Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

25/10/2017

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.

Right, can Members come to order, please?

O’r gorau, a gaf fi alw’r Aelodau i drefn, os gwelwch yn dda?

1. 1. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol
1. 1. Questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. And question 1, David Rees.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol. A chwestiwn 1, David Rees.

Bargen Ddinesig Bae Abertawe
The Swansea Bay City Deal

1. Sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn asesu’r cynnydd sy’n cael ei wneud mewn perthynas â darparu bargen ddinesig Bae Abertawe? (OAQ51240)

1. How will the Cabinet Secretary assess the progress being made in relation to delivering the Swansea Bay city deal? (OAQ51240)

Thank you, Dirprwy Lywydd. Work continues with the Swansea bay city region and the UK Government to develop and agree an implementation, monitoring and evaluation plan to oversee detail of the deal.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r gwaith yn mynd rhagddo gyda dinas-ranbarth bae Abertawe a Llywodraeth y DU i ddatblygu a chytuno ar gynllun gweithredu, monitro a gwerthuso i oruchwylio manylion y fargen.

Well, thank you for that answer, Cabinet Secretary. Now, last month, in an answer to Jeremy Miles, you highlighted that, as long as the 11 projects were in preparation, not all business cases had to be prepared before they could start working. But there’s an issue still with the governance aspects of the city deal. Now, earlier this month—on 4 October—a paper to the cabinet scrutiny for Neath Port Talbot County Borough Council highlighted the concerns over the governance issues. Where are we with the governance issues, and when will you actually make a deadline by which they have to agree the governance issues, because there are projects that are ready to go, they’re waiting for this process to be at that point where governance is in place and we can actually ensure that these are going ahead properly?

Wel, diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, y mis diwethaf, mewn ateb i Jeremy Miles, fe bwysleisioch chi, cyn belled â bod yr 11 prosiect wrthi’n cael eu paratoi, nad oedd yn rhaid i bob achos busnes gael eu paratoi cyn y gallent ddechrau gweithio. Ond mae problem o hyd gydag agweddau llywodraethu’r fargen ddinesig. Nawr, yn gynharach y mis hwn—ar 4 Hydref—mewn papur i bwyllgor craffu cabinet Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, tynnwyd sylw at y pryderon ynglŷn â’r materion llywodraethu. Beth yw ein sefyllfa mewn perthynas â’r materion llywodraethu, a phryd y byddwch yn gosod terfyn amser iddynt ar gyfer datrys y materion llywodraethu, gan fod rhai prosiectau yn barod i gychwyn, maent yn aros i’r broses hon gyrraedd pwynt lle y mae trefniadau llywodraethu ar waith ac y gallwn sicrhau eu bod yn mynd rhagddynt yn iawn?

Well, I thank David Rees for that question. Dirprwy Lywydd, just to confirm that, following my last questions, officials of the Welsh Government, and the UK Government, wrote jointly to the component authorities of the city deal, confirming on 12 October that neither Government will require all 11 business cases to be approved before funds can begin to flow. There are, however, a set of steps that need to be taken in order to allow that to happen. They’re relatively simple in nature but, for the record, I’ll just mention them briefly, Dirprwy Lywydd.

The first thing is that governance documents do need to be agreed by the full councils of the four authorities, and then by both Governments. That will allow the current joint committee to come out of its shadow form and to be fully appointed as a joint committee responsible for finance, staffing and legal decisions in delivery of the deal. That will allow business cases to come forward and, once approved, for funding to flow. I am very keen that the deal moves on from talking about the deal itself to the delivery phase. I was encouraged by the statement put out by the shadow joint committee, the leaders of the four authorities meeting together on 16 October, when they said that they were more determined than ever to see the deal turned into practical action on the ground, and there is now a clear process set out by which they can ensure that that happens.

Wel, diolch i David Rees am y cwestiwn. Dirprwy Lywydd, hoffwn gadarnhau, yn dilyn fy nghwestiynau diwethaf, fod swyddogion Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi ysgrifennu ar y cyd at awdurdodau cyfansoddol y fargen ddinesig, yn cadarnhau ar 12 Hydref na fydd unrhyw un o’r Llywodraethau yn ei gwneud yn ofynnol i’r 11 achos busnes gael eu cymeradwyo cyn y gall yr arian lifo. Fodd bynnag, mae angen rhoi cyfres o gamau ar waith er mwyn caniatáu i hynny ddigwydd. Maent yn gymharol syml eu natur, ond ar gyfer y cofnod, fe soniaf amdanynt yn gryno, Dirprwy Lywydd.

Y peth cyntaf yw bod angen i gynghorau llawn y pedwar awdurdod gytuno ar ddogfennau llywodraethu, ac yna bydd angen i’r ddwy Lywodraeth gytuno arnynt hefyd. Bydd hynny’n caniatáu i’r cyd-bwyllgor presennol ddod allan o’i ffurf gysgodol a chael ei benodi’n llawn fel cyd-bwyllgor sy’n gyfrifol am gyllid, staffio a phenderfyniadau cyfreithiol wrth gyflawni’r fargen. Bydd hynny’n caniatáu i achosion busnes gael eu cyflwyno, ac i’r arian lifo wedi iddynt gael eu cymeradwyo. Rwy’n awyddus iawn i’r fargen symud ymlaen o siarad am y fargen ei hun i’r cyfnod cyflawni. Roedd y datganiad a gyhoeddwyd gan y cyd-bwyllgor cysgodol, arweinwyr y pedwar awdurdod yn cyfarfod ar 16 Hydref, yn galonogol iawn, pan ddywedasant eu bod yn fwy penderfynol nag erioed i weld y fargen yn cael ei throi’n gamau gweithredu ymarferol ar lawr gwlad, a bod proses glir wedi’i nodi bellach iddynt allu sicrhau bod hynny’n digwydd.

Well, I’m concerned about governance and the delays that uncertainty about it might be causing at the moment. And I was very encouraged by your own comments last year, when you told me that, once the deal is agreed and funding secured—which you’ve just confirmed now—then the board should be representative of businesses in the region. And you assured me that you would include this important requirement in the discussions that you have with the board. Now, I understand that it seems to be a bit nearer than we were last time we spoke, but there is some disquiet still that private enterprise isn’t adequately represented in the shadow board, and I’m wondering how your representations to the board on this important point have moved matters on.

Wel, mae’r llywodraethu a’r oedi sydd efallai’n deillio o’r ansicrwydd yn ei gylch ar hyn o bryd yn peri pryder i mi. Ac roedd eich sylwadau y llynedd yn galonogol iawn, pan ddywedoch wrthyf, unwaith y cytunir ar y fargen ac y sicrheir yr arian—ac rydych newydd gadarnhau hynny yn awr—y dylai’r bwrdd gynrychioli busnesau yn y rhanbarth. A rhoesoch sicrwydd i mi y byddech yn cynnwys y gofyniad pwysig hwn yn y trafodaethau rydych yn eu cael gyda’r bwrdd. Nawr, gwn ei bod yn ymddangos bod hynny ychydig yn agosach na ble’r oeddem y tro diwethaf inni siarad, ond mae rhywfaint o ansicrwydd o hyd nad yw mentrau preifat yn cael eu cynrychioli’n ddigonol ar y bwrdd cysgodol, ac rwy’n meddwl tybed sut y mae’ch sylwadau i’r bwrdd ar y pwynt pwysig hwn wedi symud pethau yn eu blaen.

Well, I thank Suzy Davies for that. Just to give a tiny bit more detail, then, Dirprwy Lywydd, the way that governance arrangements are currently envisaged is that there will be a joint cabinet of the four leaders. In the end, because this is public money and money that belongs to local authorities as well as to the two Governments, those decisions must be made by elected individuals. But I have agreed with the Secretary of State that there should be an economic strategy board that will provide direct advice to that cabinet. The economic strategy board will be chaired by a private sector business representative, and we’re in discussions with the Secretary of State’s office as to how we can make sure that that person is appointed, and the people who will support them in that work.

Wel, diolch i Suzy Davies am hynny. Er mwyn rhoi ychydig mwy o fanylder, felly, Dirprwy Lywydd, ar hyn o bryd, rhagwelir y bydd trefniadau llywodraethu yn golygu cabinet ar y cyd o’r pedwar arweinydd. Yn y pen draw, gan fod hwn yn arian cyhoeddus sy’n perthyn i awdurdodau lleol yn ogystal â’r ddwy Lywodraeth, mae’n rhaid i unigolion etholedig wneud y penderfyniadau hynny. Ond rwyf wedi cytuno gyda’r Ysgrifennydd Gwladol y dylid cael bwrdd strategaeth economaidd a fydd yn rhoi cyngor uniongyrchol i’r cabinet hwnnw. Bydd cynrychiolydd busnes o’r sector preifat yn cadeirio’r bwrdd strategaeth economaidd, ac rydym yn trafod â swyddfa’r Ysgrifennydd Gwladol sut y gallwn sicrhau bod yr unigolyn hwnnw’n cael ei benodi, a’r bobl a fydd yn eu cefnogi gyda’r gwaith hwnnw.

Further to the governance issues, what discussions has the Cabinet Secretary had relating to financial contributions and return involving the four authorities? Councils may have to borrow around £360 million, which, in these times of austerity, is a major challenge. So, what discussions have you had about that? And also as regards the city deal, what discussions have you had as regards the need to be working cross-sectorally, with local government, and not just with the private sector but also with, particularly, the health sector, because there are major health innovations happening locally, and we’d like to see both sectors talking to one another?

Yn ychwanegol at y materion llywodraethu, pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’u cael ynglŷn â chyfraniadau ariannol ac elw mewn perthynas â’r pedwar awdurdod? Efallai y bydd yn rhaid i gynghorau fenthyca oddeutu £360 miliwn, sy’n her fawr mewn cyfnod o gyni. Felly, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â hynny? A hefyd, o ran y fargen ddinesig, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â’r angen i weithio ar draws sectorau, gyda llywodraeth leol, ac nid gyda’r sector preifat yn unig ond hefyd, yn enwedig, gyda’r sector iechyd, gan fod arloesi sylweddol ym maes iechyd yn digwydd yn lleol, a hoffem weld y ddau sector yn siarad â’i gilydd?

Dirprwy Lywydd, just to take up the second point first, because Dai Lloyd is absolutely right—it is very important that the range of interests that have a direct contribution to make to the city deal are represented around the table when those decisions are being made. That clearly involves the local authorities themselves and their private sector partners, but the university is a very important player in all of this—has been from the beginning—and the university health board is as well. And part of the reason why governance arrangements take a little while sometimes to be agreed is that we have to make sure that we have all those component parts in place and that every part is confident that it can make the contribution that it wants to make.

As to the financial arrangements, these were confirmed in the original deal document. There’s £1.3 billion worth of additional investment coming to the Swansea Bay city region area as a result of the deal. The Welsh Government will provide £125 million of capital. The UK Government will provide £115 million. Then there are contributions from local authorities and from private sector interests as well. It is important that local authorities understand that they will have to use their borrowing powers in some instances in order to make their contribution, but all of that was, I believe, Dirprwy Lywydd, well understood when the deal was originally agreed back in March.

Dirprwy Lywydd, i fynd ar drywydd yr ail bwynt yn gyntaf, gan fod Dai Lloyd yn llygad ei le—mae’n bwysig iawn fod yr ystod o fuddiannau sydd â chyfraniad uniongyrchol i’w wneud at y fargen ddinesig yn cael eu cynrychioli o amgylch y bwrdd pan fydd y penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud. Mae hynny’n amlwg yn cynnwys yr awdurdodau lleol eu hunain a’u partneriaid yn y sector preifat, ond mae gan y brifysgol rôl bwysig iawn i’w chwarae yn hyn o beth—ac mae hynny wedi bod yn wir o’r cychwyn cyntaf—yn ogystal â bwrdd iechyd y brifysgol. A rhan o’r rheswm pam ei bod weithiau’n cymryd peth amser i gytuno ar drefniadau llywodraethu yw bod yn rhaid inni sicrhau bod yr holl ddarnau cydrannol hynny gennym ar waith a bod pob rhan yn hyderus y gall wneud y cyfraniad y mae’n awyddus i’w wneud.

O ran y trefniadau ariannol, fe’u cadarnhawyd yn nogfen wreiddiol y fargen. Bydd gwerth £1.3 biliwn o fuddsoddiad ychwanegol yn dod i ardal dinas-ranbarth Bae Abertawe o ganlyniad i’r fargen. Bydd Llywodraeth Cymru yn darparu £125 miliwn o gyfalaf. Bydd Llywodraeth y DU yn darparu £115 miliwn. Yna ceir cyfraniadau gan awdurdodau lleol ac o fuddiannau sector preifat hefyd. Mae’n bwysig fod awdurdodau lleol yn deall y bydd yn rhaid iddynt ddefnyddio eu pwerau benthyca mewn rhai achosion er mwyn gwneud eu cyfraniad, ond credaf fod pawb, Dirprwy Lywydd, yn deall hynny’n iawn pan gytunwyd ar y fargen yn wreiddiol ym mis Mawrth.

Pobl sy’n Agored i Niwed
Vulnerable People

2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am sut y mae gwahanol elfennau o’r gyllideb ddrafft yn helpu’r grwpiau o bobl fwyaf agored i niwed ym Merthyr Tudful a Rhymni? (OAQ51237)

2. Will the Cabinet Secretary make a statement on how various elements of the draft budget help the most vulnerable groups of people in Merthyr Tydfil and Rhymney? (OAQ51237)

I thank Dawn Bowden for that. Well, Dirprwy Lywydd, full retention of the £244 million council tax reduction scheme, an extra £1 million to uplift the discretionary assistance fund and an additional £20 million for homelessness prevention are amongst the budget elements that assist most vulnerable groups in Merthyr Tydfil, Rhymney and beyond.

Diolch i Dawn Bowden am hynny. Wel, Dirprwy Lywydd, mae cadw cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor gwerth £244 miliwn, £1 miliwn ychwanegol i roi hwb i’r gronfa cymorth dewisol ac £20 miliwn ychwanegol ar gyfer atal digartrefedd ymhlith yr elfennau cyllidebol sy’n cynorthwyo’r grwpiau mwyaf agored i niwed ym Merthyr Tudful, Rhymni a thu hwnt.

I thank the Cabinet Secretary for that answer, and I’m sure, Cabinet Secretary, you will agree that the support offered to vulnerable people by this draft Welsh budget stands in stark contrast to the grotesque chaos of the Tories’ universal credit scheme. Welfare reforms, Cabinet Secretary, are stripping billions of pounds—yes, billions of pounds—from our Valleys communities, including Merthyr Tydfil and Rhymney, and this, in turn, is impoverishing the lives of too many people. And I’m sure the Cabinet Secretary will agree that the work of food banks is not uplifting, as leading Tories describe them, but are a sad indictment of twenty-first century Britain. So, in spite of the Tory cuts to our Welsh budget, can I ask the Cabinet Secretary to confirm that the focus of this Welsh Government will be delivering the warm, secure homes that our people need, the financial support and advice they deserve, and the holding out of a helping hand that we may all need in tough times, so that in Wales at least, people know whose side we’re on?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ac rwy’n siŵr, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddwch yn cytuno bod y gefnogaeth a gynigir i bobl sy’n agored i niwed yng nghyllideb ddrafft Cymru yn gwrthgyferbynnu’n llwyr ag anhrefn ffiaidd cynllun credyd cynhwysol y Torïaid. Mae diwygio lles, Ysgrifennydd y Cabinet, yn mynd â biliynau o bunnoedd—ie, biliynau o bunnoedd—oddi ar gymunedau ein Cymoedd, gan gynnwys Merthyr Tudful a Rhymni, ac mae hyn, yn ei dro, yn gwneud bywydau gormod o bobl yn dlotach. Ac rwy’n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno nad yw gwaith banciau bwyd yn galonogol, fel y’u disgrifir gan Dorïaid blaenllaw, ond yn hytrach eu bod yn feirniadaeth drist o Brydain yr unfed ganrif ar hugain. Felly, er gwaethaf toriadau’r Torïaid i’n cyllideb yng Nghymru, a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau y bydd y Llywodraeth hon yn canolbwyntio ar ddarparu’r cartrefi cynnes a diogel sydd eu hangen ar ein pobl, y cymorth a’r cyngor ariannol y maent yn eu haeddu, ac yn estyn llaw y gall fod ei hangen ar bob un ohonom mewn cyfnod anodd, fel y gall pobl yng Nghymru wybod, o leiaf, ar ochr pwy rydym yn sefyll?

Dirprwy Lywydd, let me begin by agreeing with the point that Dawn Bowden made in opening her supplementary question. I attended a meeting early today involving housing associations, the third sector, credit unions—all of them expressing real concerns about the impact that changes to universal credit are already beginning to have in parts of Wales. Some of us remember the time when we had what was called a social security system, and what we now have is exactly the opposite, a system that breeds insecurity in the lives of those people least able to bear it, and the result is that costs are created and displaced into other parts of the system. The Trussell Trust has reported that food bank usage in areas where there has already been full universal credit roll-out has increased by more than twice the rate in other parts of the UK where roll-out has not happened. But we see it as well in escalating arears, evictions, impact on mental health services, and so on. I know Members here have asked me in the past about the way in which Welsh Government budgets can be used to protect the social fabric of our society at a time when it is under such strain, and where individuals need to rely on it all the more. And the points that Dawn Bowden made about what we are trying to do in housing, in supporting people in greatest need, are part of our ongoing efforts to try to use the budgets we have to make good the social fabric because we know how much it is needed here in Wales.

Dirprwy Lywydd, gadewch i mi ddechrau drwy gytuno â’r pwynt a wnaeth Dawn Bowden wrth agor ei chwestiwn atodol. Mynychais gyfarfod yn gynnar heddiw gyda chymdeithasau tai, y trydydd sector, undebau credyd—pob un ohonynt yn mynegi pryderon gwirioneddol ynglŷn â’r effaith y mae’r newidiadau i gredyd cynhwysol eisoes yn ei chael mewn rhannau o Gymru. Mae rhai ohonom yn cofio’r adeg pan oedd gennym yr hyn a elwir yn system nawdd cymdeithasol, a’r hyn sydd gennym bellach yw gwrthwyneb hynny’n llwyr, system sy’n meithrin ansicrwydd ym mywydau’r bobl sydd leiaf abl i ymdopi â’r ansicrwydd hwnnw, a’r canlyniad yw bod costau’n cael eu creu ac yn cael eu dadleoli i rannau eraill o’r system. Mae Ymddiriedolaeth Trussell wedi nodi bod y defnydd o fanciau bwyd mewn ardaloedd lle y rhoddwyd credyd cynhwysol ar waith yn llawn wedi cynyddu mwy na dwywaith y gyfradd mewn rhannau eraill o’r DU lle nad yw wedi’i roi ar waith. Ond fe’i gwelwn hefyd drwy’r cynnydd mewn ôl-ddyledion, achosion o droi allan, yr effaith ar wasanaethau iechyd meddwl, ac yn y blaen. Gwn fod Aelodau wedi gofyn i mi yn y gorffennol ynglŷn â’r ffordd y gellir defnyddio cyllidebau Llywodraeth Cymru i warchod gwead cymdeithasol ein cymdeithas ar adeg pan fo cymaint o bwysau arno, a lle y mae angen i unigolion ddibynnu arno gymaint â hynny’n fwy. Ac mae’r pwyntiau a wnaeth Dawn Bowden ynglŷn â’r hyn y ceisiwn ei wneud ym maes tai, o ran cefnogi’r bobl â’r angen mwyaf, yn rhan o’n hymdrechion parhaus i geisio defnyddio’r cyllidebau sydd gennym i warchod y gwead cymdeithasol hwnnw, gan y gwyddom cymaint y mae ei angen yma yng Nghymru.

Thank you, Minister, for replying to Dawn Bowden’s question with so much detail. But I think there is another side of the coin. Vulnerable people on low incomes have been hit hard by the Labour Government’s failure to pass on the funds it has to freeze the council tax in Wales, with the result that council tax debt has been labelled as ‘Wales’s biggest debt problem’ by Citizens Advice. The Welsh Local Government Association has warned that councils will have to raise—

Diolch, Gweinidog, am ateb cwestiwn Dawn Bowden gyda chymaint o fanylder. Ond credaf fod ochr arall i’r geiniog. Mae pobl sy’n agored i niwed ac ar incwm isel wedi cael ergyd drom gan fethiant y Llywodraeth Lafur i ddefnyddio’r arian sydd ganddi i rewi’r dreth gyngor yng Nghymru, gyda’r canlyniad fod Cyngor ar Bopeth wedi labelu dyled y dreth gyngor fel ‘problem ddyled fwyaf Cymru’. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi rhybuddio y bydd yn rhaid i gynghorau godi—

[Continues.]—council tax by 5 per cent due to proposals in the draft budget. What action will the Cabinet Secretary take to alleviate the problem of council tax debt caused by regular above inflation increases and relieve the burden on hard-pressed households in Merthyr Tydfil and elsewhere in Wales?

[Yn parhau.]—y dreth gyngor 5 y cant o ganlyniad i gynigion yn y gyllideb ddrafft. Pa gamau y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn eu cymryd i liniaru problem dyledion y dreth gyngor a achosir gan godiadau cyson uwchben chwyddiant, ac i leddfu’r baich ar aelwydydd o dan bwysau ym Merthyr Tudful ac mewn mannau eraill yng Nghymru?

Dirprwy Lywydd, I entirely reject the underlying proposition in that question, which is that had we frozen the council tax in Wales, that would somehow have left people better off. What we know is is that without the ability to raise the council tax, then the ability of local authorities to go on providing the services on which people rely would have been even further compromised. His party’s policy of attempting to freeze the council tax in England is in deep disarray. Very few councils now take up that offer and, in fact, the council tax in England rose at a higher rate than in Wales in the last year. What we do is we go on, quite unlike councils that are controlled by his party, protecting the most vulnerable from the impact of the council tax—£344 million in the budget laid in front of this Assembly earlier this month to make sure that the most vulnerable individuals and households pay no council tax at all here in Wales. The average council tax being paid by people on those benefits in England is now £181, and in many Tory authorities it is over twice that amount. The most vulnerable people, from benefits that have been frozen, are having to find money every single week to pay a tax that here in Wales nobody in those circumstances pays at all.

Dirprwy Lywydd, rwy’n gwrthod yr awgrym sydd wrth wraidd y cwestiwn hwnnw’n llwyr, sef y buasai pobl rywsut yn well eu byd pe baem wedi rhewi’r dreth gyngor yng Nghymru. Heb y gallu i godi’r dreth gyngor, yr hyn a wyddom yw y buasai gallu’r awdurdodau lleol i barhau i ddarparu’r gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnynt wedi ei beryglu hyd yn oed ymhellach. Mae polisi ei blaid o geisio rhewi’r dreth gyngor yn Lloegr mewn anhrefn llwyr. Ychydig iawn o gynghorau sy’n derbyn y cynnig hwnnw bellach, ac mewn gwirionedd, cododd y dreth gyngor yn Lloegr ar gyfradd uwch nag yng Nghymru dros y flwyddyn ddiwethaf. Yr hyn a wnawn, yn wahanol iawn i gynghorau a reolir gan ei blaid, yw parhau i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed rhag effaith y dreth gyngor—roedd y gyllideb a gyflwynwyd i’r Cynulliad yn gynharach y mis hwn yn cynnwys £344 miliwn i sicrhau nad yw’r unigolion a’r aelwydydd mwyaf agored i niwed yn talu unrhyw dreth gyngor o gwbl yma yng Nghymru. Ar gyfartaledd, mae pobl ar y budd-daliadau hynny yn Lloegr yn talu £181 o dreth gyngor, ac mewn llawer o awdurdodau Torïaidd, maent yn talu dros ddwywaith y swm hwnnw. Mae’r bobl fwyaf agored i niwed yn gorfod dod o hyd i arian bob wythnos o fudd-daliadau sydd wedi’u rhewi i dalu treth nad oes unrhyw un sydd yn yr amgylchiadau hynny yng Nghymru yn ei thalu o gwbl.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

Thank you very much. We now move to spokespersons’ questions, and I call Plaid Cymru spokesperson, Steffan Lewis.

