedd. Nawr, nid yw'n ddatganiad newydd, fel y bydd pobl yn ymwybodol. Yn wir, bydd gwelliant ar y trywydd hwn yn cael ei gyflwyno yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos hon, ond ar gyfer cynulliad dinasyddion ar draws y DU. Yn naturiol, rydym ni'n credu y dylai gael ei gyfansoddi ar sail pedair gwlad.

Mewn erthygl yn The Guardian ychydig ddyddiau yn ôl, awgrymodd cyn-arweinydd y Blaid Lafur, y cyn-Brif Weinidog Gordon Brown hefyd gyfres o gynulliadau dinasyddion ar drywydd tebyg, yn mynd i'r afael nid yn unig â'r berthynas rhwng y DU a'r UE, ond o ran y cwestiynau dyfnach a achosodd y bleidlais o blaid gadael, o bosibl, mewn nifer o ardaloedd. Felly, materion am gyflwr yr economi mewn sawl rhan o'r DU, cyflwr cymunedau sydd wedi eu gadael ar ôl, y cynnydd mewn tlodi plant y mae cyni wedi'i greu.

Mae'n debyg y bydd Llywodraeth y DU yn gwrthod y syniad newydd hwn yr wythnos nesaf, fel y mae, hyd yn hyn wedi gwrthod y rhan fwyaf o syniadau newydd sydd wedi cael eu cyflwyno er mwyn ceisio torri'r anghydfod. Ond Brif Weinidog, yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, os dymunwn, mae gennym y gallu i ddangos yr arweiniad i weithredu nawr. Gallem ni gytuno i sefydlu, ar sail gyfreithiol, gynulliad dinasyddion Cymru. Mae'n well gennyf y term 'confensiwn' neu'n well byth hyd yn oed, 'cymanfa'r bobl' yn y Gymraeg, i ennyn diddordeb ein pobl ein hunain. Gallai wneud hynny ar sail hollol wahanol i'r ffordd wleidyddol gonfensiynol, sydd bellach yn flinedig ac yn anhygred i raddau helaeth, y cynhaliwyd dadl Brexit,  

Wrth gyflwyno'r cynnig hwn, nid ydym ni ym Mhlaid Cymru yn camu'n ôl mewn unrhyw ffordd oddi wrth ein cefnogaeth gadarn i bleidlais y bobl ar ddewis terfynol rhwng pa bynnag gytundeb y mae Llywodraeth y DU a Senedd San Steffan yn ei gyrraedd ac aros o fewn yr Undeb Ewropeaidd. Ond, mae'n ymddangos i ni y byddai confensiwn dinasyddion Cymru, yn rhagflaenydd buddiol, adeiladol a fyddai'n uno'r bobl, i'r refferendwm hwnnw os caiff ei gynnal. A gallai hefyd ganiatáu i ni wir fynd i'r afael â rhai o'r problemau dyfnach, fel y soniais, y mae Brexit wedi eu datgelu, nid yn unig y berthynas rhwng y DU a'r UE, ond y berthynas o fewn yr ynysoedd hyn, cyfansoddiad yr ynysoedd hyn a'r ffordd y mae ein gwleidyddiaeth drwyddi draw ar chwâl, ac mae angen inni gymryd ein camau ein hunain yma yng Nghymru i'w hail-lunio. Felly, a gaf i wahodd y Prif Weinidog i ymateb yn gadarnhaol i hynny?

O ran cwestiwn o bleidlais y bobl, roeddwn yn falch o weld bod y Prif Weinidog newydd ailadrodd ei farn mai'r ffordd orau o sicrhau buddiannau Cymru fyddai drwy aelodaeth barhaus â'r Undeb Ewropeaidd. Nid yn unig hynny, cydnabu hefyd os na all y Senedd gytuno ar fargen sydd er ein budd economaidd ni yng Nghymru, un sy'n golygu ein bod yn parhau i gymryd rhan yn y farchnad sengl a'r undeb tollau, yna pleidlais y bobl fydd yr unig ddewis sydd ar ôl. Ymddengys ein bod yn symud yn nes at ein gilydd o ran y cwestiwn hwn o bleidlais y bobl.

A gaf i ofyn iddo ailadrodd unwaith eto, o ran yr amseru, oherwydd, yn amlwg, mae'n rhaid inni gadw golwg ar y cloc o ran y terfyn amser presennol: a yw e'n credu bod angen gwneud y penderfyniad hwnnw'n eithaf buan? Rydym ni'n sôn am ddim ond ychydig wythnosau pryd y gall y Senedd bleidleisio o blaid pleidlais y bobl er mwyn i ni ddefnyddio'r gobaith olaf hwnnw i osgoi'r hyn a fyddai, yn nhyb llawer ohonom, yn drychineb?

A gaf i ddiolch i Adam Price am ei gyfraniad a'r ffordd y mae ef wedi'i gyflwyno? Ac mae e'n hollol iawn i dynnu sylw at y ffaith y bu cytundeb arwyddocaol a sylweddol rhwng ein dwy blaid o ran y materion ehangach yn ymwneud â Brexit. Wrth ymdrin yn fyr iawn â'r pwyntiau a wnaeth tua'r diwedd, y safbwynt yr wyf wedi'i amlinellu heddiw yw'r safbwynt y pleidleisiodd ein dwy blaid drosto yma ar lawr y Cynulliad ar 4 Rhagfyr. Nawr, mae  wythnosau eraill wedi llithro ymaith ers hynny, felly, wrth gwrs, mae e'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod amser yn mynd yn brin, ac mae'r Senedd, fel y dywedais, hyd y gwelaf i, yng nghyfnod olaf ei gallu i lunio cytundeb sy'n parchu'r refferendwm ac sy'n lliniaru'r niwed y bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ei wneud i'n heconomi.

Gwrandewais yn ofalus ar yr hyn a ddywedodd. Rwy'n cytuno bod rhywfaint o ddryswch ymhlith y cyhoedd ynghylch sut y mae pethau wedi cyrraedd y pwynt hwn. Ac weithiau mae'n fwy na dryswch, onid yw—mae'n ymdeimlad o ddicter ein bod ni wedi methu â datrys y mater pwysig hwn, a bydd angen ailadeiladu dinesig ar ôl i hyn ddod i ben, pan fydd modd i ni gael pobl sydd â gwahanol ddaliadau cryf i ailymgysylltu â'i gilydd mewn modd sy'n parchu'r gwahanol safbwyntiau hynny. Ac nid yw gweiddi o'r cyrion yn fodel da ar gyfer trafodaeth barchus, pa mor gryf bynnag y gallai Aelod fod yn teimlo am y safbwynt hwnnw. Ar ddiwedd hyn i gyd, bydd gwaith i'w wneud o ran dod â phobl yn ôl at ei gilydd.

Nawr, cynulliad dinasyddion, confensiwn, cymanfa—mae pob un o'r rheini'n bosibiliadau yr wyf i'n hapus iawn i ymgysylltu â nhw yn gadarnhaol. Nid dyna'r unig syniadau, Adam, a dyna pam nad wyf i'n llwyr ymrwymo iddyn nhw heddiw. Mewn bywyd blaenorol, fe wnes i unwaith gynnal cyfres o bwyllgorau dethol cymunedol lleol, a gynlluniwyd i ddatrys materion lleol dadleuol, lle'r oedd panel o ddinasyddion yr ardal yn dod at ei gilydd, yn clywed tystiolaeth gan nifer o dystion, ac ar y diwedd, yn y ffordd ystyriol honno, yn ceisio dod i gasgliad am y ffordd orau ymlaen. Felly, ceir amrywiaeth o ffyrdd y gellid mynd i'r afael â'r gwaith ailadeiladu dinesig hwnnw. Yn sicr, mae cynulliad dinasyddion yn un ohonynt, ac edrychaf ymlaen at ddeialog barhaus â'r Aelod ac eraill ynghylch y model gorau y gallem ni ei fabwysiadu at y diben hwnnw yma yng Nghymru.

Diolch, Prif Weinidog, am y diweddaraf mewn cyfres o ddatganiadau yn ymwneud â Brexit, a ddechreuodd yr wythnos diwethaf. Nawr, cawsom ni un lled ddiddorol yr wythnos diwethaf gan eich Gweinidog Brexit, pryd y soniodd am bethau fel eich gwefan Brexit Llywodraeth Cymru, sy'n cynnig cyngor i fusnesau a sefydliadau ynghylch cynllunio wrth gefn ar gyfer gadael. Ac, fel y soniais wrthych chi yr wythnos diwethaf, mae'r rhain i gyd yn bethau a allai fod yn ddefnyddiol, a dyna'r pethau y dylai Llywodraeth Cymru fod yn eu gwneud: datblygu cynlluniau wrth gefn a chynnig cyngor. Nid wyf i'n gweld rhyw lawer o'r math hwnnw o bethau yn y datganiad hwn gennych chi heddiw.

Roedd yn ddiddorol clywed rhan o'ch ymateb i'r hyn a gododd Paul Davies wrth iddo sôn am—wel, nid wyf i'n siŵr pwy wnaeth ei grybwyll, ond cododd pwnc refferendwm Cynulliad Cymru 1997, a gwnaethoch chi'r pwynt eich bod wedi ateb y cwestiwn yn yr un ffordd o hyd. Dywedasoch chi eich bod wedi ei ateb yn 2001, eich bod wedi ei ateb eto yn 2005—[Torri ar draws.] Beth yr ydych—[Torri ar draws.] Beth allai—[Torri ar draws.] O, yr etholiad cyffredinol, iawn. Y pwynt y gallech chi fod wedi anghofio sôn amdano yw, yn y cyfamser, yn 1999, cafodd y lle hwn ei sefydlu. Felly, mewn gwirionedd, cafodd canlyniad y refferendwm ei weithredu. Felly, alla i ddim gweld, yn ôl y rhesymeg honno, sut yr ydych chi'n mynd i rwystro canlyniad y refferendwm hwn a gawsom yn 2016 ar aelodaeth Prydain o'r Undeb Ewropeaidd.

O ran y datganiad hwn heddiw, nid oes dim byd newydd ynddo. Rydych chi'n cyfleu safbwyntiau Llywodraeth y DU yr ydym eisoes yn ymwybodol ohonynt. Rydym ni'n gwybod bod Theresa May wedi dweud na fydd hi'n gohirio'r dyddiad ymadael. Gwyddom na fydd hi'n ystyried ail refferendwm. Rydym ni hefyd yn ymwybodol o'ch safbwynt ar hyn i gyd, yr ydych yn ei wneud yn gliriach nawr, ond rydym yn gwybod hynny ers peth amser—eich bod eisiau ail refferendwm. Fy unig wir gwestiwn am ddatganiad heddiw yw: pam ydych chi'n gwastraffu amser y Siambr hon gyda'r hyn sy'n lol wag yn y bôn?

Wel, Dirprwy Lywydd, nid wyf yn ei ystyried yn wastraff amser trafod ar lawr y Cynulliad hwn faterion a fydd yn cael effaith uniongyrchol ar fywydau pobl ym mhob rhan o Gymru a lle mae Gweinidogion ar gael i gael eu holi gan Aelodau'r Cynulliad ar fanylion y cynigion a fydd yn cael eu hadrodd yma y prynhawn yma. Sut gallai hynny fod yn wastraff amser mewn fforwm democrataidd? Roedd hon yn ymgais ddiffuant gan y Llywodraeth hon i ddangos pa mor ddifrifol yw'r sefyllfa yr ydym ni ynddi, i fod yn glir â phobl Cymru am ein hasesiad o beth fyddai Brexit heb gytundeb yn ei olygu ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, busnes ac ar gyfer eu bywydau, ac yna i wneud yn siŵr bod ganddyn nhw'r wybodaeth ddiweddaraf sydd ar gael am y camau yr ydym yn eu cymryd, ac yna clywed gan eraill gan, a bod yn deg, ein bod ni wedi cael cyfraniadau gan y Blaid Geidwadol a Phlaid Cymru yma y prynhawn yma, yn gwneud rhai cynigion pellach ac adeiladol am y ffordd y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i wneud yn siŵr, pe ddigwyddai hynny, ein bod yn gallu rhannu gwybodaeth, meddwl ymlaen llaw gyda'n gilydd a gwneud ein gorau i liniaru'r effaith yma yng Nghymru. Nid wyf i'n gweld hynny yn wastraff amser o gwbl.

Prif Weinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma, a byddaf yn gwrando'n ofalus iawn ar y datganiadau sydd i ddod oherwydd, yn amlwg, codasom fwgan dim cytundeb dros 12 mis yn ôl pan baratowyd yr adroddiad cyntaf i ni gan Lywodraeth Cymru.

Paul Davies—roedd gen i un neu ddau o bwyntiau. Rwyf eisiau ei gadw'n syml oherwydd gwn fod amser yn brin ar gyfer eich datganiad. Tynnodd ef sylw at y llwyth gwaith deddfwriaeth sy'n dod i'n cyfeiriad. A yw Llywodraeth Cymru wedi nodi ei blaenoriaethau ar gyfer deddfwriaeth? Mewn geiriau eraill, a yw hi mewn sefyllfa i wybod yr hyn y mae hi eisiau ei basio'n gyflym a'r hyn y bydd yn ei ohirio tan ar ôl 29 Mawrth, rhag ofn y bydd gennym ni sefyllfa 'dim cytundeb' a'n bod yn gadael ar 29 Mawrth? A ydych chi wedi asesu eich hunan hefyd o ran capasiti? Gwn ein bod wedi sôn am eich capasiti i allu ymgymryd â'r llwyth gwaith hwn, a'ch bod chi wedi cyflogi mwy o staff, ond a ydych chi mewn sefyllfa erbyn hyn lle mae gennych chi ddigon o gapasiti i symud ymlaen yn y math hon o sefyllfa, oherwydd rydym ni saith wythnos i ffwrdd oddi wrth y pwynt lle y byddwn y tu allan i'r UE, a bydd yn rhaid i ni gadw at gyfraith y DU a'r cyfreithiau a gaiff eu pasio yn San Steffan ar gyfer popeth.

O ran papurau technegol Brexit heb gytundeb a gyhoeddwyd y llynedd, beth yw eich asesiad o'r rheini bellach? Oherwydd pan edrychais i arnyn nhw, a dweud y gwir, roedd y rhan fwyaf ohonyn nhw yn wastraff papur; Doedden nhw ond yn dweud wrthym yr hyn yr oeddem eisoes yn ei wybod ond nid yn dweud wrthym sut i ddatrys y problemau. A oes gennych chi atebion i rai o'r materion hynny erbyn hyn? Ac ar 29 Mawrth, os na fydd cytundeb, lle'r ydym ni gyda'r fframweithiau cyffredin a gweithredu'r fframweithiau hynny i weld sut y byddwn yn symud ymlaen â hynny?

Diolch i'r aelod am y rheini, a, Dirprwy Lywydd, dim ond i ddweud eto, fel yr ydym wedi dweud o'r blaen yn y fan hon, bod adroddiadau o bwyllgorau'r Cynulliad, ac yn arbennig y pwyllgor y mae David Rees yn ei gadeirio, wedi dylanwadu'n fawr ar ein ffordd ni o feddwl ac wedi caniatáu i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn fod yn rhan o gyfres ehangach o gysylltiadau â deddfwrfeydd eraill, gan wneud yn siŵr bod pethau sy'n bwysig yma yng Nghymru yn cael eu rhannu â'n cymheiriaid yn San Steffan, yr Alban a, gobeithio maes o law, â Chynulliad Gogledd Iwerddon hefyd.

Gofynnodd David Rees imi a ydym wedi blaenoriaethu ein deddfwriaeth. Do, rydym wedi gwneud hynny. Arweiniodd at rai sgyrsiau heriol gyda'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ynghylch, er enghraifft, a ydym ni'n cyflwyno digon o ddeunydd i'r Cynulliad graffu arno, a ydym ni'n dibynnu gormod ar lywio deddfwriaeth drwy San Steffan. Ond mae hynny'n ymarfer ynglŷn â blaenoriaethu; roedd yn ceisio gwneud yn siŵr bod amser y Cynulliad, a fydd yn brin, yn cael ei neilltuo i'r newidiadau deddfwriaethol hynny sy'n cael effaith wirioneddol ar bolisïau, ac yn caniatáu ar gyfer llywio deddfwriaeth drwy San Steffan, lle nad yw ond yn dechnegol ei natur neu ddim yn arwain at newid polisi o'n sefyllfa bresennol.

O ran capasiti, dim ond hyn a hyn sy'n bosib, Dirprwy Lywydd. Dyna'r gwir amdani: rydym dan bwysau. Nid oes gennym fyddin ddiddiwedd o bobl yn gweithio i Lywodraeth Cymru y gallwn ni eu hadleoli i ymdrin â mater brys Brexit. Yr hyn yr ydym ni'n gorfod ei wneud yw symud pobl o waith pwysig arall er mwyn gwneud gwaith sydd hyd yn oed yn fwy pwysig ac y mae hyd yn oed mwy o frys amdano ym maes Brexit. Ac er bod gennym ni beth arian yr ydym ni'n ei groesawu'n fawr gan Lywodraeth y DU i'n galluogi ni i gyflogi pobl i ymdrin ag effaith Brexit, mae hynny i gyd yn golygu amser hefyd. Nid yw'r sgiliau yr ydych chi'n chwilio amdanyn nhw yn sgiliau y mae digon ohonyn nhw ar gael bob amser.

Mae David Rees yn llygad ei le, Dirprwy Lywydd, yn ei sylw diwethaf ynghylch yr hysbysiadau technegol. Roedden nhw'n dweud ychydig iawn am atebion a llawer iawn wrthym ni fod atebion yn cael eu hystyried, yn cael eu llunio, yn cael eu harchwilio, yn cael eu trafod, ond yn anaml iawn yn cael eu darparu. Beth yw pen draw hyn i gyd i ni? Mae'n ein harwain ni i'r sefyllfa yr oedd yn rhaid i'r Dr Liam Fox ei chyfaddef dim ond yn yr ychydig ddyddiau diwethaf—bod y 40 cytundeb masnach y dywedodd ef y byddent yr hawsaf i'w negodi yn hanes cytundebau masnach—. Rwy'n cofio'n ei glywed yn dweud unwaith mai'r cwbl fyddai ei angen fyddai potel o Tipp-Ex, lle byddem ni'n rhoi Tipp-Ex dros y blaenlythrennau 'EU' ac yn ysgrifennu'r llythrennau 'UK' yn eu lle, a dyna'r cyfan fyddai angen ei wneud. Ni fydd unrhyw un o'r cytundebau hynny'n barod ar y diwrnod y byddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd.

Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog.

Eitem 10, felly, yw Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn ag effaith Brexit heb gytundeb ar ein gwasanaethau iechyd a gofal. A galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Pan amlinellais am y tro cyntaf effaith bosib Brexit heb gytundeb ar y GIG a gwasanaethau gofal cymdeithasol yng Nghymru ym mis Mehefin y llynedd, roedd rhai Aelodau yn y Siambr hon yn fy nghyhuddo o godi bwganod a gwneud drygau gwleidyddol. Eto i gyd, dwy flynedd a hanner ar ôl refferendwm yr Undeb Ewropeaidd, a llai na 70 diwrnod cyn y mae'r DU i fod i adael yr Undeb Ewropeaidd, mae'r posibilrwydd o beidio â chael cytundeb bellach yn fwy nag erioed. Prin fod carreg sylfaen o gwbl wedi ei gosod ar gyfer y berthynas fydd gennym ni yn y dyfodol gyda'n partneriaid masnachu agosaf a phwysicaf. Yn hytrach, dim ond yr wythnos ddiwethaf, roeddem ni'n clywed adroddiadau am nifer cynyddol o feddyginiaethau yr effeithir arnyn nhw gan faterion cyflenwi ledled y DU yn wyneb Brexit heb gytundeb.

Mae Llywodraeth y DU yn gyfrifol am sicrhau bod y cyflenwad o feddyginiaethau yn parhau, fel gyda chynifer o feysydd a fydd o bosib yn effeithio ar bobl Cymru. Er bod nifer a math y meddyginiaethau yr effeithir arnyn nhw yn gymharol isel, mae'n amlwg na all Llywodraeth y DU roi sicrwydd llawn na fydd Brexit heb gytundeb yn effeithio ar oruchwylion busnes beunyddiol. O safbwynt iechyd a gofal cymdeithasol, mae'n bwysicach nag erioed y caiff Brexit heb gytundeb ei ddiystyru fel isafswm.

Rwy'n parhau i fod yn bryderus ynghylch cyflenwi radioisotopau i Gymru yn y dyfodol pe byddai sefyllfa o ddim cytundeb. Mae radioisotopau yn hanfodol ar gyfer defnydd diagnostig a therapiwtig gan ein gwasanaeth iechyd gwladol. Nid oes unrhyw ffynonellau yn y DU, ac fe gaiff cyflenwadau eu mewnforio'n gyson o wledydd eraill yr UE drwy'r prif borthladdoedd traws-sianel. Mae'n debygol y bydd y tarfu a fydd yn deillio o archwiliadau yn ein porthladdoedd yn golygu y bydd radioisotopau yn ddiwerth ar gyfer triniaeth gofal iechyd. Rydym yn dibynnu ar sicrwydd Llywodraeth y DU, er bod y DU yn dal i fwriadu gadael Euratom, na fydd unrhyw rwystr rheoleiddiol i barhau i fewnforio radioisotopau ar ôl Brexit. Fodd bynnag, gallai Brexit heb gytundeb arwain at wahanol safonau a threfniadau rheoleiddio rhwng cenhedloedd a allai effeithio ar fewnforio radioisotopau. Ac, wrth gwrs, union ddymuniad y rhan fwyaf o'r rhai sy'n eiriol dros beidio â chael cytundeb yw bod gwahaniaeth mewn safonau a threfniadau rheoleiddio.

Ni ddylai unrhyw un danbrisio effaith Brexit heb gytundeb—yr effaith y bydd Brexit heb gytundeb yn ei chael ar ddinasyddion unigol a theuluoedd. Mae hynny'n cynnwys, wrth gwrs, wladolion yr Undeb Ewropeaidd sy'n byw ac yn gweithio yn y DU, neu ddinasyddion y DU, gan gynnwys llawer o ddinasyddion Cymru, sydd wedi manteisio ar ryddid i symud er mwyn byw a gweithio yn yr Undeb Ewropeaidd. Bydd pawb yn cael eu heffeithio.

Heblaw am yr ansicrwydd ynghylch trefniadau gofal iechyd cyfatebol a statws preswylydd sefydlog, bydd Brexit heb gytundeb yn anochel yn arwain at farchnad lafur dynnach o ran iechyd a gofal cymdeithasol ledled y DU. Bydd hynny'n ei gwneud hi'n fwy anodd byth inni gystadlu am staff, ac wrth gwrs, yn golygu cynnydd tebygol mewn costau. Bydd Brexit heb gytundeb yn cael effaith bellgyrhaeddol ar bob proffesiwn a holl staff iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd y newidiadau i bolisïau ymfudo, yn enwedig polisi sy'n ffafrio sgiliau a chyflogau uchel, yn effeithio fwyaf ar y rhannau hynny o'r sector iechyd a gofal cymdeithasol sy'n dibynnu ar weithwyr ar gyflogau cymharol isel, megis gweithwyr sy'n darparu gofal cartref neu breswyl, sydd â swyddogaeth ganolog yn cefnogi rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Felly, gadewch inni fod yn glir: byddai amharu ar ein sector gofal cymdeithasol nid yn unig yn effeithio ar ddinasyddion sy'n agored i niwed yn y byd gofal cymdeithasol, ond byddai'n anochel yn arwain at oedi wrth ryddhau cleifion o ysbytai ac at gynyddu pwysau ar ein hysbytai. Mae hynny'n golygu pwysau ar ein staff ac ar y dinasyddion eu hunain sy'n dal i fod angen iechyd a gofal cymdeithasol arnynt.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir y byddai Brexit heb gytundeb yn achosi niwed difrifol ac anochel i'n gwasanaethau iechyd a gofal, ac y byddai'r niwed hwnnw'n ymestyn i bob sector, gan gynnwys, wrth gwrs, y 1,400 o leiaf o wladolion yr Undeb Ewropeaidd y gwyddom sy'n gweithio yn ein gwasanaeth iechyd gwladol. Os ydym yn mynd i adael yr Undeb Ewropeaidd gyda'r niwed lleiaf posib i'n gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, yna mae'n rhaid cael sicrwydd y ceir cytundeb a fydd yn sicrhau mynediad llawn a pharhaus a dilyffethair i'r farchnad sengl, a datblygiad system fudo newydd lle bydd mwy o gysylltiad rhwng mudo a chyflogaeth, gan sicrhau na fydd neb yn manteisio ar y gweithwyr hynny.

Hoffwn i ganolbwyntio nawr ar y gwaith yr ydym ni wedi bod yn ei wneud i liniaru rhai o'r peryglon sylweddol a hysbys o Brexit heb gytundeb. Rydym wedi bod yn gweithio'n agos gyda'r GIG, awdurdodau lleol, cyrff proffesiynol a chynrychioliadol i gynllunio a pharatoi lle bo hynny'n bosib. I gefnogi darparwyr gofal cymdeithasol, mae gennym y comisiynydd Ipsos MORI i asesu cyfansoddiad y gweithlu gofal plant a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru. Bydd yr ymchwil honno yn ein helpu ni i ddarganfod faint o weithwyr yr Undeb Ewropeaidd sy'n cael eu cyflogi yn y sector, fel y gallwn ni eu cefnogi nhw a'u cyflogwyr. Bydd hefyd yn hwyluso cynllunio cost-effeithiol ar gyfer ardaloedd neu swyddogaethau lle canfyddir gwendidau.

Dechreuais fy natganiad y prynhawn yma drwy gyfeirio at adroddiadau o brinder meddyginiaeth. Rydym wedi bod yn canolbwyntio ar sicrhau bod cyflenwad o feddyginiaethau, dyfeisiau meddygol a nwyddau traul clinigol ar gael os ceir Brexit heb gytundeb. O ran meddyginiaethau, fel y dywedais, rydym i bob diben yn dibynnu ar y gwaith y mae Llywodraeth y DU a'r diwydiant fferyllol yn ei wneud i sicrhau bod stoc a llwybrau trafnidiaeth pwrpasol ar gael. Fodd bynnag, rydym yn drylwyr wrth archwilio'r data sydd ar gael gan Lywodraeth y DU am y meddyginiaethau yr effeithir arnynt yn fwyaf tebygol neu lle nad oes digon o sicrwydd gan weithgynhyrchwyr. O ran dyfeisiau meddygol a nwyddau traul clinigol—popeth o reolyddion calon i badiau anymataliaeth i fenig llawfeddygol—byddwn yn defnyddio trefniadau'r DU os mai dyna'r peth priodol i'w wneud. Ond byddwn hefyd yn gwneud pethau ychwanegol os oes yna feysydd sy'n peri pryder, neu os teimlwn y gallwn roi'r sicrwydd ychwanegol sydd ei angen arnom ni yma yng Nghymru. Wrth wneud hynny, rydym yn ystyried sut i fwrw'n golygon y tu hwnt i 29 Mawrth, a cheisio sicrhau gwerth parhaus rhai o'r mesurau y mae'n rhaid inni eu rhoi ar waith i baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb.

Roeddwn yn falch o groesawu ddoe gyhoeddi dadansoddiad trylwyr ac ystyriol iawn gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ynglŷn â sut y gallai Brexit effeithio ar bob agwedd ar iechyd a lles yng Nghymru dros y tymor byr, canolig a hir. Mae'r adroddiad yn canolbwyntio ar yr heriau gwleidyddol, cymdeithasol, diwylliannol ac economaidd gwahanol y bydd Cymru yn eu hwynebu yn sgil Brexit. Bydd yn ffynhonnell gyfeirio a sylfaen dystiolaeth amhrisiadwy i arweinwyr gwasanaeth a'r gymuned wrth inni gamu i gyfnod hyd yn oed mwy ansicr a'r posibilrwydd o gysylltiadau rhyngwladol newydd. Dyma'r unig asesiad effaith iechyd yn ymwneud â Brexit sydd wedi'i gyhoeddi unrhyw le yn y DU. Mae'n enghraifft bellach o sut yr ydym yn defnyddio'r hyn a allwn ni o drefniadau'r DU ond hefyd yn mynd ymhellach os mai dyna'r peth cywir i'w wneud.

Mae'r ddwy fentr yn hanfodol bwysig i'n cynlluniau wrth gefn cyffredinol a byddwn yn darparu'r sicrwydd ychwanegol sy'n bosibl, oherwydd rydym mor barod ag y gallwn ni fod o fewn rheswm. Ond, hyd yn hyn, ni wyddom pa ffurf fydd i Brexit, gyda dim ond naw wythnos i fynd.

Ar 23 Mehefin 2016 pleidleisiodd pobl Cymru ac, yn wir, y Deyrnas Unedig, gan fwyafrif i adael yr Undeb Ewropeaidd—gyda'r nifer fwyaf o bobl yn pleidleisio ledled y DU erioed ers dechrau cadw cofnodion. Nawr, rwyf wedi credu erioed, fel yr wyf yn ei wneud heddiw, bod gan wleidyddion, ni waeth pa blaid, ddyletswydd sylfaenol i sicrhau y caiff ewyllys ein pobl ei wireddu. Y sefyllfa gyfreithiol ddiofyn, wrth gwrs, yw dim cytundeb.

Dros y ddwy flynedd a hanner diwethaf, mae wedi fy nhristáu i yma yn gweld Llywodraeth bresennol Cymru yn esgeuluso ei chyfrifoldebau datganoledig ei hun, yn osgoi craffu ac yn hytrach yn achosi anhrefn gan godi bwganod, ac yn awr yn ceisio difetha Brexit drwy wneud cyhoeddiadau dryslyd yn galw am etholiad cyffredinol ac, yn wir, am gynnal ail refferendwm neu—galwch hynny beth fynnoch chi—bleidlais y bobl. Yn hytrach, dylech fod wedi canolbwyntio ar baratoi'r meysydd datganoledig y mae gennych chi gyfrifoldeb amdanyn nhw yma, nid yn lleiaf y sector iechyd, o'r cychwyn cyntaf. Rydych chi'n gywir yn eich datganiad: mae yna nerfusrwydd yn y sector gofal iechyd yng Nghymru, ond nid ydych chi eich hun o unrhyw gymorth i hyn. Er enghraifft, mae'n ffaith syfrdanol nad yw cyfran GIG Cymru o gronfa bontio £50 miliwn yr UE sydd ar gael i Lywodraeth Cymru yn adlewyrchu eich rhethreg chwyddedig. Efallai y cofiwch, Gweinidog, ym mis Hydref 2018, i chi gyhoeddi mai dim ond—ie, dim ond—£210,000 o'r gronfa £50 miliwn fydd yn cael ei ddefnyddio i baratoi'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru ar gyfer Brexit. O ddifrif? O gofio bod iechyd a gofal cymdeithasol yn rhychwantu saith bwrdd iechyd, 22 o awdurdodau lleol, mae'n eithaf syfrdanol mewn gwirionedd eich bod mewn difrif wedi dyrannu dim ond oddeutu £7,200 i bob corff cyhoeddus.

Yn anffodus, mae diffyg parodrwydd yn thema gyffredin wrth ystyried sector iechyd a gofal cymdeithasol Cymru, fel mae un o'ch aelodau cynulliad Llafur eich hun, David Rees, wedi ei grybwyll a'i gydnabod. Er ichi sôn yn eich datganiad eich bod wedi comisiynu Ipsos MORI i asesu cyfansoddiad y gweithlu gofal cymdeithasol a gofal plant yng Nghymru, mae'n ffaith drawiadol mai dim ond nawr y mae hyn yn digwydd. Diolch byth, mae Llywodraeth y DU yn fwy trefnus ac wedi cydnabod materion fel meddyginiaeth ac wedi cynghori gweithgynhyrchwyr i bentyrru gwerth chwe wythnos o stoc yn achos sefyllfa o ddim cytundeb. Mae hefyd yn braf cael gwybod gan Brif Weinidog Cymru bod y llu diweddaraf o 140 o weithwyr—interniaid—yn yr adran honno o Lywodraeth Cymru sy'n paratoi ar gyfer Brexit, mewn gwirionedd, wedi'u hariannu gan Lywodraeth y DU. Yn fwy na hynny, nid oes gan Lywodraeth y DU unrhyw ddymuniad i atal pobl o'r tu mewn neu o'r tu allan i'r UE rhag dod i weithio yn ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae Llywodraeth y DU wedi—a pheidiwch â gwadu hynny, mae wedi rhoi sicrwydd na fydd unrhyw newid i statws staff y GIG os na cheir cytundeb. Yn olaf, mae'n ymddangos—

A ydym ar fin cael cwestiwn, os gwelwch yn dda?

Ydych, rwyf ar fin gofyn fy nghwestiynau nawr, Dirprwy Lywydd. Mae gennych chi fwy o fater i fynd i'r afael ag ef, oherwydd mae'n ymddangos bod Cymru yn parhau i gael anhawster cadw staff, beth bynnag fo'u cenedligrwydd. Yn wir, ymhlith pryderon Nick Fahy o Brifysgol Rhydychen mae yna berygl y gallai staff adleoli i Loegr. Yn bersonol, nid wyf yn credu fod hyn yn syndod, oherwydd gwn eisoes ei fod yn digwydd yn y gogledd, ac mae hynny oherwydd eich anallu chi eich hun i redeg y gwasanaeth iechyd—bwrdd sydd wedi bod mewn mesurau arbennig am dair blynedd.

Felly, fy nghwestiynau i chi, Gweinidog, yw: a wnewch chi gadarnhau a fyddwch chi'n cynorthwyo unrhyw gwmnïau yn ariannol gyda chostau pentyrru, ac, os felly, a fydd hynny'n dod o gronfa bontio yr UE neu o gronfa'r adran iechyd; (2) pa waith ydych chi'n ei wneud i liniaru pryderon staff gofal iechyd o ddim cytundeb, ac a ydych chi mewn gwirionedd yn ffyddiog o gadw staff GIG Cymru waeth beth fo'u cenedligrwydd gan wrthwynebu ar yr un pryd yr or-ddibyniaeth ar staff asiantaeth; a (3), yn olaf, a wnewch chi egluro a ydych chi'n ystyried sicrhau mwy o arian i helpu i baratoi'r sector iechyd a gwasanaethau cymdeithasol? Ledled y DU, dyma'r unig Lywodraeth ddatganoledig lle rydym wedi gweld toriadau enfawr a llym i'n gwasanaeth iechyd. Felly, rwy'n credu y dylid cyfeirio unrhyw—[Torri ar draws.]—unrhyw feirniadaeth nawr at Lywodraeth bresennol Cymru, a gadael i Lywodraeth y DU fwrw ymlaen â Brexit.

Gweinidog. [Torri ar draws.] Gweinidog. Roedd yna dri.

Hoffwn ddiolch i Janet Finch-Saunders am ei chyfraniad diddorol. Gwnaed amryw o haeriadau nad oedden nhw'n ffeithiol. Ni wnaf i ymdrin â phob un ohonyn nhw. Ond gadewch i ni ymdrin â'r tri chwestiwn tybiedig.

Arian ar gyfer cwmnïau i'w helpu gyda phentyrru: rydym yn disgwyl bod â'r un trefniadau ariannol i dalu am offer a meddyginiaethau i'w defnyddio yn y gwasanaeth iechyd. Fodd bynnag, efallai y bydd costau ychwanegol a fyddai'n cael eu trosglwyddo. Er enghraifft, os yw radioisotopau yn cael eu cludo ar awyrennau i'r Deyrnas Unedig oherwydd bod y trefniadau tollau ar ôl trefniant heb gytundeb yn golygu na allwch mewn gwirionedd ddod â radioisotopau drwy'r porthladdoedd yn y ffordd arferol, byddai cost bron yn sicr yn cael ei throsglwyddo i'r gwasanaeth iechyd, a byddai hynny'n cael effaith ar gyllidebau ym mhob un genedl o'r Deyrnas Unedig.

