Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
07/03/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, a'r cwestiwn cyntaf, Nick Ramsay.
The first item on our agenda is questions to the Cabinet Secretary for Education, and the first question, Nick Ramsay.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gategoreiddio ysgolion yn Sir Fynwy? OAQ51856
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on school categorisation in Monmouthshire? OAQ51856
Of course. Categorisation provides a clear picture of how well schools are doing and the level of support they need to do even better. This year, Monmouthshire has seen an increase in the primary schools in the green category, which is a testament to the hard work of the staff at the schools and is something to be celebrated.
Wrth gwrs. Mae categoreiddio'n darparu darlun clir o berfformiad ysgolion a lefel y gefnogaeth sydd ei hangen arnynt er mwyn gwneud hyd yn oed yn well. Eleni, bu cynnydd yn Sir Fynwy o ran yr ysgolion cynradd yn y categori gwyrdd, sy'n dyst i waith caled staff yr ysgolion ac mae'n rhywbeth y dylid ei ddathlu.
Thank you, Cabinet Secretary. You've clearly got the same figures there in front of you that I've also seen. There has been, as you said, a steady improvement in categorisation in Monmouthshire, going from just three green schools five years ago to 13 today. This progress is a credit to the work of teachers and headteachers, and pupils, and also of course the local authority and the regional consortia involved, which has offered considerable support over the last number of years to headteachers, in offering challenge and sharing best practice. How are you working with the Education Achievement Service, and other consortia, to ensure that the sharing of best practice does happen between consortia as well as internally?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn amlwg, mae gennych yr un ffigurau o'ch blaen â’r rhai rwyf innau wedi’u gweld. Fel y dywedoch, bu cynnydd cyson o ran categoreiddio yn Sir Fynwy, o dair ysgol werdd yn unig bum mlynedd yn ôl i 13 heddiw. Mae'r cynnydd hwn yn dyst i waith athrawon a phenaethiaid, a disgyblion, yn ogystal â’r awdurdod lleol a'r consortia rhanbarthol, wrth gwrs, sydd wedi rhoi cryn dipyn o gefnogaeth i benaethiaid dros y blynyddoedd diwethaf, o ran cynnig her a rhannu arferion gorau. Sut rydych yn gweithio gyda'r Gwasanaeth Cyflawni Addysg, a chonsortia eraill, i sicrhau bod yr arferion gorau yn cael eu rhannu rhwng y consortia yn ogystal ag yn fewnol?
Well, I'm glad that we've got the same figures; it would not have been a very positive start if we had a different set of categorisation data between us. You're absolutely right, Nick, to identify that school improvement is a joint endeavour, between the staff and the leadership of individual schools, the local education authority. And I would like to pay tribute to Councillor Fox, I believe, at Monmouthshire council—sometimes, he and I have had some cross words about the performance of Monmouthshire, but this categorisation demonstrates that progress is being made—and also the regional consortia. It is important that regional consortia work together to learn from each other so that there is a consistent set of approaches to school improvement across the nation.
Wel, rwy'n falch fod yr un ffigurau gennym; ni fyddai wedi bod yn ddechrau cadarnhaol iawn pe bai gennym wahanol setiau o ddata categoreiddio. Rydych yn llygad eich lle, Nick, yn nodi bod gwella ysgolion yn ymdrech gyfunol, rhwng staff ac arweinyddiaeth ysgolion unigol, yr awdurdod addysg lleol. A hoffwn dalu teyrnged i'r Cynghorydd Fox, rwy’n credu, yng nghyngor Sir Fynwy—o bryd i’w gilydd, mae ef a minnau wedi cweryla ynghylch perfformiad Sir Fynwy, ond mae'r categoreiddio hwn yn dangos cynnydd—a'r consortia rhanbarthol hefyd. Mae'n bwysig fod y consortia rhanbarthol yn gweithio gyda'i gilydd i ddysgu oddi wrth ei gilydd er mwyn sicrhau set gyson o ddulliau o wella ysgolion ledled y wlad.
2. Beth y mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i ddenu myfyrwyr o dramor i brifysgolion Cymru? OAQ51846
2. What is the Welsh Government doing to attract overseas students to Welsh universities? OAQ51846
Thank you, David. We're working closely with Universities Wales, the British Council Wales and the Higher Education Funding Council for Wales, through the Global Wales partnership, to build collaborative opportunities and support increased promotional activity, such as the delivery of the Study in Wales brand in key markets.
Diolch, David. Rydym yn cydweithio'n agos â Prifysgolion Cymru, British Council Cymru a Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, drwy bartneriaeth Cymru Fyd-eang, i greu cyfleoedd cydweithredol a chefnogi rhagor o weithgarwch hyrwyddo, megis cyflwyno brand Astudio yng Nghymru mewn marchnadoedd allweddol.
Cabinet Secretary, students from overseas are worth more than £151 million to the economy of Cardiff alone. You may have seen a new study by the Higher Education Policy Institute that shows the benefits of international students are up to 10 times greater than the cost. So, for places like Cardiff, and other university cities and towns around Wales, this is a really, really important source of income, but, more importantly, the prestige we get and the future benefit from highly skilled people having had such a welcoming and attractive experience in Wales in higher education. So, what will you be doing to ensure that, as Brexit proceeds, we remain a key place, and a most welcoming one, for foreign students?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae myfyrwyr o dramor yn werth mwy na £151 miliwn i economi Caerdydd yn unig. Efallai eich bod wedi gweld astudiaeth newydd gan y Sefydliad Polisi Addysg Uwch sy'n dangos bod buddion myfyrwyr rhyngwladol hyd at 10 gwaith yn fwy na'r gost. Felly, ar gyfer lleoedd fel Caerdydd, a dinasoedd a threfi prifysgolion eraill ledled Cymru, mae hon yn ffynhonnell wirioneddol bwysig o incwm, ond yn bwysicach na hynny, y bri a gawn a’r buddion yn y dyfodol o ganlyniad i’r ffaith bod pobl hynod fedrus wedi cael profiad mor groesawgar a deniadol mewn addysg uwch yng Nghymru. Felly, beth y byddwch yn ei wneud i sicrhau, wrth i broses Brexit fynd rhagddi, ein bod yn parhau i fod yn lle allweddol a chroesawgar iawn i fyfyrwyr tramor?
Thank you, David. I couldn't agree more with the analysis that you just gave of the importance of international students and, indeed, international staff who come to study and work at our universities. And I've been clear that students from the European Union, and beyond, remain very welcome in Wales and will continue to be very welcome in Wales. I have good news for the Chamber: UCAS data on full-time undergraduate acceptances for the 2017-18 academic year has shown that providers in Wales have had an increase in acceptances from the EU despite uncertainty relating to Brexit, and the highest number of acceptances on record from outside the EU. What's absolutely crucial to me is that we continue to press the case with the United Kingdom Government that international students should not form part of any immigration statistics that may come forward. As we heard yesterday from the Cabinet Secretary for health, whilst I believe those within the Department for Education understand this, and believe this, there is a battle to be won with the Home Office.
Diolch, David. Cytunaf yn llwyr â’ch dadansoddiad o bwysigrwydd myfyrwyr rhyngwladol, ac yn wir, staff rhyngwladol a ddaw i astudio ac i weithio yn ein prifysgolion. Ac rwyf wedi dweud yn glir fod croeso cynnes i fyfyrwyr o'r Undeb Ewropeaidd, a thu hwnt, yng Nghymru ac y byddant yn parhau i gael croeso cynnes yng Nghymru. Mae gennyf newyddion da i'r Siambr: mae data UCAS ar israddedigion a dderbynnir yn llawn amser ar gyfer blwyddyn academaidd 2017-18 wedi dangos bod darparwyr yng Nghymru wedi gweld cynnydd yn nifer y derbyniadau o'r UE er gwaethaf ansicrwydd mewn perthynas â Brexit, a'r nifer uchaf o dderbyniadau erioed o'r tu allan i'r UE. Yr hyn sy'n hollbwysig i mi yw ein bod yn parhau i bwysleisio wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig na ddylid cynnwys myfyrwyr rhyngwladol mewn unrhyw ystadegau mewnfudo a allai gael eu cyflwyno. Fel y clywsom ddoe gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, er fy mod yn credu bod y rheini yn yr Adran Addysg yn deall hyn, ac yn credu hyn, mae brwydr i'w hennill gyda'r Swyddfa Gartref.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Michelle Brown.
Questions now from the party spokespeople. The UKIP spokesperson, Michelle Brown.
Thank you, Presiding Officer, and good afternoon, Cabinet Secretary. The report into the future of the sex and relationships education curriculum in Wales says that, at the moment, the success of SRE too often rests on the interests and enthusiasm of individual teachers or school leaders with SRE/personal and social education responsibilities. In this area, knowledge itself isn't an indicator of success. An unplanned teen pregnancy isn't necessarily caused by a lack of information or understanding, and a child or young person may be fully aware that abuse is being inflicted upon them but not able to do anything to stop it. How are you measuring the success of current SRE, and how will you measure success in the future?
Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Dywed yr adroddiad ar ddyfodol y cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas yng Nghymru, ar hyn o bryd, fod llwyddiant addysg rhyw a chydberthynas yn dibynnu’n rhy aml ar ddiddordebau a brwdfrydedd athrawon unigol neu arweinwyr ysgolion â chyfrifoldebau addysg rhyw a chydberthynas/addysg bersonol a chymdeithasol. Yn y maes hwn, nid yw gwybodaeth ynddi’i hun yn ddangosydd llwyddiant. Nid yw beichiogrwydd anfwriadol ymysg pobl ifanc yn eu harddegau o reidrwydd yn deillio o ddiffyg gwybodaeth neu ddealltwriaeth, a gall plentyn neu berson ifanc fod yn gwbl ymwybodol eu bod yn cael eu cam-drin heb allu gwneud unrhyw beth i atal hynny. Sut rydych yn mesur llwyddiant addysg rhyw a chydberthynas ar hyn o bryd, a sut y byddwch yn mesur llwyddiant yn y dyfodol?
Thank you for that question. On coming into office, I was concerned that current SRE provision is not as good as it should be, and listening to children and young people, as I travel around schools in Wales, they have been very clear with me that the current SRE provision often doesn't meet their individual needs. That's why I commissioned Professor Emma Renold of Cardiff University, who is an international expert in these matters, to compile an independent report. That report has now been given to me. We are considering the recommendations of how we can improve current provision of SRE and how we can ensure that our new curriculum meets the needs of children and young people.
Diolch am eich cwestiwn. Pan ddeuthum i’r swydd, roeddwn yn bryderus nad yw darpariaeth addysg rhyw a chydberthynas cystal ag y dylai fod, ac wrth wrando ar blant a phobl ifanc, wrth imi deithio o gwmpas ysgolion Cymru, maent wedi dweud yn glir iawn wrthyf nad yw darpariaeth bresennol addysg rhyw a chydberthynas, yn aml, yn diwallu eu hanghenion unigol. Dyna pam y comisiynais yr Athro Emma Renold o Brifysgol Caerdydd, sy'n arbenigwr rhyngwladol ar y materion hyn, i lunio adroddiad annibynnol. Rwyf wedi derbyn yr adroddiad hwnnw bellach. Rydym yn ystyried yr argymhellion ynglŷn â sut y gallwn wella darpariaeth bresennol addysg rhyw a chydberthynas a sut y gallwn sicrhau bod ein cwricwlwm newydd yn diwallu anghenion plant a phobl ifanc.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. In the same report, it says that, even before school, children receive messages about gender, sexuality and relationships from a wide variety of sources, for example advertising, books, social media, television and family members, et cetera. I'd say that a majority of these are either under the control of parents or can be under the control of parents, particularly those parents of preschool children. Surely, it's the parents' right to bring up their child in accordance with their values and beliefs? So, I'd just like to ask the Cabinet Secretary whether parents will continue to have the right to opt their child out of SRE if they feel that that SRE curriculum isn't appropriate for their child?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn yr un adroddiad, dywed fod plant, hyd yn oed cyn oedran ysgol, yn derbyn negeseuon ynghylch rhywedd, rhywioldeb a pherthnasoedd o amrywiaeth eang o ffynonellau, er enghraifft hysbysebion, llyfrau, cyfryngau cymdeithasol, teledu ac aelodau o'r teulu, ac ati. Buaswn yn dweud bod y rhan fwyaf o'r rhain naill ai o dan reolaeth rhieni neu y gallant fod o dan reolaeth rhieni, yn enwedig rhieni plant dan oed ysgol. Does bosibl nad oes gan rieni'r hawl i fagu eu plentyn yn unol â'u gwerthoedd a'u credoau eu hunain? Felly, hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fydd hawl gan rieni o hyd i eithrio eu plentyn o addysg rhyw a chydberthynas os ydynt yn teimlo nad yw'r cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas yn addas ar gyfer eu plentyn hwy?
Well, of course, parents have rights and responsibilities, but, sometimes, the issues that you're talking about are beyond a parent's control. I remember only too well, when my own children were very small, going into a very well-known high street retailer to find in that shop the dressing up costumes for doctors were in the boys' toy section and the dressing up section for girls had a nurse's costume. These, sometimes, are beyond parental control.
With regard to the role and the compulsory nature of sex and relationship education going forward, I have received a very clear recommendation from Emma Renold. The report that's she's developed for me is under consideration, and I hope it won't be too long before I come to this Chamber with my full response to that report, outlining how we intend to improve relationship and sexuality education for all our children and young people in Wales.
Wel, wrth gwrs, mae gan rieni hawliau a chyfrifoldebau, ond weithiau, mae'r materion y soniwch amdanynt y tu hwnt i reolaeth y rhiant. Pan oedd fy mhlant yn fach iawn, rwy'n cofio mynd i siop adnabyddus iawn ar y stryd fawr a gweld, yn y siop, fod y gwisgoedd ar gyfer gwisgo i fyny fel meddygon yn yr adran deganau bechgyn a'r adran wisgo i fyny ar gyfer merched yn cynnwys gwisg nyrs. Mae'r pethau hyn, weithiau, y tu hwnt i reolaeth rhieni.
O ran rôl a natur orfodol addysg rhyw a chydberthynas yn y dyfodol, rwyf wedi derbyn argymhelliad clir iawn gan Emma Renold. Mae'r adroddiad a ddatblygwyd ganddi ar fy nghyfer yn cael ei ystyried, a gobeithiaf allu dod i'r Siambr hon cyn bo hir gyda fy ymateb llawn i'r adroddiad hwnnw, gan amlinellu sut rydym yn bwriadu gwella addysg cydberthynas a rhywioldeb ar gyfer ein holl blant a phobl ifanc yng Nghymru.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary.
Parents, particularly of preschool children, are understandably going to be concerned about what the content of the SRE curriculum is going to be. There are going to be parents who, for religious reasons and various other reasons, may find the content of the curriculum unpalatable. So, I suppose my final question has two parts to it really. How much input are parents going to have into the new curriculum and if a parent—. Sorry, that's my question: how much input are parents going to have into that curriculum?
I'm still uncomfortable with this thing—that you don't want to say whether parents are going to have the right to opt their child out, because the ultimate ability for a parent to opt their child out of a part of the curriculum that they don't like is to withdraw their child from the school and home school the child. That's going to have a detrimental effect, particularly on women, who are going to be left looking after the child when, otherwise, they could have been in schools. So, how are you going to get round that?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet.
Mae'n ddealladwy y bydd rhieni, yn enwedig rhieni plant dan oed ysgol, yn bryderus ynglŷn â beth fydd cynnwys y cwricwlwm addysg rhyw a chydberthynas. Efallai y bydd rhai rhieni, am resymau crefyddol a gwahanol resymau eraill, o'r farn fod y cwricwlwm yn annymunol. Felly, mae'n debyg fod dau ran i fy nghwestiwn olaf. Faint o fewnbwn fydd gan rieni i'r cwricwlwm newydd ac a yw rhiant—. Mae'n ddrwg gennyf, dyna fy nghwestiwn: faint o fewnbwn fydd gan rieni i'r cwricwlwm hwnnw?
Rwy'n dal yn anghyfforddus ynglŷn â hyn—nad ydych am ddweud a fydd hawl gan rieni i eithrio eu plentyn, oherwydd yn y pen draw, gall rhieni eithrio eu plentyn o ran o'r cwricwlwm nad ydynt yn eu hoffi drwy dynnu eu plentyn o'r ysgol ac addysgu eu plentyn gartref. Bydd hynny'n cael effaith andwyol, yn enwedig ar fenywod, a fydd yn gorfod gofalu am y plentyn, pan allent, fel arall, fod mewn ysgolion. Felly, sut rydych yn mynd i fynd i'r afael â hynny?
I don't want to pre-empt the final discussions and decisions that I will make with regard to that report. And I have given a commitment here this afternoon, Michelle, that, having done that, I will come back to the Chamber with a full statement on how we intend to develop policy in this area.
I have to say, we don't allow parents to take their children out of maths lessons, or English language lessons, and what I hear from children and young people is that they feel this is a really important aspect of their education, which we need to get right for them. Of course, that has to be delivered in an age-appropriate way and in a way that is accessible even to our youngest children. And I don't believe there's a child too young to start to talk about relationships, being safe, consent and what that means.
Nid wyf yn awyddus i achub y blaen ar y trafodaethau terfynol a'r penderfyniadau y byddaf yn eu gwneud mewn perthynas â'r adroddiad hwnnw. Ac rwyf wedi rhoi ymrwymiad yma y prynhawn yma, Michelle, y byddaf, ar ôl gwneud hynny, yn dychwelyd i'r Siambr â datganiad llawn ar sut rydym yn bwriadu datblygu polisi yn y maes hwn.
Mae'n rhaid imi ddweud, nid ydym yn caniatáu i rieni i dynnu eu plant allan o wersi mathemateg neu wersi Saesneg, ac yn ôl yr hyn a glywaf gan blant a phobl ifanc, maent yn teimlo bod hon yn agwedd bwysig iawn ar eu haddysg, ac mae angen inni sicrhau ei bod yn iawn ar eu cyfer. Wrth gwrs, mae'n rhaid cyflawni hynny mewn ffordd sy'n addas i oedran ac mewn ffordd sy'n hygyrch, hyd yn oed i'n plant ieuengaf. Ac nid wyf yn credu bod unrhyw blentyn yn rhy ifanc i ddechrau siarad am gydberthynas, bod yn ddiogel, cydsyniad a beth yw ystyr hynny.
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd.
Plaid Cymru opposes University UK's proposed pension reforms and we support the University and College Union lecturers' strikes. Do you support the UCU action against pension cuts?
Diolch, Lywydd.
Mae Plaid Cymru'n gwrthwynebu diwygiadau pensiwn arfaethedig Universities UK ac rydym yn cefnogi streiciau darlithwyr yr Undeb Prifysgolion a Cholegau. A ydych yn cefnogi camau gweithredu'r Undeb Prifysgolion a Cholegau yn erbyn y toriadau pensiwn?
Well, Llyr, I have met with both UK-wide officials of UCU as well as Welsh representation, and I continue to be in correspondence with them. Unfortunately, because of the bad weather in Cardiff on Saturday, I was unable to attend the UCU conference, because the conference was cancelled. Officials keep in close touch with both the employers and the employees, and I have, at every opportunity, urged the employers to get back around the table to discuss these concerns because it is of huge concern to me that any student should be disrupted, and I do have sympathy with those members who are seeing potentially significant changes to their pensions, and I understand why they are duly concerned. Unfortunately, the employers are individual organisations, but whatever Welsh Government can do to get those parties around the table to find a solution to this problem, then we will do that.
Wel, Llyr, rwyf wedi cyfarfod â swyddogion yr Undeb Prifysgolion a Cholegau ar gyfer y DU gyfan yn ogystal â chynrychiolwyr o Gymru, ac rwy'n parhau i ohebu â hwy. Yn anffodus, oherwydd y tywydd gwael yng Nghaerdydd ddydd Sadwrn, nid oedd modd imi fynychu cynhadledd yr Undeb Prifysgolion a Cholegau, gan i'r gynhadledd gael ei chanslo. Mae swyddogion yn parhau i gysylltu â'r cyflogwyr a'r gweithwyr, ac rwyf innau, ar bob cyfle, wedi annog y cyflogwyr i ddychwelyd at y bwrdd i drafod y pryderon hyn, gan fy mod yn bryderus iawn ynghylch amharu ar fyfyrwyr, ac rwy'n cydymdeimlo â'r aelodau sy'n wynebu newidiadau sylweddol posibl i'w pensiynau, ac rwy'n deall pam eu bod yn bryderus. Yn anffodus, mae'r cyflogwyr yn sefydliadau unigol, ond beth bynnag y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y partïon hyn yn dychwelyd at y bwrdd i ddod o hyd ateb i'r broblem, byddwn yn gwneud hynny.
I'm glad to hear that you've made representations to the UK Government. Clearly, UCU has said that their colleagues in many other European countries in post-1992 universities, schools, FE colleges, the NHS and Government all have their pensions underwritten and guaranteed by the state of course, and they're asking why UK pre-1992 universities should have a pension scheme with no Government guarantee. So, I'd be interested in knowing what representations you've made to the UK Government and, indeed, what interventions you called for from them in this respect.
Rwy'n falch o glywed eich bod wedi cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU. Yn amlwg, mae'r Undeb Prifysgolion a Cholegau wedi dweud bod pensiynau eu cydweithwyr mewn llawer o wledydd Ewropeaidd eraill mewn prifysgolion ôl-1992, ysgolion, colegau addysg bellach, y GIG a'r Llywodraeth wedi'u tanysgrifennu a'u gwarantu gan y wladwriaeth, wrth gwrs, ac maent yn gofyn pam y dylai fod gan brifysgolion cyn-1992 y DU gynllun pensiwn heb unrhyw warant gan y Llywodraeth. Felly, hoffwn wybod pa sylwadau a gyflwynwyd gennych i Lywodraeth y DU, ac yn wir, pa ymyriadau rydych wedi galw arnynt i'w cyflawni yn hyn o beth.
As I've said, Llyr, we have urged all parties involved to get around the table, and I was encouraged by the decision for parties to get back around the negotiation table and to have that work assisted by the Advisory, Conciliation and Arbitration Service. I think that gives us the best chance of finding a solution here to this significant problem. As I said, the direct role that Welsh Government can play in this is somewhat limited, but we will use any of our ability to influence to make sure that these talks are successful, and I continue to talk with the Higher Education Funding Council for Wales to ensure that any disruption to individual students are kept to an absolute minimum.
Fel rwyf wedi'i ddweud, Llyr, rydym wedi annog pob parti i ddychwelyd at y bwrdd, ac roedd penderfyniad y partïon i ddychwelyd at y bwrdd negodi gyda chymorth y Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu yn galonogol iawn. Credaf mai dyna sy'n rhoi'r cyfle gorau inni ganfod ateb i'r broblem sylweddol hon. Fel y dywedais, mae'r rôl uniongyrchol y gall Llywodraeth Cymru ei chwarae yn hyn yn gyfyngedig i raddau, ond byddwn yn defnyddio ein holl allu i ddylanwadu er mwyn sicrhau bod y trafodaethau hyn yn llwyddiannus, ac rwy'n parhau i siarad â Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau cyn lleied o darfu â phosibl ar fyfyrwyr unigol.
Clearly, there's an economic aspect to this action, but I believe there's a moral issue at stake here as well, because all of this is happening to a backdrop of vice-chancellors, of course, enjoying astronomical salaries that put the salaries of the First Minister and even the Prime Minister at Westminster in the shade. Indeed, it was recently revealed that around £8 million was paid in expenses to top university executives just in the last two years. You've previously said that there should be restraint in senior pay and there should also be a focus on the lower end of the pay scale. So, how does all of that tally with these pension proposals, which are actually seen as a direct attack on the working conditions of those staff?
Yn amlwg, mae yna agwedd economaidd i'r camau gweithredu hyn, ond credaf fod mater moesol yn y fantol yma hefyd, gan fod hyn oll yn mynd rhagddo mewn cyd-destun lle mae is-gangellorion, wrth gwrs, yn derbyn cyflogau anferthol sy'n llawer mwy na chyflogau’r Prif Weinidog neu Brif Weinidog y DU yn San Steffan, hyd yn oed. Yn wir, datgelwyd yn ddiweddar fod oddeutu £8 miliwn wedi'i dalu mewn treuliau i brif swyddogion prifysgolion dros y ddwy flynedd ddiwethaf yn unig. Rydych wedi dweud yn flaenorol y dylid cyfyngu ar gyflogau uwch swyddogion ac y dylid canolbwyntio hefyd ar ben isaf y raddfa gyflog. Felly, sut y mae hynny'n cyd-fynd â'r cynigion hyn ar gyfer pensiynau, a ystyrir yn ymosodiad uniongyrchol ar amodau gwaith y staff hynny?
Well, Llyr, I would reiterate that stance here today. I do expect restraint from my vice-chancellors in Welsh universities, and you will be aware that HEFCW, working with the sector, have published a report regarding pay levels in Welsh universities, and our vice-chancellors are not out of kilter with those across the UK. But in terms of social justice, what's really important to me is that the lowest paid workers in this sector are treated fairly and that's why I'm delighted that Wales's higher education institutions and our sector will become the first part of the sector in the United Kingdom to pay the real living wage to all of their workers. We continue to negotiate that across all aspects of those people working in Welsh higher education, including those working in the Llandudno office of the student loans company.
Wel, Llyr, buaswn yn ailadrodd y safbwynt hwnnw yma heddiw. Rwy'n disgwyl ataliaeth gan fy is-gangellorion ym mhrifysgolion Cymru, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, gan weithio gyda'r sector, wedi cyhoeddi adroddiad ar lefelau cyflog ym mhrifysgolion Cymru, ac nid yw ein his-gangellorion yn wahanol iawn i'r rhai ledled y DU. Ond o ran cyfiawnder cymdeithasol, yr hyn sy'n bwysig iawn i mi yw bod y gweithwyr ar y cyflogau isaf yn y sector yn cael eu trin yn deg, a dyna pam rwyf wrth fy modd mai sefydliadau addysg uwch Cymru a'n sector ni fydd rhan gyntaf y sector drwy'r Deyrnas Unedig i dalu'r cyflog byw go iawn i bob un o'u gweithwyr. Rydym yn parhau i negodi hynny mewn perthynas â phob agwedd ar y bobl sy'n gweithio mewn addysg uwch yng Nghymru, gan gynnwys pobl sy'n gweithio yn swyddfa'r cwmni benthyciadau i fyfyrwyr yn Llandudno.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
The Conservative spokesperson, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, research shows that the Gypsy/Roma/Traveller community have the lowest attainment rates of any ethnic group in Wales when it comes to their education. Tell us, why did you scrap the education improvement grant, which was designed to support and increase the attainment rates amongst this particular group?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae ymchwil yn dangos mai'r gymuned Sipsi/Roma/Teithwyr sydd â'r cyfraddau cyrhaeddiad isaf o unrhyw grŵp ethnig yng Nghymru mewn perthynas ag addysg. Dywedwch wrthym, pam y cawsoch wared ar y grant gwella addysg, a gynlluniwyd i gefnogi a chynyddu cyfraddau cyrhaeddiad ymhlith y grŵp penodol hwn?
Presiding Officer, I have not scrapped the education improvement grant.
Lywydd, nid wyf wedi cael gwared ar y grant gwella addysg.
As you know, you have redistributed the education improvement grant—the minority ethnic achievement grant element of that—into the revenue support grant for local authorities, and they claim that they can find no trace of it within the lines within the budgets that they have been given by the Welsh Government. They reckon that around £13 million has gone missing from the education allocation that they have received from the Welsh Government and that it's having a significant impact on their ability to meet the education needs of the Gypsy/Roma/Traveller community, and, indeed, other ethnic minority communities that need specific and additional support. What are you doing to put their concerns to rest?
Fel y gwyddoch, rydych wedi ailddosbarthu'r grant gwella addysg—elfen y grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig ohono—i mewn i'r grant cynnal refeniw ar gyfer awdurdodau lleol, ac maent yn honni na allant ddod o hyd i unrhyw arwydd ohono o fewn llinellau'r cyllidebau hynny a roddwyd iddynt gan Lywodraeth Cymru. Maent yn credu bod oddeutu £13 miliwn wedi mynd ar goll o'r dyraniad addysg a gawsant gan Lywodraeth Cymru a bod hynny'n cael effaith sylweddol ar eu gallu i ddiwallu anghenion addysgol y gymuned Sipsi/Roma/Teithwyr, ac yn wir, cymunedau lleiafrifoedd ethnig eraill sydd angen cymorth penodol ac ychwanegol. Beth a wnewch i leihau eu pryderon?
The Member will be aware that a number of grants were rolled into the education improvement grant four years ago. Part of that was called 'MEAG', which is there to support the education of minority ethnic groups, and there was a separate grant scheme to support Gypsies and Travellers. The Member is not wrong to say that we need to redouble our efforts with regard to outcomes for Gypsy/Traveller children. Where we have seen significant improvement in the educational attainment of all but one minority ethnic group, Gypsy/Traveller attainment is still a cause of concern to me.
The Member is correct to say that as a contribution to moneys made available to the local education authority via the revenue support grant, the education improvement grant was added as a contribution. I've recognised that for some local authorities that has meant, because of different ways of distribution, they may have been put at a disadvantage. Therefore, I have made available £5 million to right that disadvantage for Cardiff, for Newport and for Swansea, and we will make an additional £2.5 million available over this new financial year to the regional consortia to work with lead local authorities, including Wrexham in north Wales, so that we can ensure that we can get better outcomes for these children.
Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod nifer o grantiau wedi dod yn rhan o'r grant gwella addysg bedair blynedd yn ôl. Galwyd rhan o hynny yn 'Grant Cyflawniad Lleiafrifoedd Ethnig' sydd yno er mwyn cefnogi addysg grwpiau lleiafrifoedd ethnig, ac roedd yna gynllun grant ar wahân i gefnogi Sipsiwn a Theithwyr. Nid yw'r Aelod yn anghywir i ddweud bod angen inni ddwysáu’n hymdrechion o ran canlyniadau i blant Sipsiwn/Teithwyr. Er ein bod wedi gweld cynnydd sylweddol o ran cyrhaeddiad addysgol pob grŵp lleiafrifol ethnig ond un, mae cyrhaeddiad Sipsiwn/Teithwyr yn parhau i beri pryder i mi.
Mae'r Aelod yn llygad ei le yn dweud bod y grant gwella addysg, fel cyfraniad at yr arian sydd ar gael i'r awdurdod addysg lleol drwy'r grant cynnal refeniw, wedi’i ychwanegu fel cyfraniad. Rwyf wedi cydnabod bod hynny, oherwydd gwahanol ffyrdd o ddosbarthu, wedi golygu efallai bod rhai awdurdodau lleol o dan anfantais. Felly, rwyf wedi darparu £5 miliwn i unioni'r anfantais honno i Gaerdydd, i Gasnewydd ac i Abertawe, a byddwn yn darparu £2.5 miliwn ychwanegol dros y flwyddyn ariannol newydd hon i'r consortia rhanbarthol i weithio gydag awdurdodau lleol arweiniol, gan gynnwys Wrecsam yng ngogledd Cymru, fel y gallwn sicrhau ein bod yn gallu cael gwell canlyniadau i'r plant hyn.
So, that £7.5 million, which you've suggested, you're going to make available primarily to three local authorities that happen to be Labour authorities in south Wales, with very little left for the rest of the nation. The reality is that every single local authority in Wales has young people who need this sort of support. So, I ask you again: when will you ensure that there are adequate resources available to each of the local authorities across Wales, whether they be in north Wales, mid Wales, west Wales or south Wales, to ensure that they can meet the needs of not only the Gypsy/Traveller community, but also those other ethnic minority communities that may need additional support with their learning?
Felly, byddwch yn darparu'r £7.5 miliwn hwnnw, fel yr awgrymoch, i dri awdurdod lleol yn bennaf, sy'n digwydd bod yn awdurdodau Llafur yn ne Cymru, gydag ond ychydig iawn ar ôl ar gyfer gweddill y wlad. Y gwir amdani yw bod pob awdurdod lleol yng Nghymru yn cynnwys pobl ifanc sydd angen y math hwn o gefnogaeth. Felly, gofynnaf i chi unwaith eto: pa bryd y byddwch yn sicrhau bod digon o adnoddau ar gael i bob awdurdod lleol yng Nghymru, boed yng ngogledd Cymru, canolbarth Cymru, gorllewin Cymru neu dde Cymru, er mwyn sicrhau y gallant fodloni nid yn unig anghenion y gymuned Sipsiwn/Teithwyr, ond cymunedau lleiafrifoedd ethnig eraill a all fod angen cefnogaeth ychwanegol gyda'u dysgu?
Well, Darren, as I've said, all local authorities will have benefited from the contribution of EIG going into RSG. I have recognised that, for some local authorities, changes in the distribution formula have had a negative effect. The reality is, Darren, that those three local authorities are affected because that is where the density of the population is, and therefore it is unsurprising that those authorities would be Cardiff, Swansea and Newport, because that's where we find the majority of those students living. On top of that, as I've said, we will give resources in this financial year to regional consortia across the piece to be able to develop policy and support in this area. It is true to say, for instance, that some of the most successful interventions are actually already run at a consortia level or by an individual local authority for the entire region, but I recognise that for this group of children, there is more to be done. But let me say: it's not fair to roll all children from a minority ethnic background into one particular case. Welsh Chinese children, Welsh Indian children, Welsh Pakistani children, Welsh Bangladeshi children all perform at or above the Welsh average.
Wel, Darren, fel y dywedais, bydd pob awdurdod lleol wedi elwa ar gyfraniad y grant gwella addysg yn mynd i mewn i'r grant cynnal refeniw. Rwyf wedi cydnabod, ar gyfer rhai awdurdodau lleol, fod newidiadau o ran y fformiwla ddosbarthu wedi cael effaith negyddol. Y gwir amdani, Darren, yw bod y tri awdurdod lleol hynny wedi eu heffeithio gan mai dyna lle mae trwch y boblogaeth, ac felly nid yw'n syndod mai'r awdurdodau hynny yw Caerdydd, Abertawe a Chasnewydd, gan mai dyna ble mae’r rhan fwyaf o'r myfyrwyr hynny yn byw. Yn ychwanegol at hynny, fel y dywedais, byddwn yn darparu adnoddau yn ystod y flwyddyn ariannol hon i'r holl gonsortia rhanbarthol fel y gallant ddatblygu polisi a chymorth yn y maes hwn. Mae'n wir, er enghraifft, fod rhai o'r ymyriadau mwyaf llwyddiannus eisoes ar waith ar lefel y consortia neu gan awdurdod lleol unigol ar gyfer y rhanbarth cyfan, ond rwy’n cydnabod bod mwy i’w wneud ar gyfer y grŵp hwn o blant. Ond gadewch i mi ddweud hyn: nid yw'n deg ystyried pob plentyn o gefndir ethnig lleiafrifol fel un achos penodol. Mae plant Tsieineaidd Cymreig, plant Indiaidd Cymreig, plant Pacistanaidd Cymreig, a phlant Bangladeshaidd Cymreig yn perfformio cystal neu’n well na'r cyfartaledd yng Nghymru.
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu datblygu system addysg sy'n adlewyrchu amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015? OAQ51835
3. How does the Welsh Government plan to develop an education system that reflects the objectives of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015? OAQ51835
Thank you, Bethan, and can I take this opportunity to congratulate you on your recent marriage?
'Education in Wales: Our national mission' provides an action plan that will see transformation of the education system in Wales. The plan has been developed in accordance with the principles of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and will be delivered and assessed against the well-being objectives.
Diolch, Bethan, ac a gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn i’ch llongyfarch ar eich priodas yn ddiweddar?
Mae 'Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein Cenedl' yn darparu cynllun gweithredu a fydd yn arwain at drawsnewid y system addysg yng Nghymru. Datblygwyd y cynllun yn unol ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a bydd yn cael ei gyflawni a'i asesu yn erbyn yr amcanion llesiant.
Thank you for that reply. The policy of school reorganisation and the creation of the centralisation of superschools, particularly in Neath Port Talbot and across Wales, has caused some concern, particularly with the potential closure of Cymer Afan Comprehensive School in my region. It's particularly acute in relation to the Active Travel (Wales) Act 2013, and it's going against that, because if the school closes they will be having to travel 50 minutes to reach the closest school. So, when we had a public meeting on this recently, people were saying that this would add stress to the lives of the children, and that it would contravene the very sustainability of that particular Act. I acknowledge you can't look into this particular issue in and of itself, but what is your view, if a school closes and if then, therefore, more transport is created, more pressure on schoolchildren is created—what do you do in relation to the well-being of those children to try and aid them in the development of their education, as opposed to hindering them, as many of the parents believe in this particular circumstance?
Diolch am eich ateb. Mae’r polisi ad-drefnu ysgolion a chreu uwchysgolion canolog, yn enwedig yng Nghastell-nedd Port Talbot a ledled Cymru, wedi peri pryder, yn enwedig gyda'r posibilrwydd o gau Ysgol Gyfun Cymer Afan yn fy rhanbarth. Mae'n arbennig o ddifrifol mewn perthynas â Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013, ac mae'n mynd yn erbyn y Ddeddf honno, oherwydd os yw'r ysgol yn cau bydd yn rhaid iddynt deithio am 50 munud i gyrraedd yr ysgol agosaf. Felly, pan gawsom gyfarfod cyhoeddus ar hyn yn ddiweddar, roedd pobl yn dweud y byddai hyn yn ychwanegu straen ym mywydau'r plant, ac y byddai'n mynd yn groes i gynaliadwyedd y Ddeddf honno. Rwy'n cydnabod na allwch edrych ar y mater penodol hwn ynddo'i hun, ond beth yw eich barn chi ynglŷn â'r ffaith, os yw ysgol yn cau a bod hynny'n arwain, felly, at fwy o drafnidiaeth, fod rhagor o bwysau'n cael ei roi ar blant ysgol—beth rydych yn ei wneud mewn perthynas â lles y plant hynny i geisio cefnogi datblygiad eu haddysg, yn hytrach na'u rhwystro, fel y cred llawer o'r rhieni yn yr achos penodol hwn?
Well, Bethan, in undertaking their school organisation responsibilities, local authorities must comply with the School Standards and Organisation (Wales) Act 2013 and the schools organisation code and must consider a range of factors. One of those factors is the interests of learners. You will be aware that we have recently undertaken a consultation on the code to see where it can be strengthened. Where proposals involve the closure of any school, which can be very, very challenging and very emotive, the consultation document must show the impact of the proposals on individuals, and indeed on the community, and an assessment of that community impact must be carried out.
Wel, Bethan, wrth ymgymryd â'u cyfrifoldebau trefniadaeth ysgolion, mae'n rhaid i awdurdodau lleol gydymffurfio â Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 a'r cod trefniadaeth ysgolion, ac mae'n rhaid iddynt ystyried amrywiaeth o ffactorau. Un o'r ffactorau hynny yw buddiannau dysgwyr. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi cynnal ymgynghoriad diweddar ar y cod i weld lle y gellir ei gryfhau. Pan fo'r cynigion yn cynnwys cau unrhyw ysgol, sy'n gallu bod yn heriol iawn, ac yn emosiynol iawn, mae'n rhaid i'r ddogfen ymgynghori ddangos effaith y cynigion ar unigolion, ac yn wir ar y gymuned, ac mae'n rhaid cynnal asesiad o'r effaith honno ar y gymuned.
Cabinet Secretary, considering the well-being objectives, can I ask you what consideration, if any, you've given to initiatives that we've seen in France and more recently in Scotland to control the use of mobile phones in schools as a way of helping to combat both school bullying and disruption to learning?
Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried yr amcanion lles, a gaf fi ofyn i chi pa ystyriaeth, os o gwbl, rydych wedi'i rhoi i fentrau a welsom yn Ffrainc ac yn fwy diweddar yn yr Alban i reoli'r defnydd o ffonau symudol mewn ysgolion fel ffordd o helpu i fynd i'r afael â bwlio mewn ysgolion a tharfu ar ddysgu?
Thank you, Dawn. I have to say, it is for individual schools to determine the most effective way to address bullying and implement any anti-bullying policies within their school setting, which includes any measures that they may wish to consider to control the usage of phones or information technology equipment, which may be a channel for cyber bullying. We're also developing a suite—we already have a suite of measures in place to support schools in tackling cyber bullying within their schools and we are in the process of updating our anti-bullying guidance.
I do think it's important, however, to state that we can't just label all information technology as having a harmful effect on education. Only yesterday, we were debating digital skills and the use of technology in our classrooms and the advantages that can bring to both pupils and teachers. Therefore, we need to keep a balanced approach in this regard.
Diolch, Dawn. Mae'n rhaid i mi ddweud mai cyfrifoldeb ysgolion unigol yw penderfynu ar y ffordd fwyaf effeithiol o fynd i'r afael â bwlio a rhoi unrhyw bolisïau gwrth-fwlio ar waith yn eu hysgolion, gan gynnwys unrhyw fesurau yr hoffent eu hystyried i reoli'r defnydd o ffonau neu offer technoleg gwybodaeth, a allai arwain at seiberfwlio. Rydym hefyd yn datblygu cyfres—mae gennym eisoes gyfres o fesurau ar waith i gynorthwyo ysgolion i fynd i'r afael â seiberfwlio yn eu hysgolion ac rydym wrthi'n diweddaru ein canllawiau gwrth-fwlio.
Credaf ei bod yn bwysig dweud, fodd bynnag, na allwn honni bod pob math o dechnoleg gwybodaeth yn cael effaith niweidiol ar addysg. Ddoe, buom yn trafod sgiliau digidol a'r defnydd o dechnoleg yn ein hystafelloedd dosbarth a'r manteision y gall hynny eu rhoi i ddisgyblion ac athrawon. Felly, mae angen inni fabwysiadu ymagwedd gytbwys yn hyn o beth.
Cabinet Secretary, one of the objectives of the future generations Act is to ensure that every child has the opportunity to achieve their full potential, irrespective of their background. I'm sure we'd all agree with that. The gap in outcomes between children eligible for free school meals persists, however. A number of families are operating just above the poverty line but are not falling into the category that they should. Are you confident that the current criteria is sufficiently broad to capture all of these children who are suffering in these conditions, and if not, what do you propose to do to make sure that there is a better safety net?
Ysgrifennydd y Cabinet, un o amcanion Deddf cenedlaethau'r dyfodol yw sicrhau bod pob plentyn yn cael cyfle i gyflawni eu llawn botensial, beth bynnag yw eu cefndir. Rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yn cytuno â hynny. Mae'r bwlch yn y canlyniadau yno o hyd, fodd bynnag, rhwng plant sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Mae nifer o deuluoedd yn byw ychydig uwchlaw'r ffin tlodi ond heb gyrraedd y categori y dylent ei gyrraedd. A ydych yn hyderus fod y meini prawf presennol yn ddigon eang i gyrraedd pob un o'r plant hyn sy'n dioddef yn yr amgylchiadau hyn, ac os nad ydynt, beth rydych yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod rhwyd ddiogelwch well i'w chael?
Nick, you're absolutely right: one of the biggest challenges that we have in Welsh education is to ensure that equity within our system and that includes closing the attainment gap for those pupils who are qualifying for free school meals against that of their peers. This year, Welsh Government will invest over £91 million in the pupil development grant. We are always challenging both regional consortia and individual schools to adopt best evidence-based practice of how that resource can be best used to assist those children who are on free school meals.
We are aware that there are some families that fall above the criteria for free school meals, and given the constraints of public finance at the moment, it would be wrong of me to suggest that we were able to increase the number of children. At the moment, free school meals represents, as far as I'm concerned, the best proxy that we currently have for need.
Nick, rydych yn llygad eich lle: un o'r heriau mwyaf sy'n ein hwynebu mewn addysg yng Nghymru yw sicrhau'r tegwch hwnnw o fewn ein system ac mae hynny'n cynnwys cau'r bwlch cyrhaeddiad rhwng y disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'u cyfoedion. Eleni, bydd Llywodraeth Cymru yn buddsoddi dros £91 miliwn yn y grant datblygu disgyblion. Rydym bob amser yn herio'r consortia rhanbarthol ac ysgolion unigol i fabwysiadu'r arferion gorau ar sail tystiolaeth o ran y ffordd orau o ddefnyddio'r adnodd hwnnw i gynorthwyo'r plant sy'n cael prydau ysgol am ddim.
Rydym yn ymwybodol nad yw rhai teuluoedd yn bodloni'r meini prawf ar gyfer prydau ysgol am ddim, ac o ystyried y cyfyngiadau ar gyllid cyhoeddus ar hyn o bryd, buaswn ar fai'n awgrymu ein bod wedi gallu cynyddu nifer y plant. Ar hyn o bryd, mae prydau ysgol am ddim yn cynrychioli'r procsi gorau ar gyfer angen sydd gennym yn fy marn i.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y grant gwella addysg i ysgolion? OAQ51839
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on the education improvement grant for schools? OAQ51839
Thank you, Russell. Through the education improvement grant for schools we will continue to make available more than £225 million over the next two years to support both the foundation phase and improvements in schools. This represents a significant investment that will benefit all learners as part of our delivery of the national mission.
Diolch, Russell. Drwy'r grant gwella addysg i ysgolion byddwn yn parhau i ddarparu mwy na £225 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf i gefnogi'r cyfnod sylfaen a gwelliannau mewn ysgolion. Mae hwn yn fuddsoddiad sylweddol a fydd o fudd i bob dysgwr fel rhan o'r gwaith o gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol.
Thank you for your answer, Cabinet Secretary. I was listening to your answers to Darren Millar earlier on and you committed £5 million from your reserves for the financial year 2018-19 to allow for the impact on urban local authorities. But from your answer to Darren Millar, it seems that that figure is now £7.5 million. How do you intend to support learners in mid and north Wales, and, in particular, how much of that £2.5 million that you referred to earlier will support learners in Powys?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddwn yn gwrando ar eich atebion i Darren Millar yn gynharach, ac fe ymrwymoch chi £5 miliwn o'ch cronfeydd wrth gefn ar gyfer blwyddyn ariannol 2018-19 er mwyn caniatáu ar gyfer yr effaith ar awdurdodau lleol trefol. Ond ymddengys, yn ôl eich ateb i Darren Millar, fod y ffigur hwnnw bellach yn £7.5 miliwn. Sut rydych yn bwriadu cefnogi dysgwyr yng nghanolbarth a gogledd Cymru, ac yn benodol, faint o'r £2.5 miliwn hwnnw y cyfeirioch chi ato'n gynharach a fydd yn cefnogi dysgwyr ym Mhowys?
Well, Russell, what's important is that we direct funds to where individuals who would previously have benefited under some of these grants are located. Because of the transfer, there are certain authorities that would not have received—or would have received very little under the old minority ethnic achievement grant and Gypsy/Traveller grant who, actually, under the RSG distribution, will have benefited. So, I do not anticipate at this stage making any additional resources available in this regard.
Wel, Russell, yr hyn sy'n bwysig yw ein bod yn cyfeirio arian i lle mae unigolion a fyddai wedi elwa dan rai o'r grantiau hyn o'r blaen wedi'u lleoli. Oherwydd y trosglwyddo, bydd rhai awdurdodau na fyddai wedi derbyn—neu a fyddai ond wedi derbyn ychydig iawn—o dan yr hen grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig a'r grant Sipsi/Teithwyr, wedi elwa mewn gwirionedd o dan ddosbarthiad y grant cynnal refeniw. Felly, ar hyn o bryd, nid wyf yn rhagweld y byddaf yn darparu unrhyw adnoddau ychwanegol yn hyn o beth.
Cabinet Secretary, the education improvement grant is there to assist the regional consortia to improve the outcomes for all learners. My region is home to the best comprehensive school in Wales, Pontarddulais, but it is also home to one of the worst-performing schools, just a few miles down the road. So, how does your Government plan to eliminate such huge disparity in attainment within regional consortia?
Ysgrifennydd y Cabinet, diben y grant gwella addysg yw cynorthwyo'r consortia rhanbarthol i wella canlyniadau i bob dysgwr. Mae'r ysgol gyfun orau yng Nghymru, Pontarddulais, yn fy rhanbarth i, ond mae hefyd yn cynnwys un o'r ysgolion sy'n perfformio waethaf, ychydig filltiroedd yn unig i lawr y ffordd. Felly, sut y mae eich Llywodraeth yn bwriadu cael gwared ar y fath wahaniaeth mewn cyrhaeddiad o fewn consortia rhanbarthol?
I'm very grateful for the acknowledgement of Pontarddulais school. Only yesterday evening, I met the headteacher of the school as she becomes one of the first tranche of the new associates of the academy of leadership, and her contribution to raising standards in her own school and across the region is one of the reasons why she has been appointed to one of those, what I would regard as prestigious, roles.
Variation in our system, whether that be in-school variation, in-county variation or, indeed, in-region variation, continues to be a source of grave concern to me. It was addressed yesterday in our debate on Estyn's annual report in that we need better school-to-school working so that we can ensure that that variation is kept to a minimum, because it is incredible, is it not, as you've just described, that in one small area we can have highly performing institutions and those that are not doing quite so well? We need to take the opportunity to learn from the best and share that good practice.
Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am gydnabod ysgol Pontarddulais. Neithiwr, cyfarfûm â phennaeth yr ysgol wrth iddi ddod yn un o aelodau cyswllt newydd cyntaf yr academi arweinyddiaeth, ac mae ei chyfraniad i'r broses o godi safonau yn ei hysgol ei hun a ledled y rhanbarth yn un o'r rhesymau pam y cafodd ei phenodi i un o'r rolau hyn yr ystyriaf eu bod yn llawn bri.
Mae amrywio yn ein system, boed yn amrywio o fewn yr ysgol, yn amrywio o fewn y sir, neu'n wir, yn amrywio o fewn y rhanbarth, yn parhau i beri cryn bryder i mi. Cyfeiriwyd at hynny ddoe yn ein dadl ar adroddiad blynyddol Estyn o ran y ffaith bod arnom angen gwell gweithio rhwng ysgolion fel y gallwn sicrhau cyn lleied â phosibl o amrywio, gan ei bod anhygoel, onid yw, fel y disgrifiwyd gennych yn awr, y gall un ardal fechan gynnwys sefydliadau sy'n perfformio'n wych a rhai nad ydynt yn gwneud cystal? Mae angen inni fanteisio ar y cyfle i ddysgu gan y goreuon a rhannu'r arferion da hynny.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf am addysg wleidyddol a dinasyddiaeth mewn ysgolion yng Nghymru? OAQ51858
5. Will the Cabinet Secretary provide an update on political and citizenship education in Welsh schools? OAQ51858
Thank you, Mr Bennett. Learners have the opportunity to study politics and citizenship as part of the Welsh baccalaureate and in personal and social education. Ensuring learners become ethical, informed citizens is one of the four purposes of the new curriculum. Political and citizenship education will be central to supporting this.
Diolch, Mr Bennett. Mae gan ddysgwyr gyfle i astudio gwleidyddiaeth a dinasyddiaeth fel rhan o fagloriaeth Cymru ac mewn addysg bersonol a chymdeithasol. Mae sicrhau bod dysgwyr yn dod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus yn un o bedwar diben y cwricwlwm newydd. Bydd addysg wleidyddol a dinasyddiaeth yn rhan ganolog o'r gwaith o gefnogi hyn.
Yes, thanks for the answer. I think that, with the possibility of 16 and 17-year-olds getting the vote in Wales, there may be a stronger case now for improving the provision of political education in the school system. Indeed, many young campaigners who want the vote have called for that. So, I wonder, going forward, is there likely to be any change, do you feel, to the provision of political education?
Ie, diolch am yr ateb. Gyda'r posibilrwydd y bydd pobl 16 a 17 oed yn cael pleidleisio yng Nghymru, credaf y gall fod achos cryfach bellach dros wella darpariaeth addysg wleidyddol yn y system ysgolion. Yn wir, mae llawer o ymgyrchwyr ifanc sy'n awyddus i gael y bleidlais wedi galw am hynny. Felly, tybed, wrth symud ymlaen, a yw'n debygol y bydd unrhyw newid, yn eich tyb chi, i ddarpariaeth addysg wleidyddol?
Well, indeed, the development of the new curriculum provides a very real opportunity to ensure a broad and balanced education for children and young people across Wales, and I would include in that political and citizenship education. Indeed, as the mother of a 16-year-old myself, who is very anxious to have the opportunity to be able to have a democratic right and cast her vote and is incredibly—sometimes, much to my horror—interested in politics, I think that there is much more that we can do. One of the purposes of our curriculum, as I said, is to have ethical, informed citizens, and to be able to give our young people the skills, for instance, to understand that there will be words on the side of the bus and to interrogate exactly what those might appear to be or appear to promise and to be able to act accordingly, is very welcome.
Wel, yn wir, mae'r gwaith o ddatblygu'r cwricwlwm newydd yn darparu cyfle gwirioneddol i sicrhau addysg eang a chytbwys ar gyfer plant a phobl ifanc ledled Cymru, a buaswn yn cynnwys addysg wleidyddol a dinasyddiaeth yn hynny o beth. Yn wir, fel mam i ferch 16 oed, sy'n awyddus iawn i gael y cyfle i allu cael hawl ddemocrataidd a bwrw ei phleidlais ac sydd â chryn ddiddordeb—sy'n codi arswyd arnaf, weithiau—mewn gwleidyddiaeth, credaf fod llawer mwy y gallwn ei wneud. Un o ddibenion ein cwricwlwm, fel y dywedais, yw sicrhau bod gennym ddinasyddion moesegol, gwybodus, ac mae gallu rhoi'r sgiliau i'n pobl ifanc, er enghraifft, i ddeall y bydd geiriau ar ochr y bws ac i herio beth yn union y maent i'w gweld yn ei feddwl neu'n ei addo, ac i allu gweithredu yn unol â hynny, yn rhywbeth i'w groesawu'n fawr.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ariannu ysgolion ym Mro Morgannwg? OAQ51843
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on school funding in the Vale of Glamorgan? OAQ51843
Thank you very much, Jane, for the question. Local authorities are responsible for school funding in Wales. The Vale of Glamorgan Council sets their spending priorities for the services that they provide, taking consideration of local needs and all the resources available. How much an authority sets aside for school budgets is a matter for that authority.
Diolch yn fawr iawn, Jane, am eich cwestiwn. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am ariannu ysgolion yng Nghymru. Mae Cyngor Bro Morgannwg yn pennu eu blaenoriaethau gwariant ar gyfer y gwasanaethau y maent yn eu darparu, gan ystyried anghenion lleol a'r holl adnoddau sydd ar gael. Mater i'r awdurdod yw faint o arian y mae'n ei neilltuo ar gyfer cyllidebau ysgolion.
Cabinet Secretary, you will be aware that the Vale of Glamorgan Council has written to every parent in the county about school funding. I thank you for your response to me regarding this matter. Your letter to me actually clarifies a number of points, and you've stated them again in response to me, and it does put the record straight regarding the Welsh Government's role in schools' funding budget decisions. So, I'm pleased you were able to clarify in your letter to me the key role of local government in setting budgets for their schools and for the role of local government in agreeing and reviewing the funding formula. I do want to quote briefly from your letter of 26 February. You say,
'The Welsh Government does not fund schools directly. Each Local Authority in Wales is responsible for determining how much funding is allocated to its schools'
and, as you say,
'How much an Authority sets aside for school budgets is a matter for the Authority to determine.'
You also say that,
'With regards to how the Welsh Government funds Local Authorities, the core revenue funding we provide is distributed according to relative need, using a formula which takes account of a wealth of information on the demographic, physical, economic and social characteristics of authorities. This funding formula has been developed in consultation with Local Government through the Distribution Sub Group'.
Do you think it would be helpful if your letter, including this information, was sent to every parent in the Vale of Glamorgan, or, at a minimum, was put on the Vale of Glamorgan website? And also, do you welcome the Welsh Government's twenty-first century schools programme, which has resulted in a new Llantwit Major learning community with an official opening on 22 March? And, Cabinet Secretary—
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod bod Cyngor Bro Morgannwg wedi ysgrifennu at bob rhiant yn y sir ynghylch ariannu ysgolion. Diolch am eich ymateb i mi mewn perthynas â'r mater hwn. Mae eich llythyr i mi yn egluro nifer o bwyntiau mewn gwirionedd, ac rydych wedi eu nodi unwaith eto wrth ymateb i mi, ac mae'n egluro'r sefyllfa parthed rôl Llywodraeth Cymru ym mhenderfyniadau'r gyllideb ariannu ysgolion. Felly, yn eich llythyr i mi, rwy'n falch eich bod wedi gallu egluro rôl allweddol llywodraeth leol yn pennu'r cyllidebau ar gyfer eu hysgolion a rôl llywodraeth leol yn cytuno ar y fformiwla ariannu a'i hadolygu. Hoffwn ddyfynnu'n fyr o'ch llythyr dyddiedig 26 Chwefror. Rydych yn dweud,
Nid yw Llywodraeth Cymru yn ariannu ysgolion yn uniongyrchol. Mae pob Awdurdod Lleol yng Nghymru yn gyfrifol am bennu faint o arian a ddyrennir i'w ysgolion
ac fel y dywedwch,
Mae faint o arian y mae Awdurdod yn ei neilltuo ar gyfer cyllidebau ysgolion yn fater ar gyfer yr Awdurdod hwnnw.
Dywedwch hefyd,
O ran sut y mae Llywodraeth Cymru yn ariannu Awdurdodau Lleol, dosberthir y cyllid refeniw craidd a ddarparwn yn ôl anghenion cymharol, gan ddefnyddio fformiwla sy'n ystyried cyfoeth o wybodaeth ar nodweddion demograffig, ffisegol, economaidd a chymdeithasol yr awdurdodau. Datblygwyd y fformiwla ariannu hon mewn ymgynghoriad â Llywodraeth Leol drwy'r Is-Grŵp Dosbarthu.
A ydych yn credu y byddai o gymorth pe bai eich llythyr, gan gynnwys y wybodaeth hon, yn cael ei anfon at bob rhiant ym Mro Morgannwg, neu o leiaf, ar gael ar wefan Bro Morgannwg? Ac a ydych hefyd yn croesawu rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain Llywodraeth Cymru, sydd wedi arwain at gymuned ddysgu newydd yn Llanilltud Fawr a fydd yn agor yn swyddogol ar 22 Mawrth? Ac Ysgrifennydd y Cabinet—
I've been very tolerant, Jane Hutt. You're over two minutes now. Very quick final question.
Rwyf wedi bod yn oddefgar iawn, Jane Hutt. Rydych dros ddwy funud bellach. Cwestiwn olaf cyflym iawn.
And finally, I understand that a recent Vale of Glamorgan Council cabinet report shows an increased capital contribution from the Welsh Government, while plans for 2017 onwards show a reduction in the Vale council's—[Interruption.]
Ac yn olaf, deallaf fod adroddiad cabinet diweddar gan Gyngor Bro Morgannwg yn dangos cyfraniad cyfalaf mwy gan Lywodraeth Cymru, a bod y cynlluniau ar gyfer 2017 ymlaen yn dangos gostyngiad gan gyngor y Fro o ran—[Torri ar draws.]
Well, Presiding Officer, there is no doubt that this is a challenging time for education budgets, and I make no bones about that. That means that being clear about the facts and information is more important that ever, and it is disappointing that the correspondence that the Vale has issued to its schools and parents have misrepresented the position on school funding. I am in the process of responding to every letter that I have received from parents from the Vale of Glamorgan, setting the record straight, and I'm happy to do that again today.
In respect of core funding under the local government settlement, the Vale of Glamorgan is not—not—the lowest funded authority in Wales as it would have parents believe. It may be the lowest spending authority per pupil, but that is a matter for the council. What is a matter for me is that resources that I have centrally can be used to support education in the Vale of Glamorgan.
The Vale of Glamorgan benefits from the pupil deprivation grant; it also benefits from our small and rural schools grant; it is also part of our school-based supply cluster pilot; and it is also a part of our school business manager pilot. It has had significant resources made available to it under band A of the capital twenty-first century schools programme. We have outlined a significant amount of resource under the band B of the programme and, as you'll be aware, only this weekend I announced £14 million extra for small school repairs, of which the Vale of Glamorgan will receive over £0.5 million.
However, I must take this opportunity to say I would also encourage them, that is, the Vale of Glamorgan, to submit revised proposals to access part of the £36 million infant class-size commitment over the term, because what they've submitted to date does not meet the criteria, and I'm very anxious that children in the Vale of Glamorgan should not lose out on this opportunity to cut class sizes.
Wel, Lywydd, nid oes unrhyw amheuaeth fod hwn yn gyfnod heriol i gyllidebau addysg, ac ni phetrusaf rhag dweud hynny. Golyga hynny fod bod yn glir ynglŷn â'r ffeithiau a'r wybodaeth yn bwysicach nag erioed, ac mae'n drueni fod yr ohebiaeth gan y Fro i'w hysgolion a'u rhieni wedi camddehongli'r sefyllfa mewn perthynas ag ariannu ysgolion. Rwyf wrthi'n ymateb i bob llythyr a gefais gan rieni o Fro Morgannwg, er mwyn egluro'r sefyllfa, ac rwy'n fwy na pharod i wneud hynny eto heddiw.
Mewn perthynas ag arian craidd o dan y setliad llywodraeth leol, nid Bro Morgannwg—nid Bro Morgannwg—yw'r awdurdod sy'n derbyn y swm lleiaf o arian yng Nghymru, fel y byddent yn awyddus i'r rhieni gredu. Mae'n bosibl mai hwy yw'r awdurdod sy'n gwario'r swm lleiaf y disgybl, ond mater i'r cyngor yw hynny. Yr hyn sy'n fater i mi yw y gellir defnyddio'r adnoddau sydd gennyf yn ganolog i gefnogi addysg ym Mro Morgannwg.
Mae Bro Morgannwg yn elwa ar y grant amddifadedd disgyblion; maent hefyd yn elwa ar ein grant ar gyfer ysgolion bach a gwledig; maent hefyd yn rhan o'n cynllun peilot clystyrau cyflenwi sy'n seiliedig ar ysgolion; ac maent hefyd yn rhan o'n cynllun peilot ar gyfer rheolwyr busnes ysgolion. Mae adnoddau sylweddol wedi'u darparu ar eu cyfer o dan fand A rhaglen gyfalaf ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Rydym wedi amlinellu llawer iawn o adnoddau o dan fand B y rhaglen, ac fel y gwyddoch, y penwythnos diwethaf hwn, cyhoeddais £14 miliwn yn ychwanegol ar gyfer man atgyweiriadau i ysgolion, a bydd Bro Morgannwg yn derbyn dros £0.5 miliwn o'r swm hwnnw.
Fodd bynnag, mae'n rhaid imi fanteisio ar y cyfle hwn i ddweud y buaswn yn eu hannog hefyd, hynny yw, Bro Morgannwg, i gyflwyno cynigion diwygiedig i gael mynediad at ran o'r ymrwymiad £36 miliwn i leihau maint dosbarthiadau babanod dros y tymor, gan nad yw'r hyn y maent wedi'i gyflwyno hyd yn hyn yn bodloni'r meini prawf, ac rwy'n awyddus iawn nad yw plant ym Mro Morgannwg yn colli'r cyfle hwn i leihau maint dosbarthiadau.
I think the reason, Llywydd, this double act doesn't quite work—though it's been very well staged, I know, I grant them that—is that the Vale of Glamorgan is a highly competitive authority politically; it's been run recently by Labour administrations and Conservative administrations, with other parties involved and independent groups also, and they've all had concerns about the funding formula and have raised these matters. When will you actually review the situation, because there is cross-party concern in the Vale of Glamorgan about the current situation?
Credaf mai'r rheswm, Lywydd, pam nad yw'r ddeuawd hon yn gweithio—er ei bod wedi'i llwyfannu yn dda iawn, rwy'n gwybod, rwy'n cydnabod hynny—yw am fod Bro Morgannwg yn awdurdod hynod gystadleuol yn wleidyddol; mae wedi cael ei redeg yn ddiweddar gan weinyddiaethau Llafur a gweinyddiaethau Ceidwadol, gyda phleidiau eraill yn rhan o bethau yn ogystal â grwpiau annibynnol, ac mae pob un ohonynt yn bryderus ynglŷn â'r fformiwla ariannu ac wedi codi'r materion hyn. Pryd y byddwch yn adolygu'r sefyllfa, gan fod pryder trawsbleidiol ym Mro Morgannwg ynglŷn â'r sefyllfa bresennol?
Let me be absolutely clear: the core funding formula is not a matter for me; it is a matter for my colleague the Cabinet Secretary for local government and for the revenue support group that sits across that, making decisions about how the RSG revenue support grant is made available. On two separate occasions, the Welsh Government have offered Welsh local government the opportunity to change the base data, most recently in 2014-15, and on both occasions, the WLGA have refused the offer to update the data, and I have asked officials and the Cabinet Secretary for local government to look at that again. But it is a matter for the local government working collectively to agree changes to base data.
Gadewch imi ddweud yn gwbl glir: nid yw'r fformiwla gyllid craidd yn fater i mi; mae'n fater ar gyfer fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol ac ar gyfer y grŵp cynnal refeniw sy'n gyfrifol am hynny, ac sy'n gwneud penderfyniadau ynglŷn â sut y mae'r grant cynnal refeniw yn cael ei ddarparu. Ar ddau achlysur gwahanol, mae Llywodraeth Cymru wedi cynnig cyfle i lywodraeth leol Cymru newid y data sylfaen, yn fwyaf diweddar yn 2014-15, ac ar y ddau achlysur, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi gwrthod y cynnig i ddiweddaru'r data, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion ac Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol edrych ar hynny eto. Ond mater ar gyfer llywodraeth leol, gan weithio ar y cyd, yw cytuno ar newidiadau i ddata sylfaen.
Tynnwyd cwestiwn 7 [OAQ51833] yn ôl, felly cwestiwn 8, Simon Thomas.
Question 7 [OAQ51833] has been withdrawn, therefore, question 8, Simon Thomas.
8. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cynnal ynglŷn â darparu llaeth am ddim mewn ysgolion? OAQ51867
8. What discussions has the Cabinet Secretary had regarding the provision of free milk in schools? OAQ51867
Thank you very much, Simon. Discussions with DEFRA are ongoing regarding school milk. Wales will continue to participate in the existing EU school milk scheme. We will discuss with DEFRA and the other devolved administrations options for the future of the scheme, as part of our wider consideration around departure from the EU. And this is just one of a number of examples that many people do not know about with regard to the impact of us leaving the European Union.
Diolch yn fawr iawn, Simon. Mae trafodaethau yn parhau gyda DEFRA ynghylch llaeth ysgol. Bydd Cymru yn parhau i gymryd rhan yng nghynllun llaeth ysgol presennol yr UE. Byddwn yn trafod opsiynau ar gyfer dyfodol y cynllun gyda DEFRA a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill fel rhan o'n hystyriaethau ehangach mewn perthynas â gadael yr UE. Ac mae hon yn un o sawl enghraifft nad yw llawer o bobl yn ymwybodol ohoni mewn perthynas ag effaith ein hymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd.
Diolch am yr ateb ac rwy’n falch bod trafodaethau yn cymryd lle, ond ar hyn o bryd, mae llaeth am ddim yn y cyfnod sylfaen, yn benodol oherwydd buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru. Mae llaeth wedi’i sybsideiddio yn yr ysgolion cynradd oherwydd rŷm yn rhan o gynllun yr Undeb Ewropeaidd, ac, wrth gwrs, mae llaeth mewn ysgolion nid yn unig yn faeth—yn ychwanegu at faeth plant ysgol—ond mae hefyd yn dangos o ble mae bwyd yn dod. Mae’n ffordd inni ddysgu am rôl bwyd yn ein bywydau ni bob dydd.
Rwy’n deall bod yn rhaid ichi drafod hwn ar lefel Prydeinig, ond rwyf hefyd yn meddwl ei fod yn bwysig bod y Llywodraeth bresennol, Llywodraeth Cymru, yn gwneud datganiad eich bod chi am barhau, beth bynnag a ddaw, gyda’r system llaeth presennol, achos rwy’n meddwl dyna’r sicrwydd mae rhieni, ysgolion a'r gymuned ehangach yn dymuno ei weld.
Thank you for that response and I am pleased that discussions are ongoing, but at the moment, milk is available free of charge in the foundation phase, mainly because of investment by the Welsh Government. Milk is subsidised in primary schools, because we are part of the EU school milk scheme, and, of course, milk in schools is not only nutritious, and adds to the nutrition of children in schools, but also demonstrates where food comes from, so they can learn about the role of food in our daily lives.
I understand that you have to discuss this at a UK level, but I also think it’s important that the current Government, the Welsh Government, should make a statement that you would wish to continue, come what may, with the current milk system, because I think that’s the assurance that parents, schools and the wider community want to see.
Well, Simon, as you've acknowledged, the Welsh Government's school milk scheme is indeed unique amongst the United Kingdom home nations, being the only scheme that offers milk at no cost to the entire foundation phase. Over 99 per cent of maintained primary schools are signed up to the scheme, and as you said, it has a number of benefits for the children involved.
In 2017-18, the free school milk budget was £2.2 million, and even in the difficult scenarios that we've just been talking about with regard to education funding, I have been determined to keep that investment going because I realise and I recognise the benefits of the free milk scheme. We will continue to discuss this, but this is a live issue, it's not something we have forgotten about and we're actively engaged in how we can take this forward.
Wel, Simon, fel rydych wedi cydnabod, mae cynllun llaeth ysgol Llywodraeth Cymru yn unigryw ymysg gwledydd cartref y Deyrnas Unedig, gan mai hwnnw yw'r unig gynllun sy'n cynnig llaeth am ddim i'r cyfnod sylfaen cyfan. Mae dros 99 y cant o ysgolion cynradd a gynhelir yn rhan o'r cynllun, ac fel y dywedoch, mae'n darparu nifer o fanteision i'r plant.
Yn 2017-18, roedd y gyllideb llaeth ysgol am ddim yn £2.2 miliwn, a hyd yn oed yn y senarios anodd y buom yn sôn amdanynt mewn perthynas â chyllid addysg, rwyf wedi bod yn benderfynol o gadw'r buddsoddiad hwnnw gan fy mod yn sylweddoli ac yn cydnabod manteision y cynllun llaeth am ddim. Byddwn yn parhau i drafod hyn, ond mae'n fater byw, nid yw'n rhywbeth rydym wedi anghofio amdano ac rydym yn gweithio i weld sut y gallwn fwrw ymlaen â hyn.
Can I thank Simon Thomas for bringing this question? Because I'm a really keen supporter of children receiving free milk in schools and, preferably, until they leave school, but there we go.
Can I thank you, Cabinet Secretary, for saying that you're as committed to providing that? But post Brexit, what consideration will you make of encouraging direct partnerships between our local milk producers, our farmers and schools, so that more people can get an added benefit out of having free schools with local milk?
A gaf fi ddiolch i Simon Thomas am ofyn y cwestiwn hwn? Oherwydd rwy'n frwd iawn fy nghefnogaeth i roi llaeth am ddim i blant mewn ysgolion, ac os oes modd, hyd nes eu bod yn gadael yr ysgol, ond dyna ni.
A gaf fi ddiolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am ddweud eich bod yn ymrwymo i ddarparu hynny? Ond ar ôl Brexit, pa ystyriaeth y byddwch yn ei rhoi i annog partneriaethau uniongyrchol rhwng ein cynhyrchwyr llaeth lleol, ein ffermwyr a'n hysgolion, fel y gall mwy o bobl gael budd ychwanegol o laeth lleol am ddim mewn ysgolion?
Well, Janet, primarily, we provide milk to our schoolchildren because of the nutritional benefits that that provides children. But, of course, it has an additional benefit to the dairy sector, and as Simon Thomas says, it can provide us with a useful teaching opportunity to talk to children about sustainable food production, where their food comes from, and, indeed, the social and historic contribution to our nation of our farming community and our dairy sector in particular.
I'm continually looking at ways in which we can increase the amount of local produce that is available via our school meals services, as well as providing opportunities for Welsh children to understand more about where their food comes from.
Wel, Janet, yn bennaf, rydym yn darparu llaeth i'n plant ysgol oherwydd y manteision maethol y mae hynny'n ei roi i blant. Ond wrth gwrs, mae iddo fantais ychwanegol i'r sector llaeth, ac fel y dywed Simon Thomas, gall ddarparu cyfle addysgol defnyddiol inni siarad â phlant ynglŷn â chynhyrchu bwyd cynaliadwy, o ble y daw eu bwyd, ac yn wir, cyfraniad cymdeithasol a hanesyddol ein cymuned ffermio i'n cenedl ac i'n sector llaeth yn arbennig.
Rwy'n edrych yn barhaus ar ffyrdd y gallwn gynyddu faint o gynnyrch lleol sydd ar gael drwy ein gwasanaethau prydau ysgol, yn ogystal â darparu cyfleoedd i blant Cymru ddeall mwy ynglŷn ag o ble y daw eu bwyd.
9. Pa gefnogaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei darparu i bobl ag anghenion dysgu ychwanegol sydd eisiau astudio bagloriaeth Cymru? OAQ51838
9. What support does the Cabinet Secretary provide to people with additional learning needs who want to study the Welsh baccalaureate? OAQ51838
Thank you, Mark. Local authorities are responsible for providing suitable educational provision for all learners to enable them to access a range of qualifications, including the Welsh baccalaureate. Those with additional learning needs will receive additional support to meet their individual needs.
Diolch, Mark. Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am ddarparu darpariaeth addysgol addas i bob dysgwr i'w galluogi i gael mynediad at ystod o gymwysterau, gan gynnwys bagloriaeth Cymru. Bydd y rheini sydd ag anghenion dysgu ychwanegol yn cael cymorth ychwanegol i ddiwallu eu hanghenion unigol.
Thank you. I've been contacted by the mother of a young man on the autism spectrum. They've looked at the Welsh bac at level 3 and have doubts about their son's ability to cope with aspects of the Welsh bac, particularly the maths skills needed for the level 3 Welsh bac, where there's a need for a lot of executive functioning skills and collaborative and social skills that are likely to cause stress for their son and prevent him from coping with the course. How, therefore, will you address the barriers to achievement presented by the compulsion of the Welsh bac for all learners, and in particular learners with additional learning needs, on a level 3 course? And, what consideration will you give to a more flexible attitude that allows for learners with 'spiky profiles' to achieve, for some it would mean the baccalaureate and for others that would be too much, but nonetheless they need the opportunity to achieve with the great skills that they have?
Diolch. Mae mam i ddyn ifanc ar y sbectrwm awtistig wedi cysylltu â mi. Maent wedi edrych ar fagloriaeth Cymru ar lefel 3 ac mae ganddynt amheuon ynglŷn â gallu eu mab i ymdopi ag agweddau ar fagloriaeth Cymru, yn enwedig y sgiliau mathemateg sy'n angenrheidiol ar gyfer lefel 3 bagloriaeth Cymru, lle mae angen llawer o sgiliau gweithredu gweithredol a sgiliau cydweithredol a chymdeithasol sy'n debygol o achosi straen i'w mab a'i atal rhag ymdopi â'r cwrs. Sut, felly, y byddwch yn mynd i'r afael â'r rhwystrau i gyflawni sy'n deillio o'r ffaith bod bagloriaeth Cymru yn orfodol i bob dysgwr, ac yn enwedig dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol, ar gwrs lefel 3? A pha ystyriaeth a rowch i agwedd fwy hyblyg a fyddai'n caniatáu i ddysgwyr â 'phroffiliau pigog' gyflawni, i rai byddai hynny'n golygu'r fagloriaeth ac i eraill byddai hynny'n ormod, ond serch hynny mae angen y cyfle arnynt i gyflawni gyda'r sgiliau gwych sydd ganddynt?
Thank you, Mark. I start from the basis that all qualifications should be available to all of our cohort, and I don't think any of us would want to start from the provision of saying that there are certain groups of learners who cannot access a certain qualification. We have to start on the basis of equity.
However, I would expect headteachers to use their professional judgment in determining which learners should be undertaking the Welsh baccalaureate at the relevant level, according to the individual learning pathway, and what support individual learners may need to allow them to access a qualification that could be of benefit to them. But it has to be down to the professional judgment of those teachers who work with individuals and families.
Diolch, Mark. Rwy'n dechrau o'r sail y dylai pob cymhwyster fod ar gael i bawb, ac ni chredaf y byddai unrhyw un ohonom yn awyddus i ddechrau o'r amod o ddweud bod rhai grwpiau penodol o ddysgwyr na allant fanteisio ar gymhwyster penodol. Mae'n rhaid inni ddechrau ar sail tegwch.
Fodd bynnag, buaswn yn disgwyl i benaethiaid ddefnyddio eu crebwyll proffesiynol wrth benderfynu pa ddysgwyr a ddylai ymgymryd â bagloriaeth Cymru ar y lefel berthnasol, yn ôl y llwybr dysgu unigol, a pha gymorth y gall fod ei angen ar ddysgwyr unigol i'w galluogi i gael mynediad at gymhwyster a allai fod o fudd iddynt. Ond mae'n rhaid i hynny ddibynnu ar grebwyll proffesiynol yr athrawon sy'n gweithio gydag unigolion a theuluoedd.
10. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael am y gweithredu diwydiannol presennol yn y sector prifysgolion yng Nghymru? OAQ51865
10. What discussions has the Cabinet Secretary had in relation to the current industrial action in the university sector in Wales? OAQ51865
Mick, as I've stated earlier, I've had a number of discussions in recent weeks with sector representatives—both the unions and the employers.
Mick, fel y dywedais yn gynharach, rwyf wedi cael nifer o drafodaethau dros yr wythnosau diwethaf gyda chynrychiolwyr y sector—yr undebau a'r cyflogwyr.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. Isn't it a tragedy that, throughout the UK, tens of thousands of university staff have had to go on strike to resist a unilateral change by Universities UK to their pension scheme, and in some cases that will mean a pensions reduction in value of up to 40 per cent? On Monday, Cabinet Secretary, I had the honour of joining members of University and College Union on their picket line. They asked for one thing: an independent review leading to genuine negotiations. Do you agree that this is a reasonable demand, and will the Welsh Government do all it can to encourage—and I repeat, encourage—genuine negotiations to achieve a resolution to this dispute?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Onid yw'n drychineb fod degau o filoedd o staff prifysgol ledled y DU wedi gorfod mynd ar streic i wrthsefyll newid unochrog gan Universities UK i'w cynllun pensiwn, ac mewn rhai achosion bydd hynny'n golygu lleihau gwerth pensiynau hyd at 40 y cant? Ddydd Llun, Ysgrifennydd y Cabinet, cefais y fraint o ymuno ag aelodau o'r Undeb Prifysgolion a Cholegau ar y llinell biced. Roeddent yn gofyn am un peth: adolygiad annibynnol a fyddai'n arwain at drafodaethau dilys. A ydych yn cytuno bod hon yn alwad resymol, ac a fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i annog—a dywedaf eto, annog—trafodaethau dilys er mwyn dod â'r anghydfod hwn i ben?
As I said in answer to the questions that Llyr Huws Gruffydd raised earlier, the Welsh Government stands ready to provide whatever support possible, necessary and needed to ensure that we can have that real and positive negotiation between both the employers and employees, and we continue to be ready to do that. We also are working hard with the Higher Education Funding Council for Wales to ensure that any disruption to individual students who may be affected by this action is kept to the very minimum.
Fel y dywedais wrth ateb y cwestiynau a ofynnodd Llyr Huws Gruffydd yn gynharach, mae Llywodraeth Cymru yn barod i ddarparu pa gymorth bynnag sy'n bosibl, sy'n angenrheidiol ac sydd ei angen i sicrhau negodi dilys a chadarnhaol rhwng y cyflogwyr a'r gweithwyr, ac rydym yn parhau i fod yn barod i wneud hynny. Rydym hefyd yn gweithio'n galed gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau cyn lleied â phosibl o darfu ar fyfyrwyr unigol a all gael eu heffeithio gan y streiciau hyn.
I too have been supporting the lecturers who've been left with no alternative other than to strike in defence of their pensions, and I too spoke in one of their rallies. The pension changes that the UCU are opposing will hit everyone hard, but it's going to affect those lecturers early in their career, and it's also going to have an impact on part-time contracts and those on insecure contracts more than anyone else. This will inevitably lead to intergenerational and gender inequalities among university staff and that is unacceptable.
Will you condemn the changes to a pension scheme that could leave university staff in retirement in poverty? And, are you also concerned about the impact that this could have on the university sector in Wales, with many of our brightest and most capable lecturers seriously considering their future in this sector as a result of this move?