Diolch yn fawr iawn. Symudwn yn awr at gwestiynau’r llefarwyr, a galwaf ar lefarydd Plaid Cymru, Steffan Lewis.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yesterday, the Welsh Government published the detail of its draft budget, including detailed budget expenditure line tables for 2018-19 and 2019-20. In the last 24 hours, a number of organisations have expressed concern regarding the Supporting People budget line in light of that budget line in particular disappearing in the 2019-20 budget table. Plaid Cymru, of course, understands those very real concerns as it formed a central part of our budget agreement with Welsh Government. Could the Cabinet Secretary take this opportunity to clarify the status of the Supporting People grant for both financial years, and can he particularly elaborate on the relationship between the Supporting People grant and the local government revenue support grant for both those financial years, in light of the fact that hypothecation will disappear?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ddoe, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fanylion ei chyllideb ddrafft, gan gynnwys tablau manwl o linellau gwariant y gyllideb ar gyfer 2018-19 a 2019-20. Yn ystod y 24 awr ddiwethaf, mae nifer o sefydliadau wedi mynegi pryder ynglŷn â llinell gyllideb Cefnogi Pobl o ystyried bod y llinell gyllideb benodol honno’n diflannu yn nhabl y gyllideb ar gyfer 2019-20. Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, yn deall y pryderon hynod ddilys hyn gan ei fod yn rhan ganolog o’n cytundeb cyllidebol â Llywodraeth Cymru. A wnaiff Ysgrifennydd Cabinet fanteisio ar y cyfle hwn i egluro statws y grant Cefnogi Pobl am y ddwy flynedd ariannol, ac a all ymhelaethu’n benodol ar y berthynas rhwng y grant Cefnogi Pobl a grant cynnal refeniw llywodraeth leol ar gyfer y ddwy flynedd ariannol, o ystyried na fydd arian wedi’i neilltuo?

Well, Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr am y cwestiwn a llongyfarchiadau mawr i ddechrau i Steffan Lewis am y cyfrifoldebau newydd yma yn y Siambr.

I’m very pleased to have the chance to answer that question. Let me begin, Dirprwy Lywydd, by just making it clear there are no cuts to the Supporting People programme in either year of the budget laid in front of this Assembly, and that is the result of the agreement that I reached with Plaid Cymru in the run up to it. Next year, Supporting People remains a separate single grant identifiable in the tables published yesterday. There is a proposal, which will be discussed and worked through with local authorities and the sector, to bring a number of grants together in the second year. The amount of money available for Supporting People in that second year is as it has been agreed. It has no cuts in it. The case for bringing related strands together is that they will allow for greater professional discretion in using money at the front line and in reducing the amount of money used up in the grant for administration. However, I know that the Cabinet Secretary for Communities and Children recognises the need to be able to go on demonstrating how the money is to be used, and he will be discussing ways to make that happen as part of his engagement with the sector, picking up from discussions in which this was explicitly discussed at the Supporting People national advisory board on 21 September.

Well, Deputy Presiding Officer, thank you very much for the question and congratulations first of all to Steffan Lewis for his new responsibility here in the Chamber.

Rwy’n falch iawn o gael cyfle i ateb y cwestiwn hwnnw. Gadewch imi ddechrau, Dirprwy Lywydd, drwy ddweud yn glir nad oes toriadau i’r rhaglen Cefnogi Pobl yn unrhyw un o flynyddoedd y gyllideb a gyflwynwyd i’r Cynulliad hwn, a dyna ganlyniad y cytundeb a wnaed rhwng Plaid Cymru a minnau yn y cyfnod cyn ei gyflwyno. Y flwyddyn nesaf, bydd Cefnogi Pobl yn parhau i fod yn grant unigol ar wahân fel y nodir yn y tablau a gyhoeddwyd ddoe. Ceir cynnig, a fydd yn cael ei drafod a’i ddatblygu gydag awdurdodau lleol a’r sector, i ddod â nifer o grantiau ynghyd yn yr ail flwyddyn. Mae’r swm o arian sydd ar gael ar gyfer Cefnogi Pobl yn yr ail flwyddyn honno fel y cytunwyd. Nid oes toriadau iddo. Yr achos dros ddod â meysydd cysylltiedig ynghyd yw y byddant yn caniatáu mwy o ddisgresiwn proffesiynol wrth ddefnyddio arian ar y rheng flaen ac yn lleihau’r swm o arian a ddefnyddir yn y grant ar gyfer gweinyddu. Fodd bynnag, gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn cydnabod yr angen i allu parhau i ddangos sut y bydd yr arian yn cael ei ddefnyddio, a bydd yn trafod ffyrdd o sicrhau bod hynny’n digwydd fel rhan o’i ymgysylltiad â’r sector, gan barhau o drafodaethau lle y trafodwyd hyn yn benodol yng nghyfarfod bwrdd cynghori cenedlaethol Cefnogi Pobl ar 21 Medi.

I thank the Cabinet Secretary for that answer. So, to clarify, the removal of the ring fence—and I understand that this will be piloted in the next financial year—and the discretion in pilot areas will not allow local authorities therefore to underspend, so to speak, on the Supporting People grant. Can he clarify and confirm that the merger, so to speak, with other grant streams will, in fact, be complementary rather than competing, and that, in that case, every single penny allocated and guaranteed for the Supporting People grant for the next financial year and the one after will be spent on Supporting People projects?

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Felly, er eglurder, ni fydd cael gwared ar glustnodi arian—a bydd hyn yn cael ei dreialu yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf yn ôl yr hyn a ddeallaf—a’r disgresiwn mewn ardaloedd peilot yn caniatáu i awdurdodau lleol danwario, fel petai, ar y grant Cefnogi Pobl. A all egluro a chadarnhau y bydd uno gyda ffrydiau grant eraill, fel petai, yn ategol yn hytrach na chystadleuol, ac yn yr achos hwnnw, y bydd pob ceiniog a ddyrennir ac a warentir ar gyfer y grant Cefnogi Pobl ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf a’r flwyddyn ariannol wedyn yn cael ei gwario ar brosiectau Cefnogi Pobl?

I think the Member makes a very good point in the way that he puts it, that the grants are being brought together because they are complementary. They all operate in the area of early intervention and prevention. Dirprwy Lywydd, I should have answered the point that Steffan Lewis made in his first question to me: the proposal is not for Supporting People grant to go into the RSG. It’s not going into the unhypothecated part of the settlement; it is going to remain in a hypothecated grant, where the mechanics of how that grant will function in the future will be worked out in the engagement with the sector itself, where local authorities will have to produce delivery plans and where grant payments will be made in arrears, subject to that delivery. So, there will be a very clear mechanism through which the money that we have agreed and which will be there in both years—there will be a very clear mechanism for tracking it and making sure that it is being used for the intended purpose.

Credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt da iawn yn y ffordd y mae’n ei roi, fod y grantiau’n cael eu dwyn ynghyd am eu bod yn ategu ei gilydd. Mae pob un ohonynt yn gweithredu ym maes atal ac ymyrraeth gynnar. Dirprwy Lywydd, dylwn fod wedi ateb y pwynt a wnaeth Steffan Lewis yn ei gwestiwn cyntaf i mi: nid cynnig i roi’r grant Cefnogi Pobl yn y grant cynnal refeniw yw hwn. Ni fydd yn mynd i mewn i’r rhan o’r setliad sydd heb ei neilltuo; bydd yn parhau i fod mewn grant sydd wedi’i neilltuo, lle y datblygir mecanweithiau’r modd y bydd y grant hwnnw’n gweithredu yn y dyfodol drwy ymgysylltu â’r sector ei hun, lle y bydd yn rhaid i awdurdodau lleol gynhyrchu cynlluniau cyflawni a lle y gwneir ôl-daliadau grant, yn amodol ar y ddarpariaeth honno. Felly, bydd mecanwaith clir ar gyfer yr arian rydym wedi’i gytuno ac a fydd yno dros y ddwy flynedd—bydd mecanwaith clir iawn i’w olrhain ac i sicrhau ei fod yn cael ei ddefnyddio at y diben a fwriedir.

That’s a very important point, of course. I’m glad to hear the clarification that hypothecation will remain in a form. However, the fact that the budget line in particular for the Supporting People grant disappears in the second year raises questions on how we can ensure that we can scrutinise fully and properly as elected representatives, but also in terms of the sector as a whole, that that money, which is allocated and is being protected because of the agreement between Plaid Cymru and the Welsh Government, is actually being spent on what it is intended for. So, the Cabinet Secretary, now that he has clarified that the merger with other grants will not lead to a diminishing sum for the Supporting People projects and that it is a form of hypothecation, albeit in a different accounting form, so to speak, can he go on the record and clarify that we will be able to scrutinise that that is actually what is being delivered on the ground, even in the absence of a specific Supporting People grant budget line in Welsh Government books?

Mae hwnnw’n bwynt pwysig iawn, wrth gwrs. Rwy’n falch o glywed yr eglurhad y bydd y neilltuo’n parhau ar ryw ffurf. Fodd bynnag, mae’r ffaith bod y llinell gyllideb benodol ar gyfer y grant Cefnogi Pobl yn diflannu yn yr ail flwyddyn yn codi cwestiynau ynglŷn â sut y gallwn sicrhau y gallwn graffu’n briodol ac yn gywir fel cynrychiolwyr etholedig, ond hefyd o ran y sector yn ei gyfanrwydd, fod yr arian hwnnw, sy’n cael ei ddyrannu a’i warchod oherwydd y cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, yn cael ei wario ar yr hyn a fwriadwyd mewn gwirionedd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, gan ei fod wedi egluro na fydd uno â grantiau eraill yn arwain at swm gostyngol i brosiectau Cefnogi Pobl a’i fod yn fath o neilltuo, er y byddai’n digwydd drwy ffurf wahanol ar gyfrifo, fel petai, a all ddweud ar gyfer y cofnod ac egluro y byddwn yn gallu craffu i sicrhau mai dyna sy’n cael ei gyflawni ar lawr gwlad mewn gwirionedd, hyd yn oed yn absenoldeb llinell gyllideb benodol ar gyfer y grant Cefnogi Pobl yn llyfrau Llywodraeth Cymru?

I understand that if the Cabinet Secretary responsible does decide to amalgamate the grants into a single grant stream, it will be important that the actions that flow from that grant stream can be monitored—that they can be monitored internally by the department, that they can be monitored by the project group and that they can be reported in a way that allows Assembly Members here to see how money that is allocated through agreements we reach here is then put to work on the ground, and the detail of how the mechanics of the grant will function in future. I know that the Cabinet Secretary, Carl Sargeant, is keen to make sure that those mechanics are agreed with the sector and with local government so that their transparency can be secured.

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, os yw Ysgrifennydd y Cabinet sy’n gyfrifol yn penderfynu uno’r grantiau mewn un ffrwd grant, bydd hi’n bwysig gallu monitro’r camau sy’n llifo o’r ffrwd grant honno—y gall yr adran eu monitro’n fewnol, y gall y grŵp prosiect eu monitro ac y gellir eu cofnodi mewn ffordd sy’n caniatáu i Aelodau’r Cynulliad yma weld sut y caiff arian a ddyrennir drwy gytundebau a wnawn yma ei roi ar waith ar lawr gwlad, a manylion ynglŷn â sut y bydd mecanweithiau’r grant yn gweithredu yn y dyfodol. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet, Carl Sargeant, yn awyddus i sicrhau bod y mecanweithiau hynny’n cael eu cytuno gyda’r sector a chyda llywodraeth leol fel y gellir sicrhau eu tryloywder.

Thank you very much. Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.

Diolch yn fawr. Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Deputy Presiding Officer. Cabinet Secretary, I’m sure that you would agree with me—in fact, you’ve stated it many times here in the Senedd—that openness and transparency and good councillor conduct are key to engagement with our political democracy and to attracting people to have faith in our political system, ultimately then helping us to attract more people to stand as candidates. Sadly, however, I have an e-mail here, sent by a Swansea Labour councillor, Mark Child, to colleagues in your Labour Party and it was sent from his council e-mail address. I’ll be sending you a copy of the said e-mail, but I will read a very short extract:

Hi David et al, Next full council is Thursday 26th of October…There is an opportunity to ask questions from the public gallery at full council.’

It goes on to ask party colleagues to help find members of the public to ask a range of questions on their behalf. In relation to one question on cycle paths, the councillor asks,

Could someone ask whose idea this was so we can reply “this was Labour’s proposals for Bishopston”‘.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y buasech yn cytuno â mi—mewn gwirionedd, rydych wedi dweud hyn sawl tro yma yn y Senedd—fod natur agored a thryloywder ac ymddygiad da cynghorwyr yn allweddol i ymgysylltiad â’n democratiaeth wleidyddol ac i ddenu pobl i fod â ffydd yn ein system wleidyddol, gan ein helpu, yn y pen draw, i ddenu rhagor o bobl i sefyll fel ymgeiswyr. Yn anffodus, fodd bynnag, mae gennyf e-bost yma, a anfonwyd gan gynghorydd Llafur Abertawe, Mark Child, i gyd-aelodau eich Plaid Lafur, ac fe’i hanfonwyd o’i gyfeiriad e-bost cyngor. Byddaf yn anfon copi o’r e-bost hwnnw atoch, ond rwyf am ddarllen darn byr iawn ohono:

Helo David et al, Bydd y cyfarfod llawn nesaf ar ddydd Iau 26 Hydref... Mae cyfle i ofyn cwestiynau o’r oriel gyhoeddus yn y cyfarfod llawn.

Mae’n mynd yn ei flaen i ofyn i gyd-aelodau o’i blaid helpu i ddod o hyd i aelodau o’r cyhoedd i ofyn amrywiaeth o gwestiynau ar eu rhan. Mewn perthynas ag un cwestiwn ynglŷn â llwybrau beiciau, mae’r cynghorydd yn gofyn,

A all rhywun ofyn syniad pwy oedd hwn er mwyn i ni allu ateb "cynigion Llafur ydoedd ar gyfer Llandeilo Ferwallt"‘.

Is this really your question?

Ai hwn yw’ch cwestiwn mewn gwirionedd?

Do you think this kind of thing helps the public to have confidence in local government? As the Cabinet member—[Interruption.]—with responsibility for local government, will you investigate this blatant and utter disregard for due procedure and for making a mockery of the public questions available in some local authorities?

A ydych chi’n credu bod y math hwn o beth yn help i’r cyhoedd fod â hyder mewn llywodraeth leol? Fel yr aelod Cabinet—[Torri ar draws.]—sydd â chyfrifoldeb am lywodraeth leol, a wnewch chi ymchwilio i’r achos amlwg hwn o ddiffyg parch tuag at y drefn briodol ac o ddwyn anfri ar y cwestiynau cyhoeddus sydd ar gael mewn rhai awdurdodau lleol?

Well, Dirprwy Lywydd, I look forward to seeing the e-mail in full. So far as I’ve been able to understand it from listening to it, I hear a publicly elected person encouraging the idea that members of the public might come and ask questions at a public hearing of the council. I’m struggling, so far, to see what the difficulty with that would be, and I’m perfectly certain that all political parties here take the trouble to make sure that their members are informed and, when there are matters that are of interest to them, that they are able to come and take part in democratic forums.

Wel, Dirprwy Lywydd, edrychaf ymlaen at weld yr e-bost yn llawn. Yn ôl yr hyn a ddeallaf wedi gwrando arno, clywaf unigolyn a etholwyd yn gyhoeddus yn annog y syniad y gallai aelodau o’r cyhoedd ddod i ofyn cwestiynau mewn un o gyfarfodydd cyhoeddus y cyngor. Rwy’n ei chael hi’n anodd gweld, hyd yn hyn, beth sydd o’i le gyda hynny, ac rwy’n hollol sicr fod yr holl bleidiau gwleidyddol yma’n sicrhau bod eu haelodau’n cael gwybod am bethau, a phan fo materion sydd o ddiddordeb iddynt yn cael eu trafod, eu bod yn gallu dod i gymryd rhan mewn fforymau democrataidd.

I’m sorry, Cabinet Secretary, but I don’t think you understand local government proceedings. This is time allocated to members of the public who are then able to come along and scrutinise what they are genuinely interested in. It isn’t for a political party, of any colour, to actually feed questions to people to do that in order that they might score some kinds of political points. Frankly—and the fact that you’re laughing about this, I find it disgraceful of you as Cabinet Secretary, who should be, actually, embracing and encouraging true local democracy. This is an absolute mockery. Now, it is evident that the Labour Party is seeking to manipulate full council by drafting in stooges to ask planted questions. I actually hope that you will take this matter seriously. They should not be using their publicly funded office for party gain, and wouldn’t you agree with me that this is, in fact, a breach of councillor conduct and it should be referred to the standards committee? I’ll certainly be looking into it. Will you be asking your colleague, even the First Minister if you’re not prepared to, to investigate this conduct? But will you, at the very least, condemn in the strongest terms any council in Wales, or any political party that has elected councillors in Wales, that subverts proper scrutiny in this way?

Mae’n ddrwg gennyf, Ysgrifennydd y Cabinet, ond nid wyf yn meddwl eich bod yn deall trafodion llywodraeth leol. Amser yw hwn sy’n cael ei neilltuo ar gyfer aelodau o’r cyhoedd a all ddod i graffu ar yr hyn y mae ganddynt ddiddordeb gwirioneddol ynddo. Nid y bwriad yw bod plaid wleidyddol, o unrhyw liw, yn bwydo cwestiynau i bobl wneud hynny fel y gallant sgorio pwyntiau gwleidyddol. Yn onest—ac mae’r ffaith eich bod yn chwerthin am hyn, credaf fod hynny’n gywilydd arnoch fel Ysgrifennydd y Cabinet, a ddylai fod, mewn gwirionedd, yn croesawu ac yn annog gwir ddemocratiaeth leol. Mae hyn yn ffolineb llwyr. Nawr, mae’n amlwg fod y Blaid Lafur yn ceisio camddefnyddio cyfarfodydd llawn y cyngor drwy wahodd gweision bach i ofyn cwestiynau wedi’u plannu. Gobeithiaf yn wir y byddwch o ddifrif ynglŷn â’r mater hwn. Ni ddylent fod yn defnyddio eu swyddfa a ariennir yn gyhoeddus er budd eu plaid, ac oni fuasech yn cytuno bod hyn, mewn gwirionedd, yn torri rheolau ymddygiad cynghorwyr ac y dylid cyfeirio’r mater at y pwyllgor safonau? Byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. A wnewch chi ofyn i’ch cyd-Aelod, hyd yn oed y Prif Weinidog, os nad ydych chi’n barod i wneud hynny, ymchwilio i’r ymddygiad hwn? Ond a wnewch chi, o leiaf, gondemnio, mor gryf â phosibl, unrhyw gyngor yng Nghymru, neu unrhyw blaid wleidyddol sydd â chynghorwyr etholedig yng Nghymru, sy’n tanseilio prosesau craffu priodol yn y modd hwn?

Let me begin by saying, Dirprwy Lywydd, that I think it is very important that all citizens in Wales who have an interest in the proceedings of democratic bodies are able to take part to the fullest available extent in the work of those bodies, in asking questions and in scrutinising people who take decisions on their behalf. If the Member believes that there has been some breach of proper procedure, then her tender interest in procedures would have led her to conclude that the right thing to do is to draw that breach to the attention of those authorities responsible for monitoring those breaches, not spraying around suggestions that it should be followed up by people who have no such responsibility. So, if she has a complaint, and she believes she has, she should report it in the proper way, and then make sure that it is investigated in a proper way. As I say, so far, from what I’ve heard her read out this afternoon, what I’ve heard her read out is members of the public being encouraged to come and take part in democratic debate.

Gadewch i mi ddechrau drwy ddweud, Dirprwy Lywydd, fy mod yn credu ei bod yn bwysig iawn fod pob dinesydd yng Nghymru sydd â diddordeb yn nhrafodion cyrff democrataidd yn gallu cymryd rhan i’r graddau mwyaf sydd ar gael yng ngwaith y cyrff hynny, drwy ofyn cwestiynau a chraffu ar bobl sy’n gwneud penderfyniadau ar eu rhan. Os yw’r Aelod o’r farn fod achos o dramgwyddo yn erbyn y drefn briodol wedi digwydd, byddai ei diddordeb gofalus mewn gweithdrefnau wedi ei harwain i ddod i’r casgliad mai’r peth cywir i’w wneud yw tynnu sylw’r awdurdodau sy’n gyfrifol am eu monitro at yr achosion hynny o dorri’r rheolau, yn hytrach na lledaenu awgrymiadau y dylai pobl heb unrhyw gyfrifoldeb o’r fath fynd i’r afael â hwy. Felly, os oes ganddi gŵyn, ac mae’n credu bod ganddi un, dylai roi gwybod amdani yn y ffordd briodol, a sicrhau ei bod yn cael ei hymchwilio yn y ffordd briodol. Fel y dywedais, hyd yn hyn, o’r hyn y’i clywais yn ei ddarllen y prynhawn yma, yr hyn y’i clywais yn ei ddarllen yw bod aelodau o’r cyhoedd yn cael eu hannog i ddod i gymryd rhan mewn dadl ddemocrataidd.

Well, that, to me, just says that you’ve abrogated your responsibility as a Cabinet Secretary. These issues—[Interruption.] These issues partly explain the lack of public trust in politics, and I want to ask you about candidacy now in Wales, which is at crisis point. In September, the Electoral Commission reported that 7 per cent—that’s 7 per cent—of all county and borough seats were held unopposed at the elections in May. Now, 100 per cent of the town and community council seats in our capital city of Cardiff were uncontested or vacant in this year’s elections. Hoping to increase interest in candidacy through local government reform will not be enough. This is where nobody came forward and were encouraged to come forward to stand for seats in a democratic election in May. I think that, again, is a failure of this Welsh Labour Government. Will you commit your Government, going forward, to taking proactive steps to tackle this democratic—? And just for all the muttering of the backbenchers: at the end of the day, as I’ve said on many occasions, we haven’t had the chance yet to lead on some of the portfolios here that are held by Welsh Labour Members, but I’m telling you now that I can tell you that if Welsh Conservatives were leading local government in Wales, I can assure the members of the public there would be more openness, democracy and democratic accountability.

Wel, i mi, mae hynny’n dweud eich bod wedi diystyru eich cyfrifoldeb fel Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r materion hyn—[Torri ar draws.] Mae’r materion hyn yn esbonio’n rhannol y diffyg ymddiriedaeth ymhlith y cyhoedd mewn gwleidyddiaeth, ac rwy’n awyddus i’ch holi ynglŷn ag ymgeisyddiaeth yng Nghymru yn awr, sy’n wynebu argyfwng. Ym mis Medi, dywedodd y Comisiwn Etholiadol fod 7 y cant—7 y cant—o’r holl seddi sirol a bwrdeistrefol wedi eu cadw’n ddiwrthwynebiad yn yr etholiadau ym mis Mai. Nawr, roedd 100 y cant o’r seddi cyngor tref a chymuned yn ein prifddinas, Caerdydd, yn ddiwrthwynebiad neu’n wag yn yr etholiadau eleni. Ni fydd gobeithio y gellir cynyddu diddordeb mewn ymgeisyddiaeth trwy ddiwygio llywodraeth leol yn ddigon. Dyma ble na safodd unrhyw un a lle na chafodd neb eu hannog i ymgeisio am sedd mewn etholiad democrataidd ym mis Mai. Credaf, unwaith eto, fod hyn yn fethiant ar ran Llywodraeth Lafur Cymru. A wnewch chi ymrwymo’ch Llywodraeth, yn y dyfodol, i gymryd camau rhagweithiol i fynd i’r afael â’r argyfwng democrataidd hwn—? Ac wrth bawb sy’n mwmian ar y meinciau cefn: yn y pen draw, fel rwyf wedi’i ddweud droeon, nid ydym wedi cael cyfle eto i arwain ar rai o bortffolios Aelodau Llafur Cymru yma, ond gallaf ddweud wrthych yn awr, pe bai’r Ceidwadwyr Cymreig yn arwain llywodraeth leol yng Nghymru, gallaf sicrhau’r cyhoedd y buasai mwy o dryloywder, democratiaeth ac atebolrwydd democrataidd.

Well, Dirprwy Lywydd, I share the Member’s anxiety at the number of uncontested seats in town and community councils in Wales in May’s elections. I want us to do more as a Government, but it is not just for governments to be taking action in that regard. In our principal council elections, there were more candidates than ever before, and that’s a sign that efforts can be successful in bringing more people forward for election. I’m very proud to be a member of a party that fielded many hundreds more candidates than her party fielded in those elections. I say to her that just as Government does have a responsibility to make sure that the position of a town and community councillor is made attractive and is widely advertised, we, all of us as separate political parties, have a responsibility to try and encourage people to stand for election, and the fact that there were no elections to town and community councils in Cardiff is as much a reflection on her party’s inability to find people to stand for those posts as it is of any other political party.