O ran statws preswylydd sefydlog, roedd yn gam cadarnhaol bod Prif Weinidog y DU o'r diwedd wedi gweld synnwyr a chytuno na fyddai ffi ymgeisio i bobl wneud cais am statws preswylydd sefydlog. Mae'r her yn bodoli o hyd ynglŷn â'r diffyg dealltwriaeth o ran sut fydd y broses yn gweithio ar gyfer dinasyddion sydd o bosib yn agored i niwed ac sydd wedi byw yn y wlad hon am gyfnod sylweddol o amser ac eisoes yn manteisio ar wasanaethau iechyd a gofal. Mae gan bobl, yn ddealladwy, ym mhob plaid yn y Senedd bryderon am broses yn cael ei rhedeg gan y Swyddfa Gartref, yn enwedig yng ngoleuni ei hanes diweddar gyda dinasyddion Windrush, gyda rhai ohonyn nhw, wrth gwrs, wedi cael eu halltudio o'r Deyrnas Unedig, ac y gwrthodwyd triniaeth iechyd a gofal hanfodol i rai ohonyn nhw. Mae llawer eto i'w wneud cyn y bydd pobl yn gwbl ffyddiog ynghylch statws preswylydd sefydlog, ac, wrth gwrs, os nad oes cytundeb, bydd yn rhaid i hynny fod ar waith er mwyn gallu cynnal proses o fewn ychydig wythnosau.

A dyna'r datganiad anghywir am ariannu iechyd a gofal cymdeithasol. Rydym yn ymdrin â hyn yn rheolaidd yn y Siambr hon. Mae'r Llywodraeth hon yn ariannu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn sylweddol fwy—o leiaf 8 y cant—nag y mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ei wneud ar gyfer Lloegr. Mae'r toriadau cymharol ym maes gofal cymdeithasol yn sylweddol. Peidiwch â derbyn fy ngair i yn hynny o beth: edrychwch ar y Gymdeithas Llywodraeth Leol yn Lloegr lle mae'r Ceidwadwyr wrth y llyw a byddant yn dweud wrthych pa mor wael yw'r fargen a gafodd gofal cymdeithasol yn Lloegr. Hefyd edrychwch ar gydweithwyr yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn Lloegr a byddant hefyd yn dweud wrthych am y fargen gawson nhw. Rydym ni'n gwneud yn well o lawer gydag iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru, a does dim modd dadlau gyda'r ffeithiau yn hynny o beth.

O ran eich honiadau ehangach ynghylch diffyg parodrwydd ac achosi anhrefn, ar ryw adeg efallai yr hoffech chi droi at y newyddion ar y teledu. Wn i ddim a ydych chi'n ymwybodol o'r ffenomenon benodol hon—mae yna rywbeth sy'n cael ei galw'n Senedd, Senedd y Deyrnas Unedig, lle mae pobl yn sôn am Brexit yn rheolaidd. Mae Gweinidogion yn ymddiswyddo'n rheolaidd o'r Llywodraeth oherwydd na allan nhw gytuno â pholisi'r Llywodraeth. Mae Gweinidogion y Llywodraeth yn rheolaidd ar y cyfryngau yn anghytuno â pholisi'r Llywodraeth. Yn wir, dywedodd y Canghellor yr wythnos ddiwethaf mewn galwad ffôn i amryw o fusnesau na fyddai Brexit heb gytundeb yn cael ei ystyried, ac mae Prif Weinidog y DU yn mynnu nad yw hynny'n mynd i ddigwydd. Felly, mae Philip Hammond yn wych am awgrymu na fydd dim cytundeb, ond mae'r Marcsydd Jeremy Corbyn gyda'i farf pigfain yn ddrwg iawn am awgrymu na ddylid ystyried dim cytundeb. Os ydych chi eisiau gweld anhrefn, yna edrychwch ar Senedd y Deyrnas Unedig, edrychwch ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy'n uniongyrchol gyfrifol am Brexit. Theresa May sy'n gyfrifol am ein sefyllfa ni, ar ôl, wrth gwrs, David Cameron, a ddechreuodd hyn i gyd yn y lle cyntaf.

Ac o ran eich sylw, eich honiad, bod Llywodraeth y DU wedi gwarantu—pe na bai cytundeb, ei bod wedi gwarantu statws staff y GIG, nid yw hynny'n wir. Ar ryw adeg, hoffwn estyn croeso i Janet Finch-Saunders ymuno â'r gweddill ohonom ni ar y blaned hon a chymryd Brexit heb gytundeb o ddifrif.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad. Yn y datganiad, mae'n nodi rhai o'r materion a'r problemau'n glir iawn, ac mae'r pryderon hynny'n bryderon y byddem ni yn y rhan hon o'r Senedd yn hoffi eu hategu. Mae'n rhaid imi gyfaddef fy mod i braidd yn siomedig bod diffyg manylder yn rhai o'i ymatebion. Ond rwyf hefyd yn cydnabod bod gennym ni lawer iawn o faterion am Brexit heb gytundeb i'w hystyried y prynhawn yma ac efallai nad oedd yn bosib iddo ymhelaethu mewn manylder am bopeth yr oedd arno o bosib eisiau eu trafod. Felly, soniaf ychydig mwy, os caf i, gyda'ch caniatâd, am rai o'r materion y mae wedi eu crybwyll. 

O ran y mater radioisotopau, mae hyn mewn gwirionedd, fel mae'n dweud, yn berygl difrifol posib. Nid bod unrhyw un yn mynd i ddymuno peidio â'u gwerthu i GIG Cymru o'u gwirfodd mwyach, ond mae yna, fel y tynnodd sylw atynt yn briodol, faterion ymarferol—y gellir eu goresgyn, ond ar gost sylweddol—ac wrth gwrs mae materion cyfreithiol. Nawr, mae'r Athro Wyn Owen wedi ein rhybuddio bod perygl, os nad oes unrhyw gytundeb, y bydd cyflenwyr naill ai'n penderfynu y byddan nhw'n parhau i gyflenwi'r DU nes y dywedir wrthyn nhw am beidio â gwneud hynny, a fyddai'n iawn yn y tymor byr, neu ni fyddan nhw'n cyflenwi hyd nes y cânt gadarnhad cyfreithiol y caniateir iddyn nhw wneud hynny. Felly, rwy'n gobeithio y gall y Gweinidog roi ychydig mwy o fanylion am y trafodaethau a gafodd gyda'r bobl berthnasol yn Llywodraeth y DU i sicrhau y caiff y sefyllfa gyfreithiol hon ei hegluro os bydd Brexit heb gytundeb. Ac rwy'n ei annog i ystyried, o gofio cyflwr Llywodraeth y DU ar hyn o bryd, yr ymddengys na all drefnu i gael ei hun allan o fag papur gwlyb—rwy'n gofyn iddo ystyried bod yn barod i ymdrin yn uniongyrchol â Brwsel ar y mater penodol hwn. Yn amlwg, mae angen ateb arnom ni ar gyfer y DU yn ei chyfanrwydd, ond, os nad yw hynny'n ymddangos yn debygol, rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno â mi na allwn fforddio i adael y bobl sy'n dibynnu ar y gwasanaethau hyn a GIG Cymru heb y cyflenwadau angenrheidiol.

Mae'r Gweinidog yn sôn yn ei ddatganiad am y gwaith sy'n mynd rhagddo—yr ymchwil—i edrych ar gyfansoddiad y gweithlu gofal plant a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Bydd hyn yn ddefnyddiol iawn, ond rwy'n gobeithio y gall y Gweinidog roi ychydig o fanylion inni y prynhawn yma am amserlen y gwaith hwnnw, oherwydd, yn amlwg, mae'n fater o frys canfod lle mae'r bylchau hynny'n debygol o fod. Ac, os yn y pen draw y bydd gennym broblemau yn y gweithlu gofal cymdeithasol, bydd hynny'n effeithio'n anochel, wrth gwrs, ar ofal iechyd, oherwydd ni fyddwn yn gallu rhyddhau pobl o ysbytai.

O ran y pwyntiau a wnaiff ynglŷn â meddyginiaethau, ac mae'n siarad ynghylch bod yn ddibynnol yn y bôn ar waith y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud—ac nid wyf yn obeithiol, nid wyf yn ffyddiog, ynghylch hynny, er y sylweddolaf, ar rai lefelau, fod angen hynny—tybed a all y Gweinidog rannu â ni y prynhawn yma, neu efallai y gall ysgrifennu at yr Aelodau maes o law, unrhyw fanylion ynghylch meddyginiaethau yr effeithir arnyn nhw, fwy na thebyg, ac a yw'n fodlon ai peidio, fel y mae pethau, gyda'r sicrwydd y mae gweithgynhyrchwyr yn ei roi. Yn yr un modd, o ran dyfeisiau meddygol a nwyddau traul, yn natganiad y Gweinidog dywedodd y bydd yn gwneud rhagor o waith mewn meysydd sy'n achosi pryder. Tybed a yw mewn sefyllfa i roi unrhyw awgrym cynnar inni heddiw o'r hyn y gallai'r meysydd pryder hynny fod, a pha gynlluniau wrth gefn sydd ar waith.

Nawr, mae'r Gweinidog yn cyfeirio, yn briodol, at adroddiad da iawn Iechyd Cyhoeddus Cymru a ddaeth i law lawer ohonom ni heddiw neu ddoe. Rwy'n ei gymeradwyo fel darn gwerthfawr o waith, ond hoffwn anghytuno ag un agwedd. Un o ganlyniadau cadarnhaol posib Brexit heb gytundeb sy'n cael ei amlygu yw gostyngiad posib yn y defnydd o alcohol. Wel, o'm rhan i, credaf fod Brexit heb gytundeb yn fwy tebygol o fy nghymell i yfed, a bod yn onest, os gwnewch chi faddau fy ngwamalu, Dirprwy Lywydd.

Ond hoffwn i dynnu sylw'r Gweinidog at rai o'r argymhellion. Mae naw yn yr adroddiad—meysydd y mae angen rhagor o waith arnyn nhw. Mae argymhelliad 7 yn dweud bod angen ymchwil bellach i effaith Brexit ar iechyd meddwl a lles, cydnerthedd cymunedol, gyda phwyslais arbennig ar blant ac oedolion ifanc, a ffermwyr a chymunedau gwledig, ardaloedd y porthladdoedd, a phobl dduon a lleiafrifoedd ethnig. A all y Gweinidog ddweud a yw eto wedi llwyddo i gael, neu a yw ei swyddogion eto wedi llwyddo i gael unrhyw drafodaethau gyda Iechyd Cyhoeddus Cymru am natur yr ymchwil honno a phwy ddylai wneud hynny? Ac, yn yr un modd, o ran argymhelliad 9, lle mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn tynnu sylw at y ffaith bod diffyg profiad a sgiliau yn y gweithlu iechyd cyhoeddus ar hyn o bryd i ddylanwadu a chyfrannu at gytundebau masnach. Maen nhw'n dweud y dylai system iechyd y cyhoedd ystyried sut i feithrin gwybodaeth, sgiliau a gallu i sicrhau bod iechyd a lles yn cael eu hystyried wrth galon prosesau o'r fath. Unwaith eto, byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog ddweud wrthym ni naill ai beth sydd eisoes wedi ei wneud i ddechrau ymateb i'r argymhelliad hwnnw, neu beth arall fydd yn ei wneud, oherwydd ymddengys y gallai hynny fod yn hollbwysig.

Yn olaf, mae argymhelliad 3 yn ymwneud ag arweinyddiaeth, a'r argymhelliad yw bod angen i'r arweinyddiaeth ar holl faterion Brexit barhau i roi cyfarwyddyd cyffredinol o ran ymateb Cymru. Gobeithio y bydd y Gweinidog yn ein sicrhau y bydd yn parhau i fod â rhan glir a phersonol iawn o ran arweinyddiaeth yn hyn o beth, gyda'r sector iechyd a gofal cymdeithasol. Mae ei ddatganiad yn dangos y byddwn ni'n parhau, ar hyn o bryd, i ddibynu i raddau helaeth iawn ar drefniadau a chynlluniau'r DU. O gofio rhai o'r pethau y mae'r Gweinidog wedi eu dweud yn y gorffennol, rwy'n synnu ei fod ychydig yn fwy gobeithiol na minnau y bydd trefniadau a'r cynlluniau hyn o eiddo'r DU yn cyflawni rhywbeth. A gaf i ofyn am ei sicrwydd heddiw, o ystyried yr anhrefn llwyr ynglŷn â Brexit yn San Steffan ar hyn o bryd, ei fod yn barod i wneud yn siŵr bod unrhyw sylwadau uniongyrchol y mae angen eu gwneud ar ran Cymru ym maes iechyd a gofal yn cael eu gwneud ganddo ef?

Diolch am y sylwadau a'r gyfres o gwestiynau. Yn sicr ni allaf roi'r holl fanylion y gallwn i eu gwneud. Byddwn yn mynd ag amser nifer o Weinidogion eraill. Gallem dreulio'r prynhawn cyfan yn siarad dim ond am yr holl feysydd gwahanol ac amrywiol a fydd yn effeithio ar y system iechyd a gofal cymdeithasol os oes Brexit heb gytundeb.

O ran radioisotopau, rwyf wedi dweud hyn yn gyson ynghylch yr her nid yn unig o ddod â radioisotopau i mewn i'r wlad, ond heriau ynglŷn â rheoleiddio o ran a all gweithgynhyrchwyr yn gyfreithiol fewnforio radioisotopau i'r Deyrnas Unedig, yn enwedig os yw'r Deyrnas Unedig yn parhau gyda'r cynnig presennol i adael Euratom a bod Brexit heb gytundeb. Mae sgyrsiau'n digwydd am hynny. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain ei hun, er enghraifft, wedi cynhyrchu cyfarwyddyd yn crybwyll ambell her ynglŷn â hynny. Mae Llywodraeth y DU ar hyn o bryd yn dweud bod ganddi—neu ei bod hi'n ffyddiog y bydd ganddi—drefniadau ar waith i wneud yn siŵr y gall y cyflenwad o radioisotopau barhau. Mae o fudd iddi hi, nid yn unig o fudd i ninnau, i hynny ddigwydd.

Daw hynny â mi at fy mhwynt i ynghylch y materion hynny y mae'r DU yn gyfrifol amdanyn nhw, a'r cwestiwn ehangach o arweinyddiaeth. Ceir rhai meysydd—er enghraifft, rheoleiddio staff a meddyginiaethau—lle mai cyfrifoldeb y DU yw'r rhain mewn gwirionedd. Yr her yw pa mor agored yw'r berthynas rhwng Llywodraeth y DU a'r llywodraethau datganoledig ledled y Deyrnas Unedig, a sut caiff gwybodaeth ei rhannu a'i defnyddio. Er,  bod gennym ni, wrth gwrs, safbwyntiau gwahanol ar yr hyn a ddylai ddigwydd yn ystod yr wythnosau nesaf ac ar ôl 29 Mawrth, mae o fudd i bob un ohonom fod systemau iechyd a  gofal cymdeithasol ledled y DU yn rhannu cymaint o wybodaeth â phosib, gyda pha fath bynnag o Brexit a allai ddigwydd neu beidio. Felly, rwy'n awyddus nid yn unig i'r sgyrsiau hynny rhwng swyddogion barhau, ond bod cyswllt uniongyrchol rhwng Gweinidogion.

Rwyf wedi ysgrifennu o'r blaen at Matt Hancock. Rwy'n gwybod bod Jeane Freeman, Ysgrifennydd Cabinet yr Alban dros iechyd, lles a chwaraeon, wedi ysgrifennu hefyd yn gofyn am gyfarfod wyneb yn wyneb. Rwyf wedi ysgrifennu unwaith eto i ofyn hynny hefyd. Mae hynny mewn gwrthgyferbyniad i Aelodau eraill y Llywodraeth yma yng Nghymru. Mae Lesley Griffiths a Kirsty Williams wedi cael cyswllt uniongyrchol â Gweinidogion eraill. Nid pawb fydd yn eiddigeddus o Lesley Griffiths â'i chyfarfodydd uniongyrchol â Michael Gove, ond mae angen cyswllt uniongyrchol rhwng llywodraethau cenedlaethol y Deyrnas Unedig. Byddaf yn sicr yn parhau i fynd ar drywydd hynny oherwydd mae cyfrifoldeb arweinyddiaeth ar bob un ohonom ni ac, wrth gwrs, arnaf innau yma yng Nghymru.

Ynglŷn â'r sgwrs barhaus gyda Iechyd Cyhoeddus Cymru a gweithredu eu hargymhellion, rydych chi'n deall y cyhoeddwyd yr adroddiad sylweddol ar ddechrau'r wythnos hon, ddydd Llun. Rwyf wedi darllen y crynodeb gweithredol. Rwyf wedi ystyried amryw o rannau'r adroddiad, ond wnaf i ddim ceisio cymryd arnaf fy mod i wedi gweithredu ar yr holl argymhellion. Wrth gwrs, mae sgwrs barhaus yn digwydd ynghylch ymateb y system iechyd a gofal yma yng Nghymru, o gofio bod argymhellion wedi'u gwneud. Ond, rwy'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr wrth inni lunio ymateb llawnach a fydd, wrth gwrs, yn gorfod esblygu, gan fod cwestiwn Brexit ymhell o fod wedi ei ddatrys wrth inni siarad.

Ynghylch gofal cymdeithasol a heriau'r gweithlu gofal cymdeithasol, rwy'n disgwyl rhoi diweddariadau pellach i'r tasglu a fydd yn cyfarfod yn fwy rheolaidd bellach. Cafwyd cyfarfod yr wythnos diwethaf. Yn sicr bydd angen inni gyfarfod yn gynnar ym mis Chwefror, ac rydym yn ystyried dyddiad, eto nid yn unig i rannu gwybodaeth, ond i wneud dewisiadau. Byddaf yn ymrwymo i wneud yn siŵr ein bod ni'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr, pan fyddwn yn gallu gwneud hynny, i wneud yn siŵr eich bod yn ymwybodol o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud a'r mesurau yr ydym ni'n eu gweithredu drwy'r system gyfan. Rwyf hefyd yn gwneud yr un peth ynglŷn â rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am feddyginiaethau—materion rheoli a chyflenwi meddyginiaethau, a'r sicrwydd yr ydym ni wedi'i gael, a realiti hynny, gan gynnwys y sgyrsiau gyda chynrychiolwyr y diwydiant fferyllol yma yng Nghymru hefyd.

O ran nwyddau traul clinigol, mae yna gynhyrchion gwahanol a ddefnyddir yn rheolaidd rhwng y system iechyd yng Nghymru, Lloegr a'r Alban, felly bydd amrywiaeth o'r pethau hynny ar gael i'r DU gyfan. Bydd angen inni wneud yn siŵr bod pob un o'r defnyddiau traul clinigol amrywiol yr ydym ni eisiau parhau i'w defnyddio yng Nghymru ar gael. Felly, rwy'n bendant yn edrych ar y trefniadau i sicrhau bod hynny ar gael, ac i'r symiau angenrheidiol o stoc fod ar gael hefyd. Bydd gennyf fwy i'w ddweud pan fyddaf yn gallu gwneud penderfyniad terfynol ar hynny yn yr wythnosau nesaf hefyd. Felly, gallwch ddisgwyl clywed rhagor o ddiweddariadau ysgrifenedig gennyf dros yr wythnosau nesaf.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad; mae'n bwysig iawn ein bod yn dal sylw ar y materion yn ymwneud ag iechyd a gofal cymdeithasol ac agweddau eraill. Un o'r pethau a aiff yn angof yn aml iawn yn y ddadl Brexit, oherwydd ein bod yn sôn am nwyddau—ond yma mae gennym ni wasanaethau, ac effeithir arnyn nhw'n fawr iawn, ac rwy'n gwerthfawrogi'r sylwadau yr ydych chi wedi'u gwneud eisoes. Os caf i ofyn un neu ddau gwestiwn cyflym ynglŷn â hyn, oherwydd mae hwn yn faes a fydd yn effeithio ar bob un ohonom ni—mae pob un ohonom ni'n elwa o'r gwasanaeth iechyd, un ffordd neu'r llall. Fe wnaethoch chi sôn am, ac fe wnaethoch chi dynnu sylw at, y costau cynyddol posib o ganlyniad i'r oedi a allai ddigwydd, ac fe wnaethoch chi sôn am enghraifft o radioisotopau yn cael eu cludo yma ar awyrennau. Ond dywedwyd wrthym gan Gymdeithas Diwydiant Fferyllol Prydain eu bod nhw, mewn gwirionedd, yn gwario llawer o arian ar bentyrru. Mae'n rhaid iddyn nhw fuddsoddi mewn warysau newydd, pentyrru, gwybodaeth a storio, a storfeydd oer yn benodol. Ydych chi wedi cael trafodaethau â Llywodraeth y DU ynghylch pwy sy'n mynd i helpu i ariannu'r gost hon? Oherwydd, yn ddiau, bydd sefydliadau yn dymuno trosglwyddo'r costau hynny, ac mae hyn yn rhywbeth sydd, yn amlwg, yn fater i Lywodraeth y DU, a amlygwyd gennych chi.

Hefyd, nid ydym wedi sôn am dreialon clinigol. Un o'r pethau na fydd efallai ar gael inni fydd treialon clinigol. Roedd Steffan Lewis yn cyfeirio cryn dipyn at hyn yn ei ddadleuon ynghylch Brexit. Ydych chi wedi cael trafodaethau ynghylch goblygiadau treialon clinigol yng Nghymru? Rydym wedi cael budd aruthrol o'r rhain, ac rydym yn debygol o fod ar ein colled yn gyflym iawn, yn enwedig mewn sefyllfa lle na fydd cytundeb. A beth fydd y goblygiadau treialon clinigol presennol a'r rhai sydd eisoes wedi eu cynllunio ar gyfer y dyfodol?

Fe wnaethoch chi sôn am eich gweithlu gofal cymdeithasol. Pan edrychodd y pwyllgor ar hyn yn ofalus iawn, roeddem yn pryderu am y diffyg data ynglŷn â'r gweithlu gofal cymdeithasol yng Nghymru. Ydych chi wedi gwneud mwy o waith yn casglu data am y gweithlu gofal cymdeithasol fel ein bod ni'n llwyr ymwybodol o ble maen nhw a lle fydd y bylchau os oes problem o ran y gweithlu yn y sefyllfa honno, ac yn enwedig o ran cymwysterau, a chyfatebiaeth rhwng cymwysterau? Rwy'n gwybod y cafwyd offeryn statudol ar hynny. Rwyf wedi ceisio edrych arno ar wefan Llywodraeth y DU, a chefais drafferth yn dod o hyd iddo, ac nid wyf yn glir yr union lle'r ydym ni arni yn hynny o beth.

Ac o ran y Bil Gofal Iechyd (Trefniadau Rhyngwladol), mae hynny'n rhywbeth a ddylai fod ar waith erbyn mis 29 Mawrth, os ydym yn mynd i adael heb gytundeb. Beth yw'r sefyllfa yn hynny o beth, a beth yw'r sefyllfa gyda'r trefniadau cyfatebol os nad yw hynny ar waith?

Diolch am y cwestiynau hynny. Fe wnaf i ymdrin â'ch pwynt olaf yn gyntaf, ynglŷn â threfniadau gofal iechyd cyfatebol. Rhwng y gwahanol Lywodraethau yn y Deyrnas Unedig, rwy'n credu y ceir cytundeb ein bod ni eisiau i drefniadau gofal iechyd cyfatebol barhau. Yr her o hyd yw cael darn o ddeddfwriaeth y gall pob un ohonom ni ei chefnogi. Ar hyn o bryd—byddwch wedi gweld yr adroddiad ar hyn. Mae'n adroddiad drafft neu adroddiad terfynol gan y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, ac nid wyf ar hyn o bryd mewn sefyllfa i argymell i'r Cynulliad ein bod yn rhoi cydsyniad deddfwriaethol. Felly, mae hynny ynglŷn â drafftio'r darn presennol o ddeddfwriaeth a'r pwerau yr ymddengys bod Llywodraeth y DU yn eu cymryd, yr wyf yn credu eu bod ymhell y tu hwnt i'r hyn sy'n angenrheidiol i wneud yn siŵr bod y trefniadau hynny yn parhau. Os na cheir cytundeb ac os nad oes deddfwriaeth amgen ar waith, wedyn bydd y trefniadau hynny o bosib yn amherthnasol. Ac mae hynny'n amlwg yn effeithio ar wladolion yr Undeb Ewropeaidd yn y DU, yn ogystal â gwladolion y DU yn yr Undeb Ewropeaidd a'r ardal economaidd Ewropeaidd ehangach. Byddaf, wrth gwrs, yn diweddaru'r Aelodau pan fydd unrhyw gynnydd pellach ynglŷn â'r Bil, a phan, gobeithio, y cyflwynir gwelliannau yn y Senedd y gallwn ni eu cefnogi i ddatrys y mater.

O ran eich sylw ar y data a'r gweithlu gofal cymdeithasol. Rydym yn disgwyl i ymchwil Ipsos MORI roi sylw i hyn, fel ein bod yn deall yr amrywiaeth o beryglon sydd o bosib yn ein hwynebu, ond hefyd, wrth gwrs, ceir pwynt ehangach ynglŷn â dymuno gwneud yn siŵr bod dinasyddion yr Undeb Ewropeaidd yn teimlo bod croeso iddyn nhw yma yng Nghymru a bod ganddyn nhw Lywodraeth sydd o'u plaid. Mae nifer o weithwyr ar draws y maes iechyd a gofal eisoes wedi pleidleisio â'u traed ac wedi gadael, gyda'r amgylchiadau newidiol sy'n bodoli. Rhan o'n gwaith ni yw gwneud yn siŵr bod y bobl hynny yn deall bod yna Lywodraeth yma yng Nghymru sydd eisiau iddyn nhw barhau, nid yn unig i weithio a darparu gwasanaethau, ond mewn gwirionedd i fyw yn rhan o gymunedau Cymru.

O ran eich pwynt ehangach ynghylch treialon clinigol, mae hyn yn rhywbeth sy'n cwmpasu amrywiaeth o feysydd, gan gynnwys addysg uwch. Mae'n cynnwys peth o'r heriau o ran denu a chadw staff yn ein systemau addysg uwch a gofal iechyd, ond hefyd ynglŷn â rhannu data hefyd ar draws ffiniau gwahanol. A'r her yn hyn o beth yw bod llawer o'r rhannu data yr ydym yn ei wneud yn cael ei oruchwylio gan amrywiaeth o Orchmynion diogelu data. Swyddogaeth Llys Cyfiawnder Ewrop yw goruchwylio'r ystod o wybodaeth honno, gan gynnwys, wrth gwrs, ar y pwynt ehangach am rannu data am iechyd y cyhoedd hefyd, fel bod gennym mewn gwirionedd y gallu i wrthsefyll clefydau yn briodol a deallusrwydd ledled yr Undeb Ewropeaidd. Nawr, mae hynny'n rhan o her y llinellau cochion, oherwydd os nad oes unrhyw swyddogaeth o gwbl i Lys Cyfiawnder Ewrop, mae effaith ehangach o lawer i hynny na chadw rhai pobl yn hapus mewn ystod gyfyngedig o feysydd; mae ganddo effaith sylweddol ar y maes iechyd, gofal cymdeithasol a llawer o feysydd ehangach hefyd.

O ran eich pwynt am arian ychwanegol ar gyfer cyflenwadau meddyginiaeth, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw hynny. Rydym yn disgwyl iddyn nhw anrhydeddu'r addewidion y maen nhw eisoes wedi eu rhoi i ni am ariannu costau ychwanegol o ran cyflenwi meddyginiaethau os yw hynny'n angenrheidiol. Mae Matt Hancock, Ysgrifennydd Iechyd Llywodraeth y DU, wedi dweud mai ef bellach yw'r un sy'n prynu'r mwyaf o oergelloedd yn y Deyrnas Unedig, felly maen nhw eisoes yn prynu ac yn caffael amrywiaeth o stoc. Gan fod Brexit heb gytundeb yn ymddangos yn fwyfwy tebygol, mae pob Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig nid yn unig yn defnyddio amser ac adnoddau na allwn ni mo'u defnyddio mewn meysydd eraill, ond rydym yn gwario arian, arian parod gwirioneddol ar baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb na fydd o bosib yn digwydd. Dyna ran o'r anhawster sydd gennym. Rydym yn gwario arian na fyddwn wastad yn gallu ei adennill neu ei ddefnyddio mewn ffordd wahanol. Felly, rwy'n gobeithio nod pobl yn deall difrifoldeb y mater hwn i'r wlad, ond hefyd i bob Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig a'n defnydd o arian cyhoeddus ar ran y bobl yr ydym ni'n eu gwasanaethu. 

Diolch am eich datganiad, Gweinidog.

Os yw'r Llywodraeth hon yn poeni gymaint am effaith Brexit ar GIG Cymru, a yw'r Gweinidog yn fodlon â'r cyfaddefiad a wnaeth Prif Weinidog Cymru i mi yn y pwyllgor yn ddiweddar nad yw Llywodraeth Cymru wedi siarad ag un cwmni fferyllol unigol am y goblygiadau i'r cyflenwad yn sgil Brexit ond, yn hytrach, wedi gadael hynny i Lywodraeth y DU? A yw'n fodlon ar y sefyllfa, oherwydd, fel fi, mae'n gwybod nad oes unrhyw reswm gwirioneddol i fod yn bryderus ynghylch y cyflenwad o gyffuriau presgripsiwn o ganlyniad i ymadawiad heb gytundeb?

Bu rhai problemau cyflenwi yn y blynyddoedd diwethaf, ond mae hynny i'w briodoli i alwadau cynyddol o wledydd sy'n datblygu, cynnydd yn y gost o ddeunyddiau crai ac, o bosib, ystrywio bwriadol ar y farchnad, a dim byd i'w wneud â Brexit sydd ar fin digwydd. Cadarnhaodd un gwleidydd yn ddiweddar fod prinder yn ddim i'w wneud â Brexit pan ddywedodd,

Mae prinder wedi bod yn broblem ers rhai blynyddoedd. Mae'n broblem ansefydlog.

Nawr, nid un o'r Brexitiaid Torïaidd oedd yn dweud hynny—ond Sandra Gidley, cyn AS i'r Democratiaid Rhyddfrydol sy'n cefnogi aros, sydd hefyd yn fferyllydd. Wrth gwrs, byddai Llywodraeth Cymru yn gwybod hyn pe byddai wedi siarad â chwmnïau fferyllol, yn hytrach na gadael hynny i Lundain. Felly, pryd ydych chi'n bwriadu cael y sgyrsiau hyn, Gweinidog? Ydych chi'n mynd i'w cael nhw byth, ac ydych chi mewn gwirionedd yn mynd i hawlio rheolaeth dros y mater?

Mae rhai pobl yn dadlau bod cleifion yn cael eu temtio i bentyru cyn Brexit. Os yw hynny'n wir, yna nid oes gan y codwyr bwganod sydd eisiau aros neb i'w feio ond y nhw eu hunain am achosi pobl sâl i bryderu am eu cyflenwad yn y dyfodol, a dylai Llywodraeth Cymru fod yn gwrido mewn cywilydd. Mae manteisio ar rai sy'n agored i niwed er mwyn hybu ymroddiad Llywodraeth Cymru i'r UE, gan eu bod nhw eisiau aros, a rhwystro ewyllys pobl Cymru, yn ddim llai na chamfanteisio.

Ac mae unrhyw ddadl sy'n awgrymu bod oedi mewn mewnforio yn digwydd oherwydd nad ydym mewn undeb tollau mwyach yn ffwlbri noeth. Mae cytundeb dileu tariff fferyllol Sefydliad Masnach y Byd yn gwarantu y bydd cynhyrchion meddygol yn parhau i gael eu mewnforio yn ddi-dariff, ac mae'r un cytundeb yn gwahardd cyflwyno rhwystrau tariff. Nid yn unig y byddai'r UE yn cael ei atal rhag cyflwyno rhwystrau i fewnforio neu allforio cynhyrchion meddygol, ond byddai'r DU hefyd.

At hynny, fel cenedl sofran sy'n gosod ei rheolau a'i harferion ei hun ar y ffin, yn ddamcaniaethol, gallem benderfynu gadael pob lori i mewn os ydym yn teimlo felly, yn enwedig llwythi sy'n amlwg yn llwythi fferyllol. Hyd yn oed yn yr undeb tollau, caiff rhai lorïau eu stopio a'u chwilio am fewnforion anghyfreithlon a mewnfudwyr anghyfreithlon. Ond mae'r rhan fwyaf yn cael sêl bendith i barhau, waeth ble fo'u mannau cychwyn.

Gan symud ymlaen at recriwtio a staffio, ni all y Llywodraeth hon mewn gwirionedd ddweud wrthym pa effaith y caiff gadael yr Undeb Ewropeaidd ar ein staff oherwydd nad yw wedi gwneud unrhyw beth i geisio canfod beth yw cyfansoddiad rhyngwladol staff y GIG. Nid yw'n gwybod faint o staff sy'n tarddu o'r UE sy'n gweithio yn y GIG sydd wedi cael hyfforddiant clinigol. Mae ei hanwybodaeth o hyn yn amlwg o'r ffaith mai dim ond yn awr mae'n dechrau eu cyfrif. Nawr mae'n dechrau cyfrif nifer y bobl o'r UE sydd mewn gofal cymdeithasol, dim ond wythnosau cyn ein bod ni i fod i adael. Pam nad ydych chi wedi gwneud hyn o'r blaen? Cynhaliwyd y refferendwm dros ddwy flynedd yn ôl.

Sut y gall y Llywodraeth ddweud ei bod yn poeni am yr effaith ar ofal cleifion os digwydd Brexit, pan nad yw'n gwybod faint o staff sy'n glinigwyr o'r UE? A phe byddai'r Gweinidog yn gwybod y ffigur hwn, byddai wedi dweud hynny heddiw. Ar y diwrnod y mae'r gwyddonydd gwleidyddol mawr ei barch Syr John Curtice yn dweud nad oes gan y rhai a bleidleisiodd i aros well dealltwriaeth o'r UE na'r rhai sydd eisiau gadael, byddwn yn awgrymu, er lles parch y cyhoedd tuag at wleidyddion, eich bod yn rhoi taw ar godi bwganod. Gall y cyhoedd weld drwy hyn, fel y gwnaethon nhw ar ddiwrnod y refferendwm yn 2016. O'r holl wledydd yn yr Undeb, Cymru sy'n gwario lleiaf ar ei gwasanaeth iechyd a Chymru sydd â'r canlyniadau gwaethaf i gleifion. Beth ydych chi'n bwriadu ei wneud ynghylch hynny, Gweinidog, neu a ydych chi'n mynd i barhau i roi'r bai am hynny ar Brexit? Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gwyno bod Brexit ar unrhyw ffurf yn ddychrynllyd o ddrud ac yn gofyn am gardod gan San Steffan, yn gofyn am arian amhenodol ar gyfer costau amhenodol.

Roedd yn agoriad llygaid yr wythnos ddiwethaf pan fu'n rhaid i Brif Weinidog Cymru gyfaddef nad yw Llywodraeth Cymru wedi cynnal asesiad dibynadwy o gost wirioneddol paratoi ar gyfer Brexit o unrhyw fath. Felly, nid oes unrhyw hygrededd i honiadau gan y Llywodraeth honno ynghylch cost a goblygiadau Brexit yng nghyd-destun methiant llwyr Llywodraeth Cymru i wneud ei gwaith cartref a'i phenderfyniad yn hytrach i ddibynnu ar amcangyfrifon. Pryd fyddwch chi'n gwneud dadansoddiad priodol, Gweinidog?

Ac er bod Llywodraeth Cymru eisiau inni ganu, 'Nid oes bai ar y Gweinidog, nid oes bai ar y Prif Weinidog, nid oes bai ar y Llywodraeth. Rhowch y bai ar Brexit', nid yw hynny'n tycio—[Torri ar draws.] Nid yw hynny'n tycio, gan mai Llafur sydd wedi difetha GIG Cymru, i gyd ar ei phen ei hun, ac roedd yn gwneud hynny flynyddoedd cyn y refferendwm.

Felly, cyn ichi lunio rhagor o dactegau codi bwganod, dim ond oherwydd bod arnoch chi eisiau esgus i anwybyddu penderfyniad mwyafrif pleidleiswyr Cymru i adael yr UE, rwy'n awgrymu eich bod yn gwneud rhywfaint o ymchwil, yn siarad â phobl sydd mewn gwirionedd yn mynd i fod yn gwneud y gwaith o gynnal cyflenwadau, a pheidio â cheisio dychryn pobl sâl ac agored i niwed. Pleidleisiodd pobl Cymru dros adael yr UE, y farchnad sengl, a'r undeb tollau. Rydych chi wedi cael eich cyfarwyddiadau, pryd ydych chi'n mynd i weithredu yn unol â hynny?

Gweinidog, rwy'n credu imi glywed cwestiwn yn y fan yna, felly—[torri ar draws.]