Rwyf innau wedi bod yn cefnogi'r darlithwyr, nad oes unrhyw ddewis arall ganddynt ond mynd ar streic i warchod eu pensiynau, ac fe siaradais innau hefyd yn un o'u ralïau. Bydd y newidiadau pensiwn arfaethedig y mae'r Undeb Prifysgolion a Cholegau yn eu gwrthwynebu yn ergyd galed i bawb, ond byddant yn effeithio ar y darlithwyr hynny ar ddechrau eu gyrfaoedd, a byddant hefyd yn effeithio ar gontractau rhan-amser a rhai ar gontractau ansicr yn fwy nag ar unrhyw un arall. Mae'n anochel y bydd hyn yn arwain at anghydraddoldebau rhwng cenedlaethau a rhwng y rhywiau ymysg staff prifysgol, ac mae hynny'n annerbyniol.
A wnewch chi gondemnio'r newidiadau i gynllun pensiwn a allai olygu y bydd staff prifysgolion yn ymddeol mewn tlodi? Ac a ydych hefyd yn pryderu ynglŷn â'r effaith y gallai hyn ei chael ar y sector prifysgolion yng Nghymru, gyda llawer o'n darlithwyr disgleiriaf a mwyaf galluog yn ystyried eu dyfodol yn y sector hwn o ddifrif o ganlyniad i'r newid hwn?
Leanne, as I said earlier, I am gravely concerned for the sector in Wales, and for individual students who are caught up in the strike action. I understand why the UCU have felt that they have no other option but to withdraw their labour, given the changes proposed to pensions for their members, and I have met regularly and corresponded regularly with the UCU, listening to their concerns and offering to provide assistance wherever we possibly can. I have also continued to raise this with Universities Wales and with Wales's vice-chancellors, urging them to get back around the table and to have the detailed, true and honest negotiations that Mick Antoniw just referred to, as well as working closely with HEFCW to ensure that disruption to individual students is kept to a minimum.
It is clear to me that the decision to go back to talks, supervised and organised by ACAS, is a step forward, but we need to do more to ensure that a suitable outcome can be found for those individuals who find themselves caught up in this way.
Leanne, fel y dywedais yn gynharach, rwy'n bryderus am y sector yng Nghymru, ac am fyfyrwyr unigol yr effeithir arnynt gan y streic. Rwy'n deall pam fod yr Undeb Prifysgolion a Cholegau yn teimlo nad oedd unrhyw ddewis arall ganddynt ond gwrthod gweithio, o ystyried y newidiadau arfaethedig i bensiynau eu haelodau, ac rwyf wedi cyfarfod yn rheolaidd ac wedi gohebu'n gyson â'r Undeb Prifysgolion a Cholegau, gan wrando ar eu pryderon a chynnig cymorth lle y gallwn. Rwyf hefyd wedi parhau i godi hyn gyda Prifysgolion Cymru a chydag is-gangellorion Cymru, gan eu hannog i ddychwelyd at y bwrdd a chael y trafodaethau manwl, gwir a gonest y cyfeiriwyd atynt gan Mick Antoniw, yn ogystal â gweithio'n agos gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i sicrhau cyn lleied â phosibl o darfu ar fyfyrwyr unigol.
Mae'n amlwg i mi fod y penderfyniad i ddychwelyd at y trafodaethau, a oruchwylir ac a drefnir gan y Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu, yn gam ymlaen, ond mae angen inni wneud mwy i sicrhau y gellir cytuno ar ganlyniad addas ar gyfer yr unigolion yr effeithir arnynt yn y modd hwn.
11. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am wasanaethau cyngor gyrfaoedd? OAQ51872
11. Will the Cabinet Secretary make a statement on careers advice services? OAQ51872
Mae Gyrfa Cymru yn wasanaeth gyrfaoedd diduedd sy’n rhoi cyngor ac arweiniad i bobl ifanc ac oedolion. Mae hefyd yn hwyluso cysylltiadau rhwng addysg a chyflogwyr. Mae’r gwasanaeth wrthi’n cael ei ddiwygio ar hyn o bryd mewn ffordd eithaf cyffrous, a bydd mwy fyth o ffocws ar weithio gyda phobl ifanc a rhanddeiliaid ac ar ddatblygu gwasanaethau digidol.
Careers Wales is an impartial careers service that gives guidance to young people and adults, as well as facilitating links between education and employers. The service is currently being revised in an exciting way, and there will be an even greater focus on working with young people and stakeholders and on developing digital services.
Diolch yn fawr iawn. Rydw i am wneud cais i chi beidio â bod yn ddiduedd fel cynghorwyr gyrfaoedd. Diddordeb sydd gen i yn eich parodrwydd chi i gydweithio efo'r Ysgrifennydd Cabinet iechyd i annog pobl ifanc Cymru i ddilyn gyrfaoedd ym maes iechyd a gofal. A fuasech chi, fel Llywodraeth, yn cefnogi cyd-fuddsoddiad rhwng addysg ac iechyd, o bosib, mewn math o roadshow Cymru gyfan i egluro am a chreu cyffro am yr holl ystod o ddewisiadau gyrfaoedd yn y meysydd yma, o nyrsio i feddygaeth i ofal i broffesiynau iechyd eraill—rhywbeth a allai hefyd ddyblu i fyny, rydw i'n meddwl, ar yr un pryd, fel roadshow yn annog pobl i gymryd diddordeb yn eu hiechyd eu hunain, yn eu cyrff eu hunain, yn eu deiet eu hunain ac yn y blaen? Mi fuaswn i'n hapus iawn i gyfarfod cynrychiolwyr y Llywodraeth i ddweud mwy am fy ngweledigaeth i ar hyn.
Thank you very much. I’m going to ask you not to be as impartial as careers advisers. My interest is in your willingness to work with the Cabinet Secretary for health to encourage the young people of Wales to follow a career in health and care. Would you, as a Government, support joint investment between education and health, possibly, in a kind of all-Wales roadshow to explain the whole range of career options in these areas and to generate excitement in those options, from nursing to medical care and other professions—something that could also double up as a roadshow encouraging people to take an interest in their own health, in their own bodies and in their own diet and so on? I would be more than happy to meet Government representatives to tell them more about my vision in this area.
Wel, mae lot fawr o bethau cyffrous yn digwydd yn y maes yma eisoes. Rŷm ni yn cael diwrnodau lle rŷm ni'n annog pobl ifanc i gael go—'Have a go' days—ac mae miloedd ar filoedd o blant ifanc wedi mynd i'r llefydd yma lle maen nhw'n cael access i weld pa fath o gyfleodd sydd yna ar gyfer gwaith yn y dyfodol. Mae iechyd yn rhan o hynny. Mae'n rhaid i ni hefyd, wrth gwrs, bwysleisio'r ffaith bod eisiau i ni gael pobl i edrych i mewn i STEM subjects a sicrhau ein bod ni ddim jest yn pwysleisio, nid ydw i'n meddwl, jest iechyd, ond mae yna lefydd eraill; er enghraifft, fe fyddem ni, gobeithio, eisiau gweld pobl yn mynd i mewn i Wylfa a'r datblygiadau yna. Felly, rydw i'n meddwl na fyddai ei gyfyngu fe jest i iechyd, efallai, y math o drywydd y byddem ni eisiau mynd arno. Ond byddwn ni yn fodlon rhoi mwy o wybodaeth am y diwrnodau yma sydd eisoes yn digwydd—'Have a go' days—sydd yn llwyddiannus dros ben.
Well, there are a great many exciting things taking place in this area currently. We do hold days where we encourage young people to have a go—they’re called 'Have a go' days. Thousands of children have been attending these events, where they have access to see what type of options are out there for careers in the future. Health is a part of that, and we must also emphasise that we do need to get people to look into STEM subjects and to ensure that we don’t just emphasise health but point out that there are other opportunities; for example, we would hope to see people going into Wylfa and the developments there. So, I think that limiting it just to health might not be the path that we would wish to take. However, I would be willing to give further information about these days that are already taking place—these ‘Have a go’ days, which are very successful.
Other than Careers Wales, of course, Minister, there are a number of organisations, businesses and other charities that offer careers advice and guidance and training—many of which get money from the Welsh Government or access funding from sources that start with the Welsh taxpayer. How are you working with those organisations to make sure that they understand the growing importance of Welsh language skills? Are you ensuring, even if the organisations have the awareness, that the people that they're training are also aware at the end of that experience?
Heblaw am Gyrfa Cymru, wrth gwrs, Weinidog, mae nifer o sefydliadau, busnesau ac elusennau eraill sy'n cynnig cyngor ar yrfaoedd a chyfarwyddyd a hyfforddiant—a llawer ohonynt yn cael arian gan Lywodraeth Cymru neu'n cael arian o ffynonellau sy'n dechrau gyda threthdalwyr Cymru. Sut rydych yn gweithio gyda'r sefydliadau hyn i sicrhau eu bod yn deall pwysigrwydd cynyddol sgiliau iaith Gymraeg? A ydych yn sicrhau, hyd yn oed os yw'r ymwybyddiaeth gan sefydliadau, fod gan y bobl y maent yn eu hyfforddi hefyd yr ymwybyddiaeth honno ar ddiwedd y profiad hwnnw?
I'm very pleased with that question because I do think that we need to recognise the Welsh language as a skill as well as other things. The more that we ask different organisations to adhere to the standards, then the more we will be needing to recruit people with the skills necessary to implement those plans. So, there is an awareness that that is something that we need to emphasise. We are emphasising it much more significantly now in further education colleges, understanding that that was an area where we saw a huge drop-off in the number of people actually using the Welsh language after they'd finished Welsh language education. So, there are real opportunities. It is something that we are very much focusing on, and understanding that, actually, the Welsh language is a skill, and it is a method of actually finding a job in the future. A lot of it is about giving people the confidence
Rwy'n falch o glywed y cwestiwn hwnnw, oherwydd credaf fod angen inni gydnabod y Gymraeg fel sgil yn ogystal â phethau eraill. Po fwyaf y gofynnwn i wahanol sefydliadau gadw at y safonau, y mwyaf y bydd angen inni recriwtio pobl â'r sgiliau angenrheidiol i roi'r cynlluniau hynny ar waith. Felly, ceir ymwybyddiaeth fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni ei bwysleisio. Rydym yn rhoi llawer mwy o bwyslais ar hynny bellach mewn colegau addysg bellach, gan ein bod wedi deall bod hwnnw'n faes lle y cafwyd gostyngiad anferth yn nifer y bobl a oedd yn defnyddio'r Gymraeg ar ôl iddynt orffen addysg Gymraeg. Felly, mae cyfleoedd go iawn i'w cael. Mae'n rhywbeth rydym yn canolbwyntio arno, gan ddeall bod yr iaith Gymraeg yn sgìl, ac yn ffordd o gael swydd yn y dyfodol. Mae llawer o hyn yn ymwneud â rhoi hyder i bobl.
i ddefnyddio'r Gymraeg mewn ffordd, efallai, i'w helpu nhw i ddeall ei bod hi'n rhan bwysig o'r sgiliau sydd ganddyn nhw hefyd.
to use the Welsh language in a way that will help them to understand that it's an important part of the skills that they have.
Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Minister and Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Economi a Thrafnidiaeth. Tynnwyd cwestiwn 1 [OAQ51860] yn ôl, felly cwestiwn 2—Caroline Jones.
The next item is questions to the Cabinet Secretary for Economy and Transport. Question 1 [OAQ51860] is withdrawn. Question 2—Caroline Jones.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i ddatblygu'r sector gwyddorau bywyd yng Nghymru? OAQ51861
2. Will the Cabinet Secretary outline the action the Welsh Government is taking to develop the life sciences sector in Wales? OAQ51861
Yes. 'Prosperity for All', our national strategy, sets out our intention to blend multiple policy aims and objectives. This partnership approach offers benefits to the life sciences sector in Wales, contributing to economic growth whilst also improving the efficiency and affordability of health services and, of course, improving the well-being of citizens across our country.
Gwnaf. Mae 'Ffyniant i Bawb', ein strategaeth genedlaethol, yn nodi ein bwriad i gymysgu nodau ac amcanion polisi lluosog. Mae'r dull partneriaeth hwn yn cynnig manteision i'r sector gwyddorau bywyd yng Nghymru, a chyfrannu at dwf economaidd gan wella effeithlonrwydd a fforddiadwyedd gwasanaethau iechyd, a gwella lles dinasyddion ledled ein gwlad wrth gwrs.
Thank you. Cabinet Secretary, I want to congratulate you on the work you are doing with the pharmaceutical sector in Wales, and welcome the announcement you made earlier today at the BioWales 2018 conference. The future of the pharmaceutical sector in Wales is not in the manufacturing of drugs but in the researching of new medicines. What is your Government doing to support increased links between the pharma sector and Welsh universities?
Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn eich llongyfarch ar eich gwaith gyda'r sector fferyllol yng Nghymru, a chroesawaf y cyhoeddiad a wnaethoch yn gynharach heddiw yng nghynhadledd BioCymru 2018. Nid gweithgynhyrchu cyffuriau yw dyfodol y sector fferyllol yng Nghymru, ond ymchwilio i feddyginiaethau newydd. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i gefnogi rhagor o gysylltiadau rhwng y sector fferyllol a phrifysgolion Cymru?
Well, can I thank the Member for her question? This is a timely moment to be able to discuss the life sciences sector, given BioWales 2018 is taking place just next door at the Wales Millennium Centre, and I was delighted to be there this morning to launch the occasion. There are 365 companies in the life sciences sector across Wales, employing more than 12,000 in well-paid high-quality jobs. So, it's a crucial sector for our economy, and we see life sciences businesses thrive right across Wales in many of our communities. So, it's not a sector that is just confined to one specific location in Wales.
Now, I'm pleased to say that, as a consequence of A Regional Collaboration for Health, ARCH, we are seeing a £200 million project being developed, which comprises two proposals: for the creation of a wellness village and life sciences village in Llanelli, and also a life sciences and well-being campus project at the Morriston campus of Swansea University. What's crucially important about this development is that it overlaps perfectly with the Swansea bay city deal, of which, of course, health and well-being is a very prominent theme. That particular project aims to create more than 1,800—again high-quality well-paid—jobs in the coming years, and will benefit the economy by more than £460 million. I think this is just the sort of collaborative effort that needs to be replicated across Wales. We see in the north, in the south-east and west efforts being undertaken to bring together academia and business, and I think, in the life sciences sector, there are some excellent examples of that delivering real results.
Wel, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Mae hon yn adeg addas i allu trafod y sector gwyddorau bywyd, o gofio bod BioCymru 2018 yn mynd rhagddo drws nesaf yng Nghanolfan Mileniwm Cymru, ac roeddwn yn falch o fod yno y bore yma i lansio'r achlysur. Ceir 365 o gwmnïau yn y sector gwyddorau bywyd ledled Cymru, ac maent yn cyflogi mwy na 12,000 o bobl mewn swyddi o ansawdd ar gyflogau da. Felly, mae'n sector hollbwysig i'n heconomi, ac rydym yn gweld busnesau gwyddorau bywyd yn ffynnu ledled Cymru mewn llawer o'n cymunedau. Felly, nid yw'n sector sydd wedi'i gyfyngu i un lleoliad penodol yng Nghymru yn unig.
Nawr, rwy'n falch o ddweud, o ganlyniad i Cydweithrediad Rhanbarthol ar gyfer Iechyd, fod prosiect £200 miliwn yn cael ei ddatblygu, sy'n cynnwys dau argymhelliad: creu pentref llesiant a gwyddorau bywyd yn Llanelli, a phrosiect campws gwyddorau bywyd a llesiant ar gampws Treforys ym Mhrifysgol Abertawe. Yr hyn sy'n hanfodol bwysig ynghylch y datblygiad hwn yw ei fod yn gorgyffwrdd yn berffaith â bargen ddinesig bae Abertawe, ac mae iechyd a lles, wrth gwrs, yn thema amlwg iawn yn y fargen honno. Nod y prosiect penodol hwnnw yw creu mwy na 1,800 o swyddi—unwaith eto, swyddi o ansawdd ar gyflogau da—dros y blynyddoedd sydd i ddod, a bydd yn darparu dros £460 miliwn o fudd i'r economi. Credaf mai dyma'r math o ymdrech gyfunol y mae angen ei ddyblygu ledled Cymru. Gwelwn ymdrechion yn y gogledd, yn y de-ddwyrain ac yn y gorllewin i ddod â'r byd academaidd a'r byd busnes at ei gilydd, a chredaf y ceir rhai enghreifftiau ardderchog yn y sector gwyddorau bywyd o ganlyniadau go iawn yn sgil hynny.
Can I congratulate the Cabinet Secretary on assuming responsibility for the city deals into his portfolio now? You've anticipated my question, to some degree, on the back of that. You referred to the life sciences campus and the sites there. Part of their role is to attract investment in for the whole of the city deal concept, if you like. Will you be expecting that investment to take the form of both public funds and private investment? I know there's a strong emphasis, as there should be, on private investment, but, with the potential loss of EU funding sources, what are you doing in looking at alternative public sector routes for that?
A gaf fi longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar dderbyn cyfrifoldeb am y bargeinion dinesig yn ei bortffolio yn awr? Rydych wedi achub y blaen ar fy nghwestiwn, i ryw raddau, drwy hynny. Fe gyfeirioch chi at y campws gwyddorau bywyd a'r safleoedd yno. Rhan o'u rôl yw denu mewnfuddsoddiad i gysyniad y fargen ddinesig yn ei gyfanrwydd, os mynnwch. A fyddwch yn disgwyl i'r buddsoddiad hwnnw fod ar ffurf arian cyhoeddus yn ogystal â buddsoddiad preifat? Gwn fod cryn bwyslais, fel y dylai fod, ar fuddsoddiad preifat, ond o gofio y gallai ffynonellau cyllid yr UE gael eu colli, beth a wnewch i edrych ar lwybrau sector cyhoeddus amgen ar gyfer hynny?
Well, we've repurposed the Life Sciences Hub Wales to ensure that there is a greater degree of overlap between what's happening in the business community and the needs of patients and people in Wales. In terms of the city deal, I think there would be an expectation not just of private sector investment but also the potential to draw in public sector investment through the NHS and through social care providers. I think, again, the city deal in Swansea makes for a perfect opportunity to promote health and well-being as a priority, not just for that region but also as a priority for the whole of Wales.
Wel, rydym wedi addasu Hwb Gwyddorau Bywyd Cymru i sicrhau mwy o orgyffwrdd rhwng yr hyn sy'n digwydd yn y gymuned fusnes ac anghenion cleifion a phobl yng Nghymru. O ran y fargen ddinesig, credaf y byddai disgwyl, nid yn unig buddsoddiad sector preifat, ond hefyd y potensial i ddenu buddsoddiad sector cyhoeddus drwy'r GIG a darparwyr gofal cymdeithasol. Unwaith eto, credaf fod bargen ddinesig Abertawe yn gyfle perffaith i hyrwyddo iechyd a lles fel blaenoriaeth, nid yn unig ar gyfer y rhanbarth ond hefyd fel blaenoriaeth ar gyfer Cymru gyfan.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am waith datblygu ar yr A55 yng ngogledd Cymru? OAQ51850
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on development works on the A55 in north Wales? OAQ51850
Yes, of course. We're continuing to invest significantly in this strategic route in north Wales. We are spending £40 million to upgrade junctions 15 and 16, another £250 million in the Deeside and Flintshire corridor project, and looking at accelerating the delivery of the third Menai crossing. Of course, the road forms part of The Wales Way—a strategy to promote tourism in Wales—and it's marketed nationally and internationally as the culture corridor.
Gwnaf, wrth gwrs. Rydym yn parhau i fuddsoddi'n sylweddol yn y llwybr strategol hwn yng ngogledd Cymru. Rydym yn gwario £40 miliwn ar uwchraddio cyffyrdd 15 a 16, £250 miliwn arall ar brosiect coridor Glannau Dyfrdwy a Sir y Fflint, ac yn edrych ar gyflymu'r broses o greu trydydd croesiad y Fenai. Wrth gwrs, mae'r ffordd yn rhan o Ffordd Cymru—strategaeth i hyrwyddo twristiaeth yng Nghymru—ac mae'n cael ei marchnata'n genedlaethol ac yn rhyngwladol fel coridor diwylliant.
Thank you, Cabinet Secretary. You'll be aware, yesterday, that I had to raise with the First Minister the number of times that the A55 has actually been closed—that's 55—for a total of 2,720 hours. That's over 113 days. That's nearly a third of a year. This is an essential trunk road for businesses, freight and holidaymakers across the north, and they have been let down time and time again. Only yesterday, of course, we had the accident that has sadly seen two people hospitalised. And it's becoming the norm now. On a daily basis, people are expecting, at some stage, there to be major gridlock on these roads. I don't make this as a pun in any way, but I cannot afford, as the Assembly Member for Aberconwy, to take my foot off the pedal in terms of scrutiny on this issue. So, how will you ensure that your proposed upgrades and work associated with the pinchpoint programmes will not lead to further delays, congestion and just absolute misery for visitors coming into north Wales? It's gone on for too long now, Cabinet Secretary, and we really do need to be seeing some improvements.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe fyddwch yn gwybod y bu'n rhaid i mi, ddoe, grybwyll wrth y Prif Weinidog sawl gwaith y mae'r A55 wedi cael ei chau—sef 55 gwaith—am gyfanswm o 2,720 awr. Mae'n hynny'n fwy na 113 o ddiwrnodau, sef bron draean o flwyddyn. Mae hon yn gefnffordd hanfodol ar gyfer busnesau, cerbydau cludo nwyddau a phobl ar wyliau ledled y gogledd, ac maent wedi wynebu rhwystrau dro ar ôl tro. Ddoe ddiwethaf, wrth gwrs, bu damwain anffodus ac mae dau o bobl yn yr ysbyty o ganlyniad iddi. Ac mae hynny'n dod yn rhywbeth cyffredin bellach. Yn ddyddiol, mae pobl yn disgwyl tagfeydd sylweddol ar ryw adeg ar y ffyrdd hyn. Nid wyf yn ceisio chwarae ar eiriau mewn unrhyw ffordd, ond fel yr Aelod Cynulliad dros Aberconwy, ni allaf fforddio tynnu fy nhroed oddi ar y sbardun wrth graffu ar y mater hwn. Felly, sut y byddwch yn sicrhau na fydd eich gwaith uwchraddio arfaethedig na'r gwaith sy'n gysylltiedig â'r rhaglenni mannau cyfyng yn arwain at ragor o oedi, tagfeydd a diflastod llwyr i ymwelwyr a ddaw i ogledd Cymru? Mae hyn wedi para'n rhy hir o lawer bellach, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae taer angen inni weld rhai gwelliannau.
I don't think anybody in the Chamber would disagree with the assertion that the A55 requires investment and upgrades. I'm pleased that we've been able in recent months to avoid planned daytime closures of the A55. Night-time closures will continue through to September of this year with no daytime planned closures taking place. But I also recognise that there is a need at the same time to upgrade significant parts of the A55 and to implement the short, medium and long-term objectives and recommendations that were identified in the resilience study.
In terms of the 55 closures, the vast majority of those can be attributed to accidents, incidents, breakdowns due to—believe it or not, there is a proportion of breakdowns caused by motorists running out of fuel. But it was also attributed largely to those planned overnight works.
Now, I think that what's essential is that we look at the progress that is going to be made in the coming months, and then judge on the basis of the implementation of the quick wins the success or otherwise of Welsh Government. I can say that, on wireless CCTV, installation is taking place in April; on the incident detection software, we're trialling a system; on the traffic officer coverage, with the extended hours, we're currently recruiting additional traffic officers—likewise, the additional traffic officer unit—and we expect also that by the end of March additional traffic officers will be extending their work right to the Gledrid roundabout of the A483, covering that huge area, the 55 and then down.
I'm pleased to be able to say that we're expecting a launch during April of the roads timetable. We're currently in discussions with data providers. In terms of the free recovery trial that was identified in the resilience study, we're currently reviewing historic incident statistics to see where and when this might provide some benefit. There was also a recommendation for additional mobile units and we now have six mobile signs rented, and those are on order for delivery shortly. We also have taken on a communications manager, which was identified as a crucial role. In terms of performance analysis we expect in April to be able to have completed the procurement effort that will allow that. In terms of the average speed enforcement trial on the Rhuallt Hill, again, we're going to go live with that in April or May of this year, and then, finally, the final short term measure that was recommended concerned vehicle restrictions on slow-moving vehicles. We are currently identifying exactly what definition should be used for slow-moving vehicles. It might take some time. We need to ensure the legal implications are bottomed out before we implement any restrictions on vehicle movement.
Ni chredaf y byddai unrhyw un yn y Siambr yn anghytuno â'r honiad fod angen buddsoddiad a gwaith uwchraddio ar yr A55. Rwy'n falch ein bod, dros y misoedd diwethaf, wedi gallu osgoi cau wedi'i gynllunio ar yr A55 yn ystod y dydd. Bydd lonydd yn parhau i gau yn y nos hyd at fis Medi eleni heb unrhyw gynlluniau i gau lonydd yn ystod y dydd. Ond rwyf hefyd yn cydnabod, ar yr un pryd, fod angen uwchraddio rhannau mawr o'r A55 a rhoi'r amcanion a'r argymhellion a nodwyd yn yr astudiaeth gydnerthedd ar gyfer y tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hir ar waith.
O ran y 55 achos o gau, gellir dweud bod y mwyafrif helaeth ohonynt wedi digwydd o achos damweiniau, digwyddiadau, torri lawr oherwydd—credwch neu beidio, achosir cyfran o ddigwyddiadau o geir yn torri lawr gan fodurwyr yn rhedeg allan o danwydd. Ond digwyddodd llawer ohonynt o ganlyniad i waith dros nos a gynlluniwyd.
Nawr, credaf ei bod yn hanfodol inni edrych ar y cynnydd a wneir dros y misoedd nesaf, a barnu wedyn ar sail gweithredu'r atebion cyflym a yw Llywodraeth Cymru wedi llwyddo neu fethu. Gallaf ddweud fod gwaith ar osod offer teledu cylch cyfyng di-wifr yn mynd rhagddo ym mis Ebrill; o ran y feddalwedd synhwyro digwyddiadau, rydym yn treialu system; o ran gwaith swyddogion traffig, gyda'r oriau estynedig, rydym yn recriwtio swyddogion traffig ychwanegol ar hyn o bryd—ac mae'r un peth yn wir am yr uned swyddogion traffig ychwanegol—ac rydym hefyd yn disgwyl, erbyn diwedd mis Mawrth, y bydd swyddogion traffig ychwanegol yn ymestyn eu gwaith hyd at gylchfan y Gledryd ar yr A483, gan gwmpasu'r ardal enfawr honno, yr A55 ac i lawr.
Rwy'n falch o allu dweud ein bod yn disgwyl i amserlen y ffyrdd gael ei lansio ym mis Ebrill. Rydym yn cynnal trafodaethau ar hyn o bryd gyda darparwyr data. O ran y cynllun treialu achub cerbydau rhad ac am ddim a nodwyd yn yr astudiaeth gydnerthedd, rydym yn adolygu ystadegau digwyddiadau hanesyddol ar hyn o bryd i weld lle a phryd y gallai hyn ddarparu rhywfaint o fudd. Cafwyd argymhelliad hefyd i ddarparu unedau symudol ychwanegol, ac rydym bellach wedi rhentu chwe arwydd symudol, a byddant yn cael eu cyflenwi cyn bo hir. Rydym hefyd wedi cyflogi rheolwr cyfathrebu, a nodwyd fel rôl hollbwysig. O ran dadansoddi perfformiad, rydym yn disgwyl y byddwn wedi gallu cwblhau'r ymdrech gaffael a fydd yn caniatáu hynny ym mis Ebrill. O ran y cynllun treialu camau i orfodi cyflymder cyfartalog ar Allt Rhuallt, unwaith eto, byddwn yn ei roi ar waith ym mis Ebrill neu fis Mai eleni, ac yna, yn olaf, roedd y mesur tymor byr terfynol a argymhellwyd yn ymwneud â chyfyngiadau ar gerbydau araf. Ar hyn o bryd, rydym yn nodi'r union ddiffiniad y dylid ei ddefnyddio ar gyfer cerbydau araf. Gallai'r gwaith hwnnw gymryd peth amser. Mae angen inni sicrhau bod y goblygiadau cyfreithiol yn gwbl glir cyn inni roi unrhyw gyfyngiadau ar symudiad cerbydau ar waith.
Cwestiynau nawr gan Lefarwyr y pleidiau i'r Ysgrifennydd Cabinet, a Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions from party spokespeople to the Cabinet Secretary, and the Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.
Diolch, Llywydd. The Wales and borders rail franchise has proven a unique exercise in many ways—unique in the form of the bidding process, but also, sadly, in that 50 per cent of the bidders have now had to pull out. It's also unique for any major rail procurement exercise in the UK in that the invitation to tender has not been made public. This continues to be the case despite the fact that the final tenders were submitted on 21 December 2017. They cannot now be altered, which is one of the reasons for Abellio's forced withdrawal from the process. This lack of transparency has prevented stakeholders from making meaningful comments on the aspirations of the Welsh Government for the future shape of the Welsh rail network. So, perhaps the Cabinet Secretary can shed some light on this for us today. Can he confirm that electrification of the Ebbw Vale to Cardiff rail line has been effectively ruled out for phase 2 of the south Wales metro, and that there is no commitment now either to electrify the Bridgend to Maesteg line?
Diolch, Lywydd. Mae masnachfraint rheilffyrdd Cymru a'r Gororau wedi bod yn ymarfer unigryw mewn sawl ffordd—unigryw o ran y broses ymgeisio, ond hefyd, yn anffodus, gan fod 50 y cant o'r cynigwyr wedi gorfod tynnu allan bellach. Mae hefyd yn unigryw ymhlith unrhyw ymarferion caffael rheilffyrdd mawr yn y DU gan na wnaed y gwahoddiad i dendro yn gyhoeddus. Mae hyn yn parhau i fod yn wir er gwaethaf y ffaith bod y tendrau terfynol wedi'u cyflwyno ar 21 Rhagfyr 2017. Ni ellir eu newid bellach, a dyna un o'r rhesymau pam y bu'n rhaid i Abellio dynnu'n ôl o'r broses. Mae'r diffyg tryloywder hwn wedi atal rhanddeiliaid rhag gwneud sylwadau ystyrlon ar ddyheadau Llywodraeth Cymru ar gyfer dyfodol rhwydwaith rheilffyrdd Cymru. Felly, efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet daflu rhywfaint o oleuni ar hyn i ni heddiw. A all gadarnhau bod y broses o drydaneiddio rheilffordd Glynebwy i Gaerdydd wedi ei diystyru, i bob pwrpas, ar gyfer cam 2 metro de Cymru, ac nad oes unrhyw ymrwymiad bellach chwaith i drydaneiddio'r rheilffordd rhwng Pen-y-bont ar Ogwr a Maesteg?
Well, first of all we're awaiting, or I'm awaiting, full evaluation of the two bids for the franchise and the metro development. It would be premature for me to identify which projects are going to be taken forward and in what form within the next Wales and borders franchise and the development of the metro until the award has been made. But I would say, with regard to the tender process, yes, this is a unique process, one that has not been conducted anywhere else in the UK, but I think as Sion Barry in the Western Mail identified just a few weeks ago, we made the right call in making sure that four bidders remained in the race. There were calls for us to whittle the number of bidders down to two. I think it would have been somewhat embarrassing if that had taken place and then for Arriva and Abellio to have been those final two, and then for Arriva to withdraw and Abellio to have pulled out. But the fact remains that we have two world-class bids that are being evaluated at the moment. They've been strenuously tested, and we are on course to award the next franchise by May of this year.
Wel, yn gyntaf oll, rydym yn aros, neu rwyf yn aros, am werthusiad llawn o'r ddau gais am y fasnachfraint a datblygiad y metro. Byddai'n rhy gynnar i mi nodi pa brosiectau fydd yn mynd rhagddynt ac ar ba ffurf o fewn masnachfraint nesaf Cymru a'r Gororau a datblygiad y metro hyd nes y gwneir y dyfarniad. Ond buaswn yn dweud, o ran y broses dendro, ydy, mae hon yn broses unigryw, un nas cynhaliwyd yn unrhyw le arall yn y DU, ond rwy'n credu, fel y nododd Sion Barry yn y Western Mail ychydig wythnosau yn ôl, ein bod wedi gwneud y peth iawn wrth sicrhau bod pedwar ymgeisydd yn aros yn y ras. Cafwyd galwadau arnom i leihau nifer y cynigwyr i ddau. Credaf y byddai wedi bod yn embaras braidd pe bai hynny wedi digwydd, ac mai Arriva ac Abellio fyddai'r ddau ymgeisydd olaf, ac yna byddai Arriva wedi tynnu'n ôl ac Abellio wedi rhoi'r gorau iddi. Ond erys y ffaith bod gennym ddau gais o'r radd flaenaf yn cael eu gwerthuso ar hyn o bryd. Maent wedi eu profi'n drylwyr, ac rydym ar y trywydd iawn i ddyfarnu'r fasnachfraint nesaf erbyn mis Mai eleni.
Well, maybe I can help the Cabinet Secretary out a little here, because some of the answers have been provided for us now through the strategic environmental assessment on the south Wales metro that Transport for Wales have had to produce, and publish, under European regulations, albeit slightly under the radar. This document, and the accompanying maps, confirm that the Ebbw Vale electrification project has been—and I'm quoting directly here from the material now published by Transport for Wales—'discontinued from future consideration'.
Similarly ruled out is connecting Trelewis to near Quakers Yard, joining the Merthyr and Rhymney lines to create the so-called circle line of the Valleys, proposed by Mick Antoniw. It rejects an extension from Merthyr to Dowlais Top, but it does confirm a brand new on-street light rail service between Cathays Park and Cardiff Bay, replacing the current bendy bus. Now, Cabinet Secretary, you're getting £125 million to spend on the metro from the UK Government. When you asked for it, your Government promised it would be for the electrification of the entire Valleys lines network. You're now cancelling that, in just the same way as the UK Government did with electrification to Swansea, while continuing to spend on a bullet train for the bay. The Conservative Government were rightly accused of selling out on people who live to the west of Cardiff. Isn't the Labour Government now doing exactly the same to people who live in the Valleys to the north?
Wel, efallai y gallaf fod o gymorth i Ysgrifennydd y Cabinet yma, oherwydd mae rhai o'r atebion a ddarparwyd i ni bellach drwy'r asesiad amgylcheddol strategol y bu'n rhaid i Trafnidiaeth Cymru ei gynhyrchu ar fetro de Cymru, a'i gyhoeddi, o dan reoliadau Ewropeaidd, er heb fawr o gyhoeddusrwydd. Mae'r ddogfen hon, a'r mapiau ategol, yn cadarnhau bod prosiect trydaneiddio Glynebwy—a dyfynnaf yn uniongyrchol o'r deunydd a gyhoeddwyd bellach gan Trafnidiaeth Cymru—'wedi'i hepgor o ystyriaethau yn y dyfodol'.
Yn yr un modd, diystyrwyd y gwaith o gysylltu Trelewis â gerllaw Mynwent y Crynwyr, gan gysylltu llinellau Merthyr Tudful a Rhymni i greu rheilffordd cylch y Cymoedd, fel y'i gelwir, argymhelliad a gynigiwyd gan Mick Antoniw. Mae'n gwrthod estyniad o Ferthyr Tudful i Ddowlais Top, ond mae'n cadarnhau gwasanaeth rheilffordd ysgafn newydd sbon ar y stryd rhwng Parc Cathays a Bae Caerdydd, yn lle'r bws plygu presennol. Nawr, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn cael £125 miliwn gan Lywodraeth y DU i'w wario ar y metro. Pan ofynnoch amdano, addawodd eich Llywodraeth y byddai'n cael ei ddefnyddio i drydaneiddio holl rwydwaith rheilffyrdd y Cymoedd. Rydych bellach yn canslo hynny, yn union fel y gwnaeth Llywodraeth y DU mewn perthynas â thrydaneiddio i Abertawe, gan barhau i wario ar drên bwled ar gyfer y bae. Cyhuddwyd y Llywodraeth Geidwadol, yn hollol iawn, o fradychu'r bobl sy'n byw i'r gorllewin o Gaerdydd. Onid yw'r Llywodraeth Lafur bellach yn gwneud yr un peth yn union i bobl sy'n byw yn y Cymoedd i'r gogledd?
This is not correct. First and foremost, we have consulted on, and published, on numerous occasions, the high-level objectives for the Wales and borders franchise and the development of the metro. The specific design of the metro, and the build of the metro, will take place once the award has been made. But what counts most is that passengers see a vast improvement in the services that are delivered to them. In terms of electrification, we cannot say, until the award has been made, what the specific solutions are for each and every one of those lines that are contained within the metro area. It's therefore premature to assume that electrification of the entire Valleys lines is not included in any of the bids. I cannot divulge what is in the bids, but it is simply not possible to speculate over what is in there at present.
Nid yw hyn yn gywir. Yn bennaf oll, rydym wedi ymgynghori, a chyhoeddi, ar sawl achlysur, yr amcanion lefel uchel ar gyfer masnachfraint Cymru a'r gororau a datblygiad y metro. Bydd cynllun penodol y metro, a'r gwaith o adeiladu'r metro, yn digwydd wedi i'r dyfarniad gael ei wneud. Ond yr hyn sydd bwysicaf yw bod y teithwyr yn gweld gwelliannau mawr yn y gwasanaethau a ddarperir ar eu cyfer. O ran trydaneiddio, ni allwn ddweud, hyd nes y gwneir y dyfarniad, beth yw'r atebion penodol ar gyfer pob un o'r rheilffyrdd yn ardal y metro. Felly, mae'n rhy gynnar i dybio nad yw'r broses o drydaneiddio holl reilffyrdd y Cymoedd wedi'i chynnwys yn unrhyw un o'r ceisiadau. Ni allaf ddatgelu beth sydd yn y ceisiadau, ond ni ellir dyfalu beth sydd ynddynt ar hyn o bryd.
Cabinet Secretary, I'm quoting from your own Transport for Wales authority's maps. Under 'red', it says,
'Discontinued from future consideration at present'.
I'm just quoting at you your own transport authority's statement on these subjects. It is right, of course, that some of the money that you've had is going to be spent on the Valleys lines. According to the same document, there is a possibility that the existing core Valleys lines will be converted to light rail. But, again, that's a policy that we should be debating, because some will feel that light rail isn't appropriate in all circumstances—over long distances, for example, where trains are meant to travel more than 45 mph. It will disconnect the core Valleys lines from the national heavy rail network, with no freight or excursion, or through trains, for example, to Cardiff Airport possible ever again. Though I should point out that you've also ruled out a rail link to Cardiff Airport in the document, but we weren't told about that either. Why weren't we told about these policy decisions, so that we could debate them, and so that the people, ultimately, whose railway service this is—not the Government's—could have their say on whether this was the vision and these were the priorities they wanted to see?
Ysgrifennydd y Cabinet, dyfynnaf o fapiau eich awdurdod, Trafnidiaeth Cymru. O dan 'coch', mae'n dweud,
Wedi'i hepgor o ystyriaethau yn y dyfodol ar hyn o bryd.
Rwy'n dyfynnu o ddatganiad eich awdurdod trafnidiaeth eich hun ar y pynciau hyn. Mae'n wir, wrth gwrs, y bydd rhywfaint o'r arian rydych wedi'i gael yn cael ei wario ar reilffyrdd y Cymoedd. Yn ôl yr un ddogfen, mae posibilrwydd y bydd rheilffyrdd craidd presennol y Cymoedd yn cael eu troi'n rheilffyrdd ysgafn. Ond unwaith eto, mae hwnnw'n bolisi y dylem ei drafod, oherwydd bydd rhai yn teimlo nad yw rheilffordd ysgafn yn briodol yn yr holl amgylchiadau—dros bellteroedd maith, er enghraifft, lle mae angen i drenau deithio'n gyflymach na 45 mya. Bydd yn datgysylltu rheilffyrdd craidd y Cymoedd oddi wrth y rhwydwaith rheilffyrdd trwm cenedlaethol, ac ni fydd modd cael unrhyw gerbydau nwyddau neu wibdeithiau, neu drenau trwodd, er enghraifft, i faes awyr Caerdydd byth eto. Er, dylwn nodi eich bod hefyd wedi diystyru cyswllt rheilffordd â maes awyr Caerdydd yn y ddogfen, ond ni ddywedwyd wrthym ynglŷn â hynny ychwaith. Pam na ddywedwyd wrthym am y penderfyniadau polisi hyn, fel y gallem eu trafod, ac fel y gall y bobl, gan mai eu gwasanaeth rheilffyrdd hwy yw hwn yn y pen draw— nid y Llywodraeth—ddweud eu barn ynglŷn ag ai dyma'r weledigaeth a'r blaenoriaethau roeddent yn dymuno'u gweld?
Let's just be clear that devolution of responsibility for and funding for core Valleys lines is taking place, and we remain absolutely committed to upgrading the core Valleys lines as part of the metro vision, so that people can have more regular journeys. Four journeys an hour, we believe, is appropriate within a metro area, as a minimum. We've been clear in stating that. We've been clear in stating that, right across Wales, there will be improvements in terms of capacity, in terms of journey times and reliability. Outside of the core Valleys lines area, responsibility for infrastructure remains with the UK Government, but we would wish to see that devolved as well, as soon as possible. I think events of the past few weeks, with the damage to flanges on railway wheelsets, demonstrate why we need to make sure that there is a greater degree of investment right across the network in Wales. And, for that reason, we believe it should be devolved—responsibility should be devolved. But in terms of the metro, I can promise Members, I can assure Members, that the bids through from two world-class operators make for compelling arguments that there will be change to the rail services within the metro area, and across the country.
Gadewch i ni fod yn glir fod y broses o ddatganoli cyfrifoldeb a chyllid ar gyfer rheilffyrdd craidd y Cymoedd yn mynd rhagddi, ac rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i'r gwaith o uwchraddio rheilffyrdd craidd y Cymoedd fel rhan o weledigaeth y metro, er mwyn darparu teithiau mwy rheolaidd i bobl. Credwn fod pedair taith yr awr, o leiaf, yn addas o fewn ardal metro. Rydym wedi datgan hynny'n glir. Rydym wedi dweud yn glir y bydd gwelliannau ledled Cymru o ran capasiti, o ran amseroedd teithio a dibynadwyedd. Y tu allan i ardal rheilffyrdd craidd y Cymoedd, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y seilwaith o hyd, ond hoffem pe bai hwnnw'n cael ei ddatganoli hefyd, cyn gynted â phosibl. Credaf fod y digwyddiadau dros yr ychydig wythnosau diwethaf, gyda'r difrod i'r fflansys ar echelau olwynion trenau, yn dangos pam fod angen inni sicrhau mwy o fuddsoddiad ar draws y rhwydwaith yng Nghymru. Ac am y rheswm hwnnw, credwn y dylid ei ddatganoli—dylid datganoli'r cyfrifoldeb. Ond o ran y metro, gallaf addo i'r Aelodau, gallaf roi sicrwydd i'r Aelodau, fod ceisiadau'r ddau weithredwr o'r radd flaenaf yn awgrymu'n gryf y bydd newid i wasanaethau rheilffyrdd yn ardal y metro, a ledled y wlad.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Conservative spokesperson, Russell George.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, despite being set up in 2013 to deliver greater value for the Welsh taxpayer, the Wales Audit Office has been critical of the National Procurement Service. Now, by anyone's estimation, it has comprehensively failed to deliver the intended savings in public spending. In 2016-17, it only generated about 60 per cent of the savings expected and, worse still, it made a loss of around £2 million, in both 2015-16 and 2016-17. So, can I ask why the Welsh Government's flagship policy for improving public procurement in Wales has failed so badly?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, er iddo gael ei sefydlu yn 2013 i ddarparu mwy o werth i drethdalwyr Cymru, mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi beirniadu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol. Nawr, ni all unrhyw un ddadlau nad yw wedi methu'n llwyr â darparu'r arbedion arfaethedig mewn gwariant cyhoeddus. Yn 2016-17, oddeutu 60 y cant yn unig o'r arbedion a ddisgwyliwyd a greodd, ac yn waeth byth, gwnaeth golled o oddeutu £2 miliwn yn 2015-16, ac yn 2016-17. Felly, a gaf fi ofyn pam fod polisi blaenllaw Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella caffael cyhoeddus yng Nghymru wedi methu'n llwyr?
It's not actually the responsibility of my department. It's the responsibility of the Cabinet Secretary for Finance.FootnoteLink However, in terms of the economic action plan, we've made clear that with the economic contract, we could open up opportunities to extend the economic contract—the £6 billion of procurement opportunities within the Welsh public purse. We stated that we wish to disaggregate major procurement opportunities and contracts so that more small and medium-sized enterprises in Wales can capture valuable infrastructure projects across the country.
Nid cyfrifoldeb fy adran i yw hyn mewn gwirionedd. Cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ydyw.FootnoteLink Fodd bynnag, o ran y cynllun gweithredu economaidd, rydym wedi dweud yn glir, gyda'r contract economaidd, y gallem sicrhau cyfleoedd i ymestyn y contract economaidd—y £6 biliwn o gyfleoedd caffael ym mhwrs y wlad yng Nghymru. Dywedasom ein bod yn dymuno dadgyfuno cyfleoedd caffael a chontractau mawr fel y gall rhagor o fentrau bach a chanolig eu maint yng Nghymru gael rhan mewn prosiectau seilwaith gwerthfawr ledled y wlad.
I appreciate what you've said, and, of course, you are responsible for the economic action plan, SMEs and supply chains that benefit as well. The Welsh Goverment formed the NPS in 2013. When it did that, it was given a £5.9 million loan, and, five years later, the NPS has failed to pay that loan back. So, I would ask, Cabinet Secretary, when can the Welsh taxpayer expect that money to be paid back? And, further still, the NPS is now not covering its own running costs, despite the then Cabinet Secretary Jane Hutt stating that the NPS would be self-financing by 2016. So, why is the Welsh Government currently using taxpayers' money to prop up the NPS and cover its running costs each year, despite the original policy being for the NPS to be self-funding by 2016?
Rwy'n derbyn yr hyn rydych wedi'i ddweud, ac wrth gwrs, rydych yn gyfrifol am y cynllun gweithredu economaidd, busnesau bach a chanolig a'r cadwyni cyflenwi sy'n elwa hefyd. Ffurfiwyd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gan Lywodraeth Cymru yn 2013. Pan wnaeth hynny, rhoddwyd benthyciad o £5.9 miliwn iddo, a phum mlynedd yn ddiweddarach, nid yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi ad-dalu'r benthyciad hwnnw. Felly, hoffwn ofyn, Ysgrifennydd y Cabinet, pryd y gall y trethdalwr yng Nghymru ddisgwyl i'r arian hwnnw gael ei ad-dalu? Ac ymhellach, nid yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol bellach yn talu ei gostau rhedeg ei hun, er gwaethaf y ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet ar y pryd, Jane Hutt, wedi dweud y byddai'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn hunangyllidol erbyn 2016. Felly, pam fod Llywodraeth Cymru yn defnyddio arian y trethdalwyr ar hyn o bryd i gynnal y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ac i dalu ei gostau rhedeg bob blwyddyn, er gwaethaf y ffaith mai'r polisi gwreiddiol oedd y byddai'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn hunangyllidol erbyn 2016?
Again, I'd refer this issue to my Cabinet colleague, who retains responsibility for it. I'm sure that my Cabinet colleague Mark Drakeford would be able to offer detailed answers to the questions that the Member has raised.
Unwaith eto, hoffwn gyfeirio'r mater hwn at sylw fy nghyd-Aelod Cabinet sydd â chyfrifoldeb amdano. Rwy'n siŵr y gallai fy nghyd-Aelod Cabinet, Mark Drakeford, ddarparu atebion manwl i'r cwestiynau a ofynnodd yr Aelod.
The National Procurement Service, I would suggest, is a failed policy. It's certainly an ongoing drain on the public purse. I am going to come to some areas that are certainly in your portfolio. Welsh SMEs and Welsh supply chains are not benefiting from the Welsh Government's procurement spending. In 2015-16, only 52 per cent of Welsh Government spending on goods and services went to Wales-based firms, and your Government's new economic action plan, which, of course, is in your responsibility, also fails to provide any detailed and meaningful road map for improving public procurement in Wales. So, can I ask a question that is absolutely in your portfolio? Why has the Welsh Government failed to address the issue of improving public procurement in the latest economic plan?
Buaswn yn awgrymu bod y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn bolisi sydd wedi methu. Yn sicr, mae'n dreth barhaus ar bwrs y wlad. Byddaf yn dod at rai meysydd sy'n sicr yn rhan o'ch portffolio. Nid yw busnesau bach a chanolig Cymru a chadwyni cyflenwi Cymru yn elwa ar wariant caffael Llywodraeth Cymru. Yn 2015-16, 52 y cant yn unig o wariant Llywodraeth Cymru ar nwyddau a gwasanaethau a aeth i gwmnïau yng Nghymru, ac mae cynllun gweithredu economaidd newydd eich Llywodraeth, sy'n rhan o'ch cyfrifoldeb chi, wrth gwrs, hefyd wedi methu darparu unrhyw fap manwl ac ystyrlon ar gyfer gwella caffael cyhoeddus yng Nghymru. Felly, a gaf fi ofyn cwestiwn sy'n sicr yn rhan o'ch portffolio? Pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi sylw i'r gwaith o wella caffael cyhoeddus yn y cynllun economaidd diweddaraf?
Well, it is addressed in the plan, as I say, through the disaggregation of major contracts. That will prove to be hugely beneficial, given the size of infrastructure projects—road in particular. And we're also working with not just industry bodies, but also with the sector teams within Government, to identify ways that businesses are able to work together and learn from one another in how to capture a greater share of the Welsh procurement spend. The Member is right that currently it's about 52 per cent—the proportion of contracts that are won by Welsh businesses—but that figure is increasing year on year, and I expect, through those measures identified in the economic action plan, and with additional measures that I've outlined through our engagement directly with business and business organisations, we'll see an increase further in the years to come.
Wel, mae hynny'n cael sylw yn y cynllun, fel y dywedaf, drwy'r broses o ddadgyfuno contractau mawr. Bydd hynny'n fuddiol iawn, o ystyried maint prosiectau seilwaith—yn enwedig ffyrdd. Ac rydym hefyd yn gweithio nid yn unig gyda chyrff diwydiant, ond hefyd gyda thimau sector o fewn y Llywodraeth, i nodi ffyrdd y gall busnesau weithio gyda'i gilydd a dysgu oddi wrth ei gilydd sut i gael gafael ar gyfran fwy o wariant caffael yng Nghymru. Mae'r Aelod yn llygad ei le ei fod oddeutu 52 y cant ar hyn o bryd—cyfran y contractau a enillir gan fusnesau Cymreig—ond mae'r ffigur hwnnw'n cynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn, ac rwy'n disgwyl, drwy'r mesurau a nodwyd yn y cynllun gweithredu economaidd, a chyda'r mesurau ychwanegol a amlinellwyd gennyf drwy ein cyswllt uniongyrchol â busnesau a sefydliadau busnes, y byddwn yn gweld rhagor o gynnydd dros y blynyddoedd i ddod.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, with the UK being listed by the Forbes as being the best place in the world to do business, where does Wales stand in comparison?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, o gofio bod y DU ar frig rhestr Forbes o'r lleoedd gorau yn y byd i wneud busnes, beth yw sefyllfa Cymru o gymharu â hynny?
Well, given the alarms that have been raised recently by Airbus, by Ford and by many other companies, I would imagine that as we leave the EU, if we don't get the best possible deal, Wales, along with the UK as a whole, will be left further behind.
Wel, o ystyried y pryderon a fynegwyd yn ddiweddar gan Airbus, gan Ford a chan lawer o gwmnïau eraill, buaswn yn dychmygu, wrth inni adael yr UE, os nad ydym yn sicrhau'r fargen orau sy'n bosibl, bydd Cymru, ynghyd â'r DU gyfan, yn cael ei gadael ymhellach ar ôl.
I thank the Cabinet Secretary for that answer. I think all of us in this Chamber would recognise the fact that we need to considerably improve our act if we are to develop our business and commercial base in Wales, and, as discussed in the latest questions session, one of the key enablers to improvement is education. Nothing will do more to stimulate growth indigenously and also for inward investment than increasing our skills base, both vocationally and academically. Does it therefore concern the Cabinet Secretary that Cardiff University—the best performing in Wales—is ranked thirty-fifth out of 129 in the UK and that we have three others in the bottom 10?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Credaf y byddai pob un ohonom yn y Siambr hon yn cydnabod y ffaith bod angen inni wella ein hymdrechion yn sylweddol os ydym am ddatblygu ein sylfaen fusnes a'n sylfaen fasnachol yng Nghymru, ac fel y trafodwyd yn y sesiwn gwestiynau ddiweddaraf, un o'r ffactorau allweddol i alluogi gwelliant yw addysg. Ni fydd dim yn gwneud mwy i ysgogi twf yn gynhenid ac ar gyfer mewnfuddsoddi na chynyddu ein sylfaen sgiliau, yn alwedigaethol ac yn academaidd. A yw'n peri pryder, felly, i Ysgrifennydd y Cabinet fod Prifysgol Caerdydd—y brifysgol sy'n perfformio orau yng Nghymru—yn safle 35 o 129 yn y DU, a bod gennym dair arall yn y 10 isaf?
I think it's fair to say that higher education gives us the strategic weapons for future economic growth in the fight for competitiveness, whereas further education gives us the tactical arsenal. In terms of FE, I think we have a very, very proud story to tell indeed. We have amongst Britain's best further education institutions based here in Wales. In terms of our higher education estate, I do think we have some world-class universities, and Cardiff amongst them, but Swansea as well, I think, in terms of research and development, in particular with regards to steel, can be counted as one of the world's best. The Member is right that, in driving up productivity, one of the key levers at our disposal is the improvement to the skills base and the pipeline of skilled people who are coming through to support business. But also we need to ensure that there is a greater degree of diffusion of innovation in Wales. We've been very clear that we expect, through the calls to action—the prisms through which we are going to be channelling and viewing investments in the future—that businesses innovate more and therefore work more closely, not just with higher education, but also with further education as well. I think in doing so, we will be able to improve our prospects and improve our productivity levels in years to come.
Credaf ei bod yn deg dweud bod addysg uwch yn rhoi'r arfau strategol inni ar gyfer twf economaidd yn y dyfodol yn y frwydr dros gystadleurwydd, tra bo addysg bellach yn darparu'r arfau tactegol. O ran addysg bellach, credaf fod gennym hanes balch iawn yn wir. Mae rhai o sefydliadau addysg bellach gorau Prydain gennym yma yng Nghymru. O ran ein hystâd addysg uwch, credaf fod gennym brifysgolion o'r radd flaenaf, gan gynnwys Caerdydd, ond credaf y gellir cyfrif Abertawe hefyd ymhlith goreuon y byd o ran ymchwil a datblygu, yn enwedig mewn perthynas â dur. Mae'r Aelod yn gywir i ddweud mai un o'r prif ysgogiadau sydd ar gael i ni ar gyfer gwella cynhyrchiant yw'r gwelliant i'r sylfaen sgiliau a'r llif o bobl fedrus sy'n dod drwodd i gefnogi busnes. Ond mae angen inni sicrhau hefyd fod arloesedd yn cael ei ledaenu'n well yng Nghymru. Rydym wedi dweud yn glir iawn ein bod yn disgwyl, drwy'r galwadau i weithredu—y prismau y byddwn yn sianelu ac yn ystyried buddsoddiadau drwyddynt yn y dyfodol—y bydd busnesau'n arloesi mwy ac felly'n gweithio'n agosach, nid yn unig gydag addysg uwch, ond gydag addysg bellach hefyd. Drwy wneud hynny, credaf y bydd modd inni wella ein rhagolygon a gwella ein lefelau cynhyrchiant dros y blynyddoedd i ddod.
Again, I thank the Cabinet Secretary for his answer, and for the confidence he has in the Government's economic strategy. But the Federation of Small Businesses and business in general have long complained about the disconnect between employers and the academic establishment. Does that Cabinet Secretary believe that there are now policies in place to radically improve on this failing?
Unwaith eto, diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ac am ei hyder yn strategaeth economaidd y Llywodraeth. Ond mae'r Ffederasiwn Busnesau Bach a'r byd busnes yn gyffredinol wedi cwyno ers tro ynglŷn â'r diffyg cysylltiad rhwng cyflogwyr a'r byd academaidd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod gennym bolisïau ar waith bellach i wella'r diffyg hwn?
I do. I'd argue that now, more than ever before, businesses, and particularly higher education, are working more closely than they ever have done, and I'd point to an abundance of examples right across Wales where that is the case. Just today, I'm pleased to be able to share with Members the news that the advanced manufacturing research institute is being given planning permission in Broughton. We'll be spending a not-inconsiderable sum of money in developing that particular facility, but it will bring in significant private sector investment and also higher education investment. In doing so—in bringing together business with Welsh Government activities and with higher education research—we expect that institute to deliver something in the region of £4 billion of improvements in gross value added to the Welsh economy. That's a hugely significant investment, therefore, for Welsh Government to make. I think it demonstrates how smart investment that brings together business, large and small, with academia can bring about very rich fruits indeed for the economy.
Ydw. Buaswn yn dadlau bod busnesau erbyn hyn, yn fwy nag erioed o'r blaen, ac yn enwedig addysg uwch, yn gweithio'n agosach nag erioed, a gallwn gyfeirio at ddigonedd o enghreifftiau o hynny ledled Cymru. Heddiw, rwy'n falch o allu rhannu'r newyddion gyda'r Aelodau fod yr athrofa ymchwil gweithgynhyrchu uwch wedi cael caniatâd cynllunio ym Mrychdyn. Byddwn yn gwario swm sylweddol o arian i ddatblygu'r cyfleuster penodol hwnnw, ond bydd yn denu buddsoddiad sylweddol o'r sector preifat yn ogystal â buddsoddiad addysg uwch. Drwy wneud hynny—dod â busnes a gweithgareddau Llywodraeth Cymru ac ymchwil addysg uwch ynghyd—rydym yn disgwyl i'r sefydliad hwnnw ddarparu oddeutu £4 biliwn o welliannau mewn gwerth ychwanegol gros i economi Cymru. Mae hwnnw'n fuddsoddiad sylweddol iawn, felly, i Lywodraeth Cymru ei wneud. Credaf ei fod yn dangos sut y gall buddsoddiad craff, sy'n dod â busnesau mawr a bach a'r byd academaidd ynghyd, arwain at fuddion sylweddol i'r economi.
4. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi economi Sir Benfro? OAQ51834
4. What is the Welsh Government doing to support the economy of Pembrokeshire? OAQ51834
The 'Prosperity for All' national strategy and the economic action plan set out the actions we are taking to improve the economy and business environment across the whole of Wales.
Mae'r strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb' a'r cynllun gweithredu economaidd yn nodi'r camau rydym yn eu cymryd i wella amgylchedd busnes a'r economi ledled Cymru.
Sadly, figures from the Local Data Company and the Wales Institute of Social and Economic Research, Data and Methods show that Milford Haven still continues to have the highest vacancy rate of retail premises in Wales. This, of course, has been a long-standing problem that desperately needs support. It won't surprise the Cabinet Secretary that business rates is one factor in preventing businesses from setting up in places like Milford Haven. In the circumstances, can the Cabinet Secretary tell us what discussions he's had with his colleague the Cabinet Secretary for Finance on this matter? Perhaps he can persuade his colleague to commit to reviewing the business rates system in order to look at things like the multiplier to ensure that small businesses aren't actually disadvantaged on our high streets.
Yn anffodus, dengys ffigurau gan y Local Data Company a Sefydliad Ymchwil, Data a Methodoleg Gymdeithasol ac Economaidd Cymru mai Aberdaugleddau sydd â'r gyfradd uchaf o adeiladau manwerthu gwag yng Nghymru o hyd. Mae hon, wrth gwrs, wedi bod yn broblem hirdymor sydd angen cryn dipyn o gymorth. Ni fydd yn syndod i Ysgrifennydd y Cabinet fod ardrethi busnes yn un ffactor sy'n atal busnesau rhag agor mewn lleoedd fel Aberdaugleddau. O dan yr amgylchiadau hyn, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pa drafodaethau y mae wedi'u cael gyda'i gyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, ynglŷn â'r mater hwn? Efallai y gall berswadio ei gyd-Aelod i ymrwymo i adolygu'r system ardrethi busnes er mwyn edrych ar bethau fel y lluosydd i sicrhau nad yw busnesau bach o dan anfantais ar y stryd fawr.
I can assure the Member that the Cabinet Secretary for Finance is very alive to the concerns of businesses in Pembrokeshire, and in particular to the concerns that they have over rates. I will raise with him further the points that you have raised today. But I would say that, as a whole across Pembrokeshire, we've seen a significant increase in the number of enterprises operating in recent years. I believe that there's been an increase of something in the region of 10.6 per cent in the number of businesses in Pembrokeshire since the start of the decade. However, I do also recognise that new and existing businesses do face very difficult challenges, and I'll certainly raise the concerns that the Member has raised today in the Chamber with the Cabinet Secretary.
Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ymwybodol iawn o bryderon busnesau yn Sir Benfro, ac yn enwedig y pryderon sydd ganddynt ynglŷn ag ardrethi. Byddaf yn dwyn y pwyntiau a nodwyd gennych heddiw i'w sylw. Ond buaswn yn dweud, ledled Sir Benfro, ein bod wedi gweld cynnydd sylweddol yn nifer y mentrau gweithredol dros y blynyddoedd diwethaf. Credaf fod cynnydd o oddeutu 10.6 y cant wedi bod yn nifer y busnesau yn Sir Benfro ers dechrau'r degawd. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod hefyd fod busnesau newydd a busnesau sy'n bodoli eisoes yn wynebu heriau anodd iawn, ac yn sicr, byddaf yn tynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet at y pryderon a nodwyd gan yr Aelod heddiw yn y Siambr.
Last week, the First Minister announced that Valero will be investing in a £127 million project to create a combined heat and power cogeneration unit at their Pemrokeshire refinery. That project will help secure the long-term sustainability of the refinery and also secure over 1,000 employees, and help boost the Pembrokeshire economy and, for that matter, that of Wales.
I understand the Welsh Government has been working closely with Valero to help secure this crucial investment. Cabinet Secretary, would you agree that this investment clearly demonstrates the value of strategic enterprise zones like the Haven Waterway enterprise zone, which you have now agreed to extend?
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Prif Weinidog y bydd Valero yn buddsoddi mewn prosiect £127 miliwn i greu uned gydgynhyrchu gwres a phŵer gyfunol yn eu purfa yn Sir Benfro. Bydd y prosiect yn helpu i sicrhau cynaliadwyedd hirdymor y burfa a hefyd yn rhoi sicrwydd i dros 1,000 o weithwyr, ac yn helpu i roi hwb i economi Sir Benfro ac economi Cymru o ran hynny.
Rwy'n deall bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n agos gyda Valero i helpu i sicrhau'r buddsoddiad hollbwysig hwn. Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech yn cytuno bod y buddsoddiad hwn yn amlwg yn dangos gwerth strategol ardaloedd menter fel ardal fenter Dyfrffordd y Ddau Gleddau rydych yn awr wedi cytuno i'w ymestyn?
Yes, I would, and I thank the Member for her question. I think it's fantastic news. Valero's £127 million project, I think, shows confidence in the Pembrokeshire site and in the wider Welsh economy. It's interesting that the refinery is one of only six remaining refining businesses in the UK and it's located right at the heart of the Haven Waterway enterprise zone. It demonstrates how, by working together, we can secure employment within a valuable sector for many, many people. Something in the region of 1,000 people rely on work at this particular site. I'm delighted that we've been part of this positive news for the region.
Buaswn, a diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Credaf ei fod yn newyddion gwych. Mae prosiect £127 miliwn Valero, rwy'n credu, yn dangos hyder yn safle Sir Benfro ac yn economi ehangach Cymru. Mae'n ddiddorol bod y burfa yn un o ddim ond chwech busnes puro sydd ar ôl yn y DU ac mae wedi'i leoli wrth galon ardal fenter Dyfrffordd y Ddau Gleddau. Mae'n dangos sut, drwy weithio gyda'n gilydd, y gallwn ddiogelu gwaith mewn sector gwerthfawr i nifer fawr iawn o bobl. Mae tua 1,000 o bobl yn dibynnu ar waith ar y safle hwn. Rwy'n falch iawn ein bod wedi bod yn rhan o'r newyddion cadarnhaol hwn i'r rhanbarth.
Nid yw Darren Millar yma i ofyn cwestiwn 5 [OAQ51849]. Felly, cwestiwn 6, Mick Antoniw.
Darren Millar is not here to ask question 5 [OAQ51849]. Therefore, question 6, Mick Antoniw.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddatblygu'r depo gwasanaethu arfaethedig i Fetro De Cymru yn Ffynnon Taf? OAQ51863
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the development of the proposed South Wales Metro servicing depot in Taff's Well? OAQ51863
Yes. Development of the site depends on the solution proposed by the successful bidder. As part of their robust approach to programme management, Transport for Wales are considering comments submitted on the outline planning consultation for the potential use of the site as a depot, prior to progressing with an outline planning application.
Gwnaf. Mae datblygiad y safle yn dibynnu ar yr ateb y mae'r cynigydd llwyddiannus yn ei argymell. Fel rhan o'u dull cadarn o reoli rhaglenni, mae Trafnidiaeth Cymru yn ystyried sylwadau a gyflwynwyd ar yr ymgynghoriad cynllunio amlinellol ar gyfer y defnydd posibl o'r safle fel depo, cyn symud ymlaen gyda chais cynllunio amlinellol.
Thank you for that answer. Of course, we welcome all the steps that have been taken with Transport for Wales and with this potential new job opportunity in the Taff Ely area, which is of considerable significance. The issue I raise really is about engagement with the local community. I remember the site well as the former South Wales Forgemasters site. The issues that will arise will obviously be the light and noise pollution during construction, potential access issues at Tŷ Rhiw junction, Cemetery Road and Cardiff Road, and the availability of sufficient parking at Taff's Well station, which is also an issue that has been raised as a proposal in there. What steps have been taken to ensure there is proper engagement and consultation with the local community over this, whilst actually welcoming the fact that there will be a real jobs opportunity for the area?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, rydym yn croesawu'r camau y mae Trafnidiaeth Cymru wedi'u cymryd a'r cyfle gwaith newydd posibl yn ardal Taf Elái, sy'n arwyddocaol iawn. Mewn gwirionedd, mae'r mater rwy'n ei godi yn ymwneud ag ymgysylltu â'r gymuned leol. Rwy'n cofio'r safle'n dda fel hen safle South Wales Forgemasters. Yn amlwg, y materion a fydd yn codi fydd y llygredd golau a sŵn yn ystod adeiladu, problemau mynediad posibl ar gyffordd Tŷ Rhiw, Cemetery Road a Heol Caerdydd ac argaeledd digon o leoedd parcio yng ngorsaf Ffynnon Taf, sydd hefyd yn fater a godwyd fel cynnig yno. Pa gamau a gymerwyd i sicrhau bod ymgysylltu ac ymgynghori priodol yn digwydd gyda'r gymuned leol ynglŷn â hyn, gan groesawu'r ffaith mewn gwirionedd y bydd yna gyfleoedd go iawn am swyddi i'r ardal?
Can I thank Mick Antoniw for his question? I recognise that he's spoken regularly and with great commitment on this subject. I'm pleased to be able to say that the statutory pre-application period of four weeks for the proposed depot concluded at the end of February. Transport for Wales have carefully considered the comments from the community. A consultation took place and statutory consultees were also engaged. We intend to submit a pre-application summary report along with a full outline planning application for a potential depot to the local planning authority shortly.
A gaf fi ddiolch i Mick Antoniw am ei gwestiwn? Rwy'n cydnabod ei fod wedi siarad am y pwnc hwn yn rheolaidd a chydag ymroddiad mawr. Rwy'n falch o allu dweud bod y cyfnod cyn ymgeisio statudol o bedair wythnos ar gyfer y depo arfaethedig wedi dod i ben ddiwedd mis Chwefror. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi ystyried sylwadau'r gymuned yn ofalus. Cynhaliwyd ymgynghoriad ac chymerodd ymgyngoreion statudol ran yn y broses hefyd. Rydym yn bwriadu cyflwyno adroddiad cyn ymgeisio cryno ynghyd â chais cynllunio amlinellol llawn ar gyfer depo posibl i'r awdurdod cynllunio lleol cyn bo hir.
7. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella'r seilwaith trafnidiaeth yn Sir Benfro? OAQ51833
7. What is the Welsh Government doing to improve transport infrastructure in Pembrokeshire? OAQ51833
The national transport finance plan, updated in December of last year, sets out our priorities for transport schemes across Wales, including in Pembrokeshire.
Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a ddiweddarwyd ym mis Rhagfyr y llynedd, yn nodi ein blaenoriaethau ar gyfer cynlluniau trafnidiaeth ledled Cymru, gan gynnwys yn Sir Benfro.
I'm grateful to the Cabinet Secretary for his answer. It won't surprise the Cabinet Secretary to hear me again arguing that one way to improve the transport infrastructure in Pembrokeshire is to dual the A40, which would have a huge, positive knock-on effect on Pembrokeshire's economy and, indeed, on the economy of the whole of west Wales. Dualling would also improve road safety. Sadly, yesterday, we saw another fatality on this stretch of road. In light of the economic and, more importantly, safety benefits dualling the road could bring, will you now commit to dualling the A40 in Pembrokeshire in the long term, given that the Welsh Government has already committed to delivering improvements to the A40 in Pembrokeshire anyway?
Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Ni fydd yn syndod i Ysgrifennydd y Cabinet fy nghlywed yn dadlau eto mai un ffordd o wella seilwaith trafnidiaeth yn Sir Benfro yw drwy ddeuoli'r A40, a fyddai'n cael effaith ganlyniadol enfawr a chadarnhaol ar economi Sir Benfro, ac yn wir ar economi gorllewin Cymru yn gyffredinol. Byddai deuoli hefyd yn gwella diogelwch ar y ffyrdd. Yn anffodus, ddoe, gwelsom ddamwain angheuol arall ar y ffordd hon. Yn ngoleuni'r manteision economaidd, ac yn bwysicach, y manteision diogelwch a allai ddod yn sgil deuoli'r ffordd, a wnewch chi yn awr ymrwymo i ddeuoli'r A40 yn Sir Benfro yn y tymor hir, o ystyried bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi ymrwymo i gyflawni gwelliannau i'r A40 yn Sir Benfro beth bynnag?
We are committed to delivering many improvements to the A40. It's a key strategic route, and I'm pleased to be able to say that preliminary investigations have already begun to develop several more overtaking opportunities along the entire stretch of the A40. We're currently looking at when these can be delivered alongside other priorities that are identified in the national transport finance plan, and we'll develop a programme in due course. We also hope that European Union funding that's been earmarked for these improvements will be drawn down and utilised. The A40 is a hugely important route within Wales, and I will do whatever I possibly can to argue the case for further investment, not just for overtaking opportunities but, where possible, the dualling of the route as well.
Rydym wedi ymrwymo i gyflawni nifer o welliannau i'r A40. Mae'n llwybr strategol allweddol, ac rwy'n falch o allu dweud bod ymchwiliadau rhagarweiniol eisoes wedi dechrau datblygu sawl cyfle arall i oddiweddyd ar hyd yr A40. Rydym ar hyn o bryd yn edrych i weld pa bryd y gellir darparu'r rhain ochr yn ochr â blaenoriaethau eraill a nodir yn y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a byddwn yn datblygu rhaglen maes o law. Rydym hefyd yn gobeithio y bydd cyllid yr Undeb Ewropeaidd a glustnodwyd ar gyfer y gwelliannau hyn yn cael ei sicrhau a'i ddefnyddio. Mae'r A40 yn llwybr pwysig iawn yng Nghymru, a byddaf yn gwneud popeth yn fy ngallu i ddadlau'r achos dros fuddsoddiad pellach, nid yn unig ar gyfer cyfleoedd goddiweddyd ond lle bo'n bosibl, ar gyfer deuoli'r llwybr yn ogystal.
Tynnwyd cwestiwn 8 [OAQ51840] yn ôl. Felly, cwestiwn 9, Mark Reckless.
Question 8, [OAQ51840], has been withdrawn, Therefore, question 9, Mark Reckless.
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a fydd y ddadl a'r bleidlais ar ffordd liniaru'r M4 a gyhoeddwyd mewn llythyr at Aelodau'r Cynulliad yn gyfrwymol neu'n gynghorol? OAQ51855
9. Will the Cabinet Secretary confirm whether the debate and vote on the M4 relief road that was announced in a letter to Assembly Members will be binding or advisory? OAQ51855
I can confirm that we will bring forward a debate in Government time on the M4 corridor around Newport project following conclusion of the public local inquiry. Given the legal implications of an ongoing public inquiry, we are currently considering options available to us and the timing, of course, of this debate, and I will inform the Assembly of those plans as soon as they are finalised.
Gallaf gadarnhau y byddwn yn cyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar goridor yr M4 o gwmpas prosiect Casnewydd yn dilyn casgliad yr ymchwiliad cyhoeddus lleol. O ystyried goblygiadau cyfreithiol ymchwiliad cyhoeddus parhaus, rydym ar hyn o bryd yn ystyried opsiynau sydd ar gael i ni yn ogystal ag amseriad y ddadl hon, wrth gwrs, a byddaf yn hysbysu'r Cynulliad am y cynlluniau hynny yn syth ar ôl iddynt gael eu cwblhau.
Will Welsh Government treat the Assembly with equivalent respect in that debate and vote as it has with the recent vote to publish a leak report?
A wnaiff Llywodraeth Cymru drin y Cynulliad gyda pharch cyfatebol yn y ddadl honno a phleidleisio fel y mae wedi'i wneud gyda'r bleidlais ddiweddar i gyhoeddi adroddiad ar ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd?
I can assure the Member that, with a Government debate, there is a vote, and I think it's essential, given that this subject has raised so many differing views, that all Members get a full opportunity to debate the subject and to be able to vote on it, as we've already promised that we will do.
Gallaf sicrhau'r Aelod, gyda dadl yn y Llywodraeth, y ceir pleidlais, ac rwy'n credu ei bod yn hanfodol, o ystyried bod y pwnc hwn wedi arwain at gymaint o safbwyntiau gwahanol, fod pob Aelod yn cael cyfle llawn i gael dadl ar y pwnc ac i allu pleidleisio arno, fel rydym eisoes wedi addo y byddwn yn ei wneud.
10. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau trafnidiaeth ar gyfer dinas ranbarth bae Abertawe? OAQ51830
10. Will the Cabinet Secretary provide an update on transport plans for the Swansea bay city region? OAQ51830
Yes. The national transport finance plan, which was updated just last year, sets out our programme for the next three years and beyond.
Gwnaf. Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a ddiweddarwyd y llynedd, yn nodi ein rhaglen ar gyfer y tair blynedd nesaf a thu hwnt.
I thank the Cabinet Secretary for that response. I would like to ask: will the Cabinet Secretary consider quick wins such as the reopening of railway stations such as Landore, creating bus-train interchanges within the region and completing cycle routes?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Hoffwn ofyn: a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ystyried enillion cyflym fel ailagor gorsafoedd trenau megis Glandŵr, creu cyfnewidfeydd bysiau-trenau o fewn y rhanbarth a chwblhau llwybrau beicio?
Yes, I will consider quick wins of that nature, particularly those relating to active travel, given my stated desire to see a significant increase in the availability of capital funding to support active travel projects. Aproposal for reopening Landore station is being considered as part of a Welsh Government assessment of proposals for new rail stations. We'll be putting Landore forward as one possible option to be considered as part of the exercise being undertaken by Network Rail.
Gwnaf, byddaf yn ystyried enillion cyflym o'r natur honno, yn enwedig y rhai sy'n ymwneud â theithio llesol, o ystyried fy mod wedi datgan awydd i weld cynnydd sylweddol yn argaeledd cyllid cyfalaf i gefnogi prosiectau teithio llesol. Mae cynnig i ailagor gorsaf Glandŵr yn cael ei ystyried fel rhan o asesiad Llywodraeth Cymru o gynigion ar gyfer gorsafoedd trenau newydd. Byddwn yn cynnig gorsaf Glandŵr fel un opsiwn posibl i gael ei ystyried fel rhan o'r ymarfer a gynhelir gan Network Rail.
As part of the UK's consultation into the future of the Great Western railway position, I've actually done my own transport survey locally, mainly talking about the possibility of a parkway in Felindre or somewhere similar. That proved quite popular, but also ideas were put forward about improving local internal rail links as well, as Mike Hedges has mentioned, to help ease congestion and feed into what a parkway can do, because one of the advantages of a parkway, of course, is that it could help focus the movement of people and of traffic westwards into the city deal area, not just eastwards as we might expect. Obviously, there's a UK element to this. Have you had an opportunity yet to discuss yourself the opportunities that a parkway would present for the whole of the city deal region, not just for Swansea itself?
Fel rhan o ymgynghoriad y DU ar sefyllfa rheilffordd y Great Western yn y dyfodol, rwyf wedi cynnal fy arolwg trafnidiaeth fy hun yn lleol mewn gwirionedd, yn sôn yn bennaf am y posibilrwydd o barcffordd yn Felindre neu rywle tebyg. Roedd hynny'n eithaf poblogaidd, ond hefyd cafodd syniadau eu cyflwyno a oedd yn ymwneud â gwella'r cysylltiadau rheilffyrdd mewnol lleol yn ogystal, fel y soniodd Mike Hedges, i helpu i leihau tagfeydd a bwydo i mewn i'r hyn y gall parcffordd ei wneud, oherwydd un o fanteision parcffordd, wrth gwrs, yw y byddai'n gallu helpu i symud pobl a thraffig tua'r gorllewin i mewn i ardal y fargen ddinesig, nid yn unig tua'r dwyrain fel y byddem yn ei ddisgwyl. Yn amlwg, mae yna elfen DU i hyn. A ydych wedi cael cyfle eto i drafod y cyfleoedd y byddai parcffordd yn eu cynnig i ranbarth y fargen ddinesig yn ei chyfanrwydd, nid yn unig i Abertawe ei hun?
Yes, indeed. In fact, just this morning I met with Councillor Rob Stewart to discuss many issues, including the one that the Member has identified, and I think it might be helpful, perhaps, if I was to offer Members sight of my response to the consultation on the GWR franchise route. And I think that will identify how Welsh Government is making numerous demands of UK Government in terms of improvement of passenger services, and improvements to journey times and frequency of services as well. I think it's an exciting time, potentially, for the Swansea bay region. Of course, we've had the very sad, regrettable decision concerning electrification, but we are funding work concerning the potential development of a metro project, and I think this has all the potential to radically change the region and to bring further prosperity and opportunities for growth to Swansea bay and the surrounding communities.
Do, yn wir. Mewn gwirionedd, y bore yma, cyfarfûm â'r Cynghorydd Rob Stewart i drafod llawer o faterion, gan gynnwys yr un a nodwyd gan yr Aelod, ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol, efallai, pe bawn yn cynnig i'r Aelodau weld fy ymateb i'r ymgynghoriad ar lwybr masnachfraint rheilffordd y Great Western. Ac rwy'n credu y bydd hynny'n dangos sut y mae Llywodraeth Cymru yn galw ar Lywodraeth y DU i wneud nifer o bethau o ran gwella gwasanaethau i deithwyr, a gwelliannau i amseroedd teithio ac amlder gwasanaethau yn ogystal. Credaf y gallai fod yn adeg gyffrous i ranbarth bae Abertawe. Wrth gwrs, cawsom y penderfyniad trist ac anffodus iawn ynghylch trydaneiddio, ond rydym yn ariannu gwaith sy'n ymwneud â datblygiad posibl prosiect metro, a chredaf fod ganddo botensial mawr i weddnewid y rhanbarth yn radical a dod â mwy o ffyniant a chyfleoedd ar gyfer twf i fae Abertawe a'r cymunedau cyfagos.
Cabinet Secretary, whilst the concept, obviously, as you mention, of a Swansea bay and western Valleys metro is to be welcomed, does the Cabinet Secretary recognise concerns within the Neath Port Talbot area around the need to protect the status of Neath railway station as part of any metro proposal, and what discussions have you undertaken with the local authority and other stakeholders to address those concerns?
Ysgrifennydd y Cabinet, er bod y cysyniad o fetro ar gyfer bae Abertawe a'r Cymoedd gorllewinol, yn amlwg, fel y soniwch, yn un i'w groesawu, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod pryderon yn ardal Castell-nedd Port Talbot mewn perthynas â'r angen i ddiogelu statws gorsaf drenau Castell-nedd fel rhan o unrhyw gynnig metro, a pha drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r awdurdod lleol a rhanddeiliaid eraill i fynd i'r afael â'r pryderon hynny?
Well, I think the local authority has been very clear in its position on Neath station. I've listened very carefully and I accept the argument that Neath station and, indeed, many other stations in the area shouldn't just be protected but should be enhanced. I will look at any proposals within the metro vision that will deliver improved infrastructure across the entire network.