Wel, Dirprwy Lywydd, rwy’n rhannu pryder yr Aelod ynglŷn â nifer y seddi diwrthwynebiad mewn cynghorau tref a chymuned yng Nghymru yn etholiadau mis Mai. Rwy’n awyddus i ni wneud mwy fel Llywodraeth, ond nid cyfrifoldeb llywodraethau’n unig yw cymryd camau yn hynny o beth. Yn ein prif etholiadau cyngor, cafwyd mwy o ymgeiswyr nag erioed o’r blaen, ac mae hynny’n arwydd y gall ymdrechion i ddenu mwy o bobl i sefyll etholiad fod yn llwyddiannus. Rwy’n falch iawn o fod yn aelod o blaid a gyflwynodd gannoedd yn fwy o ymgeiswyr nag y gwnaeth ei phlaid hi yn yr etholiadau hynny. Fe ddywedaf wrthi, yn union fel y mae gan y Llywodraeth gyfrifoldeb i sicrhau bod swyddi cynghorwyr tref a chymuned yn ddeniadol ac yn cael eu hysbysebu’n eang, mae gan bob un ohonom ninnau, fel pleidiau gwleidyddol ar wahân, gyfrifoldeb i geisio annog pobl i sefyll etholiadau, ac mae’r ffaith nad etholwyd unrhyw un i gynghorau tref a chymuned Caerdydd yn adlewyrchu anallu ei phlaid hi lawn cymaint ag unrhyw blaid wleidyddol arall i ddod o hyd i bobl i ymgeisio am y swyddi hynny.

Thank you, Deputy Presiding Officer. We had a panel from the Welsh Local Government Association in committee this morning, Minister, discussing matters relating to the draft budget. We all know that these are difficult times for local government funding, but one thing that would help councils to take decisions is some certainty of future funding levels. I know you have provided an indicative budget for 2019-20, so we have moved to a two-year cycle. The situation in Scotland is that they effectively have a three-year cycle. The WLGA are calling for a multi-year settlement and say that a three-year settlement would be a great help for their forward planning. What’s your response to that?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Roedd gennym banel o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru mewn cyfarfod pwyllgor y bore yma, Gweinidog, yn trafod materion yn ymwneud â’r gyllideb ddrafft. Gŵyr pob un ohonom fod hwn yn gyfnod anodd ar gyllid llywodraeth leol, ond un peth a fuasai’n helpu cynghorau i wneud penderfyniadau yw rhywfaint o sicrwydd ynglŷn â lefelau cyllid ar gyfer y dyfodol. Gwn eich bod wedi darparu cyllideb ddangosol ar gyfer 2019-20, felly rydym wedi symud i gylch dwy flynedd. Yn yr Alban, mae ganddynt gylch tair blynedd i bob pwrpas. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn galw am setliad aml-flwyddyn ac yn dweud y buasai setliad tair blynedd yn help mawr iddynt allu blaen-gynllunio. Beth yw eich ymateb i hynny?

Well, I say this to the Member: I share the WLGA’s ambition for a three-year cycle—I wish I was in a position to do that for them—but we do not have a Welsh Government budget for the third year of this cycle because there has been no comprehensive spending review by the incoming Government, elected in June of this year, and in circumstances where I simply do not know how much money we will have available to use for all public services in Wales, I cannot give local government a sensible and reliable indicative budget for that third year. I wish I was in a position to do that, because I understand the points that they made to you and that you made this afternoon about that helping them to be able to plan.

I made a judgment, Dirprwy Lywydd, that it was possible to provide a firm budget for next year and a reliably indicative budget for the second year in the budget that I laid on 3 October. Without the figures that I need from the UK Government about what the shape of the Welsh Government’s budget will be in the third year, I simply didn’t have reliable enough information to be able to give local government figures on which they could plan properly.

Wel, dywedaf hyn wrth yr Aelod: rwy’n rhannu uchelgais Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am gylch tair blynedd—carwn pe bawn mewn sefyllfa i wneud hynny drostynt—ond nid oes gennym gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer trydedd flwyddyn y cylch hwn am na chynhaliwyd adolygiad cynhwysfawr o wariant gan y Llywodraeth newydd a etholwyd ym mis Mehefin eleni, ac mewn amgylchiadau lle nad wyf yn gwybod faint o arian a fydd ar gael inni ei ddefnyddio ar gyfer holl wasanaethau cyhoeddus Cymru, ni allaf roi cyllideb ddangosol synhwyrol a dibynadwy i lywodraeth leol ar gyfer y drydedd flwyddyn honno. Carwn pe bawn mewn sefyllfa i wneud hynny, gan fy mod yn deall y pwyntiau a wnaethant i chi ac a wnaethoch y prynhawn yma ynglŷn â’r modd y gallai hynny eu helpu i allu cynllunio.

Dirprwy Lywydd, deuthum i’r casgliad ei bod yn bosibl darparu cyllideb gadarn ar gyfer y flwyddyn nesaf a chyllideb ddangosol ddibynadwy ar gyfer yr ail flwyddyn yn y gyllideb a gyflwynais ar 3 Hydref. Heb y ffigurau sydd eu hangen arnaf gan Lywodraeth y DU ynglŷn â pha siâp fydd ar gyllideb Llywodraeth Cymru yn y drydedd flwyddyn, nid oedd gennyf wybodaeth ddigon dibynadwy i roi ffigurau y gallai llywodraeth leol eu defnyddio i gynllunio’n briodol.

Yes, thanks for clarifying that. Of course, that lack of information would make it very difficult, so I take it that the situation regarding the UK Government and Scotland is therefore different from the situation regarding the UK Government and local government funding in Wales. Continuing with the theme of the financing of local government, you’ve stressed in the past to the WLGA the need to seek alternative sources of income. The WLGA say that this is currently easier for councils in England to achieve due to their power of general competence. We heard today that English councils have invested in petrol stations, in superstores and, in London, they even own their own shopping centres. If councils in Wales had the power of general competence, would this more entrepreneurial route be a good route for them to go down, do you think, or would there be too many potential drawbacks?

Ie, diolch am yr eglurhad. Wrth gwrs, byddai diffyg gwybodaeth yn gwneud hynny’n anodd iawn, felly rwy’n cymryd bod y sefyllfa o ran Llywodraeth y DU a’r Alban yn wahanol, felly, i sefyllfa Llywodraeth y DU a chyllid llywodraeth leol yng Nghymru. Gan barhau â thema ariannu llywodraeth leol, yn y gorffennol rydych wedi pwysleisio’r angen i chwilio am ffynonellau incwm gwahanol i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Dywed Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fod hyn yn haws i gynghorau yn Lloegr ei gyflawni ar hyn o bryd oherwydd eu pŵer cymhwysedd cyffredinol. Clywsom heddiw fod cynghorau yn Lloegr wedi buddsoddi mewn gorsafoedd petrol, mewn archfarchnadoedd, ac yn Llundain, maent hyd yn oed yn berchen ar eu canolfannau siopa eu hunain. Pe bai gan gynghorau yng Nghymru bŵer cymhwysedd cyffredinol, a fuasai’r llwybr mwy entrepreneuraidd hwn yn llwybr da iddynt ei ddilyn, yn eich barn chi, neu a fuasai gormod o anfanteision posibl?

Well, Dirprwy Lywydd, I am keen to provide local authorities in Wales with a general power of competence. It was included in the draft Bill published during the last Assembly term and was widely welcomed by local authorities. It is one of the reasons why I’m keen to press ahead with local government reforms so we can bring a Bill in front of this Assembly that will provide local authorities in Wales with exactly that ability. I think they will want to look carefully at some of the ways in which those powers have been used across our border. I think that there are some positive lessons that can be learned from things that local authorities there may have been able to do. Some of the more speculative investments that have been made, of the sort that Mr Bennett outlined, are giving rise to some concerns in some parts of England about whether taxpayers’ money has been reliably invested and whether it will give local taxpayers a proper return. Sometimes it’s lucky to be going second in something because you are able to gain from the experience of those who’ve gone first. This is an area where I think Welsh local government will be able to reflect on the experience across our border, use the new power we are keen to give them where they can do it to advantage, but maybe not to be drawn into some areas of activity where proper returns and the levels of probity that we would expect may not be so easy to guarantee.

Wel, Dirprwy Lywydd, rwy’n awyddus i roi pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau lleol yng Nghymru. Roedd hynny’n rhan o’r Bil drafft a gyhoeddwyd yn ystod tymor diwethaf y Cynulliad ac fe’i croesawyd yn eang gan awdurdodau lleol. Mae’n un o’r rhesymau pam rwy’n awyddus i fwrw ymlaen â diwygio llywodraeth leol fel y gallwn gyflwyno Bil gerbron y Cynulliad hwn a fydd yn rhoi’r union allu hwnnw i awdurdodau lleol yng Nghymru. Credaf y byddant yn awyddus i edrych yn ofalus ar rai o’r ffyrdd y mae’r pwerau hynny wedi cael eu defnyddio dros y ffin. Credaf fod rhai gwersi cadarnhaol y gellir eu dysgu o bethau y gallai’r awdurdodau lleol yno fod wedi gallu eu gwneud. Mae rhai o’r buddsoddiadau mwy mentrus a wnaed, o’r math a amlinellodd Mr Bennett, yn achosi rhai pryderon mewn rhai rhannau o Loegr ynglŷn ag a yw arian y trethdalwyr yn cael ei fuddsoddi’n ddibynadwy ac a fydd yn darparu enillion priodol i drethdalwyr lleol. Weithiau, mae’n lwcus i fod yr ail i wneud rhywbeth gan y gallwch ddysgu o brofiad y rheini a aeth yn gyntaf. Dyma faes lle y credaf y gall llywodraeth leol yng Nghymru ystyried y profiad dros y ffin, a defnyddio’r pŵer newydd rydym yn awyddus i’w roi iddynt lle y gallant ei ddefnyddio er mantais, ond heb gael eu denu efallai i rai meysydd gweithgaredd lle na fuasai mor hawdd gwarantu’r enillion priodol a’r lefelau uniondeb y buasem yn eu disgwyl.

Yes, thank you. That, of course—. I think you need to have some kind of thought to the possible disadvantages, which you’ve outlined, so I think that’s a sensible answer.

Now, another development in England—[Interruption.] Another development in England is that at least one council has successfully set up a not-for-profit energy company. That is the Robin Hood Energy company in Nottingham. Now, if these powers of general competence did come to Wales, do you think that would be an idea that some local councils could effectively pursue here?

Ie, diolch. Mae hynny, wrth gwrs—. Credaf fod angen i chi feddwl am yr anfanteision posibl, ac fe’u hamlinellwyd gennych, felly credaf fod hwnnw’n ateb synhwyrol.

Nawr, datblygiad arall yn Lloegr—[Torri ar draws.] Datblygiad arall yn Lloegr yw bod o leiaf un cyngor wedi llwyddo i sefydlu cwmni ynni dielw. Robin Hood Energy yn Nottingham yw’r cwmni hwnnw. Nawr, pe bai’r pwerau cymhwysedd cyffredinol hyn yn dod i Gymru, a ydych yn credu y buasai hwnnw’n syniad y gallai rhai cynghorau lleol fynd ar ei drywydd yn effeithiol yma?

Well, Dirprwy Lywydd, there is a very long and proud history in Wales, dating back many years—and particularly during the inter-war years—of municipal socialism, in which local authorities were indeed the direct suppliers of utility services like water and like energy. Now, I am keen to see some of that spirit reinvented in the modern era. You can’t do it exactly as it was done then, but finding new ways in which local authorities can provide services, which make sure that those—and this is the case in the Nottinghamshire scheme, isn’t it? The scheme is focused on making sure that those who have the least ability to pay bills are not further disadvantaged by being drawn into the most expensive forms of tariff. By organising it on a public basis and a not-for-profit distribution basis, it is more possible to make sure that tariffs are available that protect those who need that protection the most. I’m sure there will be some Welsh local authorities who will want to look at that experience and see whether they will be able to do more of that sort here in Wales.

Wel, Dirprwy Lywydd, mae gennym hanes hir a balch iawn yng Nghymru, sy’n dyddio’n ôl dros nifer o flynyddoedd—ac yn enwedig yn ystod y blynyddoedd rhwng y ddau ryfel byd—o sosialaeth ddinesig, lle’r oedd awdurdodau lleol yn wir yn gyflenwyr uniongyrchol i wasanaethau cyfleustodau fel dŵr ac ynni. Nawr, rwy’n awyddus i weld rhywfaint o’r ysbryd hwnnw’n cael ei ailddyfeisio yn y cyfnod modern. Ni allwch wneud pethau’n union fel y caent eu gwneud bryd hynny, ond mae dod o hyd i ffyrdd newydd y gall awdurdodau lleol ddarparu gwasanaethau, gan sicrhau eu bod—ac onid yw hyn yn wir am y cynllun yn Swydd Nottingham? Mae’r cynllun yn canolbwyntio ar sicrhau nad yw’r rhai sydd leiaf abl i dalu biliau o dan anfantais bellach wrth gael eu denu at y mathau drytaf o dariff. Drwy drefnu pethau ar sail gyhoeddus ac ar sail dosbarthu dielw, mae’n fwy posibl sicrhau bod tariffau ar gael sy’n diogelu’r rheini sydd angen eu diogelu fwyaf. Rwy’n siŵr y bydd rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn awyddus i edrych ar y profiad hwnnw a gweld a allant wneud mwy o’r math hwnnw o beth yma yng Nghymru.

Y Cap ar Gyflogau’r Sector Cyhoeddus
The Public Sector Pay Cap

3. A wnaiff Llywodraeth Cymru gael gwared ar y cap ar gyflogau’r sector cyhoeddus? (OAQ51243)

3. Will the Welsh Government scrap the public sector pay cap? (OAQ51243)

Dirprwy Lywydd, the pay cap imposed by the UK Government should end, and the UK Government, not Welsh public services, must find the money to do so.

Dirprwy Lywydd, dylai’r cap cyflog a osodwyd gan Lywodraeth y DU ddod i ben, a rhaid i Lywodraeth y DU, nid gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, ddod o hyd i’r arian i wneud hynny.

Well, the Scottish Government, last month, in its programme for government, has committed to scrapping the pay cap for NHS staff, for teachers, for civil servants and other hard-pressed public sector workers. Responding to this, the interim leader of the Labour Party in Scotland, Alex Rowley, said:

This SNP u-turn is long overdue, and it is welcome to see that’

finance secretary

Derek Mackay has finally followed Labour’s lead to end the pay cap.’

Now, Labour are calling for the Westminster Government to scrap the pay cap. They’re applauding the Scottish Government in scrapping the pay cap. But, in the case of the one Government where they could end it themselves, they’re refusing to do so. Isn’t this rank hypocrisy of the worst kind?

Wel, y mis diwethaf ymrwymodd Llywodraeth yr Alban, yn ei rhaglen lywodraethu, i gael gwared ar y cap cyflog ar gyfer staff y GIG, ar gyfer athrawon, ar gyfer gweision sifil a gweithwyr eraill yn y sector cyhoeddus sy’n ei chael yn anodd. Wrth ymateb i hyn, dywedodd arweinydd dros dro’r Blaid Lafur yn yr Alban, Alex Rowley:

Mae’n hen bryd i’r SNP wneud y tro pedol hwn, ac mae’n braf gweld bod

yr ysgrifennydd cyllid

Derek Mackay wedi dilyn arweiniad Llafur wrth gael gwared ar y cap cyflog o’r diwedd.

Nawr, mae Llafur yn galw ar Lywodraeth San Steffan i gael gwared ar y cap cyflog. Maent yn canmol Llywodraeth yr Alban am gael gwared ar y cap cyflog. Ond mae’r unig Lywodraeth a allai gael gwared arno eu hunain yn gwrthod gwneud hynny. Onid rhagrith o’r math gwaethaf yw hyn?

What it is, Dirprwy Lywydd, is a reflection of the different levers available to different Governments in parts of the United Kingdom. I am meeting Derek Mackay tomorrow. I look forward to discussing with him how far he has got in his plans. We don’t have much detail yet, either of the extent to which the pay cap will be able to be lifted in Scotland, or how he intends to pay for that, but his ability to raise funds is of a different order to ours, and he does not have to make some of the arguments I have to make about the UK Government’s impact on our budget. So, I look forward to discussing it further with him, but the difference lies not in the sense that Adam Price outlined, but in the different set of tools and capacities that different parts of the United Kingdom have to take action in this area.

Adlewyrchiad yw hyn, Dirprwy Lywydd, o’r gwahanol ddulliau sydd ar gael i Lywodraethau gwahanol mewn rhannau o’r Deyrnas Unedig. Rwy’n cyfarfod â Derek Mackay yfory. Edrychaf ymlaen at drafod gydag ef pa mor bell y mae wedi mynd gyda’i gynlluniau. Nid oes gennym lawer o fanylion eto ynglŷn ag i ba raddau y gellir cael gwared ar y cap cyflog yn yr Alban, na sut y mae’n bwriadu talu am hynny, ond mae ei allu i godi arian yn wahanol iawn i’n gallu ninnau, ac nid oes yn rhaid iddo wneud rhai o’r dadleuon sy’n rhaid i mi eu gwneud ynglŷn ag effaith Llywodraeth y DU ar ein cyllideb. Felly, edrychaf ymlaen at drafod hynny ymhellach gydag ef, ond nid yw’r gwahaniaeth yn ymwneud â’r hyn a amlinellodd Adam Price, ond yn hytrach, mae’n ymwneud â’r set wahanol o offer a galluoedd sydd gan wahanol rannau o’r Deyrnas Unedig i roi camau gweithredu ar waith yn y maes hwn.

Public sector workers in Wales deserve a pay rise. Public sector workers in Wales need a pay rise. They’re still paying the price for the casino capitalist bankers who took us into an economic crisis. Does the Cabinet Secretary agree that Westminster needs to end austerity and increase the budget allocation to Wales so that we will be able to give workers in Wales the well-deserved pay rise that they really should get?

Mae gweithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru yn haeddu codiad cyflog. Mae angen codiad cyflog ar weithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru. Maent yn dal i dalu’r pris am y bancwyr casino cyfalafol a aeth â ni i mewn i argyfwng economaidd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod angen i San Steffan ddod â chyni i ben a chynyddu’r dyraniad cyllidebol i Gymru fel y gallwn roi’r codiad cyflog haeddiannol y dylai gweithwyr yng Nghymru ei gael?

Dirprwy Lywydd, I entirely agree with what Mike Hedges has said. Of course public sector workers in Wales deserve to be properly paid for the work that they do, and he’s absolutely right to point to the fact that people who struggle on on wages that have not been increased year on year ask how it turned out that they were responsible for the banking crisis of a decade ago while those who were responsible for it appear to have to shoulder a good deal less of that burden. Mike is absolutely right as well, Dirprwy Lywydd, in saying that, just as the pay cap in Wales should be lifted, then the responsibility for paying for lifting that cap, for that policy in the first place, must come from those who are responsible for it. They must provide the money. The First Minister has provided a guarantee that if a cap is raised in November’s budget and the money flows to Wales to lift that cap, every penny of that will be devoted to that purpose.

Dirprwy Lywydd, rwy’n cytuno’n llwyr â’r hyn a ddywedodd Mike Hedges. Wrth gwrs, mae gweithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru yn haeddu cael eu talu’n iawn am y gwaith y maent yn ei wneud, ac mae’n llygad ei le wrth nodi’r ffaith bod pobl sy’n ymdrechu i ymdopi ar gyflogau nad ydynt wedi codi o un flwyddyn i’r llall yn gofyn sut mai hwy oedd yn gyfrifol am yr argyfwng bancio ddegawd yn ôl, tra bo’r rhai a oedd yn gyfrifol amdano i’w gweld yn gorfod ysgwyddo llawer iawn llai o’r baich hwnnw. Mae Mike yn llygad ei le hefyd, Dirprwy Lywydd, yn dweud, yn union fel y dylid cael gwared ar y cap cyflog yng Nghymru, fod yn rhaid i’r cyfrifoldeb am dalu i gael gwared ar y cap hwnnw, am y polisi hwnnw yn y lle cyntaf, ddod gan y rhai sy’n gyfrifol amdano. Rhaid iddynt hwy ddarparu’r arian. Os ceir gwared ar y cap yng nghyllideb mis Tachwedd a bod yr arian yn llifo i Gymru er mwyn cael gwared ar y cap hwnnw, mae’r Prif Weinidog wedi gwarantu y bydd pob ceiniog ohono’n cael ei neilltuo at y diben hwnnw.

Whilst we in UKIP recognise that the public sector pay cap must be brought to an end and all employees, not just a chosen few, should be paid commensurate with their work grades, we also believe that there are huge opportunities to avoid the high levels of waste in some parts of the public sector. Bureaucracy and waste are still prevalent in the NHS and, in some instances, could be said to be at epidemic levels. Does the Cabinet Secretary agree that only by reducing the huge levels of bureaucratic staffing endemic in our public services will we be able to fund true front-line staff, with salaries commensurate with their responsibilities, and this on a sustainable basis?

Er ein bod ni yn UKIP yn cydnabod bod yn rhaid cael gwared ar y cap ar gyflogau’r sector cyhoeddus ac y dylid talu pob gweithiwr, nid ychydig o rai dethol yn unig, yn gymesur â’u graddfeydd gwaith, rydym hefyd yn credu bod cyfleoedd enfawr i osgoi’r lefelau uchel o wastraff mewn rhai rhannau o’r sector cyhoeddus. Mae biwrocratiaeth a gwastraff yn gyffredin o hyd yn y GIG, ac mewn rhai achosion, gellid dweud eu bod ar lefelau epidemig. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno mai trwy leihau’r lefelau enfawr o staffio biwrocrataidd sy’n endemig yn ein gwasanaethau cyhoeddus yn unig y gallwn ariannu’r staff sydd ar y rheng flaen go iawn, gyda chyflogau sy’n gymesur â’u cyfrifoldebau, a gwneud hynny ar sail gynaliadwy?

I don’t agree with the point the Member has made in the way that he makes it. I would have agreed with him had he simply said that there are always efficiencies that can be made and ought to be made in public services. That is undoubtedly true. To go on, though, to make some far more sweeping assertion that public services are bloated bureaucracies just flies in the face of what we know about them. Many of our public services have very hollowed-out centres, have reduced the capacity that they have at the centre to run very large and very complex organisations to what I regard as the minimum sustainable level. Does that mean that they should not go on trying to make sure that money is squeezed out and put in the front line? No, it doesn’t. Should that money go to people who are providing front-line services? Yes, it should. Should that money be directed to a chosen few, as the Chief Secretary to the Treasury has suggested? No, it shouldn’t.

Nid wyf yn cytuno â phwynt yr Aelod yn y ffordd y mae’n ei wneud. Buaswn wedi cytuno gydag ef pe bai ond wedi dweud bod yna bob amser arbedion effeithlonrwydd y gellir eu gwneud ac y dylid eu gwneud mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae hynny’n sicr yn wir. Serch hynny, mae bwrw ymlaen i wneud honiad llawer mwy eithafol fod gwasanaethau cyhoeddus yn fiwrocratiaethau chwyddedig yn mynd yn groes i’r hyn y gwyddom amdanynt. Mae llawer o’n gwasanaethau cyhoeddus wedi eu diberfeddu i raddau helaeth, ac maent wedi lleihau eu gallu yn y canol i redeg sefydliadau mawr a chymhleth iawn ar yr hyn yr ystyriaf yn lefel isaf i allu bod yn gynaliadwy. A yw hynny’n golygu na ddylent barhau i geisio sicrhau bod arian yn cael ei wasgu allan a’i roi i’r rheng flaen? Nac ydy. A ddylai’r arian hwnnw fynd i’r bobl sy’n darparu gwasanaethau rheng flaen? Dylai. A ddylai’r arian hwnnw gael ei gyfeirio at rai pobl ddethol, fel y mae Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi awgrymu? Na ddylai.

Awdurdodau Lleol a’u Dyletswyddau Atal
Local Authorities and their Prevention Duties

4. Pa ddarpariaeth ariannol y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i gwneud ar gyfer awdurdodau lleol er mwyn iddynt gyflawni eu dyletswyddau atal? (OAQ51227)

4. What financial provision has the Cabinet Secretary made for local authorities to meet their prevention duties? (OAQ51227)

I thank the Member for that question. A large proportion of local government spending helps prevent difficulties from occurring or those difficulties from deteriorating further. In order to assist all local authorities in these endeavours, I have decided to provide an additional £1.77 million over and above the local government settlement to ensure that no local authority in Wales sees its budget reduced by more than 1 per cent compared to the current year.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae cyfran fawr o wariant llywodraeth leol yn helpu i atal anawsterau rhag digwydd, neu i atal yr anawsterau hynny rhag dirywio ymhellach. Er mwyn cynorthwyo pob awdurdod lleol gyda’r ymdrechion hyn, rwyf wedi penderfynu darparu £1.77 miliwn yn ychwanegol at y setliad llywodraeth leol i sicrhau na fydd cyllideb unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru yn gostwng fwy nag 1 y cant o gymharu â’r flwyddyn gyfredol.

Diolch. Well, in fact, this question was raised with me by the Red Cross and, after that, I wrote to you with a written question, and your reply recognised that local government is responsible for a range of preventative services, but similarly, then, responded with reference to local government funding in the round. What consideration have you therefore given to financial provision in the context that sustainable, community-driven development at local authority level, mobilising individuals, associations and institutions to come together and build on their social, cultural and material assets, putting them at the heart of decisions, will prevent care needs from becoming more serious and therefore save money for local authorities at times of budget reduction and the opposite?