A ydych chi'n cydymdeimlo ag UKIP yn awr, Janet?

Yn amlwg iawn.

Mae'n gyfraniad diddorol iawn ond hollol ragweladwy gan Michelle Brown. Mae hawlio nad yw'r mesurau yr ydym ni'n eu gweithredu i baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb a'r wybodaeth yr ydym ni'n ei darparu i'r wlad yn ddim llai na cham-fanteisio yn eithriadol hyd yn oed iddi hi. Mae'r heriau yn wirioneddol ac yn ddifrifol ac rwy'n amlinellu'r mesurau y byddwn ni'n eu gweithredu gyda phartneriaid yn y maes iechyd a gofal cymdeithasol. Nid fy marn i yn unig yw hyn, nid barn Conffederasiwn y GIG neu Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn unig mohoni. Dylech siarad â grwpiau cynrychioli staff yn y gwasanaeth iechyd, siarad â Choleg Brenhinol y Bydwragedd, siarad â Choleg Brenhinol y Nyrsys, siarad â Chymdeithas Feddygol Prydain am eu barn nhw am Brexit. Dydyn nhw ddim yn codi bwganod, maen nhw'n wirioneddol bryderus am ddyfodol gwasanaethau iechyd a gofal lle mae eu haelodau'n gweithio, ond lle maen nhw a'u teuluoedd yn cael gofal hefyd. Ac rwy'n credu, rywbryd, fod yn rhaid i hyd yn oed aelodau UKIP dderbyn bod pryderon gwirioneddol am effaith Brexit heb gytundeb.

Nawr, wrth gwrs ein bod ni'n trafod materion cyflenwi meddyginiaeth gyda chynrychiolwyr y diwydiant yma yng Nghymru. Mae aelod o Gymdeithas Diwydiant Fferyllol Prydain yn aelod o'n grŵp tasglu yma yng Nghymru, ond cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw diogelu cyflenwad meddyginiaeth a'r broses o'i reoleiddio. Dyna pam ein bod ni'n trafod gyda nhw yr hyn y maen nhw'n ei wneud a'r sicrwydd y maen nhw'n ei roi a'r wybodaeth y credwn ni y dylen nhw ei rhannu â llywodraethau gwladol eraill yn y Deyrnas Unedig.

Dywedais yn fy natganiad fod o leiaf 1,400 o staff o'r Undeb Ewropeaidd yn y gwasanaeth iechyd. Nid yw'n amod cyflogaeth yn y gwasanaeth iechyd eich bod yn dweud wrth y cyflogwr o ba wlad yn yr Undeb Ewropeaidd neu ran arall o'r byd yr ydych chi'n dod, felly caiff pobl ddewis datgelu hynny neu beidio. Ond mae o leiaf 1,400 o wladolion yr Undeb Ewropeaidd, ac rwyf i, o'm rhan fy hun, yn ddiolchgar iawn eu bod nhw wedi dewis ymsefydlu yma gyda ni.

O ran eich pwynt olaf—wel, un o'r pwyntiau a wnaethoch chi—ynghylch nad oes dim gwir reswm dros bryderu am gyflenwad meddyginiaethau ar bresgripsiwn os bydd Brexit heb gytundeb, wel mae hynny'n anwybyddu'r gwirionedd yn llwyr. Mae hynny'n wirionedd nad oes modd ei osgoi. Rwy'n credu bod 39 miliwn o eitemau yn cyrraedd y Deyrnas Unedig yn rheolaidd o'r Undeb Ewropeaidd. Nid mater dibwys yw hynny. Yr her o ran tollau, wrth gwrs, rydych chi wedi sôn amdano, ac wedi dweud nad oes rheswm dros beidio â gwirio cyflenwadau—does dim rhithyn o wirionedd yn hynny. Mae'n un o bwyntiau sylfaenol rheolau Sefydliad Masnach y Byd—mae'n rhaid ichi gael gwiriadau tollau. Os ydych chi'n mynd i weithredu ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, dyna sy'n rhaid ichi ei wneud. Nid yw'n ddewisol. Felly, mewn gwirionedd, mae'n rhaid ichi ganiatáu amser i gynnal gwiriadau. Ac nid yw'r amharu hwnnw ar y cyflenwad yn effeithio ar y gwasanaeth iechyd yn unig, mae'n effeithio ar bob rhan arall o'r economi a gweithgarwch economaidd yn ymwneud â chyflenwi a chroesi ffiniau. Ar ryw adeg, mae'n rhaid i brosiect realiti wawrio. Mae'r Llywodraeth hon yn gwneud y peth iawn i'n dinasyddion ac yn gyfrifol wrth baratoi ar gyfer pob posibilrwydd, gan gynnwys, wrth gwrs, posibilrwydd trychinebus Brexit heb gytundeb.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.

Eitem 11 yw datganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth: effaith Brexit 'heb gytundeb' ar gludiant. Galwaf ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd, am y cyfle hwn i siarad am effaith 'Brexit heb gytundeb' ar gludo nwyddau a phobl a'r gwaith sylweddol y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud ac yn ei gydgysylltu i ddeall a lliniaru'r perygl o amhariad.

Fel yr ydym wedi ei glywed sawl tro y prynhawn yma—ac nid wyf i'n ymddiheuro o gwbl am ei ailadrodd—rydym ni wedi gwrthwynebu'r posibilrwydd o ymadael heb gytundeb am yn hir iawn, ac rydym ni'n galw ar Brif Weinidog y DU i ddweud ei bod am ddiddymu'r posibilrwydd hwn. Gallai Brexit heb gytundeb amharu'n ddifrifol ar y rhwydwaith trafnidiaeth a'r gwasanaethau cysylltiedig yng Nghymru. Rwyf wedi amlinellu ein cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer y rhwydwaith trafnidiaeth yn y Siambr hon lawer gwaith, ac nid wyf eisiau eu gweld yn cael eu difetha gan ymgecru o fewn y Blaid Geidwadol a Brexit 'heb gytundeb' yn digwydd oherwydd diffyg dewis arall. Rydym ni'n awyddus i osgoi Brexit 'heb gytundeb' a'r effeithiau negyddol a gaiff ar fusnesau yng Nghymru ac yn rhyngwladol, sy'n cyfrannu cymaint at ein heconomi ac ansawdd bywyd pawb sy'n byw yn ein gwlad.

Dirprwy Lywydd, mynegwyd cryn ddiddordeb a phryder yn y Siambr hon, mewn sesiynau pwyllgor ac yn fwy eang yn y cyfryngau am oblygiadau Brexit 'heb gytundeb' i'n porthladdoedd ni, a hynny'n gwbl briodol. Mae porthladdoedd yng Nghymru yn gwneud cyfraniad pwysig i'n heconomi, yn bennaf drwy gynnig swyddi a gwerth ychwanegol i gymunedau lleol. Mae unrhyw risg i'w gweithrediad effeithlon yn achosi risg sylweddol i Gymru benbaladr. Mae porthladdoedd cynwysyddion, fel Caerdydd, Port Talbot a Chasnewydd, eisoes yn ymwneud â symud nwyddau rhyngwladol ac yn llai tebygol o weld amhariad sylweddol. O ran ein porthladdoedd llongau fferi, fodd bynnag, stori wahanol iawn fydd hi, ac maen nhw'n arbennig o agored i'r ergydion a allai daro yn dilyn Brexit heb gytundeb.

Mae'r rhan fwyaf o'r risgiau yn ymwneud â threfniadau trawsffiniol, tollau a gwiriadau diogelwch. Llywodraeth y DU, wrth gwrs, ddylai ddatrys y risgiau hyn. Mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu peidio â gwneud gwiriadau ychwanegol ar nwyddau o wledydd yr UE mewn sefyllfa Brexit heb gytundeb, er bod hynny ar sail dros dro. Gallai hyn leddfu rhywfaint o'r pwysau byrdymor, ond mae angen ateb mwy cadarn, hirdymor arnom ni. Gallai'r gofyniad gan yr UE i Iwerddon drin nwyddau o'r DU fel pe byddent o drydedd wlad, gan gynnwys yr holl wiriadau gofynnol, achosi oedi canlyniadol ar borthladdoedd llongau fferi. Ar gyfer Doc Penfro ac Abergwaun, mae ein dadansoddiad yn awgrymu y gellid rheoli cerbydau sy'n cael eu dal yn ôl o fewn y porthladd ei hun. Rydym yn cadw hyn, wrth gwrs, o dan adolygiad parhaus, rhag ofn y bydd angen mesurau wrth gefn ychwanegol eto. Byddai Caergybi yn ei chael hi'n fwy anodd i ymdrin ag effeithiau'r oedi. Rydym ni'n gweithio ar ddatrysiadau i reoli'r dal yn ôl ar draffig oherwydd oedi yn y porthladd, ac rwy'n gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynlluniau hyn i Aelodau heddiw.

Paratowyd asesiad gan Lywodraeth y DU o'r sefyllfa waethaf bosibl resymol ar gyfer cerbydau nwyddau trwm yn cael eu dal yn ôl, ac mae hyn yn berthnasol i'r holl borthladdoedd fferi ledled y DU. Mae'r asesiad hwn yn seiliedig ar nifer o ragdybiaethau traws- lywodraethol ac ar draws adrannau, megis yr archwiliadau y gellid eu gorfodi a pha seilwaith y gellid ei roi ar waith. Mae'r modelu yn dangos ei bod yn debygol y gellid cynnwys y traffig sy'n cael ei ddal yn ôl yng Nghaergybi o fewn terfynau'r porthladd ac y byddai unrhyw orlif yn annhebygol ar yr A55. Er hynny, seilir y modelu ar ystod o ragdybiaethau cyffredin y mae cryn ansicrwydd yn parhau yn eu cylch, ac sy'n cael eu hadolygu'n barhaus. Felly, rydym ni wedi datblygu cynlluniau wrth gefn yn rhan o grŵp ymgynghori strategol porthladd Caergybi, a sefydlwyd y llynedd.

Cafodd safleoedd posibl ar Ynys Môn eu nodi a'u hasesu, gan gynnwys y cyfleuster aros ar gyfer tryciau Roadking sydd yno'n barod. Mae fy swyddogion i wedi cwrdd â Roadking i drafod y defnydd o'r safle penodol hwn. Mae'n safle da yn ddaearyddol, ni cheir unrhyw faterion datblygiadol ac mae seilwaith addas eisoes ar gael. Byddwn yn trafod telerau gyda Roadking nawr, ond nid dyma'r unig ddewis sydd ar gael i ni. Dewis arall yw Parc Cybi. Safle sy'n cael ei ddatblygu gan Lywodraeth Cymru yw hwn, ac mae'n ddigon mawr i ddal 40 o gerbydau nwyddau trwm. A cheir dewis wrth gefn arall hefyd: gellid defnyddio'r A55. Ledled Ynys Môn, mae gwaith yn cael ei wneud ar y ffordd yn ystod y dydd gyda lonydd yn cael eu cau heb achosi fawr ddim anhwylustod. Gellid defnyddio mesurau tebyg, yn y sefyllfa annhebygol eu bod nhw'n angenrheidiol, er mwyn rheoli'r oedi o ran cludiant nwyddau yn y porthladd. Mae Brexit heb gytundeb yn achosi risgiau mwy cyffredinol i gludiant nwyddau hefyd, gan y gallai syrthio'n ôl ar y system drwyddedu rhyngwladol osod cyfyngiadau difrifol ar weithredwyr sy'n symud nwyddau ar draws y ffin rhwng y DU a'r UE.

Mae Comisiwn yr UE wedi cynnig ateb dros dro pe na fyddai cytundeb. Byddai'n caniatáu i gerbydau nwyddau trwm o'r DU a'r UE barhau i gludo nwyddau dros y ffin ar sail cyd-gydnabyddiaeth tan ddiwedd y flwyddyn galendr hon. Felly, ni fyddai hyn, wrth gwrs, ond yn ddihangfa dros dro. Mae angen mwy o eglurder ynghylch y trefniadau i'r dyfodol a goblygiadau'r cyfyngiadau ar drwyddedau, gan gynnwys beth allai hynny ei olygu i gludwyr Cymru a'r porthladdoedd a'r busnesau a'r defnyddwyr unigol sy'n dibynnu arnyn nhw. Mae'n bwysig pwysleisio'r effaith fawr debygol ar fwyd a nwyddau eraill sydd ar eu ffordd i Gymru pe bai tarfu sylweddol yn Dover, y mae Llywodraeth y DU yn ei ddisgwyl pe digwyddai Brexit heb gytundeb. Tra bod Llywodraeth Ffrainc wedi cyhoeddi ei bwriad i fabwysiadu deddfwriaeth ar gyfer sicrhau seilwaith brys yn ei phorthladdoedd ac ysgafnhau rhai trefniadau o ran tollau, mae'r manylion yn aneglur. Ni chafwyd unrhyw awgrym tebyg gan Iwerddon o fwriad i ysgafnhau'r trefniadau. Rydym yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid allweddol yn y diwydiant cludo nwyddau i sicrhau y gallwn ymateb i anghenion y diwydiant mewn modd cyflym a chyfrifol.

Dirprwy Lywydd, gan droi at fater sy'n effeithio ar bob un ohonom ni sy'n ddeiliad trwydded yrru: bydd y DU yn parhau i fod yn aelod o Gonfensiwn Fienna ar Draffig Ffyrdd ar ôl diwrnod yr ymadael, ynghyd â'r rhan fwyaf o wladwriaethau'r UE. Bydd trwyddedau gyrru'r DU yn parhau i gael eu cydnabod, ond gall partïon i'r cytundeb hwn ei gwneud yn ofynnol i ddeiliaid gael trwydded yrru ryngwladol pe bydden nhw'n gyrru ar y cyfandir yn y dyfodol. O ran yswiriant moduron, mae cyfraith yr UE yn caniatáu i unrhyw gerbyd sydd wedi cael ei yswirio yn un o'r gwladwriaethau sy'n perthyn iddi gael ei yrru yn unrhyw un o'r lleill. Eto i gyd, mae'n ofynnol i gerbydau sydd fel rheol mewn trydedd wlad, fel y byddai'r DU ar ôl Brexit heb gytundeb, gael cerdyn gwyrdd dilys. Tra bydd y DU yn cymryd rhan yn y system hon, bydd yn golygu biwrocratiaeth ychwanegol i yrwyr sy'n dymuno gyrru yn yr UE a thrwy'r UE, a bydd yn rhaid iddynt gario cardiau gwyrdd yswiriant modur i brofi bod ganddyn nhw yswiriant dilys. Ceir risg gwirioneddol iawn o gynnydd yng nghost yswiriant. Rydym i gyd wedi clywed yr adroddiadau newyddion gan yr AA bod premiymau yswiriant car wedi codi gan gyfartaledd o 2.7 y cant dros y tri mis diwethaf o ganlyniad i ansicrwydd Brexit.

Yn olaf, hoffwn i droi at y gwasanaethau awyr. Mae'r Comisiwn wedi cynnig rheoliadau i barhau â'r hediadau uniongyrchol presennol rhwng yr UE a'r DU am 12 mis ar ôl diwrnod yr ymadael. Serch hynny, mesur dros dro yw hwn a chytundeb esgyrn sychion. Gallai gweithredwyr y DU golli'r cymhwyster i hedfan i'r UE ac ymlaen i gyrchfannau eraill, bydded hynny o fewn Ewrop neu fel arall, ac ni fydden nhw'n gallu sefydlu llwybrau newydd neu gynyddu eu gwasanaethau ar lwybrau presennol. Gallai hyn fod â goblygiadau pwysig a negyddol i deithwyr busnes a hamdden o Gymru a'r DU, ni waeth ble fyddai man cychwyn eu taith. Gallai hefyd fod â goblygiadau dwys i Faes Awyr Caerdydd, sydd wedi gweld twf sylweddol yn sgil ei gysylltiadau â'r UE. Gallai'r cyfyngiadau a osodir ar y marchnadoedd hyn yn ystod y cam hwn wrthdroi'r twf diweddar, gan leihau cynaliadwyedd ariannol unig faes awyr rhyngwladol Cymru a diddymu porth pwysig i gyrchfannau rhyngwladol ar gyfer teithwyr o Gymru.

Rydym ni, wrth gwrs, yn pwyso ar Lywodraeth y DU i osgoi sefyllfa o'r fath. At hynny, wedi i'r DU ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, mae datganoli'r doll teithwyr awyr i Gymru yn dal i fod yn un o'r dulliau mwyaf effeithiol o rymuso rhagolygon economaidd Maes Awyr Caerdydd. Felly, byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau chwarae teg o ran y doll teithwyr awyr ac i drin Cymru yn yr un modd ag y mae wedi trin Gogledd Iwerddon a'r Alban.

Byddwn yn parhau hefyd i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddatblygu ein cais presennol i gymeradwyo rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus o ran naw llwybr i mewn ac allan o Gaerdydd, oherwydd mae'r oedi'n annerbyniol.

Dirprwy Lywydd, rydym gan hynny yn cymryd pob cam rhesymol i ddiogelu uniondeb ein system drafnidiaeth yn wyneb Brexit heb gytundeb a sicrhau hyfywedd parhaus a llwyddiant ein system cludiant. Fodd bynnag, ni ddylem fod dan unrhyw gamargraff, gyda Brexit heb gytundeb, y byddai amhariad er hynny oll.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad, a oedd o gymorth mawr, yn cynnwys gwybodaeth ddefnyddiol a diweddariadau i'r Aelodau. Heb amheuaeth, mae'r gwaith paratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb yn gosod baich ychwanegol ar weision sifil Llywodraeth Cymru, rwy'n credu, a chredaf y dylid cydnabod hynny hefyd.

Roedd eich datganiad yn gwella wrth ichi fynd yn eich blaen, ond roedd y dechrau'n wael. Roeddech chi'n sôn am wahaniaeth barn o fewn y Blaid Geidwadol, ond wrth gwrs ni soniwyd am yr ymgecru o fewn y Blaid Lafur. Ond rwy'n symud ymlaen at y meysydd pwysig a rhesymol yn eich datganiad.

Nawr, caf ar ddeall y cafwyd cytundeb eang ar y dull gweithredu a argymhellwyd gan Lywodraeth y DU o ran trafnidiaeth, felly byddwn—Gweinidog, pe byddech chi'n cadarnhau a yw hyn yn wir a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch pa drefniadau a gafwyd â Llywodraeth y DU ers y cyd-fforwm Gweinidogol ar drafodaethau gyda'r UE a gynhaliwyd ar 3 Rhagfyr. O dan y fargen a negodwyd gyda'r Prif Weinidog, roedd Llywodraeth y DU a'r UE wedi cytuno ar gytundeb cynhwysfawr ar drafnidiaeth awyr, ar ymrwymiadau a fydd yn caniatáu cytundebau tebyg ar gyfer chludwyr ffyrdd a gweithrediad bysiau a choetsis, yn ogystal â chytundeb dwyochrog ar wasanaethau rheilffyrdd trawsffiniol. Nawr, os yw cytundeb y Prif Weinidog bellach mewn perygl, fel yn wir y mae, a gaf i ofyn pa drafodaethau a gawsoch chi gyda'r grŵp cynghori busnes ar ymadael â'r UE a'r grwpiau diwydiant trafnidiaeth eraill yng Nghymru ar effaith Brexit heb gytundeb ar y sector?

Pan ddaw Brexit, bydd cwmnïau awyrennau trwyddedig y DU yn peidio â bod yn gludwyr awyr cymunedol ar gyfer gweithredu gwasanaethau awyr nac ychwaith yn rhan o'r cytundeb amlochrog ar sefydlu ardal hedfan gyffredin Ewropeaidd. Felly pa drafodaethau yr ydych wedi eu cael â Maes Awyr Caerdydd, a gweithredwyr awyrennau sy'n gweithredu o'r maes awyr, wrth baratoi ar gyfer Brexit? Mae sector awyrofod Cymru, fel rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno'n llwyr â mi, yn sector twf uchel â gwerth uchel, sy'n cael ei yrru gan arloesedd, ac yn sicr rwy'n dymuno gweld Cymru yn sicrhau'r safle hwnnw fel arweinydd byd yn y farchnad fyd-eang yn y dyfodol. Rwy'n deall y bu ymgysylltiad traws lywodraethol â rhanddeiliaid allweddol ledled y sector awyrofod ers y refferendwm ar Brexit. Fe wnes i gyfarfod ag Airbus fy hunan, ychydig wythnosau cyn y Nadolig, ynghyd ag arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies, i roi ymrwymiad i wneud yr hyn a allem i sicrhau mai Cymru yw'r lleoliad mwyaf cystadleuol yn y byd ar gyfer gweithgynhyrchu awyrofod a gweithgynhyrchu datblygedig arall. Mae'n amlwg nad yw er budd y DU, Cymru na'r UE i amharu ar gadwyn gyflenwi dim-ond-mewn-pryd ein sector awyrofod integredig, ac ni ddylai cynhyrchion ond sefyll un archwiliad yn unig gyda chyfres o gymeradwyaethau mewn un wlad. Tybed a gaf i glywed eich sylwadau yn hynny o beth.

Mae'r sensitifrwydd o ran amser sy'n gynhenid i logisteg fodern y DU a'r cadwyni cyflenwi yn golygu bod cynnal y broses gadwyn gyflenwi yn ddi-dor o bwys economaidd mawr. Tybed pa asesiad a gafwyd o'r effaith ar ein diwydiant morol, o ystyried pwysigrwydd ein porthladdoedd i gludo nwyddau. Rydych chi wedi sôn llawer yn eich datganiad am y cyfraniad at ein heconomi o ran ein porthladdoedd a'r risg y mae Brexit heb gytundeb yn ei olygu i'n gweithrediadau pysgota. Rwy'n cytuno â chi yn hynny o beth. Clywais yr hyn a ddywedoch am ein porthladdoedd.  Tybed a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaeth am y newidiadau tebygol yn y patrymau masnachu a fyddai'n effeithio ar borthladdoedd fel sydd yng Nghaergybi ac Abergwaun, oherwydd, yn amlwg, bydd effeithiau canlyniadol i gyflenwyr trydydd parti.

Yn eich datganiad, roeddech yn trafod masnachu ag Iwerddon, ac rwy'n holi pa drafodaethau yr ydych wedi eu cael, Gweinidog, â'ch cymheiriaid yn Llywodraeth Iwerddon i drafod goblygiadau Brexit i borthladdoedd Cymru a chysylltiadau trafnidiaeth rhwng Iwerddon a Chymru yn gyffredinol. Rwy'n holi hefyd pa gyngor a gyhoeddwyd gennych—pe bai modd ichi roi gwybod inni pa gyngor a gyhoeddwyd gennych i borthladdoedd a masnachwyr a busnesau eraill a sefydliadau eraill sy'n defnyddio'r ffin ynglŷn â tharfu posibl, fel y byddan nhw'n gallu paratoi eu cadwyni cyflenwi.

Tybed pa ystyriaeth a roddwyd i ddisodli deddfwriaeth rheilffyrdd yr UE ar strwythur y diwydiant yma yng Nghymru? A oes unrhyw gyfle o gwbl i ddwyn ymlaen unrhyw gynlluniau buddsoddi cyfalaf ar drafnidiaeth er mwyn cefnogi economi Cymru? Ac, yn olaf, roeddech chi'n sôn am y posibilrwydd o safleoedd aros ar gyfer cerbydau a ddaliwyd yn ôl ar Ynys Môn ac yn Sir Benfro. Tybed a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaethau ar faterion diogelwch gyda'r heddlu yn yr ardaloedd hynny neu, yn wir, a yw eich swyddogion chi wedi cael trafodaethau ar ddiogelwch â'r heddluoedd yn yr ardaloedd penodol hynny.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad ac am ei gwestiynau? Rwyf i o'r farn ei fod yn gwneud nifer o bwyntiau pwysig. Rwy'n mynd i ddechrau gyda'r pwyntiau olaf a'r cwestiynau olaf a godwyd ganddo yn gyntaf, mae Heddlu Gogledd Cymru yn rhan o'r grŵp a sefydlwyd gennym yn y gogledd-orllewin i edrych ar weithrediadau'r porthladd i'r dyfodol. Ac, ynghyd â Heddlu Gogledd Cymru, mae asiantaethau eraill yn ymwneud â'r gwaith, gan gynnwys, er enghraifft, y GIG, i wneud yn siŵr y caiff unrhyw effaith ar y porthladd ei reoli ar draws y sector cyhoeddus.

Byddwn i'n annog pob busnes, oherwydd codwyd cwestiwn gan yr Aelod am gyngor a roddir i fusnesau ynglŷn â tharfu mewn porthladdoedd—. Wel, mae cyngor ar y mater hwn a nifer o faterion eraill sy'n ymwneud â Brexit eisoes ym mhorth Brexit yr UE sydd wedi cael ei sefydlu ar wefan Busnes Cymru. Byddwn yn annog pob busnes i ymweld â'r safle—mae 17,000 wedi gwneud hynny eisoes—a manteisio ar yr offeryn diagnostig sydd ar gael ar y wefan arbennig honno i asesu'r effaith bosibl ar fusnesau unigol yn ôl y senarios amrywiol a allai ymddangos ar ôl 29 Mawrth.

Mae Russell George yn iawn i ddweud bod her Brexit wedi gosod baich ychwanegol sylweddol ar weision sifil yn Llywodraeth Cymru. Fel y dywedodd y Prif Weinidog eisoes, mae swyddogion dan bwysau—dan bwysau anhygoel—oherwydd y gwaith sy'n angenrheidiol er mwyn inni leihau effaith, yn arbennig leihau effaith Brexit heb gytundeb. Dylwn ddweud yn ein bod yn unfarn o fewn y blaid ar Brexit, ac mae hynny'n egluro pam yr ydym wedi gallu rhoi cynllun parodrwydd mor gynhwysfawr at ei gilydd a pham, er gwaethaf Brexit hyd yn oed, ein bod ni'n gallu bwrw ymlaen â gwaith bob dydd, ac, yn fy adran i, mae hynny'n cynnwys denu buddsoddiadau mawr megis Monzo Bank Ltd, a gwneud yn siŵr ein bod ni'n gallu cefnogi datblygiad busnesau bach a maint micro. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r ystadegau cyflogaeth, a ddangosodd fod cyflogaeth heddiw ar ei lefel uchaf erioed yng Nghymru, a hynny oherwydd gwaith caled Llywodraeth Cymru, yn gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol gyda busnesau, undebau llafur, gyda darparwyr addysg a'r trydydd sector, gan wneud yn siŵr, er gwaethaf Brexit, ein bod yn symbylu twf economaidd ledled Cymru. Ac mae'n rhaid dweud y daw ein hymdrechion a'n llwyddiannau er gwaethaf bygythiad Brexit heb gytundeb.

Gwyddom fod ansicrwydd ynglŷn â Brexit yn llesteirio'r economi fwy nag 1.5 y cant. Felly, mae'n gwbl amlwg, pe na fyddem yn gadael yr UE neu pe byddem yn datrys y cyfyng gyngor gyda chytundeb sy'n bodloni ein meini prawf, yna byddai rhywfaint bach o ffyniant yn yr economi, ac mae hynny'n rhywbeth, rwy'n siŵr, y byddai'r Aelodau i gyd yn ei groesawu.

Ceir trefniadau ar waith eisoes drwy gyfrwng pwyllgorau ar y cyd â Llywodraeth y DU sy'n ymwneud â thrafnidiaeth. Fe wnes i gyfarfod â'm cymheiriaid yn Llywodraeth y DU ychydig cyn y Nadolig i drafod amrywiaeth o faterion a oedd yn ymwneud yn benodol â phorthladdoedd a diwydiant cludo nwyddau ar y ffyrdd. Os bydd y Prif Weinidog yn methu â sicrhau cytundeb, yna caiff y mater ei archwilio ymhellach gan y grŵp ymadael â'r UE, sy'n is-grŵp o gyngor datblygu'r economi. Mewn partneriaeth ag Ysgol Fusnes Caerdydd, sydd wedi bod yn cynnal asesiadau cynhwysfawr, rydym wedi bod yn cyfarfod yn rheolaidd iawn i asesu effaith senarios ar economi Cymru, ond yn arbennig gyda chanolbwyntio ar Brexit heb gytundeb.

O ran ardal hedfan yr UE, mae maes awyr Caerdydd yn gweithredu fel corff hyd braich ac yn cydweithio'n agos iawn â chludwyr awyrennau. O ran y sector awyrofod, roeddwn i gydag Airbus ddydd Iau diwethaf yn y gogledd, ac eto cafodd y neges ei chyfleu imi yn blaen ac yn eglur iawn y byddai senario heb gytundeb yn drychinebus i'r sector awyrofod. Yn amlwg, mae symudiad pobl yn hanfodol i Airbus. Mae'n gwbl hanfodol, os daw problem i'r amlwg yn Tolouse, y mae Brychdyn yn gallu defnyddio gweithwyr proffesiynol medrus ac arbenigwyr yn eu maes penodol ar amrantiad. Bydd unrhyw gyfyngiad ar y gallu i ddefnyddio medrusrwydd gweithwyr proffesiynol yn y ffordd honno yn effeithio ar wasanaethau dim-ond-mewn-pryd, yn ogystal ag ar y ddarpariaeth o nwyddau ac ethos dim-ond-mewn pryd.

Nawr, gwnaed nifer o awgrymiadau a nifer o asesiadau o effaith oedi mewn porthladdoedd ac mae hynny wedi llywio ein cynllun parodrwydd. Ceir pryder arbennig o ran nwyddau darfodus, am resymau amlwg. Cafwyd trafodaethau â chymheiriaid. Rwyf i wedi cael trafodaeth gyda'r Gweinidog yn Llywodraeth Iwerddon, a'r hyn sy'n hanfodol, wrth symud ymlaen, yw ein bod yn dod o hyd i bob ffordd bosibl o osgoi pentyrru cerbydau nwyddau trwm am gyfnod sylweddol o amser ym mhorthladd Caergybi, a'n bod ni'n gallu osgoi unrhyw bentyrru cerbydau nwyddau trwm yn Dover hefyd. Mae'n gwbl hanfodol cael bwyd i mewn i'n gwlad ni ac i'r busnesau sy'n gweithredu yn y sector bwyd a diod a'u bod nhw hefyd yn gallu allforio dan reolau sy'n gwrthdaro cyn lleied â phosibl.

Diolch. A gaf i wneud awgrym bach? Rydym hanner ffordd drwy'r amser a bennwyd i'ch datganiad ac un cwestiwn sydd wedi bod. Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Wrth gwrs, mae hwn yn faes arall mae yna gryn ansicrwydd ynglŷn ag o wrth inni agosáu at yr adeg pan fo'n ymddangos ein bod ni'n dal, ar hyn o bryd, i fod i adael yr Undeb Ewropeaidd. A gaf i ofyn un cwestiwn? Faint o adnoddau o fewn eich adran chi bellach o ran pobl a chyllid sydd yn gorfod canolbwyntio ar Brexit a dim arall? A faint o staff ychwanegol ydych chi wedi gorfod eu recriwtio i ymwneud â'r mater hwn? Achos, wrth gwrs, â ninnau angen arloesi ym maes trafnidiaeth mewn pob mathau o ffyrdd yng Nghymru, mae adnoddau sy'n cael eu sugno i mewn i hyn yn adnoddau a allai fod yn cael eu defnyddio mewn ffyrdd llawer mwy creadigol i wella cyflwr isadeiledd yng Nghymru.

O ran cwestiynau penodol, dwi'n rhannu llawer o'r pryderon rydych chi wedi eu codi yn barod. Yn sicr, mae'r ffaith bod Caergybi yn fy etholaeth i yn gwneud yr heriau yn y fan honno yn fwy real i fi nag i'r rhan fwyaf, mae'n siŵr, oherwydd dwi'n sôn am bobl sydd yn etholwyr i mi yn gweithio yn y porthladd, ac mae gobeithion am dyfu'r porthladd yn rhan o ddyfodol economaidd Ynys Môn. Rydych chi'n sôn am gynlluniau dros dro i ddefnyddio Roadking neu Barc Cybi. Pa fath o gynlluniau sy'n cael eu gwneud ar gyfer tymor ychydig hirach na hynny? Mae'n bwysig inni ystyried hynny hefyd. Mae ein profiad ni o beth sy'n digwydd ar ffiniau eraill yn awgrymu y bydd yna oedi. Hyd yn oed rhwng Norwy a Sweden, lle mae Norwy yn y farchnad sengl ond ddim yn yr undeb tollau, mae yna oedi ar gyfartaledd o ryw 20 munud. Rhwng Bwlgaria a Thwrci, wedyn, lle mae Twrci yn yr undeb tollau ond ddim yn y farchnad sengl, mae oedi o hyd at 24 awr. A rhwng Ffrainc a'r Swistir, sef y ffin sy'n cael ei nodi fel yr un sy'n debycaf i'r hyn y byddwn ni'n ei chael ar ôl Brexit, wel, mae yna oedi o hyd at ddwy awr, lle mae yna angen mynd drwy archwiliad llawn ar lorïau. Felly, waeth inni heb â meddwl na fydd yna heriau i'n porthladdoedd ni. Felly, ychydig bach o eglurder mwy tymor canolig, os gwelwch yn dda, ar Gaergybi.

O ran hediadau awyrennau, a fydden ni'n gallu cael ychydig yn rhagor o wybodaeth ynglŷn â beth mae'r Llywodraeth yn ceisio ei wneud i wthio am ddatganoli APD. Mi fydd angen hynny er mwyn rhoi hwb i Gaerdydd. Hefyd, oherwydd y cyfyngiadau ar unrhyw lwybrau newydd fyddai'n gallu cael eu datblygu am 12 mis ar ôl gadael, ydy hynny'n golygu nad oes yna fodd edrych ar hediadau pellach o Ynys Môn i Ddulyn, er enghraifft? Dwi'n cymryd na fyddai hynny'n bosib.

Dwi ddim yn gwybod os oes yna ragor y gallech chi ei ddweud wrthym ni am yr hyn sy'n cael ei wneud fel ymchwil i effaith tebygol masnach yn llifo yn uniongyrchol o Weriniaeth Iwerddon i Ffrainc neu i Sbaen o ganlyniad i lif llai rhwydd trwy borthladd Caergybi.

Ac yn olaf, mae yna opsiynau ar gyfer cyd-fuddsoddi, fel aelod o'r Undeb Ewropeaidd, ym mhorthladd Caergybi a phorthladdoedd eraill Cymru fel rhan o brosiect ar y cyd efo Gweriniaeth Iwerddon—prosiectau INTERREG neu brosiectau eraill TEN-T, er enghraifft. Mae'r opsiynau yna yn mynd i gael eu cau oddi wrthym ni. Pa ystyriaeth sydd wedi'i rhoi i'r math o gyd-fuddsoddiadau a fyddai'n bosib wedi Brexit caled, achos, o le dwi'n edrych, dim ond mynd yn anoddach fydd y math yna o fuddsoddiadau, a fyddai'n fuddiol i ni yn ogystal â'n partneriaid Ewropeaidd?

Diolch. Rwy'n credu bod Rhun ap Iorwerth wedi codi nifer o bwyntiau pwysig iawn y prynhawn yma. Yn gyntaf oll, o ran y posibilrwydd o fuddsoddi ar y cyd, mae'r Aelod yn gwbl gywir y byddai'r senario heb gytundeb yn arwain at gwestiynau ynglŷn â buddsoddiad mewn llwybrau TEN-T. Er hynny, rwyf wedi gofyn i'm swyddogion gwrdd â darpar fuddsoddwyr yr wythnos nesaf sy'n edrych ar borthladd Caergybi, ac sy'n dangos diddordeb mawr iawn yng ngwelliant seilwaith y porthladd i'w wneud yn fwy deniadol nid yn unig i ymwelwyr o dwristiaid, ond i fusnesau hefyd. Rwy'n credu y bydd raid inni ddyblu ein hymdrechion yn y blynyddoedd sydd i ddod i gynnal safle Caergybi fel prif borthladd fferïau ar gyfer cerbydau ar olwynion. Mae'r Aelod yn hollol gywir hefyd y byddwn yn cael ein rhwystro o ran y modd y gallwn ddatblygu llwybrau o bob un o feysydd awyr Cymru i'r tu allan o'r DU, ac felly byddai cwestiynau ynghylch a oes modd datblygu'r maes awyr ar Ynys Môn ymhellach. Byddai hyn yn siomedig iawn o ystyried y cynnydd yn nifer y teithwyr yr ydym wedi eu gweld yn defnyddio'r gwasanaeth hedfan hwn yn ddiweddar a'r hyn a gredaf sy'n gydnabyddiaeth gynyddol fod y maes awyr yn y gogledd- orllewin, y mae defnydd mawr arno erbyn hyn, yn rhywbeth sydd â dyfodol disglair iddo pe byddem ni'n cael cytundeb gweddol ar Brexit.