Wel, rwy'n credu bod yr awdurdod lleol wedi gwneud ei safbwynt ynghylch gorsaf Castell-nedd yn glir iawn. Rwyf wedi gwrando'n ofalus iawn ac rwy'n derbyn y ddadl y dylid gwella yn ogystal â diogelu gorsaf Castell-nedd, a llawer o orsafoedd eraill yn yr ardal yn wir. Byddaf yn edrych ar unrhyw gynigion o fewn y weledigaeth ar gyfer y metro a fydd yn sicrhau gwell seilwaith ar draws y rhwydwaith cyfan.
11. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu cynlluniau i wella twristiaeth yn ne-orllewin Cymru? OAQ51853
11. Will the Cabinet Secretary outline plans to improve tourism in south-west Wales? OAQ51853
Er mwyn gwella twristiaeth, rydym ni, wrth gwrs, yn buddsoddi fel Llywodraeth ar draws Cymru. Yn 2017, yn rhanbarth Gorllewin De Cymru, y mae'r Aelod yn ei gynrychioli, roedd hynny'n cynnwys meysydd parcio i geir a choetsis yn Rhosili; gwelliannau sylweddol i westy Fairyhill, y ces i gyfle i ymweld ag o yn gymharol ddiweddar a gweld effaith y gwelliannau ar y cynnig i ymwelwyr i fod yn rhan o ardal o harddwch naturiol eithriadol wrth fwynhau eu gwyliau; datblygiad yn siop goffi Three Cliffs; yn ogystal â chefnogaeth, mae'n dda gen i ddweud, i'r gwesty hanesyddol hwnnw, Gwesty’r Castell, Castle Hotel, yng Nghastell-nedd—un o'r gwestyau pwysicaf, wrth gwrs, yn hanes datblygiad chwaraeon yng Nghymru.
In order to improve tourism, we as a Government, of course, invest across Wales. In 2017, in the South Wales West region of Wales, which the Member represents, this included visitor car and coach parking at Rhossili; significant improvements to Fairyhill hotel, which I had an opportunity to visit relatively recently and to see the impact of those improvements on the visitor offer in being part of an area of outstanding natural beauty as they enjoy their holidays; the development of the Three Cliffs coffee shop; as well as help, I’m pleased to say, for that historic hotel, the Castle Hotel, in Neath—one of the most important hotels in the history of the development of sport in Wales.
Diolch am yr esboniad clir hwnnw o'r hyn sydd yn bwysig i fy ardal i ac eraill yn yr ystafell yma. Rwy'n gofyn y cwestiwn oherwydd un o brif bwyntiau eich cynllun economaidd yw twristiaeth a diwylliant. Rŷm ni wedi gweld yn ardal Castell-nedd Port Talbot fod yr awdurdod lleol wedi cynnig bod toriadau'n cael eu gwneud i amgueddfa Cefn Coed, sydd yn rhywbeth y dylem ni ei adfer a'i ddatblygu yn yr ardal. Hefyd, maen nhw wedi cynnig toriadau o 30.6 y cant i Ganolfan Celfyddydau Pontardawe, sydd hefyd yn bwysig fel canolfan celfyddydol byw yn yr ardal honno, ond hefyd ar gyfer cymoedd Abertawe ac Abertawe a Chastell-nedd yn fwy cyffredinol. Sut fydd y toriadau yma yn cyd-fynd â'r system economaidd sydd gyda chi fel Llywodraeth o hybu a datblygu twristiaeth a'r celfyddydau yn lleol?
Thank you for that clear explanation of what is important for my region and that of others in this Chamber. I ask this question because one of the main points of your economic plan is tourism and culture. We have seen in the Neath Port Talbot area that the local authority has proposed that cuts be made to the Cefn Coed museum, which is something that we would like to see restored and developed. There have also been cuts put forward of 30.6 per cent to Pontardawe Arts Centre, which is also important as a vibrant arts centre for that area, and for the Swansea valley and for Swansea and Neath more generally. How will these cuts align with the economic system that you have, as a Government, of promoting and developing tourism and the arts locally?
Wel, mae twristiaeth, wrth gwrs, yn un o'r diwydiannau sylfaenol sydd wedi'u nodi yn y cynllun economaidd. Nid ydym ni fel Llywodraeth yn gyfrifol am benderfyniadau gan awdurdodau lleol ynglŷn â'u cyllideb nhw, ond rwy'n meddwl y byddai fo'n adeiladol iawn pe byddai awdurdodau lleol yn gwneud beth y ces i gyfle i gymryd rhan ynddo fo yn sir Gaerfyrddin yn ddiweddar iawn, sef cael trafodaeth hir a manwl ynglŷn â blaenoriaethau yr awdurdod, ac yn arbennig lle roedd y cyngor sir yn gweld cyfle i fanteisio ar amrywiol gynlluniau sydd yn dod o fewn cyllideb yr adran rwy'n gyfrifol amdani, ond yn arbennig y cynlluniau sydd yn darparu ar gyfer twristiaeth ond sydd hefyd yn darparu yn yr un modd tuag at drigianwyr ac ymwelwyr lleol. Felly, nid wyf i am wneud sylw am benderfyniad awdurdodau lleol, ond mi fyddai o'n haws o lawer pe byddai awdurdodau yn trafod eu blaenoriaethau gyda Llywodraeth Cymru yn y gwahanol feysydd yma.
Well, tourism, of course, is one of the foundation industries noted in the economic plan. We as a Government are not responsible for decisions taken by local authorities on their budgets, but I do think that it would be very constructive if local authorities were to do what I had an opportunity to participate in in Carmarthenshire very recently, namely to have a lengthy and detailed discussion on the priorities of the authority, particularly where the county council saw an opportunity to benefit from the various schemes that come within the budgets of the department that I am responsible for, particularly those schemes that make provision for tourism but which also, similarly, make provision for local residents and visitors. So, I’m not going to comment on decisions taken by local authorities, but it would be much easier if local authorities were to discuss their priorities with the Welsh Government in these various different areas.
Minister, you started in Swansea, you went to Neath—come to Aberavon and see some of the fantastic sites for tourism in Margam Park and the Afan valley. Many mining communities up in the Afan valleys and other valleys have moved to tourism as an opportunity to actually look at growing the economy. We have projects in the Afan valley. I know the Rhondda tunnel is going between Rhondda and the Afan valley, but there is also the Afan valley project—the resort project that has been proposed. These are opportunities that provide local people with jobs and skills that we can use in their home place. Will you come and visit that site to look at it and to ensure that tourism can actually get a community to thrive and start developing itself, based upon the fact that it's actually had a long period where there's been a lack of growth in the economy because of the loss of those industries?
Weinidog, fe ddechreuoch chi yn Abertawe, fe aethoch i Gastell-nedd—dewch i Aberafan i weld rhai o'r safleoedd gwych ar gyfer twristiaeth ym Mharc Margam a chwm Afan. Mae llawer o gymunedau glofaol yng nghwm Afan a chymoedd eraill wedi troi at dwristiaeth fel cyfle i edrych ar dyfu'r economi mewn gwirionedd. Mae gennym brosiectau yng nghwm Afan. Gwn fod twnnel y Rhondda yn mynd rhwng y Rhondda a chwm Afan, ond ceir prosiect cwm Afan hefyd—y prosiect cyrchfan a gynigiwyd. Mae'r rhain yn gyfleoedd sy'n rhoi swyddi a sgiliau i bobl leol y gallant eu defnyddio yn eu hardaloedd lleol. A wnewch chi ymweld â'r safle hwnnw i edrych arno ac i sicrhau bod twristiaeth yn gallu gwneud i gymuned ffynnu mewn gwirionedd a dechrau datblygu ei hun, yn seiliedig ar y ffaith ei bod wedi cael cyfnod hir lle y bu diffyg twf yn yr economi yn sgil colli'r diwydiannau hynny?
Well, I can hardly say 'no' to you with you sitting there. [Laughter.] We are long-standing friends, obviously, as well as neighbours. But, seriously, I have been trying to visit as many of these sites as possible. I was in Cwmcarn recently, where I saw how the development of the relationship between the forestry, which has had serious problems, and the paths and the way the local authority can, by developing an excellent centre, get involved in the development of tourism, especially tourism based on cycling. I was also, of course, in my own part of the world at Coed y Brenin, which one might describe as second only to the Afan valley—[Laughter.]—as a centre of tourism and mountain biking. Certainly, I will come to the Afan valley, but I can only praise the efforts of all our mining communities, both the coal-mining communities, the lead-mining communities around where I live, and of course the slate-mining communities, which have all contributed immensely to the tourism offer now available, and I hope to be visiting Zip World and Surf Snowdonia and other of these facilities, none of which are now in the area that I represent, but not too far from the area where I live. So, I'm on the case, Dai.
Wel, prin y gallaf ddweud 'na' wrthych â chithau'n eistedd yno. [Chwerthin.] Rydym yn hen ffrindiau, yn amlwg, yn ogystal â chymdogion. Ond o ddifrif, rwyf wedi bod yn ceisio ymweld â chynifer o'r safleoedd hyn â phosibl. Roeddwn yng Nghwmcarn yn ddiweddar, lle y gwelais sut y gall datblygu'r berthynas rhwng y llwybrau a choedwigaeth, sydd wedi cael problemau difrifol, a'r ffordd y gall awdurdod lleol, drwy ddatblygu canolfan wych, chwarae rhan yn y broses o ddatblygu twristiaeth, yn enwedig twristiaeth sy'n seiliedig ar feicio. Roeddwn hefyd, wrth gwrs, yn fy rhan i o'r byd yng Nghoed y Brenin, y gallai rhywun ei ddisgrifio fel ail yn unig i gwm Afan—[Chwerthin.]—fel canolfan dwristiaeth a beicio mynydd. Yn sicr, fe ddof i gwm Afan, ond ni allaf ond canmol ymdrechion ein holl gymunedau mwyngloddio, y cymunedau glofaol, y cymunedau mwyngloddio plwm yn yr ardal lle rwy'n byw, a chymunedau'r chwareli llechi wrth gwrs, sydd wedi cyfrannu'n aruthrol at y cynnig twristiaeth sydd ar gael bellach, ac rwy'n gobeithio ymweld â Zip World a Surf Snowdonia a rhai eraill o'r cyfleusterau hyn, nad oes yr un ohonynt yn yr ardal rwy'n ei chynrychioli, ond nad ydynt yn rhy bell o'r ardal lle rwy'n byw. Felly, rwy'n gweithio ar hynny, Dai.
12. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer ffordd osgoi Bontnewydd a Chaernarfon? OAQ51868
12. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government plans for the Bontnewydd and Caernarfon bypass? OAQ51868
Diolch. I'm currently considering the findings and recommendations of the inspector's report that has been received following the public local inquiry, before making a decision on the scheme this spring.
Diolch. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried canfyddiadau ac argymhellion adroddiad yr arolygydd, a ddaeth i law yn dilyn yr ymchwiliad cyhoeddus lleol, cyn gwneud penderfyniad ynglŷn â'r cynllun y gwanwyn hwn.
Maddeuwch i mi am fynd yn fwy a mwy rhwystredig efo hyn. Mae hi’n hen bryd cael cyhoeddiad ynglŷn â chynllun y ffordd osgoi. Mae hi ddwy flynedd ar ei hôl hi yn barod, ac mi gefais addewid gennych chi y byddai yna gyhoeddiad yn y flwyddyn newydd. I mi, mae’r flwyddyn newydd wedi hen basio, ac rŷm ni rŵan ym mis Mawrth, a dal ddim wedi cael cyhoeddiad. Yn ogystal â lleihau tagfeydd traffig, mi fyddai’r ardal yn elwa’n economaidd o’r cynllun, ac fe ellid creu 40 o brentisiaethau yn fy ardal i yn syth petai yna gyhoeddiad yn cael ei wneud. Felly, a gaf i bwyso arnoch chi i gyhoeddi cychwyn y cynllun yma yn ystod yr wythnosau nesaf?
Forgive me for my increasing frustration here. It's about time we had an announcement on the bypass. It's two years behind schedule already, and I was given a pledge by you that there would be an announcement in the new year. For me, the new year has long since passed, and we are into March and we still haven't had an announcement. As well as reducing traffic jams, the area would benefit economically from the proposal, and 40 apprenticeships could be created immediately in my area if there were to be an announcement made. So, may I urge you to announce the commencement of this scheme over the next few weeks?
I listened very carefully to what the Member had to say. I can assure the Member that it is essential that sufficient consideration is given to an inquiry's report in order to avoid any subsequent judicial action. The inspector considered 20 expressions of support for the scheme and 160 objections. The inspector also considered 20 alternative routes as part of the inquiry process. The inspector has presented his considerations along with his recommendations in a detailed report to my officials. I can assure the Member that I will be reaching a decision on this matter this spring.
Gwrandewais yn ofalus iawn ar yr hyn oedd gan yr Aelod i'w ddweud. Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ei bod yn hanfodol fod ystyriaeth ddigonol yn cael ei rhoi i adroddiad ymchwiliad er mwyn osgoi unrhyw gamau barnwrol dilynol. Mae'r arolygydd wedi ystyried 20 datganiad o gefnogaeth i'r cynllun a 160 o wrthwynebiadau. Mae'r arolygydd hefyd wedi ystyried 20 llwybr amgen fel rhan o broses yr ymchwiliad. Mae'r arolygydd wedi cyflwyno ei ystyriaethau ynghyd â'i argymhellion mewn adroddiad manwl i fy swyddogion. Gallaf sicrhau'r Aelod y byddaf yn dod i benderfyniad ar y mater yn ystod y gwanwyn eleni.
13. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddatblygu economaidd yn rhanbarth Gogledd Cymru? OAQ51847
13. Will the Cabinet Secretary make a statement on economic development in the North Wales region? OAQ51847
Yes. A renewed economic vision for north Wales will emerge from the regional agenda contained in the Welsh Government's 'Prosperity for All' economic action plan document, integrating the aspirations of the north Wales growth bid and incorporating and capitalising on opportunities associated with key sectors and, of course, the Northern Powerhouse.
Gwnaf. Bydd gweledigaeth economaidd newydd ar gyfer gogledd Cymru yn deillio o'r agenda ranbarthol sydd wedi'i chynnwys yn nogfen cynllun gweithredu economaidd 'Ffyniant i Bawb' Llywodraeth Cymru, gan integreiddio dyheadau cynnig twf gogledd Cymru ac ymgorffori a manteisio ar gyfleoedd sy'n gysylltiedig â sectorau allweddol, a Phwerdy Gogledd Lloegr wrth gwrs.
Thank you for that answer. Cabinet Secretary, at the weekend, the gap between the richest and poorest in the UK was highlighted, where the poor relation of the UK was west Wales. I've been looking into the relative prosperity of my region, and I find a large gap of around £50 per week in average earnings between those living there and those living and working in South Wales Central. What are you going to do to address this inequality and close the gap between the north and the south?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Ysgrifennydd y Cabinet, dros y penwythnos, tynnwyd sylw at y bwlch rhwng y cyfoethocaf a'r tlotaf yn y DU, a gorllewin Cymru oedd perthynas dlawd y DU. Rwyf wedi bod yn edrych ar ffyniant cymharol fy rhanbarth, ac rwyf wedi dod o hyd i fwlch mawr o tua £50 yr wythnos mewn enillion cyfartalog rhwng y rhai sy'n byw yno a'r rhai sy'n byw ac yn gweithio yng Nghanol De Cymru. Beth y bwriadwch ei wneud i fynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hwn a chau'r bwlch rhwng y gogledd a'r de?
Well, it's not just a gap between the north and the south. We see inequalities in all communities, and between the north and the south, between the east and the west, between communities that are adjacent to one another. The whole purpose of the economic action plan is to iron out those inequalities and to offer higher quality jobs to people close to their homes and to equip people with the skills to be able to get into work. I think the report that's been published today by the Joseph Rowntree Foundation highlights just how dire the consequences of austerity have been, particularly for lower income households—especially for those households where there are children, because they've lost considerably more during austerity as a consequence of welfare reform and benefits cuts: around 12 per cent of net income has been lost to the lower earning households within our communities. Large families are particularly hard hit, losing around £7,750 a year, or one fifth of their net income on average. I think this is pretty shameful. We're going to be addressing it, and we are addressing it, through changing the way that we work, in order to provide more opportunities for higher quality employment for those who are furthest from the jobs market, or for those who are in work lacking the resource or the earnings potential to be able to live comfortably by focusing on the development of higher quality jobs and more and better career pathways within work.
Wel, nid bwlch rhwng y gogledd a'r de yn unig ydyw. Rydym yn gweld anghydraddoldebau ym mhob cymuned, a rhwng y gogledd a'r de, rhwng y dwyrain a'r gorllewin, rhwng cymunedau sy'n ffinio â'i gilydd. Holl bwrpas y cynllun gweithredu economaidd yw datrys yr anghydraddoldebau hynny a chynnig swyddi o ansawdd uwch i bobl yn agos at eu cartrefi a darparu'r sgiliau sydd eu hangen ar bobl i ddod o hyd i waith. Rwy'n credu bod yr adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan Sefydliad Joseph Rowntree yn pwysleisio pa mor enbyd y mae goblygiadau cyni wedi bod, yn enwedig i aelwydydd incwm is—yn arbennig ar gyfer aelwydydd â phlant, oherwydd maent wedi colli cryn dipyn yn fwy yn ystod cyni o ganlyniad i ddiwygio lles a thoriadau i fudd-daliadau: mae'r aelwydydd sy'n ennill llai yn ein cymunedau wedi colli oddeutu 12 y cant o incwm net. Mae teuluoedd mawr yn cael eu taro'n arbennig o galed, gan golli oddeutu £7,750 y flwyddyn, neu un rhan o bump o'u hincwm net ar gyfartaledd. Credaf fod hyn yn gywilyddus. Byddwn yn mynd i'r afael â hyn, ac rydym yn mynd i'r afael â hyn, drwy newid y ffordd rydym yn gweithio, er mwyn darparu mwy o gyfleoedd gwaith o ansawdd uwch i'r rhai sydd bellaf oddi wrth y farchnad swyddi, neu i rai sydd mewn gwaith ac nad oes ganddynt yr adnoddau na'r potensial i ennill digon i allu byw'n gysurus drwy ganolbwyntio ar ddatblygu swyddi o ansawdd uwch a mwy o lwybrau gyrfa gwell yn y gwaith.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol, a'r cwestiwn cyntaf—Rhun ap Iorwerth.
The next item, therefore, are the topical questions. The first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. Beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i effeithiau storm Emma ar Gaergybi? 150
1. What is the Welsh Government's response to the effects of storm Emma on Holyhead? 150
Diolch. Natural Resources Wales are working with the Holyhead marina, the port authority and the Maritime and Coastguard Agency on the clean-up and to minimise further fuel loss or escape of debris into the environment. This includes taking action to deal with the polystyrene that has spilled into the water. I will be visiting Holyhead port and marina tomorrow to meet with all agencies involved.
Diolch. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio gyda marina Caergybi, yr awdurdod porthladd ac Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau ar y gwaith glanhau ac i gyfyngu ar y tanwydd neu'r gweddillion sydd wedi gollwng i'r amgylchedd. Mae hyn yn cynnwys cymryd camau i ymdrin â'r polystyren sydd wedi gollwng i'r dŵr. Byddaf yn ymweld â phorthladd a marina Caergybi yfory i gyfarfod â'r holl asiantaethau perthnasol.
Diolch am yr ymateb yna. Mi oeddwn i ym marina Caergybi ddydd Gwener, yn syth ar ôl y storm, ac mi oedd yr olygfa—llawer ohonoch chi wedi ei gweld hi ar y teledu ac ati—yn un wirioneddol dorcalonnus: dinistr llwyr yno. Wrth gwrs, mae yna lawer o gychod pleser personol yno, a rheini'n bwysig yn economaidd i'r ardal, ond mi oedd yna bymtheg o gychod masnachol yn y marina hefyd, a llawer o'r rheini wedi cael eu dinistrio neu eu difrodi yn rhannol.
Rŵan, mae'r holl fusnesau sy'n defnyddio'r marina yn rhan bwysig o economi forwrol Môn, ac o ystyried y pwyslais rŵan, o'r diwedd, diolch byth, ar ddatblygu strategaeth forwrol i Gymru, mi hoffwn i wybod pa fath o becyn cymorth y gall y Llywodraeth ei roi at ei gilydd i gefnogi y busnesau yma rŵan yn eu hawr o angen yn y byr dymor. Yn ail, yn edrych y tu hwnt i'r tymor byr, a gaf i ymrwymiad y gwnaiff y Llywodraeth helpu i ariannu gwaith ymchwil i'r angen posib am amddiffynfa i'r rhan yma o'r harbwr yng Nghaergybi yn y dyfodol? Fel is-gwestiwn i hynny, o bosib: a ydych chi'n cytuno bod yna rôl bwysig iawn i adran astudiaethau eigion Prifysgol Bangor yn y gwaith yma, yn cynnwys defnydd o'u llong ymchwil, y Prince Madog?
Yn olaf wedyn, ac yn allweddol—rydych chi wedi cyfeirio ato fo—yn y byr dymor, rydym ni yn wynebu problem amgylcheddol ddifrifol yn sgil y storm. Rydw i'n deall nad oedd yna ormod o danwydd yn y llongau—bod y rhan fwyaf o hwnnw wedi cael ei gasglu, ond yn sicr rydym ni'n wynebu bygythiad mawr o ran llygredd yn dod o weddillion polisteirin y pontoons yn y marina. Mae yna fygythiad gwirioneddol yn dod gan bolisteirin. Roeddwn i ar wefan yr Institute for European Environmental Policy yn gynharach—yn sôn am y perig o fywyd môr yn bwyta olion polisteirin sy'n cael ei dorri'n ddarnau mân ac yn aros yn hir iawn, y perig pan mae hynny'n mynd i mewn i'r gadwyn fwyd ac ati.
Mae cwestiynau wedi cael eu gofyn i fi a oedd ymateb asiantaethau Llywodraeth Cymru'n ddigon cyflym ar ôl y storm i'r perig llygredd yma. Mae pobl leol wedi cael eu siarsio i gadw oddi ar y creigiau, i beidio â chymryd rhan yn y gwaith llnau, ond mae llawer wedi dweud wrthyf i eu bod nhw'n teimlo bod rhaid iddyn nhw oherwydd eu bod nhw'n gweld diffyg swyddogion swyddogol, os leiciwch chi, yno yn gwneud y gwaith llnau. Ond beth bynnag ddigwyddodd ar y pryd, rŵan, bum niwrnod ymlaen, mi hoffwn i ddiweddariad ynglŷn â'r hyn sydd yn cael ei wneud i ddelio â'r llygredd yna a sicrwydd y bydd beth bynnag sydd ei angen yn cael ei wneud i sicrhau nad ydym ni'n wynebu mwy o'r dinistr amgylcheddol yma rydym ni wedi'i weld yn barod.
Thank you for that response. I was at Holyhead marina on Friday, immediately after the storm, and the scene—many of you will have seen the pictures on television and so on—was truly heartbreaking: utter destruction. There were many pleasure boats there, which are important to the area, but there were also commercial boats in the marina, and many of those had been destroyed or partially damaged.
Now, all of the businesses using the marina make up an important part of the marine economy of Anglesey, and given the emphasis now, at last, thank goodness, on developing the maritime strategy for Wales, I would like to know what kind of support package the Government can put together to support these businesses in their hour of need in the short term. Secondly, and looking beyond the short term, may I be given a commitment that the Government will assist to fund research into the possible need for a sea defence for this part of the harbour in Holyhead? As a question related to that: would you agree that there’s an important role for the oceanography department at Bangor University in this important work, including the use of their research ship, the Prince Madog?
Finally, and crucially—and you have referred to this—in the short term, we are facing a grave environmental problem as a result of the storm. I understand that there wasn’t too much fuel in the boats, and that most of it has been collected, but there is certainly a huge problem in terms of the polystyrene debris of the pontoons in the marina. There’s a real threat as a result of polystyrene. I was on the Institute for European Environmental Policy website earlier, where they discussed the risks to sea life ingesting polystyrene, which can be broken up into very small particles and will then remain for a long time, and the risk when that gets into the food chain and so on and so forth.
Questions have been asked as to whether the response of Welsh Government agencies was swift enough following the storm in terms of the pollution damage. Local people have been told to keep away from the shore and not to participate in the clean-up, but many of them have said that they feel that they have to because they don’t see officials undertaking that work. But whatever happened then, now, five days later, I would like an update on what is being done to deal with the pollution, and an assurance that whatever needs to be done will be done to ensure that we don’t face more environmental destruction than we’ve already seen.
Thank you, Rhun ap Iorwerth, for that question. I would like to say from the outset that I'm very grateful to all those who have been involved in the clean-up operation. I think, because of their hard work, we have helped to minimise the environmental impact of this very unfortunate event, and I absolutely appreciate the effect that the storm damage has had on many people's livelihoods, and that's obviously a very distressing situation for them all.
You ask a series of questions; in relation to the boats, there are about 85 boats that have been damaged, of which five are commercial fishing boats.
I'm very happy to give consideration to possible financial support for public infrastructure repair. Also if there's any further environmental damage that needs cleaning up, I'm very happy to look at that, and that's obviously something I'll be discussing on my visit tomorrow. You say that it's been a grave environmental impact; I want to see for myself what it is, but certainly, questions haven't been raised with me about our response not being quick enough. I've been having several briefings every day since this happened on Friday, and, certainly, my understanding is from NRW that it's progressed in a very smooth way.
There is a north Wales standing environment group, of which my officials are members; that hasn't been brought together because there wasn't the need to do that. Now, if you are saying that there is a grave environmental situation, when I get there tomorrow, I will want to know why that hasn't been brought together if that's the case. But, certainly, my understanding is it hasn't been convened because they are happy with the way that the clean-up has gone to plan at the current time.So, I'll be very happy to update you following my visit there tomorrow, and, obviously, other Members too.
Whether we need to have a sea defence there is something that clearly needs to be looked at. This was an absolutely catastrophic event that happened on Friday, and whilst I appreciate we haven't seen weather like that for a long time in Wales, I think there are questions to be asked why it was so catastrophic. You said about the pictures, and, certainly, at home last weekend, to see those photographs were just heartbreaking. But as I said, Llywydd, I will be very happy to update the Member following my visit tomorrow.
Diolch i chi am eich cwestiwn, Rhun ap Iorwerth. Hoffwn ddweud o'r cychwyn fy mod yn ddiolchgar iawn i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y gwaith glanhau. Oherwydd eu gwaith caled, rwy'n credu ein bod wedi helpu i leihau effaith amgylcheddol y digwyddiad anffodus iawn hwn, ac rwy'n llwyr ddeall yr effaith y mae difrod y storm wedi'i chael ar fywoliaeth llawer o bobl, ac mae honno'n amlwg yn sefyllfa ofidus iawn i bob un ohonynt.
Rydych yn gofyn cyfres o gwestiynau; mewn perthynas â'r cychod, mae tua 85 o gychod wedi cael eu difrodi, ac mae pump o'r rheini'n gychod pysgota masnachol.
Rwy'n hapus iawn i ystyried cymorth ariannol posibl ar gyfer atgyweirio seilwaith cyhoeddus. Hefyd os oes unrhyw ddifrod amgylcheddol pellach sydd angen cael ei lanhau, rwy'n hapus iawn i edrych ar hynny, ac mae hwnnw'n amlwg yn rhywbeth y byddaf yn ei drafod yn ystod fy ymweliad yfory. Rydych yn dweud ei fod wedi cael effaith amgylcheddol ddifrifol; rwyf eisiau gweld beth ydyw drosof fy hun, ond yn sicr, nid oes neb wedi gofyn cwestiynau i mi'n dweud nad oedd ein hymateb yn ddigon cyflym. Rwyf wedi cael nifer o sesiynau briffio bob dydd ers i hyn ddigwydd ddydd Gwener, ac yn sicr, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall gan Cyfoeth Naturiol Cymru, mae'r gwaith wedi datblygu mewn ffordd esmwyth iawn.
Ceir grŵp amgylchedd sefydlog gogledd Cymru, ac mae fy swyddogion yn aelodau ohono; nid yw'r grŵp hwnnw wedi cyfarfod oherwydd nad oedd angen gwneud hynny. Nawr, os ydych yn dweud bod yna sefyllfa amgylcheddol ddifrifol, pan fyddaf yn cyrraedd yno yfory, byddaf eisiau gwybod pam na fu cyfarfod os yw hynny'n wir. Ond yn sicr, rwy'n deall nad oes cyfarfod wedi bod am eu bod yn hapus fod y gwaith glanhau wedi bod yn digwydd fel y dylai hyd yn hyn. Felly, byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi yn dilyn fy ymweliad yfory, ac i'r Aelodau eraill hefyd, wrth gwrs.
Mae'n amlwg fod angen edrych i weld a oes angen i ni gael amddiffyniad môr yno neu beidio. Roedd hwn yn ddigwyddiad cwbl drychinebus ddydd Gwener, ac er fy mod yn sylweddoli nad ydym wedi gweld tywydd felly ers amser hir yng Nghymru, credaf fod cwestiynau i'w gofyn ynglŷn â pham yr oedd mor drychinebus. Fe ddywedoch am y lluniau, ac yn sicr, roedd gweld y lluniau hynny pan oeddwn gartref y penwythnos diwethaf, yn dorcalonnus. Ond fel y dywedais, Lywydd, byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod yn dilyn fy ymweliad yfory.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn nesaf, felly, i'w ofyn gan Lee Waters.
I thank the Cabinet Secretary. The next question, therefore, is to be asked by Lee Waters.
2. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effaith rhoi'r gorau i ddarlledu rygbi rhanbarthol am ddim o dymor nesaf ymlaen? 151
2. What assessment has the Cabinet Secretary made of the effect of the end of free-to-air coverage of regional rugby from next season? 151
The Welsh Government recognises that this is a commercial decision, but the Government is deeply concerned about this decision that there will be no free-to-air television coverage of regional rugby in the English language from next season. We are still awaiting the outcome of further negotiations that affect the S4C coverage in the Welsh language and, of course, the red button that would provide for bilingual coverage for viewers in Wales.
Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod bod hwn yn benderfyniad masnachol, ond mae'r Llywodraeth yn bryderus iawn ynglŷn â'r penderfyniad na fydd unrhyw rygbi rhanbarthol am ddim yn cael ei ddarlledu drwy gyfrwng y Saesneg o'r tymor nesaf ymlaen. Rydym yn dal i ddisgwyl canlyniad negodiadau pellach sy'n effeithio ar ddarllediadau S4C drwy gyfrwng y Gymraeg ac wrth gwrs, y botwm coch a fyddai'n darparu darllediadau dwyieithog ar gyfer gwylwyr yng Nghymru.
Thank you, Minister, for that answer. At a time when the Llanelli Scarlets are flying high, I want as many people as possible to see their success, but giving the English language rights for regional rugby to pay tv, the Pro14 are embarking on a risky strategy. Even on free-to-air, audiences for regional games have been falling, and by encouraging a new pay tv channel to outbid the BBC and S4C's joint bid the clubs are gambling in order to get an early pay day. For this to work relies on fans to pay £10 a month. But as I understand it, only two television masts in Wales are capable of receiving the new free sports tv: Moel-y-Parc in Flintshire, and Wenvoe near Cardiff, which doesn't reach Llanelli.
Would the Minister discuss with Premier Sports how fans across Wales will be able to view the new games next season? I am very concerned about the viability of this bid, not least because the chief executive officer of Premier Sport, Mickey O'Rourke, was the CEO of Setanta Sports, which previously failed. You only have to Google Setanta to know it failed because it didn't have a viable business model. The Minister mentions there's still a hope that S4C will get the rights to show some games, but only some games.
Pro14's approach has deliberately broken up the successful partnership between the BBC and S4C and gone for a small and unknown alternative for an unknown amount of money, but from what I hear, it's not a huge difference and I am puzzled as to why they've done it. It will potentially slash the audience for regional rugby, which is already struggling to get audiences, and though broadcasting isn't devolved, the fallout from this decision is. Without Friday and Saturday night rugby, clubs and halls across Wales will suffer. One of BBC Wales's most popular shows, Scrum V, will all but disappear, and new generations of rugby players will not get to see their region play.
So, this is a staggeringly short-sighted decision. Would the Minister meet with Pro14 to discuss what contingency plans they have if this new pay tv channel fails, and encourage them to rethink their decision? Diolch.
Diolch i chi am eich ateb, Weinidog. Ar adeg pan fo Scarlets Llanelli yn gwneud yn dda, rwyf eisiau i gynifer o bobl â phosibl weld eu llwyddiant, ond mae Pro14 yn cychwyn ar strategaeth fentrus wrth roi'r hawliau dros rygbi rhanbarthol yn y Saesneg i wasanaeth talu i wylio. Mae cynulleidfaoedd gemau rhanbarthol wedi bod yn gostwng gyda darllediadau am ddim hyd yn oed, a thrwy annog sianel talu i wylio newydd i drechu'r cynnig ar y cyd gan BBC a S4C, mae'r clybiau'n gamblo er mwyn cael mwy o arian. Er mwyn i hyn weithio mae'n rhaid i gefnogwyr dalu £10 y mis. Ond yn ôl yr hyn a ddeallaf, dim ond dau fast teledu yng Nghymru sy'n gallu derbyn y sianel deledu chwaraeon newydd am ddim: Moel-y-Parc yn Sir y Fflint, a Gwenfô ger Caerdydd, nad yw'n cyrraedd Llanelli.
A wnaiff y Gweinidog drafod gyda Premier Sports sut y bydd cefnogwyr ledled Cymru yn gallu gweld y gemau newydd y tymor nesaf? Rwy'n bryderus iawn ynglŷn â hyfywedd y cais hwn, yn enwedig am mai Prif Swyddog Gweithredol Premier Sports, Mickey O'Rourke, oedd Prif Swyddog Gweithredol Setanta Sports, a oedd yn fethiant. Nid oes ond rhaid i chi edrych ar Google i wybod mai'r rheswm pam y methodd Setanta Sports oedd oherwydd nad oedd ganddo fodel busnes hyfyw. Mae'r Gweinidog yn sôn bod gobaith o hyd y bydd S4C yn cael yr hawliau i ddangos rhai gemau, ond rhai gemau'n unig.
Dull Pro14 o weithredu oedd mynd ati'n fwriadol i dorri'r bartneriaeth lwyddiannus rhwng y BBC ac S4C a gwneud dewis amgen bach ac anhysbys am swm anhysbys o arian, ond o'r hyn rwy'n ei glywed, nid yw'n wahaniaeth enfawr ac ni allaf ddeall pam y gwnaethant hynny. Mae'n bosibl y bydd yn torri cynulleidfa rygbi rhanbarthol, sydd eisoes yn brwydro i gael cynulleidfaoedd, ac er nad yw darlledu wedi'i ddatganoli, mae canlyniad y penderfyniad hwn wedi'i ddatganoli. Heb rygbi ar nos Wener a nos Sadwrn, bydd clybiau a neuaddau ledled Cymru yn dioddef. Bydd un o raglenni mwyaf poblogaidd BBC Cymru, Scrum V, yn diflannu i bob pwrpas, ac ni fydd cenedlaethau newydd o chwaraewyr rygbi yn cael gweld eu rhanbarth yn chwarae.
Felly, mae hwn yn benderfyniad eithriadol o annoeth. A wnaiff y Gweinidog gyfarfod â Pro14 i drafod pa gynlluniau wrth gefn sydd ganddynt os yw'r sianel talu i wylio newydd hon yn methu, a'u hannog i ailystyried eu penderfyniad? Diolch.
As the Member knows—and I'm very grateful to him for expressing his concerns on behalf of the Scarlets and, indeed, all rugby followers in Wales, but it particularly affects his constituency—the Pro14 competition is run by a body called Celtic Rugby UK Limited, which is a private company limited by shares, and it includes among its owners the Irish Rugby Football Union, the Welsh Rugby Union, the Scottish Rugby Union and the Italian Rugby Federation, with a board of directors consisting of two representatives appointed by each union and an independent chairman. So, these people, clearly, should be well aware of the results of their decision, as they discussed the various bids.
Our understanding is that this was a joint bid from BBC Cymru Wales, BBC Northern Ireland, BBC Alba and S4C, and as we know now, the bid has been rejected, but we have not had clear confirmation from Pro14 of precisely what arrangements are to be undertaken by the successful bidder. I will certainly accede to his request that I should have further discussions, both formally, if necessary, but certainly informally, as I will be meeting the characters involved fairly soon again, as I met some of them this morning, and that we will have those discussions so that we can understand the nature of this decision. But also to take up the point that he has made: what provision can be made to ensure that there is damage limitation as a result of this decision in terms of the ability of Welsh viewers to still participate in these essential games? That may well be in the form of the kind of discussions I understand may be going ahead between S4C at the moment and the successful bidder, about how many games and what permissions they will have to receive, from them, the opportunity to still broadcast both on air and online.
Fel y gŵyr yr aelod—ac rwy'n ddiolchgar iawn iddo am fynegi ei bryderon ar ran y Scarlets ac yn wir, yr holl ddilynwyr rygbi yng Nghymru, ond mae'n effeithio ar ei etholaeth ef yn arbennig—mae'r gystadleuaeth Pro14 yn cael ei rhedeg gan gorff o'r enw Celtic Rugby UK Limited, sy'n gwmni preifat wedi'i gyfyngu gan gyfranddaliadau, ac mae'n cynnwys, ymhlith ei berchenogion, Undeb Rygbi Iwerddon, Undeb Rygbi Cymru, Undeb Rygbi'r Alban a Ffederasiwn Rygbi'r Eidal, gyda bwrdd cyfarwyddwyr sy'n cynnwys dau gynrychiolydd a benodwyd gan bob undeb a chadeirydd annibynnol. Felly, yn amlwg, dylai'r bobl hyn fod yn ymwybodol iawn o ganlyniadau eu penderfyniad, wrth iddynt drafod y cynigion amrywiol.
Ein dealltwriaeth ni yw bod hwn yn gais ar y cyd gan BBC Cymru Wales, BBC Northern Ireland, BBC Alba ac S4C, ac fel y gwyddom yn awr, gwrthodwyd y cais, ond nid ydym wedi cael cadarnhad clir gan Pro14 ynglŷn â beth yn union yw'r trefniadau a roddir ar waith gan y cynigydd llwyddiannus. Yn sicr, rwy'n derbyn ei gais y dylwn gael trafodaethau pellach, yn ffurfiol os oes angen, ond yn sicr yn anffurfiol, gan y byddaf yn cyfarfod y cymeriadau dan sylw yn weddol fuan eto, fel y cyfarfûm â rhai ohonynt y bore yma, ac y byddwn yn cael y trafodaethau hynny i ni allu deall natur y penderfyniad hwn. Ond hefyd, i fynd ar ôl y pwynt y mae wedi'i wneud: pa ddarpariaeth y gellir ei gwneud i sicrhau bod y difrod yn cael ei gyfyngu o ganlyniad i'r penderfyniad hwn mewn perthynas â gallu gwylwyr yng Nghymru i barhau i gymryd rhan yn y gemau hanfodol hyn? Mae'n bosibl iawn y gall hynny fod ar ffurf y math o drafodaethau y deallaf efallai eu bod ar y gweill ar hyn o bryd rhwng S4C a'r cynigydd llwyddiannus, ynglŷn â faint o gemau a pha ganiatadau a gânt ganddynt i gael y cyfle i barhau i ddarlledu ar yr awyr ac ar-lein.
Well, I agree with Lee Waters; this is a very bizarre decision, certainly on the face of it. While there may be some incidental benefit for S4C if it does get some free-to-air viewing, by more viewers switching to S4C just for those games, I don't think that that, in itself, seems to justify the decision that's been made.
You say it's a commercial decision and that's absolutely true, but it's also true to say that Welsh Government has supported the WRU in the past with a range of grants, through strategic regeneration funding, through the community facilities and activities programme and through Sport Wales, of course. So, I think it's entirely right that Welsh Government should ask for some detail about how this decision was made, and very specifically, what arguments WRU put forward to maintain free-to-air coverage on Welsh language television; how hard they pushed that; and, in particular, what effect they think a probably limited viewership is going to have on their sponsorship, because, of course, sponsorship is key to maintaining Pro14, not just the commercial charging. And it strikes me, as I say, on the face of it, that this is an absolutely crazy decision if they're expecting sponsorship in the future.
Wel, rwy'n cytuno gyda Lee Waters; mae hwn yn benderfyniad rhyfedd iawn, yn sicr ar yr wyneb. Er y gallai fod rhai manteision i S4C o ganlyniad os caiff rywfaint o ddarlledu am ddim, drwy fod mwy o wylwyr yn newid i S4C ar gyfer y gemau hynny, nid wyf yn credu bod hynny, ynddo'i hun, i'w weld yn cyfiawnhau'r penderfyniad a wnaed.
Rydych yn dweud ei fod yn benderfyniad masnachol ac mae hynny'n berffaith wir, ond mae hefyd yn wir fod Llywodraeth Cymru wedi cefnogi Undeb Rygbi Cymru yn y gorffennol gydag amrywiaeth o grantiau, drwy gyfrwng cyllid adfywio strategol, drwy'r rhaglen cyfleusterau a gweithgareddau cymunedol a thrwy Chwaraeon Cymru, wrth gwrs. Felly, credaf ei bod yn hollol gywir i Lywodraeth Cymru ofyn am rai manylion ynglŷn â sut y gwnaethpwyd y penderfyniad hwn, ac yn benodol iawn, pa ddadleuon a gyflwynodd Undeb Rygbi Cymru dros gynnal darllediadau am ddim ar deledu iaith Gymraeg; pa mor galed y gwthiwyd hynny ganddynt; ac yn benodol, pa effaith y credant y bydd nifer gyfyngedig, yn ôl pob tebyg, o wylwyr yn ei chael ar eu nawdd, oherwydd, wrth gwrs, mae nawdd yn allweddol i gynnal Pro14, nid y gost fasnachol yn unig. Ac mae'n ymddangos i mi ar yr wyneb, fel rwy'n dweud, fod hwn yn benderfyniad hollol wallgof os ydynt yn disgwyl nawdd yn y dyfodol.
I'm afraid I can't follow that line of argument. Our relationship with S4C, as Welsh Government, is specifically directed at supporting their activities in developing community rugby. And clearly, there is a close link between the community rugby and the possibility of viewers in Wales being able to follow the Pro14 regional rugby games. I have had meetings recently with the Welsh Rugby Union, both formally and informally, and as a result of this discussion today, which they will have heard, I can assure you that I will pursue all avenues that I can, short of seeking to interfere in a commercial decision. Because we have to make it quite clear that this Government is not in the business of damaging our relationships with bodies that take commercial decisions with which we may disagree.
Yn anffodus, ni allaf ddilyn rhesymeg y ddadl honno. Mae ein perthynas ag S4C, fel Llywodraeth Cymru, wedi'i hanelu'n benodol at gefnogi eu gweithgareddau yn datblygu rygbi cymunedol. Ac yn amlwg, ceir cysylltiad agos rhwng rygbi cymunedol a'r posibilrwydd y bydd gwylwyr yng Nghymru yn gallu dilyn gemau rygbi rhanbarthol Pro14. Rwyf wedi cyfarfod yn ddiweddar gydag Undeb Rygbi Cymru, yn ffurfiol ac yn anffurfiol, ac o ganlyniad i'r drafodaeth hon heddiw, y byddant wedi'i chlywed, gallaf eich sicrhau y byddaf yn mynd ar drywydd pob llwybr posibl, ar wahân i geisio ymyrryd mewn penderfyniad masnachol. Oherwydd mae'n rhaid i ni ei gwneud yn gwbl glir nad bwriad y Llywodraeth hon yw niweidio ein perthynas â chyrff sy'n gwneud penderfyniadau masnachol y gallem fod yn anghytuno â hwy.
I'm grateful to my friend Lee Waters for raising this important issue today. As a season-ticket holder at the Dragons, I'm deeply disappointed about this decision to move to pay tv. My love of sport, like many people's, came from watching on free-to-air television. I understand that there's a balance to be struck between using television to promote the game and using television money to pay for professional players, but we have to be mindful of creating a new elitism in which people of all ages who struggle to get to regional games are disproportionately excluded. And there are already examples of this in English and Welsh cricket, and in Irish rugby.
Worryingly, research by Dr Paul Rouse at the university of Dublin gives an example in Ireland of the difference between two Leinster games in the Heineken Cup. The number of women who watched the 2006 Leinster game on national Irish television was 67,000, compared to only 9,000 who tuned in to Sky in 2007. Similarly affected were the over-55s. If the Welsh regions do get more money, as this deal promises, what commitments would the Minister seek from the regions to ensure that they reach a wider audience to make up for the loss of mass exposure on tv, and to guarantee that there's not a two-tier fan base in Welsh regional rugby in the future? And finally, what opportunities does the Minister think exist to boost Welsh premiership rugby exposure from this decision?
Rwy'n ddiolchgar i fy nghyfaill Lee Waters am godi'r mater pwysig hwn heddiw. Fel deiliad tocyn tymor gyda'r Dreigiau, rwy'n siomedig iawn ynglŷn â'r penderfyniad i newid i sianel talu wrth wylio. Datblygodd fy hoffter o chwaraeon, fel llawer o bobl, drwy wylio darllediadau am ddim. Deallaf fod angen cydbwysedd rhwng defnyddio teledu i hyrwyddo'r gêm a defnyddio arian teledu i dalu am chwaraewyr proffesiynol, ond mae'n rhaid i ni wylio rhag creu elitiaeth newydd lle mae pobl o bob oed sy'n cael trafferth i gyrraedd gemau rhanbarthol yn cael eu gwahardd yn anghymesur. Ac mae yna eisoes enghreifftiau o hyn gyda chriced yng Nghymru a Lloegr, a rygbi yn Iwerddon.
Mae'n destun gofid bod gwaith ymchwil gan Dr Paul Rouse ym mhrifysgol Dulyn yn rhoi enghraifft o'r gwahaniaeth rhwng dwy o gemau Leinster ym mhencampwriaeth Cwpan Heineken yn Iwerddon. Gwyliodd 67,000 o fenywod gêm Leinster ar deledu cenedlaethol Gwyddelig yn 2006, o'i gymharu â 9,000 yn unig a wyliodd y gêm ar Sky yn 2007. Cafodd pobl dros 55 oed eu heffeithio yn yr un modd. Os bydd rhanbarthau Cymru yn cael mwy o arian, fel y mae'r fargen hon yn addo, pa ymrwymiadau y byddai'r Gweinidog yn ceisio eu sicrhau gan y rhanbarthau i wneud yn siŵr eu bod yn cyrraedd cynulleidfa ehangach i wneud iawn am golli sylw torfol ar y teledu, ac i warantu nad oes dwy haen i sylfaen cefnogwyr rygbi rhanbarthol Cymru yn y dyfodol? Ac yn olaf, pa gyfleoedd y mae'r Gweinidog yn credu sy'n bodoli i roi hwb i'r sylw a gaiff rygbi uwch gynghrair Cymru o'r penderfyniad hwn?
I'm very grateful for that further question. It will be clear to those following this exchange that there is no support in this Chamber for the decision that has been taken in terms of the awarding of this particular opportunity to broadcast. It is significantly important, as you pointed out from your own experience, that there should be an opportunity for people to openly follow the coverage of significant sporting events, which leads to participation, recruitment of supporters who offer their lifelong support to rugby, as many of us do here to rugby—and indeed to football—in Wales. Therefore, it is imperative that we should, as a Government, continue to discuss with the sporting organisations that, as was already raised, we in fact do support. These questions that are being raised today are ones that I will personally—I give you this undertaking—that I will personally raise, not only with the WRU, and therefore through them with the Pro14, but also: what are the consequences, both for community rugby and for the premiership? This is certainly something that we would want to explore as a Government, and I give you the undertaking that you seek.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn pellach. Fe fydd yn glir i'r rhai sy'n dilyn y drafodaeth hon nad oes unrhyw gefnogaeth yn y Siambr i'r penderfyniad a wnaed i ddyfarnu'r cyfle penodol hwn i ddarlledu. Mae'n bwysig iawn, fel rydych wedi nodi o'ch profiad eich hun, fod cyfle i bobl ddilyn darllediadau o ddigwyddiadau chwaraeon o bwys yn agored, gan arwain at gyfranogiad, recriwtio cefnogwyr sy'n cynnig eu cefnogaeth gydol oes i rygbi, fel y mae llawer ohonom yma yn ei wneud i rygbi—ac yn wir i bêl-droed—yng Nghymru. Felly, mae'n hollbwysig y dylem, fel Llywodraeth, barhau i drafod gyda'r sefydliadau chwaraeon rydym yn eu cefnogi mewn gwirionedd, fel y nodwyd eisoes. Mae'r cwestiynau sy'n cael eu gofyn heddiw yn rhai—rwy'n ymrwymo i hyn—y byddaf yn eu gofyn yn bersonol, nid yn unig i Undeb Rygbi Cymru, ac felly drwyddynt hwy i Pro14, ond hefyd: beth yw'r canlyniadau, i rygbi cymunedol ac i'r uwch gynghrair? Mae hyn yn sicr yn rhywbeth y byddem eisiau ei ystyried fel Llywodraeth, ac rwy'n rhoi'r ymrwymiad rydych yn gofyn amdano.
Diolch yn fawr i'r Gweinidog, a'r cwestiwn olaf amserol, felly, gan David Melding.
I thank the Minister, and the final topical question, therefore, is from David Melding.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gytundeb contract lesddaliad Llywodraeth Cymru gyda phump o’r prif adeiladwyr cartrefi? 152
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government’s leasehold contract agreement with five major home builders? 152
Yes. Help to Buy—Wales is issuing new contract variations to all house builders using the scheme, not just the largest five. These new terms will limit the use of Help to Buy—Wales for houses on leasehold to exceptional circumstances. It will also ensure the leasehold terms for any Help to Buy—Wales home, including flats, are fair. In addition to this, the five major house builders have agreed not to market any new-build homes in Wales as leasehold, unless under exceptional circumstances.
Gwnaf. Mae Cymorth i Brynu—Cymru yn cyhoeddi amrywiadau contract newydd i'r holl adeiladwyr tai sy'n defnyddio'r cynllun hwn, nid y pump mwyaf yn unig. Bydd y telerau newydd hyn yn cyfyngu ar y defnydd o Cymorth i Brynu—Cymru ar gyfer tai ar lesddaliad i amgylchiadau eithriadol. Bydd hefyd yn sicrhau bod y telerau lesddaliad ar gyfer unrhyw gartref Cymorth i Brynu—Cymru, gan gynnwys fflatiau, yn deg. Yn ogystal â hyn, mae pump o'r prif adeiladwyr tai wedi cytuno i beidio â marchnata unrhyw gartrefi newydd yng Nghymru fel lesddaliad, ac eithrio mewn amgylchiadau eithriadol.
Llywydd, in the past year since the UK Government's announcement of a crackdown on unfair leasehold practices, we have seen this issue become a real focus as well in Wales. Can I welcome the Government's announcement this afternoon? I think it is definitely a good step in the right direction. However, I am concerned that this announcement doesn't come across as an amnesty or a pardon for those big housing companies who have been operating these feudal practices for the past 10 years or more. Unlike the UK Government's stance, your statement doesn't seem to provide any hope for the many people, often first-time buyers, who are already stuck in this exploitative system. And so, does the Minister agree that the Welsh Government needs to provide leaseholders with clear support on the various routes of redress available to them, alongside a wider internal review of the support and advice system that is available to leaseholders where current practices are set to continue?
Lywydd, yn ystod y flwyddyn ddiwethaf ers i Lywodraeth y DU gyhoeddi ymgyrch yn erbyn arferion lesddaliad annheg, rydym wedi gweld y mater hwn yn dod yn ffocws go iawn yng Nghymru hefyd. A gaf fi groesawu cyhoeddiad y Llywodraeth y prynhawn yma? Credaf ei fod yn bendant yn gam i'r cyfeiriad cywir. Fodd bynnag, rwy'n awyddus iawn i sicrhau nad yw'r cyhoeddiad hwn yn ymddangos fel maddeuant neu bardwn i'r cwmnïau tai mawr hynny sydd wedi bod yn gweithredu'r arferion ffiwdal hyn dros y 10 mlynedd diwethaf neu fwy. Yn wahanol i safbwynt Llywodraeth y DU, nid yw eich datganiad i'w weld yn darparu unrhyw obaith i lawer o bobl, pobl sy'n prynu am y tro cyntaf yn aml, sydd eisoes yn gaeth i'r system gamfanteisiol hon. Ac felly, a yw'r Gweinidog yn cytuno bod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu cymorth clir ar y gwahanol ffyrdd y gallant gael iawn, ochr yn ochr ag adolygiad mewnol ehangach o'r system gymorth a chyngor sydd ar gael i lesddeiliaid lle mae arferion cyfredol yn mynd i barhau?
Thank you very much for those questions, and I would say that the announcement that I have made this week is only the start of my ambitions for leasehold, and the start of the action that I intend to take in this area. You'll recall we had a really instructive and useful debate here in the Chamber at the end of January, and I gave an undertaking at that point to bring forward as many early actions as I could, and the announcements that I've made this week are very much being true to the commitment that I made then, but this is just the start.
I do reiterate that I'm not ruling out the possibility of future legislation. I recognise that legislation may very well be needed in order to resolve the wider issues and to make leasehold, or an alternative tenure, fit for the modern housing market. In order to set out our way forward, we're engaging with the Law Commission's project, which is looking at this issue, and once we have the benefit of the Law Commission's report and our own research, which I've also commissioned into this issue, I'll be able to set out the next steps. But, in the meantime, I will be looking to use all of the avenues at our disposal.
I will say that, in terms of assisting people who are currently subject to those agreements that they've made through the leasehold contracts that they have, I'm very much aware of those problems. I think all of us, almost daily at the moment—I certainly do, anyway—have daily contact with people who are experiencing current problems. Some people think that they were badly advised or not advised at all about what leasehold means for them, and they should seek redress through the established means that already exist.
Disputes relating to the cost of buying freehold, increases in ground rent and service charges—those are things that we all hear about regularly—can all be referred to the leasehold valuation tribunal for resolution, and the leasehold advisory service is very well-placed also to assist leaseholders and help with the task of reforming leasehold tenure in the round as well. LEASE has been established for 20 years. They give free legal advice to leaseholders, landlords, professional advisers, managers and others on the law affecting residential leasehold in England and Wales, and they should be the first point of contact for people who do have concerns in this area.
But as I say, the announcement this week was a first step, and some early actions that I saw could be made fairly straightforwardly, following the discussions we had in January.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny, a buaswn yn dweud mai cychwyn yn unig ar fy uchelgais ar gyfer lesddeiliadaeth yw'r cyhoeddiad a wneuthum yr wythnos hon, a chychwyn ar y camau rwy'n bwriadu eu cymryd yn y maes hwn. Byddwch yn cofio ein bod wedi cael dadl wirioneddol addysgiadol a defnyddiol yma yn y Siambr ddiwedd mis Ionawr, ac fe ymrwymais bryd hynny i gyflwyno cynifer o gamau cynnar ag y gallwn, ac mae'r cyhoeddiadau a wneuthum yr wythnos hon yn driw i'r ymrwymiad a wneuthum bryd hynny, ond dechrau'n unig yw hyn.
Rwy'n ailadrodd nad wyf yn diystyru'r posibilrwydd o ddeddfwriaeth yn y dyfodol. Rwy'n cydnabod y gallai fod angen deddfwriaeth er mwyn datrys y problemau ehangach ac i wneud lesddeiliadaeth, neu ddeiliadaeth amgen, yn addas ar gyfer y farchnad dai fodern. Er mwyn nodi ein ffordd ymlaen, rydym yn ymgysylltu â phrosiect Comisiwn y Gyfraith, sy'n edrych ar y mater hwn, a phan fyddwn wedi cael adroddiad Comisiwn y Gyfraith a'n hymchwil ein hunain a gomisiynais i'r mater hwn hefyd, byddaf yn gallu nodi'r camau nesaf. Ond yn y cyfamser, byddaf yn ystyried defnyddio pob un o'r llwybrau sydd ar gael i ni.
O ran cynorthwyo pobl sydd ar hyn o bryd yn ddarostyngedig i'r cytundebau a wnaethant drwy'r contractau lesddaliad sydd ganddynt, rwy'n ymwybodol iawn o'r problemau hynny. Credaf fod pob un ohonom, bron bob dydd ar hyn o bryd—mae'n wir yn fy achos i, yn sicr—mewn cysylltiad dyddiol â phobl sy'n cael problemau ar hyn o bryd. Mae rhai pobl yn credu eu bod wedi cael cyngor gwael neu heb gael eu cynghori o gwbl o ran yr hyn y mae lesddaliad yn ei olygu iddynt, a dylent geisio cael iawn drwy'r dull sefydledig sy'n bodoli eisoes.
Gellir cyfeirio anghydfodau sy'n ymwneud â'r gost o brynu rhydd-ddaliad, cynnydd yn y rhent tir a thaliadau gwasanaeth—dyna'r pethau y mae pawb ohonom yn clywed amdanynt yn rheolaidd—at y tribiwnlys prisio lesddaliadau am ddatrysiad, ac mae'r gwasanaeth cynghori ar lesddaliadau mewn sefyllfa dda hefyd i helpu lesddeiliaid ac i helpu gyda'r dasg o ddiwygio lesddeiliadaeth yn gyffredinol yn ogystal. Mae'r Gwasanaeth Cynghori ar Lesddaliadau wedi'i sefydlu ers 20 mlynedd. Maent yn rhoi cyngor cyfreithiol am ddim i lesddeiliaid, landlordiaid, cynghorwyr proffesiynol, rheolwyr ac eraill ar y gyfraith sy'n effeithio ar lesddaliadau preswyl yng Nghymru a Lloegr, a dylai pobl sydd â phryderon yn y maes gysylltu â hwy yn y lle cyntaf.
Ond fel y dywedais, cam cyntaf oedd y cyhoeddiad yr wythnos hon, a gellid cymryd rhai o'r camau cynnar a welais yn eithaf didrafferth, yn dilyn y trafodaethau a gawsom ym mis Ionawr.
I'd like to thank David Melding for bringing this question forward because I think it would have merited having an oral statement from the Minister on this. But in your statement, you wrote that the five developers with which you have agreements would only build leasehold under circumstances judged by you to be absolutely necessary. I was wondering if you could clarify what you and these developers would define as absolutely necessary.
My second point only goes to reiterate what David Melding AM also said. Help to Buy is only one small part of the market, and we want to be assured that those who are already stuck in this particular circumstance will be given the same rights as those under the Help to Buy scheme.
The following point I wanted to make, emanating from what was said yesterday, I think, by Hefin David, was: I think it's a ticking time bomb in relation to the management fees that are imposed in relation to leaseholds. Many people have contacted me saying that they feel that there is a two-tier system in place, whereby they are paying management fees to do the same thing that they are paying their council tax to do, in relation to the management of gardens or the picking up of rubbish. So, I would wish for you to look at this, at a later date, as well as enhancing upon the statement that you've already made.
Hoffwn ddiolch i David Melding am gyflwyno'r cwestiwn hwn oherwydd credaf y byddai wedi bod o fudd i ni gael datganiad llafar gan y Gweinidog ar hyn. Ond yn eich datganiad, fe ysgrifennoch na fyddai'r pum datblygwr y mae gennych gytundebau â hwy ond yn adeiladu lesddaliadau o dan amgylchiadau y bernir gennych chi eu bod yn gwbl angenrheidiol. Tybed a allech egluro'r hyn y byddech chi a'r datblygwyr hyn yn ei farnu'n gwbl angenrheidiol.
Mae fy ail bwynt yn ailadrodd yr hyn a ddywedodd David Melding AC hefyd. Un rhan fach yn unig o'r farchnad yw Cymorth i Brynu, ac rydym eisiau sicrwydd y bydd y rheini sydd eisoes yn gaeth i'r amgylchiad penodol hwn yn cael yr un hawliau â'r rhai sy'n rhan o'r cynllun Cymorth i Brynu.
Roeddwn am wneud y pwynt canlynol, yn deillio o'r hyn a ddywedwyd ddoe, rwy'n credu, gan Hefin David: rwy'n credu bod y ffioedd rheoli a orfodir mewn perthynas â lesddaliadau yn fom sy'n tician. Mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi i ddweud eu bod yn teimlo bod system ddwy haen ar waith, lle maent yn talu ffioedd rheoli i wneud yr un peth ag y maent yn talu eu treth gyngor i'w wneud, mewn perthynas â chynnal gerddi neu godi sbwriel. Felly, hoffwn i chi edrych ar hyn, yn nes ymlaen, yn ogystal ag ymhelaethu ar y datganiad rydych eisoes wedi'i wneud.
I thank you very much for those questions. Just to clarify, the exceptional circumstances that were referred to in the statement are highlighted in the Leasehold Reform Act 1967. So, they include things like land owned by the National Trust, the Crown, a local authority or within a cathedral precinct, and also includes land of a special architectural or historical interest where it's important to safeguard the land and the surroundings. So, in practice, what this means is that any application that comes through, requesting one of those exemptions to buy or to build a leasehold property through Help to Buy, will have to be raised with the Welsh Government, and then we will seek clarification on whether or not those exceptional circumstances are legitimate in our view. We'll seek that from the local authority.
Any developer registering a site through Help to Buy—Wales will be required to submit a pre-development plan, and that will be required to identify the proposed tenure and any reasons for leasehold. Again, we would have those discussions as to whether or not they fell under the Leasehold Reform Act 1967.
The Help to Buy scheme is only a small part of the housing market in Wales—you're right—which is why I'm very pleased that, through our house builder engagement programme, we were able to secure that agreement from those five major house builders in Wales that they'd no longer market homes as leasehold, and that applies to Help to Buy, but also to other marketed homes as well, which are new builds. So, I very much welcome that commitment.
You also raised the issue of management companies. Again, this is something that I'm interested in pursuing. I very much look forward to the debate we'll be having next week, I understand, proposed by Hefin David, into the relationships and the rights of people who own their house as a freehold property but within an estate and are subject to many of the same charges through those management companies as people who have leasehold properties.
Diolch yn fawr i chi am y cwestiynau hynny. Er eglurder, mae'r amgylchiadau eithriadol y cyfeiriwyd atynt yn y datganiad wedi'u hamlinellu yn Neddf Diwygio Cyfraith Lesddaliad 1967. Felly, maent yn cynnwys pethau fel tir sy'n eiddo i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, y Goron, awdurdod lleol neu yng nghyffiniau eglwys gadeiriol, ac mae hefyd yn cynnwys tir o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig lle mae'n bwysig diogelu'r tir a'r cyffiniau. Felly, yn ymarferol, yr hyn y mae'n ei olygu yw bod yn rhaid i unrhyw gais a gyflwynir sy'n gofyn am un o'r esemptiadau hynny i brynu neu i adeiladu eiddo lesddaliad drwy Cymorth i Brynu, gael ei ddwyn i sylw Llywodraeth Cymru, ac yna byddwn yn ceisio eglurhad er mwyn gweld a yw'r amgylchiadau eithriadol hynny'n gyfiawn yn ein barn ni. Byddwn yn gofyn am yr eglurhad hwnnw gan yr awdurdod lleol.
Bydd gofyn i unrhyw ddatblygwr sy'n cofrestru safle drwy Cymorth i Brynu—Cymru gyflwyno cynllun cyn datblygu, a bydd angen i hwnnw nodi'r ddeiliadaeth arfaethedig ac unrhyw resymau dros lesddaliad. Unwaith eto, byddem yn cael trafodaethau ynglŷn ag a ydynt yn dod o dan Ddeddf Diwygio Cyfraith Lesddaliad 1967 ai peidio.
Rhan fach yn unig o'r farchnad dai yng Nghymru yw'r cynllun Cymorth i Brynu—rydych yn iawn—a dyna pam rwy'n falch iawn, drwy ein rhaglen ymgysylltu adeiladwyr tai, ein bod wedi gallu sicrhau cytundeb y pum prif gwmni adeiladu tai yng Nghymru na fyddent yn marchnata cartrefi fel lesddaliadau mwyach, ac mae hynny'n wir am Cymorth i Brynu, ond hefyd am gartrefi eraill a adeiladwyd o'r newydd sy'n cael eu marchnata. Felly, croesawaf yr ymrwymiad hwnnw'n fawr iawn.
Fe sonioch chi hefyd am gwmnïau rheoli. Unwaith eto, dyma rywbeth y mae gennyf ddiddordeb mewn mynd ar ei drywydd. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn at y ddadl y byddwn yn ei chael yr wythnos nesaf, wedi'i chyflwyno, rwy'n deall, gan Hefin David, am gysylltiadau a hawliau pobl sy'n berchen ar eu tŷ fel eiddo rhydd-ddaliadol, ond fel rhan o ystâd, ac sy'n ddarostyngedig i lawer o'r un taliadau â phobl sydd ag eiddo lesddaliadol, drwy'r cwmnïau rheoli hyn.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad, a'r datganiad cyntaf, David Melding.
The next item is the 90-second statements, and the first statement is from David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. In September 2016, a man named Gary had run most of the Cardiff 5 km Race For Victory before collapsing on the roadside in great pain, suffering from a cardiac arrest. Astonishingly, Gary's heart stopped for seven minutes. The first help to arrive at the scene was the Cardiff cycle response unit of St John Cymru, a group of volunteers who were able to get Gary's heart beating by itself again using a defibrillator. Gary was fortunate that everything came together at the right time, with early intervention and people on hand with the right training and equipment. The work of St John Cymru had saved Gary's life.
Last week, across the country, we celebrated and marked St David's Day, a very special and proud day for us. But this year, for many like Gary, it had extra value, as it marked the centenary of the establishment of the Priory for Wales of the Order of St John, an organisation of which I am proud to be a member. The first Order of St John was founded over 1,000 years ago on the principle that its members should treat and care for every person without discrimination of race, social standing or gender. From those basic foundations, the order has grown to become a vital part of our modern society.
Here in Wales specifically the organisation consists of around 4,000 volunteers who carry out the work of the order on a daily basis. It was in recognition of the dedicated work of the divisions in Wales that on St David's Day 1918 the priory for Wales was established. It is fitting that we mark this centenary of St John Cymru in the Chamber today, and we look forward to the reception you are graciously hosting in the Senedd, Llywydd, next month.
Diolch yn fawr, Lywydd. Ym mis Medi 2016, roedd dyn o'r enw Gary wedi rhedeg y rhan fwyaf o'r ras 5 km, Race For Victory, yng Nghaerdydd cyn cwympo ar ochr y ffordd mewn poen mawr, yn dioddef o ataliad y galon. Yn rhyfeddol, fe stopiodd calon Gary guro am saith munud. Yr help cyntaf i gyrraedd oedd uned ymateb ar feic St John Cymru, grŵp o wirfoddolwyr a lwyddodd i gael calon Gary i guro ar ei phen ei hun unwaith eto drwy ddefnyddio diffibriliwr. Roedd Gary'n ffodus fod popeth wedi dod at ei gilydd ar yr adeg iawn, gydag ymyrraeth gynnar a phobl gyda'r hyfforddiant a'r offer cywir wrth law. Llwyddodd gwaith St John Cymru i achub bywyd Gary.
Yr wythnos diwethaf, ar draws y wlad, buom yn dathlu ac yn nodi Dydd Gŵyl Dewi, diwrnod arbennig a balch i ni. Ond eleni, i lawer o bobl fel Gary, roedd iddo werth ychwanegol, gan ei fod yn nodi canmlwyddiant sefydlu Priordy Cymru o Urdd Sant Ioan, sefydliad rwy'n falch o fod yn aelod ohono. Sefydlwyd yr Urdd Sant Ioan wreiddiol dros 1,000 o flynyddoedd yn ôl ar yr egwyddor y dylai ei haelodau drin a gofalu am bob person heb wahaniaethu ar sail hil, statws cymdeithasol neu rywedd. O'r sylfeini hynny, mae'r urdd wedi tyfu i fod yn rhan hanfodol o'n cymdeithas fodern.
Yma yng Nghymru yn benodol, mae'r sefydliad yn cynnwys tua 4,000 o wirfoddolwyr sy'n ymgymryd â gwaith yr urdd yn ddyddiol. Sefydlwyd priordy Cymru ar Ddydd Gŵyl Dewi 1918 i gydnabod gwaith ymroddedig yr adrannau yng Nghymru. Mae'n briodol ein bod yn nodi canmlwyddiant St John Cymru yn y Siambr hon heddiw, ac edrychwn ymlaen at y derbyniad rydych yn ei gynnal yn y Senedd fis nesaf, Lywydd.
Jane Hutt.
Jane Hutt.
Yesterday we marked International Women's Day Week with the unveiling of the first purple plaque in Wales in memory of the late Labour Assembly Member for Swansea East, Val Feld. Val Feld was a champion for social justice before she become an AM and a passionate supporter of devolution as treasurer of the 'Yes for Wales' campaign leading up to the 1997 referendum. Val saw devolution as an opportunity to further our search for equality and social justice in Wales. I want to pay tribute today to Val's achievement in securing sections 48 and 120 of the Government of Wales Act 1998, and also pay tribute to Julie Morgan, Assembly Member for Cardiff North, who was an MP at the time, supporting the legislation through the House of Commons and working closely with Val Feld on the equality of opportunity clauses. Let us remind ourselves of the clauses in the Government of Wales Act 1998:
'Section 48
'Equal opportunities in conduct of business
'The Assembly shall make appropriate arrangements with a view to securing that its business is conducted with due regard to the principle that there should be equality of opportunity for all people.'
Section 120, 'Equality of opportunity', repeats this and adds:
'(2) After each financial year the Assembly shall publish a report containing—
'(a) a statement of the arrangements made in pursuance of subsection (1) which had effect during that financial year, and
'(b) an assessment of how effective those arrangements were in promoting equality of opportunity.'
Of course, this was updated in the Government of Wales Act 2006 to 'Welsh Ministers', who must make those appropriate arrangements and also publish a report annually. We are duty bound to respect this legislation in everything we do, and I think it's worth repeating those clauses today. Diolch yn fawr, Val Feld and Julie Morgan.
Ddoe, buom yn dathlu Wythnos Diwrnod Rhyngwladol y Menywod drwy ddadorchuddio'r plac porffor cyntaf yng Nghymru er cof am yr Aelod Cynulliad Llafur dros Ddwyrain Abertawe, y diweddar Val Feld. Roedd Val Feld yn hyrwyddwr cyfiawnder cymdeithasol cyn iddi ddod yn AC a chefnogai ddatganoli'n frwd fel trysorydd yr ymgyrch 'Ie dros Gymru' a arweiniodd at refferendwm 1997. Roedd Val yn gweld datganoli fel cyfle i wella cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol yng Nghymru ymhellach. Heddiw, rwyf eisiau talu teyrnged i'r modd y llwyddodd Val i sicrhau adrannau 48 a 120 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998, a thalu teyrnged hefyd i Julie Morgan, yr Aelod Cynulliad dros Ogledd Caerdydd, a oedd yn AS ar y pryd, a gefnogodd y ddeddfwriaeth drwy Dŷ’r Cyffredin ac a weithiodd yn agos gyda Val Feld ar gymalau cyfle cyfartal. Gadewch i ni atgoffa ein hunain o'r cymalau yn Neddf Llywodraeth Cymru 1998:
Adran 48
Cyfleoedd cyfartal wrth gyflawni swyddogaethau
Bydd y Cynulliad yn gwneud trefniadau priodol gyda'r bwriad o sicrhau bod ei swyddogaethau'n cael eu cyflawni gyda sylw dyladwy i'r egwyddor y dylid rhoi cyfle cyfartal i bawb.
Mae Adran 120, 'Cyfle cyfartal', yn ailadrodd hyn ac yn ychwanegu:
(2) Ar ôl pob blwyddyn ariannol bydd y Cynulliad yn cyhoeddi adroddiad sy'n cynnwys—
(a) datganiad o'r trefniadau a wnaed yn unol ag is-adran (1) a oedd mewn grym yn ystod y flwyddyn ariannol honno, a
(b) asesiad o ba mor effeithiol y bu'r trefniadau hynny yn hyrwyddo cyfle cyfartal.
Wrth gwrs, diweddarwyd hyn yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006 i 'Weinidogion Cymru', sy'n gyfrifol am wneud y trefniadau priodol hynny yn ogystal â chyhoeddi adroddiad bob blwyddyn. Mae'n ddyletswydd arnom i barchu'r ddeddfwriaeth hon ym mhopeth a wnawn, ac mae'n werth ailadrodd y cymalau hyn heddiw. Diolch yn fawr, Val Feld a Julie Morgan.
Dai Lloyd.
Dai Lloyd.
Diolch, Llywydd. Many of us had the privilege last week of welcoming 18 young women to the Senedd to take part in a leadership event arranged by Chwarae Teg—a day of activities to provide an insight into how the Assembly works and the role of Assembly Members. Now, each participant was partnered with an AM for the morning, participated in a question and answer session and took part in a mock debate to mark International Women's Day. The day proved to be a huge success and particularly positive, recognising that International Women's Day offers an important opportunity to reflect on progress that has been made around the world to achieve gender equality, but that we need to be bold in addressing the barriers that continue to prevent women from playing as full a role as men in the economic, political, social and cultural life of Wales. During the debate, there were some powerful messages put forward. One participant stated, 'We have just as much chance as boys of attending university, but the glass ceiling holding us back from high-level positions is still bolted into place. You can only punch at that glass ceiling alone so many times. You can only handle so much blood on your knuckles. International Women's Day is an opportunity for everyone doing this work to stand together'. And another stated, 'International Women's Day demonstrates and celebrates solidarity and respect for women, not only by women but also by educated men. This day shows the world that we will not settle for anything less than we are worth. This is why International Women's Day is still important in 2018.'
Long may this National Assembly show leadership and solidarity in bringing about equality. Diolch yn fawr.
Diolch, Lywydd. Cafodd llawer ohonom y fraint yr wythnos ddiwethaf o groesawu 18 o fenywod ifanc i'r Senedd i gymryd rhan mewn digwyddiad arweinyddiaeth a drefnwyd gan Chwarae Teg—diwrnod o weithgareddau i roi cipolwg ar sut y mae'r Cynulliad yn gweithio a rôl Aelodau Cynulliad. Nawr, cafodd pob cyfranogwr eu partneru ag AC am y bore, a chymryd rhan mewn sesiwn cwestiwn ac ateb yn ogystal â dadl ffug i nodi Diwrnod Rhyngwladol y Menywod. Roedd y diwrnod yn llwyddiant mawr ac yn arbennig o gadarnhaol, gan gydnabod bod Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn cynnig cyfle pwysig i fyfyrio ar y cynnydd a wnaed o gwmpas y byd ar gyflawni cydraddoldeb rhwng y rhywiau, ond bod angen i ni fod yn feiddgar wrth fynd i'r afael â'r rhwystrau sy'n dal i atal menywod rhag chwarae rhan mor llawn â dynion ym mywyd economaidd, gwleidyddol, cymdeithasol a diwylliannol Cymru. Yn ystod y ddadl, cyflwynwyd rhai negeseuon pwerus. Nododd un cyfranogwr 'Rydym yr un mor debygol â bechgyn o fynd i'r brifysgol, ond mae'r nenfwd gwydr sy'n ein hatal rhag cael swyddi lefel uchel wedi'i folltio yn ei le o hyd. Ni allwch ddyrnu'r nenfwd gwydr hwnnw ar eich pen eich hun fwy na hyn a hyn o weithiau. Ni allwch oddef ond hyn a hyn o waed ar eich migyrnau. Mae Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn gyfle i bawb sy'n gwneud y gwaith hwn i sefyll gyda'i gilydd'. A nododd un arall, 'Mae Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn dangos ac yn dathlu undod a pharch tuag at fenywod, nid yn unig gan fenywod ond hefyd gan ddynion addysgedig. Mae'r diwrnod hwn yn dangos i'r byd nad ydym am fodloni ar unrhyw beth sy'n llai na'n gwerth. Dyma pam fod Diwrnod Rhyngwladol y Menywod yn dal i fod yn bwysig yn 2018.'
Hir oes i'r modd y mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn dangos arweinyddiaeth ac undod wrth sicrhau cydraddoldeb. Diolch yn fawr.
Datganiad nawr gan Gadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, ac rydw i yn galw ar y Cadeirydd i wneud ei datganiad—Jayne Bryant.
A statement now by the Chair of the Standards of Conduct Committee, and I call on the Chair to make a statement—Jayne Bryant.
Diolch, Llywydd. As Assembly Members will be aware, in November 2017, the Llywydd, leaders of party groups and I, as Chair of the Standards of Conduct Committee, issued a joint statement. We set out a commitment to ensure that inappropriate behaviour has no place at the National Assembly for Wales, and a desire to reassure everyone who works here, and those who visit us, that they will be free from any form of harassment. Whether it's here in the Senedd, a constituency office, or out in the community, everyone should feel as though they are treated with respect as they encounter representatives of this organisation.
The joint statement set out a number of actions intended to ensure the Assembly is an inclusive organisation, free from intimidation and harassment. These actions included the development of a dignity and respect policy, the establishment of a confidential complaints referral service, and ensuring the complaints procedure is clear and consistent. Work is well under way, and a dignity and respect policy is due to be laid before the Assembly next month.
The Standards of Conduct Committee agreed to undertake a more wide-ranging inquiry into creating the right culture at the Assembly. We believe that the Assembly must set an example and provide clear and strong leadership on the type of workplace culture we would like to see within Wales. We're considering existing procedures around complaints involving Assembly Members to ensure that they are appropriate and clear. Individuals must feel able to come forward with confidence about any concern regarding inappropriate behaviour.
We've held an open consultation, which aimed to find out whether the current complaints procedure is easily understandable and accessible, and whether there are any barriers to people raising concerns about the behaviour of anyone associated with the National Assembly for Wales. Although the consultation is now formally closed, people are always encouraged to come forward with suggestions on how to improve the process or with any concerns they may have. We're currently taking evidence from groups and individuals who have agreed to talk to the committee about their experiences. And I would like to put on record my thanks to those who have offered their views to the committee during the last few months. I'm particularly grateful to those who have agreed to speak to us. Without understanding the experiences of others it's very difficult to identify the challenges within the Assembly and ascertain precisely how the culture can be improved. As a committee, we're determined that these views will be respected and reflected in the reporting stage.
While we're still undertaking our inquiry, one of the messages we've heard to date is that better communication and clarity around the complaints procedure would help increase confidence in the system. Building on existing provisions within the Assembly Member code of conduct, the new dignity and respect policy will help to make it explicitly clear that inappropriate behaviour has no place in this Assembly. And I'm sure that Members will agree it's important that inappropriate behaviour must be called out. We're all responsible for ensuring we do not stand by and let things happen.
I'd also like to take this opportunity to re-emphasise that the National Assembly for Wales has a completely independent commissioner for standards, who impartially examines any concern or complaint raised with him. He can be contacted via phone, email or in writing and he'll always try to help, either by dealing directly with concerns or signposting in the right direction. A helpline has been set up for those unsure whether the commissioner is the most appropriate avenue for complaint. The number is on the Assembly website and posters around the estate. If Members and staff want to discuss any issue regarding the complaints procedure with the commissioner, he will be available in the Senedd during Plenary next Tuesday. In addition to the commissioner, members of the standards committee are also available to discuss any concerns you may have regarding the complaints procedure, and a member of the committee will also be available during Plenary next Tuesday.
It takes a huge amount of commitment, time, persistence to achieve meaningful cultural change. Today I have set out the early stages of the process, ensuring that the National Assembly for Wales fulfils its aims to be an institution that enables and empowers people. I'm confident this aim is shared by all of us here in the Chamber and that everybody will be willing to play their part in making sure this is achieved. Diolch.
Diolch, Lywydd. Fel y bydd Aelodau'r Cynulliad yn gwybod, ym mis Tachwedd 2017, cyhoeddodd y Llywydd, arweinwyr grwpiau'r pleidiau a minnau, fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, ddatganiad ar y cyd. Rydym wedi nodi ymrwymiad i sicrhau nad oes lle i unrhyw ymddygiad amhriodol yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, ac awydd i roi sicrwydd i bawb sy'n gweithio yma, a'r rhai sy'n ymweld â ni, y byddant yn rhydd rhag unrhyw fath o aflonyddu. Boed yma yn y Senedd, mewn swyddfa etholaeth, neu allan yn y gymuned, dylai pawb deimlo eu bod yn cael eu trin â pharch wrth iddynt ddod i gysylltiad â chynrychiolwyr y sefydliad hwn.