Diolch. Wel, mewn gwirionedd, y Groes Goch a dynnodd fy sylw at y cwestiwn hwn, ac ar ôl hynny, ysgrifennais atoch gyda chwestiwn ysgrifenedig, ac roedd eich ateb yn cydnabod bod llywodraeth leol yn gyfrifol am ystod o wasanaethau ataliol, ond yn yr un modd, wedyn, fe ymateboch chi gan gyfeirio at gyllid llywodraeth leol yn gyffredinol. Pa ystyriaeth a roesoch, felly, i ddarpariaeth ariannol yn y cyd-destun y bydd datblygiadau cynaliadwy dan arweiniad y gymuned ar lefel awdurdodau lleol sy’n ysgogi unigolion, cymdeithasau a sefydliadau i ddod at ei gilydd ac adeiladu ar eu hasedau cymdeithasol, diwylliannol a materol, gan sicrhau eu bod yn ganolog wrth wneud penderfyniadau, yn atal anghenion gofal rhag dod yn fwy difrifol, ac felly’n arbed arian i awdurdodau lleol ar adegau pan fo’r gyllideb yn lleihau ac fel arall?

Well, Dirprwy Lywydd, I regularly agree with what Mark Isherwood says about the need for all public services to regard their users as assets, to make sure that, when people are involved with public services, they are not regarded as problems to be solved, but as joint participants in the business of bringing about improvement. That sense of co-production is particularly important in preventative services. We’re very lucky in Wales to have such a vibrant third sector that helps to mobilise citizens in exactly that way, and I have always believed that local authorities that seek to engage their citizens in that positive way are likely to be able to make greater impacts with the budgets they have, particularly at the preventative end.

Wel, Dirprwy Lywydd, rwy’n cytuno’n rheolaidd â’r hyn y dywed Mark Isherwood ynglŷn â’r angen i’r holl wasanaethau cyhoeddus ystyried eu defnyddwyr fel asedau, er mwyn sicrhau, pan fo pobl yn ymwneud â gwasanaethau cyhoeddus, nad ydynt yn cael eu hystyried yn broblemau i’w datrys, ond yn gyd-gyfranogwyr yn y gwaith o sicrhau gwelliant. Mae’r ymdeimlad hwnnw o gydgynhyrchu’n arbennig o bwysig mewn gwasanaethau ataliol. Rydym yn ffodus iawn yng Nghymru fod ein trydydd sector mor fywiog ac yn helpu i ysgogi dinasyddion yn yr union ffordd honno, ac rwyf bob amser wedi credu bod awdurdodau lleol sy’n ceisio ymgysylltu â’u dinasyddion yn y ffordd gadarnhaol honno yn debygol o allu cael mwy o effaith gyda’r cyllidebau sydd ganddynt, yn enwedig mewn perthynas ag atal.

Trethi Newydd
New Taxes

5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am yr egwyddorion sy’n llywio ystyriaeth Llywodraeth Cymru o drethi newydd? (OAQ51244)[W]

5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the principles that steer the Welsh Government’s consideration of new taxes? (OAQ51244)[W]

Diolch yn fawr am y cwestiwn. Mae’r pump egwyddor sy’n sail i bolisi trethi Cymru, fel y maent wedi’u nodi yn y fframwaith polisi trethi, yn llywio ein hystyriaeth o drethi newydd.

Thank you very much for that question. The five principles underpinning Welsh tax policy, as set out in the tax policy framework, underpin our approach to the consideration of new taxes.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am yr ateb. Ond o gofio bod y trethi newydd, wrth gwrs—unrhyw dreth newydd sy’n cael ei chyflwyno—yn gorfod cael cydsyniad Llywodraeth San Steffan yn ogystal, ac o edrych ar y pedair treth sydd nawr o dan ystyriaeth, pob un gyda rhinweddau ac anfanteision sy’n amrywio o’i gwmpas, pa mor bwysig yw e i’r Llywodraeth a’r Ysgrifennydd Cabinet bod o leiaf un o’r trethi yna, y dreth yn ymwneud â gwaredu plastig, yn newid ymddygiad pobl yn hytrach na chael ei gweld fel dreth sy’n codi arian oddi ar bobl? A ydy hwnnw’n awgrymu bod treth o’r math yna, fel gyda bagiau plastig o’r blaen, yn yr archfarchnadoedd ac ati, yn dreth sydd yn debyg o ennill cefnogaeth nid yn unig yn San Steffan, ond hefyd gan drwch y boblogaeth yma yng Nghymru?

I thank the Cabinet Secretary for that answer, but, bearing in mind that these new taxes and any new tax introduced does have to have the consent of the Westminster Government too, and in looking at the four taxes currently being considered, each with their benefits and disbenefits, how important is it for the Government and the Cabinet Secretary that at least one of those taxes, the disposals of plastics tax, seeks a change in behaviour rather than is one that raises funds? And would that suggest that a tax of this kind, as with the plastic bag levy in supermarkets and so on in the past, is a tax that’s likely to gain support not only in Westminster but also among the majority of the population here in Wales?

Wel, Dirprwy Lywydd, jest i ddweud bod un o’r trethi newydd sydd gyda ni yn barod—y dreth gwarediadau tirlenwi, wrth gwrs—yn enghraifft o dreth sy’n trio cael effaith ar ymddygiad pobl mwy na chodi arian. So, rydw i’n cydnabod yr egwyddor y mae Simon Thomas wedi’i hawgrymu. Mae’r trethi newydd, pan fyddem ni’n eu hystyried nhw, pan fyddem ni’n gwneud yr achos y bydd yn rhaid i ni ei wneud pan fyddem ni’n mynd i San Steffan—mae mwy nag un peth rŷm ni’n gallu rhoi i mewn i’r asesiad yna, a’r effaith ar ymddygiad, gydag un neu ddau o bethau, yw un o’r pethau pwysig rŷm ni’n gallu gweithio lan a rhoi mewn i’r penderfyniad y bydd yn rhaid i ni ei wneud yn y flwyddyn newydd, pan fyddem ni’n dod i ddewis un o’r posibiliadau i’w roi ymlaen i brofi’r posibiliadau newydd sydd gyda ni dan y Ddeddf Cymru 2014.

Well, Deputy Presiding Officer, just to say that one of the new taxes that we already have, namely landfill disposals tax, is an example of a tax that tries to influence people’s behaviour more than actually raising revenue. So, I acknowledge the principle that Simon Thomas has alluded to. The new taxes, when we consider them and when we make the case for them that we will have to present when we go to Westminster—there is more than one element that we can include in that assessment, and the impact on behaviour, with a few other things, is one of the important issues that we can work up and include in the decision that we have to take in the new year, when we come to select one of the options to put forward in order to test the new possibilities that we have under the Wales Act 2014.

Last night, Cabinet Secretary, I attended a cross-party group meeting on tourism, and there were many tourism operators there who were extremely concerned about your suggestion that a tourism tax should be seriously considered for implementation here in Wales. The genie, of course, has been let out of the bottle, and, even if you rule this out early on, which I very much hope that you will, the spectre of the very prospect of a tourism tax that you have now allowed to be in people’s minds will put people off. They’ve already said this at the meeting. Now, given the fact—[Interruption.] Given the fact that this has received such a negative reception from the tourism industry that it’s causing many tourism businesses to hold off on investing in their own facilities, do you accept that it was a huge error of judgment to even bring forward suggestions for a tourism tax, and will you now rule it out for the whole duration of at least this Assembly term?

Neithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet, mynychais gyfarfod grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth, ac roedd llawer o weithredwyr twristiaeth yno a oedd yn bryderus iawn ynglŷn â’ch awgrym y dylid rhoi ystyriaeth ddifrifol i weithredu treth dwristiaeth yma yng Nghymru. Mae’r genie, wrth gwrs, wedi dianc o’r botel, a hyd yn oed os ydych yn diystyru hyn yn gynnar, ac rwy’n mawr obeithio y gwnewch, bydd bwgan y posibilrwydd o dreth dwristiaeth rydych wedi caniatáu iddo fod ym meddyliau pobl yn peri pryder iddynt. Maent eisoes wedi dweud hyn yn y cyfarfod. Nawr, o ystyried y ffaith—[Torri ar draws.] O ystyried y ffaith bod hyn wedi cael ymateb mor negyddol gan y diwydiant twristiaeth fel ei fod yn achosi i lawer o fusnesau twristiaeth oedi rhag buddsoddi yn eu cyfleusterau eu hunain, a ydych yn derbyn bod hyd yn oed crybwyll awgrymiadau ar gyfer treth dwristiaeth wedi bod yn gamgymeriad enfawr, ac a fyddwch yn awr yn diystyru hyn am y tymor Cynulliad hwn o leiaf?

The Member, as ever, so wildly exaggerates his case that it loses any impact that it might have made. I’m interested to hear about his meeting last night. I do hope that he wasn’t encouraging other Members—[Interruption.]

Mae’r Aelod, fel bob amser, yn gorliwio’i achos i’r fath raddau nes ei fod yn colli unrhyw effaith y gallai fod wedi’i chael. Hoffwn glywed am ei gyfarfod neithiwr. Rwy’n gobeithio nad oedd yn annog Aelodau eraill—[Torri ar draws.]

You’ve asked the question. Will you listen to the Cabinet Secretary give the answer, please, without interrupting? Thank you. Cabinet Secretary.

Rydych wedi gofyn y cwestiwn. A wnewch chi wrando ar ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, os gwelwch yn dda, heb dorri ar draws? Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet.

I’m simply saying, Dirprwy Lywydd, that I do hope that he wasn’t encouraging other Members of his party to attend that meeting and ask questions. Otherwise, the Member behind him—he will be in great trouble with her as a result.

As the Member knows perfectly well, what we have done is to propose four potential ideas—all of them utterly mainstream ideas, all of them ideas that have been tried in other parts of the world. All of them have been part of the debate that has been alive here in Wales over recent months. They are no more than possibilities and each one of them will be carefully analysed.

My real disappointment, Dirprwy Lywydd, in the contribution the Member made is that, instead of wanting to use the new opportunity that we have here in Wales to have an open debate about these things and to hear the evidence and to hear from people who have different views and then to weigh it up in a proper way, he wants to foreclose that debate before it’s even begun. I think that is a disappointing way to think about the way in which our democracy here in Wales should operate.

Rwyf ond yn dweud, Dirprwy Lywydd, fy mod yn gobeithio nad oedd yn annog Aelodau eraill o’i blaid i fynychu’r cyfarfod hwnnw a gofyn cwestiynau. Fel arall, bydd yr Aelod y tu ôl iddo—bydd mewn cryn drafferth gyda hi yn sgil hynny.

Fel y gŵyr yr Aelod yn iawn, yr hyn rydym wedi’i wneud yw cynnig pedwar syniad posibl—pob un ohonynt yn syniadau hollol brif ffrwd, pob un ohonynt yn syniadau sydd wedi’u profi mewn rhannau eraill o’r byd. Mae pob un ohonynt wedi bod yn rhan o’r ddadl sydd wedi bod yn mynd rhagddi yma yng Nghymru dros y misoedd diwethaf. Nid ydynt yn ddim mwy na phosibiliadau a bydd pob un ohonynt yn cael ei ddadansoddi’n ofalus.

Yr hyn sy’n siom go iawn i mi ynglŷn â chyfraniad yr Aelod, Dirprwy Lywydd, yw ei fod eisiau cau’r caead ar y ddadl cyn iddi ddechrau hyd yn oed, yn hytrach na defnyddio’r cyfle newydd sydd gennym yma yng Nghymru i gael trafodaeth agored ynglŷn â’r pethau hyn ac i glywed y dystiolaeth a chlywed gan bobl sydd â safbwyntiau gwahanol a phwyso a mesur wedyn yn y ffordd briodol. Credaf fod honno’n ffordd siomedig o feddwl sut y dylai ein democratiaeth weithio yma yng Nghymru.

To follow up that question—I understand that the finance Secretary is obviously not going to be able to rule in our out any of these taxes at the moment—will he bear in mind, in making up his mind, the report of the World Economic Forum on travel, which ranks the United Kingdom 140 out of 141 countries in the world for cost competitiveness in the tourism industry? Only one country in the world has higher tourist taxes than us already, if you include things like air passenger duty and VAT, and maintaining the competitiveness of the Welsh economy, particularly for international tourism, ought to be one of the important principles underlying any decisions on taxes the Welsh Government makes.

I ddilyn y cwestiwn hwnnw—rwy’n deall na fydd yr Ysgrifennydd cyllid, yn amlwg, yn gallu ystyried na diystyru unrhyw un o’r trethi hyn ar hyn o bryd—a wnaiff gofio, wrth iddo wneud ei benderfyniad, adroddiad Fforwm Economaidd y Byd ar deithio, sydd wedi gosod y Deyrnas Unedig yn safle 140 o 141 o wledydd yn y byd mewn perthynas â chystadleurwydd o ran cost yn y diwydiant twristiaeth? Un wlad yn unig yn y byd sydd â threthi twristiaeth uwch na ni eisoes, os ydych yn cynnwys pethau fel y doll teithwyr awyr a TAW, a dylai cynnal cystadleurwydd economi Cymru, yn enwedig ar gyfer twristiaeth ryngwladol, fod yn un o’r egwyddorion pwysig sy’n sail i unrhyw benderfyniadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud ynglŷn â threthi.

I think that all evidence from anywhere around the world is worth considering as part of the debate we need to have about which of these taxes is worth taking forward. There are many examples from elsewhere of tourism taxes. We need to look at what their advantages are and where there have been disadvantages identified. The evidence that the Member has pointed to this afternoon can be taken into consideration in that wider debate.

Credaf fod yr holl dystiolaeth o unrhyw fan yn y byd yn werth ei hystyried yn rhan o’r ddadl y mae angen i ni ei chael ynglŷn â pha rai o’r trethi hyn sy’n werth bwrw ymlaen â hwy. Mae llawer o enghreifftiau o drethi twristiaeth mewn mannau eraill. Mae angen inni ystyried beth yw eu manteision a lle y nodwyd anfanteision. Gellir ystyried y dystiolaeth y cyfeiriodd yr Aelod ati y prynhawn yma yn rhan o’r ddadl ehangach honno.

Following on from Simon’s question on the principles underlying new taxes or levies, can I ask to what extent the future generations and well-being Act and the principles underlying that are enshrined within new proposals? We know that the proportion of elderly people requiring residential care is forecast to rise by over 80 per cent by 2035, less than 20 years hence, alongside a rise of nearly 70 per cent in the proportion requiring non-residential care.

Gerald Holtham and Tegid Roberts have suggested that a hypothecated trustee-led small levy going into a fund, an enhanced social insurance fund in Wales, could fund adequate social care in Wales for the foreseeable future. Wouldn’t this be a fine example of using the principles enshrined in the future generations and well-being Act to guide the development of Welsh taxes and levies and to improve the lives of Welsh citizens?

Yn dilyn cwestiwn Simon ynglŷn â’r egwyddorion sy’n sail i drethi neu ardollau newydd, a gaf fi ofyn i ba raddau y mae Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol a’r egwyddorion sy’n sail iddi wedi eu hymgorffori yn y cynigion newydd? Gwyddom y bydd y gyfran o bobl hŷn y rhagwelir y bydd angen gofal preswyl arnynt yn codi dros 80 y cant erbyn 2035, mewn llai nag 20 mlynedd, ynghyd â chynnydd o bron i 70 y cant yn y gyfran sydd angen gofal dibreswyl.

Mae Gerald Holtham a Tegid Roberts wedi awgrymu y gallai ardoll fach wedi’i neilltuo, o dan arweiniad ymddiriedolwyr i fynd i gronfa, cronfa yswiriant cymdeithasol estynedig yng Nghymru, ariannu gofal cymdeithasol digonol yng Nghymru yn y dyfodol y gellir ei ragweld. Oni fuasai hon yn enghraifft wych o ddefnyddio’r egwyddorion a ymgorfforir yn Neddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol i arwain datblygiad trethi ac ardollau yng Nghymru ac i wella bywydau dinasyddion Cymru?

I thank Huw Irranca-Davies for that. Three of the four different possibilities on our list have now been mentioned this afternoon. I think that’s a really good sign of our ability to have a proper debate about the different ways in which powers that have come to Wales might be used.

The work of Gerry Holtham and Tegid Roberts is very serious. They met recently, I know, with my colleague Rebecca Evans and talked about more work that needs to be done to build on that possibility. What I’m then keen to do, Dirprwy Lywydd, as I’ve explained in the Chamber before, is to test the new machinery that the 2014 Act sets out. I will be discussing that with the Chief Secretary to the Treasury when I meet her tomorrow. There are a series of tests that we will need to be able to answer at the UK level here when a Government were to decide on which, if any, of the candidates to bring forward. Then, consistency with the principles of the well-being of future generations Act would undoubtedly be something that any Minister would expect to be scrutinised upon and tested upon by other Members.

Diolch i Huw Irranca-Davies. Mae tri o’r pedwar posibilrwydd gwahanol ar ein rhestr bellach wedi cael eu crybwyll y prynhawn yma. Credaf fod hynny’n arwydd da iawn o’n gallu i gael trafodaeth briodol ynglŷn â’r gwahanol ffyrdd y gellid defnyddio pwerau sydd wedi dod i Gymru.

Mae gwaith Gerry Holtham a Tegid Roberts yn ddifrifol iawn. Gwn eu bod wedi cyfarfod yn ddiweddar â’m cyd-Aelod Rebecca Evans ac wedi sôn am fwy o waith sydd angen ei wneud er mwyn adeiladu ar y posibilrwydd hwnnw. Yr hyn rwy’n awyddus i’w wneud wedyn, Dirprwy Lywydd, fel rwyf wedi egluro yn y Siambr o’r blaen, yw treialu’r mecanweithiau newydd a nodir yn Neddf 2014. Byddaf yn trafod hynny gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys pan fyddaf yn cyfarfod â hi yfory. Ceir cyfres o brofion y bydd angen i ni allu eu hateb ar lefel y DU yma pan fydd Llywodraeth yn penderfynu pa geisiadau i’w cyflwyno, os o gwbl. Yna, byddai cysondeb ag egwyddorion Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol yn sicr yn rhywbeth y byddai unrhyw Weinidog yn disgwyl i Aelodau eraill graffu arno a’i brofi.

Thank you very much. And finally question 6—Angela Burns.

Diolch yn fawr. Ac yn olaf, cwestiwn 6—Angela Burns.

Trethi yn ystod y Pumed Cynulliad
Taxes during the Fifth Assembly

6. Pa astudiaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cynnal ynghylch effaith bosibl unrhyw drethi y mae’n ystyried eu cyflwyno yn ystod y pumed Cynulliad? (OAQ51236)

6. What studies has the Welsh Government undertaken on the potential impact of any taxes it is considering introducing during the fifth Assembly? (OAQ51236)

I thank Angela Burns for that question. As she knows, I have announced four potential tax proposals, to be considered during this autumn. We will continue to seek opinions and evidence to inform the decision about which one of those four possibilities should be progressed to the next stage.

Diolch i Angela Burns am ei chwestiwn. Fel y gŵyr, rwyf wedi cyhoeddi pedwar cynnig treth posibl, i gael eu hystyried yn ystod yr hydref. Byddwn yn parhau i ofyn am farn a thystiolaeth er mwyn llywio’r penderfyniad ynglŷn â pha un o’r pedwar posibilrwydd y dylid bwrw ymlaen ag ef i’r cam nesaf.

Cabinet Secretary, thank you for that answer. On page 23 of the Welsh Government tax policy report, there is a boast that there was a considerable public response to the call for ideas about proposals for new taxes. Figures in the same report show that you had the sum total of 305 responses, which represents 0.009 per cent of the Welsh population. One might say that was a slight exaggeration. Can you please tell me how many of these responses were from private individuals rather than lobbying groups and how many suggested to you that a tourism levy was the best way forward?

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch am eich ateb. Ar dudalen 23 o adroddiad polisi trethi Llywodraeth Cymru, ceir ymffrost eu bod wedi cael cryn dipyn o ymateb gan y cyhoedd i’r alwad am syniadau am gynigion ar gyfer trethi newydd. Dengys ffigurau yn yr un adroddiad eich bod wedi cael cyfanswm o 305 o ymatebion, sy’n 0.009 y cant o boblogaeth Cymru. Gellid dadlau eich bod wedi gorliwio pethau i raddau. A allwch ddweud wrthyf faint o’r ymatebion hyn a gafwyd gan unigolion preifat yn hytrach na grwpiau lobïo, a sawl un a awgrymodd mai ardoll dwristiaeth oedd y ffordd orau ymlaen?

Well, I take a different view than the Member does about the fact that 300 responses were received to a statement made here in the Assembly. It wasn’t even an official consultation exercise. I remember saying here during that statement that, uniquely in my experience, I was receiving e-mails in the Chamber from members of the public as part of that debate. I think the fact that 300 people decided that this was a discussion they wanted to take part in and that 60 different ideas emerged as a result of it—I think that is, in my mind, a pretty healthy sense that people out there want to take an interest and want to make a contribution to a new set of possibilities that we’ve never had here before. I’m perfectly happy to write to the Member giving her an idea of where people came from, but my—without checking, let me say that—impression from the letters that I saw and the e-mails that I received is that these very largely were individual citizens interested in what goes on in this Chamber and wishing to make their contribution to it.

Wel, mae fy marn i ynglŷn â’r ffaith bod 300 o ymatebion wedi dod i law i ddatganiad a wnaed yma yn y Cynulliad yn wahanol i farn yr Aelod. Nid oedd yn ymarfer ymgynghori swyddogol hyd yn oed. Rwy’n cofio dweud yma yn ystod y datganiad fy mod, am yr unig dro yn fy mhrofiad, yn cael negeseuon e-bost yn y Siambr gan aelodau o’r cyhoedd fel rhan o’r ddadl honno. Credaf fod y ffaith bod 300 o bobl wedi penderfynu bod hon yn drafodaeth roeddent yn awyddus i fod yn rhan ohoni, a bod 60 o syniadau gwahanol wedi dod i’r amlwg o ganlyniad iddi—credaf fod hynny, yn fy marn i, yn arwydd eithaf amlwg fod pobl yn awyddus i ddangos diddordeb ac yn awyddus i wneud cyfraniad i set newydd o bosibiliadau nad ydym erioed wedi eu cael yma o’r blaen. Rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod i roi syniad iddi o ble y doi pobl, ond—heb wirio, gadewch i mi ddweud hynny—yr argraff a gefais o’r llythyrau a welais a’r negeseuon e-bost a gefais yw mai dinasyddion unigol oedd y rhain i raddau helaeth, sydd â diddordeb yn yr hyn sy’n digwydd yn y Siambr hon ac sy’n awyddus i wneud eu cyfraniad yn hynny o beth.

2. 2. Cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad
2. 2. Questions to the Assembly Commission

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Item 2 on the agenda is questions to the Assembly Commission, which this afternoon are being answered by the Llywydd. Question 1, Bethan Jenkins.

Eitem 2 ar yr agenda yw cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad, a byddant yn cael eu hateb y prynhawn yma gan y Llywydd. Cwestiwn 1, Bethan Jenkins.

Gwerthwyr Preifat
Private Vendors

1. A wnaiff y Comisiwn amlinellu’r rheolau sy’n ymwneud â gwerthwyr preifat, fel y Big Issue, ar neu y tu allan i ystâd y Cynulliad? (OAQ51228)

1. Will the Commission outline the rules relating to private vendors, such as the Big Issue, on or outside the Assembly estate? (OAQ51228)

Mae’n rhaid i unrhyw weithgaredd yn ardaloedd cyhoeddus ystâd y Cynulliad gael ei noddi gan Aelod Cynulliad. Ni chaiff Aelodau’r Cynulliad ddefnyddio digwyddiadau o’r fath i gynnal gweithgareddau a fyddai o fudd ariannol, gan gynnwys gweithgareddau codi arian. Os yw Aelodau’r Cynulliad eisiau newid y rheolau hyn, yna mae rhwydd hynt i chi anfon sylwadau at Gomisiwn y Cynulliad, a byddwn yn ystyried pob agwedd ar y polisi.

All activities in the public areas of the Assembly estate require sponsorship by an Assembly Member. Assembly Members may not use such events for activities that are for financial gain, including fundraising. Should Assembly Members have concerns about these rules, they are at liberty to make representations to the Assembly Commission, and we will consider the policy in the round.

I was asking in relation to discussions that I had with ‘The Big Issue’ when I was selling copies with them in Cardiff. They were saying that they were getting squeezed out by people who were begging in Cardiff so that they couldn’t potentially sell their issues very well there. So, I was wondering whether there was capacity around the estate for some ‘The Big Issue’ vendors to come and sell to those who are working in the Assembly or around the Assembly estate, given that this is a noble cause that will help people get off the streets from being homeless to potentially back into work. So, I was wondering—. Obviously, if I need to write, I can write, but I’m wondering whether there is any flexibility in the system just so that we can be assured that we have tried to encourage people to buy ‘The Big Issue’ in and around the Assembly estate.