Wrth gwrs, mae ymchwiliad gan bwyllgor dethol yn digwydd ar hyn o bryd yn San Steffan ynghylch toll teithwyr awyr. Edrychwn ymlaen at ganlyniad yr ymchwiliad hwnnw. Rydym wedi cyflwyno tystiolaeth; mae maes awyr Caerdydd wedi gwneud hynny hefyd. Byddwn yn parhau i lobïo Llywodraeth y DU i roi chwarae teg i bawb. Wrth gwrs, nid yw ein hymgyrch hyd yn hyn wedi llwyddo. Ond byddem yn annog Llywodraeth y DU, er mwyn helpu cystadleurwydd economi Cymru, i edrych eto ar y mater pwysig hwn. Gellid datblygu rhai o'r atebion hyn yr wyf i wedi eu hamlinellu heddiw ar gyfer porthladd Caergybi fel atebion i'r tymor hwy. Mae'r datblygiad polisi ac ymyriadau gan Lywodraeth y DU wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar barodrwydd y diwrnod cyntaf, ond wrth gwrs mae'n hanfodol ein bod yn edrych i'r tymor canolig a'r tymor hwy. Felly, mae'r asesiad o'r dewisiadau amrywiol a gynhaliwyd yng Nghaergybi a'r cyffiniau yn cynnwys datrysiadau i'r tymor canolig a hwy.

O ran yr adnoddau sydd gennym yn fy adran i, mae'r holl swyddogion yn rhannu baich yr her hon. Mae gennym swyddogion sydd wedi cael eu neilltuo yn benodol i ddatblygu polisi o ran ein hymadawiad â'r UE. Eto i gyd, i raddau helaeth, mae pob swyddog wedi troi ei olygon tuag at ymdrin â Brexit. Mae recriwtio ychwanegol yn digwydd ar hyn o bryd yn Llywodraeth Cymru ac, wrth gwrs, o ran adnoddau ariannol, ceir y gronfa pontio UE o £50 miliwn, ac o fewn honno, gronfa cydnerthedd busnes o £7.5 miliwn. Wrth gwrs, mae'r gronfa cydnerthedd busnes i raddau helaeth iawn ynghlwm i'r pecyn cymorth diagnostig a gynhelir gan Busnes Cymru, sy'n gallu cyfeirio busnesau at y cymorth perthnasol a'r arian perthnasol yr ydym ni'n gallu eu cynnig iddyn nhw yn ystod y cyfnod anodd hwn.

Rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Fy mhryder mawr i a llawer un arall yn y fan hon, rwy'n siŵr, yw bod y dewis a'r realiti o Brexit heb gytundeb yn parhau, ac yn yr amlwg i raddau helaeth iawn. Ni allaf farnu na wnaiff hynny ddigwydd, ond ni allaf weld unrhyw gynllun sy'n dal dŵr i wneud yn siŵr na fydd hynny'n digwydd. Rwyf i yn gryf o'r farn fod ymdrechion Yvette Cooper ac ASau eraill clir eu meddwl yn San Steffan yn hanfodol bwysig yn hyn o beth, a chredaf hefyd mai dyna pam y dylai'r bobl gael y gair olaf ar Brexit.

Rwy'n awyddus i ganolbwyntio fy mhryderon ar yr ardaloedd yn fy rhanbarth i, a'r rhai hynny'n amlwg iawn yw porthladdoedd Aberdaugleddau, Doc Penfro ac Abergwaun, ond hefyd y cysylltiadau trafnidiaeth a allai fod dan fygythiad wrth ymadael neu Brexit heb gytundeb—y drafnidiaeth reilffordd sy'n ymestyn yr holl ffordd i lawr i Abergwaun. Mae lein Abergwaun, yn yr holl ymholiadau yr wyf wedi bod ynddyn nhw erioed—lein ar gyfer teithwyr—yn datgan yn eglur nad nifer y teithwyr sy'n ei chadw mewn gwaith, ond y nwyddau sy'n cael eu cludo i lawr i Abergwaun neu i Ddoc Penfro. Felly, os bydd y cysylltiadau trafnidiaeth o gludo nwyddau ar y rheilffordd yn lleihau neu hyd yn oed yn cael eu colli, a oes gennym unrhyw gynlluniau wrth gefn i gadw'r rheilffordd yn agored ac yn hygyrch i bobl sy'n ei defnyddio ar hyn o bryd?

O ran Aberdaugleddau, pan roddwyd tystiolaeth i faterion allanol, roedd porthladd Aberdaugleddau yn dweud, gyda dwy ran o dair o'r allforion o Iwerddon yn mynd drwy borthladdoedd Cymru a Lloegr i borthladdoedd y sianel ac ymlaen wedyn i'r cyfandir, y byddai sefydlu unrhyw system reoleiddio i ynys Iwerddon a fyddai'n gwyro oddi wrth weddill y DU—ffin galed ym Môr Iwerddon—yn drafferthus iawn i'r gweithrediadau hynny. Gallai hynny'n syml ac yn amlwg iawn arwain at osgoi pob un o borthladdoedd Cymru yn gyfan gwbl a hwylio'n llon i Ewrop heb ddod â dim i'r lan yma.

Rwy'n arbennig o bryderus hefyd, os byddwn yn parhau i gael trafnidiaeth cludo nwyddau yn dod drwy Abergwaun neu unrhyw un o'r porthladdoedd eraill hynny, pe byddai yna oedi, y byddem yn gallu ymdopi â nifer y lorïau yn yr ardaloedd hynny. Nid oes unrhyw fath o faes parcio mawr yn unrhyw un o'r porthladdoedd hyn i ymdopi ag oedi mewn unrhyw ffordd o gwbl. Ac nid oes gennym y seilwaith yr ydych chi newydd dynnu sylw ato yn ardal Caergybi i ymdrin â hynny. Felly, dyna fy nghwestiynau allweddol i.   

A gaf i ddiolch i Joyce Watson am ei chyfraniad? Rwy'n cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd hi. Hoffwn ychwanegu at rai o'r pwyntiau a godwyd ganddi. O ran trafnidiaeth reilffordd, wrth gwrs, bydd yna heriau gydag amserlennu pe bai oedi sylweddol mewn porthladdoedd a tharfu ar gludiant nwyddau. Dim ond y llynedd gwelsom yr hyn sy'n digwydd pan fydd newidiadau yn yr amserlen yn mynd o chwith. Felly, mae hon yn ystyriaeth allweddol hefyd sydd angen ei dwyn ymlaen gan yr Adran Drafnidiaeth. Rydym yn cysylltu'n agos iawn â'r Adran Drafnidiaeth ac, wrth gwrs, â Thrafnidiaeth Cymru.

Rwyf i o'r farn ei bod yn bwysig cydnabod hefyd, er nad ystyrir bod porthladdoedd Abergwaun a Phenfro mewn perygl mawr ar hyn o bryd, oherwydd y trwygyrch cymharol isel o'i gymharu â Chaergybi, ei bod yn rhaid inni gydweithio yn agos iawn ag awdurdod lleol Sir Benfro a phartneriaid eraill i adolygu'n gyson yr angen am fesurau rhagofalus, oherwydd pe bai oedi sylweddol iawn rywbryd eto, yna, wrth gwrs, bydd yn rhaid inni gychwyn datrysiadau i liniaru hynny.

Nawr, mae gan Ddoc Penfro ofod ychwanegol ar gyfer parcio, fel y mae ar hyn o bryd, i ddarparu ar gyfer cerbydau sy'n aros ar eu ffordd oddi yno, ond, wrth gwrs, mae'n debyg y byddai'r gofod ychwanegol hwnnw'n cael ei lyncu pe bai'r cytundeb anghywir yn cael ei negodi neu os na lwyddwn i gael cytundeb o gwbl a chwympo'n glatsh o Ewrop. Felly, unwaith eto, hoffwn sicrhau'r Aelod y byddaf yn cysylltu'n agos iawn â'r porthladdoedd ac â'r awdurdod lleol i sicrhau y bydd cyn lleied o darfu â phosibl.

Ond credaf hefyd fod yna bwynt pwysig i'w wneud ynghylch y cwmnïau cludo nwyddau eu hunain. Gwyddom y bydd cyfyngu ar nifer y trwyddedau, ac rydym yn ofni mai'r cwmnïau cludo nwyddau mwy o faint fydd yn debygol o elwa ar y gyfundrefn drwyddedu. Yn anffodus, mae hynny'n golygu y gallai llawer o gwmnïau cludo nwyddau llai eu maint yng Nghymru yn methu â chael y trwyddedau sydd eu hangen i weithredu yn yr UE, mae'n debyg. Nid yw hyn yn bryder sy'n unigryw i Gymru, ychwaith. Roeddwn i'n darllen yn ddiweddar bod gan gymdeithas trafnidiaeth cludiant nwyddau Gogledd Iwerddon bryderon tebyg iawn a nodwyd ganddi mai dim ond 1,200 o drwyddedau a gynigwyd mewn blwyddyn ledled y DU y llynedd, a bod angen 40,000. A phe byddai Brexit heb gytundeb, wrth gwrs, mae cwmnïau cludo nwyddau eisoes wedi gweld y dyddiad cau yn mynd heibio i yrwyr lorïau i allu gwneud cais am drwyddedau gyrru yn Ewrop. Mae hon yn ystyriaeth o bwys i gwmnïau cludo nwyddau ledled y DU, ond yn arbennig o bwysig i gwmnïau bach yng Nghymru, a allai fod dan anfantais dan y gyfundrefn drwyddedu ac sydd efallai heb fod mor effro i ganlyniadau Brexit heb gytundeb â rhai o'r cwmnïau mwy o faint ledled y DU.

Yn gyntaf, a gaf i ddechrau drwy ddweud ei bod yn galonogol gweld y cynlluniau wrth gefn a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet—mae'n ddrwg gennyf i, Gweinidog y Cabinet—mewn ymateb i Brexit heb gytundeb? Oherwydd yr hyn sydd wedi deillio o fater y refferendwm yw bod gwleidyddion wedi treulio llawer iawn o amser yn dadlau yn erbyn penderfyniad pobl Prydain ac ychydig iawn o amser yn paratoi ar gyfer ein dyfodol y tu allan i'r UE. Onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn derbyn mai'r hyn na chafodd ei ystyried yw gallu ein cymuned fusnes i ddod o hyd i atebion i broblemau? Ac, yn wir, trwy'r holl ystyriaeth a'r dadleuon gan wleidyddion, ymddengys bod hon wedi bod yn ffactor a gafodd ei hesgeuluso'n fawr iawn. Felly, gadewch i mi ddyfynnu Mr Duncan Buchanan o'r Gymdeithas Cludo Nwyddau ar y Ffyrdd:

Ni waeth pa fargen a gewch chi, nid ydym yn mynd i gefnogi un math o fargen, boed hynny'n gytundeb masnach rydd, neu Chequers, neu aros yn y farchnad sengl, neu'r undeb tollau. Nid ein lle ni fel corff masnach yw argymell hyn, peth cwbl wleidyddol ydyw. Beth bynnag fo'r dirwedd a roddir inni, byddwn yn dod o hyd i ffyrdd o weithio gyda hi. Dyna'r hyn a wna'r cadwyni cyflenwi. Dyna'r hyn a wna'r diwydiant logisteg cyfan. Pa un a ydym yn Ewrop, neu'n masnachu gyda Thwrci neu Tsieina, neu ble bynnag, mae yna systemau y gellir eu rhoi ar waith. Ein sefyllfa ar hyn o bryd yw'r un waethaf bosibl, oherwydd nid oes unrhyw baratoad o gwbl.

Nawr, onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod y rhan fwyaf o'r tunelli o nwyddau sy'n mynd i Ewrop ar gyfer y DU mewn cynwysyddion, ac ni chaiff cynwysyddion unigol eu harchwilio, ond maent yn teithio drwy'r tollau ar faniffest datganedig? Fel yr ymffrostia porthladd Rotterdam yn ei daflen, mae'r holl nwyddau bron yn teithio drwy'r porthladd drwy broses awtomataidd. Mae hyn yn cynnwys cludiant nwyddau o bob rhan o'r byd. Nid oes dim i atal holl borthladdoedd Prydain ac Ewrop rhag mabwysiadu'r un broses awtomataidd. Mae bron pob cludiant nwyddau a drosglwyddir rhwng Canada a'r UDA yn cael ei wneud yn gynnar drwy faniffest datganedig, gan ganiatáu ar gyfer gwiriadau dethol o gargo yn unig—dim rhwystrau, dim ciwiau enfawr o lorïau. Straeon i godi ofn yw'r rhai am nwyddau'n pydru a chiwiau mewn porthladdoedd Prydeinig a Gwyddelig a dyna i gyd—straeon i godi ofn—ac nid yw'n ddiffuant i Aelodau'r Siambr hon ddefnyddio tactegau o'r fath.

Unwaith eto, Gweinidog, oni wnewch chi dderbyn ei bod yn rhaid i bawb ohonom ni yn y Siambr hon gydnabod un ffactor bwysig: bod mynediad hwylus i'n marchnadoedd ni o'r un budd i bobl Ewrop ag y mae i ninnau ei gael i'w marchnadoedd nhw? Ond nid oes raid i hynny gynnwys ffiniau sy'n agored i bawb sy'n dewis dod yma. Heblaw am yn Ewrop, nid oes unrhyw wlad arall yn y byd yn caniatáu mynediad o'r fath, ac eto mae'r cyfan ohonyn nhw'n masnachu'n llwyddiannus ledled y byd.

Yn olaf, Gweinidog, ar faterion trwyddedau gyrru ac yswiriant cerbydau, mae gennyf i fantais dros y Gweinidog gan fy mod i wedi teithio'n eang yn Ewrop cyn i ni fod yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. Gallaf ei sicrhau nad oedd cardiau gwyrdd yn unrhyw rwystr o gwbl i deithio, ac ni chafwyd unrhyw broblemau gydag yswiriant. Felly, rwy'n eich annog chi, Gweinidog: peidiwch â chanslo unrhyw drefniadau sydd gennych i yrru ar y cyfandir dros y blynyddoedd nesaf, pe bai Brexit heb gytundeb neu beidio.   

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad ac am ei gwestiynau? Yn gyntaf oll, nid wyf i'n meddwl bod neb wedi pleidleisio am fwy o fiwrocratiaeth nac am dalu mwy am eu hyswiriant. Nid wyf i'n meddwl bod neb wedi pleidleisio am darfu ar eu gwyliau oherwydd trefniadau ynghylch trwyddedau gyrru a mynnu prawf bod ganddyn nhw drwyddedau penodol. Ac o ran yr honiad mai dim ond mater o ddatblygu prosiect ofn yw hyn, fel y mae llawer o Aelodau wedi ei ddweud heddiw—. Edrychwch, fe wnaf i ddyfynnu sefydliad arall; fe wnaf i ddyfynnu sefydliad y gweithgynhyrchwyr, yr EEF. Gadewch i ni eu dyfynnu nhw. Oherwydd fe wnaethon nhw siarad â'u haelodau, ac mae eu haelodau nhw'n cyflogi nifer enfawr o bobl yn ein heconomi. Adroddwyd ganddyn nhw bod un o bob chwech sy'n gwneud penderfyniadau yn dweud y byddai busnes yn dod yn anghynaliadwy iddynt—yn anghynaliadwy iddynt—yn y DU pe baem ni’n troi at dariffau Sefydliad Masnach y Byd a phe bai mwy o archwiliadau o bobl ar y ffin a mwy o archwiliadau o nwyddau ar y ffin—un o bob chwech. Byddai hynny'n amlwg yn effeithio ar economi Cymru mewn ffordd ddinistriol iawn.

Mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yn adrodd mai'r newidiadau y byddai'n rhaid i fusnesau eu gwneud mewn senario Brexit heb gytundeb yw'r rhai mwyaf llym a chostus y gellid eu dychmygu, ac y byddent yn cynnwys adleoli gweithrediadau, cynyddu prisiau a symud swyddi o'r DU. Rwy'n hoffi gwrando ar Airbus a'u tebyg, wrth gwrs, y soniais i mi ymweld â nhw ddydd Iau diwethaf, a Jaguar Land Rover. Beth fyddai'n digwydd i Jaguar Land Rover pe bai'n wynebu tariffau o 40 y cant ar ei gerbydau sy'n gadael y DU am Ewrop?

Cyfeiriodd yr Aelod at y defnydd o faniffestau datganedig. Wel, rwy'n meddwl, fel y nododd y Gweinidog Brexit, bod cytundebau masnach rydd yn rhan annatod o'r trefniant hwn, a hyd yn hyn, er gwaethaf yr hyn a addawyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fasnach Ryngwladol, nid oes un cytundeb masnach wedi cael ei daro hyd yma gan Lywodraeth y DU. Ac rwyf i o'r farn ei bod hi'n gwbl amlwg, ar sail yr holl dystiolaeth sydd ar gael, y byddai Brexit heb gytundeb ar 29 Mawrth yn cael effaith ddirfawr a negyddol ar economi Cymru.

Diolch yn fawr iawn i chi, Gweinidog.

Datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig ar effaith Brexit heb gytundeb ar yr amgylchedd, amaethyddiaeth a physgodfeydd yw'r eitem nesaf. Galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yr amgylchedd, amaethyddiaeth a physgodfeydd yw'r meysydd sydd fwyaf ynghlwm â'r UE drwy’r corff mawr o ddeddfwriaeth, y mae'r rhan fwyaf ohono wedi ei ddatganoli, a'r fasnach enfawr. Deddfwriaeth yr UE sy’n darparu ein fframwaith gweithredu presennol yn y meysydd hyn ac mae'r UE yn dominyddu masnach yn rhai o'n sectorau allweddol; mae 96 y cant o'n hallforion cig yn mynd i'r UE a 97 y cant o bysgod cregyn Cymru yn cael eu hallforio, naill ai i'r UE neu i Dde Corea, drwy gytundeb masnach rydd UE.

Rydym ni’n dibynnu ar yr UE ar gyfer mewnforion hefyd. Mae cemegion, gan gynnwys rhai o'r rheini sy’n ein helpu i ddarparu dŵr glân, meddyginiaethau milfeddygol, a mwy na phedair rhan o bump o'n mewnforion bwyd, sy’n hanner y bwyd yr ydym ni'n ei fwyta yn y DU, yn dod o'r UE. Mae’r rhain i gyd yn ddi-dariff ac wedi eu cynhyrchu i safonau yr ydym ni’n eu deall ac yn eu disgwyl. Os byddwn yn gadael yr UE heb gytundeb, ni fydd cyfnod pontio trefnus na fesul cam, a bydd 40 mlynedd o ddeddfwriaeth, systemau, cyllid a masnach rydd integredig yr UE yn dod i ben dros nos. Bydd ein hallforwyr a’n mewnforwyr yn wynebu cynnydd sylweddol i brisiau, gweinyddu ac amser cyflenwi. Mae tariffau’n debygol o gael eu rhoi ar fewnforion ac allforion. Gallai gostyngiad i sterling a achosir gan Brexit heb gytundeb liniaru rhai costau tariff i fewnforwyr ond byddai’n cyfrannu at brisiau bwyd uwch i ddefnyddwyr wrth i gostau mewnforio gynyddu.

Does dim newyddion da i allforion ychwaith mewn senario 'dim cytundeb' o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd, y mae cefnogwyr Brexit caled yn ei glodfori. Gallai bwydydd wedi'u prosesu ddenu tariffau o tua 15 y cant a gallai cynhyrchion eraill fod dros 50 y cant, gyda chig coch yn denu tariffau arbennig o uchel. Bydd yn rhaid i’n busnesau ddatblygu eu gallu i ymdrin â biwrocratiaeth a oedd yn ddiangen cynt, gan gynnwys datganiadau tollau, tystysgrifau iechyd allforio neu dystysgrifau dalfa pysgodfeydd. Bydd archwiliadau dogfennau, adnabod a chorfforol yn cael eu cynnal ar y ffin â'r UE ar gyfer cynhyrchion anifeiliaid ac anifeiliaid byw sy'n cyrraedd o’r DU. Mae'n anochel y bydd hyn yn achosi oedi, a allai ddifetha bwyd ffres a physgod cregyn byw. Bydd hyd yn oed y paledi pren y caiff nwyddau eu cludo arnynt yn gorfod cael eu hardystio a’u harchwilio.

Mae ein llafurlu o’r UE yn bwysig i Gymru. Mae bron holl filfeddygon y Llywodraeth sy'n gweithio yn ein lladd-dai yn ddinasyddion Ewropeaidd o wledydd UE eraill, ac felly hefyd llawer o weithwyr prosesu bwyd yn fwy cyffredinol. Ni allwn fforddio i'r gweithwyr hanfodol hyn adael y DU ar adeg o dwf esbonyddol i'r galw am dystysgrifau iechyd allforio ar ôl Brexit. Bydd effeithiau Brexit heb gytundeb yn cael eu teimlo’n wahanol ledled Cymru. Yn amlwg, ein cymunedau gwledig fydd yn dioddef waethaf o golli unrhyw farchnadoedd, yn enwedig yn y sector cig coch. Bydd ein cymunedau arfordirol yn dioddef os na all busnesau bwyd môr allforio pysgod cregyn yn ddichonadwy. Er y gallai arallgyfeirio i wahanol fathau o ffermio neu bysgota leihau'r effaith, ni fydd yn gwneud iawn am golli marchnad yr UE, neu lai o fynediad ati. Mae hyn oll yn cyfuno i greu storm berffaith, a fydd yn dechrau ar 30 Mawrth ac yn para am gyfnod anhysbys. Bydd difrifoldeb y storm honno yn dibynnu ar y math o gytundeb a gawn wrth adael. Storm 'dim cytundeb' fydd y mwyaf niweidiol i Gymru.

Fel Llywodraeth rydym ni wedi bod yn gweithio ers refferendwm yr UE i baratoi ar gyfer Brexit ar ba bynnag ffurf. Ar draws fy mhortffolio i, rydym ni wedi adolygu 1,200 o ddarnau o ddeddfwriaeth. Gyda Llywodraeth y DU, rydym ni wrthi'n diwygio 900 o ddarnau o ddeddfwriaeth mewn ymarfer digynsail i sicrhau bod gennym ni lyfr statud sy’n gweithio erbyn y diwrnod ymadael. Bydd hyn yn sicrhau bod fframwaith deddfwriaeth amgylcheddol yr UE, yr ydym ni wedi datblygu ein cynlluniau uchelgeisiol ein hunain ar gyfer yr amgylchedd, hinsawdd a chenedlaethau'r dyfodol yn unol ag ef, yn parhau i fod ar gael i ni. Mae’r Cynulliad Cenedlaethol wedi chwarae rhan bwysig, a bydd yn parhau i chwarae rhan bwysig, yn y broses o ddatblygu a phasio’r ddeddfwriaeth hon, a bydd Cymru yn ennill mwy o bwerau ym meysydd yr amgylchedd, amaethyddiaeth a physgodfeydd ar ôl Brexit.

Rydym ni wedi bod yn gweithio i sicrhau bod y systemau angenrheidiol ar waith i fodloni gofynion newydd yr UE ar drydydd gwledydd, fel y byddwn ni ar ôl Brexit, neu i ddisodli systemau a redir gan yr UE na fyddant ar gael cyn bo hir. Mae hyn yn cynnwys systemau ar gyfer cymeradwyo cemegion, ar gyfer tystysgrifau iechyd allforio, ar gyfer ardystiadau dalfa a hyfforddiant ar gyfer milfeddygon ychwanegol. Mae fy swyddogion yn rhedeg mwy na 50 o brosiectau i roi'r trefniadau gofynnol ar waith. I fodloni'r amserlenni byrrach a sicrhau bod hyn ar waith erbyn y diwrnod ymadael, mae llawer o hyn wedi cael ei gyflawni ar y cyd â gweinyddiaethau eraill y DU, ac, yn benodol, adrannau Llywodraeth y DU DEFRA, yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol a’r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch. Fodd bynnag, yn y dyfodol, Gweinidogion Cymru ac yn y pen draw y Cynulliad hwn fydd yn gwneud penderfyniadau yn llawer o'r meysydd hyn.

Rydym ni'n parhau i ddarparu cyngor a gwybodaeth i fusnesau, a lansiodd Llywodraeth Cymru wefan Preparing Wales/Paratoi Cymru yr wythnos diwethaf. Rwyf i wedi ymrwymo i weithio gyda sectorau allweddol i gynllunio mecanweithiau cymorth o gwmpas yr heriau difrifol hyn, ac rydym ni eisoes wedi darparu £6 miliwn o'n cronfa bontio i'r perwyl hwn. Mae fy swyddogion yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU ar gynllunio brys i ddiogelu ein cyflenwad bwyd, i sicrhau cyflenwad ynni di-dor a, chyda Dŵr Cymru Welsh Water a Hafren Dyfrdwy, i sicrhau ein cyflenwad dŵr.

Er y daw rhai cyfleoedd o Brexit yn y dyfodol, rwy’n pryderu'n fawr am yr helynt tymor byr a fydd yn dilyn, a hoffwn sicrhau bod ein sectorau yn goroesi. Rwy’n pryderu am y dystiolaeth gan y CBI, y Ffederasiwn Busnesau Bach ac eraill sy’n awgrymu nad yw llawer o fusnesau yn cynllunio'n ymarferol ar gyfer Brexit eto, ac ar gyfer Brexit heb gytundeb. Bydd rhai yn meddwl eu bod yn ddiogel rhag Brexit gan nad ydynt yn allforio nac yn mewnforio, ond gan fod ein heconomi mor integredig gyda'r UE, bydd yr effeithiau economaidd yn effeithio ar eu cyflenwyr a’u cwsmeriaid hefyd. Mae llawer iawn o newid i ddod, ac os na chawn ni gytundeb, mae'n debygol o fod yn ergyd galed i sawl maes ar yr un pryd. Cyfrifoldeb y Llywodraeth yw rheoli rhywfaint o hyn. Fodd bynnag, ceir terfyn i'r hyn y gallwn ni wneud o wynebu bygythiad o'r maint hwn. Mae'n rhaid i fusnesau weithredu hefyd, ac yn gyflym, oherwydd ni ellir tanbwysleisio maint yr her.

Gweinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma. Rwyf i’n rhywun sy’n credu y dylai fod cytundeb pan fyddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy’n meddwl bod hwnnw'n gam synhwyrol i'w gymryd. Pryd bynnag y byddwch chi'n gwahanu oddi wrth unrhyw sefydliad neu unrhyw unigolyn, neu mewn anghydfod cwmni, mae’n well i chi wneud hynny ar sail gyfeillgar, ar delerau y cytunwyd arnynt, nag mewn terfyniad arteithiol. Ac rwy’n gobeithio, yn yr amser sy'n weddill, y bydd cytundeb yn datblygu o swigen wleidyddol San Steffan, lle mae'n ymddangos bod llawer o bobl mewn ysgarmes go iawn ar hyn o bryd.

Ond, gadewch i ni gofio bod cytundeb ar y bwrdd, a bod trafodaethau ynghylch creu'r awyrgylch lle gellid dod i gytundeb. Yn anffodus, mae’r Blaid Lafur wedi dewis peidio â chymryd rhan yn y trafodaethau hynny ac, yn benodol, peidio â chefnogi Prif Weinidog y DU yn ei gallu i sicrhau cytundeb. Felly, byddwn yn ddiolchgar o gael deall: a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cefnogi egwyddor yr hyn y mae Prif Weinidog y DU yn ceisio ei gyflawni trwy greu'r amodau cywir ar gyfer dod i gytundeb? Oherwydd mae hynny'n hanfodol bwysig, ac mae Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac Undeb Amaethwyr Cymru a sefydliadau ffermio eraill yn cefnogi cytundeb Prif Weinidog y DU a oedd ar y bwrdd, yr wyf i'n derbyn ei fod wedi cael ei wrthod gan bob plaid yr wythnos diwethaf yn Nhŷ'r Cyffredin. Ond mae'n ffaith, yn amlwg, bod yr undebau ffermio yn arbennig wedi rhoi eu cefnogaeth i’r cytundeb penodol hwnnw.

Yn eich datganiad y prynhawn yma, Prif Weinidog, rydych chi'n sôn am y ffaith bod y Llywodraeth yma, Llywodraeth Cymru, wedi bod yn gweithio ar barodrwydd yr UE ers y refferendwm, ond rwy’n credu bod hwnnw’n ddatganiad anghyson, o gofio bod y Prif Weinidog ei hun wedi dweud—neu’r Prif Weinidog blaenorol, dylwn ddweud—ar sawl adeg pan gafodd ei holi am hyn yn y Siambr na wnaed unrhyw baratoadau gan Lywodraeth Cymru ar gyfer senario 'dim cytundeb'. Felly, byddai gen i ddiddordeb mewn gwybod pa baratoadau y mae’r Llywodraeth wedi bod yn eu gwneud, fel y mae eich datganiad yn ei nodi, dros y ddwy flynedd diwethaf ar gyfer y senario sy'n ymddangos ar y gorwel ar hyn o bryd.

Hoffwn ddeall hefyd faint o'r £30 miliwn sydd wedi dod i Lywodraeth Cymru gan Ganghellor y Trysorlys ar gyfer paratoadau 'dim cytundeb' y mae ei hadran hi yn arbennig wedi gallu ei sicrhau gan y Gweinidog cyllid, oherwydd mae hwnnw'n swm sylweddol o arian, ac rwy’n gobeithio bod hynny wedi caniatáu iddi wneud darpariaethau penodol, yn amlwg, yn unol â chapasiti cynllunio ei hadran. Mae DEFRA ei hun wedi cael £410 miliwn, ac, yn y datganiad, mae’r Gweinidog Cabinet yn tynnu sylw at y berthynas waith agos gyda DEFRA ar lawer o faterion. Felly, unwaith eto, byddwn yn falch o ddeall, gyda’r £410 miliwn hwnnw a wnaed ar gael erbyn hyn i DEFRA i gynllunio ar gyfer Brexit heb gytundeb, ba agweddau ar y gwaith sy’n waith a wnaed gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i liniaru rhai o'r amgylchiadau.

Mae'n hollbwysig y caniateir i waith yr adran barhau, ac ym mrecwast ffermdy Undeb Amaethwyr Cymru y bore yma ac yng nghyngor yr NFU ddoe, yn y cinio neithiwr, dywedodd y Gweinidog Cabinet bod 'Brexit a’n tir'—yr ymateb i’r ymgynghoriad hwnnw—wedi llithro’n ôl i'r haf erbyn hyn. Unwaith eto, byddwn yn ddiolchgar deall pa effaith, yn amlwg, y mae gwahanol fentrau cynllunio yn yr adran yn ei chael ar waith yr adran o ddydd i ddydd, oherwydd, yn amlwg, mae llawer o ffermwyr, er eu bod yn gwybod bod yr arian yn ddiogel tan 2022, oherwydd dyna'r ymrwymiad y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud, eisiau gallu cymryd rhan yn y broses o lunio’r gyfres nesaf o gynlluniau a mentrau a fydd yn cael eu defnyddio i gefnogi'r economi wledig, yn amlwg. Ond, fel y dywedais, o'ch datganiad neithiwr a'r bore yma, nodwyd yn eglur gennych fod yr ymateb i'r ymgynghoriad 'Brexit a’n tir' wedi llithro i’r haf erbyn hyn. Rhywbeth arall a nodwyd gan randdeiliaid yw'r ymgysylltiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch cynllunio ar gyfer 'dim cytundeb'. Byddwn yn ddiolchgar o gael deall sut rydych chi’n cyfathrebu gyda'r holl sectorau yn eich portffolio—y sector amgylcheddol, y sector ynni a'r sector amaethyddol—fel eu bod nhw'n deall yn llawn beth sy'n cael ei wneud gan yr adran a'r swyddogaeth ehangach y mae Llywodraeth Cymru yn ei chyflawni yn y paratoadau hyn.

Hefyd, os byddwn ni mewn senario 'dim cytundeb' yn y pen draw, bydd cyfleoedd, yn amlwg, i sector da byw y DU wneud iawn am rai o'r diffygion o fewnforion i mewn i'r wlad. Os edrychwn ni ar gig eidion, er enghraifft, mae llawer iawn o gig eidion Iwerddon yn dod i mewn i'r farchnad. Pa baratoadau ydych chi’n eu gwneud i wneud yn siŵr bod cynhyrchwyr da byw Cymru mewn sefyllfa dda i weithio gyda phroseswyr i wneud iawn am y diffyg hwnnw? Tynnaf eich sylw at y ffaith bod gwerth £460 miliwn o gig eidion yn cael ei fewnforio i'r Deyrnas Unedig, cig eidion Iwerddon yn bennaf; dim ond £140 miliwn yr ydym ni’n ei allforio allan o'r DU. Felly, ceir cyfle enfawr yno i bontio'r diffyg hwnnw pe bai’n digwydd.

Ailadroddaf y pwynt a wnes yn fy sylwadau agoriadol—rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol bwysig ein bod ni'n cael cytundeb, ac mae'n gwneud synnwyr i ni symud i sefyllfa lle mae gennym ni gyfnod pontio fel ein bod ni'n symud i sefyllfa lle gallwn ni wneud darpariaeth synhwyrol ar gyfer y newidiadau yr ydym ni'n mynd i’w datgloi drwy adael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy’n gobeithio’n fawr, dros y 60 a mwy o ddiwrnodau nesaf sydd ar gael i ni, y byddwn ni'n sicrhau’r amodau hynny fel y gallwn ddod i gytundeb. Ond byddwn yn ddiolchgar am atebion i'r cwestiynau yr wyf i wedi eu gofyn i'r Gweinidog, ac yn benodol, y ffordd y bydd y Gweinidog yn cyfathrebu â rhanddeiliaid dros yr wythnosau a'r misoedd i ddod fel y gall pobl ddeall yn llawn camau gweithredu'r adran o ran paratoadau ar gyfer Brexit heb gytundeb.

Diolch i Andrew R.T. Davies am y gyfres yna o gwestiynau. Rwy’n chwilfrydig iawn am eich optimistiaeth yng nghytundeb y Prif Weinidog. Does dim llawer o ots beth yr wyf i’n ei feddwl oherwydd cafodd y cytundeb hwnnw ei wrthod gan fwyafrif mawr iawn o 230. Ond yn sicr nid yw'r cytundeb a gyflwynwyd ganddi yn diogelu ein swyddi a'n heconomi yn y ffordd y byddem ni'n dymuno iddo ei wneud.

Soniasoch am Jeremy Corbyn yn peidio â chymryd rhan; wel, a dweud y gwir, rwy’n meddwl mai ystryw sinigaidd oedd hwn. Doedd hi ddim eisiau trafodaethau trawsbleidiol o gwbl. Fe wnaethant bara diwrnod neu neu ddau, ac rwy’n meddwl ei fod wedi gweld drwy hynny’n rhwydd. Anhyblygrwydd llwyr y Prif Weinidog yw hyn, o fethu â symud oddi wrth y cytundeb. Fe'i gwrthodwyd yn llwyr, fel y dywedaf, o un o’r mwyafrifoedd mwyaf yr wyf i'n credu yr ydym ni erioed wedi ei weld yn y Senedd, a nawr mae'n bryd iddi fod yn llawer mwy hyblyg a cheisio cynnig cytundeb gwell.

Rwy’n derbyn yr hyn yr oeddech chi'n ei ddweud am yr NFU a’r FUW yn dweud y byddai’n well ganddyn nhw gytundeb y Prif Weinidog na 'dim cytundeb'. Roedd yn ddiddorol iawn neithiwr yng nghinio’r NFU, yr oeddech chi ac eraill yn bresennol ynddo, pan nodwyd bod Prif Weinidog y DU wedi dweud ei bod wedi siarad â ffermwyr Cymru a oedd yn frwdfrydig am 'ddim cytundeb'. Ac fe glywsoch chi Lywydd yr NFU yn dweud y byddai’n well ganddo farw mewn ffos na derbyn Brexit heb gytundeb. Roedd wedi ei syfrdanu'n llwyr y gallai Prif Weinidog y DU ddweud hynny.