Roedd y datganiad ar y cyd yn nodi nifer o gamau gweithredu a fwriadwyd i sicrhau bod y Cynulliad yn sefydliad cynhwysol, sy'n rhydd rhag bygythiadau ac aflonyddu. Roedd y camau hyn yn cynnwys datblygu polisi urddas a pharch, sefydlu gwasanaeth atgyfeirio cwynion cyfrinachol, a sicrhau bod y weithdrefn gwyno'n glir ac yn gyson. Mae gwaith yn mynd rhagddo, a disgwylir y bydd polisi urddas a pharch yn cael ei gyflwyno gerbron y Cynulliad fis nesaf.
Cytunodd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i gynnal ymchwiliad mwy eang i'r broses o sicrhau'r diwylliant cywir yn y Cynulliad. Rydym yn credu bod yn rhaid i'r Cynulliad osod esiampl a darparu arweinyddiaeth gref a chlir ar y math o ddiwylliant yr hoffem ei weld yn y gweithle yng Nghymru. Rydym yn ystyried gweithdrefnau cyfredol mewn perthynas â chwynion sy'n ymwneud ag Aelodau Cynulliad i sicrhau eu bod yn briodol ac yn glir. Mae'n rhaid i unigolion deimlo eu bod yn gallu siarad yn hyderus am unrhyw bryder mewn perthynas ag ymddygiad amhriodol.
Rydym wedi cynnal ymgynghoriad agored, gyda'r nod o ddarganfod a yw'r weithdrefn gwyno gyfredol yn hawdd ei deall ac yn hygyrch, ac a oes unrhyw rwystrau sy'n atal pobl rhag mynegi pryderon am ymddygiad unrhyw un sy'n gysylltiedig â Chynulliad Cenedlaethol Cymru. Er bod yr ymgynghoriad bellach wedi dod i ben yn ffurfiol, rydym bob amser yn annog pobl i gynnig awgrymiadau mewn perthynas â sut y gellir gwella'r broses neu i fynegi unrhyw bryderon sydd ganddynt. Ar hyn o bryd, rydym yn cymryd tystiolaeth gan grwpiau ac unigolion sydd wedi cytuno i siarad â'r pwyllgor am eu profiadau. A hoffwn gofnodi fy niolch i'r rhai sydd wedi cynnig eu safbwyntiau i'r pwyllgor dros y misoedd diwethaf. Rwy'n arbennig o ddiolchgar i'r rheini sydd wedi cytuno i siarad â ni. Heb ddeall profiadau pobl eraill, mae'n anodd iawn adnabod yr heriau o fewn y Cynulliad a chanfod sut yn union y gellir gwella'r diwylliant. Fel pwyllgor, rydym yn benderfynol o weld y safbwyntiau hyn yn cael eu parchu ac yn cael eu hadlewyrchu yn y cyfnod adrodd.
Wrth inni barhau i gynnal ein hymchwiliad, un o'r negeseuon rydym wedi eu clywed hyd yn hyn yw y byddai gwell cyfathrebu ac eglurder ynghylch y weithdrefn gwyno yn helpu i gynyddu hyder yn y system. Gan adeiladu ar y darpariaethau sydd eisoes yn bodoli yng nghod ymddygiad Aelodau'r Cynulliad, bydd y polisi urddas a pharch newydd yn helpu i'w gwneud yn gwbl glir nad oes lle i unrhyw ymddygiad amhriodol yn y Cynulliad hwn. Ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n cytuno ei bod hi'n bwysig tynnu sylw at ymddygiad amhriodol. Mae sicrhau nad ydym yn sefyll o'r neilltu ac yn gadael i bethau ddigwydd yn gyfrifoldeb i bawb ohonom.
Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn hefyd i ailbwysleisio bod gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru gomisiynydd safonau cwbl annibynnol, sy'n archwilio unrhyw bryder neu gŵyn a gaiff eu dwyn i'w sylw yn gwbl ddiduedd. Gellir cysylltu ag ef dros y ffôn, neu drwy anfon e-bost neu lythyr a bydd bob amser yn ceisio helpu, naill ai drwy ymdrin yn uniongyrchol â phryderon neu gyfeirio pobl i'r cyfeiriad cywir. Sefydlwyd llinell gymorth i rai sy'n ansicr ai'r comisiynydd yw'r llwybr mwyaf priodol ar gyfer cwyno. Mae'r rhif ffôn ar wefan y Cynulliad ac ar bosteri o amgylch yr ystâd. Os bydd Aelodau a staff eisiau trafod unrhyw fater yn ymwneud â'r weithdrefn gwyno gyda'r comisiynydd, bydd ar gael yn y Senedd yn ystod y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth nesaf. Yn ychwanegol at y comisiynydd, mae aelodau o'r pwyllgor safonau hefyd ar gael i drafod unrhyw bryderon a allai fod gennych mewn perthynas â'r weithdrefn gwyno, a bydd aelod o'r pwyllgor hefyd ar gael yn ystod y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth nesaf.
Mae angen llawer iawn o ymrwymiad, amser a dyfalbarhad i sicrhau newid diwylliannol ystyrlon. Heddiw, rwyf wedi nodi camau cyntaf y broses, gan sicrhau bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cyflawni ei nod o fod yn sefydliad sy'n galluogi ac yn grymuso pobl. Rwy'n hyderus fod pawb ohonom yma yn Siambr yn rhannu'r nod hwn ac y bydd pawb yn barod i chwarae eu rhan i sicrhau ei fod yn cael ei gyflawni. Diolch.
As the Chair of the committee has said, it's absolutely crucial that the Assembly promotes a culture of dignity and respect for all its Members and staff so that anyone who has a complaint or grievance against another person has the opportunity to declare it in a safe and secure environment. Therefore, I'm pleased to be a member of the standards committee for this inquiry and work with Members across the political spectrum to implement a system that works for everyone involved with the Assembly.
It's pretty evident from the evidence received to the consultation that people feel that the current system needs improving and that the Assembly needs to change the way that it handles complaints and allegations in the future. Of course, the committee's aware of the work done by the UK parliamentary working group on this matter, and so my first question to the Chair is whether she will agree with me that, whilst we can look at the work of other Parliaments, it's crucial that we develop a system that is bespoke to the Assembly and responds to its needs rather than just being a carbon copy of actions taken from other legislatures.
Of course, any new system must also sit alongside political party processes and those systems must complement, not conflict with one another and it's evident from the evidence that we've already heard that this is a particular concern for some stakeholders. Therefore, perhaps the Chair can tell us whether she intends for us, as a committee, to engage with political party representatives, either through evidence sessions or through written correspondence, to gauge their views on how any new system can work with their current party complaints processes.
The evidence that the committee has received indicates the need to implement a whole new change of culture at the Assembly. Perhaps there's scope here to extend this thinking by delivering training to members of staff to help better understand and prevent harassment from taking place in the workplace. The Equality and Human Rights Commission rightly raised that ongoing discussion in the workplace is one of the steps that can be taken to prevent harassment and therefore any new system must be flexible and under constant monitoring to ensure its continued effectiveness. Therefore, I believe that there is scope here for the Assembly to look at training modules for members and staff in this area, and I wonder if the Chair would agree with me that this is something that could also be rolled out as well as introducing this as part of any induction processes for members and staff as well as providing ongoing communication around any new harassment policies.
Naturally, any new system must keep anonymity at the centre of it in order to protect all individuals concerned and so I'd be grateful if the Chair could perhaps share her initial thoughts on the way in which that anonymity can actually be protected.
Sadly, we now live in a world that is dominated by social media. Members are all too aware of instances of individuals being abused on social media. Indeed, the committee has already heard how harassment on social media is quite quickly becoming the norm, and so any new system or new approach must also include dealing with inappropriate behaviour online. I’m sure the Chair would agree with me that the scale of the problem is quite alarming and so I'd be grateful if she could share her initial thoughts on how we, as a committee, can start dealing with inappropriate behaviour online.
Finally, Llywydd, I'd like to briefly touch on the monitoring of any new policies and procedures and encourage the Chair to ensure that this is fully considered throughout the inquiry. It’s my view that any new system is only as good as its enforcement, and so it's crucial that we ensure the robustness of new policies by monitoring them effectively, and so perhaps the Chair could also share her views on how any new system could be monitored in the future. Therefore, in closing, Llywydd, can I thank the Chair for her statement this afternoon? And I agree with her that it takes commitment, time and persistence to achieve meaningful cultural change. I really can't understate how important this inquiry is, and I look forward to working with the Chair and the other Members of the inquiry to help deliver a system that fosters a much more inclusive workplace, where people are not deterred from coming forward with complaints and where all individuals involved are protected throughout the investigation process. Diolch.
Fel y dywedodd Cadeirydd y pwyllgor, mae'n gwbl hanfodol fod y Cynulliad yn hyrwyddo diwylliant o urddas a pharch ar gyfer ei holl Aelodau a'i staff fel bod unrhyw un sydd eisiau gwneud cwyn yn erbyn person arall yn cael cyfle i'w ddatgan mewn amgylchedd saff a diogel. Felly, rwy'n falch o fod yn aelod o'r pwyllgor safonau ar gyfer yr ymchwiliad hwn ac o gael gweithio gydag Aelodau ar draws y sbectrwm gwleidyddol i weithredu system sy'n gweithio i bawb sy'n gysylltiedig â'r Cynulliad.
Mae'n eithaf amlwg o'r dystiolaeth a gyflwynwyd i'r ymgynghoriad fod pobl yn teimlo bod angen gwella'r system gyfredol a bod angen i'r Cynulliad newid y ffordd y mae'n ymdrin â chwynion a honiadau yn y dyfodol. Wrth gwrs, mae'r pwyllgor yn ymwybodol o'r gwaith sy'n cael ei wneud gan weithgor seneddol y DU ar y mater hwn, ac felly fy nghwestiwn cyntaf i'r Cadeirydd yw a yw hi'n cytuno â mi, er y gallwn edrych ar waith Seneddau eraill, ei bod yn hanfodol ein bod yn datblygu system bwrpasol ar gyfer y Cynulliad ac sy'n ymateb i'w anghenion yn hytrach na'i fod yn gopi carbon o'r camau a gymerwyd gan ddeddfwrfeydd eraill.
Wrth gwrs, mae'n rhaid i unrhyw system newydd hefyd sefyll ochr yn ochr â phrosesau pleidiau gwleidyddol ac mae'n rhaid i'r systemau hynny ategu ei gilydd heb wrthdaro, ac mae'n amlwg yn y dystiolaeth rydym eisoes wedi'i chlywed fod hwn yn destun pryder penodol i rai rhanddeiliaid. Felly, efallai y gall y Cadeirydd ddweud wrthym a yw'n bwriadu i ni, fel pwyllgor, ymgysylltu â chynrychiolwyr y pleidiau gwleidyddol, naill ai drwy sesiynau tystiolaeth neu drwy ohebiaeth ysgrifenedig, er mwyn canfod eu barn ar sut y gall unrhyw system newydd weithio gyda'u prosesau cwyno cyfredol yn y pleidiau.
Mae'r dystiolaeth y mae'r pwyllgor wedi'i chael yn dangos bod angen gweithredu newid diwylliannol llwyr yn y Cynulliad. Efallai fod lle yma i ymestyn y meddylfryd hwn drwy ddarparu hyfforddiant i aelodau o staff i'w helpu i ddeall yn well ac atal aflonyddu rhag digwydd yn y gweithle. Roedd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn iawn i ddweud bod trafodaeth barhaus yn y gweithle yn un o'r camau y gellir eu cymryd i atal aflonyddu ac felly mae'n rhaid i unrhyw system newydd fod yn hyblyg a chael ei monitro'n gyson i sicrhau ei heffeithiolrwydd parhaus. Felly, credaf fod cyfle yma i'r Cynulliad edrych ar fodiwlau hyfforddiant ar gyfer aelodau a staff yn y maes hwn, ac rwy'n meddwl tybed a fyddai'r Cadeirydd yn cytuno â mi fod hyn yn rhywbeth y gellid ei weithredu hefyd yn ogystal â'i gyflwyno yn rhan o unrhyw brosesau ymsefydlu ar gyfer aelodau a staff, yn ogystal â darparu cyfathrebiad parhaus mewn perthynas ag unrhyw bolisïau aflonyddu newydd.
Yn naturiol, mae'n rhaid i anhysbysrwydd fod yn ganolog i unrhyw system newydd er mwyn diogelu pob unigolyn ac felly buaswn yn ddiolchgar pe gallai'r Cadeirydd rannu ei syniadau cychwynnol ar y ffordd y gellir diogelu'r anhysbysrwydd hwnnw mewn gwirionedd.
Yn anffodus, rydym bellach yn byw mewn byd sy'n cael ei ddylanwadu gan y cyfryngau cymdeithasol. Mae'r Aelodau'n ymwybodol iawn o achosion o unigolion yn cael eu cam-drin ar y cyfryngau cymdeithasol. Yn wir, mae'r pwyllgor eisoes wedi clywed sut y mae aflonyddu ar y cyfryngau cymdeithasol yn prysur ddatblygu i fod yn norm, ac felly mae'n rhaid i unrhyw ddull newydd neu system newydd gynnwys ymdrin ag ymddygiad amhriodol ar-lein hefyd. Rwy'n siŵr y byddai'r Cadeirydd yn cytuno bod maint y broblem yn frawychus ac felly buaswn yn ddiolchgar pe gallai rannu ei syniadau cychwynnol ar sut y gallwn ni, fel pwyllgor, ddechrau mynd i'r afael ag ymddygiad amhriodol ar-lein.
Yn olaf, Lywydd, hoffwn grybwyll yn fyr y modd y caiff polisïau a gweithdrefnau newydd eu monitro ac annog y Cadeirydd i sicrhau bod hyn yn cael ei ystyried yn llawn drwy gydol yr ymchwiliad. Yn fy marn i, nid yw unrhyw system newydd ond cystal â'r modd y'i gorfodir, ac felly mae'n hollbwysig ein bod yn sicrhau cadernid polisïau newydd drwy eu monitro'n effeithiol, ac felly efallai y gallai'r Cadeirydd hefyd rannu ei barn ar sut y gellid monitro unrhyw system newydd yn dyfodol. Felly, i gloi, Lywydd, a gaf fi ddiolch i'r Cadeirydd am ei datganiad y prynhawn yma? Ac rwy'n cytuno â hi fod angen ymrwymiad, amser a dyfalbarhad i sicrhau newid diwylliannol ystyrlon. Ni allaf danbrisio pwysigrwydd yr ymchwiliad hwn, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Cadeirydd ac aelodau eraill yr ymchwiliad er mwyn helpu i ddarparu system sy'n meithrin gweithle llawer mwy cynhwysol, lle nad yw pobl yn gyndyn i adrodd cwynion a lle y caiff yr holl unigolion sydd ynghlwm wrthi eu diogelu drwy gydol y broses ymchwilio. Diolch.
Thank you. I'm very grateful for the comments that you've made. I know that I'm lucky to be the Chair of a committee that's taken on a piece of work that's equally as keen to make sure that we're doing something to address and make sure we've got the right culture that exists, not just for now but in the future. You've made some very important points there, Paul.
I think on your first point about looking at other institutions, we're very much aware of what's happened in the Westminster Government and their new plans. I think it is important to look at similarities and to learn from other institutions as well as organisations, but I do agree that it's important that we have a bespoke system. We're all coming from different times, different perspectives, different issues, but I think where there is similarity, it's important to look to those; but we should be looking to see what we've got here in Wales and how we can really become the leaders and a beacon for the future, to make sure that we've got the right culture and that people want to not just work here but to be Members here as well.
The commissioner is working as well on doing a piece of work with political parties, so that's a piece of work outside of the standards committee. I know that the commissioner has been speaking with other party groups. I'm not sure if they've all been completed yet. I think there are maybe one or two parties that he's left to deal with, but I know that piece of work is ongoing. Because it is important that we're looking at all the processes and the procedures that are going on so that we're not duplicating. I know that's something that we should be doing.
No member of staff expects to make a complaint about an Assembly Member when they start the job. Nobody in any job expects to make that complaint. I did actually ask my staff if they knew how to make a complaint against me in the future, and they told me the colour of the leaflet that they had on their induction day but they weren't able to put their hands on it. So, I think having an induction is really important and making sure that staff are aware and up to speed about how they can make a complaint in the future, but I think that needs to be ongoing as well. It needs to be very clear on the website. We've got the posters up now with the phone number and there is a dedicated e-mail as well. But I think we have to make sure that it's not just at the start we're letting people know, but that we're continually letting people know how they can make a complaint if they need to. But you're quite right; we should be looking at prevention, really. This is something that, as you say, came out loud and clear in our evidence last week. I think we have to really be looking to see how we can stop and make sure there isn't any inappropriate behaviour. We need to be working towards that aim, rather than how we deal with it.
You mentioned online abuse. I've been very worried about that myself. I see it regularly on Twitter and social media, Facebook and all these other things. I think that that is something that we have to be aware of, have to look at, and how we all treat each other, because some of the abuse online—if we're looking to make sure that people feel empowered and able to come forward, I'm not really sure how social media is actually helping anybody to come forward at the moment. So, that's pretty alarming.
As you say, on monitoring, this piece of work that we're doing, the committee's doing, is not the end. This piece of work, the inquiry, when we report—we have to keep a watching brief on this. Because nothing is going to be solved by one inquiry. We need to be making these steps, putting the procedures in place, but we really must be keeping a watching brief on that, and also perhaps having a wider conversation with our partners. You've mentioned that some people are doing some great work at the moment and I think we need to look to them as well.
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn am y sylwadau rydych wedi'u gwneud. Gwn fy mod yn lwcus i fod yn Gadeirydd ar bwyllgor sydd wedi ymgymryd â darn o waith ac sydd yr un mor awyddus i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud rhywbeth i sicrhau bod gennym y diwylliant cywir, nid ar hyn o bryd yn unig, ond yn y dyfodol. Rydych wedi gwneud pwyntiau pwysig iawn, Paul.
Mewn perthynas â'ch pwynt cyntaf ynglŷn ag edrych ar sefydliadau eraill, credaf ein bod yn ymwybodol iawn o'r hyn sydd wedi digwydd yn Llywodraeth San Steffan a'u cynlluniau newydd. Credaf ei bod yn bwysig edrych ar bethau sy'n debyg a dysgu gan sefydliadau eraill yn ogystal â mudiadau, ond rwy'n cytuno ei bod yn bwysig inni gael system bwrpasol. Mae pob un ohonom yn dod o adegau gwahanol, ac yn meddu ar safbwyntiau gwahanol a materion gwahanol, ond lle y ceir pethau sy'n debyg, credaf ei bod yn bwysig edrych ar y rheini; ond dylem fod yn edrych i weld beth sydd gennym yma yng Nghymru a sut y gallwn ddatblygu o ddifrif i fod yn arweinwyr a goleuo'r llwybr i'r dyfodol, er mwyn gwneud yn siŵr fod gennym y diwylliant cywir a bod pobl nid yn unig eisiau gweithio yma, ond eu bod eisiau bod yn Aelodau yma hefyd.
Mae'r comisiynydd hefyd yn bwriadu gwneud gwaith gyda'r pleidiau gwleidyddol, felly gwaith y tu allan i'r pwyllgor safonau fydd hwnnw. Gwn fod y comisiynydd wedi bod yn siarad â phleidiau eraill. Nid wyf yn siŵr a yw pob un wedi'i gwblhau eto. Credaf fod ganddo un neu ddwy blaid ar ôl i ymdrin â hwy efallai, ond gwn fod y gwaith hwnnw ar y gweill. Oherwydd mae'n bwysig ein bod yn edrych ar yr holl brosesau a gweithdrefnau sydd ar y gweill fel nad ydym yn dyblygu. Gwn fod hynny'n rhywbeth y dylem fod yn ei wneud.
Nid oes unrhyw aelod o staff yn disgwyl y byddant yn gwneud cwyn am Aelod Cynulliad pan fyddant yn cychwyn y swydd. Nid oes neb mewn unrhyw swydd yn disgwyl gwneud cwyn o'r fath. Mewn gwirionedd, gofynnais i fy staff a oeddynt yn gwybod sut i wneud cwyn yn fy erbyn yn y dyfodol, a dywedasant wrthyf pa liw oedd y daflen a gawsant ar eu diwrnod ymsefydlu ond nid oeddynt yn gallu cael gafael arni. Felly, rwy'n credu bod cael proses ymsefydlu yn bwysig iawn ynghyd â gwneud yn siŵr bod y staff yn ymwybodol ac yn deall sut y gallant wneud cwyn yn y dyfodol, ond credaf fod angen i hynny fod yn barhaus yn ogystal. Mae angen iddo fod yn glir iawn ar y wefan. Mae gennym y posteri i fyny bellach gyda'r rhif ffôn a cheir cyfeiriad e-bost penodol yn ogystal. Ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod yn rhoi gwybod i bobl drwy'r amser sut y gallant wneud cwyn os ydynt angen gwneud hynny, yn hytrach nag ar y dechrau'n unig. Ond rydych yn llygad eich lle; dylem fod yn edrych ar atal, mewn gwirionedd. Fel y dywedwch, mae hyn yn rhywbeth a oedd i'w weld yn amlwg yn ein tystiolaeth yr wythnos diwethaf. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni edrych i weld sut y gallwn wneud yn siŵr nad oes unrhyw ymddygiad amhriodol yn digwydd. Mae angen i ni weithio tuag at y nod hwnnw, yn hytrach na sut yr awn i'r afael ag ymddygiad o'r fath.
Fe sonioch chi am gam-drin ar-lein. Rwyf wedi bod yn bryderus iawn am hynny fy hun. Rwy'n ei weld yn rheolaidd ar Twitter ac ar y cyfryngau cymdeithasol, Facebook a'r holl bethau eraill hyn. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni fod yn ymwybodol ohono, ac edrych arno, a sut y mae pawb ohonom yn trin eraill, oherwydd mae rhywfaint o'r cam-drin ar-lein—os ydym yn ceisio gwneud yn siŵr fod pobl yn cael eu grymuso ac yn teimlo'n ddigon hyderus i roi gwybod amdano, nid wyf yn siŵr sut y mae cyfryngau cymdeithasol yn helpu unrhyw un i roi gwybod amdano ar hyn o bryd mewn gwirionedd. Felly, mae hynny'n destun gofid.
Fel y dywedwch, mewn perthynas â monitro, nid y gwaith hwn rydym yn ei wneud, y gwaith y mae'r pwyllgor yn ei wneud, yw pen draw hyn. Y gwaith hwn, yr ymchwiliad, pan fyddwn yn adrodd—mae'n rhaid i ni gadw golwg ar hyn. Oherwydd ni fydd dim yn cael ei ddatrys gan un ymchwiliad. Mae angen i ni gymryd y camau hyn, a rhoi gweithdrefnau ar waith, ond mewn gwirionedd mae'n rhaid i ni gadw golwg ar hynny, ac efallai cael sgwrs ehangach gyda'n partneriaid hefyd. Rydych wedi sôn fod rhai pobl yn gwneud gwaith gwych ar hyn o bryd a chredaf fod angen i ni edrych arnynt hwy hefyd.
A gaf innau ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor am ei datganiad? Wrth wrando ar y datganiad, rwy'n meddwl ei bod yn dod yn glir bod yna dair tasg ymhlith y nifer fawr o dasgau sydd angen i ni eu cyflawni fan hyn y dylem ni fod yn ffocysu arnyn nhw. Yn gyntaf, wrth gwrs, mae angen creu gwell dealltwriaeth o fewn y sefydliad yma o ddisgwyliadau y sefydliad o safbwynt ymddygiad ymhlith Aelodau a staff, a theulu ehangach y Cynulliad yma. Mae angen creu gwell eglurder hefyd, rwy'n meddwl, ymhlith y cyhoedd yn enwedig o beth rŷm ni'n credu sy'n dderbyniol a beth sydd ddim yn dderbyniol o safbwynt ymddygiad. Ac, wrth gwrs, mae angen job cwbl ymarferol o waith: mae angen codi llawer mwy o ymwybyddiaeth ynglŷn â'r prosesau sy'n bodoli i fedru gwneud cwyn, i fedru sicrhau cyfiawnder i ddioddefwyr, ac i fedru dal y rhai sy'n tramgwyddo i gyfrif.
Ond mae yna un gwendid yn cael ei amlygu yn y ffaith fy mod i'n defnyddio'r gair 'prosesau'—yn y lluosog, wrth gwrs—ac mae hyn, yn amlwg, eisoes wedi codi ei ben yn yr un sesiwn dystiolaeth mae'r pwyllgor wedi ei chael yn yr ymchwiliad yma, sef bod gennym ni god ymddygiad i Aelodau Cynulliad, ond hefyd mae gennym ni god ymddygiad gwahanol ar gyfer Gweinidogion. Mae yna gwestiynau pwysig i'w gofyn yn hynny o beth. A ydy disgwyliadau y ddau god yna yn gyson â'i gilydd? A oes yna gysondeb o ran beth sydd yn dderbyniol a beth sydd ddim yn dderbyniol yng nghod ymddygiad Aelodau'r Cynulliad a'r cod ymddygiad gweinidogol? Ac, wrth gwrs, mae yna ddwy broses wahanol o fynd ati i wneud cwyn.
Nawr, efallai bod llawer o hyn yn weddol glir i ni oherwydd rŷm ni yn byw a bod yn y lle yma, ond rhowch eich hunain yn esgidiau aelod o'r cyhoedd ac nid wyf yn meddwl ei bod hi cweit mor glir ag efallai y byddem ni'n dymuno. Mi allai rhywun fynd at y comisiynydd safonau, a'r comisiynydd safonau yn esbonio, 'Na, mae'n rhaid i chi fynd â'ch cŵyn i swyddfa'r Prif Weinidog', ac mae gen i bob ffydd y byddai swyddfa'r comisiynydd yn gwneud hynny mewn modd sensitif ac addas. Ond, wrth gwrs, mae'n gam arall. Mae e yn hŵp arall i'r unigolyn yna orfod neidio drwyddo. Ffactorau fel hyn, wrth gwrs, sydd wedi ei gwneud hi yn anoddach i'r unigolion yma, ac yn llai tebygol y bydd yr unigolion yma yn mynd ymlaen â'u cwynion, ar adeg, wrth gwrs, pan maen nhw'n fregus, pan maen nhw'n ddihyder. Dyna pam fod rhaid i ni wneud y prosesau yma mor hygyrch ac mor syml ag sy'n bosibl.
Cofiwch, wrth gwrs, fod cod ymddygiad Aelodau'r Cynulliad yn berthnasol i Aelodau Cynulliad nid yn unig yn ein bywyd proffesiynol, ond yn ein bywyd preifat hefyd. Felly, pam ddim, yn fy marn i, cwmpasu rôl gweinidogol hefyd o fewn yr un cod, a rhoi'r cyfrifoldeb i'r comisiynydd safonau annibynnol i graffu ar hynny, ond wedyn dod ag argymhellion yng nghyd-destun Aelodau Cynulliad i'r pwyllgor safonau, ond yng nghyd-destun y Gweinidogion wedyn i'r Prif Weinidog? Felly, a gaf i ofyn: oni fyddai'n well o ran cwrdd â'r nodau teilwng iawn rydych chi'n eu rhestru yn eich datganiad—o ran cael proses glir a chyson, ei fod yn hawdd i'w deall, ei fod yn hygyrch i bawb—oni fyddai cael un proses i bob Aelod Cynulliad ym mhob capasiti yn fwy triw i'r egwyddorion hynny, yn hytrach na chael dwy gyfundrefn fel sydd nawr, heb sôn, wrth gwrs, am gyfundrefnau y pleidiau gwleidyddol fel rydym ni eisoes wedi clywed cyfeiriad atyn nhw?
Nawr, mae yna sawl cwestiwn arall wedi codi eu pennau yn barod. Mae yna nifer yn teimlo bod yna anghysondeb yn yr hawl i apelio o fewn y gyfundrefn bresennol, lle mae Aelod Cynulliad yn medru apelio yn erbyn dyfarniad, ond nid yw achwynydd. Mae'r terfyn o 12 mis i ddod â chŵyn gerbron hefyd yn rhywbeth rwy'n meddwl sydd angen ei gwestiynu, oherwydd nid yw nifer o bobl sydd yn dod â chŵyn yn teimlo eu bod nhw'n gallu gwneud hynny—ddim yn barod i wneud hynny am gyfnod hirach, o bosib, na 12 mis. Mae angen bod yn sensitif i hynny hefyd.
Felly, mae yna lawer o ffactorau yn y pair sydd angen eu hystyried, ac rwy'n gwybod y bydd y pwyllgor safonau yn edrych ar y rhain. Ond, wrth gwrs, mae hi i gyd yn dod at bwynt canolog y datganiad, sef bod angen newid diwylliant ehangach, fel rŷch chi'n ei ddweud. Daw hynny ddim o ganlyniad i un ymchwiliad, ac mae pawb yn cydnabod nad oes dim jest un ateb i hyn. Mae yna lawer iawn sy'n gorfod digwydd er mwyn mynd i'r afael â'r holl faterion yma. Ac, wrth gwrs, mae angen sgyrsiau ehangach am rai o'r meysydd pwysig yma sydd dan sylw—sgyrsiau o fewn y sefydliad yma, ie, ond sgyrsiau ehangach drwy gymdeithas hefyd. Mi fyddwn i'n licio cloi drwy ofyn i'r Cadeirydd pa rôl mae hi yn teimlo sydd gennym ni fel Aelodau Cynulliad, a'r pwyllgor safonau yn benodol, efallai, i arwain y broses yna i sicrhau fod y sgyrsiau pwysig yma yn digwydd.
May I thank the committee Chair for her statement? In listening to the statement, I think it’s become clear that there are three tasks among the many other tasks that we need to deliver here that we should be mainly focused on. First of all, we do need to create a better understanding within this institution of the institution’s expectations in terms of behaviour among Members and staff, and the broader Assembly family. We need to create greater clarity too, I think, among the public, particularly on what we believe is acceptable and what is unacceptable in terms of behaviours. Also, there is an entirely practical job of work to be done: we need to raise far more awareness of the processes in existence to make a complaint, to secure justice for victims and to hold offenders to account.
There is one thing highlighted in the fact that I used the word ‘processes’—the plural—and this has already been raised in the evidence sessions that the committee has had in this inquiry. We do have a code of conduct for Assembly Members, but we also have a different code of conduct for Ministers, and there are important questions to be asked in that regard. Are the expectations of those two codes in alignment? Is there consistency in terms of what is acceptable and isn’t acceptable in the AM codes and the ministerial code? And of course, there are two different processes for making complaints.
Much of this may be very clear to us because we are living among it every day, but put yourself in the shoes of a member of the public and I don’t think that this situation is quite as clear as perhaps we would want. One could approach the standards commissioner, and the standards commissioner may explain, ‘Well, no, you have to take your complaint to the office of the First Minister’. I have every confidence that the commissioner’s office would do that in an appropriate and sensitive way, but it’s another step and it’s another hoop that that individual has to jump through. It’s these factors that make it more difficult for these individuals and make it less likely that these individuals will proceed with their complaints, at a time, of course, when they are vulnerable and they are lacking in confidence. We have to make these processes as accessible and as simple as possible.
Don’t forget, of course, that the AM code is relevant to Assembly Members not only in our professional lives but in our private lives. So, why not encompass the ministerial roles within that single code, and give the responsibility to the independent commissioner for standards to scrutinise that and to make recommendations in the context of Assembly Members to the standards committee and in the ministerial context to the First Minister? So, may I ask: wouldn’t it be better, in terms of meeting the laudable aims that you’ve listed in your statement—in terms of having a clear and consistent process that’s easily understood and that is accessible—wouldn’t having a single process for all Assembly Members in all capacities be more true to those principles, rather than having two separate systems as we currently have, never mind the regimes of the political parties, as we’ve already heard reference to?
There are a number of other questions that have already been raised. Many feel that there is inconsistency in the right to appeal within the current system, where an Assembly Member can appeal against an adjudication but a complainant can’t. The limit of 12 months to make complaints is also something that I think needs to be questioned, because many people who bring complaints forward don’t feel that they’re able to do that or aren’t able to do that for a longer period of time, perhaps, than that 12-month period, and we have to be sensitive to that too.
So, there are many factors that do need to be taken into account, and I know that the standards committee will look at all of these. But, of course, it all comes to the central point of the statement, namely that we need a broader culture change, as you said, and that won’t happen as a result of one inquiry. Everyone recognises and acknowledges that there isn’t a single solution to this. There’s a great deal that must happen in order to tackle all of these issues. Of course, we need broader conversations on some of these important areas that we are covering here—conversations within the institution, yes, but we need conversations throughout society too. I would like to conclude by asking the Chair what role she feels that we as Assembly Members have, and the standards committee specifically, perhaps, in leading that process to ensure that those important conversations do happen.
Diolch, Llyr. Again, you've made some very significant points, and some of the points were raised at the committee meeting last week, so I'm glad you're able to do that today.
In terms of your comments on the ministerial code, obviously, people understand that the ministerial code is not in our remit or our gift to change, but comments you've raised today have been made in our meeting and I'm sure will be raised in future meetings.
In terms of the points you put about wider societal issues, that is exactly right. We've also seen that this is not an issue that's just confined to politics. It is important, though, that we do show leadership here and I'm really keen that the Assembly—and I'm sure all Members here are keen—that we're really driving forward on progress and making sure that we are a beacon that can be held up as an example. This is our chance to do our best and get these processes right. That's why it's really important that we're doing that, but it can't be just the end of the conversation as you say. It's really important that we're always reassessing and asking people for their views. Is the process right? Are people feeling they can come forward? We should be looking to make sure, as Paul said earlier, that we're doing that preventative role and we're trying to make sure that this Assembly is seen as a beacon, really. So, I'm really keen that we do that. But the points that you raise are very welcome, and thanks for doing that, Llyr.
Diolch, Llyr. Unwaith eto, rydych wedi gwneud rhai pwyntiau pwysig iawn, a chafodd rhai o'r pwyntiau eu crybwyll yng nghyfarfod y pwyllgor yr wythnos diwethaf, felly rwy'n falch eich bod yn gallu gwneud hynny heddiw.
O ran eich sylwadau ar god y Gweinidogion, yn amlwg, mae pobl yn deall nad yw cod y Gweinidogion yn rhan o'n cylch gwaith ni nac yn rhywbeth y mae gennym bŵer i'w newid, ond mae'r sylwadau rydych wedi'u gwneud heddiw wedi cael eu gwneud yn ein cyfarfod ac rwy'n siŵr y byddant yn codi mewn cyfarfodydd yn y dyfodol.
O ran y pwyntiau a wnaethoch am faterion cymdeithasol ehangach, mae hynny'n hollol wir. Rydym hefyd wedi gweld nad yw hwn yn fater sy'n ymwneud â gwleidyddiaeth yn unig. Mae'n bwysig, fodd bynnag, ein bod yn dangos arweiniad yma ac rwy'n awyddus iawn i'r Cynulliad—ac rwy'n siŵr fod yr holl Aelodau yma yn awyddus—ein bod yn ysgogi cynnydd go iawn ac yn gwneud yn siŵr ein bod yn sefydliad sy'n dangos y ffordd ac y gellir ein defnyddio fel esiampl. Dyma ein cyfle i wneud ein gorau a chael y prosesau hyn yn iawn. Dyna pam ei bod yn hollbwysig ein bod yn gwneud hynny, ond ni all hynny fod yn ddiwedd ar y sgwrs, fel y dywedwch. Mae'n bwysig iawn ein bod yn ailasesu ac yn gofyn i bobl am eu barn drwy'r amser. A yw'r broses yn gywir? A yw pobl yn teimlo eu bod yn gallu rhoi gwybod? Dylem geisio gwneud yn siŵr, fel y dywedodd Paul yn gynharach, ein bod yn chwarae'r rôl ataliol honno yn ogystal â cheisio sicrhau bod y Cynulliad yn cael ei weld fel sefydliad sy'n dangos y ffordd, mewn gwirionedd. Felly, rwy'n awyddus iawn inni wneud hynny. Ond mae'r pwyntiau rydych yn eu nodi yn rhai i'w croesawu'n fawr, a diolch am wneud hynny, Llyr.
Thanks to the Chair for her statement this afternoon. I'd also like to thank the committee staff for helping to arrange the inquiry and the witnesses that have so far appeared before us. I think we're all in broad agreement that we want the Assembly to be a welcoming environment for everyone who wants to work here. That includes people of different genders, of different ethnicities and different sexual orientations. In the UKIP group, we have had a wide variety of people working for us and hopefully our group room and the Members' offices have been and still are a welcoming working environment for them.
Of course, we recognise that issues can arise. Problems can rear their heads in the relationships between people who work at the Assembly and it's crucial that there is a clear path for people who feel that they are being harassed, victimised, persecuted, bullied or simply intimidated. There has to be a clear guideline of how to proceed with a complaint. And there has to be certainty in the mind of the complainant that the complaint will be dealt with robustly and that the making of the complaint won't have any adverse effect on the complainant's career.
There also needs to be clarity over processes and I think the previous two speakers have raised several issues over that. Paul Davies brought in the aspect that most AMs are also members of political parties, so to some extent you have to bring the political parties on board and their processes have to dovetail with any Assembly process. So, I was glad to hear that the commissioner is working with the different parties. Hopefully we'll soon hear the outcome of that.
Llyr raised the other very relevant point that there is a danger of different parallel processes creating confusion. For instance, you've got the political parties, which can carry out their own investigation, you have the Assembly investigation, and then, of course, the point that Llyr mentioned: if the AM is also a Minister, you've also got the ministerial code. I think it can get confusing with all of these different processes. Now, I know that you just stated that the ministerial code isn't in our remit as the standards committee, so I wonder if you think that does pose a problem in our efforts to get one clear and transparent code for the Assembly. Is there a case that, in some sense, our policy is going to have to encompass in some aspects the ministerial code and dovetail with that?
Diolch i'r Cadeirydd am ei datganiad y prynhawn yma. Hoffwn hefyd ddiolch i staff y pwyllgor am helpu i drefnu'r ymchwiliad a'r tystion sydd wedi ymddangos ger ein bron hyd yn hyn. Credaf ein bod i gyd yn weddol gytûn ein bod eisiau i'r Cynulliad fod yn amgylchedd croesawgar i bawb sydd eisiau gweithio yma. Mae hynny'n cynnwys pobl o wahanol rywiau, gwahanol gefndiroedd ethnig a gwahanol gyfeiriadedd rhywiol. Yng ngrŵp UKIP, mae gennym amrywiaeth eang o bobl yn gweithio i ni a gobeithio bod ein hystafell grŵp a swyddfeydd yr Aelodau wedi bod, ac yn parhau i fod, yn amgylchedd gwaith croesawgar iddynt.
Wrth gwrs, rydym yn cydnabod y gall problemau godi. Gall problemau godi yn y berthynas rhwng pobl sy'n gweithio yn y Cynulliad ac mae'n hanfodol fod llwybr clir i bobl sy'n teimlo eu bod yn dioddef aflonyddu, gormesu, erlid, bwlio neu fygythiad. Mae'n rhaid cael canllawiau clir ar sut i fwrw ymlaen â chwyn. Ac mae'n rhaid i'r sawl sy'n cwyno fod yn sicr yr eir i'r afael â'r gŵyn yn drylwyr ac na fydd y gŵyn yn effeithio'n andwyol ar eu gyrfa.
Hefyd, mae angen eglurder ynghylch y prosesau ac rwy'n credu bod y ddau siaradwr blaenorol wedi crybwyll nifer o faterion mewn perthynas â hynny. Dywedodd Paul Davies fod y rhan fwyaf o ACau hefyd yn aelodau o bleidiau gwleidyddol, felly i ryw raddau mae'n rhaid i chi gynnwys y pleidiau gwleidyddol ac mae'n rhaid i'w prosesau asio gydag unrhyw broses yn y Cynulliad. Felly, roeddwn yn falch o glywed bod y comisiynydd yn gweithio gyda'r gwahanol bleidiau. Gobeithio y byddwn yn clywed canlyniad hynny cyn hir.
Nododd Llyr y pwynt hynod berthnasol arall sef bod perygl y bydd gwahanol brosesau cyfochrog yn creu dryswch. Er enghraifft, mae gennych y pleidiau gwleidyddol, sy'n gallu cynnal eu hymchwiliad eu hunain, mae gennych ymchwiliad y Cynulliad, ac yna, wrth gwrs, y pwynt a grybwyllodd Llyr: os yw'r AC hefyd yn Weinidog, mae gennych god y Gweinidogion hefyd. Credaf y gall fod yn ddryslyd gyda'r holl brosesau gwahanol hyn. Nawr, gwn eich bod newydd ddweud nad yw cod y Gweinidogion o fewn ein cylch gwaith ni fel y pwyllgor safonau, felly tybed a ydych yn credu bod hynny'n peri problem yn ein hymdrechion i gael un cod clir a thryloyw ar gyfer y Cynulliad. A oes achos dros ddweud y bydd yn rhaid i'n polisi gwmpasu cod y Gweinidogion i ryw raddau, ac asio gyda hwnnw?
Thank you for your points, Gareth. I appreciate you were following on from the points of Paul and Llyr. I think the issue you raised about the ministerial code is again something you raised last week as well, so I'm sure that that will come up, but as I said, we have to be mindful that it's beyond our remit in terms of what we can change, but obviously we have to look at all of these issues when people like yourself raise them.
It is important that there's a clear path, as you say. I think the important point is that the person who is the complainant is in control of those processes as well, because it is important that they know where they want to go with it, rather than just having that decision made for them. I think it is important that people are signposted in the right way, and hopefully if there are people who feel unsure about coming forward, there is this phone number now at the moment. Obviously, this is just an interim measure—whether we extend that, the committee's yet to report on that. Obviously, we're still in the middle of our inquiry so there are lots of things we can look at, but we can have a debate on that when our inquiry reports.
Diolch i chi am eich pwyntiau, Gareth. Rwy'n derbyn eich bod yn dilyn pwyntiau Paul a Llyr. Rwy'n credu bod y mater a godoch chi ynglŷn â chod y Gweinidogion eto yn rhywbeth a godwyd gennych yr wythnos diwethaf hefyd, felly rwy'n siŵr y bydd hwnnw'n codi, ond fel y dywedais, mae'n rhaid i ni gofio ei fod y tu hwnt i'n cylch gwaith ni o ran beth y gallwn ei newid, ond yn amlwg mae'n rhaid i ni edrych ar yr holl faterion hyn pan fo pobl fel chi yn eu dwyn i'n sylw.
Mae'n bwysig cael llwybr clir, fel y dywedwch. Rwy'n credu mai'r pwynt pwysig yw bod gan y person sy'n cwyno reolaeth dros y prosesau hynny yn ogystal, oherwydd mae'n bwysig eu bod yn gwybod pa mor bell y maent eisiau mynd â'r gŵyn, yn hytrach na bod y penderfyniad yn cael ei wneud drostynt. Rwy'n credu ei bod yn bwysig fod pobl yn cael eu cyfeirio i'r cyfeiriad cywir, a gobeithio, os yw pobl yn teimlo'n ansicr ynglŷn â rhoi gwybod, mae'r rhif ffôn hwn ar gael ar hyn o bryd. Yn amlwg, mesur dros dro yw hwn—mae'r pwyllgor eto i ddweud a fyddwn yn ymestyn hwnnw ai peidio. Yn amlwg, rydym yn dal i fod yng nghanol ein hymchwiliad felly mae yna lawer o bethau y gallwn edrych arnynt, ond gallwn gael dadl am hynny pan fydd ein hymchwiliad yn cyflwyno'i adroddiad.
Can I thank the Chair of the standards committee for her statement and, indeed, thank the Llywydd and all four leaders for their update statement on dignity and respect, which was published on 16 February. I also very much welcome the fact that this is being brought forward on a cross-party basis. As Paul Davies has said, it's fundamental that it is done like that if we're to make progress. I very much welcome all the statements made by, and questions from, the members of the standards committee this afternoon. I look forward to the formal debate on the dignity and respect policy. Can you give us any more information on when that's likely to take place? This will be, of course, a debate on your dignity and respect statement, and I hope that we will all, as was said in the update statement—that's an opportunity for us all in this Chamber to vote on that.
Also, I do welcome the fact that you see this inquiry as an ongoing inquiry, although you have a closing date. Would you confirm that this will be open—this inquiry—an ongoing inquiry, even beyond the debate, so that people can feel confident to come forward at any stage? I think you mentioned that you've taken evidence from key organisations, a range of organisations. Does that include key equality organisations, and are you likely to take any further evidence of that kind? I think the issue of managing confidentiality, as has been mentioned, is absolutely critical. People have got to trust that confidentiality—even responding to points you've made about the role and access to the Standards Commissioner's confidential helplines. Those are processes that people really have got to be confident in. I think Paul Davies's comment about monitoring all of this is crucial.
Can I also just finally welcome something that was said yesterday by Siân Gwenllian in response to the International Women's Day statement, where she—I think I've got this right, Siân—called for a national conversation on sexual harassment? And I think we need to be open to considering those kinds of proposals. Do you agree that all of us have a responsibility to respond to your statement today and to the respect and dignity policy as it's developed?
It does strike me that International Women's Day statements and events—and we've had quite a few this week—can help to create the right culture and a culture in this Assembly, but they cannot be reserved for weeks and days like this. It has to be every day and every week of the year in this Assembly to make this change.
A gaf fi ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor safonau am ei datganiad a diolch i'r Llywydd yn wir, a phob un o'r pedwar arweinydd am eu datganiad diweddaru ar urddas a pharch a gyhoeddwyd ar 16 Chwefror. Rwyf hefyd yn croesawu'n fawr y ffaith bod hyn yn cael ei gyflwyno ar sail drawsbleidiol. Fel y dywedodd Paul Davies, mae'n hollbwysig ei fod yn cael ei wneud felly os ydym i wneud cynnydd. Rwy'n croesawu'r holl ddatganiadau a wnaed, a'r cwestiynau gan aelodau'r pwyllgor safonau y prynhawn yma. Rwy'n edrych ymlaen at y ddadl ffurfiol ar y polisi urddas a pharch. A allwch roi rhagor o wybodaeth i ni ynglŷn â phryd y mae hynny'n debygol o ddigwydd? Bydd hon, wrth gwrs, yn ddadl ar eich datganiad urddas a pharch, a gobeithiaf y bydd pawb ohonom, fel y dywedwyd yn y datganiad diweddaru—mae hwnnw'n gyfle i bawb ohonom yn y Siambr bleidleisio ar hynny.
Hefyd, rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn gweld yr ymchwiliad hwn fel ymchwiliad parhaus, er bod gennych ddyddiad cau. A wnewch chi gadarnhau y bydd yn agored—yr ymchwiliad hwn—ymchwiliad parhaus, hyd yn oed ar ôl y ddadl, fel y gall pobl deimlo'n hyderus i ddod ymlaen ar unrhyw adeg? Credaf eich bod wedi sôn eich bod wedi cymryd tystiolaeth gan sefydliadau allweddol, amrywiaeth o sefydliadau. A yw hynny'n cynnwys sefydliadau cydraddoldeb allweddol, ac a ydych yn debygol o gymryd unrhyw dystiolaeth bellach o'r math hwnnw? Credaf fod y mater o reoli cyfrinachedd, fel y crybwyllwyd, yn gwbl hanfodol. Mae'n rhaid i bobl allu ymddiried yn y cyfrinachedd hwnnw—gan ymateb hyd yn oed i'r pwyntiau a wnaethoch ynglŷn â rôl a mynediad at linellau cymorth cyfrinachol y Comisiynydd Safonau. Mae'r rheini'n brosesau y mae'n rhaid i bobl fod â hyder ynddynt. Credaf fod sylw Paul Davies ynghylch monitro hyn i gyd yn hollbwysig.
I gloi, a gaf fi hefyd groesawu rhywbeth a ddywedwyd ddoe gan Siân Gwenllian mewn ymateb i ddatganiad Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, lle roedd hi—rwy'n meddwl fy mod wedi cael hyn yn iawn, Siân—yn galw am drafodaeth genedlaethol ar aflonyddu rhywiol? A chredaf fod angen inni fod yn agored i ystyried y mathau hynny o gynigion. A ydych yn cytuno bod gan bob un ohonom gyfrifoldeb i ymateb i'ch datganiad heddiw ac i'r polisi urddas a pharch fel y caiff ei ddatblygu?
Mae'n fy nharo y gall datganiadau a digwyddiadau Diwrnod Rhyngwladol y Menywod—ac rydym wedi cael eithaf tipyn ohonynt yr wythnos hon—helpu i greu'r diwylliant cywir a diwylliant yn y Cynulliad hwn, ond ni ellir eu cadw ar gyfer wythnosau a dyddiau fel hyn. Rhaid iddo ddigwydd bob dydd a phob wythnos o'r flwyddyn yn y Cynulliad er mwyn sicrhau'r newid hwn.
Thank you very much for your comments, and I'm very grateful to you for putting those on the record today. The respect and dignity policy is due to be debated, as I said, in the first week back after the Easter recess, so that will give us all an opportunity to vote on that policy. So, it's still in the consultation period at the moment, but we hope that that will be in the first week back after recess.
The committee members are all willing to speak to anybody. You know, we're here; we're going to be doing that next Tuesday, and we can do that on a regular basis. So, if people do have any questions or comments, and they'd like to share that with us—and obviously staff as well—to ask us about the process, they are very welcome to approach us, specifically next Tuesday or when we do it again in the future or any time. I believe that the Standards Commissioner will also be doing regular drop-ins for members and staff. So, hopefully that will help to make sure that people are understanding of the process.
We took formal evidence in committee last week from, as you said, certain equality organisations, like the Equality and Human Rights Commission, Stonewall, Chwarae Teg, Welsh Women's Aid, and we did write out to as many of those organisations as possible to take part. It was really important to hear from them and to also hear the great work that they're doing. We should share that work and we should do that much better sometimes.
So, we are really doing everything we can, and please—I put out a plea, really, that, while this formal consultation has closed, we are still willing and ready to hear any evidence from anybody. You know, all the comments that you've raised today—this is now on the record and we can take that forward as part of our inquiry as well. So, we're very glad for anybody to get in touch with us about how they see the process could be improved or how it will work in the future.
Your point about the wider public debate—that's crucial. We can't just be having this here. We've got be talking wider, and we have to be making sure that this isn't just one day, or once a year—. You know, we really need to be talking about it as often as possible and making sure that that conversation is had, and I would be very glad to support Siân Gwenllian's suggestion of a national conversation on this, because I think the more times we talk about it, the more times we raise it, the better. So, anything, as a committee, that we can do, I'm sure we'd be very keen to help on that, and how we can drive that forward—we could have those discussions as well.
Diolch yn fawr iawn i chi am eich sylwadau, ac rwy'n ddiolchgar iawn i chi am eu cofnodi heddiw. Mae'r polisi urddas a pharch i fod i gael ei drafod, fel y dywedais, yn yr wythnos gyntaf yn ôl ar ôl toriad y Pasg, felly bydd hwnnw'n gyfle i bawb ohonom bleidleisio ar y polisi hwnnw. Felly, mae'n dal i fod yn y cyfnod ymgynghori ar hyn o bryd, ond rydym yn gobeithio y bydd yn digwydd yn yr wythnos gyntaf yn ôl ar ôl y toriad.
Mae pob un o aelodau'r pwyllgor yn barod i siarad ag unrhyw un. Wyddoch chi, rydym yma; rydym yn mynd i fod yn gwneud hynny ddydd Mawrth nesaf, a gallwn wneud hynny ar sail reolaidd. Felly, os oes gan bobl unrhyw gwestiynau neu sylwadau, ac y byddent yn hoffi rhannu hynny gyda ni—a staff yn ogystal wrth gwrs—i ofyn inni am y broses, mae croeso mawr iddynt ddod atom, ddydd Mawrth nesaf yn benodol neu pan fyddwn yn ei wneud eto yn y dyfodol neu unrhyw bryd. Credaf y bydd y Comisiynydd Safonau hefyd yn cynnal sesiynau galw heibio rheolaidd ar gyfer aelodau a staff. Felly, gobeithio y bydd hynny'n helpu i wneud yn siŵr fod pobl yn deall y broses.
Cawsom dystiolaeth ffurfiol yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf, fel y dywedoch chi, gan sefydliadau cydraddoldeb penodol, fel y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, Stonewall, Chwarae Teg, Cymorth i Fenywod Cymru, ac fe ysgrifennwyd at gymaint â phosibl o'r sefydliadau hynny i ofyn iddynt gymryd rhan. Roedd hi'n bwysig iawn clywed ganddynt a chlywed am y gwaith gwych y maent yn ei wneud. Dylem rannu'r gwaith hwnnw a dylem wneud hynny'n llawer gwell weithiau.
Felly, rydym yn gwneud popeth a allwn mewn gwirionedd, ac os gwelwch yn dda—er bod yr ymgynghoriad ffurfiol hwn wedi dod i ben, rwy'n gwneud apêl mewn gwirionedd, oherwydd rydym yn dal yn fodlon ac yn barod i glywed unrhyw dystiolaeth gan unrhyw un. Wyddoch chi, yr holl sylwadau a wnaethoch heddiw—mae hyn bellach wedi'i gofnodi a gallwn symud ymlaen ar hynny fel rhan o'n hymchwiliad. Felly, rydym yn falch iawn i unrhyw un gysylltu â ni ynglŷn â sut y gwelant y gellid gwella'r broses neu sut y bydd yn gweithio yn y dyfodol.
Mae eich pwynt am ddadl gyhoeddus ehangach—mae hynny'n hollbwysig. Nid yn y fan hon yn unig y mae gwneud hynny. Rhaid inni siarad yn fwy eang, a rhaid i ni wneud yn siŵr nad un diwrnod, neu unwaith y flwyddyn yn unig yw hyn—. Wyddoch chi, mae angen inni fod yn siarad amdano mor aml â phosibl a sicrhau bod y sgwrs honno'n digwydd, a buaswn yn falch iawn o gefnogi awgrym Siân Gwenllian ynglŷn â sgwrs genedlaethol ar hyn, oherwydd gorau po fwyaf y siaradwn amdano, po fwyaf o weithiau y caiff ei drafod. Felly, unrhyw beth y gallwn ei wneud fel pwyllgor, rwy'n siŵr y byddem yn awyddus iawn i helpu ar hynny, a sut y gallwn symud hynny yn ei flaen—gallem gael y trafodaethau hynny yn ogystal.
Thank you very much, Jayne, for your statement today, and I look forward to the debate after the Easter recess. This has been such an important topic, not just for the credibility and integrity of this place, but other Parliaments and other public institutions as well, because if we can't be a beacon in this, I mean, you have to ask what we're for, in a way.
Just a couple of questions I wanted to raise with you. The first is: I don't think we should flinch away from this difference between the ministerial code and Assembly Member code. I don't want to reiterate what Llyr said, but, of course, every member of the Government is also an Assembly Member, and it can be confusing for an individual to know which of those two paths they should be taking. So, while I'm not suggesting for a second we interfere in the ministerial code, is there any place in our code that says, 'If your complaint arises in these circumstances'—so it doesn't define the complaint itself—'then, really, you should be looking at the ministerial code'? I appreciate that anyone can signpost to anywhere, but in this particular circumstance, where it can be one individual with two hats, I think there's a place, perhaps, in our code, for saying, actually, 'Go there if this is the circumstance in which your complaint arose.'
The second is, and you mentioned it in your statement: this policy is to prevent intimidation and harassment, and while many of us will have a fairly solid idea of what that might look like, even though we'd feel uncomfortable about reporting it, I'm hoping you can give me some reassurance today that you will also include in this definition this kind of repeated behaviour of tiny actions, which in and of themselves make it very difficult for somebody to complain. They either think they're being silly, but over a period of time, it can result in an individual becoming unhappy at work, perhaps feeling uncomfortable or unsure about their position. I think you know the type of thing I'm talking about—it's very difficult to define, and it's exactly the type of thing you'd feel daft about going to your boss about because you wouldn't have the evidence to support it. I don't know if you want to call it a pattern of behaviour, but if that can be incorporated somehow, I think it would cover a lot of situations, which, at the moment, can't see the light of day because it's very difficult for an individual to find a point on the ladder, if you like, at which they can take their first step. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Jayne, am eich datganiad heddiw, ac edrychaf ymlaen at y ddadl ar ôl toriad y Pasg. Mae hwn wedi bod yn bwnc mor bwysig, nid yn unig o ran hygrededd a dilysrwydd y lle hwn, ond Seneddau eraill a sefydliadau cyhoeddus eraill yn ogystal, oherwydd os na allwn fod yn esiampl dda yn hyn o beth, hynny yw, rhaid i chi ofyn pam rydym ni yma, mewn ffordd.
Roeddwn am ofyn un neu ddau o gwestiynau. Y cyntaf yw: ni chredaf y dylem ochel rhag y gwahaniaeth hwn rhwng cod y Gweinidogion a chod Aelodau'r Cynulliad. Nid wyf eisiau ailadrodd yr hyn a ddywedodd Llyr, ond wrth gwrs, mae pob aelod o'r Llywodraeth hefyd yn Aelod o'r Cynulliad, a gall fod yn ddryslyd i'r unigolyn wybod pa un o'r ddau lwybr hwnnw y dylent fod yn ei ddilyn. Felly, er nad wyf yn awgrymu am eiliad ein bod yn ymyrryd yng nghod y Gweinidogion, a oes unrhyw le yn ein cod sy'n dweud, 'Os yw eich cwyn yn codi yn yr amgylchiadau hyn'—fel nad yw'n diffinio'r gŵyn ei hun—'yna, mewn gwirionedd, dylech fod yn edrych ar god y Gweinidogion'? Rwy'n sylweddoli y gall unrhyw un gyfeirio rhywun i unrhyw le, ond yn yr amgylchiadau penodol hyn, lle y gall fod yn un unigolyn yn gwisgo dwy het, rwy'n credu bod lle, o bosibl, yn ein cod, ar gyfer dweud mewn gwirionedd, 'Ewch yno os mai dyma'r amgylchiadau a arweiniodd at eich cwyn.'
Yn ail, ac rydych wedi ei grybwyll yn eich datganiad: mae'r polisi hwn ar gyfer atal bygythiadau ac aflonyddu, ac er y bydd gan lawer ohonom syniad eithaf cadarn o beth fyddai hynny, er y byddem yn teimlo'n anghyfforddus ynglŷn â rhoi gwybod amdano, rwy'n gobeithio y gallwch roi rhywfaint o sicrwydd i mi heddiw y byddwch hefyd yn cynnwys yn y diffiniad y math hwn o ymddygiad sy'n ailadrodd gweithredoedd bach, a fyddai, ynddynt eu hunain, yn ei gwneud hi'n anodd iawn i rywun gwyno. Maent yn credu o bosibl eu bod yn wirion, ond dros gyfnod o amser, gall arwain at unigolyn yn mynd yn anhapus yn y gwaith, yn teimlo'n anghysurus neu'n ansicr efallai ynglŷn â'u sefyllfa. Rwy'n credu eich bod yn gwybod am y math o beth rwy'n sôn—mae'n anodd iawn ei ddiffinio, a dyma'n union y math o beth y byddech yn teimlo'n wirion yn mynd at eich bos i sôn amdano am na fyddai gennych dystiolaeth i'w gefnogi. Nid wyf yn gwybod a ydych yn dymuno ei alw'n batrwm ymddygiad, ond os gellir ymgorffori hynny rywsut neu'i gilydd, credaf y byddai'n cwmpasu llawer o sefyllfaoedd, nad oes modd eu gwyntyllu ar hyn o bryd am ei bod hi'n anodd iawn i unigolyn ddod o hyd i bwynt ar yr ysgol, os mynnwch, ar gyfer cymryd eu cam cyntaf. Diolch i chi.
Thank you very much for your comments, Suzy. The point on the ministerial code: I'm glad you've said it again. You know, it has been raised in our committee, and I'm sure we will be looking at that with the rest of the evidence when we have it—you know, the points that have been raised on that. I'm really glad you mentioned repeat behaviour, because that is something that has been raised already, again, with people last week, and I think it's something, as you say—. You know, how can you tackle things that might be quite small and difficult to report and you might think, maybe, 'Is it right that I do this?' But I think that's something we need to look at because repeat behavioural patterns over years can have—not just to one person, but to many other people—significant impact. But like I said, I'm really glad you were able to speak today, and as to your comments, we'll take them on board in terms of our committee inquiry as well. Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi am eich sylwadau, Suzy. Y pwynt ar god y Gweinidogion: rwy'n falch eich bod wedi ei ddweud eto. Wyddoch chi, fe'i codwyd yn ein pwyllgor, ac rwy'n siŵr y byddwn yn edrych ar hynny gyda gweddill y dystiolaeth pan fyddwn wedi'i chael—wyddoch chi, y pwyntiau a godwyd ynghylch hynny. Rwy'n wirioneddol falch eich bod wedi crybwyll ymddygiad ailadroddus, oherwydd mae hynny'n rhywbeth sydd wedi'i godi eisoes, unwaith eto, gyda phobl yr wythnos diwethaf, a chredaf ei fod yn rhywbeth, fel y dywedwch—. Wyddoch chi, sut y gallwch fynd i'r afael â phethau a allai fod yn weddol fach ac yn anodd rhoi gwybod amdanynt a gallech feddwl, efallai, 'A yw'n iawn i mi wneud hyn?' Ond rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen inni edrych arno oherwydd gall patrymau ymddygiad wedi'u hailadrodd dros y blynyddoedd gael effaith sylweddol—nid i un person yn unig, ond i lawer o bobl eraill. Ond fel y dywedais, rwy'n falch iawn eich bod wedi gallu siarad heddiw, ac am eich sylwadau, byddwn yn eu hystyried yn ymchwiliad ein pwyllgor yn ogystal. Diolch.
Thank you to the Chair of the committee, and thank you to all the committee members for the work that you're doing on our behalf here as Members. Diolch yn fawr.
Diolch i Gadeirydd y pwyllgor, a diolch i holl aelodau'r pwyllgor am y gwaith rydych yn ei wneud ar ein rhan yma fel Aelodau. Diolch yn fawr.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21 ar gyfiawnder troseddol, ac rydw i'n galw ar Jenny Rathbone i wneud y cynnig.
The next item, therefore, is the Member debate under Standing Order 11.21 on criminal justice, and I call on Jenny Rathbone to move the motion.
Cynnig NDM6665 Jenny Rathbone, Jane Hutt, Bethan Sayed, Dai Lloyd, David Melding, Julie Morgan
Cefnogwyd gan David Rees
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gresynu at y ffaith:
a) bod polisïau cyfiawnder troseddol ar gyfer Cymru a Lloegr wedi methu ag atal y cynnydd yn nifer y bobl sy'n cael eu carcharu;
b) nad yw amodau'r carchardai lle y mae gormod o garcharorion o Gymru yn cael eu cadw yn ffafriol i adsefydlu, fel yr amlygwyd gan adroddiadau arolygu diweddar ar CEM Abertawe a CEM Lerpwl;
c) bod 47 y cant o garcharorion yn aildroseddu o fewn blwyddyn;
d) nad yw'r rhan fwyaf o argymhellion adroddiad Corston o 2007 am drin troseddwyr sy'n fenywod wedi'u gweithredu eto, gan anwybyddu'r dystiolaeth bod carcharu menywod am droseddau cymharol ddibwys yn amharu ar fywydau eu plant mewn ffordd sylweddol, costus ac na ellir ei chyfiawnhau.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i:
a) treialu modelau amgen o gosbi troseddwyr di-drais o Gymru yng Nghymru er mwyn osgoi amharu ar y teulu, tai a chysylltiadau cyflogaeth sy'n elfennau hanfodol i adsefydlu llwyddiannus;
b) hyrwyddo gwaith cydgysylltiedig gwell rhwng gwasanaethau iechyd, tai a chyfiawnder troseddol i frwydro yn erbyn y cynnydd mewn digartrefedd a salwch meddwl ymysg pobl sy'n gadael carchar;
c) datblygu polisi cosbi Cymreig penodol ar sail y dystiolaeth o'r hyn sy'n gweithio;
3. Yn galw am ddatganoli cyfiawnder troseddol yn y pen draw, ynghyd â'r adnoddau i adsefydlu troseddwyr mewn modd ataliol ac adferol, gan roi terfyn ar y drws troi rhwng y carchar ac ail-droseddu.
Motion NDM6665 Jenny Rathbone, Jane Hutt, Bethan Sayed, Dai Lloyd, David Melding, Julie Morgan
Supported by David Rees
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Regrets that:
a) criminal justice policies for England and Wales have failed to halt the rise of the number of people incarcerated;
b) the conditions in which too many Welsh prisoners are held, highlighted by the recent Inspection reports of HMP Swansea and HMP Liverpool, are not conducive to rehabilitation;
c) 47 per cent of prisoners re-offend within one year;
d) most of the 2007 Corston Report recommendations on the treatment of women offenders have not been implemented, ignoring the evidence that the imprisonment of women for relatively minor offences causes major, costly and unjustifiable disruption to their children’s lives.
2. Calls on the Welsh and UK Governments to:
a) trial alternative models of punishment of non-violent Welsh offenders in Wales in order to prevent the disruption of family, housing and employment links which are essential ingredients of successful rehabilitation;
b) promote better joined up working between health, housing and criminal justice services to combat the escalation of homelessness and mental illness amongst people leaving prison;
c) develop a distinct Welsh penal policy based on the evidence of what works;
3. Calls for the eventual devolution of criminal justice, along with the resources to deliver a preventative, restorative rehabilitation of offenders that puts an end to the revolving door between prison and re-offending.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. We lock up more people in England and Wales than any other country in western Europe. If we go on that way, we are going to catch up with the United States, which currently spends more on its equally ineffective prison system than they do on the education of their children. Ineffective, because it doesn't lead to change in people's behaviour. Even by the UK Government's own admission, two thirds of prisons are overcrowded; people are locked up most of the day; rates of self-harm, suicide and murder are at an all-time high. By no stretch of the imagination can the conditions in Her Majesty’s Prison Swansea or Her Majesty’s Prison Liverpool—described in excruciating detail by Her Majesty's Inspectorate of Prisons—be considered rehabilitating. That isn't to dismiss the heroic efforts of individuals who work with prisoners in disgraceful conditions, but we have to acknowledge that the system as a whole is not working and a change of approach is needed. For far too long, penal policy has been dominated by the high-pitched headlines of the tabloids. Until recently, the top politician in charge of the misnomered Ministry of Justice thought it was a whiz idea to deny prisoners books until it was thankfully ruled unlawful by the High Court.
Diolch, Lywydd. Rydym yn carcharu mwy o bobl yng Nghymru a Lloegr nag unrhyw wlad arall yng ngorllewin Ewrop. Os daliwn ati i wneud hynny, byddwn gyn waethed â'r Unol Daleithiau, sydd ar hyn o bryd yn gwario mwy ar eu system garcharu, sydd yr un mor aneffeithiol, nag a wnânt ar addysg eu plant. Aneffeithiol, oherwydd nad yw'n arwain at newid ymddygiad pobl. Yn ôl cyfaddefiad Llywodraeth y DU ei hun hyd yn oed, mae dwy ran o dair o'r carchardai'n orlawn; mae pobl dan glo am y rhan fwyaf o'r dydd; mae cyfraddau hunan-niwed, hunanladdiad a llofruddiaeth yn uwch nag erioed. Nid oes unrhyw fodd y gellir ystyried bod yr amgylchiadau yng Ngharchar ei Mawrhydi Abertawe neu Garchar ei Mawrhydi Lerpwl—a ddisgrifir mewn manylder echrydus gan Arolygiaeth Carchardai ei Mawrhydi—yn adsefydlu pobl. Nid y bwriad yw diystyru ymdrechion arwrol unigolion sy'n gweithio gyda charcharorion mewn amgylchiadau gwarthus, ond rhaid inni gydnabod nad yw'r system yn ei chyfanrwydd yn gweithio ac mae angen newid agwedd. Yn rhy hir o lawer, cafodd polisi cosbi ei arwain gan benawdau swnllyd y papurau tabloid. Tan yn ddiweddar, credai'r gwleidydd uchaf a oedd yn gyfrifol am y Weinyddiaeth Gyfiawnder fel y'i gelwir fod amddifadu carcharorion o lyfrau yn syniad penigamp nes i'r Uchel Lys ddyfarnu, diolch byth, fod hynny'n anghyfreithlon.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Populist as opposed to effective penal policies are not the sole preserve of the Tory party. During the last Labour Government, I worked in Holloway prison and I vividly recall the then Home Secretary cancelling a children's Christmas party simply in response to some lurid newspaper headlines that completely ignored the needs of children. We constantly had to remind ourselves that the mantra 'every child matters', which had been introduced as a result of the Victoria Climbié scandal, did not apply to the child of a prisoner.
There is no official record of how many children of prisoners there are, but the Ministry of Justice admits to estimates of something in the region of 200,000. We have to bear in mind that some prisoners will not disclose that they have children when they're taken in. The Families and Friends of Prisoners here in Wales estimates that 12,000 children of prisoners are living in south Wales alone. They found that 95 per cent of these children had had to move home when their parent went to prison, which also means moving school and losing your friends. It is little wonder that this upheaval in the child's life leads to depression and behaviour problems in school.
The Visiting Mum project set up by the Prison Advice and Care Trust does enable Welsh children to visit their mums in Eastwood Park in Gloucestershire once a month. For some children, this is 150 miles away from where they live. The evaluation of even this visibly brief contact shows that there is a reduction in anxiety, improved behaviour at home and in school, and less self-harm amongst the mothers.
So, the work that voluntary organisations like PACT and FFOP continue to do is extremely valuable but cannot disguise the fact that having a parent in prison triples the chances of that child themselves becoming a prisoner in later life. For boys, the outcome is even grimmer: two thirds will follow the path of their parent into prison.
It's now 11 years since the widely applauded Corston report recommended the need to consider the best interests of children in sentencing policy, and the replacement of all women's prisons with small custodial women's centres. Unfortunately, little has changed. Women continue to be more harshly treated than male offenders, and we now have over 13,000 women entering the prison system every year. Nearly half of these are on remand—much greater numbers of them than men—and less than half of those women are found guilty when it comes to court—or less than half of those women found guilty are given a prison sentence once the case is heard. So, they could have avoided going to prison in the first place. Women are twice as likely to be sent to prison for a first offence. Overwhelmingly, they are there for theft rather than violence or other serious offences. Eighty per cent of that theft involves shoplifting. Often they're stealing to feed their kids or to support their partner's drug habit. About half these women have been the victims of crimes much more serious than the ones for which they are being imprisoned.
Many men go to prison for non-violent offences too, and given the prevalence of mental health issues amongst prisoners, it's deeply disappointing that courts in England and Wales are not using the mental health treatment requirement available as a sentencing option since 2003. It directs an offender to undergo mental health treatment as part of a community sentence or a suspended sentence order. They have the potential to reduce the prison population very significantly, but their numbers have been falling in the last nine years and they're now at their lowest point in a decade. In the last five years, they've only been involved in less than 1 per cent of all community orders or suspended sentences, and this is failing to get to the heart of the problem, which is the reason why people are going into prison at all, and why the reoffending rate is so high. In fact, it is higher than similar offenders serving a community sentence. So, being in prison makes it more likely that you will reoffend.
The House of Commons Justice Committee reported that the re-conviction rate for prisoners serving less than a year was 70 per cent in 2008, compared with 38 per cent for those sentenced to carry out unpaid work or other community sentences. This cycle of reoffending costs our economy between £9.5 billion and £15 billion a year. Other countries manage things a lot better. Sweden is closing prisons rather than spending £200 million building new ones. The director general of Sweden's Prison and Probation Service explained in 2014,
'Our role is not to punish. The punishment is the prison sentence: they have been deprived of their freedom. The punishment is that they are with us'.
So, looking at the needs of their prisoners, he explains,
'it is not one problem that our clients face, but two or more, sometimes as many as seven or eight...including perhaps drugs, alcohol and psychiatric problems. And these problems did not just appear overnight. These are things that have developed over years. Most of the sentences...are relatively short. The window of opportunity...to make a change is very small, so we need to start from day one. Our strategy is to cover the whole range of problems, not just the one problem.'
Now, Holland, too, has a crisis in their penal system, but it's the opposite of ours—they have a shortage of prisoners. They've already closed 19 prisons and are planning to close even more, unless they can persuade other countries to send prisoners to them. The deputy governor of Norgerhaven, a high-security prison, says,
'If somebody has a drug problem we treat their addiction, if they are aggressive we provide anger management, if they have got money problems we give them debt counselling. So we try to remove whatever it was that caused the crime. The inmate himself or herself must be willing to change but our method has been very effective. Over the last 10 years, our work has improved more and more.
'Persistent offenders—known...as 'revolving-door criminals'—are eventually given two-year sentences and tailor-made rehabilitation programmes.'
So, a decade ago the Netherlands had one of the highest incarceration rates in Europe, but now, fewer than 10 per cent of them return to prison after their release. This is a great success story. Compare that with England and Wales, where roughly half of those serving short sentences reoffend within two years, and the figure is even higher for young adults. Proportionately, the Dutch prison population is three times lower than that of England and Wales and they save an awful lot of money not sending people to—. Even the most overcrowded jails here are costing us more than a place at Eton.
So, do we have the capacity to change and do we have the political will to change? The new Secretary of State for Justice made a speech yesterday that included some helpful noises about aspirations to bring down the population in prison, and that the prison system needs to be aiming to enable people to go into places of humanity, hope and aspiration. So, I hope that we can persuade the UK Government that we can be allowed to trial some new ways of working on community sentences, on small women's centres or places of detention, and work on the causes of the reasons why people have offended in the first place, so that we don't see them coming back again and again.
Nid y blaid Dorïaidd yn unig sy'n arddel polisïau poblyddol yn hytrach na pholisïau cosbi effeithiol. Yn ystod y Llywodraeth Lafur ddiwethaf, roeddwn yn gweithio yng ngharchar Holloway a chofiaf yn glir yr Ysgrifennydd Cartref ar y pryd yn canslo parti Nadolig i blant mewn ymateb i benawdau papur newydd erchyll a oedd yn anwybyddu anghenion plant yn llwyr. Yn gyson, byddai'n rhaid inni atgoffa ein hunain nad oedd y mantra fod 'pob plentyn yn bwysig', a oedd wedi'i gyflwyno o ganlyniad i sgandal Victoria Climbié, yn berthnasol i blentyn carcharor.
Ni cheir cofnod swyddogol o faint o blant carcharorion a geir, ond mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn cyfaddef bod amcangyfrifon oddeutu 200,000. Rhaid inni gofio na fydd rhai carcharorion yn datgelu bod ganddynt blant pan gânt eu carcharu. Mae Teuluoedd a Ffrindiau Carcharorion (FFOP) yma yng Nghymru yn amcangyfrif bod 12,000 o blant carcharorion yn byw yn ne Cymru yn unig. Canfuwyd bod 95 y cant o'r plant hyn wedi gorfod symud cartref pan aeth eu rhiant i'r carchar, sydd hefyd yn golygu symud ysgol a cholli eu ffrindiau. Nid yw'n syndod fod y tryblith hwn ym mywyd y plentyn yn arwain at iselder a phroblemau ymddygiad yn yr ysgol.
Mae'r prosiect Ymweld â Mam a sefydlwyd gan yr Ymddiriedolaeth Cyngor a Gofal Carchardai (PACT) yn galluogi plant Cymru i ymweld â'u mamau yn Eastwood Park yn Swydd Gaerloyw unwaith y mis. I rai plant, mae hyn 150 o filltiroedd i ffwrdd o ble maent yn byw. Dengys gwerthusiad o'r cyswllt byr hwn hyd yn oed fod yna leihad mewn pryder, ymddygiad gwell yn y cartref ac yn yr ysgol, a llai o hunan-niweidio ymhlith mamau.
Felly, mae'r gwaith mae sefydliadau gwirfoddol megis PACT a FFOP yn parhau i'w wneud yn werthfawr dros ben, ond ni all gelu'r ffaith bod cael rhiant yn y carchar yn treblu'r perygl y daw'r plentyn hwnnw ei hun yn garcharor yn ddiweddarach mewn bywyd. I fechgyn, mae'r canlyniad hyd yn oed yn fwy digalon: bydd dwy ran o dair yn dilyn llwybr eu rhiant i'r carchar.
Bellach mae'n 11 mlynedd ers i adroddiad Corston, a gafodd ganmoliaeth eang, argymell yr angen i ystyried buddiannau gorau plant mewn polisi dedfrydu, a chael canolfannau gwarchodol bach i fenywod yn lle carchardai i fenywod. Yn anffodus, ychydig sydd wedi newid. Mae menywod yn dal i gael eu trin yn fwy llym na throseddwyr gwrywaidd, a bellach mae gennym dros 13,000 o fenywod yn mynd i mewn i'r system garchardai bob blwyddyn. Mae bron hanner y rhain ar remánd—niferoedd llawer mwy ohonynt na dynion—a cheir llai na hanner y menywod hynny'n euog yn y llys—neu caiff llai na hanner y menywod a geir yn euog ddedfryd o garchar pan gaiff yr achos ei glywed. Felly, gallent fod wedi osgoi mynd i'r carchar yn y lle cyntaf. Mae menywod ddwywaith yn fwy tebygol o gael eu hanfon i'r carchar am drosedd gyntaf. Canlyniad lladrata yw'r mwyafrif llethol o garchariadau yn hytrach na thrais neu droseddau difrifol eraill. Mae 80 y cant o'r lladradau'n ymwneud â dwyn o siopau. Yn aml maent yn dwyn i fwydo eu plant neu i gynnal dibyniaeth eu partner ar gyffuriau. Mae oddeutu hanner y menywod hyn wedi dioddef troseddau mwy difrifol o lawer na'r rhai y cânt eu carcharu amdanynt.
Mae llawer o ddynion yn mynd i'r carchar am droseddau di-drais hefyd, ac o ystyried nifer yr achosion o broblemau iechyd meddwl ymhlith carcharorion, mae'n hynod o siomedig nad yw'r llysoedd yng Nghymru a Lloegr yn defnyddio'r gofyniad i gael triniaeth iechyd meddwl sydd ar gael fel opsiwn dedfrydu ers 2003. Mae'n cyfarwyddo'r troseddwr i gael triniaeth iechyd meddwl fel rhan o ddedfryd gymunedol neu orchymyn dedfryd ohiriedig. Mae ganddynt botensial i leihau poblogaeth y carchardai yn sylweddol, ond mae eu niferoedd wedi gostwng yn y naw mlynedd diwethaf ac maent bellach ar eu lefel isaf mewn degawd. Yn y pum mlynedd diwethaf, fe'u defnyddiwyd mewn llai nag 1 y cant o'r holl orchmynion cymunedol neu ddedfrydau gohiriedig, ac mae hyn yn dangos methiant i fynd i wraidd y broblem, sef y rheswm pam fod pobl yn mynd i'r carchar o gwbl, a pham y mae'r gyfradd aildroseddu mor uchel. Yn wir, mae'n uwch na'r lefel ymhlith troseddwyr tebyg sy'n bwrw dedfryd gymunedol. Felly, mae bod yn y carchar yn ei gwneud hi'n fwy tebygol y byddwch yn aildroseddu.
Nododd Pwyllgor Cyfiawnder Tŷ'r Cyffredin fod cyfradd ail euogfarnau ymhlith carcharorion sy'n treulio llai na blwyddyn yn y carchar yn 70 y cant yn 2008, o'i gymharu â 38 y cant ymhlith y rhai a gafodd eu dedfrydu i gyflawni gwaith di-dâl neu ddedfrydau cymunedol eraill. Mae'r cylch hwn o aildroseddu yn costio rhwng £9.5 biliwn a £15 biliwn y flwyddyn i'n heconomi. Mae gwledydd eraill yn rheoli pethau'n llawer gwell. Mae Sweden yn cau carchardai yn hytrach na gwario £200 miliwn ar adeiladu rhai newydd. Eglurodd cyfarwyddwr cyffredinol Gwasanaeth Carchardai a Phrofiannaeth Sweden yn 2014,
Nid ein rôl yw cosbi. Y gosb yw'r ddedfryd o garchar: cânt eu hamddifadu o'u rhyddid. Y gosb yw eu bod gyda ni.
Felly, wrth edrych ar anghenion eu carcharorion, mae'n egluro,
Nid un broblem y mae ein cleientiaid yn ei hwynebu, ond dwy neu fwy, weithiau cymaint â saith neu wyth… gan gynnwys cyffuriau, alcohol a phroblemau seiciatrig efallai. Ac nid yw'r problemau hyn yn ymddangos dros nos. Dyma bethau sydd wedi datblygu dros flynyddoedd. Mae'r rhan fwyaf o'r dedfrydau... yn gymharol fyr. Mae'r cyfle... ar gyfer newid yn fach iawn, felly mae angen inni ddechrau o'r diwrnod cyntaf un. Ein strategaeth yw cwmpasu'r holl amrywiaeth o broblemau, nid un broblem yn unig.