Roeddwn yn gofyn mewn perthynas â thrafodaethau a gefais gyda ‘The Big Issue’ pan oeddwn yn gwerthu copïau gyda hwy yng Nghaerdydd. Roeddent yn dweud eu bod yn cael eu gwasgu allan gan bobl a oedd yn cardota yng Nghaerdydd fel na allent werthu eu cylchgronau yn dda iawn yno. Felly, tybed a oes capasiti yn yr ystad i rai o werthwyr ‘The Big Issue’ ddod i werthu i’r rhai sy’n gweithio yn y Cynulliad neu o gwmpas ystad y Cynulliad, o ystyried bod hwn yn achos da a fydd yn cynorthwyo pobl i ddod oddi ar y strydoedd, o fod yn ddigartref i gael gwaith, o bosibl. Felly, tybed—. Yn amlwg, os oes angen i mi ysgrifennu, gallaf ysgrifennu, ond tybed a oes unrhyw hyblygrwydd yn y system fel y gallwn gael sicrwydd ein bod wedi ceisio annog pobl i brynu ‘The Big Issue’ yn ystad y Cynulliad a’r cyffiniau.

Mae gwerthu ‘The Big Issue’, wrth gwrs, yn gyfraniad gwerthfawr iawn i fod o gefnogaeth i bobl sydd yn ddigartref ac i hyrwyddo’r achos i fynd i daclo digartrefedd. Mae polisi y Cynulliad, wrth gwrs, ar hyn o bryd yn golygu na fedrir caniatáu codi arian ar ystâd y Cynulliad. Mae hynny’n wir am bob achos da y gallai unrhyw Aelod Cynulliad fan hyn ei gynnig fel syniad. Ond mae’n wir i ddweud hefyd y gallech chi ysgrifennu at y Comisiwn a gofyn am eithriad posib, ond fe fyddwn ni’n gorfod codi’r mater unwaith eto. Unwaith mae rhywun yn caniatáu un eithriad, yna fe allaf i warantu y bydd pob un ohonoch chi fel Aelodau eisiau cyflwyno eithriadau eraill, a’r rheini i gyd hefyd yn achosion da, mae’n siŵr.

Selling ‘The Big Issue’, of course, makes a very valuable contribution to support people who are homeless and to promote the case for tackling homelessness. The Assembly’s policy, of course, at present means that we cannot allow any fundraising activities on the Assembly estate, and that’s true of any charity or good cause that any Assembly Member here could propose as an idea. But it is true to say also that you could write to the Commission and request a possible exemption being made, but we would have to raise the issue once again. Once one allows one exception, then I can guarantee that each one of you as Assembly Members would wish to offer other exemptions, and I’m sure they would all be good causes.

Hyrwyddo Addysg Wleidyddol
Promoting Political Education

2. Pa ymdrechion y mae’r Comisiwn yn eu gwneud i hyrwyddo addysg wleidyddol? (OAQ51233)

2. What efforts is the Commission undertaking to promote political education? (OAQ51233)

Mae’r Cynulliad wedi darparu gweithgareddau addysgol ar gyfer cannoedd o filoedd o blant a phobl ifanc ar yr ystâd mewn ysgolion, colegau a lleoliadau y tu allan i’r ysgol ar draws Cymru. Ers ei sefydlu yn y flwyddyn 2000, mae’r tîm wedi darparu gweithgareddau ar gyfer disgyblion ysgol cynradd ac uwchradd a myfyrwyr colegau gan alinio ei wasanaethau gydag anghenion y cwricwlwm.

The Assembly has delivered educational activities for hundreds of thousands of children and young people on the estate, in schools, colleges and out-of-school settings across Wales. Since its establishment in 2000, the team has delivered activities for primary and secondary school pupils and college students, aligning its services with the curriculum needs.

Commissioner—sorry, Llywydd—a healthy democracy means engaged and informed citizens and I’ve been raising the issue of political and democratic education in schools for some time, but we’ve also got a democratic information deficit amongst adults. In both 2016 and 2017, major surveys have suggested that just over a third of Welsh voters do not know that health is a devolved issue, believing instead that the Welsh NHS is run by the Conservative Government in Westminster.

For education, the percentage of respondents not knowing that education is devolved is even higher again. All available evidence suggests that an information deficit that is as unusually high as it is in Wales can affect the outcome of elections and referenda—it’s serious stuff. Will the Assembly Commission work either with the Welsh Government or on its own to take steps to improve political education, information and awareness in Wales, and do you accept that what’s happened to date is inadequate?

Comisiynydd—mae’n ddrwg gennyf, Llywydd—mae democratiaeth iach yn golygu dinasyddion gwybodus sy’n cymryd rhan ac rwyf wedi bod yn codi mater addysg wleidyddol a democrataidd mewn ysgolion ers peth amser, ond mae gennym ddiffyg gwybodaeth ddemocrataidd ymhlith oedolion hefyd. Yn 2016 a 2017, mae arolygon cynhwysfawr wedi awgrymu nad yw dros draean o bleidleiswyr Cymru yn gwybod bod iechyd yn fater wedi’i ddatganoli, ac yn credu bod y GIG yng Nghymru yn cael ei redeg gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan.

O ran addysg, mae canran yr ymatebwyr nad ydynt yn ymwybodol fod addysg wedi’i datganoli yn uwch byth. Mae’r holl dystiolaeth sydd ar gael yn awgrymu y gall diffyg gwybodaeth ar lefelau mor anarferol o uchel â’r hyn ydynt yng Nghymru effeithio ar ganlyniadau etholiadau a refferenda—mae’n fater difrifol. A wnaiff Comisiwn y Cynulliad weithio naill ai gyda Llywodraeth Cymru neu ar ei ben ei hun i roi camau ar waith i wella addysg, gwybodaeth ac ymwybyddiaeth wleidyddol yng Nghymru, ac a ydych yn derbyn bod yr hyn sydd wedi digwydd hyd yma yn annigonol?

Well, the surveys that you’ve alluded to are disappointing in the level of knowledge that the people of Wales have as to where responsibility lies for decision making on devolved areas and non-devolved areas of competence. We know that, as an Assembly, coverage of our work here is limited in how it gets to the people of Wales through traditional media and press sources. That’s why the Commission established the digital taskforce that provided us with recommendations on how we can improve the communication directly with the people of Wales, especially through new media sources. So, the Commission will be looking at how we put those recommendations from the digital taskforce into action.

But it is the responsibility of all of us here, as AMs, or MPs elsewhere, to be clear with our own constituents where the responsibility lies for devolved and non-devolved areas of work when we do our constituency work, but also when we do the electioneering that appears on the horizon every now and again.

Wel, mae’r arolygon y cyfeirioch atynt yn siomedig o ran lefel y wybodaeth sydd gan bobl Cymru ynglŷn â phwy sy’n gyfrifol am wneud penderfyniadau ar feysydd cymhwysedd sydd wedi’u datganoli a heb eu datganoli. Gwyddom, fel Cynulliad, fod y sylw a roddir i’n gwaith yma yn gyfyngedig o ran sut y mae’n cyrraedd pobl Cymru drwy ffynonellau traddodiadol y cyfryngau a’r wasg. Dyna pam y sefydlodd y Comisiwn y tasglu digidol, a roddodd argymhellion i ni ynglŷn â sut y gallwn wella cyfathrebu uniongyrchol â phobl Cymru, yn enwedig trwy ffynonellau cyfryngau newydd. Felly, bydd y Comisiwn yn edrych ar sut rydym yn rhoi’r argymhellion hynny gan y tasglu digidol ar waith.

Ond mae’n gyfrifoldeb i bawb ohonom yma, fel Aelodau Cynulliad, neu Aelodau Seneddol mewn man arall, i ddweud yn glir wrth ein hetholwyr pwy sy’n gyfrifol am feysydd gwaith sydd wedi’u datganoli a heb eu datganoli wrth wneud ein gwaith etholaethol, ond hefyd pan fyddwn yn gwneud y gwaith etholiadol sy’n ymddangos ar y gorwel o bryd i’w gilydd.

A visit to the Senedd can also be a valuable part of political education, yet a visit from a deaf constituent of mine a few weeks ago showed me that we still must strive to improve the experience of visiting here for those who are deaf. Unfortunately, although all efforts were made to get a British Sign Language interpreter here, nobody was available. I was grateful to staff in the Commission for helping with showing my constituent around, but whilst my constituent was watching First Minister’s questions, they discovered that there were no subtitles available on the screens in the public gallery. Can we arrange for subtitles to be displayed in the public gallery to ensure that we continue to lead the way in an accessible legislature?

Gall ymweliad â’r Senedd hefyd fod yn rhan werthfawr o addysg wleidyddol, ac eto dangosodd ymweliad gan un o fy etholwyr sy’n fyddar rai wythnosau’n ôl fod yn rhaid inni ymdrechu o hyd i wella’r profiad o ymweld â’r lle hwn ar gyfer pobl fyddar. Yn anffodus, er y gwnaed pob ymdrech i sicrhau bod dehonglwr Iaith Arwyddion Prydain yma, nid oedd unrhyw un ar gael. Roeddwn yn ddiolchgar i staff y Comisiwn am eu cymorth yn tywys fy etholwr, ond pan oedd fy etholwr yn gwylio’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, gwelsant nad oedd is-deitlau ar gael ar y sgriniau yn yr oriel gyhoeddus. A gawn ni sicrhau bod is-deitlau’n cael eu dangos yn yr oriel gyhoeddus i wneud yn siŵr ein bod yn parhau i arwain y ffordd mewn deddfwrfa hygyrch?

I’m very sorry to hear of your constituent’s experience here. We want what we do here to be available and accessible to everybody in Wales. I’ll need to look into the issue that you’ve raised, but what we can do and should do on this we will strive to do as a Commission.

Mae’n ddrwg gennyf glywed am brofiad eich etholwr yma. Rydym yn awyddus i’r hyn a wnawn yma fod ar gael ac yn hygyrch i bawb yng Nghymru. Bydd angen i mi edrych ar y mater a nodwch, ond fel Comisiwn, byddwn yn gwneud yr hyn y gallwn ei wneud ac y dylem ei wneud mewn perthynas â hyn.

Llywydd, just one specific point I want to mention on that. The education starts here with young people coming in and schools coming in and the Commission does a fantastic job of encouraging schools to come to the Assembly to look at it. I had a school visit this morning from Awel y Môr; they brought 90 pupils—two busloads—and I had to book two slots for it. Because they’d booked two one-hour slots, they were informed that they couldn’t actually get support, because the booking for support is a two-hour slot, not two one-hour slots. Will you have a look at this so that we can support schools to come here, even if it’s only for one-hour slots, to get an understanding of what we’re doing here, and get the news for citizenship?

Llywydd, hoffwn grybwyll un pwynt penodol o ran hynny. Mae’r addysg yn dechrau yma gyda phobl ifanc ac ysgolion yn dod i ymweld ac mae’r Comisiwn yn gwneud gwaith gwych yn annog ysgolion i ddod i’r Cynulliad i’w weld. Cefais ymweliad y bore yma gan ysgol Awel y Môr; daethant â 90 o ddisgyblion—dau fws llawn—a bu’n rhaid i mi archebu dau slot ar eu cyfer. Gan eu bod wedi archebu dau slot awr o hyd, cawsant wybod na allent gael cymorth, gan fod y cymorth yn cael ei ddarparu mewn slot dwy awr, yn hytrach na dau slot awr o hyd. A wnewch chi edrych ar hyn fel y gallwn gynorthwyo ysgolion i ddod yma, hyd yn oed os yw hynny ond am slotiau un awr yn unig, fel y gallant ddod i ddeall beth a wnawn yma, a chael y newyddion ar gyfer dinasyddiaeth?

Yes, I’ll definitely look into that. I think it’s wonderful that 90 young people from your constituency wanted to come here to see democracy in action. And I don’t want anything that we do, in the rules that we have, to make that more difficult for young people, from all over Wales, to come and access our work here.

Byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. Credaf ei bod yn wych fod 90 o bobl ifanc o’ch etholaeth eisiau dod yma i weld democratiaeth ar waith. Ac nid wyf am i unrhyw beth a wnawn, yn y rheolau sydd gennym, ei gwneud yn anos i bobl ifanc, o bob rhan o Gymru, ddod i weld ein gwaith yma.

Dyrannu Costau Diogelwch
Allocating Security Costs

3. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am sut y dyrennir costau diogelwch yn y Cynulliad? (OAQ51247)[W]

3. Will the Commissioner make a statement on how security costs are allocated in the Assembly? (OAQ51247)[W]

Mae diogelwch yn flaenoriaeth uchel i’r comisiwn. Rydym yn buddsoddi mewn ystod o fesurau diogelwch ar sail cyngor proffesiynol a natur newidiol y bygythiad diogelwch.

Security is a high priority for the commission. We invest in a range of security measures on the basis of professional advice and the changing nature of the security threat.

Diolch am yr ateb. Wrth i ni edrych ar gyllideb ddrafft Comisiwn y Cynulliad, fe ddaeth yn amlwg bod llawer o gostau diogelwch heddlu yn cael eu talu drwy gytundeb rhwng y Comisiwn a Heddlu De Cymru. O gofio nad yw’r heddlu wedi ei ddatganoli, ac o gofio ein bod ni’n ddeddfwrfa sydd y tu fewn i’r gyfundrefn Brydeinig ar hyn o bryd ac nad senedd gwlad annibynnol mo Senedd Cymru, ac o gofio bod nifer o heriau rydym yn eu hwynebu yn deillio o derfysgaeth ryngwladol—ymosodiadau a bygythiadau o’r math yna—a ydy hi’n fwriad gan y comisiwn i drafod gyda Llywodraeth San Steffan, a’r Swyddfa Gartref yn benodol, i weld oni ddylen nhw hefyd ysgwyddo rhan o’r baich am gadw’r lle yma, y Senedd hon, yn lle diogel i staff, Aelodau ac ymwelwyr?

Thank you for that response. As we looked at the Commission’s draft budget, it became apparent that many of the policing security costs are paid through an agreement between the Commission and South Wales Police. Given that policing is non-devolved, and given that we are a legislature within the UK system and that we are not an independent parliament, and given that a number of the challenges that we face emerge from international terrorism—attacks and threats of that kind—is it the Commission’s intention to discuss with the UK Government, and the Home Office specifically, to consider whether or not they should shoulder some of the burden for keeping this Parliament safe for staff, Members and visitors?

Wel, y flaenoriaeth, wrth gwrs, yw sicrhau yr hyn yr ydych chi wedi ei amlinellu, sef diogelwch y cyhoedd a diogelwch y ddemocratiaeth sydd ar waith yma. Mae hynny’n wir pa un ai ydy heddlua wedi ei ddatganoli ai peidio. Yr arferiad, wrth gwrs, a’r hyn sy’n digwydd yw ein bod ni yn ysgwyddo y cyfrifoldeb ariannol o ariannu Heddlu De Cymru i ddarparu’r gwasanaeth yna i ni. Mae hynny, mae’n wir, yn bolisi cyffredin. Mae Tŷ’r Cyffredin yn gwneud yr un fath, a Senedd yr Alban hefyd yn gwneud yr un fath, ac yn ariannu’n ychwanegol y gofynion ychwanegol sydd gan senedd-dai o’r math yma.

Rwy’n derbyn y pwynt rydych chi wedi ei godi yn y Pwyllgor Cyllid, sef nad yw heddlua wedi ei ddatganoli, ac o bosibl bod angen edrych yn wahanol o safbwynt y Comisiwn yma a’r Senedd yma. Ond, ar hyn o bryd, y sefyllfa yw ein bod ni yn gweld hynny yn gyfrifoldeb arnom ni, a dyna’r sefyllfa yr ydym ni’n ei derbyn ar hyn o bryd.

The priority, of course, is to ensure what you’ve outlined, namely the safety of the public and the safety of a democracy at work here, and that is true whether policing is devolved or not. The practice, of course, and what happens is that we shoulder the financial responsibility with South Wales Police of providing that security for us. That is a common policy. The House of Commons do exactly the same, as do the Scottish Parliament, and they fund the additional requirements of such parliaments.

I accept the point that you raised in the Finance Committee, which is that policing is non-devolved, and possibly we need to look at this in a different way from the point of view of this Commission and this Parliament. But, currently, the position is that we see that as our responsibility, and that is the position that we accept at present.

3. 3. Cwestiynau Amserol
3. 3. Topical Questions

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Item 3, then, is topical questions. And the first topical question is to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and Mark Isherwood.

Eitem 3, felly, yw’r cwestiynau amserol. Ac mae’r cwestiwn amserol cyntaf i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a Mark Isherwood.

Y Rhaglen Targedu Buddsoddiad Adfywio
The Targeted Regeneration Investment Programme

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y Rhaglen Targedu Buddsoddiad Adfywio, yn dilyn ei lansiad ar 20 Hydref 2017? (TAQ0056)

Will the Cabinet Secretary make a statement on the Targeted Regeneration Investment Programme, following its launch on 20 October 2017? (TAQ0056)

Last Friday, Llywydd, I announced a new targeted regeneration investment programme for Wales. The aim of the programme is to support projects that promote economic development, with activities focused at individuals and areas most in need, whilst serving the aims of wider sustainable development.

Ddydd Gwener diwethaf, Llywydd, cyhoeddais raglen targedu buddsoddiad adfywio newydd i Gymru. Nod y rhaglen yw cefnogi prosiectau sy’n hyrwyddo datblygiad economaidd, gyda gweithgareddau sy’n canolbwyntio ar yr unigolion a’r ardaloedd sydd â’r angen mwyaf, gan gyflawni amcanion datblygu cynaliadwy ehangach.

Well, as your written statement said, regeneration investment has a crucial part to play in driving prosperity and building resilient communities, and there’s no disagreement there. It also says that you’re inviting bids from local authorities, along with partner organisations. How will you ensure that the programmes that are delivered through this do things with people rather than to or for them, where we now have years of hard evidence showing what works and what doesn’t, and that those schemes that are simply delivered top down don’t have long-term sustainable benefits, whereas those schemes that break down the barrier between service providers and service users—and I’ve given you many examples over the last many months—actually have quantifiable, measurable and evidenced improvements?

Wel, fel y dywedodd eich datganiad ysgrifenedig, mae gan fuddsoddiad adfywio ran allweddol i’w chwarae yn hybu ffyniant ac adeiladu cymunedau cryf, ac nid oes unrhyw un yn anghytuno â hynny. Mae hefyd yn dweud eich bod yn gwahodd ceisiadau gan awdurdodau lleol, ynghyd â sefydliadau partner. Sut y byddwch yn sicrhau bod y rhaglenni a ddarperir drwy hyn yn gwneud pethau gyda phobl yn hytrach nag iddynt, neu ar eu rhan, lle y mae gennym flynyddoedd o dystiolaeth gadarn bellach sy’n dangos yr hyn sy’n gweithio a’r hyn nad yw’n gweithio, ac nad yw’r cynlluniau a ddarperir o’r brig i lawr yn arwain at fanteision hirdymor cynaliadwy, tra bo’r cynlluniau sy’n cael gwared ar y rhwystr rhwng darparwyr gwasanaethau a defnyddwyr gwasanaethau—ac rwyf wedi rhoi sawl enghraifft i chi dros y misoedd diwethaf—yn dangos gwelliannau mesuradwy ac amlwg?

The guidance issued to local authorities and partners is very clear about the working together of the principles developed under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. The issue of partnership agencies working alongside local authorities is one that will gain support by the team who will be assessing the bids that come in through the programme. They will gain more points for working with partner agencies as opposed to working in isolation.

Mae’r canllawiau a ddarparwyd i awdurdodau lleol a phartneriaid yn glir iawn ynglŷn â’r modd y mae’r egwyddorion a ddatblygwyd o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gweithio gyda’i gilydd. Bydd mater asiantaethau partneriaeth yn gweithio ochr yn ochr ag awdurdodau lleol yn cael cefnogaeth gan y tîm a fydd yn asesu’r ceisiadau a gyflwynir drwy’r rhaglen. Byddant yn ennill mwy o bwyntiau am weithio gydag asiantaethau partner yn hytrach na gweithio ar eu liwt eu hunain.

Thank you very much. And the second topical question is for the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language. Darren Millar.

Diolch yn fawr. Ac mae’r ail gwestiwn amserol i Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes. Darren Millar.

Myfyrwyr a Dderbyniwyd i Rydychen a Chaergrawnt y Llynedd
Last Year’s Oxbridge Intake

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymateb i ddata sy’n dangos bod myfyrwyr o Gymru yn cyfrif am 2 y cant yn unig o’r myfyrwyr a dderbyniwyd i Rydychen a Chaergrawnt y llynedd? (TAQ0057)

Will the Cabinet Secretary respond to data which shows that Welsh students accounted for just 2 per cent of last year’s Oxbridge intake? (TAQ0057)

Welsh students deserve equitable access based on merit to places at Oxbridge. While the Seren network in Wales is helping to equip and prepare our academically brightest young people for top universities, such as Oxford and Cambridge, those universities must now show that they are challenging the biases in their own admission processes.

Mae myfyrwyr o Gymru yn haeddu mynediad teg ar sail teilyngdod at leoedd yn Rhydychen a Chaergrawnt. Er bod rhwydwaith Seren yng Nghymru yn helpu i arfogi a pharatoi ein pobl ifanc mwyaf disglair yn academaidd ar gyfer y prifysgolion gorau, megis Rhydychen a Chaergrawnt, mae’n rhaid i’r prifysgolion hynny ddangos bellach eu bod yn herio’r rhagfarnau yn eu prosesau derbyn eu hunain.

Thank you for responding to this question today, Minister, in the absence of the Cabinet Secretary. I hope you’re getting a proportion of her pay.

The number of Welsh students studying at the UK’s top universities fell by almost 10 per cent in the three years to 2016. On top of that, we’ve had figures published just very recently showing that just 2 per cent of last year’s Oxbridge intake were Welsh students. We know from the information that’s being fed back to us in our constituencies that the 100 per cent pupil uptake target for the advanced Welsh baccalaureate is contributing to this problem. It’s leading to some schools strong-arming students into doing a qualification that is loading them with extra work, which is then preventing them and placing obstacles in their way from them being able to achieve the three As that they need to get into our elite universities around the UK, and putting them at a significant disadvantage.

On top of that, we know that many of those Russell Group universities don’t recognise the Welsh baccalaureate as being equivalent to a traditional A-level qualification. And, of course, this isn’t me alone that’s raising these concerns. These concerns are being raised by headteachers, by students and their parents. Indeed, Paul Murphy, the former Secretary of State for Wales—Lord Murphy—has raised concerns, saying that he heard repeated concerns from teachers saying that the Welsh bac does not currently meet the requirements of academically more able and talented students and takes up valuable space in their timetable. Given these concerns, and I accept what you say about the work of the Seren network, but given these concerns, what consideration will the Welsh Government give to abandoning the 100 per cent take-up target that has been set in respect of the advanced Welsh baccalaureate, and what will you do to review the work of the Seren network to ensure that it actually does work at getting more Welsh students into these top universities rather than the reduction that we’ve seen in recent years?

Diolch am ymateb i’r cwestiwn hwn heddiw, Gweinidog, yn absenoldeb Ysgrifennydd y Cabinet. Gobeithiaf eich bod yn cael cyfran o’i chyflog.

Gostyngodd nifer y myfyrwyr o Gymru sy’n astudio ym mhrifysgolion gorau’r DU bron i 10 y cant yn y tair blynedd hyd at 2016. Yn ychwanegol at hynny, rydym wedi gweld ffigurau a gyhoeddwyd yn ddiweddar iawn a ddangosai mai 2 y cant yn unig o’r rhai a dderbyniwyd i Rydychen a Chaergrawnt y llynedd oedd yn fyfyrwyr o Gymru. Gwyddom o’r wybodaeth sy’n cael ei bwydo’n ôl i ni yn ein hetholaethau fod y targed o sicrhau bod 100 y cant o’n disgyblion yn ymgymryd â diploma uwch Bagloriaeth Cymru yn cyfrannu at y broblem hon. Mae’n arwain at rai ysgolion yn gorfodi myfyrwyr i ymgymryd â chymhwyster sy’n ychwanegu at eu llwyth gwaith, ac mae hynny’n eu hatal ac yn gosod rhwystrau yn eu ffordd rhag gallu cael y tair gradd A sydd eu hangen arnynt er mwyn cael eu derbyn i’n prifysgolion elitaidd yn y DU, ac mae’n anfantais sylweddol iddynt.