Rydych chi’n holi am barodrwydd, wel, byddwch yn gwybod, a bydd llawer o Aelodau eraill yma’n gwybod mai pythefnos ar ôl pleidlais refferendwm yr UE, rwy’n meddwl, y sefydlais grŵp rhanddeiliaid gweinidogol Brexit, yr wyf i'n gadeirydd arno. Rydym ni wedi cyfarfod yn aml iawn, ac rydym ni'n cyfarfod bob mis erbyn hyn. Roedd y cyfarfod diwethaf ddydd Iau diwethaf yma yng Nghaerdydd, ac, o gwmpas y bwrdd hwnnw, mae gen i bawb o bob rhan o fy mhortffolio. Does neb yn gweithio ar wahân, rydym ni i gyd yn gweithio gyda'n gilydd. Felly, mae pawb wedi ei gynnwys yn hynny, a byddaf yn parhau i gynnwys aelodau o’r ford gron honno. Bu amrywiaeth o is-grwpiau, ac un o'r meysydd a ystyriwyd gan un o’r is-grwpiau oedd cynllunio ar gyfer senarios. Felly, ystyriwyd dim cytundeb gennym. A dweud y gwir, rwyf i wedi bod yn paratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb, ond doeddwn i hyd yn oed—. Yr haf diwethaf, rwy’n cofio rhywun yn gofyn i mi yn Sioe Frenhinol Cymru a oeddwn i'n meddwl y byddai Brexit heb gytundeb yn digwydd. Er mai dyna yn amlwg yw’r sefyllfa y byddwn ynddi os nad oes cytundeb erbyn diwedd mis Mawrth, ni allwn gredu y byddai Llywodraeth y DU a Phrif Weinidog y DU yn caniatáu i hynny ddigwydd. Felly, wrth gwrs bu'n rhaid i ni ddechrau symud nawr tuag at Brexit heb gyutundeb yn llawer mwy difrifol. Ond mae'n rhaid i chi gofio, dim ond un set o swyddogion sydd gennym ni; maen nhw'n gwneud eu gwaith bob dydd hefyd, ond yn amlwg ceir mwy o bwyslais nawr ar ddim cytundeb. A bydd rhai pethau—allwch chi ddim cael busnes fel arfer a pharatoi ar gyfer dim cytundeb a gwneud popeth arall.

Rwy’n gwybod eich bod chi yno y bore yma yn ogystal â neithiwr, a dywedais fy mod i wedi gobeithio cyflwyno cam nesaf yr ymgynghoriad ynghylch 'Brexit a’n tir' erbyn diwedd y gwanwyn, yn sicr, ond rwyf i wedi ymrwymo i ddechrau'r haf erbyn hyn. Bydd ymhell cyn y Sioe Frenhinol a sioeau’r haf, oherwydd rwy’n meddwl bod hynny’n bwysig iawn, oherwydd yn sicr dyna fy nghyfle i ymgysylltu â chynifer o bobl ar raddfa fawr. Rwyf i wedi sicrhau ffermwyr y byddaf yn gwneud cynlluniau taliad sylfaenol ar gyfer 2020 hefyd. Yn amlwg, aethom am y flwyddyn ychwanegol honno, ac rwy’n gobeithio bod hynny wedi rhoi rhywfaint o dawelwch meddwl iddyn nhw.

O ran cyllid, roeddwn i'n bresennol mewn cyfarfod pedair ochrog yn Llundain yr wythnos diwethaf, ac fe'i gwnaed yn eglur iawn i Michael Gove gennyf i a'r Gweinidog cyfatebol yn yr Alban ein bod ni'n disgwyl i 'ddim cytundeb' gael ei dynnu oddi ar y bwrdd yn llwyr, ac os mai dyna oedd y canlyniad terfynol, y byddem ni'n disgwyl i Lywodraeth y DU dalu am 'ddim cytundeb', ac, yn sicr, mae busnesau yn dweud wrthyf i nawr bod y posibilrwydd o 'ddim cytundeb' eisoes yn costio llawer iawn o arian. Felly, rhoddwyd y neges honno’n blaen i Michael Gove, a gwn fod y Gweinidog Cyllid wedi derbyn llythyr gan Drysorlys EM ynghylch hynny erbyn hyn.

Rwy’n clywed y pryderon ynghylch 'Brexit a’n tir'. Wrth gwrs, y ffordd orau o leddfu’r pryderon hynny yw peidio â chael Brexit yn y lle cyntaf, ond dyna ni; mae hynny ar gyfer datganiad arall, mae'n debyg.

Nid wyf i angen i neb ddweud wrthyf i pa mor wael fyddai Brexit 'dim cytundeb' i Gymru. Rwyf o'r un farn â’r Gweinidog; rwyf i wedi bod yn eithaf eglur ynghylch hynny o'r diwrnod cyntaf un, ac mae'n rhaid i mi ddweud, wrth ddiolch i chi am y datganiad heddiw, ei fod yn eithaf trylwyr o ran amlinellu rhai o'r prif bryderon a phroblemau ac effeithiau, ond—. Ac er eich bod chi'n dweud eich bod chi'n brysur, eich bod chi'n brysur gyda'r mater o geisio lliniaru rhai o'r rheini, nid wyf i'n gweld, a dweud y gwir, llawer o ganlyniadau cadarn o ran yr hyn sy'n digwydd, heblaw, 'Ymddiriedwch ynof i, rydym ni'n gweithio ar y mater.'

Felly, fy nghwestiwn cyntaf i chi, o gofio bod yr UE, wrth gwrs, yn rheoleiddio’r aer yr ydym ni’n ei anadlu, y bwyd yr ydym ni’n ei fwyta, y dŵr yr ydym ni’n ei yfed—mae'n eithaf pwysig, wyddoch chi—pa mor hyderus ydych chi y bydd yr hyn y mae angen ei wneud wedi cael ei wneud mewn pryd, o ran lliniaru'r holl risgiau a ddaw o senario 'dim cytundeb'? Rwy'n meddwl bod honno'n neges allweddol yr oeddwn i'n gobeithio ei gweld yn eich datganiad. Nid wyf i'n ei gweld, felly efallai y gallech efallai roi eich sicrwydd i ni y byddwch chi'n gwneud hynny mewn pryd, mor anodd ag y gallai fod.

Ond wrth gwrs, mae cyflawni hynny, fel yr ydych chi’n ei ddweud yn eich datganiad, yn golygu gweithio'n agos â gweinyddiaethau datganoledig eraill a Llywodraeth y DU. Rwy’n meddwl tybed sut, yn yr hinsawdd sydd ohoni, yr ydych chi’n sicrhau bod llais Cymru yn cael ei glywed yn y trafodaethau hynny, oherwydd, wyddoch chi, nid wyf i'n llawn hyder, hyd yn oed os yw'n cael ei glywed, bod unrhyw un yn gwrando arno. Os oes anghytuno ynghylch rhai o'r cynigion, sut ydych chi'n datrys y rheini? Fy mhryder i, yn rhy aml, yw y gallai Llywodraeth y DU fanteisio ar ei blaenoriaeth mewn ffordd sy'n gweithio’n groes i fuddiannau Cymru. Dywedodd Prif Weinidog y DU ddoe y byddai gan y gweinyddiaethau datganoledig ran fwy blaenllaw i’w chwarae. Rwy’n meddwl tybed sut yr ydych chi'n rhagweld y bydd hynny'n digwydd mewn gwirionedd.

Ddwy flynedd yn ôl, dywedasoch fod Gweinidogion Llywodraeth y DU yn teimlo bod ganddyn nhw, ac rwy’n dyfynnu, 'bwerau hud', dros amaethyddiaeth Cymru, er ei fod yn fater datganoledig. Dywedasoch eich bod chi wedi ei gwneud yn eglur na allant wthio eu hunain arnom. Wel, rwy'n meddwl tybed pa ran ydych chi'n ei chwarae, felly, yn y trafodaethau am y cytundeb masnachu newydd rhwng y DU a Seland Newydd, oherwydd rydych chi'n cyfaddef eich hun y byddai mewnlifiad o gig oen Seland Newydd—yn eich geiriau eich hun

yn dinistrio diwydiant cig oen Cymru yn llwyr.

Nawr, yn enwedig yng nghyd-destun Brexit heb gytundeb, mae’n rhy ddychrynllyd i feddwl am effaith hynny. Felly, pan fyddwch chi'n gwneud y trefniadau hyn gyda Llywodraeth y DU, wrth gwrs, mae amseru a phwysau amser yn golygu bod yn rhaid i chi, yn aml iawn, danseilio'r gweithdrefnau craffu arferol sydd gennym ni yma yn y Cynulliad. Felly, pa sicrwydd allwch chi ei roi i ni fel Aelodau Cynulliad y gwrthbleidiau, ac i Aelodau eich meinciau cefn eich hun hefyd, y byddwn ni'n gallu craffu’n briodol ar eich penderfyniadau a’ch dwyn i gyfrif mewn ffordd sy’n caniatáu i ni gyflawni ein dyletswyddau a’n rhwymedigaethau fel Aelodau Cynulliad?

A dau bwynt byr iawn i gloi—er eu bod nhw’n bwyntiau pwysig dros ben. Mewn unrhyw senario ar ôl Brexit, ond yn enwedig o fewn cyd-destun 'dim cytundeb', pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i sicrhau'r farchnad ddomestig fwyaf posibl ar gyfer cynnyrch o Gymru? Ac rwy’n meddwl yn benodol am gaffael cyhoeddus, oherwydd rydym ni wedi bod yn sôn am hyn ers blynyddoedd lawer iawn. Nid ydym ni wedi cyrraedd pwynt o hyd lle'r ydym ni’n teimlo bod arian Cymru yn gweithio mor galed ag y gall er budd Cymru, ac, wrth gwrs, bydd angen iddo weithio’n galetach nag erioed yn y math hwn o senario. Yn olaf, o ran llywodraethu amgylcheddol, dywedasoch y llynedd wrth y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig y byddech—ac rwy’n dyfynnu

'manteisio ar y cyfle deddfwriaethol priodol cyntaf i gynnwys yr egwyddorion amgylcheddol mewn cyfraith a chau'r bwlch llywodraethu.'

Wel, yn amlwg, mae'r cloc yn tician yn uwch nag erioed erbyn hyn, ac rwy’n meddwl tybed a allech chi roi diweddariad i ni ynghylch sut yr ydych chi’n bwriadu llenwi'r bwlch hwnnw yn y cyfnod byr sydd ar ôl i ni nawr, o bosibl.

Diolch i Llyr am y gyfres yna o gwestiynau. Roeddwn i'n meddwl y byddwn i'n sôn am ddwy enghraifft o le, rwy’n meddwl, yr ydym ni'n gwneud cynnydd gwirioneddol oherwydd, fel y dywedwch, mae amser yn brin. Felly, un maes—. Ac mae'n fater o gydbwysedd. Mae'n fater—. Wyddoch chi, pryd ddylech chi ddatgelu gwybodaeth? Oherwydd rydym ni’n cael ein cyhuddo o godi bwganod, ond, yn yr un modd, rwy'n meddwl, mae pobl Cymru yn haeddu cael eu hysbysu pan fydd pryderon. Felly, un maes yr oedd gen i bryderon gwirioneddol amdano oedd cyflenwadau dŵr. Felly, rydym ni wedi bod yn gweithio’n agos iawn gyda DEFRA—ac mae'n rhaid i mi ddweud, mae fy mhrofiad o ymgysylltu â DEFRA wedi bod yn dda iawn, nid cystal mewn rhai adrannau eraill, ond mae'n rhaid i mi ddweud bod DEFRA wedi bod yn dda, ac rwy’n meddwl bod hynny oherwydd y bu fframwaith rhwng DEFRA a Llywodraeth Cymru, efallai, ers cyfnod hwy nag adrannau eraill. Felly, rydym ni wedi bod yn gweithio, fel y dywedaf, yn galed iawn gyda DEFRA oherwydd fy mhryder i oedd risg 'dim cytundeb' i gemegion trin dŵr, pe na baem ni'n gallu eu storio, er enghraifft, pe bai’r cyflenwad yn brin. Ond mae hynny wedi lleihau yn ystod y misoedd diwethaf. Mae gennym ni lawer gwell dealltwriaeth o’r risgiau, mae’r sector yn cymryd y risgiau o ddifrif, maen nhw’n cymryd camau i osgoi unrhyw broblemau; ac rydym ni’n gweithio, fel y dywedais, gyda Llywodraeth y DU, ond hefyd gyda chyflenwyr Cymru ar reoli’r risgiau. Felly, rydym ni wedi cynnal ymarfer bwrdd gwaith, er enghraifft, yn gynharach y mis hwn. Profodd hwnnw, unwaith eto, gwahanol senarios yn y cynllun wrth gefn. Mae gennym ni ymarfer ymarferol ar y gweill, ac rwy'n llawer hapusach â’r cynllun wrth gefn hwnnw erbyn hyn.

Ceir pryderon hefyd, yn amlwg, ynghylch cyflenwadau bwyd, ac, unwaith eto, mae'n fater o reoli—. Wyddoch chi, daeth rhywun i'm cymhorthfa a oedd wedi darllen rhywbeth yn y wasg—roedd yn bryderus iawn ynghylch cyflenwadau bwyd, ac mae gennym ni grŵp cyswllt brys DEFRA ar y gadwyn fwyd. Mae hwnnw'n cynnwys y gweinyddiaethau datganoledig ac, yn amlwg, cyrff masnach y diwydiant, ac, unwaith eto, maen nhw’n mesur parodrwydd. Felly, mae gweithgynhyrchwyr yn dweud wrthym ni eu bod nhw'n hyderus iawn ynghylch y cyflenwad i'r cyhoedd. Felly, rwy’n meddwl bod honno'n neges gadarnhaol iawn i’w rhoi. Gallai dewis gael ei effeithio, wrth gwrs. Os ydych chi wedi arfer â chael bwyd o Sbaen, efallai na fydd hwnnw ar y silffoedd cyn gynted â phosibl, ac efallai y bydd yn llawer mwy cyfyngedig na'r arfer. Felly, rwy’n meddwl bod hynny'n ddau faes lle'r ydym ni’n sicrhau—gan weithio gydag adrannau eraill Llywodraeth y DU—bod llais Cymru yn cael ei glywed. Y ffordd o barhau i wneud hynny yw drwy wneud yn siŵr ein bod ni wrth y bwrdd. Felly, mae’r Prif Weinidog wedi ei gwneud yn eglur iawn, fel y gwnaeth y Prif Weinidog blaenorol, os byddwn yn cael ein gwahodd i gyfarfodydd, byddwn ni’n bresennol a byddwn ni yno. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, disgwylir i ni fynd i Lundain llawer mwy nag y disgwylir i unrhyw un fynd i unrhyw le arall, ond rydym ni bob amser yno, a gwn fod hynny'n wir am fy holl gyd-Aelodau yn y Cabinet.

Mae'n bwysig iawn ein bod ni o gwmpas y bwrdd i drafod masnach. Rydych chi’n hollol gywir pan rydych chi'n dweud hynny, ac roeddwn ni'n gwbl bendant am Seland Newydd, ac nid oes dim byd wedi tawelu fy meddwl am hynny. Roedd yn ddiddorol gweld bod Prif Weinidog y DU wedi cyfarfod â Gweinidog Seland Newydd ddoe. Rydych chi’n gwybod fy mod i wedi ymweld â Seland Newydd fis Ebrill y llynedd a chyfarfod â’u prif drafodwr a’i gwnaeth hi’n eglur iawn i mi fod cytundeb masnach rydd â’r DU yn sicr yn un o'i brif flaenoriaethau. Felly, mae'r pryder hwnnw yno mewn gwirionedd. Felly, mae fy nghyd-Weinidog Ken Skates—mae ei swyddogion, yn amlwg, yn arwain ar hyn. Rwyf i newydd gael papur yn fy mlwch heddiw y mae angen i mi ei ddarllen am fasnach, ond, unwaith eto, mae'n fater o wneud yn siŵr ein bod ni o gwmpas y bwrdd hwnnw ac yn cael y trafodaethau hynny, a gallaf eich sicrhau ein bod ni.

Mae hefyd yn ymwneud â llinellau coch, ac rydych chi'n gofyn am graffu. Cefais ddadl yn y Siamb—cyflwynodd Suzy Davies y cynnig am offerynnau statudol yr wythnos diwethaf, ac esboniais, pe bai’r Cynulliad yn craffu ar bob offeryn statudol yr wyf i'n ei glirio ar hyn o bryd, y byddai'n debygol o gymryd tua chwe mis o ddyddiau Mawrth a Mercher gydag ychydig iawn o fusnes arall. Rwy’n gwneud y gwaith, mae fy swyddogion yn gwneud y gwaith, rwy’n ceisio helpu i’ch arbed chi rhag gorfod gwneud y gwaith oherwydd mae'n bwysig iawn bod gennym ni lyfr statud cwbl weithredol pan fyddwn ni'n gadael yr UE. Fodd bynnag, mae'n bwysig hefyd, pan fyddwn ni'n cymryd pwerau pontio, er enghraifft, o Fil Amaethyddiaeth y DU a Bil Pysgodfeydd y DU—a gwn ein bod ni gerbron pwyllgor ddydd Iau—bod y llinellau coch yn cael eu bodloni, ac mae gen i linellau coch ar y Bil Amaethyddiaeth, a thrwy weithio gyda DEFRA, rydym ni wedi eu goresgyn nhw. Mae gen i linellau coch ar y Bil Pysgodfeydd, ac mae'r gwaith hwnnw’n parhau.

Rwy’n meddwl eich bod chi'n codi pwynt pwysig iawn ynghylch caffael cyhoeddus, ac rwy'n meddwl bod hwnnw’n un o'r cyfleoedd. Pan fyddwn ni'n sôn am gyfleoedd ar ôl Brexit, rwy’n meddwl bod caffael cyhoeddus yn un. Pan roeddwn i'n Weinidog iechyd—ac rwyf i wedi cael sgyrsiau gyda'r Prif Weinidog am y cyfnod pan roedd ef yn Weinidog iechyd—roeddem ni'n rhwystredig iawn nad oeddem ni’n gallu caffael cynnyrch o Gymru fel y gallwn. Felly, rwy’n bendant yn meddwl bod hwnnw'n gyfle. Pan fo'n anodd iawn weithiau gweld unrhyw gyfleoedd, mae'n braf dod o hyd iddyn nhw nawr ac yn y man. O ran llywodraethu, rwy'n ystyried hynny ar hyn o bryd ac yn bwriadu mynd i'r afael â hynny, gan nodi'r bwlch, a byddaf yn mynd allan i ymgynghoriad.

Ni all fod dim esgus na chyfiawnhad dros fethiant Llywodraeth y DU i baratoi ar gyfer y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb. Rwy’n siŵr y bydd y Gweinidog yn cyd-fynd â mi os gwnaf i ddechrau fel hynny. Rydym ni wedi cael dwy flynedd a hanner i baratoi ar gyfer ymadael â'r UE ac mae'n gywilyddus nad oes unrhyyw waith paratoi gwirioneddol wedi cael ei wneud gan Lywodraeth y DU, oherwydd roedd hyn bob amser yn bosibilrwydd. Cafodd Monsieur Barnier ei ddyfynnu yn cylchgrawn Le Point yn Ffrainc yn dweud: Byddaf wedi llwyddo yn fy nhasg os yw'r cytundeb terfynol mor galed ar y Prydeinwyr y byddai’n well ganddyn nhw aros yn y pen draw. A dyna fu diben hyn oll, wrth gwrs, oherwydd mae tecnocratiaid heb eu hethol fel ef yn dilyn eu hagenda eu hunain, sy'n wahanol iawn i weithredu er lles y bobl. Mae Brexit yn cynnig cyfleoedd aruthrol. Ceir heriau—nid oes neb erioed wedi gwadu hynny. Mae'r heriau’n llawer mwy nawr nag yr oedd angen iddyn nhw fod, gan fod anhyblygrwydd Theresa May a’i byddardod i realiti wedi gwneud hwn yn ddiweddglo annisgwyl i'r broses ddwy flynedd, lle'r ydym ni fwy neu lai wedi gwneud dim i baratoi ar gyfer y canlyniad y mae'n ymddangos yr ydym ni'n mynd i'w gael. Mae hynny, rwy’n meddwl, yn esgeulustod difrifol ar ei rhan hi ac ar ran ei Llywodraeth gyfan.

Foment yn ôl, cyfeiriodd y Gweinidog at gyfleoedd ym maes caffael cyhoeddus. Tybed pam mae'n ymddangos nad yw'r datganiadau hyn yr ydym ni’n eu clywed y prynhawn yma yn cynnig unrhyw obaith nac optimistiaeth o gwbl yn y broses hon. Wrth gwrs, cydbwysedd yw'r holl bethau hyn yn y pen draw, ac rwyf i wedi derbyn erioed bod gadael yr UE, yn ystod cyfnod pontio beth bynnag, yn mynd i arwain at gostau penodol, ond mae'r manteision yn y tymor canolig i'r tymor hir yn llawer mwy na'r costau hynny.

Cyfeiriodd Andrew R.T. Davies at un o'r cyfleoedd, i faes amaethyddiaeth yn benodol, a gynigir gan Brexit. Cyfeiriodd at gig eidion yn unig, ond mae gennym ni ddiffyg enfawr yn ein masnach gyda’r UE yn y rhan fwyaf o feysydd cynnyrch, yn enwedig da byw. Er enghraifft, o ran dofednod, rydym ni’n mewnforio pedair gwaith cymaint ag yr ydym ni’n ei allforio; cig eidion, tair gwaith cymaint ag yr ydym ni’n ei allforio; porc, tair gwaith cymaint ag yr ydym ni’n ei allforio; a hyd yn oed pethau fel wyau—rydym ni’n mewnforio 24 gwaith cymaint ag yr ydym ni’n ei allforio. Felly, ceir cyfleoedd enfawr yma i ddisodli mewnforion. Ac os yw'r UE mor hurt â pheidio â chytuno rhyw fath o gytundeb masnach rydd dros dro sy'n cynnal y sefyllfa bresennol yn y tymor byr, heb ein cadw ni o fewn y sefydliadau llywodraethol fel y farchnad sengl a’r undeb tollau, yna mae gwledydd yr UE yn mynd i wynebu colledion enfawr, yn enwedig Gweriniaeth Iwerddon, fel y dywedodd Andrew R.T. Davies—mae 82 y cant o’u hallforion llaeth nhw yn mynd i’r DU a 49 y cant o’u cig eidion. Os bydd trethi o 25 i 35 y cant ar allforio cig eidion, neu fwy fyth yn achos llaeth, rwy’n credu, yna maen nhw'n mynd i fod mewn trafferthion difrifol yn Iwerddon. Felly, mae’r un math o benbleth ag yr ydym ni'n ceisio ei datrys yma yn mynd i orfod cael ei datrys mewn mannau eraill, oherwydd mae gennym ni ddiffyg enfawr gyda bron bob aelod o'r UE: diffyg masnach o £4 biliwn gyda’r Iseldiroedd, £2 biliwn gyda Ffrainc, £3 biliwn gyda’r Almaen, a £0.5 biliwn y flwyddyn gydag Iwerddon, sy’n ffigur bach i’r DU ond yn ffigur mawr iawn i Iwerddon. Gallwn fynd drwy’r llu cyfan o wledydd a chyflwyno ffigurau tebyg. Felly, eu problemau nhw yw ein cyfleoedd ni.

Tybed pa waith mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud, neu'n bwriadu ei wneud, gyda ffermwyr Cymru i lenwi'r bylchau a fydd yn agor os bydd gennym ni dariffau ar ôl 29 Mawrth ar fewnforion ac allforion bwyd, rhywbeth nad oes neb eisiau ei weld, yn enwedig fi—rwy’n credu mewn masnach rydd. Roeddwn i'n meddwl erioed y dylai cytundeb masnach rydd fod ar waith gyda'r UE erbyn diwedd y cyfnod o ddwy flynedd, ond yn anffodus ni ddilynodd y Llywodraeth y trywydd hwnnw. Aeth Theresa May ar drywydd a oedd yn sicr o fethu o'r cychwyn cyntaf, oherwydd doedd neb eisiau ateb hanner ffordd fel yr un y mae'n ymddangos ei bod hi’n meddwl sydd orau.

Neithiwr, yn yr un cinio yr oedd y Gweinidog yn bresennol ynddo, cefais lawer o drafodaethau gyda ffermwyr hefyd ynglŷn ag ansicrwydd Brexit, ac un ansicrwydd yr oedden nhw’n cwyno amdano oedd yr ansicrwydd yr oedd Llywodraeth Cymru wedi ei gyflwyno trwy ei gynnig i derfynu taliadau sylfaenol i ffermwyr. Un o'r ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru leihau ansicrwydd mewn gwirionedd—er fy mod i o blaid cyfeiriad polisi cyffredinol Llywodraeth Cymru—yw trwy beidio â defnyddio’r dull telesgop, fel y cynigir rwy’n credu, ond trwy gyflwyno’r symudiad oddi wrth daliadau sylfaenol yn raddol dros gyfnod o flynyddoedd, i roi amser i ffermwyr addasu—er fy mod i'n meddwl y bydd angen rhyw fath o ddull cymorth cynllun taliadau sylfaenol ar rai mathau o uned fferm bob amser, yn enwedig ar dir ymylol, mewn ardaloedd ucheldir ac yn y blaen ac yn y blaen. Mae'n ymddangos i mi mai mynd dros ymyl y dibyn, i ddefnyddio cyfatebiaeth gyfarwydd iawn, fel y mae'r Gweinidog yn ei gynnig yn ei hymgynghoriad, yw’r ffordd hollol anghywir o ymdrin â pha bynnag ansicrwydd a fydd yn codi o ganlyniad i fethiant strategaeth drafod Theresa May.

Y trydydd pwynt a'r olaf yr hoffwn holi yn ei gylch yw: un o'r cyfleoedd a fydd gennym ni o ganlyniad i ailwladoli polisi amaethyddol yma i Gaerdydd yw diwygio rheoleiddio. Ceir llawer o feysydd rheoliadau y mae ffermwyr yn cwyno amdanynt y gellid eu symleiddio, lle gellid lleihau costau, heb amharu dim ar y materion polisi cyhoeddus cyffredinol y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn cytuno arnynt o ran amddiffyniadau amgylcheddol. Mae’r UE eisiau gwahardd glyffosad, er enghraifft, fel chwynladdwr, a does dim math mwy effeithlon o ladd chwyn ar gael i ffermwyr. Byddai glyffosad yn broblem fawr i lawer o fathau o ffermwyr, pe na bai ar gael. Rheoliadau nitradau, rheoliadau cynefinoedd—ceir newidiadau manwl y gellid eu gwneud i'r mathau hyn o reoleiddio a fydd yn gwneud bywydau ffermwyr yn haws ac yn llai costus. Mae hynny hefyd yn helpu i greu cyfleoedd newydd, oherwydd, oes, os oes costau a fydd yn cael eu gorfodi o ganlyniad i Brexit, ceir arbedion gwrthbwysol y gellid eu gwneud hefyd trwy gael polisi amaethyddol sydd wedi'i deilwra ar gyfer gwahanol draddodiadau topograffig, hinsoddol a diwylliannol Cymru. Felly, pa waith sy’n cael ei wneud i edrych ar lyfr statud yr UE, fel petai, gyda'r bwriad o leihau costau rheoleiddio heb beryglu’r amcanion polisi cyffredinol, y byddem ni i gyd yn eu rhannu?

Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau yna. Nid wyf i'n gwybod pam rydych chi'n synnu cymaint bod Michel Barnier wedi dweud hynny am gytundeb caled. Mae 27 ohonyn nhw. Mae un ohonom ni. Os oeddech chi'n meddwl erioed y byddem ni’n cael cytundeb gwell drwy adael yr UE—wel, roeddech chi'n amlwg yn meddwl y byddem ni’n cael cytundeb gwell drwy adael yr UE, oherwydd dyna roeddech chi ei eisiau—. Dydw i ddim yn deall pam mae pobl yn meddwl y byddai hynny'n digwydd. Rwyf i wedi bod i gyngor amaethyddol a chyngor amgylcheddol a chyngor pysgodfeydd, lle rwy'n teimlo mor ar wahân, gan fy mod i'n gwylio 27 yr UE yn cyflawni eu busnes, ac rydym ni ar ein pen ein hunain yn llwyr. Mae pam y byddech chi’n meddwl na fydden nhw’n cael gwell cytundeb na ni y tu hwnt i mi.

Rydych chi'n dweud bod cyfleoedd enfawr. Nid wyf i'n gweld y cyfleoedd enfawr hynny. Rwy’n gweld heriau enfawr, a dyna beth yr wyf i wedi ei drafod yn fy natganiad. Roeddwn i'n ceisio dweud wrth Llyr fy mod i'n meddwl bod caffael cyhoeddus yn un cyfle, ond rwy’n ei chael hi'n anodd y tu hwnt i hynny. Rwy’n gweld heriau yn fy nghymhorthfa fy hun pan fydd gen i etholwr sy'n dod ataf sydd, os yw eisiau mynd â’i anifail anwes ar wyliau ddydd Gwener, cyhyd ag y bo ganddo basbort anifeiliaid anwes, gall fynd â’i anifail anwes ar wyliau ddydd Gwener. Ni fydd hynny'n digwydd ar ôl 29 Mawrth. Mae'n debyg y bydd yn cymryd tua phedwar mis. Mae’n debyg y bydd yn rhaid i chi fynd â’ch anifail anwes at y milfeddyg dair neu bedair gwaith i gael profion gwaed. Mae'r cyfan yn mynd i fod yn llawer anoddach nag y mae pobl wedi arfer ag ef, ac mae angen gwneud yn siŵr bod pobl yn gwybod beth fydd yr heriau hynny.

Roedd gennym ni—wel, mae gennym ni, ar hyn o bryd, am ddau fis arall o leiaf, fasnach ddidrafferth â'n cymdogion agosaf: 0.5 biliwn o bobl. Pam na fyddech chi eisiau i hynny barhau? Rydych chi’n sôn am reoliadau a safonau amgylcheddol. Fe'i gwnaed yn eglur iawn gennyf na fydd safonau amgylcheddol yn gostwng, ond hoffwn gael gwared â chymaint o fiwrocratiaeth ag y gallaf, oherwydd, yn sicr, pan ddes i’r swydd hon gyntaf, a chafwyd canlyniad y refferendwm, a siaradais â ffermwyr, roedd llawer ohonyn nhw wedi pleidleisio i adael, a phan ofynnais iddyn nhw pam, biwrocratiaeth oedd un o'r pethau yr oedden nhw’n dweud wrthyf i eu bod nhw eisiau cael gwared arno. Ac eto, rydym ni’n gwybod mai’r effaith ar ein sector amaethyddol yw: os bydd gennym ni 'ddim cytundeb', bydd gennym ni dariffau uchel, bydd gennym ni fwy o fiwrocratiaeth, bydd oedi ar y ffin, a bydd hynny i gyd yn ychwanegu at y gost o allforio. Felly, er fy mod innau hefyd eisiau lleihau biwrocratiaeth, nid yw'n hynny'n mynd i ddigwydd mewn senario 'dim cytundeb'. Rwy’n clywed yr hyn yr ydych chi’n ei ddweud nad ydych chi’n meddwl y dylai fod senario 'dim cytundeb'. Hon oedd y sefyllfa ddiofyn, ac, a dweud y gwir, roedd yno bob amser, onid oedd—y perygl o hynny.

O ran 'Brexit a’n tir', rwyf i wedi ei gwneud yn eglur iawn na fydd ymyl clogwyn. Un o'r rhesymau am fynd allan i Seland Newydd oedd i weld beth oedd yn digwydd yno, ac rwyf i wedi dweud o'r cychwyn y bydd cyfnod pontio aml-flwyddyn. Ni fydd ymyl clogwyn. Ni fydd cynlluniau newydd yn cael eu cyflwyno tan eu bod yn hollol barod, ac ni fydd yr hen gynlluniau yn cael eu diddymu tan fod y cynlluniau newydd hynny ar waith.

Dau bwynt cyflym. Y cyntaf yw: pe bai pobl wedi dweud wrthyf, pan wnaethom ni gyflwyno Erthygl 50 a’i sbarduno, na fyddem ni, bron i ddwy flynedd yn ddiweddarach, wedi cael yn agos at gytundeb, fyddwn i ddim wedi eu credu nhw. Rydym ni hefyd yn sôn llawer am gaffael cyhoeddus. Os ydym ni eisiau cael mwy o gaffael cyhoeddus yng Nghymru, nid yw'n fater o reolau, mae'n fater o faint y contractau. Po fwyaf yw’r contractau yr ydych chi’n eu cyflwyno, y mwyaf tebygol ydynt o gael eu hennill gan gwmnïau mawr. Gwnewch y contractau yn llai, a bydd cwmnïau lleol yn eu hennill nhw. Mae hynny'n gweithio ar gyfer priffyrdd ac amaethyddiaeth, neu bron unrhyw beth arall.

Yn 2017, daeth 50 y cant o'r bwyd a gafodd ei fwyta yn y DU o’r DU, daeth 30 y cant o Ewrop a daeth 20 y cant o weddill y byd—i roi gweddill y byd ac Ewrop mewn rhyw fath o gyd-destun o ran Prydain. Y bore yma, dywedodd Mr Roberts o’r FUW:

Dydyn ni ddim yn gwybod pa gyfraddau tariff fydd yn cael eu codi ar fewnforion o wledydd eraill ar ôl mis Mawrth, gan na fydd y tariffau drafft yn cael eu cyhoeddi tan ddiwedd mis Chwefror ac mae angen i’r senedd eu cymeradwyo—felly mae'n rhaid dod i gytundebau â mewnforwyr heb unrhyw wybodaeth am y costau ychwanegol sy'n debygol o godi mewn porthladdoedd.

Dydy hynny ddim yn ffordd dda o redeg dim a dweud y gwir, nac ydy?

Wrth gwrs, yn ogystal â thariffau, ceir archwiliadau amgylcheddol hefyd o unrhyw gynnyrch amaethyddol neu gynnyrch pysgodfeydd sy’n cael ei allforio. Gan fod nifer o'n hallforion, fel pysgod cregyn, yn sensitif o ran amser, byddai unrhyw achos o arafu allforion—yn hytrach na mynd â nhw i'r farchnad, yn mynd â nhw i’r domen sbwriel.

Mae gen i ddau gwestiwn i'r Gweinidog. A all y Gweinidog esbonio sut y gallwn ni gael cytundebau masnach amaethyddol buddiol nawr nad oeddem ni’n gallu eu cael cyn 1973? Yr ail beth yw: a all y Gweinidog weld sut y byddai'n bosibl i gytundeb masnach sy'n cynnwys cig oen gyda Seland Newydd beidio â bod yn drychinebus? Nid wyf i'n anghofio, wrth gwrs, y ffermwr o'r gorllewin a oedd yn edrych ymlaen at allforio ei gig oen i Seland Newydd.

Diolch i Mike Hedges am y cwestiynau hynny ac, unwaith eto, am ei sylwadau. Yn anffodus, wrth i amser fynd heibio, roeddwn i’n gallu gweld y sefyllfa 'dim cytundeb' hon. Fel y dywedais, yr haf diwethaf, yn y sioeau amaethyddol, cefais lawer o sgyrsiau gan fy mod i'n gallu gweld beth oedd ar y gorwel, yn anffodus. Fel y dywedais, pam byddai 27 gwlad yr UE yn rhoi cytundeb da i ni? Ofer yw beio’r UE. Mae'n ymddangos bod pobl yn beio’r UE. Ein llanastr ni yw hwn. Ni sydd wedi gwneud y llanastr hwn.

Rwy’n meddwl eich bod chi’n iawn am gaffael cyhoeddus. Rydych chi wedi fy nghlywed i'n dweud wrth y ddau siaradwr blaenorol fy mod i’n teimlo bod hwnnw’n gyfle mawr, ac mae angen i ni edrych ar sut yr ydym ni’n caffael. Mae tariffau hefyd yn anhygoel o bwysig, ac mae Llywodraeth y DU wedi nodi ei bod yn ystyried rhyddfrydoli masnach—dileu tariffau ar nwyddau o’r UE a gweddill y byd fel mesur wrth gefn mewn senario 'dim cytundeb'. Felly, gallwch chi weld pam mae ein ffermwyr mor arbennig o bryderus am hynny.