Bellach, mae gan yr Iseldiroedd hefyd argyfwng yn eu system gosbi, ond y gwrthwyneb i'n problem ni—mae ganddynt brinder o garcharorion. Maent eisoes wedi cau 19 o garchardai ac maent yn bwriadu cau rhagor eto oni bai eu bod yn gallu darbwyllo gwledydd eraill i anfon carcharorion atynt. Meddai dirprwy lywodraethwr Norgerhaven, carchar diogel,
Os oes gan rywun broblem cyffuriau rydym yn trin eu dibyniaeth, os ydynt yn ymosodol rydym yn darparu hyfforddiant rheoli dicter, os oes ganddynt broblemau ariannol rydym yn rhoi cyngor rheoli dyledion iddynt. Felly rydym yn ceisio dileu beth bynnag a achosodd y drosedd. Rhaid i'r carcharor ei hun fod yn barod i newid ond mae ein dull wedi bod yn effeithiol iawn. Dros y 10 mlynedd diwethaf, mae ein gwaith wedi gwella mwy a mwy.
Mae troseddwyr cyson—a elwir yn 'droseddwyr drws troi'—yn cael dedfrydau dwy flynedd o hyd yn y pen draw a rhaglenni adsefydlu pwrpasol.
Felly, ddegawd yn ôl roedd gan yr Iseldiroedd un o'r cyfraddau carcharu uchaf yn Ewrop, ond erbyn hyn, mae llai na 10 y cant ohonynt yn dychwelyd i'r carchar ar ôl eu rhyddhau. Mae hon yn stori lwyddiant wych. Cymharwch hynny â Chymru a Lloegr, lle mae oddeutu hanner y rhai sy'n bwrw dedfrydau byr yn aildroseddu o fewn dwy flynedd, ac mae'r ffigur yn uwch byth ymhlith oedolion ifanc. O gymharu, mae'r boblogaeth garchar yn yr Iseldiroedd dair gwaith yn is na'r hyn ydyw yng Nghymru a Lloegr a byddant yn arbed llawer iawn o arian yn peidio ag anfon pobl i—. Mae hyd yn oed y carchardai mwyaf gorlawn yma yn costio mwy i ni na lle yn Eton.
Felly, a ydym yn gallu newid ac a oes gennym ewyllys wleidyddol i newid? Gwnaeth yr Ysgrifennydd Gwladol newydd dros gyfiawnder araith ddoe a oedd yn cynnwys rhai pwyntiau defnyddiol am ddyheadau i ostwng poblogaeth y carchardai, a bod angen i'r system garchardai anelu at alluogi pobl i fynd i leoedd sy'n dangos dyngarwch, gobaith a dyhead. Felly, gobeithio y gallwn ddarbwyllo Llywodraeth y DU y gellir caniatáu inni dreialu ffyrdd newydd o weithio ar ddedfrydau cymunedol, canolfannau neu leoliadau gwarchodol bach i fenywod, a gweithio ar achosion y rhesymau pam y mae pobl wedi troseddu yn y lle cyntaf, fel nad ydym yn eu gweld yn dychwelyd dro ar ôl tro.
In 1920, there were 11,000 prisoners in England and Wales. In 1980, there were 42,000 prisoners in England and Wales. Today, there are 85,500 prisoners in England and Wales. We send many more people to prison than our Edwardian ancestors did. I do find that deeply, deeply shocking, and it is something, I think, that we need to look at very, very seriously.
I believe that imprisonment is an appropriate and a serious punishment for those that deserve it. It needs to be the ultimate last resort that we have for those that commit very serious offences, and those that commit violent offences, serious offences against property, should expect a prison sentence. But the truth is that we have tens of thousands of people in prison who do not qualify under those criteria for the punishment of imprisonment, and, as Jenny Rathbone has eloquently outlined, the actual effectiveness of what we do to those people is highly, highly questionable.
Yn 1920, roedd 11,000 o garcharorion yng Nghymru a Lloegr. Yn 1980, roedd 42,000 o garcharorion yng Nghymru a Lloegr. Heddiw, mae yna 85,500 carcharorion yng Nghymru a Lloegr. Rydym yn anfon llawer mwy o bobl i'r carchar nag a wnâi ein cyndadau Edwardaidd. Mae hynny'n frawychus iawn, ac mae'n rhywbeth y mae angen inni edrych yn ddifrifol iawn arno yn fy marn i.
Credaf fod carcharu yn gosb briodol a difrifol i'r rhai sy'n ei haeddu. Mae angen iddo fod yn ateb pan fetho popeth arall i'r rhai sy'n cyflawni troseddau difrifol iawn, a dylai'r rhai sy'n cyflawni troseddau treisgar, troseddau difrifol yn erbyn eiddo, ddisgwyl dedfryd o garchar. Ond y gwir amdani yw bod gennym ddegau o filoedd o bobl yn y carchar nad ydynt yn bodloni'r meini prawf hynny ar gyfer carcharu fel cosb, ac fel y nododd Jenny Rathbone yn huawdl, mae effeithiolrwydd yr hyn a wnawn i'r bobl hynny yn amheus tu hwnt.
I'm particularly concerned that, as the figures have grown, the focus has gone much more onto containment rather than training and rehabilitation, because those violent offenders usually do come out at some point, and there's a serious job there to ensure that they don't remain a threat to society. They do require very serious treatment and rehabilitation.
I think we ought to look at this whole question from the point of view of the various jurisdictions at the moment, so the jurisdictions that have policy over prisons—penal policy—are England and Wales, Scotland, and Northern Ireland. While Scotland has a similar pattern of imprisonment to England and Wales, although it is a bit lower, the pattern in Northern Ireland is vastly lower. It approaches much more the best practice in western European countries. I think that if we were to take responsibility for criminal justice, and the reason I've argued, over the years, for criminal justice policy is that it would allow us the most important thing, it would allow us to set sentencing policy and control our prisons. If you look at federal systems around the world, it's very common for community level policing and for most issues relating to criminal justice and the prison system to be at the level of the federal unit, and central Government retains responsibility for very high crimes and misdemeanours, the likes of terrorism and high-security prisons. That division seems to me a very logical one.
I'm very concerned that we don't always realise how bad the situation is in Welsh prisons for which we have responsibility to provide health services and education services. Swansea and Cardiff prisons are badly overcrowded. Both of them are in, I believe, the top-10 most overcrowded prisons; that means over 150 per cent capacity. This, I think, is a serious concern to us.
Jenny has referred to international comparisons, and this statistic that we have the highest level of imprisonment in western Europe certainly makes me uncomfortable. If it were working, I suppose you could then have the basis of an argument, 'Well, you know, we are tougher for very good reason,' but I have to say that I think there is a very, very sound centre-right argument for a considerable reduction in the number of people we imprison. I'd like to go back, if not to the 1920s, when the average prison population fluctuated between 10,000 and 14,000, at least to the 1980s, the age of Thatcher, when the prison population hovered around about 45,000. There was a great increase in the 1990s under both Governments—sorry, both a Conservative Government and then a Labour Government continued this pattern. We really have gone in the wrong direction.
There are some categories of this question that I think need particular reflection, as well: the number of care leavers in prison is something that we need to be very much aware of. Lord Laming's report last year, or just the year before, into the number of looked-after children that are brought into the criminal justice system because of patterns that are not applied to their peer group, but get applied to them because they are, quite frankly, seen as liable to be potential offenders, again, greatly troubles me.
But I do not think this is a particularly partisan issue. There are very, very sound arguments both on the left and the right for a better prison policy than we currently have, both on grounds of humanity, but also in terms of the effectiveness of what we're doing. At the moment, the system is failing, and it needs to change.
Rwy'n arbennig o bryderus, wrth i'r ffigurau gynyddu, fod y ffocws wedi symud lawer mwy at gadw dan glo yn hytrach na hyfforddi ac adsefydlu, oherwydd fel arfer bydd troseddwyr treisgar yn dod allan ar ryw adeg, ac mae gwaith mawr yno i sicrhau nad ydynt yn parhau'n fygythiad i gymdeithas. Maent angen eu trin yn ddifrifol iawn a'u hadsefydlu.
Credaf y dylem edrych ar yr holl beth o safbwynt y gwahanol awdurdodaethau ar hyn o bryd, felly yr awdurdodaethau sydd â pholisïau'n ymwneud â charchardai—polisi cosbi—yw Cymru a Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Er bod gan yr Alban batrwm tebyg o garcharu i'r hyn a geir yng Nghymru a Lloegr, er ei fod dipyn yn is, mae'r patrwm yng Ngogledd Iwerddon yn llawer is. Mae'n llawer tebycach i'r arferion gorau a geir yng ngwledydd gorllewin Ewrop. Yn fy marn i, pe baem yn mabwysiadu cyfrifoldeb dros gyfiawnder troseddol, a'r rheswm rwyf wedi dadlau dros y blynyddoedd dros gael polisi cyfiawnder troseddol yw y byddai'n caniatáu inni wneud y peth pwysicaf, byddai'n caniatáu inni osod polisi dedfrydu a rheoli ein carchardai. Os edrychwch ar systemau ffederal o gwmpas y byd, mae'n gyffredin iawn i blismona ar lefel gymunedol a'r rhan fwyaf o faterion sy'n ymwneud â chyfiawnder troseddol a'r system garchardai fod ar lefel yr uned ffederal, a bod y Llywodraeth ganolog yn cadw'r cyfrifoldeb am droseddau a chamymddwyn difrifol iawn, tebyg i derfysgaeth a charchardai diogel. Mae'r rhaniad hwnnw i'w weld yn un rhesymegol iawn i mi.
Rwy'n bryderus iawn nad ydym bob amser yn sylweddoli pa mor wael yw'r sefyllfa yn y carchardai yng Nghymru y mae gennym gyfrifoldeb i ddarparu gwasanaethau addysg a gwasanaethau iechyd ar eu cyfer. Mae carchardai Abertawe a Chaerdydd yn orlawn iawn. Rwy'n credu bod y ddau garchar ymhlith y 10 carchar mwyaf gorlawn; golyga hynny dros 150 y cant o'r capasiti. Mae hyn yn destun pryder difrifol i ni.
Mae Jenny wedi cyfeirio at gymariaethau rhyngwladol, ac yn sicr mae'r ystadegyn mai gennym ni y mae'r lefel uchaf o garchariadau yng ngorllewin Ewrop yn fy ngwneud yn anghyfforddus. Pe bai'n gweithio, mae'n debyg y gallech gael sail i ddadl, 'Wel, wyddoch chi, mae rheswm da iawn pam rydym yn fwy llym,' ond rhaid i mi ddweud fod yna ddadl dde-ganol dros ostyngiad sylweddol yn nifer y bobl a garcharwn. Hoffwn fynd yn ôl, os nad i'r 1920au, pan oedd poblogaeth gyfartalog y carchardai yn amrywio rhwng 10,000 a 14,000, o leiaf i'r 1980au, oes Thatcher, pan oedd poblogaeth y carchardai yn hofran o gwmpas tua 45,000. Bu cynnydd mawr yn y 1990au o dan y ddwy Lywodraeth—mae'n ddrwg gennyf, cafodd y patrwm hwn ei barhau gan Lywodraeth Geidwadol a Llywodraeth Lafur wedyn. Rydym wedi mynd i'r cyfeiriad cwbl anghywir.
Ceir rhai categorïau o'r cwestiwn hwn y credaf eu bod yn galw am ystyriaeth arbennig hefyd: mae nifer y rhai sy'n gadael gofal sydd yn y carchar yn rhywbeth y mae angen inni fod yn ymwybodol iawn ohono. Roedd adroddiad yr Arglwydd Laming y llynedd, neu'r flwyddyn cyn hynny, ar nifer y plant sy'n derbyn gofal sy'n cael eu dwyn i mewn i'r system cyfiawnder troseddol oherwydd patrymau nad ydynt wedi'u cymhwyso i'w grŵp cyfoedion, ond sy'n cael eu cymhwyso iddynt am eu bod, a dweud y gwir, yn cael eu gweld fel rhai sy'n dueddol o fod yn droseddwyr posibl, yn fy mhoeni'n fawr.
Ond nid wyf yn credu bod hwn yn fater sy'n dilyn rhaniadau pleidiol amlwg. Ceir dadleuon cadarn iawn ar y chwith ac ar y dde dros weld polisi carcharu gwell na'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd, ar sail dyngarwch, ond hefyd o ran effeithiolrwydd yr hyn rydym yn ei wneud. Ar hyn o bryd, mae'r system yn methu, ac mae angen ei newid.
Plaid Cymru ultimately believes, with many of these points on this motion, that they won't have a realistic chance of being brought forward until we have proper criminal justice devolution and we can develop a distinct Welsh criminal jurisdiction. I would argue that this is becoming more and more imperative, in part because, as we pass more and more distinct Welsh legislation—particularly over issues that directly affect criminal rehabilitation, such as health, social services and housing—it is becoming more necessary as a natural step to take. We have those powers already, as has been mentioned earlier. Why, therefore, do we not have legislation to administer criminal justice? But my concern is that the Welsh Government doesn't seem to have the fire in its belly to really press this issue, nor are they adequately attempting to boost the legal sector in Wales so that they can cope with any changes in the devolution of criminal justice.
Devolution also becomes more difficult if we accept a larger and larger prison estate in Wales, which is being designed for England's surplus prison population. If the proposed prison in Port Talbot goes ahead, there will be around a 2,300 surplus of prison places in Wales, compared with the total number of prisoners from Wales across the whole of the UK. It's clear that any new prison in Wales is not being developed to meet the needs of Wales, because we already have that capacity. The more prisoners from England serving their sentences in Wales and vice versa will make it very difficult to do the things the Welsh Government says that it supports. Just yesterday, Carwyn Jones voiced his support for the concept of looking at a separate Welsh penal policy, yet he shrugged his shoulders to a huge new prison in his neighbouring constituency. We need a clear position from the Welsh Government, which isn't contradictory, to form part of this debate we are having here as a Parliament, and more broadly, as a country.
In terms of rehabilitation, we must start moving away, too, from the idea that we can ship prisoners across country and expect an effective rehabilitation at the end of a sentence. The review into prisons by Lord Michael Farmer last year calls family relationships 'the golden thread' to help reduce reoffending, and research shows prisoners who receive visits from a family member are 39 per cent less likely to reoffend.
Gyda llawer o'r pwyntiau ar y cynnig hwn, cred Plaid Cymru yn y pen draw na fydd unrhyw obaith realistig o'u cyflwyno hyd nes y gwelir datganoli cyfiawnder troseddol priodol ac y gallwn ddatblygu awdurdodaeth droseddol neilltuol Gymreig. Buaswn yn dadlau bod hyn yn dod yn gynyddol hanfodol, yn rhannol oherwydd, wrth i ni basio mwy a mwy o ddeddfau neilltuol Gymreig—yn enwedig ar faterion sy'n effeithio'n uniongyrchol ar adsefydlu troseddol, megis iechyd, gwasanaethau cymdeithasol a thai—daw'n fwy angenrheidiol fel cam naturiol i'w gymryd. Mae gennym y pwerau hynny eisoes, fel a grybwyllwyd yn gynharach. Pam, felly, nad oes gennym ddeddfwriaeth i weinyddu cyfiawnder troseddol? Ond fy mhryder i yw nad yw'n ymddangos bod gan Lywodraeth Cymru y tân yn ei bol i frwydro dros y mater hwn mewn gwirionedd, ac nid ydynt yn gwneud ymdrech ddigonol i hyrwyddo'r sector cyfreithiol yng Nghymru chwaith, er mwyn iddynt allu ymdopi ag unrhyw newidiadau wrth ddatganoli cyfiawnder troseddol.
Mae datganoli hefyd yn dod yn fwy anodd os derbyniwn sefydliadau carchar mwy a mwy o faint yng Nghymru, sy'n cael eu cynllunio ar gyfer gormodedd o garcharorion yn Lloegr. Os caiff y carchar arfaethedig ym Mhort Talbot ei adeiladu, bydd oddeutu 2,300 yn ormod o leoedd carchar yng Nghymru, o'i gymharu â chyfanswm nifer y carcharorion o Gymru ar draws y DU gyfan. Mae'n amlwg nad yw unrhyw garchar newydd yng Nghymru yn cael ei ddatblygu i ddiwallu anghenion Cymru, oherwydd mae gennym y capasiti hwnnw eisoes. Po fwyaf o garcharorion o Loegr sy'n cael eu dedfrydu i garchardai yng Nghymru ac i'r gwrthwyneb, y mwyaf anodd fydd hi i wneud y pethau y mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod yn eu cefnogi. Ddoe ddiwethaf, lleisiodd Carwyn Jones ei gefnogaeth i'r cysyniad o edrych ar bolisi cosbi ar wahân ar gyfer Cymru, ac eto mae'n codi ei ysgwyddau yn achos carchar newydd enfawr yn yr etholaeth sy'n ffinio â'i etholaeth ef. Mae angen safbwynt clir gan Lywodraeth Cymru, un nad yw'n gwrthddweud ei hun, i fod yn rhan o'r ddadl hon a gawn yma fel Senedd, ac yn fwy cyffredinol, fel gwlad.
O ran adsefydlu, rhaid inni ddechrau symud oddi wrth y syniad y gallwn gludo carcharorion ar draws y wlad a disgwyl adsefydlu effeithiol ar ddiwedd dedfryd. Geilw'r arolwg carchardai gan yr Arglwydd Michael Farmer y llynedd berthnasoedd teuluol yn 'edau aur' i helpu i leihau aildroseddu, ac mae ymchwil yn dangos bod carcharorion sy'n cael ymweliadau gan aelod o'r teulu 39 y cant yn llai tebygol o aildroseddu.
Will you take an intervention? I've got particular concerns around this question because there are no facilities in Wales to incarcerate women offenders. In general, I think there should be far fewer women in prison, but what can we do in terms of ensuring that we don't have to send women who have to go to prison as far away from their families—even to a different country?
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Mae gennyf bryderon penodol ynghylch y cwestiwn hwn oherwydd nad oes unrhyw gyfleusterau yng Nghymru i garcharu troseddwyr benywaidd. Yn gyffredinol, rwy'n credu y dylai fod llawer llai o fenywod yn y carchar, ond beth y gallwn ei wneud i sicrhau nad oes raid inni anfon menywod sy'n gorfod mynd i'r carchar mor bell oddi wrth eu teuluoedd—hyd yn oed i wlad arall?
And I would agree with you on that, and I think that's what I was coming onto, as Jenny has mentioned earlier: where we can, try and put policies in place so that they are not put into prison, and whether they're in different types of centres that are developed here in Wales is something that I know you and others—in Plaid especially—have been advocating for many years, and especially with regard to family relationships. It's often the case, although not in all circumstances, that the mother is the main carer of a child, and if they are sent as far away as possible from, say, the Rhondda, to somewhere in the middle of England, well, that's not going to facilitate that relationship that they have with that child. And so I think that's why it's integral that we look at the issues surrounding women and the support that we give to women.
I did want to add a little to bit to this speech that I haven't written today, in that I've had a personal experience recently of being—. My husband's flat was burgled last year, and his court date is imminent. I have a different view to him as to how he should potentially be punished. And what I think is important—this person, I think, is a repeat offender—is how that person can realise what he does, and how the victims' voices are heard. I think the cost to ourselves financially has been enormous, but the cost emotionally is enormous. When you realise that somebody's come into your home at 2 o'clock in the morning to steal your property and to steal your car, it's something that you can't quite get to grips with unless you've been through it. I think what's important is, potentially, more schemes for offenders to meet with victims, as is the case, potentially, in other circumstances, for them to really, really understand how that, perhaps, one piece of jewellery or that one watch might not mean anything to them, but might mean something sentimental to the person that they've engaged with. So, I don't really advocate throwing away the key, but I really do advocate, as Jenny mentioned earlier, looking at rehabilitation, trying to make people understand that what they're doing is going to turn lives around and to try and encourage them to follow a better path in the future.
I close by reminding Members that Wales is blessed with a unique opportunity here—with a blank slate, in many respects. Just as we discussed welfare reform and the necessary ways we should really have some control over welfare reform, we can do things differently here in Wales. Just because England wants to build superprisons does not mean that Wales has to follow its path. We can lead on this agenda. We can show that we can do things better and differently. Much of this has to do with our social environment, poverty. If we can look at anti-poverty initiatives, if we can get people out of the situations they're in, from the outset, they may not then resort to taking part in these types of offences, and therefore they will not be affecting people like me, or somebody down the road who will tonight experience the same thing that I did last year and be put into that anxiety. We can be positive about what we can do here in Wales and I hope that the Minister will be able to reflect that in his response.
A buaswn yn cytuno â chi ar hynny, a chredaf mai dyna beth roeddwn yn dod ato, fel y soniodd Jenny yn gynharach: ceisio rhoi polisïau ar waith, lle y gallwn, fel na chânt eu rhoi mewn carchardai, ac mae cael gwahanol fathau o ganolfannau ar eu cyfer a ddatblygir yma yng Nghymru yn rhywbeth y gwn eich bod chi ac eraill—ym Mhlaid Cymru yn arbennig—wedi bod yn dadlau drosto ers blynyddoedd lawer, ac yn arbennig mewn perthynas â pherthnasoedd teuluol. Mae'n aml yn wir, er nad ym mhob amgylchiad, mai'r fam yw prif ofalwr y plentyn, ac os cânt eu hanfon mor bell ag y bo modd o'r Rhondda, dyweder, i rywle yng nghanol Lloegr, wel, nid yw hynny'n mynd i hwyluso'r berthynas sydd ganddynt gyda'r plentyn. Ac felly credaf mai dyna pam y mae'n hanfodol inni edrych ar y problemau sy'n ymwneud â menywod a'r gefnogaeth a roddwn i fenywod.
Roeddwn eisiau ychwanegu ychydig at yr araith hon nad wyf wedi'i hysgrifennu heddiw, o ran fy mod wedi cael profiad personol yn ddiweddar o fod—. Torrodd rhywun i mewn i fflat fy ngŵr y llynedd, ac mae ar fin cael dyddiad llys. Mae gennyf farn wahanol iddo ef ynglŷn â sut y dylid ei gosbi. A'r hyn rwy'n credu sy'n bwysig—mae'r person hwn, rwy'n meddwl, yn droseddwr mynych—yw sut y gall unigolyn sylweddoli beth y mae'n ei wneud, a sut y caiff lleisiau dioddefwyr eu clywed. Credaf fod y gost ariannol i ni wedi bod yn enfawr, ond mae'r gost emosiynol yn enfawr. Pan ydych yn sylweddoli bod rhywun wedi dod i mewn i'ch cartref am 2 o'r gloch yn y bore i ddwyn eich eiddo ac i ddwyn eich car, mae'n rhywbeth na allwch ei ddirnad yn iawn oni bai eich bod wedi bod drwyddo. Credaf mai'r hyn sy'n bwysig, o bosibl, yw bod mwy o gynlluniau i droseddwyr gyfarfod â dioddefwyr, fel sy'n digwydd, o bosibl, mewn amgylchiadau eraill, iddynt ddeall o ddifrif mewn gwirionedd, sut nad yw'r darn hwnnw o emwaith neu'r oriawr honno'n golygu unrhyw beth iddynt hwy o bosibl, ond gallai olygu rhywbeth sentimental i'r person y maent wedi dwyn oddi wrthynt. Felly, nid wyf yn argymell taflu'r allwedd ymaith, ond rwy'n argymell, fel y soniodd Jenny yn gynharach, edrych ar adsefydlu, ceisio gwneud i bobl ddeall bod beth y maent yn ei wneud yw mynd i drawsnewid bywydau a cheisio eu hannog i ddilyn gwell llwybr yn y dyfodol.
Rwy'n cloi drwy atgoffa'r Aelodau fod Cymru wedi'i bendithio â chyfle unigryw yma—â llechen wag, mewn sawl ffordd. Yn yr un modd ag y trafodwyd diwygio lles gennym a'r ffyrdd angenrheidiol y dylai fod gennym rywfaint o reolaeth dros ddiwygio lles, gallwn wneud pethau'n wahanol yma yng Nghymru. Nid yw'r ffaith fod Lloegr eisiau adeiladu carchardai mawr yn golygu bod yn rhaid i Gymru ddilyn yr un llwybr. Gallwn arwain ar yr agenda hon. Gallwn ddangos ein bod yn gallu gwneud pethau'n well ac mewn ffordd wahanol. Mae llawer o hyn yn ymwneud â 'n hamgylchedd cymdeithasol, tlodi. Os gallwn edrych ar fentrau gwrthdlodi, os gallwn gael pobl allan o'r sefyllfaoedd y maent ynddynt, o'r cychwyn cyntaf, efallai na fyddant wedyn yn ymroi i gyflawni'r mathau hyn o droseddau, ac felly ni fyddant yn effeithio ar bobl fel fi, neu rywun i lawr y ffordd a fydd heno'n profi'r un peth ag a brofais innau y llynedd, a wynebu'r pryder hwnnw. Gallwn fod yn gadarnhaol am yr hyn y gallwn ei wneud yma yng Nghymru, a gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn gallu adlewyrchu hynny yn ei ymateb.
I think Bethan is quite right: we are different, we can do things differently and we are leading the way in many things—domestic violence, modern slavery, recycling; we're doing lots of things. We are a thriving nation with capacity to empower people and serve our people, but we are failing one area here. We are failing the citizens who have to go through that system and their outcomes. The problem is, perhaps, that the system is not under our control. It's the system that currently exists, it's a penal system we have imposed upon us, and it's a system that is actually putting our citizens—and those of neighbouring nations, to be fair; it's English prisoners as well—at severe risk. It's failing to deliver an improvement on reducing reoffending, and it's failing on the safe management of the inmates in the system.
Now, evidence from various reports has been mentioned before, including Her Majesty's Inspectorate of Prisons, and its last annual report from the chief inspector, Peter Clarke, identified that several establishments are bad. They're not considered fit for purpose. They're failing inmates, they're failing the inmates' families. He stresses that too many of our prisons have become unacceptably violent and dangerous places. The proportion of prisons that have been considered good or better, following inspection, has fallen from 76 per cent to 49 per cent in just one year. Now, this failure is echoed by representatives from the Prison Governors Association and the Prison Officers Association, who continually raise their deep concerns over the impact that reducing budgets has had on the service and its ability to improve delivery of services against the set targets that it's given.
The recent report on Swansea prison demonstrates that the service is overstretched and struggling to meet the demands placed upon it to manage the penal system and ensure that it's able to help inmates rehabilitate into their communities, thus reduce reoffending rates in Wales. Now, whilst this may be used as an argument to—. Well, basically, because Swansea is, actually, as you highlighted, the most overpopulated prison, percentage-wise in the UK—. Just because you've got more spaces, it doesn't mean to say that the system works. So, it should be ringing alarm bells, actually, to talk about sentencing guidelines and are they suitable for the modern day and the Government's ambition to reduce reoffending rates.
The difficulties faced by prisons across England and Wales are well documented, with many instances of unrest in establishments, some requiring specialist teams to restore order; serious assaults—an increase of over 200 per cent since 2013, according to the Ministry of Justice's own figures; injuries to prison staff and increases in self-harm rates of inmates, including suicides. These all indicate a need to take more radical action to improve the existing service and look at many aspects, which may fall outside the remit of various aspects. At the moment, it's outside our remit, in one sense, but we should be having that, and perhaps we'll come back to that point later.
The former Secretary of State—. We talked about the current Secretary of State—I think it's David Gauke. The former Secretary of State, David Lidington, stated his reasons last August that there need to be moves to reduce the prison population—yes, reduce the prison population—but then they spend £1.3 billion—not £200 million, £1.3 billion—on increasing the prison population. So, it doesn't seem to fit in quite well. We need to reform the penal system, amend the sentencing guidelines, and consider alternative approaches other than incarceration, which would reduce the number of individuals who are given custodial sentences. It's well overdue, and perhaps these changes should now be given to us in Wales because we can act on it, because we will not let it become overdue.
Yesterday I asked the First Minister a question based upon the conclusions of research into the size of prisons that smaller prisons have better outcomes than larger ones, both for prisoners and communities. Small prisons are often more effectively run. They have lower levels of violence, better staff-inmate relationships, greater focus on resettlement, better facilities for contact between prisoners and their families, and, as someone mentioned already, the Lord Farmer report highlighted these aspects.
Credaf fod Bethan yn hollol iawn: rydym yn wahanol, gallwn wneud pethau'n wahanol ac rydym yn arwain y ffordd mewn llawer o bethau—trais domestig, caethwasiaeth fodern, ailgylchu; rydym yn gwneud llawer o bethau. Rydym yn genedl ffyniannus gyda'r gallu i rymuso pobl a gwasanaethu ein pobl, ond rydym yn methu yn y maes hwn. Rydym yn gwneud cam â'r dinasyddion sy'n gorfod mynd drwy'r system honno a'u canlyniadau. Efallai mai'r broblem yw nad yw'r system dan ein rheolaeth ni. Dyma'r system sy'n bodoli ar hyn o bryd, mae'n system gosbi sydd wedi ei gorfodi arnom, ac mae'n system sy'n rhoi ein dinasyddion ni—a rhai o'r gwledydd cyfagos, a bod yn deg; mae'n effeithio ar garcharorion o Loegr yn ogystal—mewn perygl difrifol. Mae'n methu sicrhau gwelliant o ran lleihau aildroseddu, ac mae'n methu rheoli carcharorion yn ddiogel yn y system.
Nawr, crybwyllwyd tystiolaeth o amrywiol adroddiadau o'r blaen, gan gynnwys Arolygiaeth Carchardai ei Mawrhydi, ac yn eu hadroddiad blynyddol diwethaf gan y Prif Arolygydd, Peter Clarke, nodwyd bod sawl sefydliad yn wael. Ni chânt eu hystyried yn addas at y diben. Maent yn gwneud cam â charcharorion, maent yn gwneud cam â theuluoedd carcharorion. Pwysleisia fod gormod o'n carchardai wedi dod yn lleoedd annerbyniol o dreisgar a pheryglus. Mae cyfran y carchardai yr ystyriwyd eu bod yn dda neu'n well, yn dilyn arolygiad, wedi gostwng o 76 y cant i 49 y cant mewn un flwyddyn yn unig. Nawr, adleisir y methiant hwn gan gynrychiolwyr Cymdeithas y Llywodraethwyr Carchar a Chymdeithas y Swyddogion Carchar, sy'n gyson yn lleisio eu pryderon mawr ynghylch yr effaith a gafodd cyllidebau llai ar y gwasanaeth a'i allu i wella'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu yn erbyn y targedau a osodwyd.
Mae'r adroddiad diweddar ar garchar Abertawe yn dangos bod y gwasanaeth dan bwysau ac yn cael trafferth i ateb y galwadau arno i reoli'r system gosbi a sicrhau ei fod yn gallu helpu carcharorion i adsefydlu er mwyn dychwelyd i'w cymunedau, gan leihau cyfraddau aildroseddu yng Nghymru. Nawr, er y gellir defnyddio hyn fel dadl i—. Wel, yn y bôn, oherwydd mai Abertawe mewn gwirionedd, fel y dywedoch, yw'r carchar mwyaf gorlawn o ran canran yn y DU—. Oherwydd bod gennych fwy o leoedd, nid yw'n golygu bod y system yn gweithio. Felly, dylai fod yn canu larymau, mewn gwirionedd, i siarad am ganllawiau dedfrydu ac a ydynt yn addas ar gyfer yr oes fodern ac uchelgais y Llywodraeth i ostwng cyfraddau aildroseddu.
Mae'r anawsterau a wynebir gan garchardai ledled Cymru a Lloegr wedi'u cofnodi'n dda, gyda llawer o achosion o aflonyddwch mewn sefydliadau, gyda rhai yn galw am dimau arbenigol i adfer trefn; ymosodiadau difrifol—cynnydd o dros 200 y cant ers 2013, yn ôl ffigurau'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ei hun; anafiadau i staff carchar a chynnydd yng nghyfraddau hunan-niwed ymhlith carcharorion, gan gynnwys achosion o hunanladdiad. Mae'r rhain i gyd yn dangos angen i roi camau mwy radical ar waith i wella'r gwasanaeth presennol ac edrych ar nifer o agweddau, a allai fod y tu allan i gylch gwaith y gwahanol agweddau. Ar hyn o bryd, mae hyn y tu allan i'n cylch gwaith ni, mewn un ystyr, ond dylem gael hynny, ac efallai y down yn ôl at y pwynt hwnnw yn nes ymlaen.
Y cyn Ysgrifennydd Gwladol—. Fe soniasom am yr Ysgrifennydd Gwladol presennol—David Gauke rwy'n credu. Nododd y cyn-Ysgrifennydd Gwladol, David Lidington, ei resymau fis Awst diwethaf pam fod angen camau i leihau poblogaeth y carchardai—ie, lleihau poblogaeth y carchardai—ond wedyn maent yn gwario £1.3 biliwn—nid £200 miliwn, ond £1.3 biliwn—ar gynyddu poblogaeth y carchardai. Felly, nid yw'n ymddangos yn gyson o gwbl. Mae angen inni ddiwygio'r system gosbi, diwygio'r canllawiau dedfrydu, ac ystyried ffyrdd amgen yn lle carcharu, a fyddai'n lleihau nifer yr unigolion sy'n cael dedfryd o garchar. Mae'n hen bryd gwneud hynny, ac efallai y dylai'r newidiadau hyn gael eu rhoi i ni yng Nghymru bellach oherwydd gallwn weithredu arnynt, ac oherwydd nad ydym yn mynd i adael iddo barhau.
Ddoe, gofynnais gwestiwn i'r Prif Weinidog yn seiliedig ar gasgliadau ymchwil i faint carchardai fod carchardai llai o faint yn arwain at well canlyniadau na rhai mwy o faint i garcharorion a'r cymunedau. Yn aml caiff carchardai bach eu rhedeg yn fwy effeithiol. Mae ganddynt lefelau is o drais, gwell perthynas rhwng staff a charcharorion, mwy o ffocws ar ailsefydlu, gwell cyfleusterau ar gyfer cyswllt rhwng carcharorion a'u teuluoedd, ac fel y soniodd rhywun eisoes, amlygodd adroddiad yr Arglwydd Farmer yr agweddau hyn.
Will you take an intervention? Do you recognise as well that there are better outcomes in public prisons as compared to private prisons?
A wnewch chi dderbyn ymyriad? A ydych yn cydnabod hefyd fod gwell canlyniadau mewn carchardai cyhoeddus o'u cymharu â charchardai preifat?
I think it's the way that prisons are being operated in the private prisons. I'm not a supporter of a private prison service. I think the problem they have is the funding to ensure the outcomes can be delivered. If there are budgetary constraints and we have the austerity measures now—[Interruption.] Well, they're getting wages and they're providing a profit for the private owners, aren't they?
But, ultimately, we want to be able to see various issues, and the fewer people in prison the better—alternative mechanisms will be a better solution. We know—everyone knows in this Chamber I have a strong opposition to large prisons, particularly one in my town. I believe—in fact the evidence supports—that large prisons do not work. Berwyn is an example. Just go to Berwyn. I said yesterday: 15 fires, 46 cells have ended up out of use with the damage. Three call-outs to the national tactical response group. That's in six months, and that's not even half full. It does not work.
Dirprwy Llywydd, I'll conclude because I can see that time is against me. We've been shown statistics that 47 per cent of prisoners reoffend within one year. We are setting people up to fail in the current system. Reoffending rates in Denmark fluctuate at about 27 per cent—20 per cent lower than us. Why? Because prisoners are treated with dignity and as though they have the capacity for reform, whereas ours are locked away. They don't have a system of prisons that are degrading and morally disgraceful.
We overuse the prison for petty and persistent crime. We have the highest incarceration rates in western Europe—it's been mentioned. People are wrongly incarcerated and put into a system at a rate that will overtake capacity. We need to take lessons. Our European neighbours actually can show us the way forward, and it's not increasing prison capacity. It's taking alternative mechanisms.
Credaf ei fod yn ymwneud â'r ffordd y caiff carchardai eu gweithredu yn y carchardai preifat. Nid wyf yn cefnogi gwasanaeth carchardai preifat. Credaf mai'r broblem sydd ganddynt yw'r cyllid i sicrhau bod y canlyniadau'n cael eu cyflawni. Os ceir cyfyngiadau cyllidebol ac mae gennym y mesurau cyni yn awr—[Torri ar draws.] Wel, maent yn cael cyflogau ac maent yn darparu elw i'r perchnogion preifat, onid ydynt?
Ond yn y pen draw, rydym eisiau gallu gweld amryw o bethau, a gorau po leiaf o bobl sydd yn y carchar—bydd mecanweithiau amgen yn ateb gwell. Rydym yn gwybod—gŵyr pawb yn y Siambr hon fod gennyf wrthwynebiad cryf i garchardai mawr, yn enwedig un yn fy nhref. Rwy'n credu—yn wir, mae'r dystiolaeth yn cefnogi—nad yw carchardai mawr yn gweithio. Mae Berwyn yn enghraifft. Ewch i Berwyn. Dywedais ddoe: 15 o danau, ni ellir defnyddio 46 o gelloedd oherwydd y difrod. Tair galwad i'r grŵp ymateb tactegol cenedlaethol. A hynny mewn chwe mis, ac nid yw'n hanner llawn hyd yn oed. Nid yw'n gweithio.
Ddirprwy Lywydd, rwyf am orffen oherwydd gallaf weld bod fy amser yn dirwyn i ben. Gwelsom ystadegau fod 47 y cant o garcharorion yn aildroseddu o fewn un flwyddyn. Rydym yn paratoi pobl i fethu yn y system bresennol. Mae'r cyfraddau aildroseddu yn Nenmarc yn amrywio oddeutu 27 y cant—20 y cant yn is na ni. Pam? Oherwydd bod carcharorion yn cael eu trin ag urddas ac fel pe bai ganddynt allu i newid, ond mae ein carcharorion ni'n cael eu cadw dan glo. Nid oes ganddynt hwy system garchardai sy'n ddiraddiol ac yn foesol warthus.
Rydym yn gorddefnyddio'r carchar am droseddau dibwys a pharhaus. Gennym ni y mae'r cyfraddau carcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop—mae wedi'i grybwyll. Caiff pobl eu carcharu lle na ddylid gwneud hynny a'u gosod mewn system ar gyfradd a fydd yn goddiweddyd y capasiti. Mae angen inni ddysgu gwersi. Mewn gwirionedd gall ein cymdogion Ewropeaidd ddangos y ffordd i ni, ac nid drwy gynyddu capasiti carchardai y gwneir hynny, ond drwy roi systemau amgen ar waith.
Before I begin, Deputy Llywydd, I believe that I should declare an interest in that I have been a sitting magistrate, a JP, for 15 years, and I'm still technically a JP. My desire to make a contribution to this debate is that I wish to defend certain aspects of the British judicial system and those who administer it, and to reassure the general public who may hear this debate that, in all the time I sat as a magistrate, including a number of years as chair of the bench, I never witnessed anyone being sent to prison unless all alternative interventions had been fully and unequivocally explored. Indeed, throughout my years as a magistrate it was emphasised to all those involved in the judicial—. Yes, sorry, Jenny, of course.
Cyn dechrau, Ddirprwy Lywydd, credaf y dylwn ddatgan buddiant am fy mod wedi bod yn ynad, yn ynad heddwch, am 15 mlynedd, ac rwy'n dal i fod, yn dechnegol, yn ynad heddwch. Rwy'n dymuno cyfrannu at y ddadl hon er mwyn amddiffyn rhai agweddau ar system farnwrol Prydain a'r rhai sy'n ei gweinyddu, ac i dawelu meddwl y cyhoedd yn gyffredinol a allai glywed y ddadl hon, yn yr holl amser y bûm yn gweithredu fel ynad, gan gynnwys nifer o flynyddoedd fel cadeirydd y fainc, na welais unrhyw un yn cael ei garcharu oni bai bod yr holl ymyriadau amgen wedi'u harchwilio'n llawn ac yn ddigamsyniol. Yn wir, drwy gydol fy mlynyddoedd fel ynad, câi ei bwysleisio i bawb a oedd yn rhan o'r system farnwrol—. Ie, mae'n ddrwg gennyf, Jenny, wrth gwrs.
I just wonder, then, if you can explain why it is that we still send women to prison for not paying a television licence. I'm not suggesting that they shouldn't pay their television licence, but there have to be alternative ways of making them comply.
Tybed felly a allwch egluro pam ein bod yn dal i garcharu menywod am beidio â thalu trwydded deledu. Nid wyf yn awgrymu na ddylent dalu eu trwydded teledu, ond rhaid cael ffyrdd amgen o wneud iddynt gydymffurfio.
Well, indeed. Throughout my years as a magistrate it was emphasised to all those involved in the judicial system—magistrates, judges and of course the probation service—that incarceration was to be the final and ultimate form of punishment. Yes, on rare occasions mistakes may be made, but that is true of any institution, especially one, such as a judiciary, dealing with almost insurmountable problems linked inextricably to a rising tide of serious crime.
Wel, yn wir. Drwy gydol fy mlynyddoedd fel ynad câi ei bwysleisio i bawb a oedd yn rhan o'r system farnwrol—ynadon, barnwyr ac wrth gwrs, y gwasanaeth prawf—mai carcharu oedd y ffurf derfynol ac eithaf ar gosb. Mae'n wir y câi camgymeriadau eu gwneud ar achlysuron prin, ond mae hynny'n wir am unrhyw sefydliad, yn enwedig un fel y farnwriaeth, sy'n ymdrin â phroblemau bron yn anorchfygol yn gysylltiedig â chynnydd mawr mewn troseddau difrifol.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Of course.
Wrth gwrs.
We heard earlier on how, under Michael Howard, when he was Home Secretary, the prison population was 45,000 and within five or six years it had gone up to 80,000. How can that have happened if what you are saying is correct?
Clywsom yn gynharach sut y cynyddodd poblogaeth y carchardai o dan Michael Howard pan oedd yn Ysgrifennydd Cartref o 45,000 i 80,000 mewn pump i chwe blynedd. Sut y gallai hynny fod wedi digwydd os yw'r hyn rydych yn ei ddweud yn gywir?
Excuse me, I'm just explaining that. I'm saying that it's dealing with almost insurmountable problems linked inextricably to a rising tide of serious crime. This rising crime rate includes violence against the person, sexual offences and widespread trafficking of drugs, as acknowledged by this Ministry of Justice report of 2013. We can add to this new forms of crime increasingly associated with the internet, such as child exploitation and fraud. Yet item 1(a) in this debate seems to suggest that it is the criminal justice policies that have caused this rise in the prison population and it has nothing to do with the rise in crime itself. [Interruption.] Of course.
Esgusodwch fi, rwy'n egluro hynny. Rwy'n dweud ei fod yn ymdrin â phroblemau bron yn anorchfygol yn gysylltiedig â chynnydd mawr mewn troseddau difrifol. Mae'r gyfradd droseddu gynyddol hon yn cynnwys trais yn erbyn yr unigolyn, troseddau rhywiol a masnachu cyffuriau eang, fel y cydnabu'r adroddiad hwn gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn 2013. Gallwn ychwanegu at hyn y mathau newydd o droseddu cynyddol sy'n gysylltiedig â'r rhyngrwyd, megis camfanteisio ar blant a thwyll. Eto i gyd, ymddengys bod eitem 1(a) yn y ddadl hon yn awgrymu mai polisïau cyfiawnder troseddol sydd wedi achosi'r cynnydd hwn ym mhoblogaeth y carchardai ac nad oes ganddo ddim oll i'w wneud â'r cynnydd mewn troseddu ynddo'i hun. [Torri ar draws.] Wrth gwrs.
I thank the Member for taking an intervention, and I bow to his experience as a magistrate. But the question is the sentencing guidelines and the alternative mechanisms that we could be looking at, in which we can work with individuals who are found guilty of an offence. Do you agree, therefore, that we need to refresh those sentencing guidelines, because there are people who are being incarcerated who should be incarcerated? There are different ways in which we can still punish a person but not put them in jail.
Diolch i'r Aelod am dderbyn ymyriad, ac rwy'n ildio i'w brofiad fel ynad. Ond y cwestiwn yw'r canllawiau dedfrydu a'r mecanweithiau amgen y gallem edrych arnynt, lle y gallwn weithio gydag unigolion a geir yn euog o drosedd. A ydych yn cytuno, felly, fod angen inni adnewyddu'r canllawiau dedfrydu hynny, oherwydd bod yna bobl yn cael eu carcharu na ddylent gael eu carcharu? Mae yna ffyrdd gwahanol o gosbi'r unigolyn heb eu carcharu.
Well, I'm sorry, David, I'm very au fait with the sentencing guidelines and I can assure you they are there not to send people to prison.
I will say here that I have a great deal of sympathy with the views expressed in items 1(b) and 2(b). I believe that there should be a substantial expansion in secure mental facilities as an alternative to normal prisons and that some, but by no means all, of our prisons lack the facilities needed to rehabilitate prisoners. I will just note here, David, and I declare no bias one way or another, that there are many in this Chamber who opposed a prison at Margam, which would be able to offer many of the facilities to Welsh prisoners.
I wish now to turn to item 1(d) and item 2(a) listed in this debate. The first item again suggests that women in this instance are sent to prison for minor offences. This is patently not the case, unless there are multiple minor offences involved. And, again, I reiterate that all other interventions would have been comprehensively explored. Only when the person convicted of a crime refuses to engage or accept the alternatives is the option of prison even considered.
Item 2(a) suggests that alternative methods of punishment are either not available or are not being used. Again, this is an utter fallacy. Fines, probation, community orders, including work in the community, curfews and electronic tagging are all considered and used extensively before anyone is committed to prison. One extremely worrying consequence of these two clauses is the inference that if the perpetrator of a crime is a mother she should be treated differently to any other person who commits similar crimes, whether they be petty or otherwise. What signal does that send to all the hundreds of thousands of mothers in our society who do not commit crime, even though their circumstances may well make them vulnerable to turning to this alternative?
I will add that non payment of fines is not a minor or petty offence: it means that it is left to the good, honest, hard working and often poorer members of society—[Interruption.] no, David, I have to finish now, I'm sorry—to pick up the bill.
Finally, although I believe the proposals contained in this debate are well intentioned and those proposing its contents are well meaning in presenting it, I contend that it is ill conceived, naive and does not accurately reflect the British judicial system. I will go on to say that I will agree with all the comments made in this Chamber by all those who have contributed to this debate to say that, post sentencing, we have a diabolical situation within all our prisons and interventions post sentencing ought to be our first and total priority.
Wel, mae'n ddrwg gennyf, David, rwy'n gyfarwydd iawn â'r canllawiau dedfrydu a gallaf eich sicrhau nad ydynt yno i anfon pobl i garchar.
Hoffwn ddweud yma fod gennyf lawer iawn o gydymdeimlad â'r safbwyntiau a fynegir yn eitemau 1(b) a 2(b). Credaf y dylid ehangu cyfleusterau iechyd meddwl diogel yn sylweddol fel dewis amgen yn lle carchardai arferol a bod rhai o'n carchardai, er nad pob un o bell ffordd, heb y cyfleusterau sydd eu hangen i adsefydlu carcharorion. Fe nodaf yma, David, ac rwy'n datgan nad oes gennyf ragfarn y naill ffordd neu'r llall, fod llawer yn y Siambr hon wedi gwrthwynebu carchar ym Margam a fyddai'n gallu cynnig llawer o'r cyfleusterau i garcharorion o Gymru.
Hoffwn droi yn awr at eitem 1(d) ac eitem 2(a) a restrir yn y ddadl hon. Mae'r eitem gyntaf unwaith eto yn awgrymu bod menywod yn yr achos hwn yn cael eu hanfon i'r carchar am fân droseddau. Yn amlwg nid yw hyn yn wir, oni bai bod yna fân droseddau lluosog. Ac unwaith eto, pwysleisiaf y byddai'r holl ymyriadau eraill wedi cael eu hystyried mewn ffordd gynhwysfawr. Ni chaiff yr opsiwn o garchar ei ystyried hyd yn oed oni bai bod y person a geir yn euog o drosedd yn gwrthod derbyn neu ymwneud â'r dewisiadau amgen.
Mae eitem 2(a) yn awgrymu naill ai nad oes dulliau amgen o gosbi ar gael neu nad ydynt yn cael eu defnyddio. Unwaith eto, camsyniad llwyr yw hyn. Caiff dirwyon, profiannaeth, gorchmynion cymunedol gan gynnwys gwaith yn y gymuned, cyrffyw a thagio electronig eu hystyried a'u defnyddio'n helaeth cyn y rhoddir dedfryd o garchar i unrhyw un. Un canlyniad i'r ddau gymal sy'n peri pryder mawr yw'r awgrym y dylid trin troseddwr sy'n fam yn wahanol i unrhyw berson arall sy'n cyflawni troseddau tebyg, boed yn fân droseddau neu fel arall. Pa arwydd y mae hynny'n ei anfon i'r cannoedd o filoedd o famau yn ein cymdeithas nad ydynt yn cyflawni troseddau, er y gallai eu hamgylchiadau eu gwneud yn agored i droi at y dewis arall hwn?
Rwyf am ychwanegu nad yw methiant i dalu dirwyon yn fân drosedd: mae'n golygu mai'r aelodau da, gonest, gweithgar, a thlotach yn aml, o gymdeithas—[Torri ar draws.] na, David, rhaid i mi orffen yn awr, mae'n ddrwg gennyf—sy'n cael eu gadael i dalu'r bil.
Yn olaf, er y credaf fod y cynigion yn y ddadl hon yn llawn bwriadau da a bod y rhai sy'n cynnig ei gynnwys yn meddwl yn dda wrth ei gyflwyno, rwy'n dadlau ei fod yn gyfeiliornus, yn naïf ac nid yw'n adlewyrchiad cywir o system farnwrol Prydain. Hoffwn ddweud hefyd y byddaf yn cytuno â'r holl sylwadau a wnaed yn y Siambr hon gan y rhai sydd wedi cyfrannu at y ddadl hon i ddweud, ar ôl dedfrydu, fod gennym sefyllfa erchyll yn ein holl garchardai a dylai ymyriadau ar ôl dedfrydu fod yn flaenoriaeth lwyr i ni.
I'm very pleased to take part in this debate, initiated by my colleague Jenny Rathbone. I would reiterate her comments and the comments made by the majority of people who have spoken here today that we do lock up far too many people and that we should be having a radical change in our approach to locking up people. I think, actually, we've heard far too often from different justice Ministers from Westminster saying, 'Yes, we're going to stop locking up people, we're going to go and work in the community', but it never happens. I certainly do support the devolution of the criminal justice system to give us an opportunity to try to have a more effective system, because it's clear, whatever David Rowlands says, that the system that he is describing does not work. What we need to do is to make policy based on evidence.
Rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon, a gychwynnwyd gan fy nghyd-Aelod Jenny Rathbone. Hoffwn ailadrodd ei sylwadau a'r sylwadau a wnaed gan y rhan fwyaf o'r bobl a siaradodd yma heddiw ein bod yn carcharu llawer gormod o bobl ac y dylem fod yn cael newid radical yn ein hagwedd tuag at garcharu pobl. Mewn gwirionedd, rwy'n credu ein bod wedi clywed yn llawer rhy aml gan Weinidogion cyfiawnder gwahanol o San Steffan yn dweud, 'Iawn, rydym yn mynd i roi'r gorau i garcharu pobl, rydym yn mynd i weithio yn y gymuned', ond nid yw byth yn digwydd. Rwy'n sicr yn cefnogi datganoli'r system cyfiawnder troseddol i roi cyfle i ni geisio cael system fwy effeithiol, oherwydd mae'n amlwg, beth bynnag y mae David Rowlands yn ei ddweud, nad yw'r system y mae ef yn ei disgrifio yn gweithio. Yr hyn sydd angen inni ei wneud yw llunio polisi'n seiliedig ar dystiolaeth.
So, I want to reiterate, really, many of the points that have been made here by my colleagues today. But, in particular, two weeks ago—I think it was about two weeks ago—David Ramsbotham, the former chief inspector of prisons, talked about this issue on Sunday Supplement. I believe David Rees was on the same programme. His remarks, unfortunately, were misinterpreted by the media, and they were reported as saying it was a call for a women’s prison here in Wales, which is exactly the opposite of what he said. Certainly, the last thing that we want is a women's prison here in Wales, because there's absolutely no doubt that the number of women who are at such a risk to the public that they need to be locked up, with all the consequent trauma to their families, is just not sufficient to justify a women's prison in Wales. In fact, the number that are actually a risk to society is probably one or two.
So, I think it is absolutely essential that we move away from this misconception that having a women's prison here in Wales would be a good thing for women, because as far as I'm concerned, it would set back the cause of penal reform hugely were we to have a women's prison here in Wales, and would certainly have to be filled up with women from England in a way that would mean that they wouldn't be able to have any chance of having close family links. What David Ramsbotham was actually calling for was women’s centres, which have been mentioned here by a number of contributors today. We've never had one of this particular type of women's centre here in Wales, but there have been a number in England. They have been evaluated, they do appear to work, and evidence-based policy development would mean that we would develop these women's centres in Wales. I would like to see the opportunity for that to happen.
It’s worth restating that, in fact, women make up only 5 per cent of the overall prison population, and the vast majority only serve very short sentences. The issue of women prisoners is a graspable policy. The numbers are not so great that you struggle to make a change. It is possible to change the policy for women prisoners, and many of the issues that apply to women prisoners also apply to male prisoners. I think if we could make the move with women's prisons, that would lead us on to do the same with male prisons, because I do want to reiterate the fact of the mental health issues, because I think that is so important. We know that the vast majority of prisoners do have mental health issues that have got to be addressed.
I think we have to go back to the effect on children. We've been told by Jenny Rathbone about the thousands of children—I know the Prison Reform Trust have put forward a figure of thousands of children who are affected by custodial sentences—and 95 per cent of them have to leave their homes if their mother's imprisonment leaves them without an adult to take care of them. So, there is huge disruption to family life. I don't think we can reiterate that enough.
The evidence as far as I'm concerned on women's centres is clear and compelling. They're important for maintaining family links, we know that the reoffending rate is lower, and, in fact, they cost less than the very expensive option of building prisons. So, I hope that we will get criminal justice devolved to Wales. It was recommended in the Silk report, and we haven't seen much sign of it happening since then, but I think it is something that we could tackle and where we could make a real change.
Jenny mentioned the Visiting Mum project, and I just want to briefly end by saying that I took part in one of the visits to Eastwood Park. I went with the Visiting Mum volunteers who take the children to Eastwood Park, and I can't tell you how heartbreaking it was actually to see those children being reunited with their mothers in a room that wasn't like a prison, where they had toys, where they had food, where every effort was made by the project to ensure that there were two hours when they could have a normal relationship with their mother. But seeing that, I thought that, really, nothing can justify this. When you saw the reasons why those women were in prison, it is just not justified them being there.
Felly, rwyf am ailadrodd llawer o'r pwyntiau a wnaed yma gan fy nghyd-Aelodau heddiw. Ond yn benodol, bythefnos yn ôl—credaf mai tua phythefnos yn ôl oedd hi—soniodd David Ramsbotham, y cyn-brif arolygydd carchardai, am y mater hwn ar Sunday Supplement. Rwy'n credu bod David Rees ar yr un rhaglen. Yn anffodus, cafodd ei sylwadau eu camddehongli gan y cyfryngau, a dywedwyd eu bod yn dweud mai galwad oedd hi am garchar i fenywod yma yng Nghymru, sef y gwrthwyneb llwyr i'r hyn a ddywedodd. Yn sicr, y peth olaf a ddymunwn yw carchar i fenywod yma yng Nghymru, oherwydd yn ddiamau, nid yw nifer y menywod sy'n creu'r fath berygl i'r cyhoedd fel bod angen iddynt fod dan glo, gyda'r holl drawma i'w teuluoedd o ganlyniad i hynny, yn ddigon i gyfiawnhau carchar i fenywod yng Nghymru. Mewn gwirionedd, mae'r nifer sy'n berygl i gymdeithas yn un neu ddwy yn ôl pob tebyg.
Felly, rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn symud oddi wrth y camsyniad hwn y byddai cael carchar i fenywod yma yng Nghymru yn beth da i fenywod, oherwydd yn fy marn i, byddai'n atal y broses o ddiwygio'r system gosbi yn helaeth pe bai gennym garchar i fenywod yma yng Nghymru, a byddai'n rhaid ei lenwi â menywod o Loegr mewn ffordd a fyddai'n sicr yn golygu na fyddai unrhyw obaith iddynt hwy gael cysylltiad agos â'u teuluoedd. Yr hyn y galwodd David Ramsbotham amdano mewn gwirionedd oedd canolfannau i fenywod, sydd wedi'u crybwyll yma gan nifer o gyfranwyr heddiw. Ni chawsom ganolfan i fenywod o'r math arbennig hwn yng Nghymru erioed, ond gwelwyd nifer ohonynt yn Lloegr. Maent wedi cael eu gwerthuso, ymddengys eu bod yn gweithio, a byddai datblygu polisi yn seiliedig ar dystiolaeth yn golygu y byddem yn datblygu'r canolfannau menywod hyn yng Nghymru. Hoffwn weld cyfle i hynny ddigwydd.
Mae'n werth ailddatgan, mewn gwirionedd, mai 5 y cant yn unig o holl boblogaeth y carchardai sy'n fenywod, ac nid yw'r mwyafrif helaeth ond yn bwrw dedfryd fer iawn. Mae mater carcharorion benywaidd yn bolisi sydd o fewn gafael. Nid yw'r niferoedd mor fawr fel eich bod yn cael trafferth i newid. Mae'n bosibl newid y polisi ar gyfer carcharorion benywaidd, ac mae llawer o'r materion sy'n berthnasol i garcharorion benywaidd hefyd yn berthnasol i garcharorion gwrywaidd. Pe gallem sicrhau newid gyda charchardai i fenywod, rwy'n credu y byddai hynny'n ein harwain i wneud yr un peth gyda charchardai i ddynion, oherwydd hoffwn ailadrodd y ffaith am broblemau iechyd meddwl, oherwydd rwy'n credu ei fod mor bwysig. Gwyddom fod gan y mwyafrif helaeth o garcharorion broblemau iechyd meddwl sy'n rhaid rhoi sylw iddynt.
Rwy'n meddwl bod yn rhaid inni ddychwelyd at yr effaith ar blant. Dywedodd Jenny Rathbone wrthym am y miloedd o blant—gwn fod Ymddiriedolaeth Diwygio'r Carchardai wedi cyflwyno ffigur o filoedd o blant yr effeithir arnynt gan ddedfrydau o garchar—ac mae 95 y cant ohonynt yn gorfod gadael eu cartrefi os yw carchariad eu mam yn eu gadael heb oedolyn i ofalu amdanynt. Felly, ceir amharu enfawr ar fywyd y teulu. Nid wyf yn credu y gallwn ailadrodd hynny ddigon.
Yn fy marn i, mae'r dystiolaeth ynghylch canolfannau menywod yn glir ac yn rymus. Maent yn bwysig ar gyfer cynnal cysylltiadau teuluol, gwyddom fod y gyfradd aildroseddu'n is, ac yn wir, maent yn costio llai na'r opsiwn drud iawn o adeiladu carchardai. Felly, rwy'n gobeithio y bydd cyfiawnder troseddol yn cael ei ddatganoli i Gymru. Argymhellwyd hynny yn adroddiad Silk, ac nid ydym wedi gweld llawer o arwydd o hynny'n digwydd ers hynny, ond mae'n rhywbeth y gallem fynd i'r afael ag ef ac yn rhywbeth lle y gallem sicrhau newid go iawn.
Soniodd Jenny am y prosiect Ymweld â Mam, a hoffwn orffen yn fyr drwy ddweud fy mod wedi cymryd rhan yn un o'r ymweliadau i Eastwood Park. Euthum gyda gwirfoddolwyr Ymweld â Mam sy'n mynd â'r plant i Eastwood Park, ac ni allaf ddweud wrthych pa mor dorcalonnus oedd gweld y plant hynny'n cael eu haduno gyda'u mamau mewn ystafell nad oedd fel carchar, lle roedd ganddynt deganau, lle roedd ganddynt fwyd, lle y gwnaed pob ymdrech gan y prosiect i sicrhau bod yna ddwy awr pan allent gael perthynas normal gyda'u mam. Ond wrth weld hynny, roeddwn yn meddwl na all dim gyfiawnhau hyn mewn gwirionedd. Pan welech y rhesymau pam roedd y menywod hynny yn y carchar, ni ellir cyfiawnhau eu bod yno o gwbl.
I agree with many speakers today that criminal justice in England and Wales is a story of regressive and unproductive policies. We would do much better, I'm sure, if we had devolution of responsibility for criminal justice here in Wales. As many have said, we have the highest rate of imprisonment in western Europe in England and Wales—those are Council of Europe annual penal statistics. The percentage of the population—this is per 100,000 of the population—imprisoned in England and Wales is 148.3 compared to 77.4 in Germany, 86.4 in Italy and 98.3 in France. So, if that isn't a matter of different criminal justice policies in those countries, then I would say to David Rowlands: what is it? Are you saying that people—[Interruption.] In a moment. I'm just wondering, are you saying that people in England and Wales are much more criminal minded and criminal in their behaviour and nature than the population of these other countries?
Cytunaf â nifer o'r siaradwyr heddiw mai hanes o bolisïau anflaengar ac anghynhyrchiol sydd i gyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr. Byddem yn gwneud lawer yn well, rwy'n siŵr, pe bai cyfrifoldeb dros gyfiawnder troseddol yma yng Nghymru wedi'i ddatganoli. Fel y mae llawer wedi dweud, gennym ni yng Nghymru a Lloegr y mae'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop—dyna ystadegau trosedd blynyddol Cyngor Ewrop. Mae'r ganran o'r boblogaeth—fesul 100,000 o'r boblogaeth—a garcharir yng Nghymru a Lloegr yn 148.3 o'i gymharu â 77.4 yn yr Almaen, 86.4 yn yr Eidal a 98.3 yn Ffrainc. Felly, os nad yw hynny'n fater o bolisïau cyfiawnder troseddol gwahanol yn y gwledydd hynny, yna buaswn yn dweud wrth David Rowlands: beth sydd? A ydych yn dweud bod pobl—[Torri ar draws.] Mewn eiliad. Tybed a ydych yn dweud bod pobl yng Nghymru a Lloegr yn meddwl yn llawer mwy troseddol, a throseddol eu hymddygiad a'u natur na phoblogaeth y gwledydd eraill hyn?
Thank you for agreeing an intervention, John. Actually, what I'm saying is simply that it is the return of so many prisoners—. And I am absolutely in agreement with all those in this Chamber. Jenny Rathbone spoke about Holland and the way they treat their prisoners. It's the way we treat our prisoners that means they are returning back to prison when they shouldn't be. I am in absolute agreement with everybody here that we must do something fundamental and radical about the way that we treat our prisoners once they're sent to prison. I agree with that totally.
Diolch i chi am gytuno i ymyriad, John. Mewn gwirionedd, yr hyn rwy'n ei ddweud yw ei fod yn ymwneud â'r holl garcharorion sy'n dychwelyd—. Ac rwy'n llwyr gytuno â phawb o'r rheini yn y Siambr hon. Soniodd Jenny Rathbone am yr Iseldiroedd a'r ffordd y maent yn trin eu carcharorion. Y ffordd rydym yn trin ein carcharorion sy'n golygu eu bod yn dychwelyd i'r carchar pan na ddylent fod yn gwneud hynny. Rwy'n cytuno'n llwyr â phawb yma fod yn rhaid inni wneud rhywbeth sylfaenol a radical am y ffordd rydym yn trin ein carcharorion pan gânt eu hanfon i'r carchar. Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny.
I think if the prisons are grossly overcrowded, as they are, and many of the people there shouldn't be there in the first place, it makes rehabilitation much more difficult. There are much better ways of dealing with these unfortunate people, in many respects, with mental health issues, substance misuse problems—probably they may well be illiterate or innumerate or have very poor skills. There are much better ways of dealing with them outside prison than locking them up and incarcerating them. And of course, the impact on families and prisoners themselves of going to prison is obviously very grave indeed, but the impact on communities is very negative because actually reoffending rates are much higher because of the difficulties of rehabilitation because people shouldn't be there in the first place. It actually makes for more victims of crime than would be the case if we had alternative sentencing in the community.
Many reports, a number of reports, have made these issues. The evidence is stacked up. You know, the distance between prisons and home communities is negative in terms of reoffending and rehabilitation. Welsh women going to prison in England has a negative impact on their families and their children. We need community solutions and diversion schemes if we're going to prevent crimes in the future. We need smaller community units. We must meet the complex needs that prisoners have: literacy, numeracy, skills, mental health, substance misuse. That isn't happening at the moment and people with those problems really shouldn't be in prison in the first place unless it's absolutely necessary.
In terms of life after prison, Dirprwy Lywydd, we know that in terms of healthcare, social care and indeed housing, provision isn't what it should be and that then feeds into further reoffending. If we take homelessness, for example, the removal of automatic priority need under the Housing (Wales) Act 2014 that we passed here has in fact made homelessness and rough-sleeping more of a problem for prison leavers. We do have a pathway in place, but unfortunately it's not being implemented and it's not working as well as it needs to. So, we've actually moved backwards and we need to move forwards as far as homelessness and rough-sleeping and prison leavers are concerned.
Dirprwy Lywydd, I think there's a strong consensus in this Chamber that we could do much, much better in England and Wales in terms of our criminal justice policy. If we had devolution of the criminal justice systems, we would do much, much better. We've heard a lot of evidence here today. Lots of reports point in the direction that Members here would like to move in if we are to reduce reoffending, have fewer victims of crime and fewer of our people incarcerated with the terrible impacts on them and their families. So, I am confident that we will have a much more progressive system here in Wales, a much more productive system, if we have that devolution, and I very much believe that we need to move towards it.
Os yw'r carchardai'n orlawn iawn, fel y maent, a bod llawer o bobl yno na ddylent fod yno yn y lle cyntaf, rwy'n credu ei fod yn gwneud adsefydlu yn llawer mwy anodd. Ceir llawer gwell ffyrdd o ymdrin â'r bobl anffodus hyn mewn llawer o ffyrdd, pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl, problemau camddefnyddio sylweddau—mae'n bosibl iawn eu bod yn anllythrennog neu'n anrhifog neu'n meddu ar sgiliau gwael iawn. Ceir llawer o ffyrdd gwell o ymdrin â hwy y tu allan i'r carchar na'u rhoi dan glo a'u carcharu. Ac wrth gwrs, mae'r effaith ar deuluoedd a charcharorion eu hunain o fynd i'r carchar yn amlwg yn ddifrifol, ond mae'r effaith ar gymunedau yn negyddol iawn oherwydd mae cyfraddau aildroseddu mewn gwirionedd yn llawer uwch oherwydd anawsterau gydag adsefydlu am na ddylai pobl fod yno yn y lle cyntaf. Mae'n creu mwy o ddioddefwyr troseddau nag a fyddai'n digwydd pe bai gennym ddedfrydu amgen yn y gymuned.
Mae llawer o adroddiadau, nifer o adroddiadau, wedi cyflwyno'r dadleuon hyn. Mae'r dystiolaeth yn pentyrru. Wyddoch chi, mae'r pellter rhwng carchardai a chymunedau cartref yn negyddol o ran aildroseddu ac adsefydlu. Mae'r ffaith bod menywod Cymru yn mynd i'r carchar yn Lloegr wedi cael effaith negyddol ar eu teuluoedd a'u plant. Mae arnom angen atebion cymunedol a chynlluniau dargyfeirio os ydym yn mynd i atal troseddau yn y dyfodol. Mae arnom angen unedau cymunedol llai. Rhaid inni ddiwallu'r anghenion cymhleth sydd gan garcharorion: llythrennedd, rhifedd, sgiliau, iechyd meddwl, camddefnyddio sylweddau. Nid yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd ac ni ddylai pobl sydd â phroblemau o'r fath fod yn y carchar yn y lle cyntaf oni bai bod hynny'n gwbl angenrheidiol.
O ran bywyd ar ôl carchar, Ddirprwy Lywydd, rydym yn gwybod nad yw'r ddarpariaeth yr hyn y dylai fod o ran gofal iechyd, gofal cymdeithasol a thai yn wir, ac mae hynny wedyn yn bwydo aildroseddu pellach. Os ystyriwn ddigartrefedd, er enghraifft, mae cael gwared ar angen blaenoriaethol awtomatig o dan Ddeddf Tai (Cymru) 2014 a basiwyd gennym yma wedi gwneud digartrefedd a chysgu ar y stryd yn fwy o broblem i bobl sy'n gadael carchar. Mae gennym lwybr ar waith, ond yn anffodus nid yw'n cael ei weithredu ac nid yw'n gweithio cystal ag sydd angen. Felly, mewn gwirionedd rydym wedi symud tuag yn ôl ac mae angen inni symud ymlaen o ran digartrefedd a chysgu ar y stryd mewn perthynas â phobl sy'n gadael carchar.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n credu bod yna gonsensws cryf yn y Siambr hon y gallem wneud yn well o lawer yng Nghymru a Lloegr o ran ein polisi cyfiawnder troseddol. Pe bai'r system cyfiawnder troseddol wedi ei datganoli, byddem yn gwneud yn well o lawer. Rydym wedi clywed llawer o dystiolaeth yma heddiw. Mae llawer o adroddiadau yn pwyntio i'r cyfeiriad yr hoffai'r Aelodau yma symud iddo os ydym yn mynd i leihau aildroseddu, lleihau'r nifer sy'n ddioddefwyr troseddau a bod llai o bobl yn cael eu carcharu gydag effeithiau ofnadwy arnynt hwy ac ar eu teuluoedd. Felly, rwy'n hyderus y bydd gennym system lawer mwy blaengar yma yng Nghymru, system lawer mwy cynhyrchiol, pe baem yn cael datganoli o'r fath, ac rwy'n credu'n gryf iawn fod angen inni symud tuag at hynny.
Thank you. Can I now call the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services? Alun Davies.
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus? Alun Davies.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I'll start my contribution very much where John Griffiths finished his, by agreeing very much with the points that John made in his contribution but also in the, I think, very strong consensus there's been on all sides of the Chamber this afternoon. I will say, Deputy Presiding Officer, that the Welsh Government will be supporting the motion this afternoon. I hope that goes some way towards answering Bethan Sayed's request for a clear policy on this area, and I will say to Members that it's something that I recognise there's a very clear demand for further policy on and I will be seeking to bring a statement to this Chamber on these matters in due course.
I will also say this: I agree with the points that have been made by many Members—I think Julie Morgan made the points very clearly—that the current settlement is a broken settlement; it is not delivering a holistic policy; it demonstrates a constitutional settlement that doesn't work. It's important to recognise that this doesn't work for anyone. It doesn't allow either the Home Office or the Ministry of Justice to deliver their policies easily in Wales, and it doesn't allow us to develop a policy either. So, this is not a settlement that fails to work just for us and the people we serve; it fails to work for the United Kingdom as a whole. And for that reason the settlement, I hope, will be revisited. I don't want to prejudge the issues of the justice commission that will look at many of these issues, but I will say that, as a Minister who is active in this area, we do not have either a policy framework, the powers or the ability to deliver a holistic policy, and unfortunately neither does the United Kingdom Government either, so there is real failure in this area.
Members on all sides of the Chamber outlined very well how many of the services that are required to manage offenders and ex-offenders to promote rehabilitation are themselves devolved but that we do not have the powers required. David Melding's point about Northern Ireland and Scotland, I thought, was a very, very interesting point, and it's certainly one that I would wish to take up in the future.
I will also say that the points made by Jenny Rathbone in her opening speech, which were also reiterated by David Rees, about some of the prison conditions in Wales are very, very well made. I visited Her Majesty's Prison Swansea in February, and I saw for myself the conditions in which too many Welsh men are being held. I've also discussed and highlighted the concerns in the inspection report with Her Majesty's chief inspector of prisons when we met last month, and I have to say that he was very positive in his response to the points I was making and he recognised the very real difficulties facing prisoners on some parts of the Welsh estate. It is absolutely wrong that we have Welsh men held in conditions that are not fit for purpose. Prisoners' partners and children should not have to visit them in institutions that cannot fully respect the human dignity of both prisoners and their families.
I am concerned that we do not have the ability to join up policy in Her Majesty’s Prison and Probation Service in Wales, and I'm concerned that we do not have the ability to deliver coherent policy responses for people. We have, however, sought to develop a framework to support positive change for those who are at risk of offending in Wales with the probation service. The purpose of the framework is to improve services for those at risk of entering or are already in the criminal justice system. The framework will also promote continued collaboration in order to further reduce the number of offenders entering the criminal justice system, support offenders not to reoffend and keep communities safe.
A number of Members have referred to the Corston report and to female offending. The Corston report, published over a decade ago, argues that equal outcomes for female offenders necessitate a different approach to that for their male counterparts. I agree very much with the points that have been made, particularly by Jenny Rathbone and Julie Morgan, in terms of ensuring that we do not move down the road of simply saying, 'We want a women's prison in Wales', but, actually, what we need is a different sort of facility that performs a different role in a different way, and that's a very different policy, and I recognise the points that have been made. And I think the points that were made regarding female imprisonment, with many women being given summary sentences for offences that, in many cases, would not result in imprisonment for men are well made. Those short-term sentences can have long-term impacts, in many cases leading to a woman losing her tenancy and may result in children being taken into residential care. This results in additional support for devolved services, risking exposure to further adverse childhood experiences for the children of offenders.
I understand that the United Kingdom Government will announce changes to the way in which female offenders are managed, including, potentially, a different secure estate for women. It is previously indicated that there needs to be changes in the wider probation service. I hope that we will be able to ensure that in Wales we are able to take the approach that's been outlined by Members on all sides of the Chamber this afternoon.
Deputy Presiding Officer, I have had discussions with the Parliamentary Under-Secretary of State for Justice in relation to female offending and youth justice, and we have agreed that our officials should work together to explore such work to develop proposals on how a different justice system would operate in Wales. I think we do need to begin to answer the question that was put to us by David Rees as to what a Welsh penal policy would begin to look like. The point he made to the First Minister yesterday was well made, and I felt that the First Minister indicated in his response yesterday that he wanted to look at how we would begin to develop a Welsh penal policy.
For me, Deputy Presiding Officer, I would like to see a system predicated on the basis of early intervention and prevention, considering how we can further divert people away from crime in the first place, but where we do have to work with offenders, that we do so in an holistic and rehabilitative way. I agree absolutely with the points made by David Rees on smaller institutions, and certainly, I think, if we are to look at a Welsh penal policy, that the focus should be on rehabilitation, on skills, on training, on enabling people to play a full role in our communities and our society. We understand the need, as David Melding said very clearly, for a punitive element to imprisonment; we recognise that. However, the purpose is then not to pursue that, but to give people the opportunity, then, to play a full role in our society, and that is why I'm proposing that we do enable prisoners who are on short-term sentences to vote in our elections. They will be able to continue to play a part in shaping that policy—those communities.
We have made our position as a Government on this matter clear in our draft Government and Laws in Wales Bill, and our position has not changed. This Bill provided for the immediate creation of a distinct Welsh legal jurisdiction, with Wales and England sharing judiciary and court services and the devolution of policing civil and criminal law, and the administration of justice from 2026. The UK Government's Bill, which became the Wales Act, failed to respond to our Bill and did not address the crucial issues of jurisdiction and justice, which I think we all believe require urgent attention. The First Minister's established a justice commission, chaired by Lord Thomas of Cwmgiedd, to undertake a fundamental review of the justice system in Wales and how to strengthen it in the long term.
I would oppose sending anyone to prison unnecessarily. Equally, however, we do need to protect our communities from harm, and prisons clearly have a role to play in that. We cannot pre-empt the conclusions of the justice committee, but we do need to ensure that we do begin the work of developing a justice policy.
Can I say, in closing, Deputy Presiding Officer, a justice policy, for me, is part of our overall approach to safer and cohesive communities? A justice policy that is holistic, that seeks to bring people together and does not seek to simply incarcerate people—it's a justice policy that is based on some of our work on safer communities, and we do need to have a frank and open conversation with UK departments about what a different approach in Wales would involve. We have begun those conversations with the Ministry of Justice, and I look forward to concluding those conversations and the development of a Welsh penal policy that puts the future and cohesion of our communities at its heart.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ddechrau fy nghyfraniad i raddau helaeth lle y gorffennodd John Griffiths ei gyfraniad ef, drwy gytuno'n gryf iawn â'r pwyntiau a wnaeth John yn ei gyfraniad, ond hefyd, rwy'n meddwl, gyda'r consensws cryf iawn ar bob ochr i'r Siambr y prynhawn yma. Hoffwn ddweud, Ddirprwy Lywydd, y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r cynnig y prynhawn yma. Rwy'n gobeithio y bydd hynny'n mynd rywfaint o'r ffordd tuag at ateb cais Bethan Sayed am bolisi clir yn y maes hwn, a hoffwn ddweud wrth yr Aelodau fy mod yn cydnabod bod galw clir iawn am bolisi pellach ar hyn a byddaf yn ceisio gwneud datganiad i'r Siambr ar y materion hyn maes o law.
Hoffwn ddweud hyn hefyd: rwy'n cytuno â'r pwyntiau a wnaed gan lawer o'r Aelodau—credaf fod Julie Morgan wedi gwneud y pwyntiau'n glir iawn—fod y setliad presennol yn setliad toredig; nid yw'n cynhyrchu polisi cyfannol; mae'n dangos setliad cyfansoddiadol nad yw'n gweithio. Mae'n bwysig cydnabod nad yw hyn yn gweithio i unrhyw un. Nid yw'n caniatáu i'r Swyddfa Gartref na'r Weinyddiaeth Gyfiawnder gyflawni eu polisau'n hawdd yng Nghymru, ac nid yw'n caniatáu inni ddatblygu polisi chwaith. Felly, nid setliad nad yw'n gweithio i ni ac i'r bobl rydym yn eu gwasanaethu'n unig yw hwn; nid yw'n gweithio i'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Ac am y rheswm hwnnw rwy'n gobeithio y bydd y setliad yn cael ei ailystyried. Nid wyf eisiau achub y blaen ar faterion y comisiwn cyfiawnder a fydd yn edrych ar lawer o'r materion hyn, ond hoffwn ddweud, fel y Gweinidog sy'n weithredol yn y maes hwn, nad oes gennym fframwaith polisi, y pwerau na'r gallu i ddarparu polisi cyfannol, ac yn anffodus nid yw Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn meddu ar y rheini chwaith, felly ceir methiant gwirioneddol yn y maes hwn.
Amlinellodd Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yn dda iawn sut y mae llawer o'r gwasanaethau sydd eu hangen i reoli troseddwyr a chyn-droseddwyr er mwyn hyrwyddo adsefydlu eu hunain wedi'u datganoli, ond nad oes gennym y pwerau sydd eu hangen. Roeddwn yn meddwl bod pwynt David Melding am Ogledd Iwerddon a'r Alban yn bwynt diddorol tu hwnt ac mae'n sicr yn un yr hoffwn fynd ar ei drywydd yn y dyfodol.
Hoffwn ddweud hefyd fod y pwyntiau a wnaeth Jenny Rathbone yn ei haraith agoriadol, ac a ailadroddwyd hefyd gan David Rees, am gyflwr carchardai yng Nghymru, yn rhai da iawn. Ymwelais â Charchar ei Mawrhydi Abertawe ym mis Chwefror, a gwelais drosof fy hun yr amgylchiadau lle y cedwir gormod o ddynion Cymru. Hefyd rwyf wedi trafod ac wedi tynnu sylw at y pryderon yn adroddiad yr arolygiad gyda phrif arolygydd carchardai ei Mawrhydi pan gawsom gyfarfod y mis diwethaf, a rhaid imi ddweud ei fod yn gadarnhaol iawn yn ei ymateb i'r pwyntiau a wnawn a chydnabu'r anawsterau real iawn sy'n wynebu carcharorion mewn rhai rhannau o'r ystâd yng Nghymru. Nid yw'n iawn o gwbl fod gennym ddynion o Gymru yn cael eu cadw mewn amgylchiadau nad ydynt yn addas at y diben. Ni ddylai partneriaid a phlant carcharorion orfod ymweld â hwy mewn sefydliadau na all barchu urddas carcharorion a'u teuluoedd yn iawn.