Yn ychwanegol at hynny, gwyddom nad yw llawer o brifysgolion Grŵp Russell yn cydnabod Bagloriaeth Cymru fel cymhwyster sy’n cyfateb i gymhwyster Safon Uwch traddodiadol. Ac wrth gwrs, nid fi yn unig sy’n codi’r pryderon hyn. Mae’r pryderon hyn yn cael eu codi gan benaethiaid, gan fyfyrwyr a chan eu rhieni. Yn wir, mae Paul Murphy, cyn-Ysgrifennydd Gwladol Cymru—yr Arglwydd Murphy—wedi mynegi pryderon, gan ddweud ei fod wedi clywed athrawon yn lleisio pryderon dro ar ôl tro nad yw Bagloriaeth Cymru ar hyn o bryd yn ateb anghenion academaidd myfyrwyr mwy abl a thalentog a’i bod yn mynd ag amser prin yn eu hamserlen. O ystyried y pryderon hyn, ac rwy’n derbyn yr hyn a ddywedwch am waith rhwydwaith Seren, ond o ystyried y pryderon hyn, pa ystyriaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i roi’r gorau i’r targed a osodwyd o sicrhau bod 100 y cant o’n disgyblion yn ymgymryd â diploma uwch Bagloriaeth Cymru, a beth fyddwch yn ei wneud i adolygu gwaith rhwydwaith Seren i sicrhau ei fod yn gweithio mewn gwirionedd i sicrhau bod mwy o fyfyrwyr o Gymru yn cael eu derbyn i’r prifysgolion gorau hyn, yn hytrach na’r gostyngiad a welsom dros y blynyddoedd diwethaf?

Given that question, I would say, based on your homework, Darren, I don’t think you’d get close to getting into any one of these universities. I think you need to understand both the context of what is happening here and also what the Welsh Government is doing. And you need to look not just at a few figures, but you need to read the rest of the page, and then turn the page and understand the whole picture, and you’re not doing that. Let me say this: it is absolutely the case that both Oxford and Cambridge are working well with the Seren network, and I pay tribute to both of those universities for the work they’ve done with the Seren network over the last few years. I particularly welcome the work of Jesus College Oxford, who took a group of Welsh students to—[Interruption.] If you don’t want me to answer the question, I’ll sit down.

O ystyried y cwestiwn hwnnw, buaswn yn dweud, ar sail ar eich gwaith cartref, Darren, nid wyf yn credu y buasech yn dod yn agos at gael eich derbyn i unrhyw un o’r prifysgolion hyn. Credaf fod angen i chi ddeall cyd-destun yr hyn sy’n digwydd yma yn ogystal â’r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud. Ac mae angen i chi edrych nid yn unig ar rai ffigurau, ond mae angen i chi ddarllen gweddill y dudalen, wedyn troi’r dudalen a deall y darlun llawn, ac nid ydych yn gwneud hynny. Gadewch i mi ddweud hyn: mae’n berffaith wir fod Rhydychen a Chaergrawnt yn gweithio’n dda gyda rhwydwaith Seren, ac rwy’n talu teyrnged i’r prifysgolion hynny am y gwaith y maent wedi ei wneud gyda rhwydwaith Seren dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yn benodol, rwy’n croesawu gwaith Coleg yr Iesu Rhydychen, a aeth â grŵp o fyfyrwyr o Gymru i—[Torri ar draws.] Os nad ydych am i mi ateb y cwestiwn, fe eisteddaf.

I’ll say this to the Member: Jesus College Oxford took a group of Welsh students to Oxford in the summer, to a summer school, and spent considerable time talking with them. Over 2,000 people are now a part of the Seren network and are benefiting from all the advantages that that has given to them. It enables them to understand the processes needed to apply for and to gain a place in one of these colleges. And let me say this as well: both Oxford and Cambridge are participating well in that, and none of the issues that have been raised by the Member this afternoon have been raised by those universities in terms of their engagement. However, there is a context to this. It is clear that if you are white, if you are middle-class, if you are privately educated and from the south-east of England, then you have a better opportunity to study at these universities. And that is unfair and it is wrong. It is due to the biases in admission and processes within the system, and that needs to change. It is no accident, Deputy Presiding Officer, that, in 2015, 10 Oxford colleges did not admit a single British black student—not one—whereas in Harvard over half their intake today is non-white.

Fe ddywedaf hyn wrth yr Aelod: aeth Coleg yr Iesu Rhydychen â grŵp o fyfyrwyr o Gymru i Rydychen dros yr haf, i ysgol haf, a threuliwyd cryn dipyn o amser yn siarad â hwy. Mae dros 2,000 o bobl bellach yn rhan o rwydwaith Seren ac yn elwa ar yr holl fanteision y mae hynny wedi ei roi iddynt. Mae’n eu galluogi i ddeall y prosesau angenrheidiol ar gyfer gwneud cais am le a chael lle yn un o’r colegau hyn. A gadewch i mi ddweud hyn hefyd: mae Rhydychen a Chaergrawnt yn cymryd rhan weithredol yn hynny, ac nid oes unrhyw un o’r materion a godwyd gan yr Aelod y prynhawn yma wedi cael eu codi gan y prifysgolion hynny o ran eu cyfranogiad. Fodd bynnag, mae yna gyd-destun i hyn. Mae’n amlwg, os ydych yn wyn, os ydych yn ddosbarth canol, os ydych wedi cael eich addysgu’n breifat ac o dde-ddwyrain Lloegr, fod gennych well cyfle i astudio yn y prifysgolion hyn. Ac mae hynny’n annheg ac yn anghywir. Mae’n deillio o’r rhagfarnau sydd ynghlwm wrth dderbyn a phrosesau o fewn y system, ac mae’n rhaid i hynny newid. Nid damwain, Dirprwy Lywydd, yw bod 10 o golegau yn Rhydychen, yn 2015, heb dderbyn unrhyw fyfyriwr Prydeinig du—dim un—ond yn Harvard mae dros hanner y myfyrwyr sy’n cael eu derbyn heddiw o gefndir heb fod yn wyn.

Darren Millar’s main question is quite timely for me. I have a constituent who is in the sixth form. He is 18 years old and his dream is to go to Oxford and all he wants to do is sit the admissions test. Not only is his conceptual knowledge excellent, he also predicted Trump, he predicted Brexit, he predicted the Corbyn surge and he can give detailed demographic explanations for why these things happened. Sadly, due to an administrative mix-up, he is being denied the chance to take the test. When I rang Oxford, they told me that they have to treat everybody equitably, which I found utterly absurd, given that he is a state school student, and I think, in this case, they should relax the bureaucracy to allow him to study. So, will the Minister agree that Oxbridge colleges need to become more flexible and accommodating, particularly with state school students, in order to increase their intake of students like the constituent that I’ve mentioned today?

Mae prif gwestiwn Darren Millar yn eithaf amserol i mi. Mae gennyf etholwr sydd yn y chweched dosbarth. Mae’n 18 oed, a’i freuddwyd yw mynd i Rydychen a’r cyfan y mae’n dymuno ei wneud yw sefyll y prawf derbyn. Nid yn unig y mae ei wybodaeth gysyniadol yn rhagorol, ond fe ragwelodd Trump, fe ragwelodd Brexit, fe ragwelodd yr ymchwydd ym mhoblogrwydd Corbyn a gall roi esboniadau demograffig manwl ynglŷn â pham y digwyddodd y pethau hyn. Yn anffodus, oherwydd dryswch gweinyddol, mae’n colli’r cyfle i sefyll y prawf. Pan ffoniais Rydychen, dywedwyd wrthyf fod yn rhaid iddynt drin pawb yn deg, ac roeddwn yn credu bod hynny’n hollol hurt, o ystyried ei fod yn fyfyriwr mewn ysgol wladol, a chredaf, yn yr achos hwn, y dylent lacio’r fiwrocratiaeth i ganiatáu iddo astudio. Felly, a yw’r Gweinidog yn cytuno â mi fod angen i golegau Rhydychen a Chaergrawnt fod yn fwy hyblyg a chymwynasgar, yn arbennig gyda myfyrwyr o ysgolion gwladol, er mwyn cynyddu niferoedd derbyn myfyrwyr fel yr etholwr y soniais amdano heddiw?

I’d certainly be happy, Deputy Presiding Officer, to take up the case of the constituent that the Member has referred to and perhaps that’s something we can discuss following this question today. But on the wider issue, I’m not convinced that the universities need to be more accommodating; they simply need to be fair. They simply need to be fair, and they need to ensure that the way in which they recruit students from across the whole of the United Kingdom and elsewhere is done on the basis of fairness and ability, and not on the basis of a prejudice that appears to be working against the vast majority of people in the United Kingdom. The admission figures are well known. The analysis of those figures is well understood. It is consistent, it happens year-on-year-on-year; it is not an accident. It is a consequence of the way in which these matters operate. It must and has to change.

Buaswn yn sicr yn hapus, Dirprwy Lywydd, i fynd i’r afael ag achos yr etholwr y cyfeiriodd yr Aelod ato, ac efallai fod hynny’n rhywbeth y gallwn ei drafod yn dilyn y cwestiwn hwn heddiw. Ond o ran y mater ehangach, nid wyf yn argyhoeddedig fod angen i’r prifysgolion fod yn fwy hyblyg; nid oes ond angen iddynt fod yn deg. Nid oes ond angen iddynt fod yn deg, ac mae angen iddynt sicrhau bod y ffordd y maent yn recriwtio myfyrwyr o bob rhan o’r Deyrnas Unedig a mannau eraill yn seiliedig ar degwch a gallu, ac nid ar sail rhagfarn sydd i’w gweld yn gweithio yn erbyn mwyafrif helaeth y bobl yn y Deyrnas Unedig. Mae’r ffigurau derbyn yn hysbys iawn. Mae’r dadansoddiad o’r ffigurau hynny wedi ei ddeall yn dda. Mae’n gyson, mae’n digwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn; nid damwain mohono. Mae’n deillio o’r ffordd y mae’r materion hyn yn gweithredu. Mae angen ac mae’n rhaid i hynny newid.

Do you know, I feel sometimes we really need to get beyond this obsessing with Oxbridge as well? There are other excellent institutions—the Russell Group and others as well—that we really should be encouraging our young people to aspire to, and not just within the UK as well. We need to look beyond that in terms of broadening our young people’s horizons and look at Harvard, Yale, the Sorbonne and others. Why shouldn’t we? It was a recommendation actually in the Diamond review that the Welsh Government extends the student support package beyond the UK. It was actually in the Plaid Cymru manifesto as well. Are you going to cheer that too? Well, never mind. [Laughter.] Certainly, that’s something we should be encouraging. The Government, in fairness, said that they accepted that recommendation and that they would be developing a pilot. So, I’m just wondering whether the Minister’s in a position to give us an update as to where you are with developing such a pilot.

Wyddoch chi, rwy’n teimlo weithiau fod angen inni roi’r gorau i’r obsesiwn gyda Rhydychen a Chaergrawnt hefyd? Mae sefydliadau ardderchog eraill—Grŵp Russell ac eraill hefyd—y dylem annog ein pobl ifanc i anelu atynt, ac nid yn y DU yn unig ychwaith. Mae angen inni edrych y tu hwnt i hynny o ran ehangu gorwelion ein pobl ifanc i ystyried Harvard, Yale, y Sorbonne ac eraill. Pam na ddylem wneud hynny? Mewn gwirionedd, un o argymhellion adolygiad Diamond oedd y dylai Llywodraeth Cymru ymestyn y pecyn cymorth i fyfyrwyr y tu hwnt i’r DU. Roedd hynny ym maniffesto Plaid Cymru hefyd. A ydych yn mynd i gymeradwyo hynny hefyd? Wel, dim ots. [Chwerthin.] Yn sicr, mae hynny’n rhywbeth y dylem ei annog. Dywedodd y Llywodraeth, a bod yn deg, eu bod wedi derbyn yr argymhelliad hwnnw ac y byddent yn datblygu cynllun peilot. Felly, tybed a yw’r Gweinidog mewn sefyllfa i roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â ble rydych arni gyda’r gwaith o ddatblygu cynllun peilot o’r fath.

I hope the Member isn’t criticising me for attempting to answer the question that was asked on this occasion. But I accept that he might see it as a very rare event. I accept the point that he makes and I don’t dismiss it. I think it’s a perfectly valid and fair point. In terms of what we’re seeking to do at the moment, our work is being tunnelled through the Seren network. I’d be quite happy to write to Members on all sides of the Chamber actually outlining what is happening with Seren at the moment. I think it’s been a great success. I’ve spoken at a number of Seren events, including their national conference last year, and I have to say that I have rarely spoken to such a large group of enthusiastic and motivated young people who are all anxious to receive the help and support that Seren provides, and then to succeed in whatever their chosen field or chosen approach is. I will say to the Member that a number of students I have spoken to have not simply been concerned with going to the Oxbridge colleges, but a number of them have applied to—and I know at least two have succeeded in winning places—the Ivy League universities as well.

Rwy’n gobeithio nad yw’r Aelod yn fy meirniadu am geisio ateb y cwestiwn a ofynnwyd ar yr achlysur hwn. Ond rwy’n derbyn y gallai ei weld fel digwyddiad prin iawn. Rwy’n derbyn y pwynt y mae’n ei wneud ac nid wyf yn ei wrthod. Rwy’n credu ei fod yn bwynt hollol ddilys a theg. O ran yr hyn rydym yn ceisio ei wneud ar hyn o bryd, mae ein gwaith yn cael ei dwnelu drwy’r Rhwydwaith Seren. Buaswn yn hapus iawn i ysgrifennu at yr Aelodau ar bob ochr i’r Siambr yn amlinellu’r hyn sy’n digwydd gyda Seren ar hyn o bryd. Rwy’n credu ei fod wedi bod yn llwyddiant mawr. Rwyf wedi siarad mewn nifer o ddigwyddiadau Seren, gan gynnwys eu cynhadledd genedlaethol y llynedd, ac mae’n rhaid i mi ddweud mai anaml rwyf wedi siarad â grŵp mor fawr o bobl ifanc brwdfrydig a llawn ysgogiad sy’n awyddus i gael y cymorth a’r gefnogaeth y mae Seren yn eu darparu, ac yna i lwyddo ym mha faes bynnag neu ba fodd bynnag y maent yn ei ddewis. Rwyf am ddweud wrth yr Aelod bod nifer o fyfyrwyr rwyf wedi siarad â hwy, yn ogystal ag ystyried mynd i brifysgolion Rhydychen a Chaergrawnt, wedi gwneud cais am le—a gwn fod o leiaf ddau ohonynt wedi llwyddo i gael lle—ym mhrifysgolion yr Ivy League hefyd.

4. 4. Datganiadau 90 Eiliad
4. 4. 90-second Statements

The next item on the agenda is the 90-second statements and the first 90-second statement today is Darren Millar.

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiadau 90 eiliad a’r datganiad 90 eiliad cyntaf heddiw yw Darren Millar.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Next Tuesday, 31 October, marks the five hundredth anniversary of the birth of the Protestant reformation, a day when Martin Luther, an Augustinian monk, nailed his now famous 95 theses to the door of the Castle Church in Wittenberg. Though primarily a protest against some of the beliefs and excesses of the then Catholic Church, the theses became a catalyst for the movement that changed the world, and the non-conformity it promoted would eventually take Wales by storm. The reformation affirmed the idea that the Bible should be available in everyday language, not just Latin. It promoted freedom of religious belief by challenging the authority of corrupt church leaders, and it promoted the belief that salvation is found through an individual’s faith alone in Jesus Christ, not through good works, penance or the intervention of a religious cleric.

It wasn’t all plain sailing. Some of Luther’s beliefs are frankly abhorrent and many of the early reformers reverted to the practices that were as corrupt as those they railed against. Yet, despite these, it’s impossible to diminish the positive impact of Luther’s actions 500 years ago and the effect that they had and are still having in Wittenberg, Wales and the world.

I will close with the words of Professor Sarah Williams of Regent College in London:

If we believe that all human beings are created equal, that they are free to act according to conscience, to speak freely, to be treated fairly before the law; if we believe that rulers should obey the same laws as their subjects, that oppression should be resisted; that leaders should be held to account, that differences should be tolerated within civil society—then the Reformation is something we must celebrate.’

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae dydd Mawrth nesaf, 31 Hydref yn nodi pum canmlwyddiant genedigaeth y diwygiad Protestannaidd, y dydd pan hoeliodd Martin Luther, mynach Awstinaidd, y 95 pwnc sydd bellach yn enwog at ddrws Eglwys y Castell yn Wittenberg. Er mai protest yn erbyn rhai o gredoau a gormodedd yr Eglwys Gatholig ar y pryd oeddent yn bennaf, daeth y pynciau’n gatalydd i’r mudiad a newidiodd y byd, a buasai’r anghydffurfiaeth a hyrwyddai yn lledaenu fel tân gwyllt trwy Gymru yn y pen draw. Cadarnhaodd y diwygiad y syniad y dylai’r Beibl fod ar gael mewn iaith bob dydd ac nid Lladin yn unig. Roedd yn hyrwyddo rhyddid cred grefyddol drwy herio awdurdod arweinwyr eglwysig llygredig, a hyrwyddai’r gred mai’r unig ffordd o gael achubiaeth oedd drwy ffydd unigolyn yn Iesu Grist, nid drwy weithredoedd da, penyd nac ymyrraeth clerigwr crefyddol.

Nid oedd popeth yn rhwydd. Mae rhai o gredoau Luther, a bod yn onest, yn ffiaidd a dychwelodd llawer o’r diwygwyr cynnar at arferion a oedd yr un mor llygredig â’r rhai roeddent yn protestio yn eu herbyn. Eto i gyd, er gwaethaf hyn, mae’n amhosibl lleihau’r effaith gadarnhaol a gafodd gweithredoedd Luther 500 mlynedd yn ôl a’r effaith a gawsant ac y maent yn parhau i’w chael yng Wittenberg, Cymru a’r byd.

Rwyf am gloi gyda geiriau’r Athro Sarah Williams o Goleg Regent yn Llundain:

Os ydym yn credu bod pob bod dynol yn cael eu creu’n gyfartal, eu bod yn rhydd i weithredu yn ôl cydwybod, i siarad yn rhydd, i gael eu trin yn deg gerbron y gyfraith; os ydym yn credu y dylai rheolwyr ufuddhau i’r un deddfau â’u dinasyddion, y dylid gwrthwynebu gormes; y dylai arweinwyr gael eu dwyn i gyfrif, y dylid goddef gwahaniaethau mewn cymdeithas sifil—yna mae’r Diwygiad Protestannaidd yn rhywbeth sy’n rhaid i ni ei ddathlu.

Last week, I was delighted to attend Merthyr Tydfil’s civic centre for the rededication of the plaque that honours volunteers from the town who joined the international brigades to fight fascism in Spain—a fight that they hoped would save Spanish democracy and avert a world war. The event was attended by relatives of the volunteers and it was touching to listen to their stories about the commitment made by members of their families and to hear about the risks and dangers faced by the volunteers as they travelled to the front line for the battle against Franco and the fascists. Some did not return.

The rededication was followed by the annual S.O. Davies memorial lecture, organised by the Merthyr Tydfil Trades Union Council. The lecture was delivered by local historian, Huw Williams. Huw’s lecture was a reminder of the deep, international roots held within communities all across Merthyr Tydfil. This, of course, included people of Spanish origin who had come to Merthyr to work during the employment boom—some of whom later returned to Spain to fight alongside the international brigades. So, this plaque links together one part of Merthyr Tydfil’s rich political heritage with events in Spain of the past, and indeed, of the present. It reminds us all that we forget our history at our peril.

Today, wise heads in Spain and Catalonia are at this very moment thinking carefully about their history and so, I hope that we remember this important part in our history by acknowledging the sacrifice of those from Merthyr Tydfil and across the south Wales Valleys who volunteered for the international brigades to fight for democracy and against fascism in Spain. ‘No pasarán.’

Yr wythnos ddiwethaf, roeddwn wrth fy modd yn cael mynychu canolfan ddinesig Merthyr Tudful ar gyfer ailgysegru’r plac sy’n anrhydeddu gwirfoddolwyr o’r dref a ymunodd â’r brigadau rhyngwladol i ymladd ffasgiaeth yn Sbaen—brwydr y gobeithient y buasai’n achub democratiaeth Sbaeneg ac yn osgoi rhyfel byd. Mynychwyd y digwyddiad gan berthnasau i’r gwirfoddolwyr ac roedd yn deimladwy i wrando ar eu straeon am yr ymrwymiad a wnaed gan aelodau o’u teuluoedd ac i glywed am y risgiau a’r peryglon a wynebai’r gwirfoddolwyr wrth iddynt deithio i’r rheng flaen ar gyfer y frwydr yn erbyn Franco a’r ffasgwyr. Ni ddychwelodd rhai ohonynt.

Yn dilyn yr ailgysegriad cafwyd darlith goffa flynyddol S.O. Davies, a drefnwyd gan Gyngor Undebau Llafur Merthyr Tudful. Cyflwynwyd y ddarlith gan hanesydd lleol, Huw Williams. Roedd darlith Huw yn ein hatgoffa o’r gwreiddiau dwfn, rhyngwladol a geir mewn cymunedau ar draws Merthyr Tudful. Roedd hyn, wrth gwrs, yn cynnwys pobl o dras Sbaeneg a oedd wedi dod i Ferthyr Tudful i weithio pan oedd cyflogaeth ar ei anterth—a dychwelodd rhai ohonynt i Sbaen yn ddiweddarach i ymladd ochr yn ochr â’r brigadau rhyngwladol. Felly, mae’r plac hwn yn cysylltu un rhan o dreftadaeth wleidyddol gyfoethog Merthyr Tudful â digwyddiadau yn Sbaen yn y gorffennol, ac yn wir, yn y presennol. Mae’n ein hatgoffa ni i gyd na ddylem byth anghofio ein hanes.

Heddiw, mae pennau doeth yn Sbaen a Chatalonia yn meddwl yn ofalus am eu hanes ar hyn o bryd, ac felly, rwy’n gobeithio ein bod yn cofio’r rhan bwysig hon yn ein hanes drwy gydnabod aberth y rhai hynny o Ferthyr Tudful ac ar draws Cymoedd y de a wirfoddolodd ar gyfer y brigadau rhyngwladol i ymladd dros ddemocratiaeth ac yn erbyn ffasgiaeth yn Sbaen. ‘No pasarán.’

The Vegetable Summit was held yesterday simultaneously in Scotland, England and here in Wales at the Pierhead. Its aim is to change our dysfunctional food system. Most people have heard about five a day, but few actually achieve it. Vegetables should be a fifth of our shopping; we buy less than half that. Sugary, fatty, salty foods are piled high and sold cheap, while some communities are fruit and veg deserts. The advertising industry tries to target children with sugar-loading cereals, drinks and biscuits and a mere 1.2 per cent of advertising is spent on promoting vegetables. Not surprisingly, nearly 80 per cent of five to 10-year-olds do not eat enough vegetables to stay healthy, rising to 95 per cent amongst 11 to 16-year-olds. That drives up obesity, diabetes, heart disease and cancer.

The pledges made yesterday include Birmingham, Brighton, Redbridge and Cardiff councils becoming veg pioneers so that growing and eating lots of veg is a normal activity. Lantra and Puffin Produce are working on a plan to increase Welsh veg production by 50 per cent by 2020. Castell Howell is driving up veg sales and putting more veg in its ready meals. Lidl, Tesco, Sainsbury’s and Co-op are all going to put two vegetables in all their main meal dishes, and Greggs will put veg in all its soups and at least half its sandwiches. Cardiff Metropolitan University will include two vegetables rather than one in its canteens at no extra cost and Charlton House will be trialling free veg upstairs on Fridays. My Peas Please vision for Wales is delicious, accessible, affordable veg, where eating it in large quantities is normal.

Cynhaliwyd yr Uwchgynhadledd Lysiau ar yr un pryd ddoe yn yr Alban, Lloegr ac yma yng Nghymru yn y Pierhead. Ei nod yw newid ein system fwyd gamweithredol. Mae’r rhan fwyaf o bobl wedi clywed am 5 y dydd, ond ychydig mewn gwirionedd sy’n ei gyflawni. Dylai llysiau fod yn un rhan o bump o’n siopa; rydym yn prynu llai na hanner hynny. Mae bwydydd sy’n llawn siwgr, braster, a halen yn cael eu pentyrru’n uchel a’u gwerthu’n rhad, tra bo rhai cymunedau heb ffrwythau a llysiau’n agos iddynt. Mae’r diwydiant hysbysebu yn ceisio targedu plant gyda grawnfwydydd, diodydd a bisgedi sy’n llawn siwgr ac 1.2 y cant yn unig o hysbysebu sy’n cael ei wario ar hyrwyddo llysiau. Nid yw’n syndod nad yw bron i 80 y cant o blant pump i 10 oed yn bwyta digon o lysiau i gadw’n iach, ac mae’r ffigur yn codi i 95 y cant ymhlith plant 11 i 16 oed. Mae hynny’n cynyddu’r tebygolrwydd o ordewdra, diabetes, clefyd y galon a chanser.