O ran pysgod cregyn, rydych chi yn llygad eich lle. Mae’r rhan fwyaf o bysgod cregyn yn gadael y llong neu'r cwmni ac o fewn 24 awr, yn cael eu danfon, yn fyw, i rywle arall. Felly, os bydd yn aros mewn porthladd am unrhyw gyfnod hwy na hynny, bydd pysgod yn marw. Bydd pysgod yn cael eu difetha, ac rwyf i wir yn bryderus dros ben. Dywedais y bore yma yn y brîff i'r lobi fy mod i'n bryderus iawn am y diwydiant os na fydd cytundeb

Mae cytundeb masnach rydd gyda Seland Newydd yn peri pryder mawr. Fel y dywedais, pan gefais gyfarfod â Vangelis Vitalis, y prif drafodwr yn Seland Newydd, fe'i gwnaeth yn eglur iawn i mi ei fod yn brif flaenoriaeth. Mae pob un o’n ffermwyr yr wyf i'n siarad â nhw yn bryderus iawn oherwydd, yn amlwg, mae marchnad cig oen Cymru wedi bod yn crebachu yma yng Nghymru, ac maen nhw'n bryderus iawn am gael eu boddi gan gig oen rhad.

Rwy’n meddwl, er y gallai fod rhai cyfleoedd i ddisodli mewnforion yn y tymor canolig, mai’r pryder mwyaf uniongyrchol y dylai fod gan unrhyw Lywodraeth yw sicrhau diogelwch bwyd. Felly, gan fod dros dri chwarter y bwyd yr ydym ni’n ei fwyta yn cael ei fewnforio o'r UE, gan gynnwys hanner ein llysiau a 95 y cant o'n ffrwythau sy'n cael eu mewnforio, mae hyn oll yn bwysig iawn. Felly, byddwn yn awyddus i gael gwybod, os yw'n bosibl, pa dariff fydd ar ffrwythau a llysiau ffres sy’n dod o Ewrop yn y dyfodol. Cyfeiriasoch at 15 y cant ar fwydydd wedi'u prosesu, felly rwy’n gobeithio y gallwch chi ein goleuo ni ynghylch hynny.

I droi at y bygythiadau sydd hefyd yn gyfleoedd posibl, os cawn ni’r tariffau hyn wedi eu gorfodi gan Sefydliad Masnach y Byd, mae’n newid yr achos busnes dros dyfu mwy o’n llysiau a’n ffrwythau ein hunain, ac roeddwn i'n meddwl tybed, gan fod y tymor tyfu’n dechrau fis nesaf, a yw hon yn sgwrs weithredol yr ydych chi'n ei chael gyda’n ffermwyr ar hyn o bryd. A yw hyn yn rhywbeth sy'n mynd i gael ei godi yng nghynhadledd Cyswllt Ffermio ar 7 Chwefror?

Ac, y cwestiwn olaf sydd gen i, mae'n debyg, yw eich bod chi'n sôn am Gymru yn ennill mwy o bwerau dros yr amgylchedd, amaethyddiaeth a physgodfeydd ar ôl Brexit. Yn wahanol i Neil Hamilton, y mae'n ymddangos ei fod o blaid cyfleoedd i daenu nitradau’n ddi-hid, rwy’n eithaf awyddus i ddeall, os na fydd gennym ni amddiffyniadau rheoliadau bwyd yr UE mwyach, sut ydym ni’n mynd i atal llif o gyw iâr clorinedig a bwydydd difwynedig eraill rhag boddi ein marchnadoedd a rhoi ein ffermwyr, sydd â safonau uwch o lawer o ran lles ac ansawdd, allan o fusnes.

Diolch. O ran eich cwestiwn ynghylch pa un a fydd y drafodaeth ynghylch ffrwythau a llysiau o Gymru yn cael ei chodi yn y gynhadledd Cyswllt Ffermio, nid wyf yn rhy siŵr beth yw'r agenda, ond yn sicr gallaf gael yr wybodaeth a rhoi gwybod i chi.

O ran tariffau, ni allaf roi unrhyw ffigurau ichi, oherwydd, fel y byddwch wedi clywed yn gynharach, ni fyddan nhw'n cael eu cyhoeddi—ac mae'n rhaid iddyn nhw fynd drwy'r Senedd—tan ddiwedd mis Chwefror. Ond, yn sicr, gallai sefyllfa 'dim cytundeb' olygu y gellid gweld tariffau o 50 y cant yn cael eu gosod ar rywfaint o'n bwydydd. Dyna'r ffigur uchaf yr wyf i wedi ei glywed, ac, yn sicr yr wythnos diwethaf, yn y drafodaeth a gefais yn y cyfarfod pedairochrog gyda'm cymheiriaid a Michael Gove, defnyddiwyd y ffigurau hynny. Ac, fel y dywedwch chi, mae'n beryglus iawn os mai Brexit heb gytundeb a gawn ni, a'r sefyllfa waethaf i amaethyddiaeth Cymru yw ein bod yn caniatáu mewnforio bwyd rhad ar adeg pan fydd tariff mor uchel â 50 y cant ar ein hallforion.

Mae llygredd amaethyddol yn rhywbeth sydd, yn amlwg, yn peri pryder mawr i mi, ac rwyf newydd gymryd camau er mwyn edrych ar reoliadau llinell sylfaen, a byddwch yn ymwybodol o ddatganiad ysgrifenedig a gefais. Rydym wedi ei gwneud hi'n glir iawn. Yn ffodus, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru, wrth edrych yn ôl, wedi bod yn eithaf rhagweledol wrth gyflwyno Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 fel y gwnaethom ni, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac, yn sicr, pan siaradaf â'm cymheiriaid yn yr Alban, maen nhw'n gweld bod hynny'n flaengar iawn. Fodd bynnag, fe fyddwch chi'n ymwybodol fy mod yn cymryd pwerau pontio o'r Bil Amaethyddiaeth, yn bennaf fel y gallwn barhau i dalu ein ffermwyr. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud yr un peth gyda'r Bil Pysgodfeydd, oherwydd, er nad ydym ni'n talu ein pysgotwyr yn yr un ffordd ag yr ydym ni'n talu ein ffermwyr, mae'r arian EMFF yn dal gennym ni ac mae angen inni ei ddefnyddio, yn amlwg, yn y ffordd y buom ni'n ei ddefnyddio. Felly, pwerau dros dro yn unig fydd y rheini hyd nes y byddwn yn cyflwyno ein Bil Amaethyddiaeth ein hunain a'n Bil Pysgodfeydd ein hunain.

Mae mynd i'r afael â'r bylchau amgylchedd yn bwysig iawn, a byddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb i Llyr y byddwn yn trefnu ymgynghoriad ynghylch sut y byddwn ni'n mynd i'r afael â'r bwlch hwnnw, oherwydd bod y bwlch yn wahanol iawn yng Nghymru i'r hyn ydyw yn y DU oherwydd ein Deddf yr amgylchedd.

Diolch i'r Gweinidog.

Mae'r datganiad nesaf y gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar baratoi ein gwasanaethau cyhoeddus at Brexit heb gytundeb, a hynny ar argyfyngau sifil posib. Dwi'n galw felly ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Julie James.

Diolch, Llywydd.

Gyda llai na 70 diwrnod nes y disgwylir i'r DU adael yr UE, a gyda'r posibilrwydd o Brexit heb gytundeb yn dal yn gadarn ymhlith y dewisiadau, mae gennym ni gyfrifoldeb i gymryd camau rhagofalus yn rhan o'n paratoadau Brexit, ac mae hyn yn cynnwys ein cynlluniau wrth gefn sifil. Bydd ymateb cynlluniau wrth gefn sifil fel arfer yn ymdrin â digwyddiad sy'n bygwth niweidio lles dynol, yr amgylchedd neu ddiogelwch. Yn y bôn, mae cynlluniau wrth gefn sifil a mesurau lliniaru yn cael eu gweithredu fel y dewis olaf pan fo agwedd o barodrwydd 'busnes fel arfer' ehangach a chynllunio wrth gefn wedi methu neu'n methu ymdrin â graddfa neu ddifrifoldeb y digwyddiad.

Yn ystod y prynhawn, mae fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet wedi amlinellu sawl agwedd ar ein gwaith er mwyn bod yn barod ar gyfer Brexit a chynyddu'r cynllunio ar gyfer 'dim cytundeb'. Ein bwriad yw sicrhau bod busnes yn parhau fel arfer ar 30 Mawrth a thu hwnt, pa un a fydd y DU yn gadael yr UE gyda chytundeb ai peidio. Bydd cynllunio wrth gefn sifil da yn ein helpu i baratoi ar gyfer y sefyllfaoedd gwaethaf rhesymol, a bydd yn helpu i sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus a'n gwasanaethau brys yn y sefyllfa orau i barhau i ddarparu'r gwasanaethau yr ydym ni a'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau ni yn dibynnu arnyn nhw bob dydd.

Mae'r gwaith o asesu effeithiau a rhoi camau lliniaru ar waith yn hollbwysig o ran lleihau'r angen am ymateb cynlluniau wrth gefn sifil. Ar gyfer Brexit a Brexit heb gytundeb, rydym ni'n gweithio drwy amrywiaeth o bartneriaethau, gan gynnwys fforwm Cymru gydnerth, Cyd-grŵp Gwasanaethau Brys ac yn uniongyrchol gyda'r pedwar fforwm cydnerthedd lleol ledled Cymru. Yn benodol, rydym yn datblygu ein strwythurau sydd wedi'u sefydlu i ymdrin â nifer o faterion cynlluniau wrth gefn sifil, sy'n ymwneud â Brexit, ar unrhyw adeg benodol, y cyfan heb amharu ar ein gallu i ymateb i unrhyw faterion nad ydyn nhw ymwneud â Brexit, megis achosion o dywydd garw. Rwy'n ddiolchgar i'r grŵp risg Cymru aml-asiantaeth am ddatblygu asesiad rhanbarthol ac asesiad Cymru gyfan o effeithiau posibl Brexit ar eu hardaloedd ac ar Gymru gyfan, ac wedyn ystyried y dulliau lliniaru angenrheidiol a sut y gellir rheoli risg.

Mae hwn yn bwnc sy'n symud yn gyflym, fel y dangosodd y digwyddiadau yn Nhŷ'r Cyffredin yn ystod yr wythnos ddiwethaf. Bydd y tybiaethau y lluniwyd y cynlluniau arnyn nhw yn newid wrth i wybodaeth gael ei chyhoeddi, neu wrth i fesurau lliniaru gael eu gweithredu, a bydd yr holl ragdybiaethau hyn sy'n sail i'n cynllunio ni yn cael eu profi'n llawn. Mae fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet eisoes wedi amlygu gwaith i liniaru rhai o'r tybiaethau gweithiol hyn. Er enghraifft, mae'r cynllunio wrth gefn wedi ystyried sut i fynd i'r afael ag aflonyddwch posibl mewn porthladdoedd, sut i helpu i sicrhau diogelwch bwyd, a hefyd sut i sicrhau y bydd meddyginiaethau a chyflenwadau yn parhau i fod ar gael.

Rydym yn paratoi ein trefniadau gorchymyn, rheoli a chydgysylltu, ac rydym ar hyn o bryd yn ymgynghori â'r fforymau cydnerthedd lleol ynghylch ein cynigion. Cynlluniwyd y trefniadau arfaethedig i sicrhau dealltwriaeth gyffredin o faterion lleol a rhanbarthol, a hefyd yr effeithiau yn y sectorau allweddol ledled Cymru fel y gellir addasu ein gwaith cynllunio yn unol â hynny. Bydd y trefniadau yn darparu seilwaith cryf o gefnogaeth i helpu nodi'n gyflym y materion sy'n codi i gefnogi penderfyniadau cyflym ac effeithiol gan bawb sy'n gysylltiedig. Bydd y trefniadau yn ei gwneud hi'n bosibl cydgysylltu cyfathrebu â'r cyhoedd ac yn y cyfryngau ynghylch materion wrth gefn sifil a fydd yn cael eu rhannu ar draws y sector cyhoeddus.

Byddwn yn rheoli ein hymateb ar lefel genedlaethol drwy ein Canolfan Cydgysylltu Argyfyngau (Cymru). Mae cynlluniau ar waith i'r ganolfan weithredu os bydd hi'n angenrheidiol, a gelwir ar staff y Llywodraeth i gynorthwyo ein tîm cydnerthedd craidd. Y dybiaeth yw y byddwn yn gweithredu'r ganolfan gyda chapasiti wedi ei gyfyngu yn ystod mis Chwefror. Bydd hyn yn galluogi monitro a threfniadau adrodd ddigwydd ar lefel Cymru a lefel ranbarthol, ac yn sicrhau ymgysylltu ag unrhyw drefniadau wrth gefn sifil y DU. Mae uwch gynghorwyr cynlluniau wrth gefn sifil yn cael eu recriwtio o fewn Llywodraeth Cymru, ond eu blaenoriaeth gyntaf fydd cefnogi gwaith y fforymau cydnerthedd lleol yn rhan o'u cynllunio gorchymyn, rheoli a chydlynu ar gyfer Brexit heb gytundeb.

Mae ein gwasanaethau cyhoeddus yn brysur yn cynllunio ar gyfer Brexit fel gwasanaethau unigol, ac mae llawer ohonyn nhw'n aelodau o fforymau cydnerthedd lleol. Mae ein tri awdurdod tân ac achub yn gweithio gyda'r Cyngor Penaethiaid Tân Cenedlaethol, er enghraifft, i gynllunio ar gyfer canlyniadau Brexit heb gytundeb. Mae hyn yn cynnwys ymgysylltu gweithredol ar y lefelau uchaf o reoli a gyda fforymau cydnerthedd lleol. Mae Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru wedi penodi uwch swyddog cyfrifol ar lefel cyfarwyddwr i oruchwylio paratoadau'r sefydliad, ac mae ei fwrdd yn monitro'r sefyllfa. Mae'r Ymddiriedolaeth hefyd yn ymgysylltu'n llawn â'r cynllunio sy'n cael ei arwain gan y fforymau cydnerthedd lleol ledled Cymru ac â Llywodraeth Cymru.

Mae ymadael â'r Undeb Ewropeaidd wedi creu rhaniadau cymdeithasol a gwleidyddol, ac wedi ychwanegu at densiynau ynghylch materion sydd wedi eu cysylltu'n agos gan gynnwys ymfudo, cysylltiadau hil a ffydd, a hawliau dynol. Gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru yw gwlad gynhwysol lle mae croeso i bobl o bob cefndir, a gwlad nad oes lle ynddi hi i senoffobia, hiliaeth na rhagfarn. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda nifer o bartneriaid, gan gynnwys awdurdodau lleol, Heddlu a sefydliadau cydraddoldeb a chynhwysiant yn y trydydd sector, i sicrhau bod cydlyniant yn magu gwreiddiau ymhob un o'n cymunedau ni.

Drwy gronfa pontio'r UE, mae Llywodraeth Cymru yn ehangu ei rhaglen cydlyniant cymunedol rhanbarthol. Defnyddir y cyllid ychwanegol i adeiladu ar y rhwydwaith presennol o gydgysylltwyr cydlyniant cymunedol rhanbarthol i ymgymryd â gwaith penodol i leddfu tensiynau cymunedol Brexit. Mae ein Bwrdd Cyfiawnder Troseddol ar gyfer Troseddau Casineb hefyd wedi ystyried effeithiau posibl Brexit a throseddau casineb yn targedu lleiafrifoedd ethnig a chrefyddol. Bydd prosiect hawliau dinasyddion yr UE gwerth £1.3 miliwn a ariennir gan gronfa bontio'r UE yn sicrhau y bydd dinasyddion yr UE yn gallu cael gafael ar wasanaethau cynghori, y byddant yn cael eu hamddiffyn rhag ymelwa ac allgáu, ac yn cael eu hannog i barhau i fyw yng Nghymru a chyflawni eu potensial.

Rydym yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i nodi a chynllunio ar gyfer effeithiau ar draws pob gwasanaeth, ac mae Llywodraeth Cymru yn ariannu Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i gefnogi cynghorau i baratoi ar gyfer Brexit. Mae hyn yn cynnwys ariannu pecyn cymorth Grant Thornton, yn ogystal â chymorth arall. Mae'r pecyn yn cynnig canllaw syml i'r cwestiynau y mae angen i awdurdodau lleol eu hystyried er mwyn gallu cynllunio'n effeithiol ar draws ystod eu gwasanaethau a'u cyfrifoldebau. Mae'r rhain yn cynnwys materion gweithlu, effeithiau ariannol, rheoliad, effeithiau economaidd lleol a chymorth ar gyfer cydlyniant cymunedol a phobl sy'n agored i niwed.

Rwyf wedi nodi rhywfaint o'r gwaith presennol ar gyfer lleihau'r risg o orfod cael ymateb cynlluniau wrth gefn sifil. Ni chawn ein twyllo ynghylch effaith Brexit heb gytundeb, ac er na all cynlluniau wrth gefn sifil ymdrin â phob problem yn ymwneud â Brexit heb gytundeb, rydym yn ffodus bod gennym ni strwythur a phartneriaeth wedi hen sefydlu y gallwn ni adeiladu arnyn nhw yng Nghymru er mwyn lliniaru'r effaith honno.

Mae'n bwysig pwysleisio bod cynllunio wrth gefn sifil yn nodwedd arferol o'n busnes ni ac rydym wedi arfer cynllunio ar gyfer tywydd garw ac ar gyfer digwyddiadau mawr megis rownd derfynol Cynghrair Pencampwyr UEFA yng Nghaerdydd yn 2017, er enghraifft. Mae'n annirnadwy na fyddwn ni'n cynllunio ar gyfer effeithiau posibl Brexit heb gytundeb. Nid yw ein cynlluniau wrth gefn sifil yn awgrymu mewn unrhyw ffordd ein bod yn disgwyl argyfwng, ond yn hytrach mae'n dangos ein bod eisiau gweithio'n effeithiol gyda'n gwasanaethau cyhoeddus a phartneriaid eraill i sicrhau eu bod yn barod ar gyfer Brexit heb gytundeb a bod camau a dulliau lliniaru yn eu lle, cyn belled â phosibl, er mwyn lleihau effeithiau Brexit heb gytundeb.

Wrth wneud hynny, ein nod yw lleihau'r angen posib am ymateb cynlluniau wrth gefn sifil. Yn y cyfnod ansicr hwn, gall Aelodau fod yn dawel eu meddwl oherwydd ein bod, fel Llywodraeth gyfrifol, yn cymryd yr angen i gynllunio o ddifrif ac, fel cam rhagofalus, ein bod yn rhoi cynlluniau ar waith i fonitro unrhyw faterion cynlluniau wrth gefn sifil posibl ac i ymateb yn gyflym os bydd angen. Diolch.

Rwy'n croesawu'n arbennig eich sylwadau ar y diwedd sef mai cam rhagofalus yw hwn ac nad yw eich cynlluniau wrth gefn sifil,

'yn awgrymu mewn unrhyw ffordd ein bod yn disgwyl argyfwng, ond yn hytrach mae'n dangos ein bod eisiau gweithio'n effeithiol gyda'n gwasanaethau cyhoeddus...i sicrhau eu bod yn barod',

a'ch nod yw lleihau'r angen tebygol am ymateb cynlluniau wrth gefn sifil. Rwy'n siŵr mai dyna'r ymagwedd y byddem ni i gyd yn dymuno'n fawr iawn ei rannu gyda chi.

Rydym wedi clywed heddiw a llawer gwaith o'r blaen—rhaid cyfaddef, na fu ichi gynnwys hyn yn eich datganiad yn bersonol—bod Llywodraeth Cymru yn parchu canlyniad refferendwm 2016. Ond yna, wrth gwrs, cynigiodd y Papur Gwyn dilynol â Phlaid Cymru fesurau a fyddai wedi sicrhau mai Brexit mewn enw yn unig a fyddai, heb unrhyw reolaeth dros ffiniau, arian, cyfreithiau, masnach, neu beth bynnag. Felly, byddwch yn onest, dywedwch wrth y bobl mai fel yna y mae hi a gadewch iddyn nhw benderfynu, ond gadewch inni beidio â chymryd arnom mai dewis amgen i Brexit ydy hwn.

Yn y cyd-destun hwnnw, a ydych chi wedi ystyried yr effaith bosibl ar y drefn sifil pe byddai ail refferendwm, neu, er enghraifft, pe byddai ymrwymiad eich papur gwyn i aros yn yr undeb tollau yn dwyn ffrwyth gan arwain at sefyllfa pan na fyddem ni'n gallu gwneud—wrth 'ni' rwy'n golygu'r DU a Chymru, gobeithio, o fewn y tîm—cytundebau masnachu â gwladwriaethau neu ranbarthau economaidd ar draws y byd, oherwydd, wrth gwrs, mae gan lawer o rannau eraill o'r byd eu trefniadau economaidd rhanbarthol eu hunain?

Ar y diwrnod pan glywsom ni fod cyfanswm diweithdra yn y DU wedi cyrraedd y lefel uchaf erioed, dylem ni gofio bod Prif Weinidog y DU wedi datgan yn gyson ei bod hi eisiau trefniant tollau; dydy hi ddim eisiau ymadael heb gytundeb. Yn wir, mae'r cytundeb y bu hi yn ei negodi yn cynnwys cyfnod gweithredu o 21 mis, sy'n rhoi amser i fusnesau baratoi ar gyfer trefniadau'r UE a'r DU yn y dyfodol ac yn sicrhau proses Brexit llyfn a threfnus, ac mae'r cyfnod pontio yn rhan o gytundeb ymadael Llywodraeth y DU ond bydd dim ond yn bodoli os cytunir ar gytundeb. Felly, efallai bod angen atgoffa'r rheini sydd yn credu, yn San Steffan, y byddai pleidleisio yn erbyn unrhyw gytundeb yn eu galluogi i ddefnyddio'r cyfnod pontio i negodi, nad yw hynny'n wir.

Roedd cytundeb drafft Llywodraeth y DU hefyd wedi sicrhau mynediad da i'r farchnad sengl, ond heb aros yn y farchnad sengl, oherwydd byddai hynny wedi golygu symiau mawr o arian yn parhau i fynd i'r UE am byth, heb unrhyw reolaeth dros ffiniau, a rheoliadau na fyddai gennym ni ran o gwbl yn eu creu. Nawr beth bynnag yw barn unigol y bobl am hynny, nid yw'n parchu'r refferendwm.

Mae gwefan Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn eich galluogi i lawrlwytho briff Brexit 'heb gytundeb' ar gyfer cynghorau, a gynhyrchwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol y DU, neu Loegr. Mae hwn yn cyfeirio at y ffaith bod ysgrifenyddiaeth cynlluniau wrth gefn sifil Swyddfa'r Cabinet ac is-adran argyfyngau a chydnerthedd llywodraeth leol wedi cael trafodaethau gyda fforymau Cymru gydnerth lleol i sicrhau parodrwydd ar gyfer materion allweddol, gyda chynghorau, awdurdodau lleol yn cyfrannu a gwneud eu cynllunio ar gyfer eu sefyllfa eu hunain ar lefel sefydliadol i sicrhau parodrwydd. Pa ran, os o gwbl, ydych chi neu Lywodraeth Cymru wedi ei chwarae yn y broses honno, o gofio, fel yr ydym ni wedi ei glywed y prynhawn yma, bod llawer o'r gwasanaethau hyn yr effeithir arnyn nhw o bosib, wedi'u datganoli, ond ceir llawer nad ydyn nhw wedi eu datganoli ychwaith a byddai angen cefnogaeth ar y cyd a darpariaeth wedi ei chydgysylltu petai'r sefyllfa waethaf yn codi?

Rydych chi'n cyfeirio at ymateb ar lefel genedlaethol a Chymru drwy eich Canolfan Cydgysylltu Argyfyngau yng Nghymru, sy'n cynnwys awdurdodau tân ac achub a phenaethiaid y gwasanaethau tân, ond sut fyddech chi'n mynd tu hwnt i hynny i gynnwys, o bosib yr heddlu neu hyd yn oed filwyr? Oherwydd ein bod yn gwybod bod Llywodraeth y DU wedi llunio cynlluniau wrth gefn gyda Chanolfan Gydgysylltu Genedlaethol yr Heddlu, gyda'r Ysgrifennydd Cartref yn cyhoeddi na ddylai'r cyhoedd boeni—mae'n rhaid i'r adrannau, fel yr ydych yn ei ddweud, baratoi ar gyfer pob canlyniad posibl.

Dywed Canolfan Gydgysylltu Genedlaethol yr Heddlu,

Mae'r heddlu yn cynllunio ar gyfer pob sefyllfa pryd y byddai o bosib angen ymateb yr heddlu...nid oes gennym ni unrhyw wybodaeth i awgrymu y bydd cynnydd mewn troseddu neu anhrefn.

Serch hynny, mae agweddau ar blismona, yn enwedig diogelwch cymunedol, wedi'u datganoli, a gwyddom hefyd o ran cynllunio brys bod Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu fel mater o drefn mewn materion o'r fath. Yn yr un modd, gwyddom fod y Weinyddiaeth Amddiffyn wedi cyhoeddi, rwy'n credu, 3,500 o filwyr, gyda 10 y cant o'r rheini yn filwyr wrth gefn, er mwyn sicrhau nad yw lles, iechyd a diogelwch dinasyddion y DU a sefydlogrwydd economaidd y DU mewn perygl petai'r sefyllfa waethaf yn codi. Rydym ni'n gwybod bod llawer o filwyr wrth gefn yng Nghymru, ac nid oes amheuaeth, pe byddai problem, fe fyddem ni hefyd yn ddibynnol ar gynllunio cydgysylltiedig ar sail hynny. Felly, fe fyddwn yn ddiolchgar pe gallech ymdrin â hynny.

O safbwynt cynlluniau wrth gefn sifil, rydym yn gwybod bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi ysgrifennu at Brif Weinidog Cymru ychydig o wythnosau'n ôl, yn ei wahodd i Bwyllgor Masnach a Gadael yr UE (parodrwydd) newydd, sef is-bwyllgor y Cabinet yn San Steffan sydd wedi dwyn ynghyd pob pwyllgor cynllunio ar gyfer Brexit heb gytundeb pan fo materion y maen nhw'n eu rhannu ar yr agenda. Maen nhw hefyd yn gofyn a fyddai Llywodraeth y DU yn gallu eistedd ar y Pwyllgor, neu'r cyfarfodydd cynllunio rheolaidd, y maen nhw'n gwybod bod Llywodraeth Cymru hefyd yn eu trefnu. A allwch chi ddweud wrthym a fu ymateb cadarnhaol i hynny fel y gwelir y ddwy ochr yn gweithio gyda'i gilydd ar barodrwydd i helpu sicrhau dull gweithredu cydgysylltiedig ar gyfer unrhyw heriau y gellid eu rhannu yn y dyfodol?

Unwaith eto, fe glywsom ni gyfeiriadau yn gynharach yn y dydd at borthladdoedd. Rwy'n gwybod nad yw porthladdoedd yn eich briff, ond, o bosibl, gallai materion cynlluniau wrth gefn sifil godi, felly gofynnodd yr un llythyr i Lywodraeth Cymru rannu â Llywodraeth y DU ganlyniadau ynghylch gwaith ar borthladdoedd Caergybi a Sir Benfro, gan atgynhyrchu eu treialon o amgylch Kent ac, unwaith eto, a rannwyd hynny gyda Llywodraeth y DU i sicrhau dull o weithredu cydgysylltiedig, oherwydd gwyddom fod gogledd Cymru yn cael ei ddefnyddio fel pont dir gan Iwerddon ac yn llwybr a ddefnyddir yn helaeth, ond eto cafodd y pwyntiau ehangach sylw yn gynharach.

Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i'w rhoi ar waith i alluogi awdurdodau lleol i fwrw ati'n ddiymdroi o ran caffael nwyddau hanfodol a gwasanaethau yn sgil sefyllfa o 'ddim cytundeb', Duw a'n gwaredo petai hynny'n digwydd?

Ac, mewn gwirionedd, rwy'n credu fe dawelaf i nawr oherwydd fy mod wedi siarad digon, gan roi amser ichi ateb. [Chwerthin.]

Diolch i chi am y gyfres yna o sylwadau. Ni fydd yr Aelod yn synnu o gwbl i ganfod fy mod yn anghytuno â bron popeth yn nhraean cyntaf ei sylwadau. Rwyf bob amser yn rhyfeddu at ba mor siŵr yw pobl ynglŷn â thros beth yn union y pleidleisiodd pobl. Felly, wn i ddim sut yr ydych chi'n mor siŵr nad oedd pobl wedi pleidleisio i aros yn yr undeb tollau a'r farchnad sengl. Yn bersonol, nid wyf innau'n siŵr o hynny. Rwyf wedi cwrdd â nifer fawr iawn o bobl a bleidleisiodd i 'ymadael', a bleidleisiodd i 'ymadael' am nifer o wahanol resymau, rhai ohonyn nhw'n ddibwys, rhai yn ddifrifol iawn a'r ystod gyfan rhwng y ddau, felly nid wyf mor siŵr â'r Aelod fy mod yn ymwybodol o'r holl newidiadau cynnil. Nid wyf mor siŵr ag ef ychwaith bod pobl eisiau'r hyn y mae ef yn awgrymu y maen nhw eisiau. Felly, rwy'n edmygu ei sicrwydd, ond yn sicr ddim yn ei rannu. Yn bersonol, rwy'n credu y byddai'r Deyrnas Unedig yn llawer gwell ei byd y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd ac, os ydym ni am adael yr Undeb Ewropeaidd, yna yn amlwg fe ddylem ni adael yn y modd a nodir yn ein Papur Gwyn a gynhyrchwyd gennym ochr yn ochr â Phlaid Cymru. Dyna'r cytundeb gorau i Gymru o hyd, ac ni chlywais unrhyw beth yn ystod y ddwy flynedd diwethaf sydd wedi gwneud i mi newid fy meddwl ynghylch hynny.

O ran y pethau penodol a ofynnodd, mae gennym set o fforymau cydnerthedd lleol dibynadwy a hierarchaeth. Mae'r fforymau hynny eisoes wedi ymgysylltu â chynlluniau wrth gefn sifil. Y cwbl a wnaethom ni yw sicrhau eu bod yn cynnwys parodrwydd ychwanegol ar gyfer cynllunio ar gyfer Brexit heb gytundeb. Maen nhw'n cynnwys y cyswllt—fel nododd Mark Isherwood yn hollol briodol, y dylen nhw gynnwys. Rydym ni'n ymgysylltu'n llawn â hynny. Mae fy nghyd-Weinidogion—yn arbennig y Cwnsler Cyffredinol a Phrif Weinidog Cymru, ond cyd-Weinidogion eraill pan fo'r angen—yn ymgysylltu'n llawn ym mhroses y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Fe gyfarfu fy nghyd-Aelod Kirsty Williams ag amrywiaeth o gydweithwyr gweinidogol eraill ar draws y maes yn ddiweddar iawn. Mae gennym ni amrywiaeth eang o'r rheini. Dyna pryd yr ydym ni'n rhannu'r trefniadau wrth gefn amrywiol, ac mae'r trafodaethau wedi'u strwythuro mewn modd sy'n ymdrin â mannau penodol ar adegau penodol. Rydym yn ymgysylltu'n llawn yn hynny o beth.

Dywedir wrthyf nad oes gennym ni hyd yn hyn unrhyw fanylion am y pwyllgor cydlynu cyffredinol y cyfeiriodd ato o ran y llythyr a gawsom ni. Rydym yn aros am y manylion ynghylch hwnnw. Mae gennym gyfres lawn o gynlluniau rhannu parodrwydd, gan gynnwys y math o gynllunio ar gyfer y gadwyn gyflenwi a awgrymodd y dylem ei wneud, ac yn amlwg fe ddylem ni wneud hynny. Ac rwy'n pwysleisio: nid yw hyn mewn unrhyw ffordd yn awgrymu bod angen i ni gynhyrfu neu unrhyw beth arall, ond yn amlwg, fel Llywodraeth gyfrifol, mae angen inni fod yn barod ar gyfer unrhyw ddigwyddiad sy'n codi, ac mae'r parodrwydd hwn yn rhan fawr o hynny, ac mae'n cynnwys yr holl uwchgyfeirio y byddech yn ei ddisgwyl petai anghydfod sifil yn codi mewn unrhyw achos. Nid wyf yn disgwyl y bydd angen hynny, ond yn amlwg fe fyddem yn anghyfrifol i beidio â chynllunio ar ei gyfer.

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad. Y gwir amdani yw ein bod ni'n wynebu'r bygythiad mwyaf i'n cymdeithas ers yr ail ryfel byd, ac er fy mod i'n croesawu'r paratoadau y mae'r Gweinidog wedi eu hamlinellu, yn benodol cronfa brosiect hawliau dinasyddion yr UE gwerth £1.3 miliwn, sy'n annog dinasyddion yr UE i aros yn y DU drwy gynnig gwahanol becynnau cymorth, mae un peth rwy'n credu wedi'i anwybyddu i raddau helaeth, a hynny yw'r cynnydd yng ngweithgarwch yr asgell dde eithafol yn ystod y misoedd diwethaf. Nawr, mae'r siacedi melyn yn enghraifft berffaith, yn aflonyddu ar Aelodau Seneddol a phobl sydd o blaid aros yn yr UE y tu allan i Senedd y DU, ac yn cael rhwydd hynt i raddau helaeth iawn, a daw hyn, wrth gwrs, ar ôl cynnydd sydyn mewn troseddau casineb yn dilyn y refferendwm. Fe wyddom ni fod grwpiau asgell dde eithafol yn fwy beiddgar ar adegau o argyfwng, ac mae hanes yn dangos y byddan nhw'n manteisio ar lywodraethau sy'n ei chael hi'n anodd ymdopi neu sydd mewn anhrefn eu hunain. Felly, fy nghwestiwn i'r Gweinidog ar y pwynt hwn yw: beth fydd y Llywodraeth yn ei wneud i atal unrhyw weithredoedd treisgar gan grwpiau asgell dde eithafol yn erbyn unrhyw brotest heddychlon neu unrhyw beth y gallan nhw ei wneud yn erbyn unrhyw ddinasyddion o'r UE neu gymunedau amlddiwylliannol ehangach sydd gennym ni yma yn y wlad hon?

Hefyd, rwy'n credu ei bod hi'n amlwg ein bod ni wedi esgeuluso cyni yn y ddadl hon. Am 10 mlynedd, mae gwasanaethau cyhoeddus wedi dioddef toriadau, ac am 10 mlynedd, mae pobl wedi gweld ansawdd bywyd yn dirywio. Wrth gwrs, mae disgwyl i'r toriadau hyn waethygu hyd yn oed yn fwy petai Brexit heb gytundeb, ac mae'r rhain yn faterion difrifol i'w hystyried nawr. Beth mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i liniaru effeithiau cyni os oes Brexit heb gytundeb, ac yn y cyfnod ar ôl hynny? Mae cyni wedi niweidio gwead ein cymdeithas, a byddai Brexit heb gytundeb yn creu difrod parhaol.

Yn olaf, mae pobl yn storio bwyd wrth baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb, ond yn natganiad y Gweinidog, ni welaf lawer iawn o sôn am ddiogelu llinellau cyflenwi o ran bwyd. Heb os, mae prisiau yn debygol o gynyddu, gan roi pobl mewn sefyllfa ansicr iawn. Felly, pa baratoadau mae Llywodraeth Cymru wedi eu gwneud  i ddiogelu cyflenwadau bwyd a phrisiau? A dyna gwestiwn sy'n berthnasol pa un a fyddwn ni'n gadael gyda chytundeb neu beidio.

Wel, rwy'n cytuno'n fawr iawn â sylwedd a chynnwys sylwadau'r Aelod. O ran gweithgarwch asgell dde eithafol, fe ddywedais yn fy natganiad ein bod ni'n atgyfnerthu'r trefniadau cydlyniant cymunedol sydd gennym ni ar waith. Rydym ni eisoes yn ariannu cydgysylltwyr cydlyniant cymunedol rhanbarthol. Maen nhw'n rhan bwysig iawn o'r fforymau cydnerthedd a'r trefniadau paratoi, am yr union reswm y mae hi'n ei nodi. Rydym ni eisiau mewn difrif sicrhau bod ein hawdurdodau lleol a'n fforymau cydnerthedd lleol—ac mae hynny'n cynnwys pob un o'r ymatebwyr golau glas—yn ymwybodol o unrhyw densiwn cynyddol. Nid oes gennym ni unrhyw wybodaeth, heblaw'r tensiwn cynyddol cyffredinol y mae hi'n sôn amdano, i awgrymu bod gennym ni unrhyw broblemau penodol yng Nghymru, ond mae'r fforymau yn paratoi ar gyfer hynny ac rydym ni wedi atgyfnerthu'r cyllid ar gyfer y swyddi cydlyniant cymunedol rhanbarthol hynny, er mwyn pwysleisio hynny.