Rwy'n bryderus nad oes gennym allu i gydgysylltu polisi yng Ngwasanaeth Carchardai a Phrofiannaeth ei Mawrhydi yng Nghymru, ac rwy'n bryderus nad oes gennym allu i ddarparu ymatebion polisi cydlynol ar gyfer pobl. Fodd bynnag, rydym wedi ceisio datblygu fframwaith i gefnogi newid cadarnhaol ar gyfer y rhai sydd mewn perygl o droseddu yng Nghymru gyda'r gwasanaeth profiannaeth. Diben y fframwaith yw gwella gwasanaethau ar gyfer rhai sydd mewn perygl o fynd i mewn neu sydd eisoes yn y system cyfiawnder troseddol. Bydd y fframwaith hefyd yn hyrwyddo cydweithredu parhaus er mwyn lleihau nifer y troseddwyr sy'n mynd i mewn i'r system cyfiawnder troseddol, cynorthwyo troseddwyr i beidio ag aildroseddu a chadw cymunedau'n ddiogel.
Cyfeiriodd nifer o'r Aelodau at adroddiad Corston ac at droseddu ymhlith menywod. Mae adroddiad Corston, a gyhoeddwyd dros ddegawd yn ôl, yn dadlau bod canlyniadau cyfartal i droseddwyr benywaidd yn golygu bod angen dull gwahanol i'r hyn sy'n bodoli ar gyfer eu cymheiriaid gwrywaidd. Cytunaf yn fawr iawn â'r pwyntiau a wnaed, gan Jenny Rathbone a Julie Morgan yn arbennig, o ran sicrhau nad ydym yn mynd ar hyd y ffordd o ddweud yn syml, 'Rydym eisiau carchar i fenywod yng Nghymru', ond mewn gwirionedd, mai'r hyn sydd ei angen arnom yw math gwahanol o gyfleuster sy'n cyflawni rôl wahanol mewn ffordd wahanol, ac mae hwnnw'n bolisi gwahanol iawn, ac rwy'n cydnabod y pwyntiau a wnaed. Ac rwy'n credu bod y pwyntiau a wnaed ynghylch carcharu menywod, gyda llawer o fenywod yn cael dedfrydau diannod am droseddau na fyddent, mewn llawer o achosion, yn arwain at garchar yn achos dynion yn rhai da iawn. Gall dedfrydau byrdymor o'r fath arwain at effeithiau hirdymor, ac arwain mewn llawer o achosion at fenyw'n colli ei thenantiaeth a gallai hynny arwain at osod plant mewn gofal preswyl. Mae hyn yn arwain at gymorth ychwanegol ar gyfer gwasanaethau datganoledig, gan beri risg o ddod yn agored i brofiadau niweidiol pellach yn ystod plentyndod i blant troseddwyr.
Rwy'n deall y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cyhoeddi newidiadau i'r ffordd y rheolir troseddwyr benywaidd gan gynnwys, o bosibl, sefydliadau diogel gwahanol ar gyfer menywod. Nodwyd yn flaenorol fod angen newidiadau yn y gwasanaeth prawf ehangach. Rwy'n gobeithio y gallwn sicrhau yng Nghymru ein bod yn gallu mabwysiadu'r dull o weithredu a amlinellwyd gan Aelodau ar bob ochr i'r Siambr y prynhawn yma.
Ddirprwy Lywydd, rwyf wedi cael trafodaethau gyda'r Is-ysgrifennydd Gwladol Seneddol dros Gyfiawnder mewn perthynas â throseddwyr benywaidd a chyfiawnder ieuenctid, ac rydym wedi cytuno y dylai ein swyddogion weithio gyda'i gilydd i archwilio gwaith o'r fath er mwyn datblygu cynigion ar sut y byddai system gyfiawnder wahanol yn gweithredu yng Nghymru. Credaf fod angen inni ddechrau ateb y cwestiwn a gyflwynwyd i ni gan David Rees ynglŷn â sut beth fyddai polisi cosbi Cymreig yn ei hanfod. Gwnaeth bwynt da iawn i'r Prif Weinidog ddoe, ac roeddwn yn teimlo bod y Prif Weinidog wedi nodi yn ei ymateb ddoe ei fod eisiau edrych ar sut y byddem yn dechrau datblygu polisi cosbi ar gyfer Cymru.
I mi, Ddirprwy Lywydd, hoffwn weld system yn seiliedig ar ymyrraeth gynnar ac atal, gan ystyried sut y gallwn annog pobl i droi cefn ar droseddu yn y lle cyntaf, ond lle bydd yn rhaid inni weithio gyda throseddwyr, ein bod yn gwneud hynny mewn modd cyfannol sy'n canolbwyntio ar adsefydlu. Cytunaf yn llwyr â'r pwyntiau a wnaeth David Rees ar sefydliadau llai, ac yn sicr, rwy'n credu, os ydym yn mynd i edrych ar bolisi cosbi ar gyfer Cymru, y dylid canolbwyntio ar adsefydlu, ar sgiliau, ar hyfforddiant, ar alluogi pobl i chwarae rhan lawn yn ein cymunedau ac yn ein cymdeithas. Rydym yn deall yr angen, fel y dywedodd David Melding yn glir iawn, am elfen gosbol i garcharu; rydym yn cydnabod hynny. Fodd bynnag, y diben felly yw peidio â mynd ar drywydd hynny, ond rhoi cyfle i bobl, wedyn, i chwarae rhan lawn yn ein cymdeithas, a dyna pam rwy'n cynnig ein bod yn galluogi carcharorion sy'n bwrw dedfrydau byrdymor i bleidleisio yn ein hetholiadau. Byddant yn gallu parhau i chwarae rhan yn llunio'r polisi hwnnw—y cymunedau hynny.
Rydym wedi gwneud ein safbwynt fel Llywodraeth ar y mater hwn yn glir yn ein Bil Llywodraeth a Chyfreithiau yng Nghymru drafft, ac nid yw ein safbwynt wedi newid. Roedd y Bil hwn yn darparu ar gyfer creu awdurdodaeth gyfreithiol neilltuol i Gymru ar unwaith, gyda Chymru a Lloegr yn rhannu gwasanaethau'r farnwriaeth a'r llysoedd a datganoli cyfraith sifil a chyfraith droseddol, a gweinyddu cyfiawnder o 2026 ymlaen. Methodd Bil Llywodraeth y DU, a ddaeth yn Ddeddf Cymru, ymateb i'n Bil ni ac ni aeth i'r afael â materion hanfodol awdurdodaeth a chyfiawnder, y credaf fod pawb ohonom o'r farn eu bod yn galw am sylw ar frys. Sefydlodd y Prif Weinidog gomisiwn cyfiawnder, a gadeirir gan yr Arglwydd Thomas o Cwmgiedd, i gynnal adolygiad sylfaenol o'r system gyfiawnder yng Nghymru a sut i'w chryfhau yn y tymor hir.
Buaswn yn gwrthwynebu carcharu unrhyw un yn ddiangen. Yn yr un modd, fodd bynnag, mae angen inni warchod ein cymunedau rhag niwed, ac yn amlwg, mae gan garchardai rôl glir i'w chwarae yn hynny. Ni allaf achub y blaen ar gasgliadau'r pwyllgor cyfiawnder, ond mae angen inni sicrhau ein bod yn dechrau ar y gwaith o ddatblygu polisi cyfiawnder.
A gaf fi ddweud, wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, fod polisi cyfiawnder, i mi, yn rhan o'n hymagwedd gyffredinol at gymunedau mwy diogel a chydlynol? Mae polisi cyfiawnder sy'n gyfannol, sy'n ceisio dod â phobl at ei gilydd ac sy'n gwneud mwy na charcharu pobl yn unig—mae'n bolisi cyfiawnder sy'n seiliedig ar beth o'n gwaith ar gymunedau mwy diogel, ac mae angen inni gael trafodaeth onest ac agored gydag adrannau'r DU ynglŷn â beth y byddai dull gwahanol yng Nghymru yn ei olygu. Rydym wedi dechrau'r sgyrsiau hynny gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, ac edrychaf ymlaen at gwblhau'r sgyrsiau a datblygu polisi cosbi Cymreig sy'n gosod dyfodol a chydlyniant ein cymunedau wrth ei wraidd.
Thank you. Can I call on Dai Lloyd to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw ar Dai Lloyd i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer.
Can I commend everybody who's taken part in this individual Member's debate on criminal justice? Some very powerful contributions, and, obviously, a wide variety of issues covered, so it's a bit difficult to—in the time I've got left—try and summarise everything. But can I commend Jenny Rathbone in opening very powerfully, setting the scene very well, and also David Melding similarly so? Bethan Sayed emphasised the 2,300 surplus places that we would have of building the superprison in Baglan and also her own experience of the requirements for restorative justice as a way, also, of making criminals face up to the effects they've had on people.
Can I also commend David Rees for his contribution, as well as David Rowlands in a different way, but also coming together, I think, in the end in terms of that we do need to tackle reoffending? Julie Morgan—a very powerful contribution as regards women's centres; that was a very valid point also. Jenny covered that point and John Griffiths as well. Can I also commend the Cabinet Secretary, not just in supporting the motion, but also in emphasising the need for holistic policies? And can I wish him well on his development of a Welsh penal policy? We look forward to that coming to fruition.
Back in the day, over 35 years ago now, I was a psychiatric doctor in Bridgend—a psychiatric senior house officer for six months—and Bridgend at the time had three psychiatric hospitals: Glanrhyd, that's where I was based, Penyfai and Parc hospital. They're all shut now, for very good reasons, and the Parc hospital site is the site of the Parc private prison now, but it's still housing many with huge mental health issues, much like the old Parc hospital on the same site. Sometimes we think, 'We haven't moved on much, actually', because tackling reoffending is the big challenge to properly rehabilitate offenders to prevent that revolving door of reoffending, as Jenny and others have said.
Yes, as David Melding said, evil people require incarceration, but for many in prison, dealing with the underlying causes and enabling rehabilitation and rebuilding of life and relationships is pivotal. Tackling mental health issues is one of the most important—mentioned by several people, and, really, we have to get to grips with that—from my old psychiatric service back in the day.
Similarly, housing, physical health, social services, education training and employment, drugs and alcohol services—all of these are devolved public services. They need co-ordination and we need offenders having ready access to them. But we suffer from a lack of co-ordination at the moment because, as we've heard, prisons, policing, courts and probation remain non-devolved. So, there's a fundamental disconnect, and thereby there's the huge challenge to tackle the revolving door of reoffending, and we need policing and criminal justice devolved to this National Assembly for Wales—as in now—for all of those reasons, and also we can avoid those out-of-the-blue announcements of a superprison in Baglan. Here in the Assembly, we've only been able to react since the announcement. This huge warehousing of prisoners is not wanted, and will pile huge pressures on our already overstretched devolved public services: mental health, housing, drugs and alcohol and all the rest. Health boards with a prison in them are already poorly compensated now for the additional pressures on local housing, health and education services. That's why the prospect of a superprison on a floodplain, on Welsh Government land designated for business and employment, is viewed with such alarm.
So, I look forward to the Cabinet Secretary bringing forward and marching on with that proud vision for an independent Welsh penal system. That's what's required for all of the people of this land. More power to the Cabinet Secretary. Diolch yn fawr.
A gaf fi gymeradwyo pawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl Aelodau hon ar gyfiawnder troseddol? Cafwyd rhai cyfraniadau grymus iawn, ac yn amlwg, ymdriniwyd ag amrywiaeth eang o faterion, felly mae hi braidd yn anodd ceisio crynhoi popeth yn yr amser sydd gennyf ar ôl. Ond a gaf fi gymeradwyo Jenny Rathbone am agor yn rymus iawn, a gosod y cefndir yn dda iawn, a hefyd David Melding yn yr un modd? Pwysleisiodd Bethan Sayed y 2,300 o lefydd dros ben a fyddai gennym yn sgil adeiladu'r carchar mawr ym Maglan a hefyd ei phrofiad ei hun o'r gofynion ar gyfer cyfiawnder adferol fel ffordd, hefyd, o wneud i droseddwyr wynebu'r effeithiau a gânt ar bobl.
A gaf fi hefyd ganmol David Rees am ei gyfraniad, yn ogystal â David Rowlands mewn ffordd wahanol, ond gan gytuno, rwy'n credu, yn y diwedd ynghylch y ffaith bod angen inni fynd i'r afael ag aildroseddu? Julie Morgan—cyfraniad pwerus iawn ar ganolfannau menywod; roedd hwnnw'n bwynt dilys iawn hefyd. Nododd Jenny y pwynt hwnnw a John Griffiths yn ogystal. Hoffwn ganmol Ysgrifennydd y Cabinet, nid yn unig am gefnogi'r cynnig, ond hefyd am bwysleisio'r angen am bolisïau cyfannol? Ac a gaf fi ddymuno'n dda iddo ar y gwaith o ddatblygu polisi cosbi Cymreig? Edrychwn ymlaen at weld hwnnw'n dwyn ffrwyth.
Ers talwm, dros 35 mlynedd yn ôl erbyn hyn, roeddwn yn feddyg seiciatrig ym Mhen-y-bont ar Ogwr—uwch swyddog tŷ seiciatrig am chwe mis—ac roedd gan Ben-y-bont ar Ogwr dri ysbyty seiciatrig ar y pryd: Glanrhyd, lle roeddwn i wedi fy lleoli, ysbyty Pen-y-fai ac ysbyty Parc. Maent oll wedi cau bellach, am resymau da iawn, a safle ysbyty Parc yw safle carchar preifat y Parc yn awr, ond mae'n dal i gadw llawer o bobl gyda phroblemau iechyd meddwl mawr, fel hen ysbyty Parc ar yr un safle. Weithiau rydym yn meddwl, 'Nid ydym wedi symud ymlaen llawer, mewn gwirionedd', gan mai mynd i'r afael ag aildroseddu yw'r her fawr i adsefydlu troseddwyr yn iawn er mwyn osgoi'r drws troi hwnnw o aildroseddu, fel y dywedodd Jenny ac eraill.
Mae'n wir, fel y dywedodd David Melding, fod angen carcharu pobl ddrwg, ond i lawer yn y carchar, mae ymdrin â'r achosion sylfaenol a galluogi adfer ac ailadeiladu bywyd a pherthynas ag eraill yn ganolog. Mynd i'r afael â materion iechyd meddwl yw un o'r pethau pwysicaf—soniodd nifer o bobl am hynny, ac mewn gwirionedd, rhaid inni fynd i'r afael â hynny—o fy hen wasanaeth seiciatrig ers talwm.
Yn yr un modd, mae iechyd corfforol, tai, gwasanaethau cymdeithasol, addysg, hyfforddiant a chyflogaeth, gwasanaethau cyffuriau ac alcohol—mae pob un o'r rhain yn wasanaethau cyhoeddus datganoledig. Mae angen eu cydlynu ac mae angen inni sicrhau bod troseddwyr yn cael mynediad parod atynt. Ond rydym yn dioddef o ddiffyg cydlynu ar hyn o bryd oherwydd, fel rydym wedi clywed, mae carchardai, plismona, y llysoedd a'r gwasanaeth prawf yn parhau i fod heb eu datganoli. Felly, ceir diffyg cysylltiad sylfaenol, a thrwy hynny ceir her enfawr i fynd i'r afael â drws troi aildroseddu, ac mae angen datganoli plismona a chyfiawnder troseddol i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yng Nghymru—a hynny yn awr—am bob un o'r rhesymau hyn, a hefyd gallwn osgoi cyhoeddiadau annisgwyl am garchar mawr ym Maglan. Yma yn y Cynulliad, ni fu modd inni ymateb nes ar ôl i'r cyhoeddiad gael ei wneud. Nid oes angen y warws enfawr hon o garcharorion, a bydd yn pentyrru pwysau aruthrol ar ein gwasanaethau cyhoeddus datganoledig sydd eisoes dan straen: iechyd meddwl, tai, cyffuriau ac alcohol ac yn y blaen. Ychydig o gymorth ychwanegol a gaiff byrddau iechyd sydd â charchar ynddynt eisoes tuag at y pwysau ychwanegol ar wasanaethau tai, iechyd ac addysg lleol. Dyna pam yr ystyrir y posibilrwydd o carchar mawr ar orlifdir, ar dir Llywodraeth Cymru a ddynodwyd ar gyfer busnes a chyflogaeth, gyda'r fath ofid.
Felly, edrychaf ymlaen at weld Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno ac yn bwrw ati gyda'r weledigaeth falch honno o system gosbi Gymreig annibynnol. Dyna sy'n ofynnol ar gyfer holl bobl y wlad hon. Mwy o bŵer i Ysgrifennydd y Cabinet. Diolch yn fawr.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Item 7 on our agenda this afternoon is the debate on the petition 'Calling on the Welsh Government to ban the use of wild animals in circuses in Wales', and I call on David Rowlands to move the motion.
Eitem 7 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r ddadl ar y ddeiseb 'Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru', a galwaf ar David Rowlands i wneud y cynnig.
Cynnig NDM6677 David J. Rowlands
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi’r ddeiseb ‘P-05-796 Galw ar Lywodraeth Cymru i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru’ a gasglodd 6,398 o lofnodion.
Motion NDM6677 David J. Rowlands
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the petition ‘P-05-796 Calling on the Welsh Goverment to Ban The Use of Wild Animals in Circuses in Wales’, which received 6,398 signatures.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I'm pleased to open this debate on the petition 'Calling on the Welsh Government to ban the use of wild animals in circuses in Wales'. I want to begin by paying tribute to the petitioner, Linda Joyce Jones, whose passion and dedication to this issue and to animal welfare in general has been clear for the committee to see. Members of the Petitions Committee and, indeed, a number of other Members witnessed this first-hand when Linda and her supporters came to the Senedd to hand over her petition during January.
Diolch, Lywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl hon ar y ddeiseb 'Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru'. Hoffwn ddechrau drwy dalu teyrnged i'r deisebydd, Linda Joyce Jones, ac mae ei brwdfrydedd a'i hymroddiad i'r mater hwn ac i les anifeiliaid yn gyffredinol wedi bod yn glir i'r pwyllgor ei weld. Tystiodd aelodau'r Pwyllgor Deisebau a nifer o Aelodau eraill yn wir i'r ymroddiad hwn yn uniongyrchol pan ddaeth Linda a'i chefnogwyr i'r Senedd i gyflwyno eu deiseb yn ystod mis Ionawr.
I would like to formally thank Linda for bringing the petition forward and for prompting the Assembly to consider this important issue. The petition collected a total of 6,398 signatures. Those signatures were collected online and on paper and from across Wales and further afield. Clearly, this is an issue that concerns many people in Wales who object to wild animals being used for the purpose of entertainment in this way. Of course, the use of wild animals in circuses has received considerable public attention over a number of years. In fact, the Petitions Committee in the fourth Assembly considered a petition on this issue from RSPCA Cymru, and I know that some Members here today were involved in that work at that time.
In response to that petition, the then Deputy Minister for Farming and Food, Rebecca Evans, announced an independent review of the evidence on the welfare of animals in travelling and non-travelling circuses. The resulting report was published in January 2016 and it concluded that the scientific evidence indicates that captive wild animals in travelling circuses do not achieve their optimal welfare requirements set out under the Animal Welfare Act 2009. It also stated that life for wild animals in travelling circuses and mobile zoos does not constitute either a good life or a life worth living. These findings paint a strong picture and it is right that they should lead to serious consideration of whether travelling circuses should continue to use wild animals in the future.
However, further to this work, the Welsh Government chose not to move forward with a ban on circuses using wild animals. Instead, at the end of 2016, the Welsh Government announced that it intended to develop a licensing system for all so-called mobile animal exhibits, including circuses featuring wild animals, but also a variety of activities such as animals visiting schools and winter reindeer parades.
Then, last year, the Welsh Government ran a public consultation on the feasibility of introducing such a licensing system. This consultation also sought views on whether the use of wild animals in circuses should be banned. Following the consultation, the Welsh Government also did not commit to a ban, though its report acknowledged that the majority of respondents believed that the use of wild animals in circuses should be banned and that wild animals cannot be cared for appropriately whilst in a travelling environment.
The petitioner has explained that the current petition arose in response to this decision not to proceed with a ban. In her written evidence to the committee, the petitioner outlined the situation with circuses visiting Wales. She named three companies that have visited Wales in recent years, and shared concerns about the ability of local authorities and others to inspect the conditions that animals are kept in when circuses are in their area. She also noted that a licensing system for travelling circuses that use wild animals has operated in England since 2012. She believes that licensing documents demonstrate that this model fails the animals, and that companies have breached the conditions of their licences on a number of occasions, and have suffered suspensions as a result.
The petitioner raised further concerns and these include the conditions that animals are often kept in, particularly when travelling, and the availability of vets experienced in the care of exotic animals, such as camels, lions and tigers—understandably, this is rather a niche speciality in Wales. Her conclusion is that the independent report from 2016 and the result of last year's public consultation give the Welsh Government the scientific evidence and public support to introduce a ban. She also told us that a ban on this practice is now either in place or planned in around 35 other countries, including Scotland and the Republic of Ireland. Most recently, the UK Government also appeared to indicate that it was giving greater consideration to ending this practice.
In response to an initial letter from the Petitions Committee, the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs stated that she had
'not dismissed the possibility of working with the UK Government to bring in a joint ban on the use of wild animals in circuses.'
As Members will be aware, subsequently, the Cabinet Secretary issued a written statement on 14 February, which announced that the Welsh Government is now exploring opportunities to bring forward legislation to ban the use of wild animals in circuses. These proposals appear to be at an early stage and, as yet, limited information about the scope and future timescales is available. The committee hopes that the Cabinet Secretary will be able to provide further detail about her thinking and intentions during her reply to this afternoon's debate.
I would like to note here that the RSPCA recommends using the powers under section 12 of the Animal Welfare Act 2006 as a method of effecting a ban. This was used successfully in 2010 to bring about a ban on electric-shock collars, and a similar method was used by the Irish Government to effect a ban on circuses in the Republic of Ireland. It also has the added advantage of saving on the cost of allocating valuable Government time in bringing forward new legislation.
Nevertheless, I understand that the announcement has been welcomed by Linda Jones and the signatories to her petition. Whilst this is not yet the end of the story, and I am sure that further views will continue to be aired, I believe that it is right that we recognise the significant steps that have already been achieved by Linda and other members of the campaign. I also believe that this is an illustration of the potential power of petitions, and of the strength of the processes that exist at this Assembly for members of the public to highlight issues to this Assembly and to Ministers. I am sure that this debate will be of great interest to those people who have taken the time to petition us about this issue and I look forward to listening to Members' contributions this afternoon. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Hoffwn ddiolch yn ffurfiol i Linda am gyflwyno'r ddeiseb ac am annog y Cynulliad i ystyried y mater pwysig hwn. Casglwyd cyfanswm o 6,398 o lofnodion ar y ddeiseb. Casglwyd y ddeiseb ar-lein ac ar bapur ac ar draws Cymru a thu hwnt. Yn amlwg, mae hwn yn fater sy'n peri pryder i lawer o bobl yng Nghymru sy'n gwrthwynebu i anifeiliaid gwyllt gael eu defnyddio at ddibenion adloniant yn y modd hwn. Wrth gwrs, mae'r arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau wedi cael cryn sylw ymhlith y cyhoedd dros nifer o flynyddoedd. Yn wir, bu'r Pwyllgor Deisebau yn y pedwerydd Cynulliad yn ystyried deiseb ar y mater hwn gan RSPCA Cymru, a gwn fod rhai Aelodau yma heddiw wedi cymryd rhan yn y gwaith bryd hynny.
Mewn ymateb i'r ddeiseb honno, cyhoeddodd y Dirprwy Weinidog Ffermio a Bwyd ar y pryd, Rebecca Evans, adolygiad annibynnol o'r dystiolaeth ar les anifeiliaid mewn syrcasau sy'n teithio a syrcasau nad ydynt yn teithio. Cyhoeddwyd yr adroddiad dilynol ym mis Ionawr 2016 a daeth i'r casgliad bod y dystiolaeth wyddonol yn dangos nad yw gofynion lles gorau anifeiliaid gwyllt sy'n gaeth mewn syrcasau sy'n teithio, a nodir o dan Ddeddf Lles Anifeiliaid 2009, yn cael eu diwallu. Dywedai hefyd nad yw bywyd i anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau sy'n teithio a sŵau symudol yn fywyd da neu'n fywyd gwerth ei fyw. Mae'r canfyddiadau hyn yn rhoi darlun cryf i ni ac mae'n iawn y dylent arwain at ystyriaeth ddifrifol ynglŷn ag a ddylai syrcasau sy'n teithio barhau i ddefnyddio anifeiliaid gwyllt yn y dyfodol.
Fodd bynnag, yn dilyn y gwaith hwn, dewisodd Llywodraeth Cymru beidio â symud ymlaen i wahardd syrcasau rhag defnyddio anifeiliaid gwyllt. Yn hytrach, ar ddiwedd 2016, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bwriad i ddatblygu system drwyddedu ar gyfer yr holl arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, fel y'u gelwir, gan gynnwys syrcasau sy'n cynnwys anifeiliaid gwyllt, yn ogystal ag amrywiaeth o weithgareddau megis anifeiliaid yn ymweld ag ysgolion a gorymdeithiau ceirw yn y gaeaf.
Yna, y llynedd, cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad cyhoeddus ar y posibilrwydd o gyflwyno system drwyddedu o'r fath. Hefyd, roedd yr ymgynghoriad yn holi am farn ynglŷn ag a ddylid gwahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Yn dilyn yr ymgynghoriad, ni wnaeth Llywodraeth Cymru ymrwymo i waharddiad er bod ei hadroddiad yn cydnabod bod y rhan fwyaf o'r ymatebwyr yn credu y dylid gwahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau ac na ellir gofalu am anifeiliaid gwyllt yn briodol tra'u bod mewn amgylchedd teithiol.
Mae'r deisebydd wedi esbonio bod y ddeiseb bresennol wedi deillio o ymateb i'r penderfyniad i beidio â chael gwaharddiad. Yn ei thystiolaeth ysgrifenedig i'r pwyllgor, amlinellodd y deisebydd y sefyllfa gyda syrcasau sy'n ymweld â Chymru. Enwodd dri chwmni sydd wedi ymweld â Chymru yn y blynyddoedd diwethaf, a rhannodd ei phryderon ynghylch gallu awdurdodau lleol ac eraill i archwilio'r amgylchiadau y caiff anifeiliaid eu cadw ynddynt pan fydd syrcasau'n dod i'w hardaloedd. Nododd hefyd fod system drwyddedu ar gyfer syrcasau sy'n defnyddio anifeiliaid gwyllt wedi bod yn weithredol yn Lloegr ers 2012. Mae hi'n credu bod dogfennau trwyddedu yn dangos bod y model hwn yn gwneud cam ag anifeiliaid, a bod cwmnïau wedi torri amodau eu trwyddedau ar nifer o achlysuron, ac wedi dioddef ataliadau dros dro o ganlyniad.
Mynegodd y deisebydd bryderon pellach ac mae'r rhain yn aml yn cynnwys yr amgylchiadau y cedwir anifeiliaid ynddynt, yn enwedig wrth deithio, ac argaeledd milfeddygon sydd â phrofiad o ofalu am anifeiliaid egsotig, megis camelod, llewod a theigrod—yn ddealladwy, mae hon yn arbenigedd go anarferol yng Nghymru. Ei chasgliad yw bod yr adroddiad annibynnol yn 2016 a chanlyniad ymgynghoriad cyhoeddus y llynedd yn rhoi tystiolaeth wyddonol a chefnogaeth gyhoeddus i Lywodraeth Cymru gyflwyno gwaharddiad. Dywedodd wrthym hefyd fod gwaharddiad ar yr arfer hwn bellach naill ai ar waith neu wedi'i gynllunio mewn oddeutu 35 o wledydd eraill, gan gynnwys yr Alban a Gweriniaeth Iwerddon. Yn fwyaf diweddar, roedd Llywodraeth y DU hefyd yn ymddangos fel pe bai'n rhoi mwy o ystyriaeth i roi terfyn ar yr arfer hwn.
Mewn ymateb i lythyr gwreiddiol gan y Pwyllgor Deisebau, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig nad oedd hi
wedi diystyru'r posibilrwydd o weithio gyda Llywodraeth y DU i gyflwyno gwaharddiad ar y cyd ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau.
Fel y bydd yr Aelodau'n gwybod, yn dilyn hynny, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad ysgrifenedig ar 14 Chwefror, a gyhoeddodd fod Llywodraeth Cymru bellach yn ystyried cyfleoedd i gyflwyno deddfwriaeth i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Mae'n ymddangos bod yr argymhellion hyn ar gam cynnar a hyd yma, ychydig o wybodaeth sydd ar gael am gwmpas y gwaith ac amserlenni ar gyfer y dyfodol. Mae'r pwyllgor yn gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu darparu rhagor o fanylion am ei syniadau a'i bwriadau yn ystod ei hateb i'r ddadl hon y prynhawn yma.
Hoffwn nodi yma fod yr RSPCA yn argymell defnyddio'r pwerau o dan adran 12 o Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006 fel dull o weithredu gwaharddiad. Fe'u defnyddiwyd llwyddiannus yn 2010 i wahardd coleri sioc drydanol, a defnyddiwyd dull tebyg gan Lywodraeth Iwerddon i sicrhau gwaharddiad ar syrcasau yng Ngweriniaeth Iwerddon. Mae mantais ychwanegol i'r ddeddf hefyd o'i bod yn arbed ar gost dyrannu amser gwerthfawr y Llywodraeth i gyflwyno deddfwriaeth newydd.
Serch hynny, rwy'n deall bod y cyhoeddiad wedi'i groesawu gan Linda Jones a'r rhai a lofnododd ei deiseb. Er nad dyma ddiwedd y stori, ac rwy'n siŵr y bydd safbwyntiau pellach yn parhau i gael eu gwyntyllu, credaf ei bod yn iawn inni gydnabod y camau sylweddol a gyflawnwyd eisoes gan Linda ac aelodau eraill yr ymgyrch. Credaf hefyd fod hon yn enghraifft o bŵer posibl deisebau, a chryfder y prosesau sy'n bodoli yn y Cynulliad hwn i aelodau o'r cyhoedd allu dwyn materion i sylw'r Cynulliad a Gweinidogion. Rwy'n siŵr y bydd y ddadl hon o ddiddordeb mawr i'r bobl sydd wedi rhoi amser i gyflwyno deiseb ar y mater hwn ac edrychaf ymlaen at wrando ar gyfraniadau'r Aelodau y prynhawn yma. Diolch, Ddirprwy Lywydd.
Thank you. I have a significant number of Members and so, therefore, I am strictly going to apply the time limits. So, when the clock goes red, don't smile at me, because I'm going to call the next speaker. [Laughter.] Paul Davies.
Diolch. Mae gennyf nifer sylweddol o Aelodau ac felly, rwyf am osod terfynau amser pendant. Felly, pan fydd y cloc yn troi'n goch, peidiwch â gwenu arnaf, oherwydd byddaf yn galw ar y siaradwr nesaf. [Chwerthin.] Paul Davies.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm delighted to add my name to those Members that, for some time, have been calling for the use of wild animals in travelling circuses to be banned in Wales. I think most people across Wales believe that the practice is outdated, unnecessary and puts the welfare of animals travelling as part of a circus at risk and, therefore, I'm not surprised at the level of public interest in this particular issue. As we've heard, the petition before us gathered over 6,000 signatures, and I think that gives us a snapshot of the strength of feeling on this issue.
However, let us remember that this is not a new campaign. Indeed, it's one that has sadly taken us far too long to reach this critical point, and whilst I welcome the Welsh Government's commitment to finally delivering a ban on the use of wild animals in circuses, it's disappointing to see that Wales has not chosen to tackle this issue before now. Indeed, it seems to me the whole issue surrounding the use of wild animals in circuses has been de-prioritised and considered as a secondary issue, as part of a wider review to look at ways of registering and licensing mobile animal exhibits more widely. Let us remember that the Welsh Government's recent mobile animal exhibits consultation, referred to earlier, asked only one question on the use of wild animals in circuses, and yet we know from the summary of responses to that consultation that almost 900 responses were received on that question alone, which demonstrates the strength of feeling on this matter. Therefore—
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch iawn o ychwanegu fy enw at yr Aelodau sydd, ers peth amser, wedi bod yn galw am wahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru. Credaf fod y rhan fwyaf o bobl ledled Cymru yn credu bod yr arfer yn hen ffasiwn, yn ddiangen ac yn rhoi lles anifeiliaid sy'n teithio fel rhan o syrcas mewn perygl ac felly, nid wyf yn synnu at lefel y diddordeb cyhoeddus yn y mater penodol hwn. Fel rydym wedi clywed, casglodd y ddeiseb sydd ger ein bron dros 6,000 o lofnodion, a chredaf fod hynny'n rhoi syniad i ni o gryfder y teimlad ar y mater hwn.
Fodd bynnag, gadewch inni gofio nad yw hon yn ymgyrch newydd. Yn wir, mae'n un sydd, yn anffodus, wedi cymryd llawer gormod o amser i gyrraedd y pwynt critigol hwn, ac er fy mod yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau gwaharddiad ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau o'r diwedd, mae'n siomedig gweld na ddewisodd Cymru fynd i'r afael â'r mater cyn hyn. Yn wir, ymddengys i mi fod holl fater yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau wedi ei ddadflaenoriaethu a'i ystyried fel mater eilaidd, fel rhan o adolygiad ehangach i edrych ar ffyrdd o gofrestru a thrwyddedu arddangosfeydd symudol o anifeiliaid yn fwy eang. Gadewch inni gofio bod ymgynghoriad diweddar Llywodraeth Cymru ar arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, y cyfeiriwyd ato'n gynharach, yn gofyn un cwestiwn yn unig ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, ac eto gwyddom o'r crynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwnnw fod bron 900 o ymatebion wedi dod i law ar y cwestiwn hwnnw'n unig, sy'n dangos cryfder y teimladau ar y mater hwn. Felly—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Therefore, it would have been entirely appropriate for the Welsh Government to consider this issue on its own, as originally considered by a former Minister for environment, farming and rural affairs, rather than making it part of a wider consultation on mobile animal exhibits. And I will give way to the Member for Mid and West Wales.
Felly, byddai wedi bod yn gwbl briodol i Lywodraeth Cymru ystyried y mater hwn ar ei ben ei hun, fel y cafodd ei ystyried yn wreiddiol gan gyn Weinidog yr amgylchedd, ffermio a materion gwledig, yn hytrach na'i wneud yn rhan o ymgynghoriad ehangach ar arddangosfeydd symudol o anifeiliaid. Ac fe ildiaf i'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru.
I'm very grateful to him for giving way. I support what he's saying, of course, but does he share my concern that that consultation on the wider question was actually allowed to be dominated by external consultants, if you like, who brought their own agenda, rather than settling this question, which is the one the public in Wales are interested in?
Rwy'n ddiolchgar iawn iddo am ildio. Rwy'n cefnogi'r hyn y mae'n ei ddweud, wrth gwrs, ond a yw'n rhannu fy mhryder y caniatawyd i ymgynghoriad ar y cwestiwn ehangach gael ei ddominyddu mewn gwirionedd gan ymgynghorwyr allanol, os mynnwch, a ddaeth â'u hagenda eu hunain, yn hytrach na setlo'r cwestiwn hwn, sef yr un y mae gan y cyhoedd yng Nghymru ddiddordeb ynddo?
Absolutely, that's why, obviously, this particular issue should have been looked at independently of those other issues.
Whilst I want to see a ban on the use of wild animals in circuses, there are still several questions that need to be asked following the Welsh Government's recent statement confirming a ban, and so, perhaps in responding to this debate, the Cabinet Secretary will be able to provide some clarity on a few details. For example, is this ban being implemented on the grounds that there are concerns surrounding the welfare of the animals travelling? Or is it being implemented on the grounds that these animals are made to perform? If the intention is to ban the use of wild animals in circuses based on the welfare of the animals travelling, then will the Welsh Government be looking to extend this ban to other travelling animals, such as livestock attending markets and shows? However, if the ban is being implemented because the animals in these circuses are made to perform, then there is a question on how far this ban could go. As the Chair of the Petitions Committee said, does this include bird displays or reindeer parades, for example? Clarity on these issues is needed to confirm exactly what the rationale for this ban is, so that the public can categorically understand the Welsh Government's intentions.
Now, as I've said before, I'm pleased that the Welsh Government has finally decided to commit to implementing a ban, and I sincerely hope, as this agenda progresses, the Cabinet Secretary will be looking at existing legislation across the UK, such as the Wild Animals in Travelling Circuses (Scotland) Act 2018, which prohibits wild animal performance, display and exhibition in travelling circuses, to ensure that any legislation that is brought forward is as robust as possible. Therefore, I would also be grateful if the Cabinet Secretary could tell us what the Welsh Government has already done in analysing the measures taken by other countries on this issue, and perhaps she would commit to publishing a statement on the work that has been done so far, so that we can follow the Welsh Government's direction of travel.
Of course, there may be some scope for the Welsh Government to work with the UK Government to deliver a joint ban, and I understand that, in the past, Welsh Government officials have met with their counterparts in DEFRA to discuss this very issue. Perhaps the Cabinet Secretary, in her response today, could therefore confirm whether the Welsh Government is still considering the possibility of a joint ban with the UK Government? And could she also tell us what discussions have taken place recently between her and her officials on this specific issue?
Finally, I'm also keen to hear what plans the Welsh Government has to enforce the ban here in Wales, as the ban will only be as successful as its enforcement. As a result of introducing a ban, will the Welsh Government devolve enforcement powers down to local authorities, so that they can perform inspections or spot checks on any travelling circuses? If so, is the Welsh Government confident that local authorities in Wales have the resources to carry out these additional functions? These are the sorts of questions that now need to be asked, and so I hope the Welsh Government will now provide some more information and clarity on how they will implement a ban, and what that will mean in practice, moving forward.
In closing, Deputy Presiding Officer, as I said at the start of my contribution, I am pleased to see the Welsh Government move ahead with this agenda, because it's something that all sides of the Chamber have been keen to see for several years now, and because the public have made it very clear that they want to see a ban. It's important, therefore, that the Welsh Government now comes forward with more detailed information regarding this ban, so that the public can be confident that the Welsh Government is serious about tackling this issue, and that it is doing so in a way that is effective and efficient. Thank you.
Yn sicr, dyna pam, yn amlwg, y dylid bod wedi edrych ar y mater penodol hwn yn annibynnol ar y materion eraill hynny.
Er fy mod eisiau gweld gwaharddiad ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, ceir nifer o gwestiynau y mae angen eu gofyn o hyd yn sgil datganiad diweddar gan Lywodraeth Cymru yn cadarnhau gwaharddiad, ac felly, wrth ymateb i'r ddadl hon, efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet roi rhywfaint o eglurder ar rai manylion. Er enghraifft, a yw'r gwaharddiad hwn yn cael ei weithredu ar y sail fod yna bryderon ynghylch lles anifeiliaid sy'n teithio? Neu a yw'n cael ei weithredu ar y sail fod yr anifeiliaid hyn yn cael eu gorfodi i berfformio? Os mai'r bwriad yw gwahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yn seiliedig ar les anifeiliaid sy'n teithio, a fydd Llywodraeth Cymru yn ceisio ymestyn y gwaharddiad hwn i gynnwys anifeiliaid eraill sy'n teithio, megis da byw sy'n mynd i sioeau a marchnadoedd? Fodd bynnag, os gweithredir gwaharddiad oherwydd bod yr anifeiliaid yn y syrcasau hyn yn cael eu gorfodi i berfformio, yna ceir cwestiwn ynglŷn â pha mor bell y gallai'r gwaharddiad hwn fynd. Fel y dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Deisebau, a yw hyn yn cynnwys arddangosiadau o adar neu orymdeithiau ceirw, er enghraifft? Mae angen eglurder ar y materion hyn i gadarnhau beth yn union yw'r sail resymegol dros y gwaharddiad, fel y gall y cyhoedd ddeall yn union beth yw bwriadau Llywodraeth Cymru.
Erbyn hyn, fel y dywedais yn flaenorol, rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru o'r diwedd wedi penderfynu ymrwymo i weithredu gwaharddiad, ac rwy'n mawr obeithio, wrth i'r agenda hon fynd rhagddi, y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn edrych ar ddeddfwriaeth sy'n bodoli eisoes ar draws y DU, megis Deddf Anifeiliaid Gwyllt mewn Syrcasau Teithiol (yr Alban) 2018, sy'n gwahardd perfformiadau, arddangosiadau ac arddangosfeydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau teithiol, i sicrhau bod unrhyw ddeddfwriaeth a gaiff ei chyflwyno mor gadarn â phosibl. Felly, buaswn yn ddiolchgar hefyd pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi ei wneud ar ddadansoddi'r camau a gymerwyd gan wledydd eraill mewn perthynas â'r mater hwn, ac efallai y gall ymrwymo i gyhoeddi datganiad ar y gwaith sydd wedi'i wneud hyd yn hyn, fel y gallwn ddilyn cyfeiriad teithio Llywodraeth Cymru.
Wrth gwrs, efallai fod rhywfaint o le i Lywodraeth Cymru weithio gyda Llywodraeth y DU er mwyn cyflwyno gwaharddiad ar y cyd, ac rwy'n deall, yn y gorffennol, fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi cyfarfod â'u cymheiriaid yn DEFRA i drafod yr union fater hwn. Efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet, yn ei hymateb heddiw, gadarnhau felly a yw Llywodraeth Cymru'n dal i ystyried y posibilrwydd o waharddiad ar y cyd â Llywodraeth y DU? Ac a all hi ddweud wrthym hefyd pa drafodaethau sydd wedi'u cynnal yn ddiweddar rhyngddi hi a'i swyddogion ar y mater penodol hwn?
Yn olaf, rwyf hefyd yn awyddus i glywed pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i orfodi'r gwaharddiad yma yng Nghymru, gan na fydd y gwaharddiad yn llwyddiannus os na chaiff ei orfodi. O ganlyniad i gyflwyno'r gwaharddiad, a fydd Llywodraeth Cymru yn datganoli pwerau gorfodi i lawr i awdurdodau lleol, fel y gallant hwy gyflawni arolygiadau neu archwiliadau ar hap ar unrhyw syrcasau sy'n teithio? Os felly, a yw Llywodraeth Cymru yn hyderus fod gan awdurdodau lleol yng Nghymru adnoddau i gyflawni'r swyddogaethau ychwanegol hyn? Dyma'r math o gwestiynau y mae angen eu gofyn, ac felly rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn darparu mwy o wybodaeth ac eglurder ynglŷn â sut y byddant yn gweithredu gwaharddiad, a beth fydd hynny'n ei olygu yn ymarferol, wrth symud ymlaen.
I gloi, Ddirprwy Lywydd, fel y dywedais ar ddechrau fy nghyfraniad, rwy'n falch o weld Llywodraeth Cymru yn symud ymlaen ar yr agenda hon, oherwydd mae'n rhywbeth y mae pob ochr i'r Siambr wedi bod yn awyddus i'w weld ers sawl blwyddyn bellach, ac am fod y cyhoedd wedi ei gwneud yn glir iawn eu bod am weld gwaharddiad. Mae'n bwysig, felly, fod Llywodraeth Cymru yn cyflwyno gwybodaeth fwy manwl yn awr ynghylch y gwaharddiad hwn, fel y gall y cyhoedd fod yn hyderus fod Llywodraeth Cymru o ddifrif ynglŷn â mynd i'r afael â'r mater hwn, a'i bod yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n effeithiol ac yn effeithlon. Diolch.
This is an issue that is close to my heart. I've tried to make an effort in my time here in the Assembly, and particularly over the last year or two, in drawing attention to these issues. This is in part because, just as it is close to my heart, it's also close to the heart of the vast majority of people in this country. How we treat animals is a reflection of who we are as a society and as a country, and although many people sometimes claim that there are other more pressing things the Government should focus on, I think it's important that we focus on vulnerable animals, and how we demonstrate that we are supportive of protecting them.
But we are making a stronger focus on this issue because of the work of campaigners and the public, and this petition should be congratulated as another example of the people of Wales showing their dedication and resolve to try and provide answers and input into some of these questions and bring pressure on us here too. I would like to thank my colleague Siân Gwenllian, also, who has been working diligently with some of the petitioners here today, namely Linda, who has been e-mailing us on a regular basis to raise this as an important issue in the Assembly.
The issue of circuses is one that, to my mind, isn't that complicated. As the petition notes, 74 per cent of the public have demonstrated via polls that they are against wild animals in circuses. They rightly recognise that circuses featuring wild animals are outdated and are harmful. Twenty-five countries have already banned the use of live animals in circuses, and we've already heard about bans in Scotland and elsewhere in Europe. What concerns me, however, is the slow nature of progress on this issue in Wales. I don't want to go through the timelines that have already been outlined by the Chair of the committee, but now I understand that the formal line from the Welsh Government is still—and I quote:
'I am exploring opportunities to bring forward legislation to ban the use of wild animals in circuses in Wales.'
Any more exploring of opportunities and I worry that the Cabinet Secretary is going to get lost. I understand that we have a duty to get legislation right the first time, here in Wales, and I appreciate that the public would expect this and that the Government wants to ensure that that is the case, but it's not as though we are pushing for a particularly untried and unique path on circuses, because other countries have already banned this. Wales risks being left behind the curve. There is a chance that, while we are in limbo, circus operators could apply and get a licence here in Wales. Already, we know that, in 2015, a circus operator was denied a licence elsewhere in the UK, but managed to conduct a circus tour in Wales, which, in my view, could be very harmful. I've also been told today—earlier—by campaigners that the same operator is planning another tour, is unlikely to get a licence in England, and will likely attempt to obtain a licence in Wales soon. If that was to happen, it would be an embarrassing failure, in my view, directly tied to our lack of policy speed in recent years.
We are clearly seeing a huge movement of sentiment and opinion on animal welfare. I've raised the issue of an animal abuse register many times, and campaigners have delivered almost 0.75 million signatures on that particular aspect of this debate alone. I've been critical of the Welsh Government on this agenda, but I'm pleased to see, on this particular issue, that the Welsh Government doesn't reject campaigns on any of these issues out of hand, and that the Cabinet Secretary does make her preferences clear.
I'm also pleased that there is at least movement on the questions surrounding animal welfare and some actions on a range of them, but I am concerned, as are campaigners, that the movement is too slow. We really need a timeline now as to when this ban will come into place so that Wales can, again, lead the agenda. As with many of the debates we've had this afternoon, let Wales be put on the map. Let Wales show the way and make sure that animals are protected here, in Wales, as they are in other parts of the world. Diolch yn fawr iawn.
Mae hwn yn fater sy'n agos at fy nghalon. Rwyf wedi ceisio gwneud ymdrech yn fy amser yma yn y Cynulliad, ac yn enwedig dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf, i dynnu sylw at y materion hyn. Mae hyn yn rhannol oherwydd, yn yr un modd ag y mae'n agos at fy nghalon i, mae hefyd yn agos at galon y mwyafrif llethol o bobl yn y wlad hon. Mae sut rydym yn trin anifeiliaid yn adlewyrchiad o'r hyn ydym fel cymdeithas ac fel gwlad, ac er bod llawer o bobl weithiau'n honni bod yna bethau eraill pwysicach y dylai Llywodraeth ganolbwyntio arnynt, credaf ei bod yn bwysig inni ganolbwyntio ar anifeiliaid sy'n agored i niwed, a sut rydym yn dangos ein bod yn cefnogi camau i'w diogelu.
Ond rydym yn canolbwyntio mwy ar y mater hwn oherwydd gwaith ymgyrchwyr a'r cyhoedd, a dylai'r ddeiseb gael ei llongyfarch fel enghraifft arall o bobl Cymru'n dangos eu hymroddiad a'u penderfyniad i geisio darparu atebion a mewnbwn i rai o'r cwestiynau hyn a rhoi pwysau arnom ni yma hefyd. Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelod Siân Gwenllian hefyd, a fu'n gweithio'n ddiwyd gyda rhai o'r deisebwyr yma heddiw, a Linda yn benodol, sydd wedi bod yn anfon negeseuon e-bost atom yn rheolaidd er mwyn tynnu sylw at hyn fel mater o bwys yn y Cynulliad.
Mae mater syrcasau yn un nad yw mor gymhleth â hynny yn fy marn i. Fel y mae'r ddeiseb yn ei nodi, mae 74 y cant o'r cyhoedd wedi dangos drwy arolygon barn eu bod yn erbyn cadw anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Maent yn cydnabod yn briodol fod syrcasau sy'n cynnwys anifeiliaid gwyllt yn hen ffasiwn ac yn niweidiol. Mae 25 o wledydd eisoes wedi gwahardd y defnydd o anifeiliaid byw mewn syrcasau, ac eisoes rydym wedi clywed am waharddiadau yn yr Alban ac mewn mannau eraill yn Ewrop. Yr hyn sy'n peri pryder i mi, fodd bynnag, yw natur araf y cynnydd ar y mater hwn yng Nghymru. Nid wyf eisiau mynd drwy'r amserlenni a amlinellwyd eisoes gan Gadeirydd y Pwyllgor, ond deallaf yn awr mai ymateb ffurfiol Llywodraeth Cymru o hyd yw—ac rwy'n dyfynnu:
'Rwy'n chwilio am gyfleoedd i gyflwyno deddfwriaeth i wahardd defnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru.'
Os yw'n dal ati i chwilio am gyfleoedd, rwy'n gofidio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd ar goll. Rwy'n deall fod gennym ddyletswydd i gael deddfwriaeth yn iawn y tro cyntaf, yma yng Nghymru, ac rwy'n sylweddoli y byddai'r cyhoedd yn disgwyl hyn a bod y Llywodraeth eisiau sicrhau bod hynny'n wir, ond nid yw fel pe baem yn gwthio am rywbeth nad yw wedi ei wneud o'r blaen neu lwybr unigryw mewn perthynas â syrcasau, oherwydd mae gwledydd eraill eisoes wedi gwahardd hyn. Mae Cymru mewn perygl o gael ei gadael ar ôl. Mae yna bosibilrwydd, tra'n bod mewn limbo, y gallai gweithredwyr syrcasau gyflwyno cais am drwydded a'i chael yma yng Nghymru. Gwyddom eisoes, yn 2015, fod trwydded wedi'i gwrthod i weithredwr syrcas mewn man arall yn y DU, ond ei fod wedi llwyddo i gynnal taith syrcas yng Nghymru, a gallai hynny fod yn niweidiol iawn yn fy marn i. Clywais heddiw hefyd—yn gynharach—gan ymgyrchwyr fod yr un gweithredwr yn cynllunio taith arall, sy'n annhebygol o gael trwydded yn Lloegr, ac mae'n debyg y bydd yn cyflwyno cais am drwydded yng Nghymru'n fuan. Pe bai hynny'n digwydd, byddai'n fethiant a fyddai'n embaras, yn fy marn i, ac yn uniongyrchol gysylltiedig â'n diffyg cyflymder i weithredu polisi yn y blynyddoedd diwethaf.
Rydym yn amlwg yn gweld teimladau a safbwyntiau'n newid ar les anifeiliaid. Rwyf wedi crybwyll mater cofrestr cam-drin anifeiliaid lawer gwaith, ac mae ymgyrchwyr wedi cyflwyno bron 0.75 miliwn o lofnodion ar yr agwedd benodol honno'n unig ar y ddadl hon. Rwyf wedi bod yn feirniadol o Lywodraeth Cymru ar yr agenda hon, ond rwy'n falch o weld, ar y mater penodol hwn, nad yw Llywodraeth Cymru yn gwrthod ymgyrchoedd ar unrhyw un o'r materion hyn yn llwyr, a bod Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud yn glir beth y mae hi'n ei ffafrio.
Rwyf hefyd yn falch fod yna symud o leiaf ar y cwestiynau sy'n ymwneud â lles anifeiliaid a rhai camau ar amryw ohonynt, ond rwy'n pryderu, fel y mae'r ymgyrchwyr, ein bod yn symud yn rhy araf. Mae gwir angen amserlen arnom yn awr i nodi pa bryd y daw'r gwaharddiad hwn i rym fel y gall Cymru arwain yr agenda unwaith eto. Fel gyda llawer o'r dadleuon a gawsom y prynhawn yma, gadewch inni roi Cymru ar y map. Gadewch i Gymru ddangos y ffordd a gwneud yn siŵr fod anifeiliaid yn cael eu hamddiffyn yma yng Nghymru, fel y maent yn cael eu hamddiffyn mewn rhannau eraill o'r byd. Diolch yn fawr iawn.
You know when an animal circus is in town because they fly-post across the community in which you live. You can't miss it. In fact, I know of a council officer who used to fill the boot of his car with the fly-posted posters that he used to tear down. But, as soon as they're torn down, they're put back up again by these animal circuses. I've noticed that that actual reference was made by Linda Joyce Jones in the petition. These people do not care about local bye-laws; it takes a national law to make a change.
It was a cold and dark night, a rainy night, in October or November 2015, when I was invited by a constituent, who I'm pleased to see is in the gallery today, to attend a protest against an animal exhibition called 'An Evening with Lions and Tigers', which was in my council ward—the area that I represented as a councillor. We were really pleased to see the number of people who turned out for the protest night after night, in the dark and in the rain, turning away people—well, they didn't actually physically turn them away, but they were persuading people not to enter the show. It was reasoned argument that these people made. They had banners and they had petitions, and they had very clear literature explaining why they felt that the evening with lions and tigers was a cruel show and one that should not be visited. We were pleased to see car after car leaving Tir-y-Berth, and leaving Hengoed, when we made these points. Therefore, I'm delighted to support this petition today. One of the things that that show didn't get was a licence from DEFRA to operate in England, and that's represented in the petition, yet they were able to operate in Wales. Therefore, it's time that the Welsh Government took action.
I've read the Dorning, Harris and Pickett report, and it highlights a lot of the things that have already been covered by Members. The fact that also needs to be said is that legislation has been addressed in other parts of the United Kingdom, and therefore the Welsh Government needs to take action. My predecessor, Jeff Cuthbert, raised this with the then Minister, and had some sway in getting the Harris report commissioned, but now is the time to take this to a stage of legislation to prevent these circuses from touring Wales and causing harm to the animals that are exhibited there.
Rydych yn gwybod pan fo syrcas anifeiliaid yn y dref oherwydd maent yn gosod posteri anghyfreithlon ar draws y gymuned lle rydych yn byw. Ni allwch ei methu. Yn wir, gwn am swyddog cyngor a arferai lenwi cist ei gar â phosteri wedi'u gosod yn anghyfreithlon a dynnwyd ganddo. Ond cyn gynted ag y cânt eu tynnu, caiff eraill eu gosod yn eu lle gan y syrcasau anifeiliaid hyn. Sylwais fod Linda Joyce Jones wedi cyfeirio at hynny yn y ddeiseb mewn gwirionedd. Nid yw'r bobl hyn yn poeni am is-ddeddfau lleol; mae gofyn cael deddf genedlaethol i sicrhau newid.
Ar noson oer a thywyll, noson lawog, ym mis Hydref neu fis Tachwedd 2015, cefais wahoddiad gan etholwr, ac rwy'n falch o weld eu bod yn yr oriel heddiw, i fod yn bresennol mewn protest yn erbyn arddangosfa anifeiliaid o'r enw 'An Evening with Lions and Tigers', yn fy ward gyngor—yr ardal a gynrychiolwn fel cynghorydd. Roeddem yn falch iawn o weld nifer y bobl a ddaeth i brotestio noson ar ôl noson, yn y tywyllwch ac yn y glaw, ac yn troi pobl oddi yno—wel, nid oeddent yn eu troi oddi yno yn gorfforol, ond yn hytrach yn eu perswadio i beidio â mynd i weld y sioe. Roedd y bobl hyn yn cyflwyno dadl resymegol. Roedd ganddynt faneri ac roedd ganddynt ddeisebau, ac roedd ganddynt lenyddiaeth glir iawn yn esbonio pam y teimlent fod y noson gyda'r llewod a'r teigrod yn sioe greulon ac yn un na ddylid ymweld â hi. Roeddem yn falch o weld car ar ôl car yn gadael Tir-y-Berth, ac yn gadael Hengoed, wedi i ni wneud y pwyntiau hyn. Felly, rwy'n falch iawn o gefnogi'r ddeiseb hon heddiw. Un o'r pethau na chafodd y sioe honno oedd trwydded gan DEFRA i weithredu yn Lloegr, a sonnir am hynny yn y ddeiseb, ac eto roeddent yn gallu gweithredu yng Nghymru. Felly, mae'n bryd i Lywodraeth Cymru roi camau ar waith.
Rwyf wedi darllen adroddiad Dorning, Harris a Pickett, ac mae'n tynnu sylw at lawer o bethau y soniwyd amdanynt eisoes gan yr Aelodau. Ffaith sydd angen ei dweud hefyd yw eu bod wedi rhoi sylw i ddeddfwriaeth mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ac felly mae angen i Lywodraeth Cymru roi camau ar waith. Tynnodd fy rhagflaenydd, Jeff Cuthbert, sylw'r Gweinidog ar y pryd at hyn, ac roedd yn eithaf dylanwadol o ran sicrhau bod adroddiad Harris yn cael ei gomisiynu, ond nawr yw'r amser i ddatblygu hyn yn ddeddfwriaeth er mwyn atal y syrcasau hyn rhag teithio drwy Gymru ac achosi niwed i'r anifeiliaid a arddangosir yno.
Firstly, I would like to thank all of those people who signed the petition and submitted the petition on behalf of animals that have no way themselves of ending the suffering that profiteering circus owners impose on them. I would urge the Welsh Government to take action in light of the petition and the 74 per cent of the Welsh public who want a full ban on wild animals being used in circuses, and go ahead with the ban.
In 2016 the Welsh Government said that they'd look into a licensing system, and that really worries me, and I very much hope that the Cabinet Secretary has had a change of mind on this. Because a licensing system has operated for some time and yet operators have been found to be in breach of the licence. The point is that animal suffering has still taken place, and no penalty after the event can turn back time and prevent the ill treatment from having happened in the first place. And, when we look at the effectiveness of licensing in Wales, we can see that introducing it for circuses would be entirely useless. When this Government introduced licencing for puppy farms, they delegated responsibility for its enforcement to local authorities. Councils up and down Wales that were already too cash-strapped to do anything meaningful were asked to make sure that licences were and are being adhered to. The problem of atrocious conditions in puppy farms continues virtually unchanged. This isn’t the fault of the local authorities; they have limited budgets. It's the fault of a weak decision by Welsh Government.
Licensing is only as good as its enforcement, and, on that basis, rather than preventing animal cruelty, licensing merely regulates misery. There is a general principle at stake here: how do we see the role of animals in our day-to-day lives? Are they here for our amusement and entertainment? If not, how can anyone suggest any form of licensing? Licencing a circus to keep wild animals purely for entertainment is basically saying that there's a level of misery you think is justifiable for an animal to suffer so that the rest of us can be entertained, and I find that abhorrent.
In conclusion, I would like to reiterate my full support for the petition and the motion, but ask that the Government actually looks to implement a full ban on wild animals in circuses, not mere licensing, so that we can send the signal out that there is no level of animal suffering that is acceptable for our entertainment. Thank you.
Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r holl bobl a lofnododd y ddeiseb ac a gyflwynodd y ddeiseb ar ran anifeiliaid nad oes ganddynt unrhyw ffordd eu hunain o roi terfyn ar y dioddefaint y mae perchnogion syrcas diegwyddor yn ei orfodi arnynt. Hoffwn annog Llywodraeth Cymru i weithredu yng ngoleuni'r ddeiseb a'r 74 y cant o'r cyhoedd yng Nghymru sydd eisiau gwaharddiad llwyr ar ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, a bwrw ymlaen â'r gwaharddiad.
Yn 2016, dywedodd Llywodraeth Cymru y byddent yn edrych ar y system drwyddedu, ac mae hynny'n fy mhoeni'n fawr, ac rwy'n mawr obeithio bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi newid ei meddwl ar hyn. Oherwydd mae'r system drwyddedu ar waith ers peth amser ac eto canfuwyd bod gweithredwyr yn torri amodau'r drwydded. Y pwynt yw bod dioddefaint anifeiliaid yn dal i fod wedi digwydd, ac ni all unrhyw gosb ar ôl y digwyddiad droi amser yn ôl ac atal y gamdriniaeth rhag bod wedi digwydd yn y lle cyntaf. A phan edrychwn ar effeithiolrwydd trwyddedu yng Nghymru, gallwn weld y byddai ei gyflwyno ar gyfer syrcasau yn gwbl ddiwerth. Pan gyflwynodd y Llywodraeth hon drwyddedu ar gyfer ffermydd cŵn bach, roedd yn dirprwyo cyfrifoldeb am orfodi'r drefn i awdurdodau lleol. Gofynnwyd i gynghorau ar hyd a lled Cymru sicrhau cydymffurfiaeth â thrwyddedau, cynghorau a oedd eisoes yn rhy brin o arian i allu gwneud unrhyw beth ystyrlon. Mae problem amgylchiadau erchyll mewn ffermydd cŵn bach yn parhau heb newid fwy nei lai. Nid bai'r awdurdodau lleol yw hyn; mae eu cyllidebau'n gyfyngedig. Bai penderfyniad gwan gan Lywodraeth Cymru ydyw.
Nid yw trwyddedu'n werth dim os nad yw'n cael ei orfodi, ac ar y sail honno, yn hytrach nag atal creulondeb i anifeiliaid, nid yw trwyddedu ond yn rheoleiddio dioddefaint. Mae yna egwyddor gyffredinol yn y fantol yma: sut y gwelwn rôl anifeiliaid yn ein bywydau o ddydd i ddydd? A ydynt yno er mwyn ein difyrrwch a'n hadloniant ni? Os nad ydynt, sut y gall unrhyw un awgrymu unrhyw fath o drwyddedu? Mae trwyddedu syrcas i gadw anifeiliaid gwyllt er adloniant yn unig yn gyfystyr â dweud yn y bôn fod yna lefel o ddioddefaint y credwch ei bod yn gyfiawn i anifail ei dioddef er mwyn i'r gweddill ohonom gael ein diddanu, ac rwy'n ystyried bod hynny'n wrthun.
I gloi, hoffwn ailadrodd fy nghefnogaeth lwyr i'r ddeiseb a'r cynnig, ond rwy'n gofyn i'r Llywodraeth geisio edrych mewn gwirionedd ar weithredu gwaharddiad llwyr ar anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, nid trwyddedu'n unig, fel y gallwn anfon neges nad oes unrhyw lefel o ddioddefaint anifeiliaid sy'n dderbyniol er ein hadloniant. Diolch.
As a child in the early 1960s I regularly visited circuses, as did most kids, and there was a certain irony at the time because then you used to get circuses sponsored by companies such as Brooke Bond and other companies like that, and of course they would all give out to you the cards you used to get with packets of tea, which were cards of wildlife, and you'd go to the circus and you'd have the irony of going to see the caged animals and at the same time be given these wonderful card collections of the wonders of wildlife animals. I just mention that because it's an indication as to how far we actually have come in taking more seriously the respect for wild animals and for wildlife.
I'm supportive of this motion, and I'm supportive of legislation. As part of the consultation, when it took place I did my own consultation on my Facebook site and I had 71 members of the public complete the Facebook survey. That's a relatively small number, but it's still a significant number, and indicated there was overwhelming support for the Welsh Government's proposals, with 70 people—that's over 98 per cent—agreeing with the Welsh Government's proposed ban on the use of wild animals in circuses. We also asked, 'Do you agree with the Welsh Government's proposals to introduce a licensing scheme for mobile animal exhibits such as travelling falconry and exotic pets taken into schools?' Over 95 per cent agreed.
One other comment, though, that was made, was that people almost overwhelmingly expressed a view on animal welfare—the regret that fox hunting wasn't devolved to the Welsh Assembly because of the need to actually have stronger legislation also in respect of the ban and ending of that, the cruelty. I think we have to see it within that context in terms of the welfare of all wildlife and all animals.
But, that having been said, I am supportive, and I'm glad this debate has come forward. I do hope that we will take action, because the way in which we treat wild animals and wildlife generally is an indication, I think, of the quality of civilisation and of the society we live in.
Fel plentyn yn y 1960au cynnar roeddwn yn ymweld yn rheolaidd â syrcasau, fel y rhan fwyaf o blant, ac roedd yna rywfaint o eironi ar y pryd oherwydd byddech yn arfer cael syrcasau wedi'u noddi gan gwmnïau megis Brooke Bond a chwmnïau eraill fel hynny, ac wrth gwrs byddent oll yn rhoi'r cardiau yr arferech eu cael gyda phacedi o de, sef cardiau bywyd gwyllt, a byddech yn mynd i'r syrcas a byddai gennych yr eironi o fynd i weld yr anifeiliaid mewn cewyll ac ar yr un pryd yn cael y casgliadau gwych hyn o gardiau ynghylch rhyfeddodau anifeiliaid gwyllt. Rwy'n cyfeirio at hynny oherwydd mae'n rhoi syniad o ba mor bell rydym wedi dod o ran parchu anifeiliaid gwyllt a bywyd gwyllt yn well.
Rwy'n cefnogi'r cynnig hwn, ac rwy'n cefnogi deddfwriaeth. Fel rhan o'r ymgynghoriad, pan gafodd ei gynnal, cynhaliais fy ymgynghoriad fy hun ar fy safle Facebook a chefais 71 o aelodau'r cyhoedd i lenwi'r arolwg Facebook. Nifer gymharol fach yw hynny, ond mae'n dal i fod yn nifer arwyddocaol, ac yn dangos bod cefnogaeth gref i gynigion Llywodraeth Cymru, gyda 70 o bobl—dros 98 y cant—yn cytuno â gwaharddiad arfaethedig Llywodraeth Cymru ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Roeddem hefyd yn gofyn, 'A ydych yn cytuno ag argymhellion Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun trwyddedu ar gyfer arddangosfeydd symudol o anifeiliaid megis hebogyddiaeth deithiol a mynd ag anifeiliaid anwes egsotig i ysgolion?' Roedd dros 95 y cant ohonynt yn cytuno.
Un sylw arall a wnaed, fodd bynnag, oedd bod pobl i raddau helaeth iawn wedi mynegi barn ar les anifeiliaid—a gresynu nad oedd hela llwynogod wedi'i ddatganoli i Lywodraeth y Cynulliad oherwydd yr angen i gael deddfwriaeth gryfach mewn perthynas â'r gwaharddiad a rhoi diwedd ar hynny, y creulondeb. Credaf fod yn rhaid inni ei weld o fewn y cyd-destun hwnnw o ran lles pob anifail gwyllt a phob anifail.
Ond ar ôl dweud hynny, rwy'n gefnogol, ac rwy'n falch fod y ddadl hon wedi'i chyflwyno. Rwy'n gobeithio y byddwn yn rhoi camau ar waith, oherwydd mae'r ffordd rydym yn trin anifeiliaid gwyllt a bywyd gwyllt yn gyffredinol yn arwydd, rwy'n credu, o ansawdd y gwareiddiad a'r gymdeithas rydym yn byw ynddynt.
I'd like to reiterate a lot of what has been said already, and to thank Linda and the many people who signed the petition: 6,398. It certainly does make the work of the Petitions Committee very relevant when such an issue with such engagement from the public has taken place.
In 2015, the then Deputy Minister for Farming and Food stated that the Welsh Government were considering whether it would be appropriate to act alone in banning the use of wild animals in live circus performances. Here we are, three years later, and we remain with no current legal barriers to prohibit the use of wild animals in circuses in Wales. This debate, therefore, is exceptionally important and I do commend all who have signed.
The case for a ban has been well documented and evidenced over a number of years—a YouGov poll showing that 74 per cent of the public in Wales support the ban. We know that the complex and unique needs of wild animals simply cannot be met by any circus. Crucially, the Welsh Government's own review by Professor Harris backs this up, stating that scientific evidence indicates that captive wild animals in travelling circuses:
'do not achieve their optimal welfare requirements, as set out under the Animal Welfare Act 2006'.
Further stating that:
'Life for wild animals in travelling circuses and mobile zoos does not...constitute either a "good life" or a "life worth living".'
In 2016, the Secretary for environment and rural affairs stated that the Welsh Government was working towards a licensing system and has now pledged to bring forward a public consultation on mobile animal exhibits. Well, right now, I'm here today about the principle of banning wild animals in circuses. That is a separate issue, the mobile animal exhibits. The competency to bring in a ban under primary legislation has been under the Welsh Government's ability since the 2011 referendum, yet this power has not been used yet. I ask the Cabinet Secretary: you have this power, you have the legislation—please, for the animals, and also for all those who feel so strongly on this, please use that power.
Given how far behind we are now from other legislatures in places like Bolivia, Bosnia, Paraguay, Peru, Costa Rica and Croatia, as well as, closer to home, Scotland and the Republic of Ireland, it is clear that the time has come. The RSPCA have highlighted the potential to use section 12 of the Animal Welfare Act rather than primary legislation to allow for the Welsh Government to easily make the regulations to bring in a ban with immediate effect, saving parliamentary time, resources, and possibly some animals.
I would be interested to know what consideration Welsh Government has made of using these powers in this regard. We know that this method has been used in 2010 to introduce a ban on the use of electronic shock collars on dogs and cats in Wales, and more recently by the Irish Government to bring in a circus ban in the Republic of Ireland. If it's good enough for them, it has to be good enough for Wales.
Evidence provided by the petitioner noted concerns about injuries sustained by wild animals within a circus environment, notably detailing an injury to the rear leg of a lion in a circus near Carmarthen and the open and weeping sores on the legs of a baby young camel. Cabinet Secretary, these are clear animal welfare issues. The evidence is there, backed up by your own Government. The support is there. We know a majority of people in Wales support a ban and we have had this in our manifesto—the Welsh Conservatives—for many years. Please confirm today that you will in fact implement a ban.
Finally, a huge thank you to Linda Joyce Jones, because she is not a politician, she's just one very determined lady. When Bethan said earlier about how she's written to you, she hasn't just written, she has pestered us, and she has done it in a lovely way, and I thank her for pestering us, because she hasn't let this go for a moment. If she hasn't got us through letter, through e-mail, through phone, she's got us on social media. She has done what you as a politician now could actually finish—the end result of this. Don't just make Linda happy, make us as Assembly Members, make our constituents, make our visitors, but, most of all, make those animals happy. No more wild animals in circuses. Thank you.
Hoffwn ailadrodd llawer o'r hyn a ddywedwyd eisoes, a diolch i Linda a'r llu o bobl sydd wedi llofnodi'r ddeiseb: 6,398. Yn sicr mae'n gwneud gwaith y Pwyllgor Deisebau yn berthnasol iawn pan fydd mater gyda'r fath ymgysylltiad â'r cyhoedd wedi digwydd.
Yn 2015, dywedodd y Dirprwy Weinidog Ffermio a Bwyd ar y pryd fod Llywodraeth Cymru yn ystyried a fyddai'n briodol iddi weithredu ar ei phen ei hun i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn perfformiadau syrcas byw. Dyma ni, dair blynedd yn ddiweddarach, yn parhau i fod heb unrhyw rwystrau cyfreithiol presennol i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru. Mae'r ddadl hon, felly, yn eithriadol o bwysig ac rwy'n cymeradwyo pawb sydd wedi llofnodi'r ddeiseb.
Mae'r achos o blaid gwaharddiad wedi'i gofnodi'n dda ac yn seiliedig ar dystiolaeth dros nifer o flynyddoedd—gydag arolwg barn YouGov yn dangos bod 74 y cant o'r cyhoedd yng Nghymru yn cefnogi'r gwaharddiad. Gwyddom na all unrhyw syrcas ddiwallu anghenion unigryw a chymhleth anifeiliaid gwyllt. Yn hollbwysig, mae adolygiad Llywodraeth Cymru ei hun gan yr Athro Harris yn ategu hyn, gan ddatgan bod tystiolaeth wyddonol yn dangos
nad yw syrcasau teithiol sy'n defnyddio anifeiliaid gwyllt yn bodloni'r gofynion lles a nodir yn Neddf Lles Anifeiliaid 2006.
Ymhellach, mae'n nodi:
Nid yw bywyd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau a sŵau teithiol yn “fywyd da” nac yn “fywyd sy’n werth ei fyw".
Yn 2016, dywedodd Ysgrifennydd yr amgylchedd a materion gwledig fod Llywodraeth Cymru yn gweithio tuag at system drwyddedu a'u bod bellach wedi addo cyflwyno ymgynghoriad cyhoeddus ar arddangosfeydd symudol o anifeiliaid. Wel, yn awr, rwyf yma heddiw ynghylch yr egwyddor o wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Mae hwnnw'n fater ar wahân, arddangosfeydd symudol o anifeiliaid. Mae'r cymhwysedd i gyflwyno gwaharddiad o dan ddeddfwriaeth sylfaenol wedi bod gan Lywodraeth Cymru ers refferendwm 2011, ac eto nid yw'r pŵer hwn wedi cael ei ddefnyddio hyd yn hyn. Gofynnaf i Ysgrifennydd y Cabinet: mae gennych y pŵer hwn, mae gennych y ddeddfwriaeth—os gwelwch yn dda, er mwyn yr anifeiliaid, a hefyd er mwyn pawb sy'n teimlo mor gryf am hyn, defnyddiwch y pŵer hwnnw.
O ystyried pa mor bell rydym yn llusgo ar ôl deddfwrfeydd eraill mewn lleoedd fel Bolifia, Bosnia, Paraguay, Periw, Costa Rica a Croatia, yn ogystal â'r Alban a Gweriniaeth Iwerddon yn nes at adref, mae'n amlwg ei bod hi'n bryd bellach. Mae'r RSPCA wedi tynnu sylw at botensial defnyddio adran 12 o'r Ddeddf Lles Anifeiliaid yn hytrach na deddfwriaeth sylfaenol i ganiatáu i Lywodraeth Cymru wneud rheoliadau'n hawdd i gyflwyno gwaharddiad a fyddai'n weithredol ar unwaith, gan arbed amser ac adnoddau seneddol, a rhai anifeiliaid o bosibl.
Byddai'n ddiddorol gwybod pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i ddefnyddio'r pwerau hyn yn y ffordd hon. Gwyddom fod y dull hwn wedi'i ddefnyddio yn 2010 i gyflwyno gwaharddiad ar ddefnyddio coleri sioc drydan ar gŵn a chathod yng Nghymru, ac yn fwy diweddar gan Lywodraeth Iwerddon i gyflwyno gwaharddiad syrcas yng Ngweriniaeth Iwerddon. Os yw'n ddigon da iddynt hwy, mae'n rhaid ei fod yn ddigon da i Gymru.
Nododd tystiolaeth a ddarparwyd gan y deisebydd bryderon am anafiadau i anifeiliaid gwyllt mewn amgylchedd syrcas, gan fanylu'n arbennig ar anaf i goes ôl llew mewn syrcas ger Caerfyrddin a'r briwiau agored a gwlyb ar goesau camel ifanc. Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r rhain yn amlwg yn faterion lles anifeiliaid. Mae'r dystiolaeth yno, wedi'i chefnogi gan eich Llywodraeth eich hun. Mae'r gefnogaeth yno. Gwyddom fod y rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn cefnogi gwaharddiad, ac mae hyn wedi bod yn ein maniffesto—y Ceidwadwyr Cymreig—ers blynyddoedd lawer. A wnewch chi gadarnhau heddiw y byddwch yn gweithredu gwaharddiad.
Yn olaf, diolch enfawr i Linda Joyce Jones, oherwydd nid yw'n wleidydd, ond mae'n wraig benderfynol iawn. Pan ddywedodd Bethan yn gynharach sut roedd hi wedi bod yn ysgrifennu atoch, nid ysgrifennu'n unig a wnaeth, mae hi wedi ein plagio, a gwnaeth hynny mewn ffordd hyfryd, a diolch iddi am ein plagio, oherwydd nid yw wedi gadael i hyn fynd am eiliad. Os nad yw wedi ein cyrraedd drwy lythyr, drwy e-bost, drwy alwadau ffôn, mae hi wedi ein cyrraedd drwy'r cyfryngau cymdeithasol. Gwnaeth yr hyn y gallwch chi fel gwleidydd ei orffen yn awr mewn gwirionedd—canlyniad hyn. Gwnewch Linda yn hapus, gwnewch ni fel Aelodau Cynulliad, gwnewch ein hetholwyr, gwnewch ein hymwelwyr, ond yn bennaf oll, gwnewch yr anifeiliaid hynny'n hapus. Dim mwy o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Diolch.
Fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, nid yn aml iawn y byddaf yn cael fy lobïo ynglŷn â materion lles anifeiliaid, ond dyna beth ddigwyddodd i fi pan es i a'r Pwyllgor Cyllid i Ynys Môn. Roedd y ddeisebwraig, Linda Joyce Jones, wedi gwneud yn siŵr o groesi’r Fenai er mwyn siarad yn uniongyrchol â'r Pwyllgor Cyllid ynglŷn â'r materion yma.
Ond rwy'n siarad heddiw fel llefarydd Plaid Cymru ar faterion lles anifeiliaid, gan ddweud ein bod ni hefyd yn cefnogi'r ddeiseb yma yn llwyr ac yn credu y dylid gweithredu ar unwaith i wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, a gwneud hynny heb gymylu'r darlun fel sydd wedi cael ei wneud hyd yma gydag ystyriaeth werthfawr ond gwahanol ynglŷn â thrwyddedu anifeiliaid ym mhob cyd-destun arall. A gawn ni ffocysu felly ar y mater dan sylw, ar y ddeiseb pwysig yma i wahardd anifeiliaid gwyllt?
Mae Plaid Cymru hefyd wedi ymgyrchu ar hyn ers rhai blynyddoedd. Mae Siân Gwenllian wedi codi'r mater yma. Mae Bethan, wrth gwrs, wedi gwneud sawl gwaith ac yn gyson hefyd, ac oherwydd hynny roedd yn ein maniffesto ni ar gyfer etholiadau'r Cynulliad diwethaf. Yn ogystal â'r ddeisebwraig, rydym ni wedi derbyn yn bersonol nifer fawr o e-byst gan etholwyr sydd yn poeni am hyn ac, wrth gwrs, ymgyrchu cryf gan yr RSPCA yn ogystal.
Rydw i'n manteisio ar y cyfle nid i ailadrodd yr hyn sydd wedi cael ei ddweud eisoes, ond i ddweud hefyd bod cwestiwn ehangach o zoos yn codi yn sgîl digwyddiadau diweddar yn Borth yng Ngheredigion, a'r trwyddedu sydd yn digwydd gan awdurdodau lleol nid yn unig ar gyfer syrcasau, ond ar gyfer zoos yn ogystal. Y ffaith amdani yw bod y ddeddfwriaeth rydym ni'n ei thrafod fan hyn yn hen iawn—yn hynafol, a dweud y gwir—ac ddim yn addas at y pwrpas.
Nawr, rwy'n deall fod y Llywodraeth felly yn gorfod ystyried yn ofalus iawn sut mae modd mynd i'r afael â gwahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, so rydw i mewn sefyllfa heddiw i ddweud wrth yr Ysgrifennydd Cabinet os ŷch chi'n defnyddio'r dull rwyf am awgrymu i chi i wneud hyn—i wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau—bydd Plaid Cymru, ac rydw i'n addo hyn ar ran Plaid Cymru, yn cefnogi hyn fel bod modd gwahardd yn syth.
As Chair of the Finance Committee, it’s not often that I am lobbied on issues of animal welfare, but that’s what happened to me when I and the Finance Committee visited Anglesey. The petitioner, Linda Joyce Jones, ensured that she crossed the Menai strait in order to speak directly with the Finance Committee on these very issues.
But I’m speaking today as the Plaid Cymru spokesperson on animal welfare issues, stating that we too support this petition fully and believe that action should be taken immediately to ban the use of wild animals in circuses, and to do that without clouding the waters, as has been done to date, with the valuable but different consideration of licensing animals in other contexts. Can we focus, therefore, on the matter that we’re considering today, this important petition to ban the use of wild animals in circuses?
Plaid Cymru has campaigned on this for some years. Siân Gwenllian has raised the issue, and Bethan has done so too on a number of occasions and has done so consistently. Because of that, it was in our manifesto for the last Assembly elections. As well as hearing from the petitioner, we have personally received a number of e-mails from constituents who are very concerned about this, and there’s also been strong campaigning by the RSPCA.
I will take advantage of the opportunity not to rehearse what’s already been said, but to say that there’s a broader question of zoos, which we need to consider given recent events in Borth in Ceredigion, and the licensing by local authorities not just of circuses but of zoos. The fact is that the legislation that we’re talking about here is very old—it’s ancient, if truth be told—and is not fit for purpose.
I understand that the Government does have to carefully consider how we can tackle this issue and ban the use of wild animals in circuses, so I’m in a position today to tell the Cabinet Secretary that if you use the approach that I’m going to suggest to do this—to ban the use of wild animals in circuses—then Plaid Cymru, and I make this pledge on behalf of Plaid Cymru, will support this so that we can move ahead immediately with a ban.
So, what I'm about to outline is, of course, using section 12 of the Animal Welfare Act 2006, which allows 'the appropriate national authority', which is the Welsh Ministers—not the Assembly, mind you, it's true; the Ministers—to make regulations
'as the authority thinks fit for the purpose of promoting the welfare of animals for which a person is responsible, or the progeny of such animals.'