Mae’r addewidion a wnaed ddoe yn cynnwys gwneud cynghorau Birmingham, Brighton, Redbridge a Chaerdydd yn arloeswyr llysiau fel bod tyfu a bwyta llawer o lysiau yn weithgaredd normal. Mae Lantra a Puffin Produce yn gweithio ar gynllun i gynyddu cynhyrchiant llysiau Cymru 50 y cant erbyn 2020. Mae Castell Howell yn hybu gwerthiannau llysiau ac yn rhoi mwy o lysiau yn eu prydau parod. Mae Lidl, Tesco, Sainsbury a Co-op i gyd am roi dau lysieuyn yn eu prif brydau i gyd, a bydd Greggs yn rhoi llysiau ym mhob cawl sydd ganddynt ac o leiaf hanner eu brechdanau. Bydd Prifysgol Metropolitan Caerdydd yn cynnwys dau lysieuyn yn hytrach nag un yn ei ffreuturau heb gost ychwanegol, a bydd Charlton House yn treialu llysiau rhad ac am ddim i fyny’r grisiau ar ddydd Gwener. Fy ngweledigaeth Pys Plîs i Gymru yw llysiau blasus, hygyrch a fforddiadwy, lle y mae bwyta llawer ohonynt yn normal.

5. 5. Dadl ar Gynnig Deddfwriaethol gan Aelod
5. 5. Debate on a Member's Legislative Proposal

Item 5 on our agenda is a debate a Member’s legislative proposal and I call on Simon Thomas to move the motion.

Eitem 5 ar ein hagenda yw dadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod a galwaf ar Simon Thomas i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6350 Simon Thomas

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi cynnig ar gyfer Bil a fyddai’n addasu’r broses gynllunio fel bod rhagdybiaeth yn erbyn hollti hydrolig (ffracio).

2. Yn nodi mai diben y Bil hwn fyddai amddiffyn tirwedd Cymru ac iechyd y cyhoedd.

Motion NDM6350 Simon Thomas

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes a proposal for a Bill to alter the planning process so there would be a presumption against hydraulic fracturing (fracking).

2. Notes that the purpose of this Bill would be to protect the landscape of Wales and public health.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. This legislative proposal, which I hope the Assembly will support today is for a Bill to amend the planning system so that there’s a presumption against planning permission for hydraulic fracturing or fracking. This is aimed to protect public health, the environment and the landscape of Wales.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r cynnig deddfwriaethol rwy’n gobeithio y bydd y Cynulliad yn ei gefnogi heddiw yn galw am Fil i ddiwygio’r system gynllunio fel bod yna ragdybiaeth yn erbyn caniatâd cynllunio ar gyfer hollti hydrolig neu ffracio. Diben hwn yw diogelu iechyd y cyhoedd, yr amgylchedd a thirwedd Cymru.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Presiding Officer took the Chair.

The situation at the moment, following a Plaid Cymru motion tabled in February 2015 is that the Welsh Government has in place a moratorium against planning for fracking. Many argue that this position is open to legal challenge, but that, in any case, will soon change, because under the Wales Act 2017, both the National Assembly and the Welsh Ministers will soon have powers in relation to petroleum. Importantly, petroleum is defined in section 1 of the Petroleum Act 1998 to include

natural gas existing in its natural condition in strata’,

such as shale gas, which is extracted through fracking.

The current, unsatisfactory position, however, is underlined by the fact that test drilling is still happening. A planning application to test drill for shale gas near Pontrhydyfen, near Port Talbot, was granted by Natural Resources Wales back in January 2016. We—. Sorry, Mike Hedges. I’ll give way.

Y sefyllfa ar hyn o bryd, yn dilyn cynnig a gyflwynwyd gan Blaid Cymru ym mis Chwefror 2015, yw bod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu moratoriwm yn erbyn cynllunio ar gyfer ffracio. Mae llawer yn dadlau bod y sefyllfa hon yn agored i her gyfreithiol ond bydd hynny’n newid yn fuan beth bynnag, oherwydd o dan Ddeddf Cymru 2017, bydd gan y Cynulliad Cenedlaethol a Gweinidogion Cymru bwerau mewn perthynas â phetrolewm. Yn bwysig, mae petrolewm wedi’i ddiffinio yn adran 1 o Ddeddf Petrolewm 1998 i gynnwys

nwy naturiol sydd yn ei gyflwr naturiol mewn strata,

megis nwy siâl, a gaiff ei echdynnu drwy ffracio.

Mae’r sefyllfa anfoddhaol sydd gennym ar hyn o bryd, fodd bynnag, wedi ei thanlinellu gan y ffaith bod drilio prawf yn parhau i ddigwydd. Cafodd cais cynllunio i ddrilio prawf am nwy siâl ger Pont-rhyd-y-fen, ger Port Talbot, ei gymeradwyo gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn ôl ym mis Ionawr 2016. Rydym—. Mae’n ddrwg gennyf, Mike Hedges. Rwy’n fodlon ildio.

Isn’t it more important, to start with, to ban the test drilling? Because people aren’t test drilling because they’re bored or looking for something to do; they’re test drilling because at some stage in the future, they think they’re going to be able to frack.

Onid yw’n bwysicach, i ddechrau, i wahardd drilio prawf? Oherwydd nid yw pobl yn drilio prawf oherwydd eu bod wedi diflasu neu’n chwilio am rywbeth i’w wneud; maent yn drilio prawf oherwydd eu bod yn credu y byddant yn gallu ffracio ar ryw adeg yn y dyfodol.

That’s an important point, and I know that allowing test drilling in Scotland, where they’ve come out against fracking, means there are now legal cases pending, and you shouldn’t give people encouragement, if you like, or spend money, that they would then have a legal recourse against you. It’s better to ban completely, and I accept that point.

We, in Plaid Cymru, have made our stance against fracking absolutely clear, and consistently so. This, now, is a real opportunity for our National Assembly to send a clear message in advance of gaining the full powers next April. We don’t want fracking in Wales, we don’t need fracking in Wales, and we should not allow fracking in Wales.

As well as being hugely unpopular, there are concerns that fracking could have a detrimental impact on human health and the environment. Under such circumstances, I would argue that the precautionary principle can and should be applied in full. We now better understand the impact of air pollution on public health—stated to be a public health crisis by Public Health Wales—and we must move away from burning and using fossil fuels in order to address that.

Of the chemicals used in fracking, 75 per cent of them can affect the skin, eyes, other sensory organs, the respiratory system, the gastrointestinal system and the liver. More than half the chemicals show effects on the brain and nervous system. More than 25 per cent of the chemicals can cause cancer and mutations. No wonder that the United States’ Centers for Disease Control and Prevention has recently reported that while breast cancer rates in the USA have been slowly falling for many years, they are on the rise again in several counties at which natural gas extraction takes place. I give way to the Member.

Mae hwnnw’n bwynt pwysig, a gwn fod caniatáu drilio prawf yn yr Alban, lle y maent yn erbyn ffracio, yn golygu bod achosion cyfreithiol ar y ffordd yn awr, ac ni ddylech roi anogaeth i bobl, os mynnwch, neu wario arian, fel bod ganddynt fodd o roi camau cyfreithiol ar waith yn eich erbyn wedyn. Mae’n well gwahardd yn gyfan gwbl, ac rwy’n derbyn y pwynt hwnnw.

Rydym ni, ym Mhlaid Cymru, wedi gwneud ein safiad yn erbyn ffracio’n gwbl glir, ac wedi gwneud hynny’n gyson. Mae hwn, yn awr, yn gyfle gwirioneddol i’n Cynulliad Cenedlaethol anfon neges glir cyn ennill y pwerau llawn fis Ebrill nesaf. Nid ydym eisiau ffracio yng Nghymru, nid ydym angen ffracio yng Nghymru, ac ni ddylem ganiatáu ffracio yng Nghymru.

Yn ogystal â bod yn hynod amhoblogaidd, mae yna bryderon y gallai ffracio gael effaith andwyol ar iechyd dynol a’r amgylchedd. O dan amgylchiadau o’r fath, buaswn yn dadlau y gellid ac y dylid cymhwyso’r egwyddor ragofalus yn llawn. Rydym bellach yn deall effaith llygredd aer ar iechyd cyhoeddus yn well—rhywbeth y nododd Iechyd Cyhoeddus Cymru ei fod yn argyfwng iechyd cyhoeddus—ac mae’n rhaid i ni roi’r gorau i losgi a defnyddio tanwydd ffosil er mwyn mynd i’r afael â hynny.

O’r cemegau a ddefnyddir wrth ffracio, gall 75 y cant ohonynt effeithio ar y croen, y llygaid, organau synhwyraidd eraill, y system anadlol, y system gastroberfeddol a’r afu. Mae mwy na hanner y cemegau yn dangos effeithiau ar yr ymennydd a’r system nerfol. Gall mwy na 25 y cant o’r cemegau achosi canser a chellwyriadau. Nid oes rhyfedd fod y Canolfannau ar gyfer Rheoli ac Atal Clefydau yn yr Unol Daleithiau wedi adrodd yn ddiweddar, er bod cyfraddau canser y fron yn yr Unol Daleithiau wedi bod yn gostwng yn araf am flynyddoedd lawer, eu bod ar gynnydd eto mewn nifer o siroedd lle y mae echdynnu nwy naturiol yn digwydd. Rwy’n ildio i’r Aelod.

Can I commend the Member for actually bringing forward this debate on this legislative proposal? Would he note that in the US where, on a state-by-state basis, they looked at this technology, the ones that allowed it to develop into something of a bonanza actually had to reduce and diminish their environmental legislation to make it happen? They actually stripped away protections to make it happen, and that had an impact on public health too.

A gaf fi ganmol yr Aelod am gyflwyno’r ddadl hon ar y cynnig deddfwriaethol hwn? Yn yr Unol Daleithiau lle’r roeddent yn edrych ar y dechnoleg hon fesul talaith, a fuasai’n nodi bod y rhai a ganiataodd iddo ddatblygu i fod yn ffyniant wedi gorfod lleihau a chyfyngu ar eu deddfwriaeth amgylcheddol er mwyn gwneud i hynny ddigwydd? Cawsant wared ar amddiffyniadau i wneud i hynny ddigwydd mewn gwirionedd, a chafodd hynny effaith ar iechyd y cyhoedd hefyd.

I’m sure the Member is correct, and we are faced with this challenge of leaving the European Union and keeping our high environmental standards, and I think that’s a challenge of a country that has its Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 as a centrepiece of its legislation.

In terms of protecting the environment, fracking will not help us either combat climate change or end our dependency on fossil fuels. Shale gas is terrible news for our climate. Fracking will create more climate-changing gases, it’s not compatible with our climate change targets, and shale gas will keep us hooked on fossil fuels and distract us from the real solutions of the future: energy efficiency and renewable energy. Allowing fracking in Wales, I also suggest, would make a nonsense of the Government’s own recently announced target of 70 per cent of our electricity to come from renewable resources.

There’s also a risk that fracking could contaminate water. The UK’s Environment Agency found that flowback liquid from the Lancashire shale contained, and I quote,

notably high levels of sodium, chloride, bromide and iron, as well as higher values of lead’.

The impact on our landscape would be enormous. For fracking to be fully developed, we could see 10,000 to 20,000 wells scattered around the countryside in clumps of six to seven on so-called drilling pads. I do note, with a deep irony, that those who are the strongest backers of fracking tend to be those who oppose windfarms in the strongest possible terms as well.

It may also be the case that the UK’s geology would not support fracking. In August 2017, Professor John Underhill, Heriot-Watt University’s chief scientist, stated this:

The inherent complexity of the sedimentary basins has not been fully appreciated or articulated and, as a result, the opportunity has been overhyped.’

He warned against relying on shale gas to, quote,

ride to the rescue of the UK’s gas needs only to discover that we’re 55 million years too late.’

Plaid Cymru wants to end our dependence on fossil fuels, and this does include a complete ban on fracking. We acknowledge that climate change is the biggest threat facing humanity, and we need to decarbonise our energy sector. It remains our aspiration to produce as much electricity as is consumed in Wales from renewables by 2035. Fracking is diverting the attention of the energy sector and, possibly, public funding as well, from sustainable and renewable sources of energy. Instead of investing in fossil fuels, the UK Government should be investing in clean renewable technology. Swansea bay tidal lagoon has a huge potential for the Welsh economy and could create more jobs without the risks to public health and the wider environment.

I hope today the Welsh Government will support this proposal as a commitment to use the powers when they come into force next April to ban fracking in Wales. Instead, we should look to amend the land-use planning legislation to fast-track community-owned and farmer-owned energy schemes, with a presumption in favour of development. We would then transform our energy policy to place the interests of Welsh communities at the heart of everything we do.

Rwy’n siŵr fod yr Aelod yn gywir, ac rydym yn wynebu’r her hon o adael yr Undeb Ewropeaidd a chadw ein safonau amgylcheddol uchel, ac rwy’n credu bod honno’n her i wlad sydd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 fel canolbwynt i’w deddfwriaeth.

O ran gwarchod yr amgylchedd, ni fydd ffracio yn ein helpu i frwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd na’n rhoi diwedd ar ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil. Mae nwy siâl yn newyddion drwg ofnadwy i’n hinsawdd. Bydd ffracio’n creu mwy o nwyon sy’n newid yr hinsawdd, nid yw’n gydnaws â’n targedau newid hinsawdd, a bydd nwy siâl yn cynnal ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil ac yn tynnu ein sylw oddi ar atebion go iawn y dyfodol: defnydd effeithlon o ynni ac ynni adnewyddadwy. Rwyf hefyd yn awgrymu y buasai caniatáu ffracio yng Nghymru yn nacáu’r cyhoeddiad diweddar am darged y Llywodraeth i sicrhau bod 70 y cant o’n trydan yn dod o ffynonellau adnewyddadwy.

Mae perygl hefyd y gallai ffracio halogi dŵr. Mae Asiantaeth Amgylchedd y DU wedi canfod bod yr hylif gwrthlifol o nwy siâl Swydd Gaerhirfryn yn cynnwys, ac rwy’n dyfynnu,

lefelau arbennig o uchel o sodiwm, clorid, bromid a haearn, yn ogystal â lefelau uwch o blwm.

Buasai’r effaith ar ein tirwedd yn enfawr. Er mwyn i ffracio gael ei ddatblygu’n llawn, gallem weld 10,000 i 20,000 o ffynhonnau’n cael eu gwasgaru o amgylch y wlad mewn clystyrau o chwech i saith ar yr hyn a elwir yn badiau drilio. Rwy’n nodi, gydag eironi dwfn, mai cefnogwyr cryfaf ffracio sy’n tueddu i wrthwynebu ffermydd gwynt yn y modd cryfaf posibl hefyd.

Gall hefyd fod yn wir na fuasai daeareg y DU yn cynnal ffracio. Ym mis Awst 2017 dywedodd yr Athro John Underhill, prif wyddonydd Prifysgol Heriot-Watt:

Nid yw cymhlethdod cynhenid y basnau gwaddodol wedi cael ei werthfawrogi na’i ddiffinio’n llawn ac o ganlyniad mae’r cyfle wedi cael ei orliwio.

Rhybuddiodd yn erbyn dibynnu ar nwy siâl, ac rwy’n dyfynnu,

i ddiwallu anghenion y DU am nwy a darganfod ein bod 55 miliwn o flynyddoedd yn rhy hwyr.

Mae Plaid Cymru eisiau rhoi diwedd ar ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil, ac mae hyn yn cynnwys gwahardd ffracio’n llwyr. Rydym yn cydnabod mai newid yn yr hinsawdd yw’r bygythiad mwyaf sy’n wynebu’r ddynoliaeth, ac mae angen i ni ddatgarboneiddio ein sector ynni. Ein huchelgais o hyd yw cynhyrchu cymaint o drydan ag a ddefnyddir yng Nghymru o ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2035. Mae ffracio’n tynnu sylw’r sector ynni, ac o bosibl, yn dargyfeirio cyllid cyhoeddus hefyd oddi wrth ffynonellau ynni cynaliadwy ac adnewyddadwy. Yn hytrach na buddsoddi mewn tanwyddau ffosil, dylai Llywodraeth y DU fod yn buddsoddi mewn technoleg adnewyddadwy lân. Mae gan forlyn llanw bae Abertawe botensial enfawr i economi Cymru a gallai greu mwy o swyddi heb y peryglon i iechyd y cyhoedd a’r amgylchedd ehangach.

Rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r cynnig hwn heddiw fel ymrwymiad i ddefnyddio’r pwerau, pan fyddant yn dod i rym fis Ebrill nesaf, i wahardd ffracio yng Nghymru. Yn lle hynny, dylem ymroi i ddiwygio deddfwriaeth cynllunio defnydd tir i gyflymu cynlluniau ynni sy’n eiddo i gymunedau ac sy’n eiddo i ffermwyr, gyda rhagdybiaeth o blaid datblygu. Buasem wedyn yn trawsnewid ein polisi ynni i sicrhau bod buddiannau cymunedau Cymru yn ganolog i bopeth a wnawn.

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), nid wyf wedi dethol y gwelliant a gyflwynwyd i’r cynnig. David Melding.

In accordance with Standing Order 12.23(iii), I haven’t selected the amendment tabled to the motion. David Melding.

Thank you, Presiding Officer. Can I say we’re happy to note the proposal without necessarily endorsing it? I do have a qualified position on this. Also, the current position, which is essentially a moratorium on applications until this area is devolved, is something we think is appropriate so that, in effect, the Welsh Government and this Assembly are allowed to develop an evidence-based approach. I do have some reservations about an approach that says, on every ground, it is comprehensively banned, because I think evidence usually requires a slightly more nuanced and subtle use than that, and I do think it’s very important that we develop our public policies in the light of evidence.

There are some potential benefits—at least, those who propose the use of fracking talk about them: the use of gas instead of coal, if that stops us shifting to renewables as quickly as we want, I can see how it diverts attention, but it is kinder than coal, we know that; and the possible income and investment in former coalfield communities, I don’t think these things can just simply be put aside. However, there is a lot of public opposition, and it is a very—or it seems to be, anyway—a very disruptive intervention and it has a big impact on our landscape. So, I don’t think those factors can be put to one side very easily, and they’re certainly of concern to communities around Wales.

But I come down to this need for an evidence-based approach, and we do need to make a fair assessment of this technology to see if is able to be exploited to some degree. I know there have been lots of arguments, from earthquakes to flaming taps, and if they’re there, and it’s robust that those are a real risk, then we must, obviously, pay attention to that and act on it. But I do think some of the range of stories you hear require us, anyway, to apply—

Diolch i chi, Llywydd. A gaf fi ddweud ein bod yn hapus i nodi’r cynnig heb ei gymeradwyo o reidrwydd? Mae gennyf safbwynt amodol ar hyn. Hefyd, mae’r sefyllfa ar hyn o bryd, sef, yn ei hanfod, moratoriwm ar geisiadau hyd nes y bydd y maes wedi’i ddatganoli, yn rhywbeth y credwn ei fod yn briodol fel bod Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad hwn, i bob pwrpas, yn cael eu caniatáu i ddatblygu dull sy’n seiliedig ar dystiolaeth. Mae gennyf rai amheuon ynglŷn â dull sy’n dweud y dylid ei wahardd yn eang ar bob sail oherwydd credaf fod tystiolaeth fel arfer yn galw am ddefnydd ychydig yn fwy cynnil na hynny, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn datblygu ein polisïau cyhoeddus yn ôl y dystiolaeth.

Mae rhywfaint o fanteision posibl—o leiaf, mae’r rhai sydd o blaid ffracio yn sôn amdanynt: defnyddio nwy yn hytrach na glo, os yw hynny’n ein hatal rhag troi at ynni adnewyddadwy mor gyflym ag y dymunwn, gallaf weld sut y mae’n tynnu sylw, ond mae’n fwy caredig na glo, rydym yn gwybod hynny; a’r incwm a’r buddsoddiad posibl mewn hen gymunedau glofaol, nid wyf yn credu y gellir rhoi’r pethau hyn i’r naill ochr. Fodd bynnag, mae llawer o wrthwynebiad cyhoeddus, ac mae’n ymyriad aflonyddol iawn—neu mae’n ymddangos felly, beth bynnag—ac mae’n cael effaith fawr ar ein tirwedd. Felly, nid wyf yn credu y gellir rhoi’r ffactorau hynny i’r naill ochr yn hawdd iawn, ac maent yn sicr yn peri pryder i gymunedau ledled Cymru.

Ond rwy’n dod yn ôl at yr angen am ddull sy’n seiliedig ar dystiolaeth, ac mae angen i ni wneud asesiad teg o’r dechnoleg hon i weld a ellir manteisio arni i ryw raddau. Gwn fod llawer o ddadleuon wedi bod, o ddaeargrynfeydd i dapiau fflamllyd, ac os ydynt yno, a’i bod yn ffaith gadarn eu bod yn berygl go iawn, yna mae’n rhaid i ni, yn amlwg, roi sylw i hynny a gweithredu arno. Ond rwy’n credu bod rhai o’r ystod o straeon a glywch yn ei gwneud yn ofynnol i ni, beth bynnag, edrych—

[Continues.]—full rigour to those claims. I’ll give way.

[Yn parhau.]—yn drylwyr ar yr honiadau hynny. Rwy’n fodlon ildio.

I thank the Member for taking an intervention. I understand the evidence base you’re asking for, but there’s also a problem that there’s no evidence base to actually support—to analyse the impacts upon the environment. That’s what we need. We need to look at the impacts on the environment and, unfortunately, we have yet to get that, so we haven’t got it for, but we also haven’t got the problems shown either.

Diolch i’r Aelod am dderbyn ymyriad. Rwy’n deall y sylfaen dystiolaeth rydych yn gofyn amdani, ond mae hefyd yn broblem nad oes unrhyw sylfaen dystiolaeth i gefnogi—i ddadansoddi’r effeithiau ar yr amgylchedd. Dyna beth rydym ei angen. Mae angen i ni edrych ar yr effeithiau ar yr amgylchedd, ac yn anffodus, nid ydym wedi cyrraedd y fan honno eto, felly nid oes gennym hynny, ond nid oes gennym y problemau a ddangoswyd chwaith.

I think we should advance in a way that is fair to all technologies, basically. So, I think that’s what we need to remember when we’re looking at developing energy sources, that we use the same criteria.

I think one of the big issues that fracking would have to face is whether it can be reconciled at all with our wider strategic objectives, especially in the well-being of future generations Act. Now that, I do accept, is a very material point. I also accept that the application of this technology in Britain may have been exaggerated. I think, in general, it is more feasible in areas that are away from population and of a wider area. We are talking about fairly constrained sites, so those are big, big factors.

So, I’m happy to note this and to look forward to a full and proper evidence-based approach from the Welsh Government and this Assembly. I suspect the people of Wales would expect—would require, anyway—great reassurance if this sort of technology is going to be used on any scale whatsoever.

Rwy’n credu y dylem symud ymlaen mewn ffordd sy’n deg i bob technoleg, yn y bôn. Felly, rwy’n credu mai dyna beth sydd angen i ni ei gofio pan fyddwn yn edrych ar ddatblygu ffynonellau ynni, ein bod yn defnyddio’r un meini prawf.

Rwy’n credu mai un o’r cwestiynau mawr y buasai’n rhaid i ffracio ei wynebu yw pa un a ellir ei gysoni o gwbl â’n hamcanion strategol ehangach, yn enwedig yn Neddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol. Nawr, rwy’n derbyn bod hwnnw’n bwynt perthnasol iawn. Rwyf hefyd yn derbyn y gallai’r modd y gwnaed defnydd o’r dechnoleg hon ym Mhrydain fod wedi ei or-ddweud. Rwy’n credu, yn gyffredinol, ei fod yn fwy dichonadwy mewn ardaloedd sy’n bell o’r boblogaeth ac mewn ardal ehangach. Rydym yn siarad am safleoedd gweddol gyfyngedig, felly mae’r rheini’n ffactorau mawr iawn.

Felly, rwy’n falch o nodi hyn ac yn edrych ymlaen at ddull llawn a phriodol sy’n seiliedig ar dystiolaeth gan Lywodraeth Cymru a’r Cynulliad hwn. Rwy’n amau y buasai pobl Cymru yn disgwyl—neu angen, beth bynnag—llawer o sicrwydd pe bai’r math hwn o dechnoleg yn cael ei defnyddio ar unrhyw raddfa o gwbl.

For me, this isn’t about flaming taps or earthquakes. These are clearly issues that would need to be sorted out if fracking was ever to be permitted, but I think there’s a much broader point that this debate is about that cuts through, I think, some of the tortured arguments that David Melding just made.

Our whole way of life, since the second industrial revolution, has been built upon access to energy derived from fossil fuels, and we’ve built a materially prosperous society on that. However, as a matter of logic, if it is based on finite natural resource, then surely there’s going to come a time when that reaches its limit.