O ran y materion ynglŷn â chyni, rydym ni'n gwneud rhywfaint o gynllunio rhanbarthol ledled Cymru, yng nghyswllt pob un o'r datganiadau y mae cyd-Weinidogion wedi'u crybwyll heddiw, i weld a oes mannau penodol lle byddai Brexit heb gytundeb yn cael cyfres o effeithiau gwahanol ar gymuned benodol neu mewn rhan benodol o Gymru fel y gallwn ni roi cynlluniau paratoi ar waith i liniaru cymaint o'r effaith honno â phosib. Ond, fel mae un Gweinidog ar ôl y llall wedi dweud, dydym ni ddim yn esgus ei bod hi'n bosib lliniaru effeithiau Brexit heb gytundeb. Rydym ni'n ceisio gwneud cymaint ag y gallai unrhyw un ei wneud. Nid ydym ni eisiau teimlo ein bod ni wedi anghofio rhywbeth, ond y syniad y gallwn ni ei liniaru—nid yw'n bosib i'w liniaru. Rwy'n cytuno â hi; dyma'r broblem fwyaf erioed y byddwn ni'n ei hwynebu heblaw am ryfel. Felly'r cwbl yr ydym ni'n ei wneud yw sicrhau bod pob un o'r prosesau sydd wedi'u sefydlu mor gadarn ag y bo modd iddyn nhw fod, o ystyried lle y gallwn ni fod.

Mae hynny'n cynnwys y materion ynglŷn â'r gadwyn gyflenwi. Hoffwn dawelu meddwl pobl a dweud nad oes angen storio bwyd wrth gefn, ond byddwn ni yn ceisio sicrhau bod cadwyni cyflenwi ar gyfer pethau fel prydau ysgol neu gyfleusterau'r henoed neu beth bynnag yn dal i allu cael yr holl gynhwysion y bydden nhw fel arfer yn eu cael, neu eu bod nhw'n gallu cynllunio bwydlenni i sicrhau, os ymddengys hi'n debygol y bydd effaith ar y gadwyn gyflenwi, yna y gallan nhw roi rhywbeth arall yn ei le. Felly, cynllunio ar y lefel honno yw hi. Nid rhagweld prinder eang, ond efallai y bydd prinder cynhwysion ac mae angen inni gynllunio ar gyfer hynny.

Felly, mae'n bwysig iawn cael y cydbwysedd yn gywir. Mae'n bwysig i fod yn barod, mae'n bwysig peidio â sbarduno trafodaeth am brinder pan nad ydym ni'n disgwyl unrhyw brinder. Felly, ein bwriad yw lliniaru problemau posib i'r gadwyn gyflenwi. Felly, i ailadrodd, nid ydym ni'n disgwyl unrhyw brinder bwyd eang o unrhyw fath. Ni ddylai pobl storio bwyd wrth gefn. Rydym ni yn disgwyl i awdurdodau cyhoeddus sydd yn paratoi bwyd ar gyfer pobl sy'n agored i niwed sicrhau bod eu cadwyni cyflenwi yn ddi-dor yn yr amgylchiadau hynny.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad. Fe glywsom ni'n gynharach bod gan DEFRA dîm argyfwng y gadwyn fwyd y mae Lesley Griffiths mewn cysylltiad â nhw. Meddwl oeddwn i tybed pa ystyriaeth a roddir i sut y gallwn ni sicrhau bod awdurdodau lleol yn cael y deunyddiau crai ar gyfer gwneud prydau ysgol, yn ogystal ag ysbytai a chartrefi nyrsio a chartrefi preswyl, er mwyn sicrhau bod pobl agored i niwed yn cael eu bwydo'n briodol. Fy mhryder i yw mai Llundain yw canolfan ddosbarthu bwyd a phetai problemau'n codi, y pellaf yr ydych chi o'r fan honno y fwyaf yw'r effaith arnoch chi. Meddwl oeddwn i tybed beth mae pecyn cymorth Grant Thornton yn cynghori'r awdurdodau lleol i'w wneud i liniaru'r peryg posib hwn.

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig. Yn y cyngor partneriaeth a gadeiriais yn ddiweddar i drafod y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, roedd y mater hwn yn bwnc pwysig ar yr agenda, er mwyn sicrhau, fel y dywedais wrth ateb Leanne Wood, ein bod ni'n edrych yn fanwl ar y gadwyn gyflenwi o ran paratoi pethau megis prydau ysgol neu brydau ar glud a'r mathau hynny o ddarpariaeth—cartrefi gofal, cartrefi preswyl ac ati—bod eu cadwyn gyflenwi wedi ei threfnu'n iawn a bod eu bwydlenni wedi eu hadolygu, i wneud yn siŵr bod gennym ni amrywiaeth o ddewisiadau ar gael.

Hoffwn ddweud eto nad ydym ni'n rhagweld prinder bwyd eang a ni ddylai pobl storio bwyd wrth gefn, oherwydd yn amlwg gall hynny achosi prinder ei hun, felly mae'n bwnc pwysig iawn. Ond roedd y cyngor partneriaeth wedi ystyried hynny'n llawn. Dyna'r hyn y mae'r fforymau cydnerthedd yn edrych arno. Gofynnwyd i bob awdurdod lleol roi sylw i hynny ac mae cydweithwyr o bob rhan o'r Llywodraeth wedi crybwyll hyn yn eu cyfraniadau y prynhawn yma o ran eu sectorau penodol. Rwy'n edrych ar y darlun cyfan, os mynnwch chi, i wneud yn siŵr bod y cydgysylltu hwnnw gennym ni. Ond ni allaf bwysleisio digon bod angen inni gynllunio'n briodol heb ysgogi trafodaethau am brinder bwyd.

Gweinidog, diolch am eich datganiad heddiw ynglŷn â sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda llywodraeth leol a phartneriaid yn yr asiantaethau cyhoeddus i baratoi cymaint â phosib ar gyfer cynllunio diogelwch sifil wrth gefn pe byddai Brexit heb gytundeb. Dylai Brexit heb gytundeb gael ei alw'n Brexit caled, oherwydd dyna beth ydyw; dyma'r glatsen economaidd waethaf bosib i bobl Cymru a bydd yn effeithio'n anghymesur ar ddefnyddwyr ein gwasanaethau cyhoeddus sydd fwyaf agored i niwed, gan mai nhw sy'n defnyddio ein sector cyhoeddus fwyaf. Rwyf yn credu y buoch chi fel Gweinidog, ynghyd â'r Cwnsler Cyffredinol, yn cyfarfod arweinwyr llywodraeth leol i drafod y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb.

Felly, mae Brexit caled neu adael heb gytundeb yn golygu llawer i'n hasiantaethau cyhoeddus, gan eu bod nhw, fel y dywedwyd eisoes, o dan straen aruthrol o ganlyniad i gyni a thoriadau i Gymru. Felly, rhaid defnyddio pob dull posib i wrthsefyll unrhyw effeithiau posib Brexit heb gytundeb—ar swyddi, p'un a yw hynny'n gynnydd mewn prisiau bwyd, digartrefedd, argaeledd meddyginiaethau, yswiriant teithio dramor, ein dinasyddion sy'n byw dramor a'u trefniadau iechyd yn y gwledydd hynny, a hefyd rhannu data diogelwch cenedlaethol. Fel Mark Isherwood, gallwn ddweud rhagor, ond wnaf i ddim.

Mewn cyfarfod arbennig o'r cyngor partneriaeth llywodraeth leol gwelwyd cynrychiolwyr llywodraeth leol, cynghorau cymuned a thref, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yr heddlu, awdurdodau tân ac awdurdodau parciau cenedlaethol yn dod ynghyd, felly mae'n briodol fod y cydweithredu dwys hwn a'r gwaith wyneb yn wyneb gan bartneriaeth ledled Cymru yn ceisio paratoi yn rhannol ar gyfer effeithiau Brexit caled heb gytundeb, sy'n ymddangos yn fwyfwy tebygol bellach. Yma yng Nghymru rydym ni'n gwybod bod y Prif Weinidog wedi amlinellu'n gyson sut y byddai gadael yr UE heb gytundeb yn drychinebus. Dywedodd y Prif Weinidog:

Gallai achosi anrhefn sylweddol a niweidio ein heconomi, swyddi, masnach a gwasanaethau cyhoeddus... Dylai pob sector cyhoeddus yng Nghymru fod wedi hen ddechrau cynllunio ar gyfer unrhyw sefyllfa heb gytundeb.

Gweinidog, pa gynlluniau eraill sydd yna i'r cyngor partneriaeth llywodraeth leol eu cyflawni, a sut gall Llywodraeth Cymru gefnogi a helpu ei waith yn y trobwll gwleidyddol chwyrlïol yma, a pha sicrwydd allwch chi ei roi o gwbl i bobl Islwyn bod Cymru a'i gwasanaethau cyhoeddus yn barod ac wedi paratoi ar gyfer canlyniadau niweidiol unrhyw Brexit caled heb gytundeb?

Ie, mae'r Aelod yn gwbl gywir. Rydym ni wedi rhoi ar waith ystod o ymarferion ymgysylltu ag awdurdodau lleol. Mae'n eitem sefydlog ar y cyngor partneriaeth, ond yn ogystal â hynny rydym ni wedi rhoi strwythur ymgysylltu newydd ar waith, panel cynghori parodrwydd llywodraeth leol ar gyfer ymadael â'r UE, ac mae gennym hefyd grŵp cyd-drefnu UE llywodraeth leol mewnol Llywodraeth Cymru. Fe wnaethom gytuno ar drefniadau llywodraethu newydd ym mis Rhagfyr i gefnogi llywodraeth leol i baratoi yn llawn ar gyfer ymadael â'r Undeb Ewropeaidd—unrhyw ffurf o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd—ond yn amlwg ymadael heb gytundeb yw'r anoddaf, fel y mae hi wedi dweud yn gwbl gywir, felly mae angen rhoi rhagor o gynlluniau ar waith.

Rydym wedi darparu cyllid—gwerth £150,000 o arian—i sefydlu rhaglen gymorth pontio Brexit ar gyfer awdurdodau lleol Cymru drwy gronfa bontio UE Llywodraeth Cymru, ac amcanion y rhaglen honno yw sicrhau nad yw awdurdodau lleol yn dyblygu gwaith wrth baratoi ar gyfer Brexit, a'n bod yn sicrhau bod pob awdurdod lleol yng Nghymru mor barod â'i gilydd ar gyfer Brexit mewn sectorau allweddol, a'n bod yn sefydlu rhaglen fwy ffurfiol, ddwy ffordd o gyfathrebu rhwng awdurdodau lleol a'r rhai hynny sy'n cynllunio ar gyfer Brexit yn Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU er mwyn gydgysylltu gweithgareddau.

Rydym wedi ariannu, fel y dywedais, pecyn cymorth Grant Thornton. Rydym yn gwybod, bod CLlLC, ers canol mis Ionawr, wedi rhoi sesiynau briffio penodol i 14 o'r 22 o awdurdodau lleol ac yn fuan iawn byddwn ni wedi gorchuddio'r pizza cyfan. Rydym ni, fel y dywedais i, yn rhoi cymaint o gynllunio wrth gefn ar waith ag y gallwn, ond mae'n bwysig pwysleisio nad oes unrhyw ffordd o liniaru'r cyfan o effaith Brexit heb gytundeb.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit ar effaith Brexit heb gytundeb ar Gymru, ac dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles. 

Diolch, Llywydd. Rwy'n ymwybodol efallai bod yr holl sôn am Brexit heb gytundeb yn achosi syrffed erbyn hyn. Ond, wrth gloi'r gyfres hon o ddatganiadau y prynhawn yma, rwyf am ganolbwyntio ar yr effaith cyffredinol ar ein heconomi ac ar les pobl Cymru.

Bydd Brexit heb gytundeb yn cael effaith negyddol ddifrifol ar weithwyr, ar fusnesau, ar addysg uwch ac addysg bellach ac ar yr economi yng Nghymru. Yn wir, mae effaith y ddwy flynedd ddiwethaf o ansicrwydd i'w weld yn barod, gyda dirywiad yn nifer y cwmnïau sy'n gwneud penderfyniad terfynol i fuddsoddi yma. Mae llawer un o'r farn mai'r ansicrwydd oherwydd Brexit yw un o'r prif resymau am hyn.

Mae ymchwilwyr ac academyddion amlwg ac annibynnol yn gytûn y gallai adael y farchnad sengl a mabwysiadu'r rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn lle hynny achosi i economi'r Deyrnas Unedig fod 8 y cant i 10 y cant yn llai nag y byddai wedi bod fel arall. Mae hynny'n golygu nid yn unig niwed i fusnesau, ond niwed gwirioneddol hefyd i swyddi a chyflogau. Byddai Brexit heb gytundeb yn cael effaith uniongyrchol ar safonau byw, gydag incwm y pen hyd at £1,500 i £2,000 yn is ar gyfartaledd. Byddai hyn yn ychwanegol at y twf is sydd wedi bod ers canlyniad y refferendwm, dirywiad sydd, ym marn Banc Lloegr, wedi achosi gostyngiad o £800 mewn incwm aelwydydd yn barod. Felly, mae Brexit heb gytundeb yn golygu llai o swyddi, incwm is a mwy o risg o dlodi i bobl mewn cymunedau dros Gymru. 

Rwy'n gwybod y bydd rhai Aelodau yn diystyru hyn fel codi bwganod, ond i'r rhai hynny sy'n credu bod cyfnod da ychydig rownd y gornel os symudwn ni i delerau Sefydliad Masnach y Byd, gadewch imi ddyfynnu Llywydd Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, John Allan, a ddywedodd yr wythnos diwethaf:

Mae'r syniad mai ni yw'r unig genedl o bwys ar y ddaear sy'n gweithredu dim ond ar delerau Sefydliad Masnach y Byd yn ymddangos i mi ein bod ni'n ffyddiog bod gennym ni ras filltir ond fe rown ni gyfle i bawb arall redeg o amgylch y trac o'n blaenau—a pheidiwch â phoeni, rydym ni'n mor dda byddwn ni'n dal i ennill. I fod yn onest,'

dywedodd,

Rwy'n credu bod hynny'n freuddwyd gwrach.

Mae'r rheini sy'n dadlau y byddai'n well ymadael heb gytundeb oherwydd y byddai'n caniatáu i'r DU negodi cytundebau masnach rydd newydd yn twyllo'u hunain. Hyd yn oed ar gyfres optimistaidd iawn o dybiaethau Llywodraeth y DU, byddai cytundebau masnach rydd newydd yn ychwanegu 0.2 y cant at ein cynnyrch domestig gros, o'i gymharu â'r golled o 8 i 10 y cant a achosir gan lai o fynediad at farchnadoedd Ewropeaidd. Nid yw'r rhesymau dros yr effeithiau macro-economaidd hyn yn anodd eu hegluro. Mae gan economi Cymru gysylltiad agos â marchnad sengl yr UE, ac mae rhyw 60 y cant o allforion adnabyddadwy Cymru yn mynd i wledydd yr UE. Os byddwn yn gadael heb gytundeb, bydd gan Lywodraeth y DU ddewisiadau anodd eu gwneud. Mae rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn golygu na fyddwn, heb gytundeb masnach rydd, yn gallu parhau i fasnachu heb dariffau â 27 gwlad yr UE a byddwn ni'n codi tariffau ar gynhyrchion tebyg o wledydd eraill. Bydd gennym ddewisiadau ar wahân i'w gwneud ar nwyddau o bob math. Naill ai ein bod yn codi tariffau ar gynhyrchion yr UE, gan sbarduno chwyddiant, erydu safonau byw, a, fan bellaf, gwneud bywyd yn ddrutach ac yn anoddach i'r rhai hynny sy'n defnyddio cydrannau a wneir yn Ewrop yn eu gwaith cynhyrchu, neu ein bod yn torri tariffau yn unochrog, yn tanseilio ein sefyllfa fargeinio, ac yn creu risg y bydd gwledydd â sylfeini costau is a safonau amgylcheddol a marchnad lafur llawer is yn gallu gwerthu nwyddau yn rhatach na chynhyrchwyr y DU.

O dan unrhyw amgylchiadau, pe byddem yn ymadael heb gytundeb, byddem yn gweld tariffau newydd yr UE sy'n effeithio ar lawer o sectorau a'r nwyddau y maen nhw'n eu cynhyrchu ar gyfer eu hallforio, yn tanseilio'r gallu i gystadlu. Ac mae'n gamarweiniol awgrymu y bydd effaith tariffau yn cael ei gwrthbwyso gan ostyngiad pellach yng ngwerth sterling. Yn ôl arolygon gan Ffederasiwn y Cyflogwyr Peirianneg, dim ond 6 y cant o weithgynhyrchwyr sy'n credu y byddai sterling gwannach yn eu helpu, heb sôn am y ffaith y byddai gostyngiad mewn sterling yn sbarduno chwyddiant ac yn erydu safonau byw ymhellach. Y rhai hynny sydd eisoes yn ei chael yn anodd fydd y rhai a fydd yn dioddef fwyaf os na all eu pecyn cyflog gynyddu ar yr un raddfa â chostau byw.

Mae'r hysbysiadau technegol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU yn datgelu'r realiti o fwy o fiwrocratiaeth a chymhlethdod o ran rhwystrau di-dariff, y mae economegwyr yn credu eu bod yn cael effaith negyddol hyd yn oed yn fwy ar fusnesau—gofynion newydd ar gyfer achredu technegol, datganiadau tollau, rheolaethau allforio, prosesau a rhwymedigaethau TAW newydd. A bydd y rhai hynny sy'n darparu gwasanaethau yn 27 gwlad yr UE hefyd yn gweld eu mynediad i'r farchnad yn cael ei gwtogi'n sylweddol. At hynny, byddant yn wynebu gwahanol gyfresi o reolau a rheoliadau ym mhob un o'r aelod-wladwriaethau. I lawer o fusnesau bach, byddai hyn yn llythrennol yn ei gwneud yn amhosibl allforio.

Ac, ar gyfer ein sector addysg, bydd colli mynediad at gyllid ymchwil, cydweithredu, rhaglenni cyfnewid a thalent ryngwladol nid yn unig yn niweidio ein prifysgolion a'n colegau, ond yn mygu arloesi ac yn culhau ein gorwelion. Felly, gadewch inni beidio â bod dan unrhyw amheuaeth, o ran ein heconomi, byddai Brexit heb gytundeb yn drychineb, ac, fel yr wyf eisoes wedi pwysleisio, mae economi llai yn golygu llai o swyddi a swyddi â llai o gyflog, llai o arian yn dod i mewn i aelwydydd sydd dan bwysau. Mae hefyd yn golygu gostyngiad mewn incwm i'r Trysorlys. Mae llai o fusnesau a busnesau llai proffidiol a chyflogau is yn golygu sylfaen dreth lai. Mae hynny'n golygu gwneud dewisiadau anodd: dewisiadau i gwtogi gwariant cyhoeddus hyd yn oed ymhellach, cynyddu'r baich treth neu gynyddu benthyca cyhoeddus. Nid yw'r un o'r rhain yn ddewis deniadol dros y tymor hir. A'r risg yw y bydd Llywodraeth asgell dde yn ymateb drwy geisio lleihau costau a hybu cystadleurwydd nid trwy fuddsoddi, ond trwy gwtogi ar hawliau'r farchnad lafur a safonau amgylcheddol, yn dilyn model Singapore y mae'r Ysgrifennydd Tramor Jeremy Hunt yn ei ganmol i'r cymylau. Singapore—lle, rwy'n darllen heddiw, mae cefnogwr mawr Brexit, James Dyson, wedi symud ei bencadlys yno o Wiltshire. I lawer o gefnogwyr eraill Brexit, mae'n gwbl glir mai gadael yr Undeb Ewropeaidd yw'r cam cyntaf, ac nid y gair olaf, ar lwybr i Brydain lle ceir mwy o ansicrwydd swyddi a llai o fesurau diogelu.

Yn ystod y prynhawn, mae fy nghyd-Aelodau wedi ei gwneud yn glir, hyd yn oed wrth wynebu'r posibilrwydd o Brexit 'heb gytundeb' trychinebus, ein bod yn gwneud yr hyn a allwn ni, er bod hyn yn gyfyngedig yn anochel, i helpu i liniaru'r effaith, gan gynnwys rhoi ar waith ein gwefan newydd Paratoi Cymru fel adnodd gwybodaeth pwysig ar gyfer dinasyddion. Mae hyn yn wir hefyd am yr economi ehangach, ond rwy'n ymwybodol o'r hyn a ddywedwyd wrthyf dros y dyddiau diwethaf gan bobl fusnes arweiniol Cymru—na ddylem gymryd arnom y bydd unrhyw beth y gallwn ni ei wneud yn gwneud iawn am sefyllfa lle bydd allforio i fusnesau bach yn dod yn anhyfyw.

Byddwn yn parhau i ymfalchïo yn ein cyflawniadau fel cenedl ac yn hyrwyddo Cymru fel lle i fyw, gweithio, buddsoddi a gwneud busnes ynddi, byddwn yn gwella ein proffil rhyngwladol ac yn pwysleisio, yng Nghymru o leiaf, ein bod yn parhau i groesawu'r rhai hynny sydd wedi dewis dod o dramor i astudio, gweithio a gwneud eu bywydau yma. Byddwn yn parhau i gael ein harwain gan yr egwyddorion craidd a nodir yn y cynllun gweithredu economaidd, yn anad dim, yr ymrwymiad i ddatblygu perthynas newydd a deinamig rhwng Llywodraeth a busnes sy'n seiliedig ar egwyddor buddsoddi cyhoeddus â diben cymdeithasol.

Rydym yn defnyddio ein cronfa cydnerthedd busnes newydd—fel y dywedodd Gweinidog yr economi yn gynharach—i ddarparu cymorth ariannol i fusnesau wrth iddyn nhw geisio paratoi ar gyfer Brexit, a'n porth busnes i nodi'r hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud. Rydym ni'n trafod gyda Banc Datblygu Cymru sut y gallai ymateb yn gyflym ac yn hyblyg i'r problemau llif arian a allai effeithio ar fusnesau mewn sefyllfa o ymadael heb gytundeb, gan gynnwys defnyddio cronfa fuddsoddi hyblyg gwerth £130 miliwn, a grëwyd mewn ymateb i Brexit yn 2017. Pe byddem yn ymadael heb gytundeb, byddem hefyd yn ceisio sicrhau cydbwysedd o ran y galwadau am gymorth uniongyrchol ac ar unwaith i fusnesau sy'n cael trafferthion o gymharu â buddsoddiadau, er enghraifft yn ein seilwaith ffisegol a digidol a'n sylfaen sgiliau, a fydd yn dwyn budd i fusnesau ar draws rhanbarthau cyfan a'r economi ehangach yng Nghymru.

Rwyf eisiau cloi drwy ailbwysleisio'r neges glir a roddwyd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn yr wythnos diwethaf, ac eto gan y Prif Weinidog, fod yn rhaid i Lywodraeth y DU ddileu Brexit 'heb gytundeb' o'r dewisiadau a gynigir. Os bydd ymadael heb gytundeb yn dod yn realiti, bydd cyfrifoldeb clir ar Lywodraeth y DU i ryddhau cyllid i Lywodraeth Cymru i'n galluogi ni i weithio gyda phartneriaid busnes ac eraill a'u cefnogi wrth iddyn nhw geisio ymateb i'r effeithiau negyddol a ddaw o ganlyniad trychinebus o'r fath. A bydd effaith anghymesur Brexit 'heb gytundeb' ar Gymru yn golygu na fydd swm sylfaenol fformiwla Barnett yn ddigonol ar gyfer hyn o gwbl. Byddwn ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i ddwyn Llywodraeth y DU i gyfrif am ei chyfrifoldeb ac i flaenoriaethu swyddi a thwf yma yng Nghymru.

Rwy'n ddiolchgar i chi am ddarparu'r datganiad cyn ei gyflwyno'r prynhawn yma, ac a gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit am ymestyn y cwrteisi hwnnw?

Mae'n rhaid imi ddweud, nid ydym ni wedi dysgu unrhyw beth newydd o gwbl heddiw, er gwaethaf yr holl ddatganiadau ychwanegol sydd wedi'u gwneud. Y gwir amdani yw bod Cymru yn rhan o'r Deyrnas Unedig, ac fe wnaeth y Deyrnas Unedig—gan gynnwys Cymru fel rhan gyfansoddol—bleidleisio o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd. A hoffwn atgoffa'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, yn ei ardal ei hun, roedd gwahaniaeth o fwy na 13 y cant o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd.

Nawr, rydych chi wedi gwneud llawer o gyfeiriadau at yr hyn sydd yn y bôn wedi'i ddweud yn y datganiadau lawer sydd eisoes wedi'u gwneud y prynhawn yma, ond fe wnaf godi rhannau penodol, oherwydd fy mod i'n credu ei bod yn gwbl briodol i mi allu gwneud hynny. Fe wnaethoch chi gyfeirio at ragfynegiadau llawer o bobl y gwnaethoch chi eu galw yn ymchwilwyr ac academyddion prif ffrwd ac annibynnol. Yn ddiau y rhain yw'r un ymchwilwyr ac academyddion prif ffrwd ac annibynnol a ddywedodd, yn union ar ôl refferendwm yr UE yn ôl ym mis Mehefin 2016, pe byddai pleidlais i ymadael, y byddem ni yn mynd i mewn i ddirwasgiad ar unwaith. Dywedwyd wrthym y byddai cynnydd mewn diweithdra; dywedwyd wrthym y byddai cwymp yn y farchnad stoc—y cyfan yn union ar ôl y bleidlais honno. Dywedwyd wrthym y byddai gostyngiad mewn buddsoddiad tramor hefyd. Ond y gwir amdani yw bod gennym ni fwy o bobl mewn cyflogaeth nag erioed o'r blaen, mae'r economi wedi parhau i dyfu, rydym ni wedi ychwanegu gwerth ar y farchnad stoc ac, wrth gwrs, mae gennym fwy o fuddsoddiad uniongyrchol tramor net nag erioed o'r blaen—mae wedi cynyddu ers y bleidlais Brexit honno. Felly, mae'n rhaid imi ddweud bod yr hyn yr ydym ni wedi'i glywed drwy'r prynhawn yn ddim mwy na chodi bwganod gan Lywodraeth Cymru, heb unrhyw addasu o gwbl yn eu safbwynt, sy'n eithaf syfrdanol, o ystyried y ffaith y buon nhw'n anghywir yn eu rhagfynegiadau o'r blaen, ar y mater arbennig hwn.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at bobl sy'n credu mewn breuddwyd gwrach, a oedd yn cyfeirio at gytundebau masnach rydd, ond, wrth gwrs, rydym ni'n gwybod mai'r realiti yw na fyddem ni'n gallu gwneud unrhyw gytundebau masnachu mewn mannau eraill o gwmpas y byd o dan eich cynigion chi, sy'n ceisio ein cadw mewn undeb tollau. Dyna'r realiti, a tybed a allech chi gadarnhau eich bod yn derbyn mai dyna'r realiti o dan y cynigion yr ydych chi wedi eu datblygu ac wedi eu gosod gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn eich dogfen. Dyna yw'r realiti; nid oes neb yn—. Mae'r UE wedi'i gwneud yn gwbl glir, os ydym ni mewn undeb tollau, ni all fod unrhyw gytundebau masnach rydd. Ac eto, dyma un o'r pethau yr oedd y cyhoedd ei eisiau ac y pleidleisiodd llawer ohonyn nhw drosto wrth bleidleisio o blaid Brexit.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at lawer o'r cwmnïau, yn gwbl briodol, sy'n allforio ac sy'n pryderu am ddyfodol marchnadoedd allforio yn yr UE. Rwy'n deall ac yn gwerthfawrogi'r pryderon hynny, ac mae'n gwbl briodol y dylem ni eu trafod yn agored. Ond, a ydych chi'n derbyn nad yw'r mwyafrif llethol o fusnesau Cymru yn allforio i'r UE ac felly na fydd yn effeithio arnyn nhw yn y ffordd a awgrymwyd gennych chi?

Fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at rai o'r heriau a all godi o ganlyniad i Brexit 'heb gytundeb' o ran cynnydd mewn biwrocratiaeth a chymhlethdod o ran rhwystrau di-dariff. Rwy'n derbyn y byddai'n rhaid i bethau newid, ond a ydych chi'n derbyn nad yw'r heriau hynny'n anorchfygol? Mae gennym ni'r mathau hynny o archwiliadau eisoes ar gyfer nwyddau o fannau eraill y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, ac ymddengys nad ydyn nhw'n achosi unrhyw un o'r problemau yr ydych chi wedi awgrymu a allai godi yn eich datganiad.

Nid wyf yn hollol siŵr at beth yr ydych chi'n cyfeirio pan ddywedasoch chi y byddai'n amhosibl i lawer o fusnesau allforio dim ond oherwydd y byddai ganddyn nhw reolau gwahanol ar gyfer pob un o 27 gwlad yr UE. Nid wyf yn deall hynny. Os oes marchnad sengl, siawns nad oes rheolau sengl i'r farchnad honno, ac ni allaf ddeall pam yr ydych chi'n awgrymu y byddai 27 o wahanol gyfresi o reolau. Felly, nid wyf yn siŵr ai smonach lwyr yw hynny yn y datganiad yr ydych chi newydd ei ddarllen, neu'r un a gafodd ei ddosbarthu, ond byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod yn union beth yr ydych chi'n ei olygu gan y datganiad arbennig hwnnw.

Nodais i chi gyfeirio at y sector addysg, ac, yn ddealladwy, maen nhw'n pryderu ynghylch cael gafael ar arian ymchwil a rhywfaint o'r cydweithio y maen nhw'n cymryd rhan ynddo ar hyn o bryd. Wrth gwrs, hoffwn i, yn sicr, weld y cydweithredu hynny yn parhau, oherwydd fy mod yn berson sy'n credu y dylem ni geisio taro bargen. Ond, a ydych chi'n cytuno â mi felly, bod cyhoeddiad Llywodraeth y DU ddoe, bod £0.25 biliwn yn ychwanegol—yn wir, £279 miliwn o fuddsoddiad gan y Llywodraeth—er mwyn datblygu gallu ymchwil ledled y DU, gan gydweithio â phartneriaid rhyngwladol i fynd i'r afael â rhai o heriau mwyaf y byd, i'w groesawu? Beth ydych chi'n ei wneud fel Llywodraeth i ymgysylltu â Llywodraeth y DU er mwyn ceisio denu rhywfaint o'r buddsoddiad ymchwil hwnnw yma i Gymru?

Rydych chi wedi awgrymu mai'r risg i ddyfodol ein gwlad yw Llywodraeth adain dde a fydd yn ymateb drwy geisio lleihau costau a hybu cystadleurwydd, ac eto, y gwir amdani yw bod gennym Lywodraeth, Llywodraeth y DU, sydd wedi rhoi ymrwymiadau cwbl glir i beidio ag erydu unrhyw un o'r safonau amgylcheddol sydd gennym ar hyn o bryd, na'r safonau cyflogaeth sydd gennym ychwaith. Felly, a fyddech chi'n cytuno â mi nad Brexit 'heb gytundeb' yw'r risg fwyaf, ond Llywodraeth adain chwith eithafol dan arweiniad Jeremy Corbyn, a fyddai, unwaith eto, yn dinistrio ein cyllid cyhoeddus ac yn achosi i lawer o'n cynghreiriaid ledled y byd ymgilio o'r math o Lywodraeth a allai fod gennym?

Fe wnaethoch chi gyfeirio hefyd at yr angen i ni sicrhau ein bod yn groesawgar i bobl o wledydd eraill, a bod gennym weithlu yma yng Nghymru sy'n gallu darparu gwasanaethau ac anghenion busnesau ledled y wlad. A ydych chi'n derbyn felly ei bod yn llawer gwell bod â chyfle cyfartal i bobl, pa un a ydyn nhw o Berlin neu Bangalore os oes ganddyn nhw'r sgiliau iawn, i allu dod i'r wlad hon i allu gwasanaethu yn ein gwasanaethau cyhoeddus ac, mewn gwirionedd, y canlyniad posibl yma yw system fewnfudo decach, y mae'r Prif Weinidog wedi ceisio negodi drwy ei chytundeb hi?

Ac a ydych chi hefyd yn derbyn, wrth bennu'r chwe phrawf, bod y Blaid Lafur mewn gwirionedd yn pennu nifer o linellau coch ei hun ynghylch perthynas bosibl â'r UE yn y dyfodol, ac ar yr un pryd yn beirniadu'r llinellau coch y mae Llywodraeth y DU wedi eu pennu?

Ac yn olaf, a gaf i ofyn ichi: pa berson yn ei iawn bwyll fyddai'n cytuno ar unrhyw adeg i daro bargen gyda rhywun o dan unrhyw amgylchiadau, ni waeth pa mor wael y gallai'r fargen honno fod, oherwydd dyna beth yr ydych chi'n gofyn i Lywodraeth y DU ei wneud drwy ddweud, 'Peidiwch â chynnwys ymadael heb gytundeb fel dewis'? Dyna'r realiti. Pwy pan fyddan nhw'n mynd i brynu tŷ sy'n gwarantu—[Torri ar draws.] Pwy pan fyddan nhw'n mynd i brynu tŷ sy'n gwarantu y byddan nhw'n prynu'r tŷ hwnnw ac y byddan nhw'n dod i drefniant wrth brynu'r tŷ hwnnw heb y gallu i gerdded i ffwrdd os yw cost y tŷ hwnnw yn rhy uchel? Nid oes neb yn gwneud hynny. Dyna'r gwir, a dyna pam mae'r Prif Weinidog yn gwbl iawn i beidio â dileu ymadael heb gytundeb o'r dewisiadau.

Wel, rwy'n gresynu at y difaterwch a'r optimistiaeth debyg i Pollyanna yn nhôn yr hyn y mae'r Aelod wedi'i gynnwys yn ei gwestiynau. Os yw'n credu bod economi sydd 2 y cant yn llai nag y byddai wedi bod fel arall yn unrhyw beth heblaw newyddion drwg i bobl Cymru, yna bydd yn canfod na fydd llawer o bobl yng Nghymru yn cytuno â'r safbwynt hwnnw, oherwydd, er ein bod ni'n trafod pethau yn y Siambr hon fel canrannau ac ystadegau, y tu allan i'r Siambr hon mae'r rheini'n swyddi ac yn fywoliaeth ac yn lles, ac mae'r difaterwch yn ei sylwadau yn fy syfrdanu.

Mae'n seilio—[Torri ar draws.] Mae'n seilio ei ddadl gyfan ar y farn y bydd allforion yn parhau ac y byddan nhw'n ffynnu fel y maen nhw. Rydym ni'n gwybod bod allforwyr Cymru yn gweithio'n galed iawn. Rydym ni'n gwybod bod lefelau allforio yn codi. Rydym ni'n gwybod, mewn gwirionedd, bod lefelau allforio i'r UE yn cynyddu'n gyflymach ac o sylfaen uwch, a dyna drasiedi'r model y mae'n ei ddisgrifio yn y fan yma i ni heddiw. Nid oes gan neb yn y Siambr hon unrhyw brofiad o fyw mewn DU sydd wedi cynnal polisi masnachu annibynnol effeithiol, oherwydd nad ydym wedi gwneud hynny ers degawdau.

Ac mae Liam Fox, ac rwy'n gwybod ei fod yn ei edmygu'n fawr, yn anad dim yn ei brognosis am y cyfleoedd sydd gennym ni i gyd i fynd i ryw wynfyd o fasnach rydd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, eisoes wedi dweud ei fod e'n credu y byddem ni'n gallu ailadrodd 40 neu fwy o'r cytundebau masnach rydd hynny gyda'r UE cyn inni adael yr Undeb Ewropeaidd, felly ni fyddai unrhyw darfu ar fasnach. Wel, rydym yn gwybod erbyn diwedd yr wythnos diwethaf, ers 2016, dim ond un cytundeb cyd-gydnabyddiaeth ag Awstralia a oedd wedi'i lofnodi. Felly, ar y gyfradd honno, mae angen iddo lofnodi pedwar yr wythnos dros y cyfnod nesaf cyn inni adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae ef wedi dweud, 'Rydym ni'n barod', dywed am Lywodraeth y DU

ond bod nifer o wledydd... yn amharod i wneud y paratoadau.