Now, the advice that I've received is that it would be perfectly legal, therefore, for the Welsh Government to use section 12 of the Animal Welfare Act to ban wild animals in circuses in Wales. The regulation-making powers would go through the affirmative procedure here in the Assembly, so we would be able to approve or reject them, so the onus would be on the Welsh Government to get them right, of course, but the regulation power also allows for the creation of an offence that is triable on indictment and is punishable by way of imprisonment for no more than 51 weeks or a fine exceeding level 5 on the standard scale.
So, I think both the ability to create this ban and the ability to police the ban at a national level are sufficient and appropriate on the face of the Animal Welfare Act. Yes, ideally, we would prefer to take through an Act of the Welsh Parliament, but we do have other Acts we have to take through in the next 18 months—Brexit being not the least of the concerns that we will have. This is an appropriate narrow power that can be used in this regard. It doesn't allow us to get tied up with the wider considerations about wider licensing engagements.
So, I would very much like to say to the Cabinet Secretary that, if you are minded to use section 12, bring forward those regulations and I promise you Plaid Cymru will do everything in our power to allow those regulations to pass in this Assembly, so we end up as a Parliament banning wild animals in circuses.
Felly, yr hyn rwyf ar fin ei amlinellu, wrth gwrs, yw defnyddio adran 12 o Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006 sy'n caniatáu i'r awdurdod cenedlaethol priodol', sef Gweinidogion Cymru—nid y Cynulliad, cofiwch, mae'n wir; y Gweinidogion—wneud rheoliadau
fel y gwêl yr awdurdod yn addas at y diben o hyrwyddo lles anifeiliaid y mae person yn gyfrifol amdanynt, neu epilion anifeiliaid o'r fath.
Nawr, y cyngor a gefais yw y byddai'n berffaith gyfreithiol, felly, i Lywodraeth Cymru ddefnyddio adran 12 o'r Ddeddf Lles Anifeiliaid i wahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru. Byddai'r pwerau i wneud rheoliadau yn mynd drwy'r weithdrefn gadarnhaol yma yn y Cynulliad, felly byddem yn gallu eu cymeradwyo neu eu gwrthod, felly byddai'r cyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i'w cael yn iawn, wrth gwrs, ond mae'r pŵer rheoleiddio hefyd yn caniatáu ar gyfer creu trosedd y gellir ei phrofi ar dditiad ac y gellir ei chosbi drwy hyd at 51 wythnos o garchar neu ddirwy sy'n uwch na lefel 5 ar y raddfa safonol.
Felly, credaf fod y gallu i greu'r gwaharddiad hwn a'r gallu i blismona'r gwaharddiad ar lefel genedlaethol yn ddigonol ac yn briodol ar wyneb y Ddeddf Lles Anifeiliaid. Yn ddelfrydol, byddai'n well gennym gyflwyno Deddf gan Senedd Cymru, ond mae gennym Ddeddfau eraill sy'n rhaid inni eu cyflwyno yn y 18 mis nesaf—ac nid Brexit yw'r lleiaf o'r pryderon a fydd gennym. Dyma bŵer cul priodol y gellir ei ddefnyddio yn y cyswllt hwn. Nid yw'n caniatáu i ni gael ein clymu â'r ystyriaethau ehangach am ymwneud ehangach â thrwyddedu.
Felly, hoffwn yn fawr iawn ddweud wrth Ysgrifennydd y Cabinet, os ydych yn ystyried defnyddio adran 12, cyflwynwch y rheoliadau hynny ac rwy'n addo y bydd Plaid Cymru yn gwneud popeth yn ein gallu i ganiatáu i'r rheoliadau hynny basio yn y Cynulliad hwn, fel ein bod fel Senedd yn gwahardd anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yn y pen draw.
I've lived in my constituency for my whole life, and I'm pleased to say I can't remember the time that there was last a travelling circus with wild animals, because they're certainly not welcome in Cynon Valley. But, despite that fact, I've had a deluge of correspondence from constituents since I've been elected to this place on this very issue of banning the use of wild animals in circuses. And I think what that shows is that there's a great strength of opinion across Wales about this matter. As many Members have already said, the statistics show that three quarters of people in Wales support a ban on the use of wild animals in circuses.
The briefing that we've all seen from the RSPCA sets out the scientific evidence that demonstrates that life in a circus will, in all likelihood, have harmful effects on animal welfare. It cites the causing of stress and behavioural issues, and the temporary nature of circus housing obviously cannot adequately meet the needs of wild animals. They suffer in unnatural conditions where their physical and mental stimulation needs simply cannot be met. And that’s without factoring in the effects of travelling too. Life for these animals is not worth living. PETA have also highlighted some truly horrific practices in terms of training the wild animals used in these circuses. Moreover, these animals are being kept in these conditions—as other Assembly Members have already noted—purely for our own selfish entertainment. These are points that have been made to me by my constituents, and I believe that they are completely right.
Finally, I want to make the point that this ban is overdue. It is welcome that the Cabinet Secretary is exploring opportunities to bring forward legislation to ban the use of wild animals in circuses in Wales. However, I really do hope that this can be expedited. I agree with Simon Thomas, who said that a ban could be introduced under section 12 of the Animal Welfare Act 2006, or indeed via primary legislation. If we look at Scotland and the Republic of Ireland, they've already introduced these bans. Even the UK Government is apparently supporting such calls. And that’s from a party who went into the last general election supporting relaxing the rules on fox hunting. We used to have a really good reputation in Wales for leading on animal welfare policies. I do hope that the Welsh Government will seize this opportunity to get us back in the forefront of this policy area.
As I close, I just want to mention Ysgol Gyfun Rhydywaun in my constituency, who are taking part in a regional heat for the RSPCA Cymru animal welfare great debate, along with Aberdare Community School. Ysgol Gyfun Rhydywaun will be debating this very topic. I wish both schools good luck. But I want to implore the Welsh Government to take prompt action so wild animals in circuses become just a cruel quirk of our distant past—like bear-baiting and cockfighting—and not something that our Assembly and our schools have to keep on discussing.
Rwyf wedi byw yn fy etholaeth drwy gydol fy oes, ac rwy'n falch o ddweud nad wyf yn cofio adeg pan oedd yna syrcas deithiol gydag anifeiliaid gwyllt, oherwydd yn sicr nid oes croeso iddynt yng Nghwm Cynon. Er hynny, rwyf wedi cael llwyth o ohebiaeth gan etholwyr ers i mi gael fy ethol i'r lle hwn ar yr union fater hwn o wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Ac rwy'n meddwl mai'r hyn y mae hynny'n ei ddangos yw bod yna farn gref ar draws Cymru ar y mater hwn. Fel y mae llawer o'r Aelodau eisoes wedi dweud, mae'r ystadegau'n dangos bod tri chwarter y bobl yng Nghymru yn cefnogi gwaharddiad ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau.
Mae'r papur briffio y mae pawb ohonom wedi'i weld gan yr RSPCA yn nodi'r dystiolaeth wyddonol sy'n dangos ei bod hi'n debygol y bydd bywyd mewn syrcas yn effeithio'n niweidiol ar les anifeiliaid. Mae'n nodi ei fod yn achosi straen a phroblemau ymddygiad, ac yn amlwg, ni all natur dros dro cewyll mewn syrcas ddiwallu anghenion anifeiliaid gwyllt yn ddigonol. Maent yn dioddef mewn amgylchiadau annaturiol, lle na ellir bodloni eu hanghenion am ysgogiad corfforol a meddyliol. A hynny heb ystyried effeithiau teithio. Nid yw bywyd i'r anifeiliaid hyn yn werth ei fyw. Mae PETA hefyd wedi amlygu rhai arferion gwirioneddol ofnadwy wrth hyfforddi'r anifeiliaid gwyllt a ddefnyddir yn y syrcasau hyn. Ar ben hynny, cedwir yr anifeiliaid yn yr amgylchiadau hyn—fel y mae Aelodau Cynulliad eraill wedi nodi eisoes—er ein hadloniant hunanol ein hunain yn unig. Mae'r rhain yn bwyntiau a glywais gan fy etholwyr, a chredaf eu bod yn hollol iawn.
Yn olaf, hoffwn wneud y pwynt ei bod hi'n hen bryd cael y gwaharddiad hwn. Mae'n braf fod Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried cyfleoedd i gyflwyno deddfwriaeth i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru. Fodd bynnag, rwy'n gobeithio'n fawr y gellir cyflymu hyn. Rwy'n cytuno gyda Simon Thomas, a ddywedodd y gellid cyflwyno gwaharddiad o dan adran 12 o Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006, neu'n wir drwy ddeddfwriaeth sylfaenol. Os edrychwn ar yr Alban a Gweriniaeth Iwerddon, maent eisoes wedi cyflwyno'r gwaharddiadau hyn. Mae hyd yn oed Llywodraeth y DU i'w gweld yn cefnogi galwadau o'r fath. A hynny gan blaid a aeth i mewn i'r etholiad cyffredinol diwethaf yn cefnogi llacio'r rheolau ar hela llwynogod. Roedd gennym enw da iawn yn arfer bod yng Nghymru am arwain ar bolisïau lles anifeiliaid. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn manteisio ar y cyfle hwn i'n cael yn ôl ar flaen y gad yn y maes polisi hwn.
Wrth i mi gloi, hoffwn sôn am Ysgol Gyfun Rhydywaun yn fy etholaeth, sy'n cymryd rhan yn y gystadleuaeth ranbarthol yn rhan o ddadl fawr RSPCA Cymru ar les anifeiliaid, ynghyd ag Ysgol Gymunedol Aberdâr. Bydd Ysgol Gyfun Rhydywaun yn trafod yr union bwnc hwn. Rwy'n dymuno lwc dda i'r ddwy ysgol. Ond hoffwn erfyn ar Lywodraeth Cymru i roi camau prydlon ar waith fel bod anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yn ddim mwy na chwiw greulon yn ein gorffennol pell—fel baetio eirth ac ymladd ceiliogod—ac nid rhywbeth y mae'n rhaid i'n Cynulliad a'n hysgolion ddal ati i'w drafod.
I would like to thank the Petitions Committee for their work on this petition, everyone who signed it and RSPCA Cymru for leading on the petition. I fully support the petition, as do nearly three quarters of the Welsh public. The use of wild animals for human pleasure is barbaric and needs to be outlawed as soon as possible.
Thankfully, just two circuses in the UK have wild animal licenses, Circus Mondao and Peter Jolly’s Circus. Between them, they have 19 animals: six reindeer, four zebra, three camels, three racoons, a fox, a macaw and a zebu. In England, wild animals must be licensed but there is no law to stop circuses using certain types of animals. In Wales, there is no licensing requirement. And there is nothing stopping Wales becoming a dumping ground for animal circuses that have been legislated out of other European countries. At the beginning of the year, Ireland became the twentieth EU state to ban the use of wild animals in such a way. It is past time we implemented a similar ban. How can we justify allowing animals being coerced into doing tricks that they wouldn’t do in the wild? How can we justify allowing these majestic creatures to be abused from birth and forced to travel in cramped, unsuitable conditions? And how can we justify allowing animals who should be free to live a life in captivity and to be cast aside or worse still killed once they can no longer entertain the masses?
The UK Government have been promising a ban for many years and now plan to introduce a ban in the next five years. We can’t wait that long. We need to ban the use of wild animals in circuses today. I welcome the Cabinet Secretary’s statement last month in which she said she was exploring opportunities to bring forward legislation to ban the use of wild animals in circuses in Wales. It’s now time to act. RSPCA Cymru have outlined how we can utilise section 12 of the animal welfare Act to introduce such a ban without resorting to new legislation. We used the animal welfare Act to lead the way on banning shock collars. I urge the Cabinet Secretary to use the Act to end the barbaric cruelty that is the coercion of wild animals to perform in circuses. I urge Members not to only support the motion before them today, but to put pressure on the Welsh Government to introduce a ban urgently, as soon as possible. I urge the Welsh public to keep pressing for a ban. Let's ensure that we don't have to wait five years for action from the Welsh Government. Diolch yn fawr.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deisebau am eu gwaith ar y ddeiseb hon, i bawb a'i llofnododd ac i RSPCA Cymru am arwain ar y ddeiseb. Rwy'n llwyr gefnogi'r ddeiseb, fel y mae bron i dri chwarter y cyhoedd yng Nghymru. Mae'r defnydd o anifeiliaid gwyllt er pleser pobl yn farbaraidd ac angen ei wahardd cyn gynted â phosibl.
Diolch byth, dwy syrcas yn unig yn y DU sydd â thrwyddedau anifeiliaid gwyllt, syrcas Mondao a syrcas Peter Jolly. Rhyngddynt, mae ganddynt 19 o anifeiliaid: chwe charw Llychlyn, pedwar sebra, tri chamel, tri racŵn, un llwynog, un macaw ac un sebu. Yn Lloegr, rhaid cael trwydded ar gyfer anifeiliaid gwyllt ond nid oes unrhyw gyfraith i atal syrcasau rhag defnyddio rhai mathau o anifeiliaid. Yng Nghymru, nid oes gofyniad trwyddedu. Ac nid oes dim i atal Cymru rhag dod yn domen ar gyfer anifeiliaid syrcas y deddfwyd yn erbyn eu cadw mewn gwledydd Ewropeaidd eraill. Ar ddechrau'r flwyddyn, Iwerddon oedd yr ugeinfed wlad yn yr UE i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt yn y fath fodd. Mae'n hen bryd inni weithredu gwaharddiad tebyg. Sut y gallwn gyfiawnhau caniatáu i anifeiliaid gael eu gorfodi i wneud triciau na fyddent yn eu gwneud mewn bywyd gwyllt? Sut y gallwn gyfiawnhau caniatáu i'r creaduriaid mawreddog hyn gael eu cam-drin o adeg eu geni a'u gorfodi i deithio mewn amodau cyfyng ac anaddas? A sut y gallwn gyfiawnhau caniatáu i anifeiliaid, a ddylai fod yn rhydd, fyw mewn caethiwed a chael eu troi ymaith neu'n waeth byth, eu lladd, pan na allant ddiddanu'r cynulleidfaoedd mwyach?
Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn addo gwaharddiad ers blynyddoedd lawer ac yn awr maent yn bwriadu cyflwyno gwaharddiad yn y pum mlynedd nesaf. Ni allwn aros mor hir â hynny. Mae angen inni wahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau heddiw. Rwy'n croesawu datganiad Ysgrifennydd y Cabinet fis diwethaf pan ddywedodd ei bod yn ystyried cyfleoedd i gyflwyno deddfwriaeth ar gyfer gwahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru. Mae'n bryd gweithredu yn awr. Mae RSPCA Cymru wedi amlinellu sut y gellir defnyddio adran 12 o'r Ddeddf lles anifeiliaid i gyflwyno gwaharddiad o'r fath heb orfod cael deddfwriaeth newydd. Defnyddiwyd y Ddeddf lles anifeiliaid i arwain y ffordd ar wahardd coleri sioc drydanol. Rwy'n annog Ysgrifennydd y Cabinet i ddefnyddio'r Ddeddf i roi diwedd ar greulondeb barbaraidd gorfodi anifeiliaid gwyllt i berfformio mewn syrcasau. Rwy'n annog yr Aelodau nid yn unig i gefnogi'r cynnig ger eu bron heddiw, ond i roi pwysau ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno gwaharddiad ar frys, mor fuan ag sy'n bosibl. Rwy'n annog y cyhoedd yng Nghymru i ddal i bwyso am waharddiad. Gadewch inni sicrhau na fydd yn rhaid inni aros am bum mlynedd cyn i Lywodraeth Cymru weithredu. Diolch yn fawr.
I'm delighted to speak in this debate today. I was really pleased last month to see this statement from the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs when she said that she would be exploring ways of bringing a ban forward. Fellow Members know that this is a subject that I feel really strongly about, and I've raised it in Plenary on numerous occasions over the years. I believe that an outright ban on wild animals in circuses is the only way that Wales can show the rest of the world that we too, like Scotland and the Republic of Ireland, do not welcome what is an outdated and cruel form of so-called entertainment. It's a view, as has been said already, shared by three quarters of the population. Well, one thing is certain: it isn't entertainment for the animals. If you read the reports about the cruel conditions—and they've been outlined here today—that, very often, these animals are subjected to, there is no entertainment whatsoever in that for them. Lots of people have mentioned that the RSPCA have contacted all of us, it seems, about using section 12 of the Animal Welfare Act 2006 to bring that forward. Simon Thomas has also outlined that that is somewhat limiting, but I would like to see legislation brought in as quickly as possible but also as comprehensively as possible.
I am also concerned about animals like reindeer being used as an attraction for passers-by in city centres and outside church nativity displays, being used to draw people, particularly children, towards their exhibits. I think this is also cruel. I don't think that reindeer are meant to stand for hours on end on concrete yards, and I don't want us to legislate in one area to the detriment of another area is what I'm really saying. I think we really need to look at everything that we can do and do it as comprehensively and as quickly as we can. To coin a phrase, or to misuse another phrase, if we keep to reindeer, reindeer are not just for Christmas; they're supposed to actually have a life.
Rwy'n falch o gael siarad yn y ddadl hon heddiw. Roeddwn yn falch iawn o weld y datganiad hwn fis diwethaf gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig pan ddywedodd y byddai'n ystyried ffyrdd o gyflwyno gwaharddiad. Mae cyd-Aelodau'n gwybod bod hwn yn bwnc rwy'n teimlo'n gryf iawn amdano, ac rwyf wedi ei godi yn y Cyfarfod Llawn ar sawl achlysur dros y blynyddoedd. Credaf mai gwaharddiad llwyr ar anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yw'r unig ffordd y gall Cymru ddangos i weddill y byd nad ydym ninnau chwaith, fel yr Alban a Gweriniaeth Iwerddon, yn croesawu'r hyn sy'n ffurf hen ffasiwn a chreulon ar adloniant fel y'i gelwir. Fel y dywedwyd eisoes, mae'n farn a rennir gan dri chwarter y boblogaeth. Wel, mae un peth yn sicr: nid yw'n adloniant i'r anifeiliaid. Os ydych wedi darllen yr adroddiadau am yr amgylchiadau creulon—ac maent wedi cael eu hamlinellu yma heddiw—y mae'r anifeiliaid hyn yn gorfod eu dioddef yn aml, nid oes unrhyw adloniant o gwbl yn hynny iddynt hwy. Mae llawer o bobl wedi sôn bod yr RSPCA wedi cysylltu â phob un ohonom, mae'n debyg, ynglŷn â ddefnyddio adran 12 o Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006 i gyflwyno hynny. Amlinellodd Simon Thomas hefyd fod yr adran honno'n gyfyngedig braidd, ond hoffwn weld deddfwriaeth yn cael ei chyflwyno cyn gynted â phosibl ond hefyd mewn ffordd mor gynhwysfawr â phosibl.
Rwyf hefyd yn pryderu am anifeiliaid fel ceirw Llychlyn yn cael eu defnyddio fel atyniad i bobl sy'n mynd heibio yng nghanol dinasoedd a'r tu allan i arddangosiadau o stori'r geni mewn eglwysi, yn cael eu defnyddio i ddenu pobl, yn enwedig plant, tuag at eu harddangosfeydd. Credaf fod hyn hefyd yn greulon. Nid wyf yn meddwl bod ceirw i fod i sefyll am oriau bwygilydd ar fuarthau concrid, ac nid wyf am i ni ddeddfu mewn un maes ar draul maes arall, dyna rwy'n ei ddweud mewn gwirionedd. Credaf fod gwir angen inni edrych ar bopeth y gallwn ei wneud a gwneud hynny mewn ffordd mor gynhwysfawr ac mor gyflym ag y gallwn. Os goddefir yr ymadrodd, neu o gamddefnyddio ymadrodd arall, ac aros gyda cheirw, nid ar gyfer y Nadolig yn unig y mae ceirw, dylai fod ganddynt fywyd mewn gwirionedd.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.
I call on the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. Thank you very much. I'm very grateful to the Petitions Committee and, of course, to the petitioners for bringing the petition forward first and then obviously for the debate today. Although there are no circuses based in Wales, they of course do visit, and I think today's motion absolutely highlights the very strong public feeling surrounding the use of wild animals in circuses. So, the Welsh Government is very happy to support the motion today.
I want to put on record my commitment to exploring all opportunities to bring forward legislation to ban the use of wild animals in circuses in Wales. I just want to reassure Bethan Sayed that I certainly won't get lost. I don't think anybody should underestimate my personal commitment to doing this. So, there are two things: one is looking at the legislative programme to see where we could bring that legislation forward. As Simon Thomas, I think very pertinently, pointed out, it would be good to have a Welsh Parliament Act, but we do have, obviously, a very crowded legislative programme, but I'm continuing to explore those opportunities, and also section 12, which several Members have raised. When I first came into this portfolio, I did look at section 12 and took evidence on this. The Department for Environment, Food and Rural Affairs also did the same, and they were advised that imposing a ban on welfare grounds through regulations could be challenged in the High Court, but I think it is something that we are continuing to look at.
One of the strategic outcomes within the Wales animal health and welfare framework implementation plan is that animals in Wales have a good quality of life. Several Members referred to my intention to develop a licensing scheme for mobile animal exhibits in Wales, and I reassure Janet Finch-Saunders: of course I understand it's a separate issue, and it's really interesting to see that other parts of the UK are now following our approach. I announced that in my written statement in December 2017. That was following a public consultation on the matter. And whilst I was seeking views on that subject, I took the opportunity to ask the public's view on the use of wild animals in circuses. At the same time—it was about the same time, the winter of December 2016—I met with UK Government Ministers. I think it was Lord Gardiner; I've met with him a couple of times. Paul Davies asked whether I had been working with Ministers, so I was working with Ministers, and my officials were working alongside DEFRA officials. Because the UK Government previously announced that it was their intention to ban the use of wild animals in circuses, so I was very happy to have Wales included in that programme because I thought it would be quicker. However, progress has been incredibly slow, and that's why I then decided to take the approach that I have done, and that was to look at all the options.
Paul Davies also asked about the Scottish Government's recent Act that they brought forward. It gained Royal Assent—I think it was towards the end of January. So, we're absolutely looking at that model, and, of course, other models. The Scottish Government proposed a ban on a number of ethical grounds, which, again, received overwhelming support. So, I think that is a very good model for us to look at. So—
Diolch, Lywydd. Diolch yn fawr iawn. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Pwyllgor Deisebau ac wrth gwrs, i'r deisebwyr am gyflwyno'r ddeiseb yn gyntaf ac yna yn amlwg am y ddadl heddiw. Er nad oes syrcasau wedi eu lleoli yng Nghymru, maent yn ymweld wrth gwrs, a chredaf fod y cynnig heddiw yn tynnu sylw'n bendant at y teimlad cyhoeddus cryf iawn ynglŷn â'r defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn hapus iawn i gefnogi'r cynnig heddiw.
Hoffwn gofnodi fy ymrwymiad i archwilio pob cyfle i gyflwyno deddfwriaeth i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru. Hoffwn dawelu meddwl Bethan Sayed yn bendant na fyddaf yn mynd ar goll. Ni chredaf y dylai neb fychanu fy ymrwymiad personol i wneud hyn. Felly, mae yna ddau beth: un yw edrych ar y rhaglen ddeddfwriaethol i weld lle y gallem gyflwyno'r ddeddfwriaeth honno. Fel y nododd Simon Thomas, yn gymwys iawn rwy'n credu, byddai'n dda cael Deddf Senedd Cymru, ond yn amlwg, mae gennym raglen ddeddfwriaethol lawn iawn, ond rwy'n parhau i archwilio'r cyfleoedd hynny, ac adran 12 hefyd, a nodwyd gan nifer o'r Aelodau. Pan ddechreuais yn y portffolio hwn, edrychais ar adran 12 a chymryd tystiolaeth ar hyn. Gwnaeth Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig yr un peth hefyd, a chawsant eu cynghori y gellid herio camau i osod gwaharddiad ar sail lles drwy reoliadau yn yr Uchel Lys, ond mae'n rhywbeth rydym yn parhau i edrych arno rwy'n credu.
Un o'r canlyniadau strategol yng nghynllun gweithredu'r fframwaith iechyd a lles anifeiliaid yw bod anifeiliaid yng Nghymru yn cael bywyd o ansawdd da. Cyfeiriodd sawl Aelod at fy mwriad i ddatblygu cynllun trwyddedu ar gyfer arddangosfeydd symudol o anifeiliaid yng Nghymru, ac rwyf am dawelu meddwl Janet Finch-Saunders: rwy'n deall wrth gwrs ei fod yn fater ar wahân, ac mae'n ddiddorol gweld bod rhannau eraill o'r DU bellach yn dilyn ein dull o weithredu. Cyhoeddais hynny yn fy natganiad ysgrifenedig ym mis Rhagfyr 2017. Roedd hynny'n dilyn ymgynghoriad cyhoeddus ar y mater. A chan fy mod yn gofyn am farn ar y pwnc hwnnw, manteisiais ar y cyfle i ofyn barn y cyhoedd ar y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Ar yr un pryd—roedd tua'r un pryd, mis Rhagfyr, gaeaf 2016—cyfarfûm â Gweinidogion Llywodraeth y DU. Credaf mai yr Arglwydd Gardiner ydoedd; rwyf wedi ei gyfarfod ychydig o weithiau. Gofynnodd Paul Davies a fûm yn gweithio gyda Gweinidogion, felly roeddwn yn gweithio gyda Gweinidogion, ac roedd fy swyddogion yn gweithio ochr yn ochr â swyddogion DEFRA. Oherwydd bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi'n flaenorol mai ei bwriad oedd gwahardd y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau, roeddwn yn hapus iawn i gael Cymru wedi'i chynnwys yn y rhaglen honno gan y teimlwn y byddai'n gyflymach. Fodd bynnag, mae'r cynnydd wedi bod yn anhygoel o araf, a dyna pam y penderfynais ddilyn y trywydd rwyf wedi'i ddilyn wedyn, sef edrych ar yr holl opsiynau.
Gofynnodd Paul Davies hefyd am y Ddeddf a gyflwynwyd gan Lywodraeth yr Alban yn ddiweddar. Enillodd Gydsyniad Brenhinol—credaf mai tua diwedd mis Ionawr y digwyddodd hynny. Felly, rydym yn bendant yn edrych ar y model hwnnw, ac ar fodelau eraill wrth gwrs. Roedd Llywodraeth yr Alban yn argymell gwaharddiad ar nifer o seiliau moesegol, sydd, unwaith eto, wedi cael cefnogaeth ysgubol. Felly, credaf fod hwnnw'n fodel da iawn i ni edrych arno. Felly —
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
You talked about looking at different kinds of models: what is the timetable with this now? I mean, that's what people are asking. They understand your commitment to having a ban, but what is the precise timetable and when will we see this coming into force?
Fe siaradoch chi am edrych ar wahanol fathau o fodelau: beth yw'r amserlen gyda hyn yn awr? Hynny yw, dyna y mae pobl yn ei ofyn. Maent yn deall eich ymrwymiad i gael gwaharddiad, ond beth yw'r union amserlen a pha bryd y gwelwn hyn yn dod i rym?
Okay. So, this work is ongoing and has been ongoing since the winter of December 2016, and probably before that as well, before I came into post, but it's absolutely going on at the moment. The timetable is—obviously, we will be looking towards year 3 of the legislative programme, so that's my aim now. But the section 12 is also—. And I was very grateful to Simon Thomas for the commitment of Plaid Cymru to support it, if that's the way we can do it. So, the timescale is current and I would hope to be able to bring forward a statement probably by the summer as to whether we would be in legislative programme year number 3, or earlier if we can look at whether we can use section 12.
I want to go back to the mobile animal exhibits, because we know there are not that many wild animals in circuses—I think it's about 19—but we don't know the number of mobile animal exhibits that we have in Wales. We all know of schools that are visited by them, so I thought it was very important that we developed the licensing of the mobile animal exhibits, and as I say, we have other parts of the UK now looking at our approach. I think the approaches taken by all the different parts of the UK need to be compatible also, so again, officals are working very closely with officals in Scotland, Northern Ireland and DEFRA to ensure that the development of our licensing scheme is not done in isolation.
Iawn. Felly, mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ac wedi bod yn mynd rhagddo ers mis Rhagfyr gaeaf 2016, a chyn hynny hefyd mae'n debyg, cyn i mi ddod i'r swydd, ond mae'n bendant yn mynd rhagddo ar hyn o bryd. Mae'r amserlen—yn amlwg, byddwn yn edrych tuag at flwyddyn 3 y rhaglen ddeddfwriaethol, felly dyna yw fy nod bellach. Ond mae adran 12 hefyd—. Ac roeddwn yn ddiolchgar iawn i Simon Thomas am ymrwymiad Plaid Cymru i'w gefnogi, os mai dyna'r ffordd y gallwn ei wneud. Felly, mae'r amserlen yn gyfredol a gobeithiaf allu cyflwyno datganiad erbyn yr haf, mae'n debyg, ynglŷn ag a fyddem yn rhaglen ddeddfwriaethol blwyddyn 3, neu'n gynharach os gallwn edrych i weld a allwn ddefnyddio adran 12.
Rwyf am fynd yn ôl at yr arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, oherwydd rydym yn gwybod nad oes llawer o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau—credaf ei fod oddeutu 19—ond nid ydym yn gwybod pa nifer o arddangosfeydd symudol o anifeiliaid sydd gennym yng Nghymru. Mae pawb ohonom yn gwybod am ysgolion sy'n cael ymweliadau o'r fath, felly roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn inni ddatblygu'r broses o drwyddedu arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, ac fel y dywedaf, mae gennym rannau eraill o'r DU bellach yn edrych ar ein dull o weithredu. Credaf fod angen i'r dulliau a ddefnyddir gan holl rannau gwahanol y DU fod yn gydnaws â'i gilydd hefyd, felly unwaith eto, mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn gyda swyddogion yn yr Alban, Gogledd Iwerddon a DEFRA i sicrhau nad ydym yn datblygu ein cynllun trwyddedu yn annibynnol ar bawb arall.
[Inaudible.]
[Anghlywadwy.]
Can I just carry on? I'm aware of the time, sorry. We're also engaged in the development of other cross-cutting policies to reinforce animal welfare, and I think it's really important to hear other people's views about circuses. I'll now take an intervention.
A gaf fi fwrw ymlaen? Rwy'n ymwybodol o'r amser, mae'n ddrwg gennyf. Rydym hefyd yn ymwneud â datblygu polisïau trawsbynciol eraill i atgyfnerthu lles anifeiliaid, ac mae'n bwysig iawn clywed barn pobl eraill am syrcasau yn fy marn i. Fe dderbyniaf ymyriad yn awr.
I'm very grateful. What I wanted to try and ascertain from her—because she's set out the options: a standalone Bill or a section 12, and she's also set out the other things that she's looking at. I mentioned another one, which is zoos, as well, which has also come up—
Rwy'n ddiolchgar iawn. Yr hyn roeddwn am geisio'i gael ganddi—oherwydd mae hi wedi nodi'r opsiynau: Bil annibynnol neu adran 12, ac mae hi hefyd wedi nodi'r pethau eraill y mae'n edrych arnynt. Soniais am un arall, sef sŵau, sydd hefyd wedi codi—
Sorry; I meant zoos as well.
Mae'n ddrwg gennyf; roeddwn yn golygu sŵau yn ogystal.
Well, yes. Obviously, a Bill would allow the wider animal welfare considerations to be addressed, whereas a section 12 has to be specifically targeted at a particular animal welfare issue. Is she, at least, able to give us where her thinking is on that at the moment? Because what the concern, I think, around the Chamber would be that is that we don't want to let something that we can do now be put off because we have a wider agenda that needs to be delivered over a longer period of time.
Wel, ie. Yn amlwg, byddai Bil yn caniatáu inni fynd i'r afael â'r ystyriaethau lles anifeiliaid ehangach, lle bydd yn rhaid targedu adran 12 yn benodol ar fater lles anifeiliaid penodol. A yw hi, o leiaf, yn gallu dweud wrthym beth yw ei syniadau ar hynny ar hyn o bryd? Oherwydd rwy'n credu mai'r pryder o amgylch y Siambr yw nad ydym eisiau gadael i rywbeth y gallwn ei wneud yn awr gael ei ohirio oherwydd bod gennym agenda ehangach sydd angen ei chyflawni dros gyfnod hwy o amser.
I mentioned earlier that I'd looked at section 12 as soon as I came into post, and clearly that had been looked at Rebecca Evans, my predecessor, and also by DEFRA. So, the advice I was given was that that would not be the most appropriate way forward, but I am having a look at that again. I know third sector organisations don't agree with lawyers on that, but I'm very happy to continue to look at that. And sorry; I did mean that we were looking at—. You brought a very pertinent point up about zoos, because, clearly, we had that incident in Ceredigion, and so I think it's really important that we look at the whole package in relation to animal welfare.
I want to develop a licensing scheme for mobile animal exhibits that delivers a lasting impact on animal welfare standards in Wales, and I am, again, monitoring developments of the similar schemes that the UK administrations are bringing forward because I do think it's very important that all the schemes are compatible. We've got a very porous border, obviously.
I think the Welsh Government, the public, the enforcement agencies and the courts have to continue to promote the fact there is already a duty of care on all animal keepers to protect the animals in their care, and that's whether it's on a temporary or a permanent basis. That's obviously embedded in the Animal Welfare Act 2006. But I think there's also a responsibility for us as a Welsh Government to ensure the moral values that Wales adheres to are modelled in strong messages and actions, and the responsible animal ownership mantra has never been expressed more strongly than I think it has been today.
So, I just want to reiterate once again my commitment to exploring opportunities to bring forward legislation to ban the use of wild animals in circuses in Wales at the earliest possibility.
Soniais yn gynharach fy mod wedi edrych ar adran 12 cyn gynted ag y deuthum i'r swydd, ac mae'n amlwg bod Rebecca Evans, fy rhagflaenydd, wedi edrych ar hynny, a DEFRA hefyd. Felly, y cyngor a roddwyd i mi oedd nad dyna fyddai'r ffordd fwyaf priodol o fynd ati, ond rwy'n edrych ar hynny eto. Gwn nad yw sefydliadau'r trydydd sector yn cytuno gyda chyfreithwyr ar hynny, ond rwy'n hapus iawn i barhau i edrych arno. Ac mae'n ddrwg gennyf; roeddwn yn golygu ein bod yn edrych ar—. Gwnaethoch bwynt cymwys iawn ynghylch sŵau, oherwydd yn amlwg, cawsom y digwyddiad hwnnw yng Ngheredigion, ac felly mae'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar y pecyn cyfan mewn perthynas â lles anifeiliaid.
Rwyf am ddatblygu cynllun trwyddedu ar gyfer arddangosfeydd symudol o anifeiliaid sy'n effeithio'n barhaol ar safonau lles anifeiliaid yng Nghymru, ac unwaith eto rwy'n monitro datblygiadau'r cynlluniau tebyg y mae'r gweinyddiaethau yn y DU yn eu cyflwyno oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fod yr holl gynlluniau'n gydnaws. Mae gennym ffin dyllog iawn, yn amlwg.
Credaf fod yn rhaid i Lywodraeth Cymru, y cyhoedd, yr asiantaethau gorfodi a'r llysoedd barhau i hyrwyddo'r ffaith fod dyletswydd o ofal eisoes ar bawb sy'n cadw anifeiliaid i ddiogelu'r anifeiliaid yn eu gofal, a hynny pa un a yw ar sail barhaol neu dros dro. Mae hynny'n amlwg wedi'i wreiddio yn Neddf Lles Anifeiliaid 2006. Ond credaf hefyd fod yna gyfrifoldeb arnom ni fel Llywodraeth Cymru i sicrhau bod y gwerthoedd moesol y mae Cymru'n glynu atynt yn cael eu modelu mewn negeseuon a gweithredoedd cryf, a chredaf nad yw mantra perchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid erioed wedi'i fynegi'n gryfach nag a wnaed heddiw.
Felly, hoffwn ailadrodd unwaith eto fy ymrwymiad i archwilio cyfleoedd i gyflwyno deddfwriaeth i wahardd yr arfer o ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau yng Nghymru ar y cyfle cyntaf.
Galwaf ar David Rowlands i ymateb i'r ddadl.
I call on David Rowlands to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. I'd like to thank all the Members for their contributions to the debate and, again, to the petitioner for bringing this petition forward. It's obvious by the numbers who have wanted to speak during this debate that there is huge cross-party support for the ban on wild animals in circuses.
Paul Davies spoke about it being mixed up with mobile animal exhibits, and he was supported in that by Simon Thomas. The joining of these two items could cause problems for how we deal with it in the future. Bethan Sayed—I'm reminding you of your new name—talked about the pressure put on by the petitioners and the high percentage of members of the public supporting this ban. She also made the point of the tardiness in making a decision on the ban and asked for a time frame.
Hefin David talked about a night with the lions and tigers, or at least making sure that there wasn't a night with the lions and tigers, and the success they had in turning away many potential visitors to that exhibit. Michelle Brown gave thanks to those who signed the petition and spoke again of the non-desirability of licensing and the weakness of enforcement of such licensing legislation. Mick Antoniw mentioned the results of the poll he took. I believe he said that there was support for licensing mobile animal acts. Am I right in saying that? Yes. And I think there is support for that in the Chamber in general. Janet Finch-Saunders again mentioned the slow progress by the Welsh Government in bringing in a ban. She made a distinction again between mobile animal exhibits and the use of wild animals in circuses.
Simon Thomas reiterated the desire for the ban on wild animals and circuses, but again, to make a distinction with mobile animal exhibits. And he also brought up the necessity for proper regulation of zoos. Vikki Howells mentioned the scientific evidence from the RSPCA that animals are affected adversely, both physically and mentally, when they are travelling with circuses.
Caroline Jones mentioned the use of wild animals in circuses as barbaric, and having no legislation in Wales could result in a dumping of these circuses in Wales. Joyce Watson welcomed the statement by the Cabinet Secretary—the earlier statement I'm talking about, of course, Joyce—and she also mentioned that this is a cruel form of entertainment, and it certainly wasn't entertainment for the animals involved in this practice. She also mentioned the reindeer that are used as exhibits or attractions over the Christmas period.
I must say, the comments from the Cabinet Secretary, whilst welcome to a certain extent, say that she is still looking at the possibility of legislation—an Act—and, of course, she then mentioned time frames of something like three years—[Interruption.] Well, that's the time frame you said for bringing legislation—.
Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl ac unwaith eto, i'r deisebydd am gyflwyno'r ddeiseb hon. Mae'n amlwg yn ôl y niferoedd sydd wedi bod yn awyddus i siarad yn ystod y ddadl hon y ceir cefnogaeth drawsbleidiol enfawr i waharddiad ar anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau.
Soniodd Paul Davies ei fod yn gymysg ag arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, a chefnogwyd ef yn hynny gan Simon Thomas. Gallai cyfuno'r ddwy eitem hon achosi problemau o ran sut yr ymdriniwn â hyn yn y dyfodol. Soniodd Bethan Sayed—rwy'n eich atgoffa o'ch enw newydd—am y pwysau a roddwyd gan y deisebwyr a'r ganran uchel o aelodau o'r cyhoedd sy'n cefnogi'r gwaharddiad hwn. Hefyd gwnaeth y pwynt ynghylch yr arafwch i wneud penderfyniad ar y gwaharddiad a gofynnodd am ffrâm amser.
Soniodd Hefin David am noson gyda'r llewod a'r teigrod, neu o leiaf wneud yn siŵr na fyddai noson gyda'r llewod a'r teigrod yn digwydd, a'r llwyddiant a gawsant yn troi ymwelwyr posibl i'r digwyddiad hwnnw ymaith. Diolchodd Michelle Brown i'r rhai a lofnododd y ddeiseb a siaradodd unwaith eto am y ffaith nad yw trwyddedu'n ddymunol a gwendidau gorfodi deddfwriaeth drwyddedu o'r fath. Soniodd Mick Antoniw am ganlyniadau'r arolwg barn a wnaeth. Rwy'n credu iddo ddweud bod cefnogaeth i drwyddedu arddangosfeydd symudol o anifeiliaid. A wyf fi'n gywir i ddweud hynny? Ydw. Ac rwy'n credu bod cefnogaeth i hynny yn y Siambr yn gyffredinol. Soniodd Janet Finch-Saunders unwaith eto am gynnydd araf Llywodraeth Cymru ar gyflwyno gwaharddiad. Roedd yn gwahaniaethu unwaith eto rhwng arddangosfeydd symudol o anifeiliaid a'r defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau.
Ailadroddodd Simon Thomas y dymuniad i weld gwaharddiad ar anifeiliaid gwyllt a syrcasau, ond unwaith eto, gan wahaniaethu rhwng y rhain ag arddangosfeydd symudol o anifeiliaid. A hefyd, nododd yr angen i reoleiddio sŵau'n briodol. Soniodd Vikki Howells am y dystiolaeth wyddonol gan yr RSPCA fod anifeiliaid yn dioddef effaith andwyol, yn gorfforol ac yn feddyliol, pan fyddant yn teithio gyda syrcasau.
Soniodd Caroline Jones am y defnydd o anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau fel rhywbeth barbaraidd, a gallai peidio â chael unrhyw ddeddfwriaeth yng Nghymru arwain at ddympio'r syrcasau hyn yng Nghymru. Croesawodd Joyce Watson y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet—rwy'n sôn am y datganiad cynharach, wrth gwrs, Joyce—a soniodd hefyd fod hon yn ffurf greulon ar adloniant, ac yn sicr nid oedd yn adloniant i'r anifeiliaid sy'n gysylltiedig â'r arfer hwn. Soniodd hefyd am y ceirw a ddefnyddir fel arddangosioadau neu atyniadau dros gyfnod y Nadolig.
Rhaid i mi ddweud, mae'r sylwadau gan Ysgrifennydd y Cabinet, er eu bod i'w croesawu i ryw raddau, yn dweud ei bod yn dal i edrych ar y posibilrwydd o ddeddfwriaeth—o Ddeddf—ac wrth gwrs, soniodd wedyn am fframiau amser o rywbeth fel tair blynedd—[Torri ar draws.] Wel, dyna'r ffrâm amser a roesoch ar gyfer cyflwyno deddfwriaeth—.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, I'll be corrected on that, of course, Cabinet Secretary.
Iawn, fe gaf fy nghywiro ar hynny, wrth gwrs, Ysgrifennydd y Cabinet.
I said year 3 of the legislative programme, which begins this summer.
Blwyddyn 3 y rhaglen ddeddfwriaethol sy'n dechrau yr haf hwn oedd yr hyn a ddywedais.
Yes, thank you. Well, I would urge her to seriously consider the use of section 12 of the animal rights Act, because it's obvious, throughout the comments made in this Chamber today, that we need urgent action with regard to this, otherwise we will be falling behind other legislatures and Wales will be looked at as an easy option for these circuses.
So, I will mention the fact that we will, as a committee, be returning to this subject in the future, and, again, can I thank all those who contributed to this debate, especially those who brought the petition? And I'll thank Linda again and her supporters for doing just that. Thank you.
Ie, diolch. Wel, buaswn yn ei hannog o ddifrif i ystyried y defnydd o adran 12 o'r Ddeddf hawliau anifeiliaid, oherwydd mae'n amlwg o'r holl sylwadau a wnaed yn y Siambr hon heddiw fod angen gweithredu ar fyrder mewn perthynas â hyn, fel arall byddwn yn llusgo ar ôl deddfwrfeydd eraill a bydd Cymru yn cael ei gweld fel opsiwn hawdd i'r syrcasau hyn.
Felly, rwyf am sôn am y ffaith y byddwn, fel pwyllgor, yn dychwelyd at y pwnc hwn yn y dyfodol, ac unwaith eto, a gaf fi ddiolch i bawb a gyfrannodd i'r ddadl hon, yn enwedig y rhai a gyflwynodd y ddeiseb? A hoffwn ddiolch eto i Linda a'i chefnogwyr am wneud hynny. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Dyma ni'n cyrraedd y ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ynghylch craffu ar reoliadau a wnaed o dan Fesur yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael). Rydw i'n galw ar Mick Antoniw, Cadeirydd y Pwyllgor, i wneud y cynnig. Mick Antoniw.
We now reach the debate on the Constitutional and Legislative Affairs Committee report on the scrutiny of regulations made under the European Union (Withdrawal) Bill. I call on Mick Antoniw, the Chair of the committee, to move the motion. Mick Antoniw.
Cynnig NDM6680 Mick Antoniw
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, 'Craffu ar reoliadau a wnaed o dan Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael)', a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 16 Chwefror 2018.
2. Yn cymeradwyo argymhellion 1, 2, 4 a 7 o'r adroddiad, sy'n argymell gwelliannau i Fil Llywodraeth y DU, Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael).
Motion NDM6680 Mick Antoniw
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the report of the Constitutional and Legislative Affairs Committee entitled Scrutiny of regulations made under the European Union (Withdrawal) Bill, which was laid in the Table Office on 16 February 2018.
2. Endorses recommendations 1, 2, 4 and 7 of that report, which recommend amendments to the UK Government’s European Union (Withdrawal) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Llywydd. I can feel the excitement in the air in that you've all waited for this report, and I will do my best not to disappoint. We laid our report on the scrutiny of regulations made under the European Union (Withdrawal) Bill on 16 February, and made seven recommendations. Before I talk about our findings, I wanted briefly to explain the context within which this work was undertaken and also set out what we were seeking to achieve.
For clarity, I'd like to rehearse the purpose of the withdrawal Bill, which is to end the supremacy of EU law in UK law and to convert EU law, as it stands at the moment of exit, into domestic law. It also creates temporary powers to make subordinate legislation in the form of regulations that will enable corrections to be made, ensuring that the law operates appropriately once the UK has left the EU. This will enable the domestic legal system to continue to function correctly outside the EU. In order to do this, Members will know that the Bill replaces the framework of the European Communities Act 1972 with a new framework called 'retained EU law', which provides a basis from which the UK Parliament and the devolved legislatures can make their own laws. I told you so far I wouldn't disappoint.
The Bill splits retained EU law into three types: EU-derived domestic legislation under clause 2 of the Bill; direct EU legislation under clause 3 of the Bill; and rights, powers, liabilities, et cetera, that arise under the European Communities Act 1972 under clause 4 of the Bill. As currently drafted, the Bill gives the Welsh Ministers powers to amend one type of retained EU law, and that is EU-derived domestic legislation. Now, while the Bill was amended at Report Stage in the House of Commons to allow the Welsh Ministers also to amend direct EU legislation in devolved areas, that power is only exercisable where it has been agreed that a common framework in a particular devolved area is not needed. With regard to making regulations in devolved areas, the Bill includes a complex mix of powers that may be exercised either concurrently or jointly by Welsh Ministers and UK Ministers.
The main aim of our work was to look at the scope and nature of regulation-making powers to be exercised in relation to Wales by the UK Government and the Welsh Ministers, including the procedures to be attached to the scrutiny of those regulations. Our report focuses mainly on amendments we believe should be made to the Bill, and in so doing they address the questions that were raised by the Secretary of State for Wales in a letter to the Llywydd in January of this year, which is available on our website.
Our report was informed by a stakeholder conference held last September, a general consultation and a panel of experts with experience of the making of subordinate legislation. We are grateful to all those who contributed. We also considered the reports of other parliamentary committees in the House of Commons and the House of Lords who examined the making of subordinate legislation on the Bill.
Diolch ichi, Lywydd. Gallaf deimlo'r cyffro yn yr awyr yn yr ystyr fod pawb ohonoch wedi aros am yr adroddiad hwn, ac fe wnaf fy ngorau i beidio â'ch siomi. Gosodwyd ein hadroddiad ar graffu ar reoliadau a wnaed o dan Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) ar 16 Chwefror, ac rydym wedi gwneud saith o argymhellion. Cyn imi siarad am ein canfyddiadau, roeddwn eisiau egluro'n fyr beth oedd cyd-destun y gwaith a nodi hefyd beth y ceisiem ei gyflawni.
Er eglurder, hoffwn ailadrodd diben y Bil ymadael, sef rhoi diwedd ar oruchafiaeth cyfraith yr UE yng nghyfraith y DU a throsi cyfraith yr UE, fel y saif ar adeg ymadael, yn gyfraith ddomestig. Mae hefyd yn creu pwerau dros dro i wneud is-ddeddfwriaeth ar ffurf rheoliadau a fydd yn galluogi cywiriadau i gael eu gwneud, gan sicrhau bod y gyfraith yn gweithredu'n briodol pan fydd y DU wedi gadael yr UE. Bydd hyn yn galluogi'r system gyfreithiol ddomestig i barhau i weithio'n iawn y tu allan i'r UE. Er mwyn gwneud hyn, bydd yr Aelodau'n gwybod bod y Bil yn gosod fframwaith newydd o'r enw 'cyfraith yr UE a ddargedwir' yn lle fframwaith Deddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972, gan ddarparu sylfaen i Senedd y DU a'r deddfwrfeydd datganoledig allu gwneud eu cyfreithiau eu hunain. Dywedais wrthych na fyddwn yn eich siomi cyn belled.
Mae'r Bil yn hollti cyfraith yr UE a ddargedwir yn dri math: deddfwriaeth ddomestig sy'n deillio o'r UE o dan gymal 2 y Bil; deddfwriaeth uniongyrchol o'r UE o dan gymal 3 y Bil; a hawliau, pwerau, rhwymedigaethau ac ati sy'n codi o dan Ddeddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972 o dan gymal 4 y Bil. Fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd, mae'r Bil yn rhoi pwerau i Weinidogion Cymru ddiwygio un math o gyfraith yr UE a ddargedwir, sef deddfwriaeth ddomestig sy'n deillio o'r UE. Nawr, er bod y Bil wedi ei ddiwygio yn ystod y Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Cyffredin i ganiatáu i Weinidogion Cymru hefyd ddiwygio deddfwriaeth UE uniongyrchol mewn meysydd datganoledig, nid oes modd arfer y pŵer hwnnw oni bai lle y cytunwyd nad oes angen fframwaith cyffredin mewn maes datganoledig penodol. O ran gwneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig, mae'r Bil yn cynnwys cymysgedd cymhleth o bwerau y gellir eu harfer naill ai ar yr un pryd neu ar y cyd gan Weinidogion Cymru a Gweinidogion y DU.
Prif nod ein gwaith oedd ystyried cwmpas a natur y pwerau gwneud rheoliadau sydd i'w harfer mewn perthynas â Chymru gan Lywodraeth y DU a Gweinidogion Cymru, gan gynnwys y gweithdrefnau sydd i'w cysylltu wrth y gwaith o graffu ar y rheoliadau hynny. Mae ein hadroddiad yn canolbwyntio'n bennaf ar y gwelliannau y credwn fod angen eu gwneud i'r Bil, ac wrth wneud hynny maent yn ateb y cwestiynau a godwyd gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru mewn llythyr at y Llywydd ym mis Ionawr eleni, llythyr sydd i'w weld ar ein gwefan.
Cafodd ein hadroddiad ei lywio gan gynhadledd i randdeiliaid a gynhaliwyd fis Medi diwethaf, ymgynghoriad cyffredinol a phanel o arbenigwyr sydd â phrofiad o lunio is-ddeddfwriaeth. Rydym yn ddiolchgar i bawb a gyfrannodd. Rydym hefyd wedi ystyried adroddiadau pwyllgorau seneddol eraill yn Nhy'r Cyffredin a Thy'r Arglwyddi a archwiliodd y broses o wneud is-ddeddfwriaeth ar y Bil.
As it is currently drafted, the EU withdrawal Bill has been strongly criticised for the way in which powers to make regulations are to be exercised, with many parliamentary committees from UK legislatures expressing concern at an excessive transfer of power from legislature to government. In particular, this is to be achieved through the use of extensive Henry VIII powers, with the affirmative procedure to be applied in more limited circumstances than would normally be expected.
In some of our initial statements on the implications of legislating to leave the EU, we set out some important constitutional principles that we believe should apply to the role of the National Assembly. These include the National Assembly passing primary legislation in devolved areas, delegating powers to the Welsh Ministers to make subordinate legislation as the National Assembly considers appropriate, and the procedure to be applied to scrutiny of that subordinate legislation.
Now, we recognise that the UK's withdrawal from the EU represents a unique as well as a complex legislative challenge that must be achieved within a short time frame. In these circumstances, and for practical reasons, we accept that the Bill will need to delegate powers to the Welsh Ministers to make subordinate legislation and that, accordingly, it will need to set the procedure attached to those powers. We emphasise that this approach should not be regarded as conceding these important principles or our general concerns about the Bill's approach to devolution, particularly as regards clause 11. Rather, this is a pragmatic response to the scale and the challenge of the unique task ahead to ensure a functioning statute book.
I'd now like to divide the speech into two parts. First, I will consider recommendations 1, 2, 4 and 7, which deal with matters we consider require amendment of the UK Government's Bill and are the subject of point 2 of the motion, and then, secondly, I will consider the other recommendations and their implications for Standing Orders, which will need to be addressed at a later date.
With regard to recommendations 1, 2, 4 and 7, during its passage through the House of Commons, the Bill was amended to apply a sifting mechanism to all regulations to be made under clauses 7, 8 and 9 using the negative procedure, which relate to dealing with deficiencies arising from withdrawal, complying with international obligations and implementing the withdrawal agreement. Within 10 days of laying, a sifting committee must decide whether the regulation should instead be subject to the affirmative procedure, although any such recommendation is not binding. We believe that the sifting mechanism for the House of Commons now contained within the Bill is a positive step forward, improving the level of scrutiny attached to subordinate legislation to be made under that Bill. Accordingly, recommendation 1 provides that the Bill should be amended to apply the sifting mechanism to all regulations laid before the National Assembly and that a committee here is responsible for making a recommendation as to the appropriate procedure for the regulations.
However, we share the concerns of the House of Lords Delegated Powers and Regulatory Reform Committee that the current mechanism within the Bill lacks teeth. Therefore, recommendation 2 requires that the Bill be amended to require that a recommendation of a sifting committee is binding, save where the National Assembly resolves otherwise. This recommendation will ensure that the National Assembly can have the final say as to what procedure will apply to the making of subordinate legislation laid before the National Assembly. This is an important part of ensuring that the sifting mechanism is robust, and I'll come on to explain other ways of ensuring that the sifting mechanism is robust by making changes to our Standing Orders.
However, a sift mechanism, no matter how robust, is no substitute for a clear declaration on the face of the Bill as to when the affirmative procedure must apply. Therefore, we believe that the limited circumstances where the affirmative procedure must apply under the Bill are broadened. Recommendation 4, in effect, says that the Bill should provide for an application of the affirmative procedure in relation to any measure that involves the making of policy, and the affirmative procedure should apply to regulations including those made by the Welsh Ministers under clauses 7, 8, 9 and 17 and Schedule 2 that amend or repeal primary legislation. In our view, the same should apply to regulations made by the Welsh Ministers. Henry VIII powers contained in the Bill should not be used to amend the Government of Wales Act 2006 and that, as a result, the Government of Wales Act 2006 should be included in the list of enactments in clause 7(7) that cannot be amended by regulations. We also believe that the Bill should be amended as set out in recommendation 7, namely that the 'made affirmative' procedure for urgent cases should also apply to regulations made by the Welsh Ministers, whether acting alone or acting with UK Ministers in composite regulations, or acting with UK Ministers in joint regulations, in order for there to be consistent treatment of Ministers of all Governments.
Fel y mae wedi'i ddrafftio ar hyn o bryd, mae'r Bil ymadael â'r UE wedi cael ei feirniadu'n hallt am y ffordd y mae pwerau i wneud rheoliadau i gael eu harfer, gyda llawer o bwyllgorau seneddol o'r deddfwrfeydd yn y DU yn mynegi pryder ynghylch trosglwyddo gormod o bŵer o'r ddeddfwrfa i'r llywodraeth. Yn benodol, mae hyn i'w gyflawni drwy ddefnyddio pwerau Harri VIII helaeth, gyda'r weithdrefn gadarnhaol i'w defnyddio mewn amgylchiadau mwy cyfyngedig nag y byddai disgwyl fel arfer.
Mewn rhai o'n datganiadau cychwynnol ar oblygiadau deddfu i adael yr UE, rydym wedi nodi rhai egwyddorion cyfansoddiadol pwysig y credwn y dylent fod yn berthnasol i rôl y Cynulliad Cenedlaethol. Mae'r rhain yn cynnwys y Cynulliad Cenedlaethol yn pasio deddfwriaeth sylfaenol mewn meysydd datganoledig, gan ddirprwyo pwerau i Weinidogion Cymru wneud is-ddeddfwriaeth fel y bo'n briodol ym marn y Cynulliad Cenedlaethol, a'r weithdrefn sydd i'w chymhwyso i graffu ar yr is-ddeddfwriaeth honno.
Nawr, rydym yn cydnabod bod y ffaith bod y DU yn ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn her ddeddfwriaethol unigryw a chymhleth sy'n rhaid ei chyflawni o fewn amser byr. Yn yr amgylchiadau hyn, ac am resymau ymarferol, rydym yn derbyn y bydd angen i'r Bil ddirprwyo pwerau i Weinidogion Cymru allu gwneud is-ddeddfwriaeth ac yn unol â hynny, bydd angen iddo bennu'r weithdrefn sydd ynghlwm wrth y pwerau hynny. Rydym yn pwysleisio na ddylid ystyried bod y dull hwn o weithredu yn ildio'r egwyddorion pwysig hyn neu ein pryderon cyffredinol ynglŷn ag ymagwedd y Bil tuag at ddatganoli, yn enwedig mewn perthynas â chymal 11. Yn hytrach, dyma ymateb pragmatig i raddfa a her y dasg unigryw o'n blaenau er mwyn sicrhau llyfr statud gweithredol.
Nawr, hoffwn rannu'r araith yn ddwy ran. Yn gyntaf, byddaf yn ystyried argymhellion 1, 2, 4 a 7, sy'n ymdrin â materion rydym yn ystyried eu bod yn galw am ddiwygio Bil Llywodraeth y DU ac sy'n destun pwynt 2 y cynnig, ac yna, yn ail, byddaf yn ystyried yr argymhellion eraill a'u goblygiadau ar gyfer y Rheolau Sefydlog, y bydd angen rhoi sylw iddynt yn nes ymlaen.
O ran argymhellion 1, 2, 4 a 7, yn ystod ei daith drwy Dŷ'r Cyffredin, diwygiwyd y Bil i gymhwyso dull sifftio ar gyfer yr holl reoliadau sydd i'w gwneud o dan gymalau 7, 8 a 9 gan ddefnyddio'r weithdrefn negyddol, sy'n ymwneud â thrin diffygion yn deillio o ymadael, cydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol a gweithredu'r cytundeb ymadael. O fewn 10 diwrnod i'w osod, rhaid i bwyllgor sifftio benderfynu a ddylai'r rheoliad fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol yn lle hynny, er nad yw argymhelliad o'r fath yn rhwymol. Credwn fod y dull sifftio ar gyfer Tŷ'r Cyffredin sydd bellach wedi'i gynnwys o fewn y Bil yn gam cadarnhaol ymlaen, gan wella lefel y craffu sydd ynghlwm wrth is-ddeddfwriaeth a wneir o dan y Bil hwnnw. Yn unol â hynny, mae argymhelliad 1 yn darparu y dylid diwygio'r Bil i gymhwyso'r dull sifftio ar gyfer pob un o'r rheoliadau a osodir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol a bod pwyllgor yma'n gyfrifol am wneud argymhelliad ynghylch y weithdrefn briodol ar gyfer y rheoliadau.
Fodd bynnag, rhannwn bryderon Pwyllgor Pwerau Dirprwyedig a Diwygio Rheoliadol Tŷ'r Arglwyddi nad yw'r mecanwaith cyfredol o fewn y Bil yn ddigon cryf. Felly, mae argymhelliad 2 yn ei gwneud yn ofynnol diwygio'r Bil i'w gwneud yn ofynnol i argymhelliad pwyllgor sifftio fod yn rhwymol, ac eithrio lle mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn penderfynu fel arall. Bydd yr argymhelliad hwn yn sicrhau y gall y Cynulliad Cenedlaethol gael y gair olaf ynghylch pa weithdrefn a gaiff ei chymhwyso i wneud is-ddeddfwriaeth a osodir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol. Mae hon yn rhan bwysig o sicrhau bod y dull sifftio'n gadarn, a byddaf yn esbonio ffyrdd eraill o sicrhau bod y dull sifftio'n gadarn drwy wneud newidiadau i'n Rheolau Sefydlog.
Fodd bynnag, ni waeth pa mor gadarn yw dull sifftio, nid yw'n cymryd lle datganiad clir ar wyneb y Bil ynglŷn â pha bryd y mae'n rhaid defnyddio'r weithdrefn gadarnhaol. Felly, rydym yn credu y dylid ehangu'r amgylchiadau cyfyngedig lle mae'n rhaid i'r weithdrefn gadarnhaol gael ei chymhwyso o dan y Bil. I bob pwrpas, mae argymhelliad 4 yn dweud y dylai'r Bil ddarparu ar gyfer defnyddio gweithdrefn gadarnhaol mewn perthynas ag unrhyw fesur sy'n ymwneud â llunio polisi, a dylid cymhwyso'r weithdrefn gadarnhaol ar gyfer rheoliadau gan gynnwys y rhai a wneir gan Weinidogion Cymru o dan gymalau 7, 8, 9 ac 17 ac Atodlen 2 sy'n diwygio neu'n diddymu deddfwriaeth sylfaenol. Yn ein barn ni, dylai'r un peth fod yn gymwys ar gyfer rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru. Ni ddylid defnyddio pwerau Harri VIII a gynhwysir yn y Bil i ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru 2006 a dylai Deddf Llywodraeth Cymru 2006, o ganlyniad i hynny, gael ei chynnwys yn y rhestr o ddeddfiadau yng nghymal 7(7) na ellir eu diwygio gan reoliadau. Rydym hefyd yn credu y dylid diwygio'r Bil fel y nodir yn argymhelliad 7, sef y dylai'r weithdrefn 'gwneud cadarnhaol' ar gyfer achosion brys hefyd gael ei chymhwyso ar gyfer rheoliadau a wnaed gan Weinidogion Cymru, pa un a ydynt yn gweithredu ar eu pen eu hunain neu gyda Gweinidogion y DU mewn rheoliadau cyfansawdd, neu'n gweithredu gyda Gweinidogion y DU mewn rheoliadau ar y cyd, er mwyn sicrhau cysondeb o ran y modd y caiff Gweinidogion pob Llywodraeth eu trin.
However, we echo the concerns raised by the Hansard Society in respect of the scrutiny procedure that applies in certain urgent cases. These concerns are that the Bill does not impose a statutory duty on the Ministers of the Crown to explain the urgency; that there are no defined limits to the cases, which may or may not be urgent; the sift mechanism can be bypassed completely, again without the Minister of the Crown having to give reasons for bypassing the sift mechanism. We believe there should be safeguards included on the face of the Bill to address each of these concerns.
With regard to recommendations 3, 5 and 6, these concern matters that are related to Standing Orders, and cover matters to be decided at a later date. As I mentioned earlier, the sift mechanism set out in the Bill needs to be more robust. Therefore, we believe that the sifting criteria should be adopted to give clarity to the sifting committee as to what criteria to apply when coming to a decision about what procedure should apply.
Our report details five sifting criteria that we believe should be adopted, and they focus in particular on the need for clarity and transparency in any explanatory material that accompanies the regulations. We believe this will help the sifting committee to come to an informed decision as to what procedure should apply to regulations made under the Bill. A lack of clarity and transparency around things such as what changes are being made, what consultation is being carried out, and what the impact on equality and human rights is will only serve to keep the committee in the dark and make the whole sift mechanism slower and less robust.
Whilst we would prefer the sifting criteria to be included on the face of the Bill, we do not see merit in the Bill setting out detailed criteria that will apply to a sift committee of the National Assembly, while at the same time not setting out such detail in respect of the sift committee of Westminster. Therefore, recommendation 3 says that the sifting criteria should be set out in the National Assembly Standing Orders. Those criteria will then send a clear message as to the kind of information that must be included in explanatory materials that accompany regulations made under the Bill.
Recommendation 1 states that the committee of the National Assembly should be responsible for making the recommendation as to the appropriate procedure for the regulations. Recommendation 5 sets out our view that the Constitutional and Legislative Affairs Committee, we consider, is the most appropriate committee to perform that task. We have experience and expertise in respect of regulation-making powers, and the various procedures that could apply, through our consideration of Bills introduced for scrutiny in the National Assembly. In addition, we also perform the technical and merit scrutiny of all statutory instruments laid before the National Assembly, in accordance with Standing Order 21. This can often include making judgments on whether the appropriate use of the negative or affirmative procedure has been made by the Welsh Ministers where the parent Act allows a choice of procedure to be made. In our view, this would represent the most efficient and pragmatic approach to dealing with this huge and time-pressured legislative task.
We also made a recommendation, recommendation 6, about applying the sifting mechanism to categories of regulations that we describe in the report. One of these categories concerns regulations made by UK Ministers acting alone. Using the broad powers they are given, they could make regulations in devolved areas. This could lead to regulations of the kind the National Assembly sees on a day-to-day basis being laid before the UK Parliament only. Not only that, but the UK Ministers could also use their broad powers to affect the legislative competence of the National Assembly. Executive action could lead to changes in the scope of the Assembly's legislative competence. The constitutional impropriety of this approach we consider to be clear. So, while such regulations will not be laid before the Assembly, we believe that the sift committee at the National Assembly should be given some role in the scrutiny of regulations made by UK Ministers in devolved areas that are laid before the UK Parliament. At the very least, that sift committee should be made aware of any such regulations at the same time as the House of Commons sifting committee is made aware of them. The National Assembly committee can then make representations to, or advise the House of Commons committee where appropriate.
Our report also highlights that other operational matters will need to be considered, particularly in terms of how a sift committee of the National Assembly will need to work with a sift committee of the House of Commons, where regulations are made by the Welsh and UK Ministers acting concurrently.
Our report was published before the Welsh Government's own continuity Bill was introduced in the Assembly. We are taking evidence from the Cabinet Secretary on the Bill next Monday. One of the issues we'll seek to explore with him is whether the Welsh Government intends to have access to regulation-making powers made available to the Welsh Ministers in both Bills and the merits of such an approach. Thank you.
Fodd bynnag, rydym yn adleisio'r pryderon a fynegwyd gan Gymdeithas Hansard mewn perthynas â'r weithdrefn graffu a gymhwysir mewn achosion brys penodol. Y pryderon hyn yw nad yw'r Bil yn gosod dyletswydd statudol ar Weinidogion y Goron i egluro'r brys; nad oes unrhyw derfynau penodol i'r achosion, a allai fod yn rhai brys neu fel arall; gellir anwybyddu'r dull sifftio yn gyfan gwbl, eto heb i Weinidog y Goron orfod rhoi rhesymau dros anwybyddu'r dull sifftio. Credwn y dylai fod mesurau diogelu wedi'u cynnwys ar wyneb y Bil i fynd i'r afael â phob un o'r pryderon hyn.
O ran argymhellion 3, 5 a 6, mae'r rhain yn ymwneud â materion sy'n berthnasol i'r Rheolau Sefydlog, ac yn ymdrin â materion i'w penderfynu yn nes ymlaen. Fel y soniais yn gynharach, mae angen i'r dull sifftio a nodir yn y Bil fod yn fwy cadarn. Felly, credwn y dylid mabwysiadu meini prawf sifftio i roi eglurder i'r pwyllgor sifftio ynglŷn â pha feini prawf i'w dilyn wrth ddod i benderfyniad ynglŷn â pha weithdrefn y dylid ei chymhwyso.
Mae ein adroddiad yn manylu ar bum maen prawf sifftio y credwn y dylid eu mabwysiadu, ac maent yn canolbwyntio'n benodol ar yr angen am eglurder a thryloywder mewn unrhyw ddeunydd esboniadol i fynd gyda'r rheoliadau. Credwn y bydd hyn yn helpu'r pwyllgor sifftio i ddod i benderfyniad gwybodus ynghylch pa weithdrefn y dylid ei chymhwyso ar gyfer rheoliadau a wneir o dan y Bil. Bydd diffyg eglurder a thryloywder ynghylch pethau megis pa newidiadau a wneir, pa ymgynghori sy'n digwydd, a beth yw'r effaith ar gydraddoldeb a hawliau dynol yn cadw'r pwyllgor yn y tywyllwch ac yn gwneud y dull sifftio'n arafach ac yn llai trylwyr.
Er y byddai'n well gennym pe bai'r meini prawf sifftio wedi eu cynnwys ar wyneb y Bil, nid ydym yn gweld rhinwedd i'r Bil nodi'r meini prawf a fydd yn gymwys i bwyllgor sifftio'r Cynulliad Cenedlaethol heb ei fod ar yr un pryd yn gosod manylion o'r fath mewn perthynas â phwyllgor sifftio San Steffan. Felly, mae argymhelliad 3 yn dweud y dylid pennu meini prawf sifftio yn Rheolau Sefydlog y Cynulliad Cenedlaethol. Bydd y meini prawf hynny wedyn yn anfon neges glir am y math o wybodaeth sy'n rhaid ei chynnwys mewn deunydd esboniadol i gyd-fynd â'r rheoliadau a wneir o dan y Bil.
Noda argymhelliad 1 y dylai pwyllgor y Cynulliad Cenedlaethol fod yn gyfrifol am wneud yr argymhelliad ynghylch y weithdrefn briodol ar gyfer y rheoliadau. Mae argymhelliad 5 yn nodi ein barn ein bod yn ystyried mai'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yw'r pwyllgor mwyaf priodol ar gyfer cyflawni'r dasg honno. Mae gennym brofiad ac arbenigedd mewn perthynas â phwerau gwneud rheoliadau, a'r gweithdrefnau gwahanol a allai fod yn gymwys, drwy ein hystyriaeth o'r Bil a gyflwynwyd ar gyfer craffu yn y Cynulliad Cenedlaethol. Yn ogystal, rydym hefyd yn cyflawni gwaith craffu technegol a chraffu ar sail rhagoriaeth ar bob offeryn statudol a osodir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol, yn unol â Rheol Sefydlog 21. Yn aml, gall hyn gynnwys llunio barn ynglŷn ag a wnaed y defnydd priodol o'r weithdrefn negyddol neu'r weithdrefn gadarnhaol gan Weinidogion Cymru lle mae rhiant-Ddeddf yn caniatáu dewis y weithdrefn sydd i'w gwneud. Yn ein barn ni, dyma fyddai'r dull mwyaf effeithlon a phragmatig ar gyfer ymdrin â'r dasg ddeddfwriaethol enfawr hon sy'n rhaid ei chyflawni mewn amser byr.
Gwnaethom argymhelliad hefyd, argymhelliad 6, ynglŷn â chymhwyso'r dull sifftio i gategorïau o reoliadau a ddisgrifiwyd gennym yn yr adroddiad. Mae un o'r categorïau hyn yn ymwneud â rheoliadau a wneir gan Weinidogion y DU yn gweithredu ar eu pen eu hunain. Gan ddefnyddio'r pwerau eang a roddir iddynt, gallant wneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig. Gallai hyn arwain at reoliadau o'r math y mae'r Cynulliad Cenedlaethol yn eu gweld o ddydd i ddydd yn cael eu gosod gerbron Senedd y DU yn unig. Nid yn unig hynny, ond gallai Gweinidogion y DU hefyd ddefnyddio'u pwerau eang i ddylanwadu ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol. Gallai camau gweithredol arwain at newidiadau yng nghwmpas cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad. Ystyriwn fod amhriodoldeb cyfansoddiadol y dull hwn yn glir. Felly, er na fydd rheoliadau o'r fath yn cael eu gosod gerbron y Cynulliad, credwn y dylid rhoi rhyw ran i'r pwyllgor sifftio yn y Cynulliad Cenedlaethol yn y gwaith o graffu ar reoliadau a wnaed gan Weinidogion y DU mewn meysydd datganoledig a osodwyd gerbron Senedd y DU. Fan lleiaf, dylai'r pwyllgor sifftio gael gwybod am unrhyw reoliadau o'r fath ar yr un pryd ag y bydd pwyllgor sifftio Tŷ'r Cyffredin yn cael gwybod amdanynt. Wedyn gall pwyllgor y Cynulliad Cenedlaethol gyflwyno sylwadau i, neu gynghori pwyllgor Tŷ'r Cyffredin lle bo hynny'n briodol.
Mae ein hadroddiad hefyd yn nodi y bydd angen ystyried materion gweithredol eraill, yn enwedig o ran sut y bydd angen i bwyllgor sifftio'r Cynulliad Cenedlaethol weithio gyda phwyllgor sifftio Tŷ'r Cyffredin, lle y gwneir rheoliadau gan Weinidogion Cymru a Gweinidogion y DU yn gweithredu ar yr un pryd.
Cyhoeddwyd ein hadroddiad cyn i Fil parhad Llywodraeth Cymru ei hun gael ei gyflwyno yn y Cynulliad. Rydym yn cymryd tystiolaeth gan Ysgrifennydd y Cabinet ar y Bil ddydd Llun nesaf. Un o'r materion y byddwn yn ceisio ei archwilio gydag ef yw pa un a yw Llywodraeth Cymru'n bwriadu cael mynediad at bwerau gwneud rheoliadau a fydd ar gael i Weinidogion Cymru yn y ddau Fil a rhinweddau gweithredu yn y fath fodd. Diolch.
Can I thank the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw, for outlining things so clearly? Can I just say to Members that there are times when the seemingly obscure is actually of vital importance, and this is one of them? I just want to underline one or two things that Mick has said because there is, obviously, no need to add to the description of the situation that we now find ourselves in.
The EU withdrawal Bill is a remarkable Bill, and it changes, obviously, completely our relationship to Europe, but also the devolution settlement. How we manage all that is of vital importance, and it is really important that we have a sifting mechanism. That's obviously the central recommendation here, and it will mirror the likely practice now in Westminster to govern the administration, then, of ministerial powers there. But we need to do the same over devolved issues. I think, as members of CLAC realise, it's probably CLAC that will have to do that work. So, we are making this recommendation to you, but we're also saying that we are prepared to do the work.
It's very important that the decision of a sifting committee should be binding. Most of the time, the recommendations that the Ministers make are going to be accepted. We're talking about a vast number of items that can come through on secondary powers—500 or 600, I think, have been mentioned. So, the number of statutory instruments are going to be very, very large.
So, accepting the wide-ranging regulation powers that Ministers must have, the appropriate check and balance here is a sift mechanism. If we don't have a sift mechanism, there's a real danger, however inadvertently, of a significant shift of power from the legislature to Ministers. I'm sure that the Welsh Government don't want that. So, this suggestion is a very practical way forward.
On some points, I think any use of Henry VIII powers should require, at the very least, an affirmative procedure. That's a very important principle, but in general, it's difficult to see how our duty to scrutinise can really work effectively unless we have this check and balance and have a sift mechanism. Thank you.
A gaf fi ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw, am amlinellu pethau mor glir? A gaf fi ddweud wrth yr Aelodau y ceir adegau pan fo'r hyn sydd yn ôl pob golwg yn aneglur yn hanfodol bwysig mewn gwirionedd, ac mae hwn yn un ohonynt? Hoffwn danlinellu un neu ddau o'r pethau y mae Mick wedi eu dweud oherwydd, yn amlwg, nid oes angen ychwanegu at y disgrifiad o'r sefyllfa rydym ynddi yn awr.
Mae'r Bil ymadael â'r UE yn Fil rhyfeddol, ac yn amlwg, mae'n newid yn llwyr ein perthynas ag Ewrop, ond hefyd y setliad datganoli. Mae sut rydym yn rheoli hynny i gyd yn hanfodol bwysig, ac mae'n bwysig iawn fod gennym ddull sifftio. Mae'n amlwg mai dyna yw'r argymhelliad canolog yma, a bydd yn adlewyrchu'r arfer tebygol bellach yn San Steffan i lywodraethu'r gwaith, felly, o weinyddu pwerau gweinidogol yno. Ond mae angen inni wneud yr un peth gyda materion datganoledig. Fel y mae aelodau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn sylweddoli, rwy'n credu ei bod hi'n debygol y bydd yn rhaid i'r pwyllgor wneud y gwaith hwnnw. Felly, rydym yn gwneud yr argymhelliad hwn i chi, ond rydym hefyd yn dweud ein bod yn barod i wneud y gwaith.
Mae'n bwysig iawn fod penderfyniad y pwyllgor sifftio yn rhwymol. Gan amlaf, mae'r argymhellion y mae Gweinidogion yn eu gwneud yn mynd i gael eu derbyn. Rydym yn sôn am nifer helaeth o eitemau a allai ddod drwodd ar bwerau is-ddeddfwriaethol—mae 500 neu 600, rwy'n meddwl, wedi cael eu crybwyll. Felly, mae nifer yr offerynnau statudol yn mynd i fod yn fawr iawn.
Felly, gan dderbyn y pwerau rheoleiddio eang sy'n rhaid i Weinidogion eu cael, y ffordd briodol o wirio cydbwysedd yma yw dull sifftio. Os nad oes gennym ddull sifftio, ceir perygl gwirioneddol, drwy ba amryfusedd bynnag, o symud pŵer sylweddol o'r ddeddfwrfa i Weinidogion. Rwy'n siŵr nad yw Llywodraeth Cymru eisiau hynny. Felly, mae'r awgrym hwn yn ffordd ymarferol iawn ymlaen.
Ar rai pwyntiau, credaf y dylai unrhyw ddefnydd o bwerau Harri VIII ei gwneud yn ofynnol, o leiaf, i'r weithdrefn gadarnhaol gael ei defnyddio. Mae honno'n egwyddor bwysig iawn, ond yn gyffredinol, mae'n anodd gweld sut y gall ein dyletswydd i graffu weithio'n effeithiol mewn gwirionedd oni fydd gennym y ffordd hon o wirio'r cydbwysedd ar ffurf dull sifftio. Diolch.
I can see the Chamber is energised by this debate, but it is, actually—as the Chair of CLAC outlined—fundamentally very important. We are discussing the EU withdrawal Bill—most of the EU withdrawal Bill. I know we've been discussing, in recent weeks, the parts that are involving devolved areas and stuff, but this is the large body of the EU withdrawal Bill itself. We've debated the power grab, we've debated legislative competence motions and, obviously, the continuity Bill, which has appeared since this excellent report was produced. Can I commend both the leadership of the Chair and also the hard work of our clerks, researchers and our legal support, who have been tremendous over the last few weeks, certainly when we've been producing report after report?
You'll recall that last week we had a CLAC debate on inter-governmental relations, which was predicated on the need for all of the legislators in these islands to regard one another with equal respect and equal parity. What we've got in front of us today is the latest attempt by this National Assembly to make sure that our voice is heard equally with other similar committees in other legislatures. Yes, we're working together with the similar committees in the House of Lords at Westminster and the Scottish equivalent, but it is, at the end of the day, about parity of legislatures and respect all round, not just getting some powers, somebody else decides what we're dealt with, and we just have to get on with it. This is a meaningful attempt to do something about it and to try and influence the way things are happening. Because there's a power grab possible here, as David Melding was outlining, the power grab being two Ministers from the legislature here now not losing powers from this place, although that is in the background, obviously, still an inherent threat, which is why we have all these other mechanisms happening. I would reiterate what we decided last week: to support a reformed joint ministerial council and also a Speakers' conference as regards the way forward. I can see the Counsel General nodding enthusiastically, which I welcome.
Now, in terms of the sift mechanism, which is the central contribution here, we have to have a way of dealing with around 600-plus extra pieces of legislation just coming our way, and, really, we have to have some control over that, and that control is the sift mechanism, which is in those recommendations that I heartily recommend to everybody following our Chair's lead. But also, it's not just going to be a rubber-stamping exercise. A committee here—and we suggest in recommendation 5 that it is actually the Constitutional and Legislative Affairs Committee—does that sifting, which is also an active process, to make sure, as David Melding outlined, that regulation-making powers must not be used to shift the balance of power excessively towards governments and away from legislatures, as we outlined and he outlined. Because there's a danger, in trying to be quick and expedient because you've got so much to deal with, that we just give it all to the relevant Ministers without any involvement of the National Assembly for Wales. That is not right. That's why we need a sifting committee.
The same thing about regulation-making powers—the old Henry VIII powers that we debate most weeks in the Constitutional and Legislative Affairs Committee. I have to say to David Melding, I think Henry VIII represents one of his golden ages; the 1920s is another one. The 1540s is another one. But there is a very inherent danger with Henry VIII powers, because basically we need to be able to scrutinise the performance of those as well, rather than we just have Ministers of the Crown imposing their views on this legislature without us as a legislature being able to do anything about it. So, any imposition of Henry VIII powers must be clearly defined and at least be subject to the affirmative procedure as outlined here. That is a long-standing view of CLAC, by the way; it's not just here directed towards this particular situation.