Os nad yw hynny'n swnio fel Ysgrifennydd masnach ryngwladol cwbl analluog, nid yw'n fodel hyderus, byd-eang—. Ac nid wyf i'n credu ei fod hyd yn oed yn hawlio y byddan nhw i gyd yn llofnodi—[Torri ar draws.] Nid yw—

Darren Millar, rydych chi eisoes wedi gofyn pob un o'ch cwestiynau chi. Fe fyddwn i wedi meddwl y byddech chi eisiau clywed yr atebion. Na, nid gwahoddiad i barhau i siarad oedd hynny. Cwnsler Cyffredinol.

Diolch, Llywydd.

Y math o gefnogaeth ar gyfer addysg yw'r math o gefnogaeth ar gyfer y sector addysg y mae Llywodraeth Cymru wedi'i hamlinellu yn ei dogfennau polisi seiliedig ar dystiolaeth dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Nid oes cysylltiad â'r math o gymorth y mae Llywodraeth y DU yn ei ragweld yn y datganiad gwleidyddol nac unrhyw beth arall y maen nhw wedi'i wneud, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog addysg yn cymryd rhan lawn yn y trafodaethau hynny â Llywodraeth y DU, ac yn pwyso arnyn nhw ar bob cyfle i ddangos y gefnogaeth a'r eglurder sy'n ofynnol gan y sector yma yng Nghymru, a bydd ef yn gwybod bod y sector yn teimlo trawma'r cyfnod hwn sydd o'n blaenau.

Mae'n sôn am ddileu ymadael heb gytundeb o'r dewisiadau. Nid wyf yn gwybod faint o brofiad o negodi masnachol sydd gan yr Aelod—mae'n siŵr bod ganddo lawer ohono. Treuliais i'r 20 mlynedd ddiwethaf o'm hamser, mae'n debyg, cyn dod yma, yn negodi cytundebau ddydd ar ôl dydd, a'r un peth yr wyf i wedi'i ddysgu yw na fydd gwrthwynebydd wrth negodi yn rhoi unrhyw hygrededd i rywun sy'n honni bod ganddo ddylanwad y mae'n gwbl amlwg nad oes ganddo. A'r hyn y mae Theresa May wedi'i ddangos yn y fan yma yw ei diffyg dealltwriaeth o sut i gynnal trafodaethau priodol, sydd wedi ein rhoi yn y cyflwr enbyd y mae Llywodraeth y DU wedi ein rhoi ni ynddo heddiw.

A gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit am ei ddatganiad cynhwysfawr iawn, yn amlwg, yn y bôn ar economi Cymru a lles Cymru? Ychydig o gwestiynau yn unig sy'n deillio o hynny. A gaf i dawelu ei feddwl ynghylch ei lais, i ddechrau? Oni bai iddo ddechrau canu'n uchel, mae'n iawn, felly ni fyddwn yn awgrymu canu'n uchel mewn ymateb i unrhyw un o'r cwestiynau hyn.

Ond beth bynnag, mae llawer iawn o bobl yn dweud wrthyf fod cyllid Ewropeaidd yn amlwg yn ansicr erbyn hyn. Mae gennym ni gronfa rhannu ffyniant ac, yn amlwg, fe wnaeth yr ochr ymadael warantu y byddai'r holl arian Ewropeaidd yn parhau i ddod i Gymru, er gwaethaf gadael Ewrop. A gawn ni'r newyddion diweddaraf am unrhyw drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael o ran beth sy'n digwydd gyda'r gronfa rhannu ffyniant ac arian Ewrop i Gymru?

Yn amlwg, ar y meinciau hyn neu yn y cadeiriau hyn, ym Mhlaid Cymru, rydym ni'n poeni am golli pwerau. Efallai bod y Cwnsler Cyffredinol wedi fy nghlywed i o'r blaen yn sôn am unrhyw fwriad i gymryd pŵer. Ond rwyf hefyd yn poeni am gymhlethdod a diffyg amser bellach o ran y sefyllfa Brexit 'heb gytundeb' a 29 Mawrth ar y gorwel, bod y cymhlethdod a'r angen i wneud pethau gyda deddfwriaeth Brexit o bosibl yn cael eu defnyddio o bosibl i ddychwelyd ein pwerau datganoli. Mae'n amserol i dalu gwrogaeth i waith clercod, cynghorwyr cyfreithiol ac ymchwilwyr y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol sy'n tynnu sylw at y materion hyn, ac fel corff gwarchod materion cyfansoddiadol yn y fan yma. Clywais yr hyn a ddywedodd Lesley Griffiths yn gynharach am waith caled y cynghorwyr cyfreithiol ar ochr y Llywodraeth, ond mae hefyd ar ochr y Cynulliad yma fel deddfwrfa, oherwydd mae tensiwn rhwng pwerau, nid dim ond pwerau yn cael eu colli o bosibl rhwng Llywodraeth Cymru a San Steffan, ond, yn amlwg, o'r ddeddfwrfa hon i Lywodraeth Cymru hefyd.

Ac, yn amlwg, er gwaethaf ennill refferendwm yn 2011 i gael mwy o bwerau i'r Senedd hon, rydym ni wedi ein gweld yn y fan yma, yn sgil Deddf Cymru 2017, yn colli pwerau, unwaith eto, fel yr amlinellwyd gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ac eraill, ac wrth ymadael â'r UE, rydym wedi gweld colli'r Bil Parhad yn dilyn hynny, mae gennym gytundeb rhynglywodraethol anstatudol, mae gennym fframweithiau cyffredin a llywodraethu cyffredin, oes, ond pa mor gyffredin yw'r llywodraethu hwnnw yn y pen draw yw'r pwynt dadleuol. Rwy'n gwybod bod y Prif Weinidog wedi awgrymu'n gynharach fod ganddo bryderon tebyg ynghylch gweithredu'r fframweithiau cyffredin, yn enwedig yn awr yn y tymor byr.

Nawr, bydd y Cwnsler Cyffredinol, â'i wybodaeth a'i arbenigedd, yn gwybod am drafodaethau yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y Bil cyd-drefniadau gofal iechyd, Bil amaethyddiaeth y DU, Bil Pysgodfeydd y DU, os byddwn yn ymadael heb gytundeb. Yn sicr, yn y tymor byr, roedd pob un ohonom ni yn disgwyl dim ond trosglwyddo pwerau—dylai'r hyn sy'n digwydd yn awr o ran trefniadau gofal iechyd barhau i ddigwydd. Ond yr hyn a gawn pan fyddwch yn gweld rhywbeth fel y Bil cyd-drefniadau gofal iechyd yw bod pwerau ehangach wedi'i sleifio i mewn o dan gymal 2. Mae gennym bwerau Harri'r VIII o hyd, sy'n golygu gallu Gweinidogion y DU i ddeddfu ar faterion sydd eisoes wedi'u datganoli i Gymru.

Nawr, hefyd, clywais yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach—na ddylem boeni am hyn, ond, yn amlwg, ceir pryder gwirioneddol am gymhlethdod deddfwriaeth Brexit yn awr a'r pwysau o ran amser arni, rydym ni i gyd yn cael ein hannog i, 'Nawr, dewch ymlaen, San Steffan, mae gennym ni'r gallu, rydym ni o dan bwysau i lawr yn y fan yma, nid oes gennym ni'r amser. Siawns ein bod ond yn dilyn arweiniad San Steffan.' Ond a fyddai'r Cwnsler Cyffredinol yn rhannu fy mhryder felly na ddylai Brexit gael ei ddefnyddio i ddileu, o bosibl, pwerau o'r Senedd hon?

Fy mhwynt olaf, oherwydd rwy'n sylweddoli bod y Llywydd yn edrych arnaf i: a yw'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno ein bod, mewn gwirionedd, mewn trafferthion? Mae gwleidyddiaeth a gwleidyddion yn San Steffan wedi methu. Yr hyn y mae Theresa May yn ei gynnig nawr yw cytundeb gwael neu ymadael heb gytundeb—y dewisiadau hynny. Mae'r hyn sydd ar gael yn awr—cytundeb gwael neu ymadael heb gytundeb—yn waeth nag aros yn yr Undeb Ewropeaidd yn y lle cyntaf. Nid oes unrhyw ucheldiroedd Brexit yng ngoleuni'r haul. Mae angen refferendwm arall arnom ni. A yw'n cytuno?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. O ran y gronfa rhannu ffyniant, fel y bydd yn gwybod, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir na ddylai Cymru dderbyn ceiniog yn llai o ganlyniad i Brexit ac y dylai'r holl benderfyniadau a wneir ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru ynghylch cyllid rhanbarthol, fel y mae, aros yn nwylo Llywodraeth Cymru.

Y tro diweddaraf i mi wneud y pwyntiau hynny wrth yr Ysgrifennydd Gwladol oedd ar ddechrau'r wythnos ddiwethaf. Ni chefais ymrwymiad ynghylch y naill na'r llall o'r rheini, a cheisiais gyfranogiad ystyrlon yn yr ymgynghoriad ynglŷn â hynny er mwyn i ni allu gwneud y pwyntiau hynny unwaith eto, fel y gŵyr ef. Mae consensws clir yng Nghymru bod yr egwyddorion hynny yn sylfaenol ac mai dyna'r ffordd orau o sicrhau polisi buddsoddi rhanbarthol ar ôl Brexit yma yng Nghymru.

Mae'n gwneud cyfres o bwyntiau am y broses o gywiro'r llyfr statud er mwyn sicrhau Brexit trefnus o ran statud a'n llyfrau cyfreithiau ni. Mae'n gwneud y pwynt dilys bod y risg a chymhlethdod y broses o wneud hynny yn gofyn am lefel uchel o wyliadwriaeth er mwyn sicrhau nad yw'r pwerau yn cael eu colli. Fe ddywedaf wrtho: soniodd am y Bil parhad—bydd yn gwybod yn iawn nad oedd y Bil parhad yn enghraifft o ildio pwerau. Roedd y Bil parhad yn ffordd a ddefnyddiwyd gennym ni i gyflawni cytundeb rhynglywodraethol, a oedd, yn wir, yn gwarchod y pwerau sydd gennym yma yng Nghymru ac, yn wir, rhoddodd bwerau ychwanegol inni o ganlyniad i'r gwelliant i Ddeddf ymadael â'r UE, na fyddai wedi bod yn bosibl fel arall. Mae hynny'n rhoi enghraifft iddo o'r ffyrdd y mae Llywodraeth Cymru wedi amddiffyn y setliad datganoli yng nghyd-destun Brexit.

Ar y pwynt am ddeddfwriaeth yn fwy cyffredinol, bydd yn gwybod mai'r hyn yr ydym ni wedi'i fabwysiadu fel safbwynt, fel Llywodraeth, yw, oherwydd problemau adnoddau yn gyffredinol—ac rwy'n credu na ddylem ni ddiystyru’r rheini—byddai maint y ddeddfwriaeth a'r is-ddeddfwriaeth y byddai'n ofynnol iddyn nhw fynd drwy'r Siambr hon yn cyfateb i werth 12 mis, a byddai'n gorfod dod trwy'r Siambr mewn cyfnod o chwe mis, a byddai hynny'n ddigyffelyb o ran graddfa'r gweithgarwch deddfwriaethol. Ond rydym wedi dweud, pan nad oes gwahaniaethau polisi a phan nad oes unrhyw sensitifrwydd gwleidyddol, rydym wedi gofyn i'r cywiriadau hynny gael eu gwneud ar lefel y DU gyda'n caniatâd ni. Mae'n nodi yn gywir nifer o enghreifftiau lle cafwyd problemau—mae'r cyd-drefniadau iechyd yn un o'r rheini—ac mae hynny'n codi nifer o faterion cymhleth am y ffin rhwng materion a gedwir yn ôl a materion datganoledig a sut, fel y mae'n sôn am Ddeddf Cymru 2017, mae'r ffin honno, weithiau, er ei bod yn glir, yn aml yn cydgymysgu, felly mae materion a gedwir yn ôl a materion datganoledig yn gymysg â'i gilydd. Mae'r rheini yn ddyfarniadau anodd inni eu pennu. Ac mae hynny, wedyn, yn enghraifft, mewn gwirionedd, o achos lle'r ydym wedi bod yn gwthio yn ôl er mwyn sicrhau bod y pwerau hynny yn aros gyda ni yma yng Nghymru.

A gaf i gloi trwy ddiolch iddo am ei ddiagnosis o'm llais cryg? [Chwerthin.]

A gaf i gymeradwyo'r Llywodraeth am gyflwyno cyfres o ddatganiadau heddiw ar baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb? A gaf i gymeradwyo'r Gweinidog Brexit a'r Cwnsler Cyffredinol, i ddefnyddio cyfatebiaeth griced, am aros wrth y crîs, dangos stoiciaeth, wrth i bwerau ei lais bylu? [Chwerthin.] Mae'n gwneud yn eithriadol o dda.

Mae hen ddihareb Maleiaidd, sef: paratowch yr ymbarél, cyn iddi fwrw glaw. A dyma beth yr oeddem yn gobeithio y bu Llywodraeth y DU yn ei wneud dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ond dyma ni nawr yn ystyried paratoadau ar gyfer dilyw. Felly, rwy'n croesawu'r datganiadau hyn. Wrth gwrs, mae Malaia yn ardal o'r byd lle y mae un o gefnogwyr mwyaf amlwg Brexit wedi penderfynu lleoli ei bencadlys—yn Singapore—ar ôl penderfynu eisoes y byddai ei weithgynhyrchwyr ceir trydan yn Singapore hefyd. Pan ddisgrifiodd rhai o gefnogwyr Brexit y potensial ar gyfer Brexit a Brexit â 'chytundeb caled' fel, 'Byddem ni fel Singapore', yn gorwedd ychydig oddi ar orllewin Ewrop, nid wyf yn credu eu bod wedi bwriadu y byddai holl gefnogwyr Brexit yn ffoi i'r cyfeiriad arall i Singapore, ond dyna ni.

Tybed a fyddai'n rhoi rhywfaint o sicrwydd i grŵp yr wyf i newydd gyfarfod ag ef, ynghyd â David Rees ac eraill, sef y grŵp dur—y grŵp dur yn Tata, sy'n agos at fy etholaeth i, sydd â miloedd o weithwyr, ond hefyd eu teuluoedd, sy'n ddibynnol ar fuddsoddiad. Pob clod i Tata, sy'n buddsoddi—ac mae'r pontio i'r perchnogion newydd yn datblygu—mae'n rhaid inni weld y canlyniad, ond maen nhw'n buddsoddi arian sylweddol yn y safle hwnnw. Ond fe wnaethon nhw'r pwynt wrthyf cyn i mi adael y cyfarfod bod 30 y cant o'r dur y maen nhw'n ei weithgynhyrchu yn mynd i'r diwydiant moduron; mae 80 y cant ohono yn mynd i'r diwydiant moduron yn y wlad hon. Mae effaith Brexit arnyn nhw, er eu bod yn buddsoddi, yn sylweddol, ac maen nhw'n ceisio sicrwydd, yn y baradwys y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi cyfeirio ato, y mae rhai wedi ei ddisgrifio fel, 'bydd yn hawdd; byddwn ni'n camu oddi ar y clogwyn, a hei, bydd hi'n fusnes fel arfer'—nid ydyn nhw'n gweld y sefyllfa yn yr un modd, ac maen nhw'n ceisio sicrwydd y byddan nhw'n cael eu diogelu rhag effaith a thariffau, mewn gwirionedd, os ydym ni'n gadael. Nid rheolau Sefydliad Masnach y Byd yn unig, mewn gwirionedd, maen nhw'n gofyn, 'Wel, beth mae'r Llywodraeth yn eu sefydlu fel rhwystrau newydd, oherwydd gallem ni gael llwyth o fewnforion rhad? Rydym ni wedi bod yn y sefyllfa hon o'r blaen o ran dur yn y wlad hon.' Felly, dyma'r realiti caled. Felly, pa sicrwydd, fe fyddwn i'n gofyn i'r Gweinidog, y gallwn ni ei gael ar eu cyfer, a'n bod yn ystyried hyn?

A gaf i ofyn iddo a yw'n cytuno â mi ai peidio hefyd nad mater o godi bwganod ac ati yw hyn, fel sydd wedi ei nodi heddiw, ac ailadrodd ymgyrch i godi ofn, oherwydd nid dim ond y Blaid Lafur yw hyn. Yn wir, heddiw rydym yn gweld penawdau sy'n dweud y gallem fod ag, un, dau neu dri dwsin o Weinidogion Ceidwadol yn ymddiswyddo, mewn gwirionedd, oni bai y cânt bleidleisio yn y Senedd i atal Brexit heb gytundeb. Maen nhw'n deall hyn yn dda iawn. Mae'r Ysgrifennydd busnes, Greg Clark, wedi dweud ar goedd y bydd hyn yn achosi difrod anfesuradwy i'r DU. Mae'r Gweinidog amddiffyn, Tobias Ellwood, yn un arall, gan ystyried yr effaith ar amddiffyn. Mae prif weithredwr y gwasanaeth sifil wedi dweud na fydd y DU byth yn gwbl barod ar gyfer Brexit, ac mae'n bwriadu symud 5,000 o staff i ganolfan gorchymyn a rheoli argyfwng. Ac mae'r Gweinidog busnes—hynny yw, mae'r rhain yn bobl sydd yn y rheng flaen o ran ymgysylltu â phobl y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw—Richard Harrington, wedi datgan heddiw bod ymadael heb gytundeb yn drychineb llwyr i'r wlad ac mae'n darogan y gallai orfodi safleoedd Jaguar a Mini i gau. Gallwn i fynd ymlaen ac ymlaen. A fyddai'n cytuno â mi, mewn gwirionedd, yn hytrach nag ymgyrch codi ofn a chodi bwganod, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yn y fan yma yw llunio naratif gwirioneddol am y risgiau ac yna'r hyn y gallwn ni ei wneud, fel y gwnaed y prynhawn yma, i baratoi ar eu cyfer mewn gwirionedd?

Rwy'n cytuno â'i ddadansoddiad ef nad mater o ba un a gawn ni ein taro gan Brexit heb gytundeb yw hyn; mae'n fater o ba mor galed. Ond a gaf i ofyn dau gwestiwn olaf? Rwyf wedi edrych yn fanwl ar wefan Paratoi Cymru/Preparing Wales a byddwn yn argymell wrth bob aelod eu bod nhw'n edrych arni. Byddwn yn gofyn iddo, fel Gweinidog Brexit a'r Cwnsler Cyffredinol: beth arall allwn ni ei wneud i ledaenu honno? Oherwydd mae'n eglur, mae'n ddealladwy iawn, mae hi yn y math o iaith y gall busnesau yn fy etholaeth i a'm hetholwyr eu hunain edrych arni. Mae'n cyfeirio at gymorth, cefnogaeth a chyngor. Beth arall allwn ni, fel Aelodau Cynulliad, ei wneud a beth arall all y Llywodraeth ei wneud, i rannu'r wybodaeth honno mewn gwirionedd?

Yn olaf, diolch iddo ef a'r Prif Weinidog am ymddangos o flaen y grŵp cynghori ar Ewrop a hefyd pwyllgor monitro'r rhaglen yr wythnos ddiwethaf ac rwy'n edrych ymlaen at eu croesawu'n ôl unwaith eto. A fyddai'n cydgysylltu â Gweinidogion eraill yn y Llywodraeth sydd hefyd yn rhan o'r gwaith o greu cynlluniau wrth gefn ar gyfer Brexit a chynllunio ar gyfer ymadael heb gytundeb, dim ond i dynnu eu sylw at y ffaith ei bod yn bosibl iawn y gallai rhai o'r pwyllgorau hyn—pwyllgor monitro'r rhaglen a'r grŵp cynghori ar Ewrop—hefyd ofyn iddyn nhw fod ar gael ar ryw adeg i weld y cynlluniau parodrwydd mewn gwahanol rannau o'r Llywodraeth ar gyfer y sefyllfa ymadael heb gytundeb?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Soniodd am y sector dur a'r sector moduron, ond ceir hefyd y diwydiant awyrofod, peirianneg uwch—mae pob un o'r sectorau hyn yn sectorau a fydd yn dioddef oherwydd rhwystrau tariff a di-dariff. Felly, yr ateb byr i gwestiwn yr Aelod yw, yng nghyd-destun ymadael heb gytundeb ac yng nghyd-destun cytundeb y Prif Weinidog, nid oes sicrwydd y gellir ei roi. Dyna'n union pam yr ydym ni, fel Llywodraeth Cymru, ynghyd â Phlaid Cymru, yn 'Sicrhau Dyfodol Cymru', yn disgrifio'r math o berthynas ar ôl Brexit gyda'r Undeb Ewropeaidd a allai fod y ffordd orau o ddiogelu, y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, y diwydiannau y mae'n sôn amdanyn nhw, lle mae gennym undeb tollau, rhan lawn yn y farchnad sengl a chyfres flaengar o hawliau ar gyfer pobl yng Nghymru yn eu gweithleoedd a safonau amgylcheddol ac eraill—nid dim ond wedi'u rhewi mewn amser o heddiw ymlaen ond yn cyfateb yn gynyddol i rai ein cymdogion Ewropeaidd eraill. Dyna'r rheswm sylfaenol pam yr ydym wedi argymell y math hwnnw o berthynas dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ac mae'n syndod i mi, mae'n rhaid imi ddweud, na fu'n bosibl i Lywodraeth y DU gyflawni lefel debyg o eglurder yn llawer, llawer cynt nag y mae wedi gallu ei wneud. A hyd yn oed heddiw, nid oes gennym ni'r eglurder hwnnw.

Mae'n sôn am Paratoi Cymru a'r hyn y gallem ni ei wneud. Wel, rwy'n credu bod yn rhaid inni wneud pob ymdrech i sicrhau bod pobl yn gwybod lle i ddod o hyd i Paratoi Cymru. Yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud, fel y bydd wedi'i weld ar y wefan honno, yw, o ran bywydau bob dydd pobl yng Nghymru, nid ydym yn gofyn iddyn nhw wneud penderfyniadau gwahanol heddiw nag y bydden nhw wedi bod yn eu gwneud ddoe. Rydym ni'n gweithio gyda'r gwasanaethau cyhoeddus ar draws amrywiaeth o sectorau i sicrhau eu bod yn gydnerth i'r graddau gorau y gallwn ni ac, fel y clywsoch chi Weinidog yr economi yn dweud yn gynharach, i sicrhau bod busnesau yn ymgysylltu â'r asedau y mae Llywodraeth Cymru wedi trefnu eu bod ar gael i sicrhau eu bod yn deall effaith Brexit mewn gwahanol sefyllfaoedd ar eu busnesau, er mwyn iddyn nhw allu bod mor barod ag sy'n bosibl mewn amgylchiadau ansicr ac anodd iawn, er mwyn wynebu'r posibilrwydd o Brexit.

A'r pwynt olaf a gododd oedd ynghylch y grŵp cynghori ar Ewrop a phwyllgor monitro'r rhaglen. Mwynheais yn fawr y ddau gyfarfod hynny a diolch iddo am y gwahoddiad i fod yn bresennol. Sylweddolais pa mor bwysig ydyw inni gymryd y cyfle hwn i ymgysylltu yn gyson ac yn barhaus â'n rhanddeiliaid a'n partneriaid ledled Cymru. Mae hon yn her anodd ar gyfer unrhyw ran o'r Llywodraeth. Mae'n her anodd ar gyfer unrhyw sector ac ar gyfer unrhyw un sy'n rhedeg sefydliad neu fusnes yng Nghymru, a'r ffordd orau o geisio bod mor barod ag y gallwn fod, ac i wneud yr hyn allwn ni i helpu lliniaru risgiau gwaethaf Brexit yw'r union fath o waith partneriaeth y cyfeiriodd ato yn ei gwestiwn.

Ac yn olaf, Alun Davies.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Heb ddymuno gwthio llais y Cwnsler Cyffredinol yn hir y prynhawn yma—. Roeddwn yn myfyrio, wrth wrando ar yr Aelod dros Orllewin Clwyd, yn gwneud ei orau i ymddangos fel cynrychiolydd San Steffan yn y fan yma, yn sôn, mewn modd cwbl anghyfrifol, yn fy marn i, am y modd y gallai ein cymunedau ni, cymunedau yr ydym ni i gyd yn eu cynrychioli ar bob ochr o'r Siambr, gael eu heffeithio gan Brexit heb gytundeb. Rwy'n credu y clywsom, gan y Gweinidog sydd ar ei draed ar hyn o bryd ond hefyd gan Weinidogion eraill yn ystod y dydd, am y drychineb lwyr y byddai ymadael heb gytundeb, ymadael yn sydyn o'r Undeb Ewropeaidd—trychineb i'n cymunedau ac i'n heconomi, ond hefyd trychineb i'n gwleidyddiaeth. Cwnsler Cyffredinol, rwy'n siŵr eich bod yn cytuno â mi fod yr hyn a welsom dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf wedi bod yn drychineb i'n gwleidyddiaeth, lle'r ydym wedi methu—ac rwy'n golygu ar y cyd fel y Deyrnas Unedig—â dangos yr arweinyddiaeth, mewn gwirionedd, y mae pobl y wlad hon, rwy'n credu, ei hangen ar hyn o bryd. O wrando ar yr Aelod dros Orllewin Clwyd, roeddwn yn ystyried yr araith yr oeddwn yn ei darllen y bore yma—araith olaf Nye Bevan i Dŷ'r Cyffredin ym mis Tachwedd 1959—pan geryddodd y Llywodraeth Geidwadol ar y pryd, gan ddweud eu bod yn wynebu methiant oherwydd nad oedden nhw wedi dysgu'r gwersi o'r ugeinfed ganrif. Ac wrth wrando ar yr Aelod dros Orllewin Clwyd y prynhawn yma, roeddwn i'n meddwl bod gormod o bobl yn y Blaid Geidwadol, yn y fan yma ac yn San Steffan, nad ydynt wedi dysgu gwersi'r unfed ganrif ar hugain. Agwedd gwbl angharedig tuag at y bobl yr ydym ni yma i'w cynrychioli, sydd, rwy'n credu, yn sefyllfa drychinebus i ni fod ynddi.

A ydych chi'n cytuno â mi, Cwnsler Cyffredinol, bod angen amser a chyfle i gynnal y ddadl hon, ac mae angen yr wybodaeth arnom y gallwn ni seilio a gwreiddio ein dadl arni? Clywais eiriau'r Prif Weinidog yn gynharach a'ch rhai chi ar achlysuron eraill, ac rwy'n cymeradwyo yn fawr iawn y gwaith sydd wedi'i wneud gan y Llywodraeth yn y fan yma a gan Weinidogion unigol. Yn fy marn i. dylem ni fod yn gofyn i Lywodraeth y DU, erbyn hyn, nid i atal erthygl 50 ond i ddirymu erthygl 50 i ganiatáu i'r wlad hon gael y drafodaeth aeddfed a'r ddadl wybodus sydd ei hangen arnom i wneud penderfyniad ynghylch pa un a ydym yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar y telerau yr ydym yn gwybod amdanyn nhw ac yn eu deall heddiw—nid yr hyn a ddywedwyd wrthym dair blynedd yn ôl, ond y telerau yr ydym ni'n eu deall heddiw—neu nad ydym yn dymuno gwneud hynny o ran y ffordd yr ydym ni'n symud ymlaen. Ond rwy'n gobeithio, beth bynnag a wnawn ni dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf, y byddwn ni'n gallu adennill tôn yn ein gwleidyddiaeth sy'n mynd y tu hwnt i'r chwerwder sydd wedi dod yn arf gwleidyddol yn rhy aml dros y cyfnod hwn, a chynnal dadl sy'n llawer dyfnach, dadl fwy gwybodus, a dadl sydd wedi ei gwreiddio yn yr hyn yr ydym ni eisiau ei weld yn y dyfodol ar gyfer ein cymunedau a'n gwlad. A phan yr wyf i'n gwrando ar bobl yn sôn am Brexit heb gytundeb a'r cyfleoedd y mae hynny'n eu cynnig, rwy'n meddwl am y biliwnyddion lawer sydd wedi symud eu hasedau, eu hadnoddau, eu cronfeydd, allan o weinyddiaeth y Deyrnas Unedig rhag ofn, ac rwy'n credu, wrth ystyried, Darren, nad oes llawer o bobl ym Mlaenau Gwent â'r gallu i wneud hynny. Ac fel yr ydym ni wedi ei weld gyda chyni, nid y bobl hynny ym mwytai SW1 fydd yn talu'r pris am fethiannau eu polisïau; y bobl yr ydym ni yn eu cynrychioli yn ein cymunedau a fydd yn talu'r pris. [Torri ar draws.]

Felly, Cwnsler Cyffredinol, a yw'n bosibl i ni gymryd y cyfnod nesaf i ddirymu erthygl 50, i Lywodraeth Cymru ddadlau dros wneud hynny, i'n galluogi ni i gael y ddadl ddyfnach, wybodus honno am y dewisiadau yr ydym yn eu hwynebu, ac yna i wneud penderfyniad mewn modd gwybodus? [Torri ar draws.] Gallwch chi weiddi cymaint ag y dymunwch chi a byddaf i'n eich clywed chi, ond rwy'n dweud wrthych chi nawr na fydd gweiddi yn ennill yn yr achos hwn. Rydych chi wedi gweiddi digon ac rydych chi wedi dweud digon. Yr hyn sydd ei angen bellach yw dadl wybodus a dyfnach sy'n seiliedig ar ddadl a dadansoddiad deallus ac nid dim ond gweiddi ar draws y Siambr.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am y sylwadau yna? Mae e'n taro'r hoelen ar ei phen, onid yw, pan ddywed bod cefnogwyr Brexit yn rhy aml yn bobl na fyddan nhw mewn unrhyw berygl o ran y naill ganlyniad na'r llall, pan fo'u hadnoddau a'u cyfoeth a'u hunan-ddiogelwch yn eu rhoi mewn sefyllfa, beth bynnag fydd y canlyniad, sydd yn gwestiwn o fodelu ariannol ac yn gwestiwn o symud eich asedau o un lle i'r llall? Ac ni allwn dderbyn dyfodol y Deyrnas Unedig yn cael ei reoli gan bobl sydd â chyn lleied yn y fantol yn y canlyniad y maen nhw'n dadlau 0'i blaid.

Rwy'n credu bod yr hyn a ddywedodd ef yn ddiddorol iawn, yn yr ystyr ei bod hi'n ymddangos i mi fod y ddadl yn ymwneud â Brexit, am ddwy flynedd a mwy, yn aml wedi bod yn wleidyddiaeth uchel ar yr un llaw neu'r effaith weithredol, o ddydd i ddydd ar y llaw arall. Yr hyn y dylem fod yn canolbwyntio arno, yn ogystal ag ar y trafodaethau yr ydym wedi eu cael heddiw am yr effaith ymarferol, yw'r syniad hwnnw o weledigaeth o'r Gymru yr ydym eisiau ei gweld os yr ydym yn parchu canlyniad refferendwm 2016—mae sut yr ydym yn mynd ati i greu Cymru sy'n parhau i fod wrth galon Ewrop a pharchu'r refferendwm hwnnw ar yr un pryd, a chael Brexit nad yw'n gwneud y math o ddifrod yr ydym wedi clywed amdano, a dweud y gwir, y dadleuwyd o'i blaid yn y Siambr hon heddiw. Rwy'n credu mai'r weledigaeth honno ar gyfer perthynas ôl-Brexit yw'r math o beth sydd wedi ei nodi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', a byddwch yn gwybod bod galwad y Prif Weinidog am estyniad i Erthygl 50 er mwyn i'r math hwnnw o gytundeb gael y cyfle gorau o ddod i'r amlwg o'r trafodaethau yn y Senedd, ac, yn absenoldeb hynny, i'r bobl gael y gair olaf.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem olaf, felly, y prynhawn yma, yw'r Rheoliadau Deddf Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru) 2018 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Arbed) 2019. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud y cynnig—Julie James.

Diolch, Llywydd. Cynigiaf y cynnig. Yn dilyn ystyriaeth a phasio'r Ddeddf Diddymu’r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru) 2018 gan y Cynulliad y llynedd, a'i Gorchymyn cychwyn dilynol, byddwn yn gweld diddymiad llwyr o'r hawl i brynu yng Nghymru ar 26 Ionawr 2019. Mae'r gwelliannau canlyniadol a'r rheoliadau darpariaeth arbedion sydd ger eich bron heddiw yn sicrhau bod y ddeddfwriaeth sylfaenol bresennol yn adlewyrchu yn gywir y newidiadau deddfwriaethol a wnaed gan Ddeddf 2018. Maen nhw hefyd yn sicrhau y cedwir eglurder a chysondeb y gyfraith, a hynny yn Neddf Tai 1985 ac yn Neddf Trafodiadau Tir a Gwrthweithio Osgoi Trethi Datganoledig (Cymru) 2017.

Mae'r rheoliadau hefyd yn gwneud darpariaethau arbed er mwyn sicrhau bod y darpariaethau perthnasol yn Neddf 1985 a Deddf 2017 yn parhau i fod yn berthnasol ar gyfer ceisiadau i brynu nad ydynt wedi eu cwblhau a gafodd eu gwneud cyn diddymu'r hawl i brynu neu'r hawl i gaffael. Maen nhw hefyd yn sicrhau y bydd mesurau diogelu yn parhau i fod yn berthnasol, er enghraifft pan fo tai a brynwyd o dan yr hawl i brynu a'r hawl i gaffael yn cael eu gwerthu wedyn o fewn cyfnod penodedig o amser.

Mae'r rheoliadau hyn, felly, yn cefnogi'r nod o gadw ein stoc bresennol o dai cymdeithasol ac yn annog adeiladu tai cymdeithasol newydd. Byddant yn darparu eglurder o ran y gyfraith ac yn sicrhau bod trefniadau diogelu perthnasol yn dal i fod ar waith.

Rydym ni'n gresynu'n fawr bod yr hawl i brynu wedi ei ddiddymu. Cafwyd y dadl honno, ac rydym yn symud ymlaen. Yn sicr, mae angen inni ganolbwyntio a ffurfio consensws newydd ynghylch y cynnydd cyflym mewn adeiladu tai, a dyma fydd ein prif bwyslais bellach, ond rydym ni yn gresynu'r ddeddfwriaeth hon yn fawr iawn, ac, ar yr ochr hon i'r Cynulliad, byddwn yn ceisio ailgyflwyno'r hawl i brynu ar sail ddiwygiedig ar y cyfle cyntaf posibl.

Fodd bynnag, rwyf yn croesawu'r rheoliadau hyn i'r graddau eu bod yn diogelu hawl y bobl sydd, yn ystod y cyfnod gras, wedi nodi eu bwriad i arfer yr hawl i brynu neu gaffael ond nad ydyn nhw wedi gallu cwblhau hynny eto. Roedd hon yn un o'r ychydig rannau o'r ddeddfwriaeth a oedd yn lleihau'r ergyd yn fy marn i—sef eich bod chi wedi caniatáu'r cyfnod gras hwn. Roeddem ni'n credu y dylai fod yn hwy, ond blwyddyn yn unig a gawsom yn y pen draw, ond o leiaf mae'n mynd y tu hwnt i flwyddyn os ydych chi wedi datgan bwriad i brynu. Felly, yn hynny o beth, rydym yn cefnogi'r rheoliadau hyn.

Y Gweinidog i ymateb.

Diolch i chi am y cyfraniad yna. Rwyf yn aml yn cytuno i raddau helaeth â David Melding, ac rwyf yn gwerthfawrogi'r teimladau a fynegodd yn y fan yna. Rwyf i, yn un, wrth fy modd ein bod wedi diddymu'r hawl i brynu, ac mae'n destun cryn drafodaeth rhyngom, ond rwyf yn deall ei deimladau ar hynny.

O'n safbwynt ni, roedd y Ddeddf yn angenrheidiol i sicrhau diogelu ein stoc hanfodol o dai cymdeithasol ar gyfer y rhai sydd â'r angen mwyaf am dai. Fel y dywedodd ef, mae'r Ddeddf yn caniatáu ar gyfer cyfnod o flwyddyn i denantiaid cymwys arfer eu hawliau. Rydym yn teimlo ei fod yn gyfnod teg a rhesymol o amser i denantiaid benderfynu pa un a ydyn nhw'n dymuno arfer eu hawliau, ac i gael cyngor cyfreithiol ac ariannol priodol.

Mae'r diwygiadau a'r darpariaethau arbed y bydd y rheoliadau yn eu hachosi yn angenrheidiol er mwyn sicrhau eglurder y gyfraith, fel y mae David Melding wedi ei gydnabod, ac felly, Llywydd, rwy'n annog pawb i gefnogi'r rheoliadau.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Mae hynny'n dod â ni at ddiwedd ein cyfarfod.