So, it's an expansive report. It's a coherent way of dealing with the large amount of legislation that is going to come our way. This is a coherent way of dealing with it, and I wholeheartedly recommend the report, and I wholeheartedly also expect, and hopefully will see realised, the unanimous support of this Chamber. Diolch yn fawr.
Gwelaf frwdfrydedd y Siambr ynghylch y ddadl hon, ond mewn gwirionedd—fel y mae Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi nodi—mae'n bwysig iawn yn y bôn. Rydym yn trafod Bil ymadael â'r UE—y rhan fwyaf o'r Bil ymadael â'r UE. Gwn ein bod wedi bod yn trafod, yn ystod yr wythnosau diwethaf, y rhannau sy'n ymwneud â'r meysydd datganoledig a phethau, ond dyma gorff y Bil ymadael â'r UE ei hun. Rydym wedi trafod cipio pŵer, rydym wedi trafod cynigion cymhwysedd deddfwriaethol ac yn amlwg, y Bil parhad, sydd wedi ymddangos ers llunio'r adroddiad rhagorol hwn. A gaf fi gymeradwyo arweinyddiaeth y Cadeirydd a gwaith caled ein clercod, ein hymchwilwyr a'n cynorthwywyr cyfreithiol hefyd, sydd wedi bod yn aruthrol dros yr ychydig wythnosau diwethaf, yn sicr pan ydym wedi bod yn cynhyrchu adroddiad ar ôl adroddiad?
Fe gofiwch yr wythnos diwethaf ein bod wedi cael dadl Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar gysylltiadau rhynglywodraethol, a oedd yn seiliedig ar yr angen i'r holl ddeddfwyr yn yr ynysoedd hyn ystyried ei gilydd gyda pharch cyfartal ac yn gydradd. Yr hyn sydd gennym ger ein bron heddiw yw'r ymgais ddiweddaraf gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn i wneud yn siŵr fod ein llais yn cael ei glywed yr un mor glir â phwyllgorau eraill tebyg mewn deddfwrfeydd eraill. Rydym yn gweithio gyda phwyllgorau eraill tebyg yn Nhŷ'r Arglwyddi yn San Steffan a'r pwyllgor cyfatebol yn yr Alban, ond yn y pen draw, mae'n ymwneud â chydraddoldeb deddfwrfeydd a pharch cyffredin, a mwy na chael ychydig o bwerau, mae rhywun arall yn penderfynu beth a gawn, a rhaid inni fwrw ymlaen â gwneud hynny. Dyma ymdrech ystyrlon i wneud rhywbeth am y peth a cheisio dylanwadu ar y ffordd y mae pethau'n digwydd. Oherwydd mae cipio pŵer yn bosibl, fel roedd David Melding yn amlinellu, a chipio pŵer yn yr ystyr nad yw dau Weinidog o'r ddeddfwrfa hon yn awr yn colli pwerau o'r lle hwn, er bod hynny yn y cefndir, yn amlwg, ac yn dal i fod yn fygythiad sylfaenol, sef y rheswm pam y mae gennym yr holl fecanweithiau eraill hyn yn digwydd. Hoffwn ailadrodd yr hyn a benderfynwyd gennym yr wythnos diwethaf: cefnogi cydgyngor Gweinidogion diwygiedig a hefyd cynhadledd y Llefaryddion mewn perthynas â'r ffordd ymlaen. Gallaf weld y Cwnsler Cyffredinol yn nodio'n frwd, ac rwy'n croesawu hynny.
Nawr, o ran y dull sifftio, sef y cyfraniad canolog yma, rhaid inni gael ffordd o ymdrin ag oddeutu 600 a mwy o ddarnau o ddeddfwriaeth sy'n dod y ffordd hon, ac mewn gwirionedd, rhaid inni gael rhywfaint o reolaeth dros hynny a'r rheolaeth honno yw'r dull sifftio, sydd yn yr argymhellion hynny rwy'n eu hargymell yn galonnog i bawb yn dilyn arweiniad ein Cadeirydd. Ond hefyd, nid mater o amenio penderfyniadau yn unig fydd hyn. Mae pwyllgor yma—ac rydym yn awgrymu yn argymhelliad 5 mai'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol fydd hwnnw—yn gwneud y sifftio, sydd hefyd yn broses weithredol, i wneud yn siŵr, fel yr amlinellodd David Melding, na fydd pwerau gwneud rheoliadau yn cael eu defnyddio i newid y cydbwysedd grym yn ormodol tuag at lywodraethau ac oddi wrth ddeddfwrfeydd, fel rydym ni ac yntau wedi amlinellu. Oherwydd mae perygl, wrth geisio bod yn gyflym am fod gennych gymaint i ymdrin ag ef, ein bod yn rhoi'r cyfan i'r Gweinidogion perthnasol heb unrhyw ymwneud â Chynulliad Cenedlaethol Cymru. Nid yw hynny'n iawn. Dyna pam y mae angen pwyllgor sifftio.
Mae'r un peth ynghylch pwerau gwneud rheoliadau—yr hen bwerau Harri VIII rydym yn eu trafod y rhan fwyaf o wythnosau yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Rhaid i mi ddweud wrth David Melding, rwy'n credu bod cyfnod Harri VIII yn oes aur iddo; un arall yw'r 1920au. Mae'r 1540au yn un arall. Ond mae perygl sylfaenol iawn gyda phwerau Harri VIII, oherwydd yn y bôn mae angen inni allu craffu ar berfformiad y rheini yn ogystal, yn hytrach na bod gennym Weinidogion y Goron yn unig yn gorfodi eu barn ar y ddeddfwrfa hon heb i ni fel deddfwrfa allu gwneud unrhyw beth am y peth. Felly, rhaid i unrhyw bwerau Harri VIII a orfodir gael eu diffinio'n glir a bod yn ddarostyngedig o leiaf i'r weithdrefn gadarnhaol fel yr amlinellwyd yma. Dyna farn hirsefydlog y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaeth gyda llaw; nid rhywbeth sy'n berthnasol i'r sefyllfa benodol hon yn unig ydyw.
Felly, mae'n adroddiad eang. Mae'n ffordd gydlynol o ymdrin â llawer iawn o'r ddeddfwriaeth sy'n mynd i ddod y ffordd hon. Dyma ffordd gydlynol o ymdrin â hi, ac rwy'n argymell yr adroddiad yn frwd, ac rwyf hefyd yn llwyr ddisgwyl, ac yn gobeithio y gwelir gwireddu cefnogaeth unfrydol y Siambr hon. Diolch yn fawr.
Can I first of all thank the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee for a very detailed presentation of the report and the arguments as to why we need to support that. We are talking about the European Union (Withdrawal) Bill, clearly—something that may not happen, depending on what happens in the weeks ahead of us. But it is important that we get this right, because whichever Bill we end up with, we need to ensure we have the proper scrutiny process for that particular Bill.
The External Affairs and Additional Legislation Committee did look at the EU withdrawal Bill in quite some detail as well, and we had some shared sessions with the Constitutional and Legislative Affairs Committee on this. But we put forward amendments to the EU withdrawal Bill to Members of Parliament, and they were all accepted and all taken forward by Members of Parliament in the Committee Stage. Unfortunately, none of them were accepted by the Government. But we highlighted at that stage six objectives, one of them being to ensure powers available to Welsh Ministers under the Bill are strictly limited, and far more tightly drawn than those currently set out in the Bill. Because we recognise the important need to have the Ministers accountable to this legislature and not to be have the wide and broad-ranging powers that the Bill was proposing. As has been mentioned, Henry VIII powers are very wide, and very often negative procedures. We did not agree with that. We had to ensure that Welsh Ministers were accountable to this institution, and that we were able to restrict their powers in that sense. I would recognise that CLAC has the same views and concerns on that as many, by the way, have expressed in other committees across the Commons and across the Lords. So, that's not new, but we focused upon that.
We also highlighted that objective 6 was to ensure that the Assembly can set its own scrutiny arrangements, which I think is very crucial. It's acknowledged by the powers provided to the Assembly by the Government of Wales Act 2006 that it's for the Assembly alone, as the democratically accountable institution for Wales, to set its own procedures. That's an important fact that we should remember. The Bill, as it is drafted, actually, would undermine that constitutional aspect by seeking to set, on behalf of us as the Assembly, the procedures that will apply to scrutiny of secondary legislation. I appreciate the sifting mechanism that's put in place—that actually doesn't take that away from us—in the Bill; that's still there. So, we need to address that and we highlighted this. The withdrawal Bill does seek to impose procedure on us, as an Assembly, without any consultation. And, in the absence of acknowledging our view expressed in our report on the White Paper, the Government was going ahead with that.
Professor John Bell, in written evidence to the committee, said that
'The provisions on Scrutiny are inadequate...The Bill does not recognise the magnitude of the task and therefore the need to have differently designed procedures to ensure adequate scrutiny...The Bill assumes current procedures will be used, but that is simply not possible. Very serious attention needs to be given to how scrutiny will operate.'
I appreciate very much the work done by CLAC to look at those aspects of scrutiny, because we were deeply concerned about how we, as an institution, would be able to scrutinise secondary legislation that was going through Parliament in particular, which affected devolved competency, but we would have no ability to comment upon it.
The Institute of Welsh Affairs gave us written evidence:
'Corresponding powers are conferred on devolved institutions by clause 10 and schedule 2, meaning that Welsh Government Ministers could also take Henry VIII powers under this Bill should they wish. It would of course be unsatisfactory to see this power replicated in Wales, without action to rebalance the scrutiny mechanisms available...Defects in parliamentary scrutiny ought not to be replicated in Cardiff.'
So, this Bill needs to be amended. This report needs to be supported to ensure that we are making the message quite clear that the devolved institutions should have the right to set their own scrutiny procedures and we should also follow the example of the sifting mechanism, and allow a committee to take on the task when there is a negative procedure, to assess that particular item of secondary legislation. So, I fully ask Members to support the motion.
A gaf fi yn gyntaf ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am gyflwyniad manwl iawn o'r adroddiad a'r dadleuon ynglŷn â pham y mae angen inni gefnogi hynny. Rydym yn sôn am Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael), yn amlwg—rhywbeth na fydd yn digwydd o bosibl, yn dibynnu ar beth sy'n digwydd yn yr wythnosau sy'n dod. Ond mae'n bwysig ein bod yn cael hyn yn iawn, oherwydd pa Fil bynnag a fydd gennym yn y pen draw, mae angen inni sicrhau bod gennym broses graffu briodol ar gyfer y Bil penodol hwnnw.
Edrychodd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar y Bil ymadael â'r UE yn fanwl iawn hefyd, a chawsom sesiynau ar y cyd â'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar hyn. Ond rydym wedi cyflwyno gwelliannau i'r Bil ymadael â'r UE i Aelodau Seneddol a chawsant eu derbyn i gyd a'u symud ymlaen gan Aelodau Seneddol yn y Cyfnod Pwyllgor. Yn anffodus, ni chafodd yr un ohonynt eu derbyn gan y Llywodraeth. Ond nodwyd chwe amcan gennym ar y cam hwnnw, ac un ohonynt oedd sicrhau bod pwerau sydd ar gael i Weinidogion Cymru o dan y Bil wedi'u cyfyngu'n llym, ac wedi'u llunio'n llawer tynnach na'r rhai a nodir ar hyn o bryd yn y Bil. Oherwydd rydym yn cydnabod yr angen pwysig i Weinidogion fod yn atebol i'r ddeddfwrfa hon a pheidio â chael y pwerau eang a phellgyrhaeddol roedd y Bil yn ei argymell. Fel y crybwyllwyd, mae pwerau Harri VIII yn eang iawn ac yn weithdrefnau negyddol yn aml iawn. Nid oeddem yn cytuno â hynny. Bu'n rhaid inni sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn atebol i'r sefydliad hwn, a'n bod yn gallu cyfyngu ar eu pwerau yn yr ystyr honno. Buaswn yn cydnabod bod gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yr un farn a phryderon ynglŷn â hynny ag a fynegwyd gan lawer, gyda llaw, mewn pwyllgorau eraill ar draws Tŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi. Felly, nid yw hynny'n newydd, ond fe ganolbwyntiom ar hynny.
Nodwyd gennym hefyd mai amcan 6 oedd sicrhau y gall y Cynulliad bennu ei threfniadau craffu ei hun, a chredaf fod hynny'n hanfodol iawn. Cydnabyddir gan y pwerau a roddwyd i'r Cynulliad gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 mai mater i'r Cynulliad yn unig, fel y sefydliad sy'n atebol yn ddemocrataidd ar gyfer Cymru, yw pennu ei weithdrefnau ei hun. Mae honno'n ffaith bwysig y dylem ei chofio. Byddai'r Bil fel y'i drafftiwyd, mewn gwirionedd, yn tanseilio'r agwedd gyfansoddiadol honno drwy geisio pennu, ar ein rhan ni fel y Cynulliad, y gweithdrefnau a fydd yn gymwys i graffu ar is-ddeddfwriaeth. Rwy'n derbyn y dull sifftio a roddir ar waith—nid yw'n mynd â hynny oddi wrthym—yn y Bil; mae hwnnw'n dal i fod yno. Felly, mae angen inni ymdrin â hynny ac rydym wedi tynnu sylw at hyn. Mae'r Bil ymadael yn ceisio gosod gweithdrefn arnom, fel Cynulliad, heb unrhyw ymgynghori. A heb gydnabod ein barn a fynegwyd yn ein hadroddiad ar y Papur Gwyn, roedd y Llywodraeth yn mynd i fwrw ymlaen â hynny.
Dywedodd yr Athro John Bell, mewn tystiolaeth ysgrifenedig i'r pwyllgor, fod
Y darpariaethau ar gyfer Craffu yn annigonol... Nid yw'r Bil yn cydnabod maint y dasg, ac felly yr angen i gael gweithdrefnau wedi'u cynllunio'n wahanol er mwyn sicrhau bod gwaith craffu digonol yn digwydd... Mae'r Bil yn rhagdybio y bydd gweithdrefnau presennol yn cael eu defnyddio, ond nid yw hynny'n bosibl. Mae angen rhoi sylw difrifol iawn i sut y bydd craffu'n gweithredu.
Rwy'n gwerthfawrogi'n fawr iawn y gwaith a wnaeth y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol i edrych ar yr agweddau hynny ar graffu, oherwydd roeddem yn pryderu'n fawr ynglŷn â sut y byddem ni fel sefydliad yn gallu craffu ar is-ddeddfwriaeth a oedd yn mynd drwy'r Senedd yn arbennig, gan effeithio ar gymhwysedd datganoledig, ond ni fyddai gennym unrhyw allu i gyflwyno sylwadau yn ei chylch.
Rhoddodd y Sefydliad Materion Cymreig dystiolaeth ysgrifenedig i ni:
Rhoddir pwerau cyfatebol i sefydliadau datganoledig gan gymal 10 ac atodlen 2, sy'n golygu y gallai Gweinidogion Llywodraeth Cymru hefyd gymryd pwerau Harri VIII o dan y Bil hwn pe baent yn dymuno. Wrth gwrs, byddai'n anfoddhaol i weld y pŵer hwn yn cael ei efelychu yng Nghymru, heb weithredu i ailgydbwyso'r systemau craffu sydd ar gael... Ni ddylai diffygion mewn craffu seneddol gael eu hefelychu yng Nghaerdydd.
Felly, mae angen diwygio'r Bil hwn. Mae angen cefnogi'r adroddiad hwn er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud y neges yn gwbl glir y dylai sefydliadau datganoledig gael yr hawl i bennu eu gweithdrefnau craffu eu hunain a dylem hefyd ddilyn esiampl y dull sifftio, a galluogi pwyllgor i ymgymryd â'r dasg pan geir gweithdrefn negyddol, er mwyn asesu'r eitem honno o is-ddeddfwriaeth. Felly, rwy'n gofyn i'r Aelodau roi eu cefnogaeth lawn i'r cynnig.
First I would like thank the Chair of the committee, the Assembly Member for Pontypridd, for his work on this report. I’d also like to thank all of the team that supports the committee for all their efforts in this regard and, finally, my fellow committee members whom, I know, have put a lot of time, effort and thought into this report.
My contribution today is going to be relatively short, as I have to agree with a lot of what my fellow committee members have already contributed to this report and to this debate. The part of the report that I would like to highlight, because I do feel it is of great importance, is the sifting mechanism for the House of Commons now contained within this Bill. It is a positive step towards improving the level of scrutiny attached to subordinate legislation to be made under the Bill.
I hope all Members would agree that, from the evidence gathered in this report, it is clear that the same sifting mechanism should apply here at the National Assembly. This report recommends that the Constitutional and Legislative Affairs Committee should be the sifting committee for the Assembly. It is something that we, as committee, have discussed in great depth and find it would be the most pragmatic approach to dealing with the anticipated volume of subordinate legislation to come before this institution. Thank you.
Yn gyntaf hoffwn ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor, yr Aelod Cynulliad dros Bontypridd, am ei waith ar yr adroddiad hwn. Hoffwn hefyd ddiolch i bawb o'r tîm sy'n cefnogi'r pwyllgor am eu hymdrechion yn hyn o beth ac yn olaf, i fy nghyd-aelodau ar y pwyllgor, y gwn eu bod wedi rhoi llawer o amser, ymdrech a meddwl tuag at yr adroddiad hwn.
Mae fy nghyfraniad heddiw yn mynd i fod yn gymharol fyr, gan fod yn rhaid i mi gytuno â llawer o'r hyn y mae fy nghyd-aelodau o'r pwyllgor eisoes wedi ei gyfrannu i'r adroddiad hwn ac at y ddadl. Y rhan o'r adroddiad yr hoffwn dynnu sylw ati, oherwydd fy mod yn teimlo ei bod o bwys mawr, yw'r dull sifftio ar gyfer Tŷ'r Cyffredin sydd bellach wedi'i gynnwys yn y Bil hwn. Mae'n gam cadarnhaol tuag at wella lefel y craffu sydd ynghlwm wrth is-ddeddfwriaeth a wneir o dan y Bil.
Rwy'n gobeithio y byddai pob Aelod yn cytuno, o'r dystiolaeth a gasglwyd yn yr adroddiad hwn, ei bod hi'n amlwg y dylai'r un dull sifftio gael ei gymhwyso yma yn y Cynulliad Cenedlaethol. Mae'r adroddiad hwn yn argymell mai'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a ddylai fod yn bwyllgor sifftio ar gyfer y Cynulliad. Mae'n rhywbeth rydym ni, fel pwyllgor, wedi'i drafod yn fanwl iawn ac rydym yn ystyried mai dyma fyddai'r dull mwyaf ymarferol o ymdrin â'r holl is-ddeddfwriaeth y mae disgwyl iddi ddod gerbron y sefydliad hwn. Diolch.
Thank you. Can I now call the leader of the house, Julie James?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar arweinydd y tŷ, Julie James?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I want to start also by thanking the committee for examining the scrutiny of regulations to be made under the powers contained in the UK Government's European Union (Withdrawal) Bill.
The Welsh Government has not yet had an opportunity to formally respond to the report, which was only published a couple of weeks ago. However, we completely understand why the committee has been so keen to debate this report and its recommendations in the Senedd, as the European Union (Withdrawal) Bill continues to make progress through the House of Lords. The Government will be supporting the motion today, but with one qualification, which I will come to.
We've consistently been clear about our concerns about the breadth and scope of the delegated powers contained within the European Union (Withdrawal) Bill. The proposed amendments that we published jointly with the Scottish Government included provisions that would remove the various restrictions placed on the Welsh Ministers' regulation-making powers in that Bill. Our amendments would have brought the powers of Welsh Ministers into line with those of the UK Ministers, as a large number of people have pointed out during the debate earlier. We were also clear that we would support proposals to narrow their scope and improve the scrutiny requirements attached to them, so we entirely agree with all of the remarks made about the transfer of powers, and that point has been well made by everybody who's contributed today.
We therefore welcome the amendments to the European Union (Withdrawal) Bill that provide for a sifting committee, and we agree with the committee's first recommendation for the sifting mechanism to cover all regulations made under the Bill and for them to be laid before the Assembly.
We are reserving our position on the committee's second recommendation, which states that all the sifting committees' recommendations should be binding. I have listened very carefully to the arguments and we haven't yet formally responded, so I'm not saying we're not saying that, but we are currently reserving our position while we consider thoroughly what all the consequences of that might be. Because we believe that in the vast majority of cases Welsh Ministers will accept the recommendation of the sifting committee that a set of regulations should be subject to the affirmative procedure rather than the negative procedure, for example—whatever the outcome of that sift might be. However, we think there may be situations where, for reasons of urgency, for example, Welsh Ministers will need to act more quickly than the affirmative procedure provides for, and it's essential that Government retains the flexibility to do so, notwithstanding the recommendations of the sifting committee. I also believe there's a case for maintaining consistent arrangements between the National Assembly and the UK Parliament, particularly for joint and composite instruments where both the Assembly's and Parliament's sifting committees would be making recommendations on the appropriate procedures. In certain circumstances it's possible that UK Ministers might, for legitimate reasons, disregard the recommendation of their sifting committee, but Welsh Ministers might not be able to do so if we accepted that recommendation. We want to think about it. We want to reflect on that further as we respond formally to the report.
I want to reiterate that we welcome scrutiny. The Law Derived from the European Union (Wales) Bill includes more rigorous procedures for the scrutiny of delegated powers than the EU withdrawal Bill does. This demonstrates our commitment to providing the Assembly with the right tools to scrutinise how Welsh Ministers use their delegated powers. But we must strike the right balance between the Assembly's scrutiny role and the need for the Executive to be able to respond quickly and flexibly to what is likely to be a fast-moving and fast-changing legislative landscape as we approach Brexit. Making the sifting mechanism recommendations binding will not strike this balance, in our view. [Interruption.] Of course.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ddechrau hefyd drwy ddiolch i'r pwyllgor am archwilio'r gwaith o graffu ar reoliadau a wneir o dan y pwerau a gynhwysir ym Mil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) Llywodraeth y DU.
Nid yw Llywodraeth Cymru wedi cael cyfle eto i ymateb yn ffurfiol i'r adroddiad, a gyhoeddwyd ychydig wythnosau yn ôl yn unig. Fodd bynnag, deallwn yn llwyr pam y mae'r pwyllgor wedi bod mor awyddus i gael dadl ar yr adroddiad a'i argymhellion yn y Senedd, gan fod y Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) yn parhau i wneud ei ffordd drwy Dŷ'r Arglwyddi. Bydd y Llywodraeth yn cefnogi'r cynnig heddiw, ond gydag un amod, a dof at hwnnw maes o law.
Rydym wedi bod yn glir yn gyson ynglŷn â'n pryderon ynghylch ehangder a chwmpas y pwerau dirprwyedig a gynhwysir ym Mil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael). Roedd y diwygiadau arfaethedig a gyhoeddwyd gennym ar y cyd â Llywodraeth yr Alban yn cynnwys darpariaethau a fyddai'n dileu'r cyfyngiadau amrywiol a osodwyd ar bwerau gwneud rheoliadau Gweinidogion Cymru yn y Bil hwnnw. Byddai ein gwelliannau wedi gwneud pwerau Gweinidogion Cymru yn gyfartal â phwerau Gweinidogion y DU, fel y nododd nifer fawr o bobl yn ystod y ddadl yn gynharach. Hefyd roeddem yn glir y byddem yn cefnogi argymhellion i gyfyngu ar eu cwmpas a gwella'r gofynion craffu sydd ynghlwm wrthynt, felly rydym yn cytuno'n llwyr â phob un o'r sylwadau a wnaed ynghylch trosglwyddo pwerau, a gwnaed y pwynt hwnnw'n dda gan bawb sydd wedi cyfrannu heddiw.
Felly, rydym yn croesawu'r gwelliannau i Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) sy'n darparu ar gyfer pwyllgor sifftio, ac rydym yn cytuno ag argymhelliad cyntaf y pwyllgor y dylai'r dull sifftio gwmpasu'r holl reoliadau a wneir o dan y Bil ac iddynt gael eu gosod gerbron y Cynulliad.
Rydym yn ymatal rhag rhoi ein safbwynt ar ail argymhelliad y pwyllgor, sy'n datgan y dylai pob un o argymhellion y pwyllgor sifftio fod yn rhwymol. Gwrandewais yn ofalus ar y dadleuon ac nid ydym eto wedi ymateb yn ffurfiol, felly nid wyf yn dweud nad ydym yn dweud hynny, ond ar hyn o bryd rydym yn ymatal rhag rhoi ein safbwynt tra'n bod yn ystyried yn drylwyr beth fyddai holl ganlyniadau hynny. Oherwydd yn y mwyafrif llethol o achosion credwn y bydd Gweinidogion Cymru yn derbyn argymhelliad y pwyllgor sifftio y dylai set o reoliadau fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol yn hytrach na'r weithdrefn negyddol, er enghraifft—beth bynnag y bo canlyniad y broses sifftio honno. Fodd bynnag, credwn y gallai fod sefyllfaoedd lle y bydd angen i Weinidogion Cymru, am resymau'n ymwneud â brys, er enghraifft, weithredu'n gyflymach nag y mae'r weithdrefn gadarnhaol yn darparu ar eu cyfer, ac mae'n hanfodol fod Llywodraeth yn cadw'r hyblygrwydd i wneud hynny, er gwaethaf argymhellion y pwyllgor sifftio. Credaf hefyd fod yna achos dros gynnal trefniadau cyson rhwng y Cynulliad Cenedlaethol a Senedd y DU, yn enwedig ar gyfer offerynnau cyfansawdd ac ar y cyd lle byddai pwyllgorau sifftio'r Cynulliad a'r Senedd yn gwneud argymhellion ynghylch y gweithdrefnau priodol. Mewn rhai amgylchiadau mae'n bosibl y gallai Gweinidogion y DU, am resymau dilys, ddiystyru argymhelliad eu pwyllgor sifftio, ond efallai na fydd modd i Weinidogion Cymru wneud hynny pe baem yn derbyn yr argymhelliad hwnnw. Rydym am feddwl amdano. Rydym am ystyried hynny ymhellach wrth inni ymateb yn ffurfiol i'r adroddiad.
Hoffwn ailadrodd ein bod yn croesawu craffu. Mae Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) yn cynnwys gweithdrefnau mwy trylwyr ar gyfer craffu ar y pwerau dirprwyedig nag y mae'r Bil ymadael â'r UE yn ei wneud. Mae hyn yn dangos ein hymrwymiad i roi'r adnoddau cywir i'r Cynulliad allu craffu ar sut y mae Gweinidogion Cymru yn defnyddio eu pwerau dirprwyedig. Ond rhaid inni sicrhau'r cydbwysedd cywir rhwng rôl graffu'r Cynulliad a'r angen i'r Weithrediaeth allu ymateb yn gyflym ac yn hyblyg i'r hyn sy'n debygol o fod yn dirwedd ddeddfwriaethol sy'n symud yn gyflym ac sy'n newid yn gyflym wrth inni nesáu at Brexit. Ni fydd gwneud argymhellion y dull sifftio yn rhwymol yn sicrhau'r cydbwysedd hwn, yn ein barn ni. [Torri ar draws.] Wrth gwrs.
It is a check and balance, and you will be making all the initial recommendations, which will then be sifted. Also, all this work is going to be done well before exit day, so I'm not quite sure there's the level of urgency, certainly at the volume you are anticipating, and I don't think it's going to be the action of the sift committee to make many calls. It will just be where we really think that something should, in effect, go from negative to affirmative.
Dull o wirio cydbwysedd ydyw, a chi fydd yn gwneud yr holl argymhellion cychwynnol, a fydd yn cael eu sifftio wedyn. Hefyd, bydd yr holl waith hwn yn cael ei wneud ymhell cyn y diwrnod gadael, felly nid wyf yn hollol siŵr fod yna lefel o frys, yn sicr o'r maint rydych yn ei rhagweld, ac nid wyf yn meddwl mai dull y pwyllgor sifftio o weithredu fydd gwneud llawer o alwadau. Ymwneud yn unig y bydd â ble rydym yn credu o ddifrif y dylai rhywbeth fynd o'r negyddol i'r cadarnhaol mewn gwirionedd.
Yes, I take that, but I think we want to reflect a little bit more on that as we go forward. So, as I say, we're taking it under advisement rather than rejecting it outright at this stage, which is why we are supporting the report overall.
So, in respect of the committee's recommendations 4 and 7, we agree with the amendments set out in paragraphs 44 to 46 of the committee's report, and we agree that the provisional affirmative procedure should be available for regulations made by Welsh Ministers.
Turning briefly to the remaining recommendations, we agree that the Constitutional and Legislative Affairs Committee should act as the sifting committee, but we believe the Assembly may need to consider whether there should be any change to the committee's current arrangements to enable it to deal with the level of the work.
Turning to recommendation 3, the sifting committee will need to agree the criteria by which it performs the sifting process. It will be important that these criteria, and any changes to Standing Orders, are consistent with the final framework for the sifting mechanism that is set out in the Bill. To be fair, the Chair of the committee made that point very forcefully, I thought. We're not yet persuaded that the criteria should be included in Standing Orders. We believe we should return to this matter once the final sifting mechanism is agreed. So, again, this is one of those complex weaves where we try to make several pieces of legislation and our Standing Orders and procedures all line up together.
Finally, we're minded to agree with recommendation 6, which sets out the categories of regulation to which the sifting mechanism should apply. We do however note the potential logistical challenges in respect of joint and composite regulations, where both the Assembly and the UK parliamentary sifting committees will be engaged.
So, overall, we very much welcome the report, we're very grateful for the work that the committee's put in, and we will be supporting the motion overall. But, as I said earlier in my response, we'll reserve our position on recommendation 2. Diolch.
Ie, rwy'n derbyn hynny, ond rwy'n credu ein bod am feddwl ychydig mwy am hynny wrth inni symud ymlaen. Felly, fel y dywedaf, rydym yn dilyn cyngor yn ei gylch yn hytrach na'i wrthod yn llwyr ar hyn o bryd, a dyna pam rydym yn cefnogi'r adroddiad yn gyffredinol.
Felly, mewn perthynas ag argymhellion 4 a 7 y pwyllgor, rydym yn cytuno â'r diwygiadau a nodwyd ym mharagraffau 44 i 46 o adroddiad y pwyllgor, ac rydym yn cytuno y dylai'r weithdrefn gadarnhaol dros dro fod ar gael ar gyfer rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru.
Gan droi'n fyr at yr argymhellion sy'n weddill, rydym yn cytuno y dylai'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol weithredu fel y pwyllgor sifftio, ond credwn efallai y bydd angen i'r Cynulliad ystyried a ddylid newid trefniadau presennol y pwyllgor i'w alluogi i ymdrin â lefel y gwaith.
Gan droi at argymhelliad 3, bydd angen i'r pwyllgor sifftio gytuno ar y meini prawf ar gyfer cyflawni'r broses sifftio. Bydd hi'n bwysig i'r meini prawf hyn, ac unrhyw newidiadau i'r Rheolau Sefydlog, fod yn gyson â'r fframwaith terfynol ar gyfer y dull sifftio a nodir yn y Bil. I fod yn deg, gwnaeth Cadeirydd y pwyllgor y pwynt hwnnw'n rymus iawn, yn fy marn i. Nid ydym eto wedi ein darbwyllo y dylid cynnwys y meini prawf yn y Rheolau Sefydlog. Credwn y dylem ddychwelyd at y mater hwn pan gytunir ar y dull sifftio terfynol. Felly, unwaith eto, mae hwn yn un o'r darnau cymhleth o waith lle rydym yn ceisio gwneud i sawl darn o ddeddfwriaeth a'n Rheolau Sefydlog a'r holl weithdrefnau gyd-fynd â'i gilydd.
Yn olaf, rydym yn tueddu i gytuno ag argymhelliad 6, sy'n nodi'r categorïau o reoliadau y dylai'r dull sifftio gael ei gymhwyso iddynt. Fodd bynnag rydym yn nodi'r heriau logistaidd posibl mewn perthynas â rheoliadau cyfansawdd ac ar y cyd, lle bydd pwyllgorau sifftio'r Cynulliad a Senedd y DU yn rhan o'r broses.
Felly, yn gyffredinol, rydym yn croesawu'r adroddiad yn fawr, rydym yn ddiolchgar iawn am y gwaith a wnaeth y pwyllgor, a byddwn yn cefnogi'r cynnig yn gyffredinol. Ond fel y dywedais yn gynharach yn fy ymateb, byddwn yn ymatal rhag rhoi ein safbwynt ar argymhelliad 2. Diolch.
Thank you. Can I now call on Mick Antoniw to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Mick Antoniw i ymateb i'r ddadl?
Firstly, thank you to all those who've contributed and spent time going through the detail of this report. I welcome, again, my fellow committee members on this, who've worked very hard in very narrow time frames, and also the staff, who've also done that as well. And it's fair to say this is probably one of the most boring, geeky reports that will ever come before this Chamber. [Laughter.] But it is also one of the most vitally important reports dealing with the whole issue of the balance of powers and the rule of law emanating from this Chamber. And here we are, 500 years on, and we're still blaming Henry VIII for an awful lot.
Can I thank Dai Rees, also, for his comments and also for the joint co-operation we've had in a number of areas, looking at these common areas? I think that has actually been very much invaluable.
I welcome the comments that have been made by the Government, but I make this particular point, that one of the reasons why the motion is in this format, in terms of endorsement, is because of the specific invitation by the UK Government to actually consider a number of these points of amendments with regard to scrutiny. So, there was a particular window of opportunity that had to be responded to, but also it would not be appropriate for us as a committee to be making recommendations of that type that at least did not have the endorsement of this Chamber. And of course, in all these matters, the ultimate principle is this, and I welcome very much the comments made by the Government and the fact that they will reflect on these very important issues, because this has to be something that is workable. But, when it comes to the exercise of governmental power and the scrutiny of that, the issue of scrutiny is a matter, ultimately, for this Chamber, not for Government. It is not for Government to set the rules for its own scrutiny. Ultimately, the rule of law requires that the scrutiny is by this Assembly, and that's why I believe this report is robust, but I welcome the positive response that has been received and from Members. Thank you.
Yn gyntaf, diolch i bawb ohonoch sydd wedi cyfrannu ac wedi treulio amser yn mynd drwy fanylion yr adroddiad hwn. Unwaith eto, rwy'n croesawu fy nghyd-aelodau o'r pwyllgor, sydd wedi gweithio'n galed iawn mewn cyfnod byr iawn o amser, a hefyd i'r staff a wnaeth hynny hefyd. Ac mae'n deg dweud mai dyma un o'r adroddiadau mwyaf diflas ac anniddorol a ddaw gerbron y Siambr hon byth, mae'n debyg. [Chwerthin.] Ond mae hefyd yn un o'r adroddiadau mwyaf hanfodol bwysig sy'n ymdrin â holl fater cydbwysedd pwerau a rheol y gyfraith sy'n deillio o'r Siambr hon. A dyma ni, 500 o flynyddoedd yn ddiweddarach, yn dal i feio Harri VIII am lawer iawn o bethau.
A gaf fi ddiolch i Dai Rees, hefyd, am ei sylwadau a hefyd am y cydweithrediad a gawsom mewn nifer o feysydd, wrth edrych ar y meysydd cyffredin hyn? Rwy'n credu bod hynny wedi bod yn amhrisiadwy mewn gwirionedd.
Rwy'n croesawu'r sylwadau a wnaed gan y Llywodraeth, ond rwy'n gwneud y pwynt penodol hwn, mai un o'r rhesymau pam fod y cynnig yn y fformat hwn, o ran ei gymeradwyo, yw oherwydd y gwahoddiad penodol gan Lywodraeth y DU i fynd ati i ystyried nifer o'r pwyntiau o welliannau hyn mewn perthynas â chraffu. Felly, roedd yna gyfle penodol roedd yn rhaid ymateb iddo, ond hefyd ni fyddai'n briodol i ni fel pwyllgor wneud argymhellion o'r math hwnnw heb gymeradwyaeth y Siambr hon o leiaf. Ac wrth gwrs, yn y materion hyn i gyd, yr egwyddor yn y pen draw yw hyn, ac rwy'n croesawu'n fawr iawn y sylwadau a wnaed gan y Llywodraeth a'r ffaith y byddant yn ystyried y materion pwysig hyn, oherwydd mae'n rhaid i hyn fod yn rhywbeth y gellir ei weithredu. Ond o ran arfer grym llywodraethol a chraffu ar hynny, mater i'r Siambr hon, nid i'r Llywodraeth yw craffu yn y pen draw. Nid mater i'r Llywodraeth yw gosod y rheolau ar gyfer craffu ar ei waith ei hun. Yn y pen draw, mae rheol y gyfraith yn mynnu bod craffu'n digwydd gan y Cynulliad hwn, a dyna pam y credaf fod yr adroddiad hwn yn drylwyr, ond rwy'n croesawu'r ymateb cadarnhaol a gafwyd a chan yr Aelodau. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We'll now move to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will now proceed to the vote. Okay, thank you. So, we now move to vote on the Member debate under Standing Order 11.21 on criminal justice, and I call for a vote on the motion tabled in the names of Jenny Rathbone, Jane Hutt, Bethan Sayed, Dai Lloyd, David Melding and Julie Morgan. Open the vote. Close the vote. For the motion 32, four abstentions, eight against. Therefore, the motion is passed.
Symudwn ymlaen at y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwyf am fwrw ymlaen i gynnal y bleidlais. Iawn, diolch. Felly, symudwn ymlaen i bleidleisio ar y ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21 ar gyfiawnder troseddol, a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enwau Jenny Rathbone, Jane Hutt, Bethan Sayed, Dai Lloyd, David Melding a Julie Morgan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 32, roedd 4 yn ymatal, ac 8 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.
NDM6665 - Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): O blaid: 32, Yn erbyn: 8, Ymatal: 4
Derbyniwyd y cynnig
NDM6665 - Member Debate under Standing Order 11.21(iv): For: 32, Against: 8, Abstain: 4
Motion has been agreed
We now move to the short debate. We're now moving to the short debate. Will Members who are leaving the Chamber please do so or resume your seats? Thank you. I now call the short debate, and I call on Julie Morgan to speak on the topic she has chosen. Julie.
Symudwn yn awr at y ddadl fer. Rydym yn symud yn awr at y ddadl fer. A wnaiff yr Aelodau sy'n gadael y Siambr wneud hynny neu fynd yn ôl i'ch seddau? Diolch. Galwaf am y ddadl fer yn awr, a galwaf ar Julie Morgan i siarad am y pwnc y mae wedi'i ddewis. Julie.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. My short debate is entitled 'Secure housing—stable families. Why section 21 needs to be repealed to give greater security to families in the Welsh private rented sector.' I'd like to start by saying 'thank you' to Shelter Cymru for their work and for their help on this subject, and to declare an interest in that my daughter works for Shelter Cymru. I have agreed that Dawn Bowden, Joyce Watson, Mike Hedges and Jenny Rathbone should speak after I've concluded my remarks. So, thank you very much for your interest.
So, what is section 21? The Housing Act 1988 halted the creation of Labour's Rent Act 1977 protected tenancies. On 15 January 1989, the assured shorthold tenancy came into force. Alongside, came the procedure to accelerate recovery of possession, namely section 21 of the 1988 Act, which in lay terms is the 'no-fault eviction'. In practice, it means landlords can evict people living in privately rented homes with no reason whatsoever.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Teitl fy nadl fer yw 'Cartrefi diogel—teuluoedd sefydlog. Pam mae angen diddymu adran 21 i roi mwy o sicrwydd i deuluoedd yn y sector rhentu preifat yng Nghymru.' Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Shelter Cymru am eu gwaith ac am eu cymorth ar y pwnc hwn, ac i ddatgan buddiant am fod fy merch yn gweithio i Shelter Cymru. Rwyf wedi cytuno y dylai Dawn Bowden, Joyce Watson, Mike Hedges a Jenny Rathbone siarad ar ôl i mi orffen fy sylwadau. Felly, diolch yn fawr iawn am eich diddordeb.
Felly, beth yw adran 21? Roedd Deddf Tai 1988 yn atal tenantiaethau gwarchodedig dan Ddeddf Rhenti 1977 y Blaid Lafur. Ar 15 Ionawr 1989, daeth y denantiaeth fyrddaliol sicr i rym. Ochr yn ochr â hi, daeth y weithdrefn i gyflymu'r broses o adennill meddiant, sef adran 21 o Ddeddf 1988, sef troi allan 'dim bai' i'r lleygwr. Yn ymarferol, mae'n golygu y gall landlordiaid droi pobl sy'n byw mewn cartrefi rhent preifat allan o'u tai heb unrhyw reswm o gwbl.
There are 460,000 people living in Wales in the private rented sector, and I believe that they should not be in constant fear of being evicted without good reason. They need to be able to sleep easy in their homes. When we talk about people living in the private rented sector, we're not just talking about young people who want the freedom to up sticks and move at short notice. We're now talking about families who need a solid base so that they can get their children into schools and single parents who need to find local work. The private rented sector has changed enormously, and now it is widespread and many families need it. Imagine the disruption and cost of having to move at the landlord's whim. Imagine you've just painted the children's bedroom and they're enjoying their new school, imagine you've just finally found a good part-time job that fits in with school hours, and then the landlord decides to evict you, which they can do without giving a reason.
Assured shorthold contracts can be either fixed periods or periodic rolling contracts from month to month. A landlord cannot bring section 21 possession proceedings during the first six months of the tenancy or during a fixed contractual term. Where the fixed term is about to expire or the tenancy is periodic, section 21 allows a landlord to serve a two-month notice to quit. If the tenant does not vacate, so long as the notice is correct, a court must order possession. No reason for requiring possession has to be given. Whether the tenant is at fault is not investigated, and there is no weighing up of the tenant's need against the landlord's. And, lest we forget, we are speaking of people's homes, described in the case of Uratemp Ventures Limited against Collins as where a person
'lives and to which he returns and which forms the centre of his existence.'
This inequality of bargaining power has led to significant abuse and severe hardships. Landlords have been able to serve notice capriciously without restraint by the court, with tenants made homeless at short notice with all the attendant costs and distress this causes. In a recent Shelter Cymru survey, 22 per cent said that having to move had pushed them into debt—credit card, overdraft, pay-day loan, bank loan—and the average cost of moving was £1,100-plus.
Originally, maybe this private rented sector was seen as a vehicle for young single professionals or childless couples, but, increasingly, as well as housing families with children, it's older people and people with vulnerabilities who are in the private rented sector. The Housing (Wales) Act 2014 allows local authorities to discharge their homelessness duty via an assured shorthold, but this minimum security of tenure can result in a housing merry-go-round, with children and their education or vulnerable adults needing a close support network becoming the victims. For parents employed in part-time jobs, it becomes a nightmare, and not only because of the logistics of delivering and collecting children to from school. This causes stress on relationships and contributes to family break-up. Stable housing is fundamental to improving well-being and its fundamental to relationships and self-development. It's at the heart of family life, allowing people to integrate and become part of a community, build social relationships, build a sense of identity and plan and envision their future. And, of course, there is evidence that section 21 disproportionately impacts women, who are more likely to have dependent children, rely on means-tested benefits, have rolling monthly contracts, experience poor housing conditions and fear revenge eviction if they complain.
Now, does it have to be like this? Quite simply, no. For most of the twentieth century, private sector tenants enjoyed significantly greater security of tenure. Will ending section 21 result in landlords being unable to easily regain possession of their property? Again, no. Landlords can recover possession via section 8 of the 1988 Act, whether within a fixed term or not, provided they can establish a ground, for example where anti-social behaviour or rent arrears or damage to property are alleged. And, even under the rent Acts, landlords have been able to recover possession of premises for use for themselves or their sons and daughters so long as that's a reality, not a pretence. In Scotland, where the equivalent of section 21 has been repealed, landlords who need to sell up are able to recover possession to facilitate a sale. In terms of justice and fairness, is it not infinitely preferable that the landlord must establish a ground, that the tenant has a chance to defend himself or herself against allegations, and that the court brings to bear its independent judgment?
Now, will landlords baulk at a change and invest elsewhere? That was the warning issued when plans for Rent Smart Wales were introduced, but it didn't happen. Between 2013 and 2014, until 2015-16, the sector actually grew by almost 7,000 dwellings. Greater security of tenure does not restrict a landlord's ability to earn a reasonable return. Moreover, as the Residential Landlords Association observed, landlords themselves do not want to see tenancy end as empty properties mean lost rent and increased costs for themselves. In Shelter Cymru's recent survey, 64 per cent of tenants said that, with a five-year tenancy, they would be more likely to make home improvements themselves. Greater security for tenants would promote a more professional approach.
In Wales, the Renting Homes (Wales) Act 2016 will shortly replace assured shortholds with a standard contract. Instead of section 21, we shall have section 173, but, broadly, with restrictions on landlords in default on tenancy information or security or deposit requirements, the section 21 regime above is replicated in the 2016 Act, except for a new retaliation defence under section 217. This gives the court a discretion to refuse an order where the tenant can show that the landlord served the notice to quit to avoid repairing or fitness for human habitation obligations, but this is a narrow defence to be raised when proceedings are under way, with the burden of proof on the tenant.
So, to conclude, tenants want more security. They end up having to move when they don't want to. Moving home is costly. Lack of security of tenure is undermining family life, children's education and networks of support. Absence of security of tenure means that tenants don't get a fair hearing in court. There is no evidence that a change will lead to the private rented sector drying up.
In the last 12 months, tenants' demands have become increasingly louder. Scotland have made the change and, in England, Labour has recognised that the minimum six months' security of tenure afforded by section 21 is wholly inadequate, and pledged in the last general election to raise this to three years, and I don't see the issue resting there. I do believe that this Assembly will have to address this inequality, and I very much hope that Wales will go ahead and get rid of section 21, because we do have, actually, the power to do this. If tenants are left in this state of insecurity and we have the power, surely we have the duty to move ahead and take this action. So, thank you very much, Deputy Presiding Officer, for hearing my case. I now hand over to my colleagues.
Mae yna 460,000 o bobl yn byw yn y sector rhentu preifat yng Nghymru, a chredaf na ddylent fod mewn ofn cyson o gael eu troi allan heb reswm da. Mae angen iddynt allu cysgu'n dawel yn eu cartrefi. Pan fyddwn yn sôn am bobl sy'n byw yn y sector rhentu preifat, nid siarad yn unig a wnawn am bobl ifanc sydd am gael y rhyddid i godi pac a symud ar fyr rybudd. Rydym yn sôn yn awr am deuluoedd sydd angen sylfaen solet i allu cael eu plant i ysgolion a rhieni sengl sydd angen dod o hyd i waith yn lleol. Mae'r sector rhentu preifat wedi newid yn aruthrol, ac erbyn hyn mae'n gyffredin ac mae llawer o deuluoedd ei angen. Dychmygwch y tarfu a'r gost o orfod symud ar fympwy'r landlord. Dychmygwch mai newydd beintio ystafell wely'r plant rydych chi a'u bod yn mwynhau eu hysgol newydd, dychmygwch eich bod newydd ddod o hyd i swydd ran-amser dda o'r diwedd sy'n cyd-fynd ag oriau ysgol, ac yna mae'r landlord yn penderfynu eich troi allan, a gallant wneud hynny heb roi rheswm.
Gall contractau byrddaliol sicr fod yn gontractau am gyfnodau sefydlog neu gyfnodau treigl cyfnodol o fis i fis. Ni all landlord ddwyn achos adennill meddiant dan adran 21 yn ystod chwe mis cyntaf y denantiaeth neu yn ystod cyfnod contract sefydlog. Pan fo'r cyfnod sefydlog ar fin dod i ben neu fod y denantiaeth yn gyfnodol, mae adran 21 yn caniatáu i landlord gyflwyno rhybudd o ddau fis i adael. Os nad yw'r tenant yn gadael, cyhyd â bod yr hysbysiad yn gywir, mae'n rhaid i lys orchymyn meddiant. Nid oes rhaid rhoi unrhyw reswm dros fynnu meddiant. Ni archwilir i weld a yw'r tenant ar fai, ac ni chaiff angen y tenant ei fesur yn erbyn angen y landlord. A rhag inni anghofio, rydym yn siarad am gartrefi pobl, fel y'u disgrifir yn achos Uratemp Ventures Limited yn erbyn Collins fel y lle mae'r unigolyn
yn byw a lle y mae'n dychwelyd iddo ac sy'n ffurfio canolbwynt ei fodolaeth.
Mae anghydraddoldeb pŵer bargeinio wedi arwain at gam-drin sylweddol a chaledi difrifol. Mae landlordiaid wedi gallu cyflwyno hysbysiadau'n fympwyol a heb eu hatal gan y llys, gyda thenantiaid yn cael eu gwneud yn ddigartref ar fyr rybudd gyda'r holl gostau a gofid y mae hyn yn eu hachosi. Mewn arolwg diweddar gan Shelter Cymru, dywedodd 22 y cant fod gorfod symud wedi eu gwthio i ddyled—cerdyn credyd, gorddrafft, benthyciadau diwrnod cyflog, benthyciad banc—ac roedd cost gyfartalog symud yn £1,100 a mwy.
Yn wreiddiol, efallai bod y sector rhentu preifat yn cael ei weld fel cyfrwng i weithwyr proffesiynol ifanc sengl neu barau heb blant, ond yn gynyddol, yn ogystal â bod yn dai i deuluoedd â phlant, pobl hŷn a phobl agored i niwed sydd yn y sector rhentu preifat. Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn caniatáu i awdurdodau lleol gyflawni eu dyletswydd ddigartrefedd drwy gyfrwng byrddaliad sicr, ond gall y sicrwydd deiliadaeth lleiaf hwn arwain at symud o un tŷ i'r llall, gyda phlant a'u haddysg neu oedolion sy'n agored i niwed ac sydd angen rhwydwaith cymorth agos yn dod yn ddioddefwyr. I rieni a gyflogir mewn swyddi rhan-amser, daw'n hunllef, ac nid yn unig oherwydd logisteg cludo plant i'r ysgol a'u casglu oddi yno. Mae hyn yn peri straen ar berthynas pobl â'i gilydd ac yn cyfrannu at chwalu teuluoedd. Mae tai sefydlog yn hanfodol i wella lles ac yn hanfodol i berthynas pobl â'i gilydd a hunanddatblygiad. Mae'n greiddiol i fywyd teuluol, gan alluogi pobl i integreiddio a dod yn rhan o gymuned, adeiladu cysylltiadau cymdeithasol, adeiladu ymdeimlad o hunaniaeth a chynllunio a rhagweld eu dyfodol. Ac wrth gwrs, ceir tystiolaeth fod adran 21 yn cael effaith anghymesur ar fenywod, sy'n fwy tebygol o fod â phlant dibynnol, o ddibynnu ar fudd-daliadau prawf modd, o fod ar gontractau treigl misol, o ddioddef tai mewn cyflwr gwael ac o fod ofn cael eu troi allan yn ddialgar os ydynt yn cwyno.
Nawr, a oes rhaid iddi fod fel hyn? Yn syml iawn, nac oes. Am y rhan fwyaf o'r ugeinfed ganrif, roedd tenantiaid y sector preifat yn mwynhau mwy o sicrwydd deiliadaeth. A fydd rhoi diwedd ar adran 21 yn golygu y bydd landlordiaid yn methu adennill meddiant ar eu eiddo'n hawdd? Unwaith eto, na fydd. Gall landlordiaid adennill meddiant drwy adran 8 o Ddeddf 1988, boed o fewn cyfnod sefydlog neu beidio, ar yr amod y gallant sefydlu sail, er enghraifft lle y ceir honiadau o ymddygiad gwrthgymdeithasol neu ôl-ddyledion rhent neu ddifrod i eiddo. A hyd yn oed dan y Ddeddf rhenti, mae landlordiaid wedi gallu adennill meddiant ar safle i'w ddefnyddio eu hunain neu i'w meibion a'u merched cyhyd â bod hynny'n wir, ac nid yn esgus. Yn yr Alban, lle y diddymwyd yr hyn sy'n cyfateb i adran 21, mae landlordiaid sydd angen gwerthu yn gallu adennill meddiant i hwyluso gwerthiant. O ran cyfiawnder a thegwch, onid yw'n llawer gwell fod yn rhaid i'r landlord sefydlu sail, fod y tenant yn cael cyfle i amddiffyn ei hun rhag honiadau, a bod y llys yn rhoi ei ddyfarniad annibynnol?
Nawr, a fydd landlordiaid yn ymwrthod rhag newid ac yn buddsoddi mewn mannau eraill? Dyna oedd y rhybudd a roddwyd pan gyflwynwyd cynlluniau ar gyfer Rhentu Doeth Cymru, ond ni wnaeth hynny ddigwydd. Rhwng 2013 a 2014, tan 2015-16, daeth bron 7,000 o anheddau i mewn i'r sector mewn gwirionedd. Nid yw mwy o sicrwydd deiliadaeth yn cyfyngu ar allu landlord i ennill elw rhesymol. At hynny, fel y dywedodd y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl, nid yw landlordiaid eu hunain am weld diwedd ar y denantiaeth gan fod eiddo gwag yn golygu colli rhent a chostau uwch iddynt eu hunain. Yn arolwg diweddar Shelter Cymru, dywedodd 64 y cant o denantiaid y byddent yn fwy tebygol o wneud gwelliannau i'r cartref eu hunain o gael tenantiaeth am bum mlynedd. Byddai mwy o sicrwydd i denantiaid yn hyrwyddo dull mwy proffesiynol o weithredu.
Yng Nghymru, bydd y Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn gosod contract safonol yn lle tenantiaethau byrddaliol sicr cyn bo hir. Yn lle adran 21, bydd gennym adran 173, ond yn gyffredinol, gyda chyfyngiadau ar landlordiaid sy'n methu rhoi gwybodaeth am denantiaethau neu ofynion diogelwch neu ofynion blaendal, ailadroddir trefn adran 21 uchod yn Neddf 2016, ac eithrio amddiffyniad newydd o ddial o dan adran 217. Mae hwn yn rhoi disgresiwn i'r llys wrthod gorchymyn lle y gall y tenant ddangos bod y landlord wedi cyflwyno'r rhybudd i adael er mwyn osgoi atgyweirio neu rwymedigaethau addasrwydd i bobl fyw ynddo, ond amddiffyniad cul iawn yw hwn i'w roi pan fydd achos ar y gweill, gyda'r baich prawf ar y tenant.
Felly, i gloi, mae angen mwy o ddiogelwch ar denantiaid. Yn y pen draw, maent yn gorfod symud pan nad ydynt eisiau gwneud hynny. Mae symud cartref yn gostus. Mae diffyg sicrwydd deiliadaeth yn tanseilio bywyd teuluol, addysg plant a rhwydweithiau cymorth. Mae diffyg sicrwydd deiliadaeth yn golygu nad yw tenantiaid yn cael gwrandawiad teg yn y llys. Nid oes unrhyw dystiolaeth y bydd newid yn arwain at grebachu'r sector rhentu preifat.
Yn y 12 mis diwethaf, mae galwadau tenantiaid wedi tyfu'n fwyfwy croch. Mae'r Alban wedi gwneud y newid, ac yn Lloegr, mae Llafur wedi cydnabod bod y chwe mis gofynnol o sicrwydd deiliadaeth a roddir gan adran 21 yn gwbl annigonol, ac mae wedi gwneud ymrwymiad yn yr etholiad cyffredinol diwethaf i godi hyn i dair blynedd, ac nid wyf yn gweld pethau'n gorffen yno. Rwy'n credu y bydd yn rhaid i'r Cynulliad fynd i'r afael â'r anghydraddoldeb, ac rwy'n mawr obeithio y bydd Cymru yn bwrw ymlaen i gael gwared ar adran 21, oherwydd mae gennym bŵer i wneud hyn mewn gwirionedd. Os gadewir tenantiaid yn yr ansicrwydd hwn a bod gennym y pŵer, yn sicr mae'n ddyletswydd arnom i symud ymlaen a rhoi'r camau hyn ar waith. Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, am wrando ar fy achos. Rwy'n trosglwyddo'r awenau i fy nghyd-Aelodau yn awr.
Well, you didn't tell me who you've given a minute to, so I think it would help if you did.
Wel, ni wnaethoch ddweud wrthyf i bwy rydych wedi rhoi munud, felly, rwy'n credu y byddai o gymorth pe baech yn gwneud hynny.
I did at the beginning, but—
Fe wneuthum ar y dechrau, ond—
Oh, sorry, I missed that. I was—
O, mae'n ddrwg gennyf, collais hynny. Roeddwn yn—
Dawn Bowden, Joyce Watson, Mike Hedges and Jenny Rathbone.
Dawn Bowden, Joyce Watson, Mike Hedges a Jenny Rathbone.
Okay. Fine. Thank you very much. I missed that. I do apologise. Dawn Bowden.
Iawn. O'r gorau. Diolch yn fawr iawn. Collais hynny. Mae'n ddrwg gennyf. Dawn Bowden.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Can I thank Julie for giving me a minute of her time in this debate on a really very important issue? Now, Assembly colleagues will be aware that, for some time, I've been raising the profile of the so-called 'sex for rent' problem that can face some of the most vulnerable people who are seeking to find a home. Indeed, the recent broadcast by the reporters on the programme Ein Byd showed the sickening reality of this particular problem, and I was left wondering how many people have faced a no-fault eviction because of this. In reality, if landlords don't have to prove a reason for the eviction, then we may never know.
We also hear of section 21 evictions being used when a tenant has done nothing more than to seek repairs to a property. Because, given the high demand for accommodation in our communities, landlords know that another willing tenant who is prepared to put up with poor conditions can easily be found. In both of the circumstances that I've outlined, section 21 can be used by an unscrupulous landlord to rid themselves of tenants who won't comply with unlawful demands or merely seek to exercise their rights.
So, in addition to all the reasons outlined by Julie in her submission, these are just two more reasons why I support this motion. Improving the stability of tenure will be another piece of a jigsaw that I'm keen for us to put together, because housing and homes must be an ever higher priority in our work.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i Julie am roi munud o'i hamser i mi yn y ddadl hon ar fater pwysig iawn. Nawr, bydd cyd-Aelodau'r Cynulliad yn ymwybodol ers cryn amser fy mod wedi bod yn codi proffil y broblem 'rhyw am rent' fel y'i gelwir a all wynebu rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed sy'n ceisio dod o hyd i gartref. Yn wir, dangosodd y darllediad diweddar gan y gohebwyr ar raglen Ein Byd realiti ffiaidd y broblem arbennig hon, a gwnaeth i mi feddwl faint o bobl sydd wedi wynebu troi allan 'dim bai' oherwydd hyn. Mewn gwirionedd, os nad oes yn rhaid i landlordiaid brofi rheswm dros droi allan, yna efallai na chawn ni byth wybod.
Clywn hefyd am achosion o droi allan dan adran 21 yn cael eu defnyddio pan na fydd tenant wedi gwneud dim mwy na cheisio gofyn am atgyweiriadau i eiddo. Oherwydd, o ystyried y galw uchel am lety yn ein cymunedau, mae landlordiaid yn gwybod y gellir dod o hyd i denant parod arall sy'n barod i ddygymod ag amodau gwael yn rhwydd. Yn y ddau amgylchiad a amlinellais, gellir defnyddio adran 21 gan landlordiaid diegwyddor i gael gwared ar denantiaid nad ydynt yn cydymffurfio â gofynion anghyfreithlon neu sydd ond yn ceisio arfer eu hawliau.
Felly, yn ogystal â'r holl resymau a amlinellwyd gan Julie yn ei chyflwyniad, dyma ddau reswm arall pam rwy'n cefnogi'r cynnig hwn. Bydd gwella sefydlogrwydd deiliadaeth yn ddarn arall o'r jig-so rwy'n awyddus inni ei roi at ei gilydd, oherwydd mae'n rhaid i dai a chartrefi fod yn flaenoriaeth uwch byth yn ein gwaith.
I thank Julie for bringing this debate. Far from actually asking landlords to meet certain requirements reducing the availability of homes, it will only, actually, in my opinion, get rid of bad landlords, because good landlords will want to honour their commitment to their tenants. They will want to look after their investment, and I know an awful lot of good landlords. I equally know tenants who haven't been grateful for that and destroyed those homes, so what we're really talking about here is a balance. I also know an awful lot of bad landlords and very, very poor housing. So, I think by repealing this, by giving some balance back into the system that is clearly not there at the moment, it is the right way forward, and what we will see, I am fairly confident, is really good landlords coming forward with people having the right to a secure home and a secure tenancy that is well maintained, and that, when they ask for a job to be done, they won't be thrown out on the street to the cost of them, their family and also society, because, at the end of the day, those families to have to be housed. They have a right to be housed, and it's the local authority that is picking up that tab.
Diolch i Julie am gyflwyno'r ddadl hon. Ymhell o ofyn i landlordiaid fodloni gofynion penodol gan leihau argaeledd cartrefi mewn gwirionedd, yr hyn y bydd yn ei wneud mewn gwirionedd, yn fy marn i, yw cael gwared ar landlordiaid gwael, oherwydd bydd landlordiaid da am anrhydeddu eu hymrwymiad i'w tenantiaid. Byddant eisiau edrych ar ôl eu buddsoddiad, ac rwy'n adnabod llawer iawn o landlordiaid da. Yn yr un modd rwy'n adnabod tenantiaid nad ydynt wedi bod yn ddiolchgar am hynny ac sydd wedi dinistrio'r cartrefi hynny, felly yr hyn rydym yn sôn amdano yma mewn gwirionedd yw cydbwysedd. Rwyf hefyd yn gwybod am lawer iawn o landlordiaid gwael a thai gwael iawn. Felly, drwy ddiddymu hyn, drwy roi rhywfaint o gydbwysedd yn ôl yn y system nad yw yno ar hyn o bryd mae'n amlwg, dyma'r ffordd iawn ymlaen, a'r hyn a welwn, rwy'n eithaf hyderus, yw landlordiaid da iawn gyda phobl yn cael yr hawl i gartref diogel a thenantiaeth sicr sy'n cael ei gynnal yn dda, ac na fyddant, pan fyddant yn gofyn am i waith gael ei wneud, yn cael eu troi allan i'r stryd er niwed iddynt hwy, i'w teulu a hefyd i gymdeithas, oherwydd, yn y pen draw, mae'n rhaid i'r teuluoedd hynny gael cartrefi. Mae ganddynt hawl i gartref, a'r awdurdod lleol sy'n talu'r gost honno.
Can I thank Julie Morgan for bringing this debate? I don't think we talk about housing in this place anywhere near enough. If we talked about it half as much as health, we might have a healthier place.
We've had a growth of private rented accommodation and a shortage of accommodation. The pressure is on private renters. Are we really telling people, 'Don't complain, don't object', no matter what the landlord does or how poor the accommodation is, or how many repairs remain to be done, because the landlord can use section 21 to evict you and your children? And, whilst you can try and defend it in court, the likelihood of winning is probably fairly low.
Hoffwn ddiolch i Julie Morgan am gyflwyno'r ddadl hon. Nid wyf yn meddwl ein bod yn sôn agos digon am dai yn y lle hwn. Pe baem yn siarad hanner cymaint am dai ag y gwnawn am iechyd, efallai y byddai gennym le iachach.
Rydym wedi gweld cynnydd mewn cartrefi rhent preifat a phrinder cartrefi. Mae'r pwysau ar bobl sy'n rhentu'n breifat. A ydym yn dweud wrth bobl o ddifrif, 'Peidiwch â chwyno, peidiwch â gwrthwynebu', ni waeth beth y mae'r landlord yn ei wneud neu pa mor wael yw'r llety, neu faint o waith atgyweirio sy'n dal i'w wneud, oherwydd gall y landlord ddefnyddio adran 21 i'ch troi chi a'ch plant allan? Ac er y gallwch geisio amddiffyn hynny yn y llys, mae'r tebygolrwydd o ennill yn eithaf isel yn ôl pob tebyg.
Section 21 gives bad landlords a charter for continuing to poorly maintain their properties, because I've had several cases of tenants being evicted simply because they've asked for the leaking roof to be repaired, or the faulty lock to be repaired, and this is no way of treating people who otherwise behave completely appropriately. But it also—if they think they might be moved on at the landlord's whim, it doesn't give any incentive for the tenant to bed into the property and the community and actually put the paint on the children's bedroom or whatever. So, I think that section 21 should be removed for the reasons that Julie has suggested.
Mae adran 21 yn rhoi siarter i landlordiaid gwael barhau i gynnal eu heiddo mewn ffordd wael, oherwydd rwyf wedi cael sawl achos o denantiaid yn cael eu troi allan yn syml oherwydd eu bod wedi gofyn am i'r to sy'n gollwng gael ei atgyweirio, neu drwsio'r clo diffygiol, ac nid dyma'r ffordd i drin pobl sydd fel arall yn ymddwyn yn gwbl briodol. Ond hefyd—os ydynt yn credu efallai y gallent gael eu symud ar fympwy'r landlord, nid yw'n rhoi unrhyw gymhelliant i'r tenant ymgartrefu'n iawn yn yr eiddo ac yn y gymuned a mynd ati mewn gwirionedd i roi paent ar waliau'r plant neu beth bynnag. Felly, rwy'n credu y dylid dileu adran 21 am y rhesymau y mae Julie wedi awgrymu.
Thank you very much. Can I now call on the Minister for Housing and Regeneration to reply to the debate? Rebecca Evans.
Diolch yn fawr iawn. A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i ymateb i'r ddadl? Rebecca Evans.
Thank you very much, and I'm very grateful to Julie Morgan for choosing 'no fault' section 21 notices as a subject for this debate today, and I'm also grateful to Julie for the very helpful meeting that she organised last week to give me and my officials the chance to explore the issues in more depth with Julie, with Dawn Bowden and with Shelter. I've been really pleased to have some further discussions on this particular issue with Crisis earlier on today.
Whilst I'm committed to working with landlords to build a vibrant private rented sector, this cannot be at the expense of tenants. How some landlords use section 21 notices is quite rightly of concern to many people, as we've heard during this debate, and it is to me. As we've heard, having to find a new home, covering the cost of moving, finding the deposit for a new tenancy before the current one is repaid, and suffering the potential stress and emotional upset of a move are all very real concerns. And that's before you take into account issues such as finding a new school for the children, moving away from families and social support networks.
Section 21 notices mean that a family can face massive upheaval in a very short time, and all without the landlord needing to justify the issue of the notice in the first place. So, I do think that the time is right for a wider discussion on the use of 'no fault' notices. There are many aspects to be considered, and today's debate has certainly served to highlight some of them. I believe that, with imagination and partnership, we can have a private rented sector that works for both landlords and tenants.
I think it's helpful if we look back as to how we got to where we are today. The ability of a landlord to issue a minimum two-month 'no fault' notice to end a tenancy was introduced under the Housing Act 1988. The 1988 Act saw the start of a prolonged growth in the private rented sector, which was further boosted by the availability of buy-to-let mortgages.
Diolch yn fawr iawn, ac rwy'n ddiolchgar iawn i Julie Morgan am ddewis hysbysiadau 'dim bai' adran 21 yn bwnc ar gyfer y ddadl hon heddiw, ac rwyf hefyd yn ddiolchgar i Julie am y cyfarfod defnyddiol iawn a drefnodd yr wythnos diwethaf i mi a fy swyddogion gael cyfle i archwilio'r materion yn fanylach gyda Julie, Dawn Bowden a Shelter. Cefais y pleser mawr o gael trafodaethau pellach ar y mater hwn gyda Crisis yn gynharach heddiw.
Er fy mod yn ymrwymedig i weithio gyda landlordiaid i adeiladu sector rhentu preifat bywiog, ni all hyn fod ar draul tenantiaid. Mae'r modd y mae rhai landlordiaid yn defnyddio hysbysiadau adran 21 yn peri pryder i lawer o bobl, a hynny'n gwbl briodol, fel rydym wedi clywed yn ystod y ddadl hon, ac mae'n destun pryder i mi hefyd. Fel y clywsom, mae gorfod dod o hyd i gartref newydd, sy'n cynnwys y gost o symud, dod o hyd i flaendal ar gyfer tenantiaeth newydd cyn cael ad-daliad am yr un presennol, a dioddef straen a gofid emosiynol posibl o ganlyniad i symud oll yn bryderon go iawn. A hynny cyn i chi ystyried materion fel dod o hyd i ysgol newydd ar gyfer y plant, symud oddi wrth deuluoedd a rhwydweithiau cymorth cymdeithasol.
Mae hysbysiadau adran 21 yn golygu y gall teulu wynebu newid anferthol mewn cyfnod byr iawn, a'r cyfan heb i'r landlord orfod cyfiawnhau mater yr hysbysiad yn y lle cyntaf. Felly, credaf fod yr amser yn iawn i gael trafodaeth ehangach ar y defnydd o hysbysiadau 'dim bai'. Mae sawl agwedd i'w hystyried, ac mae'r ddadl heddiw yn sicr wedi tynnu sylw at rai ohonynt. Gyda dychymyg a phartneriaeth, credaf y gellir cael sector rhentu preifat sy'n gweithio i landlordiaid a thenantiaid.
Rwy'n meddwl y byddai'n ddefnyddiol inni edrych yn ôl i weld sut y daethom i lle rydym heddiw. Cyflwynwyd y gallu i landlord roi rhybudd 'dim bai' o ddau fis fan lleiaf i orffen tenantiaeth o dan Ddeddf Tai 1988. Daeth Deddf 1988 ar ddechrau twf hir yn y sector rhentu preifat, a rhoddwyd hwb pellach i hynny gan argaeledd morgeisi prynu i osod.
As well as growth in the private rented sector since the 1988 Act, the overall quality of properties has improved. Some have attributed this to removal of rent controls and the introduction of section 21, which gave landlords greater certainty over regaining possession. The growth in the private rented sector followed decades of decline. While the previous system of rent Act tenancies provided far greater security of tenure, the lack of landlord investment due to associated rent controls resulted in very poor housing. We have to make sure that in making changes to no-fault notice arrangements we avoid any unintended consequences. That's why I've asked my officials to open up discussions with the private rented sector on this issue and I'm pleased to say that following the meeting that we've had with Julie those discussions have already started.
So, yes, there are still bad landlords and not all tenants are perfect either, but we are taking positive steps. Rent Smart Wales, introduced under the Housing (Wales) Act 2014, requires that a landlord pass a fit-and-proper-person test prior to becoming licensed and to undertake mandatory training. This training has been very well received with 96 per cent of people trained saying that the felt the training would make them a better landlord. The Renting Homes (Wales) Act 2016 will make further improvements. It will help avoid disputes by ensuring clarity on rights and responsibilities, and it will also introduce significant new protections for tenants. For example, landlords will have to ensure that homes are fit for human habitation. Certain common law rights that are not currently immediately apparent to all tenants have been made statutory and will be included in all occupation contracts. This includes the right to occupy the dwelling without interference from the landlord.
While the renting homes Act provides for a no-fault notice that is similar to section 21, there are important differences. For example, under the renting homes Act, a no-fault notice is valid only for four months. This will stop the current practice whereby some landlords issue a section 21 notice at the start of the tenancy, so that after two months they're able to make a possession claim at any point in the future. The renting homes Act also provides protection against retaliatory eviction where a landlord responds to a request for a repair by issuing a no-fault possession notice. Under the 2016 Act, the court may refuse the possession claim if it is satisfied that the landlord was seeking to avoid the repair. Therefore, the implementation of the renting homes Act will provide additional protections. However, I do recognise that it still allows a landlord to obtain possession on giving two months' notice. So, the concerns that we have heard during this debate today will still be very relevant. In looking to address them, we need to consider the potential for those unintended consequences that I mentioned earlier arising.
For example, where section 21 notices can often lead to homelessness, it is important to note that roughly half of all homeless households are currently being rehoused in the private sector. Careful consideration would therefore need to be given to the potential impact of abolishing no-fault notices on the willingness of landlords to accommodate homeless households and the subsequent potential negative impact on the availability of accommodation. This is why those discussions with the landlords are so important. Also, according to the Residential Landlords Association, 52 per cent of section 21 notices are issued due to rent arrears and 12 per cent due to anti-social behaviour. If abolishing section 21 led to more claims being submitted specifically based on rent arrears or antisocial behaviour grounds, this could cause other problems such as greater difficulty finding a new home or not getting credit due to a county court judgment. Again, these are issues that I'd be keen to pursue further with Shelter and Crisis and others.
Beyond the potential impact on our ability to address homelessness, we will still need to be alert to the other wider potential impacts on the private rented sector, including on any willingness to invest and potential cross-border issues. These are all matters that I'm currently examining and why the discussions with the sector across the piece are so important. I'm also watching the developments in Scotland, where they've recently abolished no-fault notices, very closely. At our meeting last week, Julie, Dawn, Shelter and I agree to do some further work together to explore the issues and to widen the evidence base in order to establish what will be the best way forward. In the meantime, we can do and are doing much to mitigate the effects of section 21. The Early Doors service being piloted in Bridgend is a good example. The service enables landlords to contact a support provider if tenants fall into arrears and provides intensive support to tenants to help prevent eviction.
So, today's debate helpfully further raises the profile of the issues relating to no-fault evictions and it's a very useful contribution to provoke what I hope is a wider discussion on what can be achieved through mitigation and potentially through legislative change to ensure that our private rented sector is vibrant, of high quality, and fair to everyone involved.
Yn ogystal â thwf yn y sector rhentu preifat ers Deddf 1988, mae ansawdd cyffredinol eiddo wedi gwella. Mae rhai wedi priodoli hyn i ddiddymu prosesau rheoli rhent a chyflwyno adran 21, a roddai fwy o sicrwydd i landlordiaid dros adennill meddiant. Roedd y twf yn y sector rhentu preifat yn dilyn degawdau o ddirywiad. Er bod y system flaenorol o denantiaethau'r Ddeddf rhenti yn darparu llawer mwy o sicrwydd deiliadaeth, arweiniodd diffyg buddsoddiad landlordiaid oherwydd prosesau rheoli rhent cysylltiedig at dai o ansawdd gwael iawn. Rhaid inni wneud yn siŵr ein bod, wrth newid trefniadau hysbysiadau 'dim bai' yn osgoi unrhyw ganlyniadau anfwriadol. Dyna pam rwyf wedi gofyn i fy swyddogion agor trafodaethau gyda'r sector rhentu preifat ar y mater hwn ac rwy'n falch o ddweud, yn dilyn y cyfarfod a gawsom gyda Julie, fod y trafodaethau hynny eisoes wedi dechrau.
Felly, oes, mae yna landlordiaid gwael o hyd ac nid yw pob tenant yn berffaith chwaith, ond rydym yn cymryd camau cadarnhaol. Mae Rhentu Doeth Cymru, a gyflwynwyd o dan Ddeddf Tai (Cymru) 2014, yn ei gwneud hi'n ofynnol i landlord basio prawf person addas a phriodol cyn cael trwydded ac i gael hyfforddiant gorfodol. Mae'r hyfforddiant wedi cael derbyniad da iawn gyda 96 y cant o'r bobl a'i cafodd yn dweud eu bod yn teimlo y byddai'r hyfforddiant yn eu gwneud yn landlord gwell. Bydd Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn gwneud gwelliannau pellach. Bydd yn helpu i osgoi anghydfodau drwy sicrhau eglurder ynghylch hawliau a chyfrifoldebau, a bydd hefyd yn cyflwyno amddiffyniadau newydd sylweddol ar gyfer tenantiaid. Er enghraifft, bydd landlordiaid yn gorfod sicrhau bod cartrefi'n addas i bobl fyw ynddynt. Mae rhai hawliau cyfraith gyffredin nad ydynt yn amlwg ar unwaith i'r holl denantiaid ar hyn o bryd wedi cael eu gwneud yn statudol a byddant yn cael eu cynnwys ym mhob contract meddiannaeth. Mae hyn yn cynnwys yr hawl i feddiannu'r annedd heb ymyrraeth gan y landlord.
Er bod y Ddeddf rhentu cartrefi yn darparu ar gyfer hysbysiad 'dim bai' sy'n debyg i adran 21, ceir gwahaniaethau pwysig. Er enghraifft, o dan y Ddeddf rhentu cartrefi, nid yw hysbysiad 'dim bai' ond yn ddilys am bedwar mis yn unig. Bydd hyn yn rhoi diwedd ar yr arfer presennol lle mae rhai landlordiaid yn cyhoeddi hysbysiad adran 21 ar ddechrau'r denantiaeth, fel eu bod yn gallu hawlio meddiant ar ôl dau fis ar unrhyw adeg yn y dyfodol. Mae'r Ddeddf rhentu cartrefi hefyd yn darparu amddiffyniad rhag troi allan dialgar lle mae landlord yn ymateb i gais atgyweirio drwy gyhoeddi hysbysiad meddiant 'dim bai'. O dan y Ddeddf 2016, gall y llys wrthod hawliad meddiant os yw'n fodlon fod y landlord yn ceisio osgoi gwaith atgyweirio. Felly, bydd gweithredu'r Ddeddf rhentu cartrefi yn darparu amddiffyniad ychwanegol. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod ei bod yn dal i ganiatáu i landlord gael meddiant ar ôl rhoi dau fis o rybudd. Felly, bydd y pryderon a glywsom yn ystod y ddadl hon heddiw yn dal i fod yn berthnasol iawn. Wrth geisio ymdrin â hwy, mae angen inni ystyried y perygl y bydd y canlyniadau anfwriadol hynny a grybwyllais yn gynharach yn codi.
Er enghraifft, lle y gall hysbysiadau adran 21 yn aml arwain at ddigartrefedd, mae'n bwysig nodi bod tua hanner yr holl aelwydydd digartref ar hyn o bryd yn cael eu hailgartrefu yn y sector preifat. Byddai angen rhoi ystyriaeth ofalus felly effaith bosibl diddymu hysbysiadau 'dim bai' ar barodrwydd landlordiaid i letya teuluoedd digartref a'r effaith negyddol ddilynol bosibl ar argaeledd llety. Dyna pam y mae'r trafodaethau gyda landlordiaid mor bwysig. Hefyd, yn ôl y Gymdeithas Landlordiaid Preswyl, cyhoeddir 52 y cant o hysbysiadau adran 21 oherwydd ôl-ddyledion rhent a 12 y cant oherwydd ymddygiad gwrthgymdeithasol. Pe bai diddymu adran 21 yn arwain at fwy o hawliadau'n cael eu cyflwyno yn benodol ar sail ôl-ddyledion rhent neu ymddygiad gwrthgymdeithasol, gallai hyn achosi problemau eraill megis mwy o drafferth dod o hyd i gartref newydd neu fethu cael credyd oherwydd dyfarniad llys sirol. Unwaith eto, mae'r rhain yn faterion y buaswn yn awyddus i fynd ar eu trywydd ymhellach gyda Shelter a Crisis ac eraill.
Tu hwnt i'r effaith bosibl ar ein gallu i fynd i'r afael â digartrefedd, byddwn yn dal i fod angen bod yn effro i'r effeithiau posibl ehangach eraill ar y sector rhentu preifat, gan gynnwys ar unrhyw barodrwydd i fuddsoddi a materion trawsffiniol posibl. Mae'r rhain oll yn faterion rwy'n edrych arnynt ar hyn o bryd a pham y mae'r trafodaethau gyda'r sector yn gyffredinol mor bwysig. Rwyf hefyd yn gwylio'r datblygiadau yn yr Alban, lle maent wedi diddymu hysbysiadau 'dim bai' yn ddiweddar, yn agos iawn. Yn ein cyfarfod yr wythnos diwethaf, cytunodd Julie, Dawn, Shelter a minnau i wneud gwaith pellach gyda'n gilydd i archwilio'r materion ac i ehangu'r sylfaen dystiolaeth er mwyn sefydlu sut i symud ymlaen yn y ffordd orau. Yn y cyfamser, rydym yn gallu gwneud, ac rydym yn gwneud llawer i liniaru effeithiau adran 21. Mae'r gwasanaeth Early Doors sy'n cael ei dreialu ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn enghraifft dda. Mae'r gwasanaeth yn galluogi landlordiaid i gysylltu â darparwr cymorth os yw tenantiaid ar ôl gyda'u rhent ac yn rhoi cymorth dwys i denantiaid i helpu i'w hatal rhag cael eu troi allan.
Felly, mae'r ddadl heddiw wedi bod yn gymorth i godi proffil y materion sy'n ymwneud â throi allan 'dim bai' ymhellach, ac mae'n gyfraniad defnyddiol iawn i ysgogi'r hyn rwy'n gobeithio y bydd yn drafodaeth ehangach ar beth y gellir ei gyflawni drwy fesurau lliniaru ac o bosibl drwy newid deddfwriaethol i sicrhau bod ein sector rhentu preifat yn llewyrchus, o ansawdd uchel, ac yn deg i bawb.
Thank you very much. That brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:05.
The meeting ended at 19:05.