Now I’m not anti-technology—far from it. I’m very open to the idea that innovation can help us find ways of improving our way of life that are consistent with respecting the planet’s boundaries, but I do worry that most of us are in denial about the impact that human behaviour has had on our environment and impacted its ability to sustain us in the way of life we’ve come to assume is our right. My problem with fracking is that, instead of taking the hint that we’re reaching the limits of our reliance on fossil fuels, we’re trying to blast the last bit of gas out of the earth to sustain an industrial lifestyle, instead of confronting the fact that we need to find new ways of doing things.

Now, the gas produced through fracking may emit only half as much carbon dioxide as coal, but this doesn’t take into account the leakage of methane and other greenhouse gases during the process. When these are added in, studies show, the shale gas can create even more pollution than coal, and I don’t see how releasing highly damaging gases into the air that contribute significantly to greenhouse gases and rising temperatures is consistent with our stated policy of cutting emissions year on year. I heard David Melding call for nuance and policy that is based on evidence. Well, the evidence on climate change is fundamentally clear and there’s no room for nuance around it. This is a threat to our and our future generations’ lifestyles, and we must tackle it with a clarity that does not allow for nuance. So, I don’t see how we can countenance sanctioning fracking in Wales, and for that reason I support the Bill.

I would say, Llywydd, we need to stop trying to find a way around this to please corporate interests. We need to focus on developing our economy in a way that respects the needs and well-being of future generations. Our focus should be on reducing the amount of energy we need through innovation and building up our renewables capacity so that it not only meets our energy needs, but can provide us with green energy that we can sell and export. Let’s end Wales’s association with dirty energy and make us leaders in clean energy.

I mi, nid yw hyn yn ymwneud â thapiau fflamllyd na daeargrynfeydd. Mae’r rhain yn amlwg yn faterion y buasai angen eu datrys pe bai ffracio byth yn cael ei ganiatáu, ond rwy’n credu bod yna bwynt llawer ehangach y mae’r ddadl hon yn ei wneud sy’n torri drwy, rwy’n credu, rhai o’r dadleuon ystumiedig y mae David Melding newydd eu gwneud.

Mae ein ffordd o fyw, ers yr ail chwyldro diwydiannol, wedi cael ei adeiladu ar fynediad at ynni sy’n deillio o danwyddau ffosil, ac rydym wedi adeiladu cymdeithas ffyniannus yn faterol ar hynny. Fodd bynnag, fel mater o resymeg, os yw’n seiliedig ar adnoddau naturiol cyfyngedig, yna yn sicr fe ddaw amser pan fydd hwnnw’n dod i ben.

Nawr, nid wyf yn wrth-dechnoleg—o bell ffordd. Rwy’n agored iawn i’r syniad fod arloesedd yn gallu ein helpu i ddod o hyd i ffyrdd o wella ein ffordd o fyw sy’n gyson â pharchu ffiniau’r blaned, ond rwy’n poeni bod y rhan fwyaf ohonom yn gwadu’r effaith y mae ymddygiad dynol wedi’i chael ar ein hamgylchedd a’m modd y mae wedi effeithio ar ei allu i’n cynnal yn y ffordd o fyw rydym bellach yn ei hystyried yn hawl. Yn hytrach na derbyn yr awgrym ein bod yn cyrraedd y pen o ran ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil, fy mhroblem gyda ffracio yw ein bod yn ceisio chwythu’r darn olaf o nwy o’r ddaear er mwyn cynnal ffordd ddiwydiannol o fyw, yn hytrach na wynebu’r ffaith bod angen i ni ddod o hyd i ffyrdd newydd o wneud pethau.

Nawr, mae’n bosibl nad yw’r nwy a gynhyrchir drwy ffracio ond yn allyrru hanner cymaint o garbon deuocsid â glo, ond nid yw hyn yn ystyried y gollyngiadau methan a nwyon tŷ gwydr eraill yn ystod y broses. Wrth ychwanegu’r rhain, mae astudiaethau’n dangos y gall nwy siâl greu mwy o lygredd na glo hyd yn oed, ac nid wyf yn gweld sut y mae rhyddhau nwyon niweidiol iawn i’r aer sy’n cyfrannu’n sylweddol tuag at nwyon tŷ gwydr a’r cynnydd mewn tymheredd yn gyson â’n polisi datganedig o leihau allyriadau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Clywais David Melding yn galw am gynildeb a pholisi sy’n seiliedig ar dystiolaeth. Wel, mae’r dystiolaeth ar newid yn yr hinsawdd yn sylfaenol glir ac nid oes lle i gynildeb o’i gwmpas. Mae hwn yn fygythiad i’n ffordd o fyw ac i ffordd o fyw cenedlaethau’r dyfodol, ac mae’n rhaid i ni fynd i’r afael ag ef gydag eglurder nad yw’n caniatáu ar gyfer cynildeb. Felly, nid wyf yn gweld sut y gallwn gymeradwyo sancsiynu ffracio yng Nghymru, ac am y rheswm hwnnw rwy’n cefnogi’r Bil.

Buaswn yn dweud, Llywydd, bod angen i ni roi’r gorau i geisio dod o hyd i ffordd o gwmpas hyn i blesio buddiannau corfforaethol. Mae angen i ni ganolbwyntio ar ddatblygu ein heconomi mewn ffordd sy’n parchu anghenion a llesiant cenedlaethau’r dyfodol. Dylai ein ffocws fod ar leihau faint o ynni rydym ei angen drwy arloesi ac adeiladu ein capasiti ynni adnewyddadwy fel ei fod yn gallu darparu ynni gwyrdd y gallwn ei werthu a’i allforio yn ogystal â diwallu ein hanghenion ynni. Gadewch i ni roi diwedd ar gysylltiad Cymru ag egni budr a’n gwneud yn arweinwyr mewn ynni glân.

Let me first say that, as things currently stand, I would be very concerned to see any fracking in Wales. It’s not been proven to be safe, but neither has it been proven that it cannot be made safe. I also agree with much of what Simon Thomas and Lee Waters have said about the dangers of fracking, which is why the concept of fracking in Wales really, really, really does worry me. Before permitting energy sources such as fracking that could affect the ecological or geographic environment, we need to be informed and certain of its consequences on our environment and people living in the vicinity of it.

The proponents of fracking say that fracking allows drilling firms to access difficult-to-reach resources of oil and gas. I’m sure that’s true. In the US, it has significantly boosted domestic oil production and driven down gas prices. It’s estimated to have offered gas security to the US and Canada for about 100 years, and has presented an opportunity to generate electricity at half the carbon dioxide emissions of coal. The industry suggests that fracking of shale gas could contribute significantly to the UK’s future energy needs, and the taskforce on shale gas, an industry-funded body, has said that the UK needs to start fracking to establish the possible economic impact of shale gas, saying it could create thousands of jobs. However, those against fracking point to some largely unanswered environmental concerns.

Fracking uses huge amounts of water, which must be transported to the fracking site at significant environmental cost. Environmentalists say that potential carcinogenic chemicals used may escape and contaminate ground water around the fracking site. The industry itself suggests that pollution incidents are the result of bad practice rather than an inherently risky technique. But, while it might be that good practice may prevent pollution, we must be mindful that, when profit and loss come into play, the temptation for corner-cutting may be an overriding one. There are also worries that the fracking process can cause small earth tremors, as happened near Blackpool in 2011.

Objectors also point out that fracking is simply distracting energy firms and Governments from investing in renewable sources of energy and encouraging continued reliance on fossil fuels, which has already been mentioned this afternoon. But, although that may be the case, I believe that any restrictions or controls on fracking should be based solely on the safety and sustainability of the process, rather than a means to encourage exploration of alternative energy sources. We should of course be exploring renewables, and are doing so. But it would be sensible and prudent to have a healthy mix of energy sources, and it may well be that fracking could be a safe and acceptable part of that mix.

So, turning to the motion, I think there may come a time when it might be appropriate to introduce a presumption against fracking. However, this proposal pre-empts a finding that fracking cannot be safe. We all know that sourcing energy comes at some cost to the environment, whether it be fossil fuels or the development or installation of renewables. So, we can’t expect fracking or any other energy source to be problem-free. But we do owe it to the people of Wales to find out to the highest degree possible what the implications of fracking are, and whether fracking can or cannot be safe. I believe that we need to properly and carefully gather and examine the evidence, perhaps via the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, which could come back to this place to present objective findings and an educated and evidence-based recommendation as to whether we should presume in favour or against approvals for fracking. It may well be that we will find that we should presume against approval, and I have no problem supporting that stance should the evidence point that way. But, until we have that proper study, we are simply relying on dribs and drabs of information from either the pro or anti lobby, whose members may have vested interests.

So, in summary, I am not saying that we should not presume against. I’m saying it’s perfectly possible that we should presume against. We just don’t have enough information from reliable and objective sources to make that judgment right now. Once we’ve decided if there should be a presumption either way, it remains UKIP policy that any final decision should be made by the people who live in the local area via a referendum. While some may attempt to undermine this policy by moaning about the cost of a local referendum, on such important issues we should be giving local people a stronger voice in their area. The costs of such a vote could become part of the application costs for the multinationals that would be looking for a decent frack. Thank you.

Gadewch i mi ddweud yn gyntaf, fel y mae pethau ar hyn o bryd, buaswn yn bryderus iawn o weld unrhyw ffracio yng Nghymru. Nid oes neb wedi profi ei fod yn ddiogel, ond nid oes neb ychwaith wedi profi na ellir ei wneud yn ddiogel. Rwyf hefyd yn cytuno â llawer o’r hyn y mae Simon Thomas a Lee Waters wedi’i ddweud ynglŷn â pheryglon ffracio, a dyna pam fod y cysyniad o ffracio yng Nghymru yn fy mhoeni’n fawr. Cyn caniatáu ffynonellau ynni fel ffracio a allai effeithio ar yr amgylchedd ecolegol neu ddaearyddol, mae angen i ni gael gwybodaeth a sicrwydd am ei ganlyniadau i’n hamgylchedd a phobl sy’n byw yn agos ato.

Mae’r rhai sydd o blaid ffracio yn dweud bod ffracio’n caniatáu i gwmnïau ddrilio er mwyn cael mynediad at ffynonellau olew a nwy sy’n anodd eu cyrraedd. Rwy’n siŵr fod hynny’n wir. Yn yr Unol Daleithiau, mae wedi rhoi hwb sylweddol i gynhyrchiant olew domestig ac wedi gostwng prisiau nwy. Amcangyfrifir ei fod wedi cynnig diogelwch nwy i’r Unol Daleithiau a Chanada am tua 100 mlynedd, ac mae wedi darparu cyfle i gynhyrchu trydan sy’n allyrru hanner cymaint o garbon deuocsid â glo. Mae’r diwydiant yn awgrymu y gallai ffracio nwy siâl gyfrannu’n sylweddol tuag at anghenion ynni’r DU yn y dyfodol, ac mae’r tasglu ar nwy siâl, corff a ariennir gan y diwydiant, wedi dweud bod angen i’r DU ddechrau ffracio er mwyn sefydlu effaith economaidd bosibl nwy siâl, gan ddweud y gallai greu miloedd o swyddi. Fodd bynnag, mae’r rhai sydd yn erbyn ffracio yn nodi rhai pryderon amgylcheddol sydd at ei gilydd heb eu hateb.

Mae ffracio’n defnyddio llawer iawn o ddŵr sy’n rhaid ei gludo i’r safle ffracio ar gost amgylcheddol sylweddol. Mae amgylcheddwyr yn dweud bod cemegau carsinogenaidd posibl a ddefnyddir yn gallu dianc a halogi dŵr daear o gwmpas y safle ffracio. Mae’r diwydiant ei hun yn awgrymu bod digwyddiadau llygru yn deillio o arferion gwael yn hytrach na thechneg sy’n gynhenid beryglus. Ond er ei bod yn bosibl y gallai arferion da atal llygredd, mae’n rhaid i ni gofio, pan fo elw a cholled yn rhan o bethau, gallai’r demtasiwn i dorri corneli fod yn un hollbwysig. Ceir pryderon hefyd y gall y broses o ffracio achosi tirgryniadau bach, fel y digwyddodd ger Blackpool yn 2011.

Mae gwrthwynebwyr hefyd yn nodi bod ffracio yn tynnu sylw cwmnïau ynni a Llywodraethau rhag buddsoddi mewn ffynonellau ynni adnewyddadwy ac annog dibyniaeth barhaus ar danwyddau ffosil, sydd eisoes wedi cael ei grybwyll y prynhawn yma. Ond er y gall hynny fod yn wir, rwy’n credu y dylai unrhyw gyfyngiadau neu reolaethau ar ffracio fod yn seiliedig ar ddiogelwch a chynaliadwyedd y broses yn unig, yn hytrach na ffordd o annog pobl i archwilio ffynonellau ynni amgen. Wrth gwrs, dylem archwilio ynni adnewyddadwy, ac rydym yn gwneud hynny. Ond buasai’n synhwyrol ac yn ddoeth cael cymysgedd iach o ffynonellau ynni, ac mae’n ddigon posibl y gallai ffracio fod yn rhan ddiogel a derbyniol o’r gymysgedd honno.

Felly, gan droi at y cynnig, rwy’n credu ei bod yn bosibl y daw adeg pan allai fod yn briodol cyflwyno rhagdybiaeth yn erbyn ffracio. Fodd bynnag, mae’r cynnig hwn yn achub y blaen ar ganfyddiad na all ffracio fod yn ddiogel. Gŵyr pawb ohonom fod dod o hyd i ffynonellau ynni’n dod ar draul yr amgylchedd i ryw raddau, boed yn danwyddau ffosil neu ddatblygu neu osodiadau ynni adnewyddadwy. Felly, ni allwn ddisgwyl na fydd unrhyw broblem gyda ffracio neu unrhyw ffynhonnell ynni arall. Ond ein dyletswydd i bobl Cymru yw darganfod, i’r graddau mwyaf posibl, beth yw goblygiadau ffracio, a pha un a all ffracio fod yn ddiogel ai peidio. Credaf fod angen i ni gasglu ac astudio’r dystiolaeth yn ofalus ac yn briodol, efallai drwy’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, a allai ddod yn ôl i’r lle hwn i gyflwyno canfyddiadau gwrthrychol ac argymhelliad dysgedig yn seiliedig ar dystiolaeth ynglŷn ag a ddylem ragdybio o blaid neu yn erbyn cymeradwyo ffracio. Mae’n ddigon posibl y byddwn yn canfod y dylem ragdybio yn erbyn cymeradwyo, ac nid oes gennyf broblem gyda chefnogi’r safbwynt hwnnw os yw’r dystiolaeth yn pwyntio i’r cyfeiriad hwnnw. Ond hyd nes y byddwn wedi cael yr astudiaeth briodol honno, rydym yn dibynnu ar ddarnau o wybodaeth gan y lobi o blaid neu’r lobi yn erbyn, ac mae’n bosibl fod gan eu haelodau fuddiannau breintiedig.

Felly, yn gryno, nid wyf yn dweud na ddylem ragdybio yn erbyn. Rwy’n dweud ei bod yn gwbl bosibl y dylem ragdybio yn erbyn. Ond nid oes gennym ddigon o wybodaeth o ffynonellau dibynadwy a gwrthrychol i ffurfio’r farn honno ar hyn o bryd. Pan fyddwn wedi penderfynu a ddylid rhagdybio y naill ffordd neu’r llall, polisi UKIP o hyd yw y dylai unrhyw benderfyniad terfynol gael ei wneud gan y bobl sy’n byw yn yr ardal leol drwy refferendwm. Er y gall rhai geisio tanseilio’r polisi hwn drwy gwyno am gost refferendwm lleol, dylem roi llais cryfach i bobl leol ar faterion mor bwysig yn eu hardal. Gallai costau pleidlais o’r fath fod yn rhan o gost ceisiadau’r cwmnïau rhyngwladol a fuasai’n chwilio am ffrac dda. Diolch.

I support Simon Thomas’s Bill for all the reasons that have already been outlined on environmental grounds, and we need to be moving away from fossil fuels and on to renewables. There’s one aspect I’d like to interrogate Simon Thomas on, which is how we fulfil our global responsibilities in the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Because we have to bear in mind that Centrica, which is the largest energy supplier in the UK, has already invested £40 million in a 25 per cent stake in the Bowland exploration licence. So, how would you frame your legislation to ensure that people were aware that, although they thought we were in a frack-free country, if we simply import it from another energy supplier who is fracking over the border or somewhere else, we are simply burning up the carbon that we should be endeavouring to save? Therefore, I think that this is a particularly important point. I’m concerned that Centrica says one thing and does another. Because it claims to be a world leader in new technologies and cleaning up the world, but, actually, it is one of the largest donors to something called the Texas Public Policy Foundation, which sounds very cuddly but is a climate-denying fossil fuel lobby. So, therefore, I wondered if you would be able to address that in your response.

Rwy’n cefnogi Bil Simon Thomas am yr holl resymau sydd eisoes wedi’u hamlinellu ar sail amgylcheddol, ac mae angen i ni symud oddi wrth y tanwyddau ffosil ac at ynni adnewyddadwy. Mae yna un agwedd yr hoffwn holi Simon Thomas yn ei chylch, sef sut rydym yn cyflawni ein cyfrifoldebau byd-eang yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Oherwydd mae’n rhaid i ni gadw mewn cof fod Centrica, sef y cyflenwr ynni mwyaf yn y DU, eisoes wedi buddsoddi £40 miliwn mewn cyfran 25 y cant o drwydded fforio Bowland. Felly, sut y buasech yn fframio eich deddfwriaeth i sicrhau bod pobl yn ymwybodol, er eu bod yn credu ein bod mewn gwlad lle nad oes ffracio’n digwydd, os ydym yn ei fewnforio gan gyflenwr ynni arall sy’n ffracio dros y ffin neu yn rhywle arall, ein bod yn llosgi’r carbon y dylem fod yn ymdrechu i’w arbed? Felly, credaf fod hwn yn bwynt arbennig o bwysig. Rwy’n pryderu bod Centrica yn dweud un peth ac yn gwneud rhywbeth arall. Oherwydd mae’n honni ei fod yn arweinydd byd o ran technolegau newydd a glanhau’r byd, ond mewn gwirionedd, mae’n un o’r rhoddwyr mwyaf i rywbeth a elwir yn Texas Public Policy Foundation, sy’n swnio’n ddiniwed iawn, ond lobi tanwydd ffosil ydyw sy’n gwadu newid yn yr hinsawdd. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a fuasech yn gallu mynd i’r afael â hynny yn eich ymateb.

Can I thank Simon Thomas for bringing this forward today? Because I think it’s an important proposal that he is putting down, and I took part in the debate in February 2015 in relation to fracking. Michelle Brown has highlighted, and I agree with her, that there is a mix of energy generation that is required. We all accept that. But it’s also important that, when we do that, we balance that with the safety of the environment. Therefore, we must look at those considerations, and I err on the side of the lack of evidence for safe fracking at this point, and that’s particularly important, because that is what we’re talking about, hydraulic fracturing—as we all know it, fracking—and the implications of that. Across the globe, environmental groups have mounted significant protests against fracking, citing the fact that the detrimental environmental impact that shale gas extraction may have could prove to be substantial. And that’s it: we don’t know, and I’d rather err on the side of safety.

There is no doubt that public concern is significant around fracking and the related industrial processes. As Simon Thomas highlighted, there is one application possibly waiting to come in, within—. Actually, it’s not Pontrhydyfen; it’s in Cwmafan, technically, because it’s in my own ward—but it is a concern. And boreholes have been approved, because there’s no control on boreholes. So, we should look at—. If you are going to look at it, expand, look beyond just fracking itself; look at the boreholes and the processes beforehand that can lead to the concerns of communities, not to understand the whole process. Cut it straight away and we are better off.

Dirprwy Lywydd—Llywydd, sorry—there are many gaps in the scientific literature regarding these impacts and, as a result, public debate often relies on information and anecdotal sources. We need to get the evidence. David Melding was quite right: evidence is important. But we need to have the evidence of safety or not safety, and that’s not there. And the analysis of geological structures—as Simon Thomas said, our strata are different here in Wales compared to—the Vale of Glamorgan, perhaps, compared to Blackpool. We need to have that investigation. Scientists from Global Responsibility and the Chartered Institute of Environmental Health have published reports that reviewed current evidence, all issuing the fact that there are concerns.

The many environmental risks have already been mentioned—I won’t mention them all. But we also talk about health and safety aspects. We forget sometimes that there are workers on these sites, and Cornell University in the US actually conducted research that found that exposure to gas drilling operations was strongly implicated in serious health effects on humans and animals. And the National Institute for Occupational Safety and Health released a hazard alert on data collected that workers may be exposed to dust with high levels of respirable crystalline silica—silicon dioxide—during fracking. So, there are serious health implications for workers. These can go on to people around the communities because, unlike America, we have tight spaces. And, unlike America, we have the opportunity perhaps now to do things.

It was mentioned by Huw Irranca-Davies that places in America are changing American laws. But New York State has banned fracking. Maryland has banned fracking. There are countries and regions that have banned fracking, and while we may not be the leader this time, I think we should definitely follow.

A gaf fi ddiolch i Simon Thomas am gyflwyno hwn heddiw? Oherwydd rwy’n credu ei fod yn cyflwyno cynnig pwysig, a chymerais ran yn y ddadl ar ffracio ym mis Chwefror 2015. Mae Michelle Brown wedi amlinellu bod angen cymysgedd o ffyrdd o gynhyrchu ynni ac rwy’n cytuno â hi. Mae pawb ohonom yn derbyn hynny. Ond mae hefyd yn bwysig, pan fyddwn yn gwneud hynny, ein bod yn cydbwyso hynny â diogelwch yr amgylchedd. Felly, mae’n rhaid i ni edrych ar yr ystyriaethau hynny, ac rwy’n gwyro tuag at y diffyg tystiolaeth o blaid ffracio diogel ar y pwynt hwn, ac mae hynny’n arbennig o bwysig, oherwydd dyna rydym yn siarad amdano, hollti hydrolig—ffracio, fel rydym i gyd yn ei adnabod—a goblygiadau hynny. Ar draws y byd, mae grwpiau amgylcheddol wedi cynnal nifer sylweddol o brotestiadau yn erbyn ffracio, gan nodi’r ffaith y gallai’r effaith amgylcheddol niweidiol y gall echdynnu nwy siâl ei chael fod yn sylweddol. A dyna ni: nid ydym yn gwybod, a buasai’n well gennyf fod yn or-ofalus.

Nid oes amheuaeth fod yna bryder cyhoeddus sylweddol ynglŷn â ffracio a’r prosesau diwydiannol cysylltiedig. Fel y nododd Simon Thomas, mae yna un cais sydd o bosibl yn aros i ddod i mewn, o fewn—. Nid ym Mhont-rhyd-y-fen y mae mewn gwirionedd; mae yng Nghwmafan, yn dechnegol, oherwydd mae wedi’i leoli yn fy ward fy hun—ond mae’n bryder. Ac mae tyllau turio wedi cael eu cymeradwyo, gan nad oes rheolaeth ar dyllau turio. Felly, dylem edrych ar—. Os ydych am edrych arno, ehangwch, edrychwch y tu hwnt i’r ffracio ei hun; edrychwch ymlaen llaw ar y tyllau turio a’r prosesau a all arwain at bryderon cymunedau, nid ceisio deall y broses gyfan. Torrwch ef yn syth, a byddwn yn well ein byd.

Dirprwy Lywydd—Llywydd, sori—mae llawer o fylchau yn y llenyddiaeth wyddonol mewn perthynas â’r effeithiau hyn ac o ganlyniad mae trafodaeth gyhoeddus yn aml yn dibynnu ar wybodaeth a ffynonellau anecdotaidd. Mae angen i ni gael y dystiolaeth. Roedd David Melding yn llygad ei le: mae tystiolaeth yn bwysig. Ond mae angen inni gael tystiolaeth o ddiogelwch neu ddiffyg diogelwch, ac nid yw hwnnw yno. A dadansoddi strwythurau daearegol—fel y dywedodd Simon Thomas, mae ein strata’n wahanol yma yng Nghymru o gymharu â—Bro Morgannwg, efallai, o’i gymharu â Blackpool. Mae angen i ni gael yr ymchwiliad hwnnw. Mae gwyddonwyr o Global Responsibility a Sefydliad Siartredig Iechyd yr Amgylchedd wedi cyhoeddi adroddiadau sy’n adolygu’r dystiolaeth gyfredol, ac mae pob un yn cyhoeddi’r ffaith bod yna bryderon.

Mae’r amryw o beryglon amgylcheddol eisoes wedi cael eu crybwyll—nid wyf am grybwyll pob un. Ond rydym hefyd yn sôn am agweddau iechyd a diogelwch. Rydym yn anghofio weithiau fod gweithwyr ar y safleoedd hyn, ac mae Prifysgol Cornell yn yr Unol Daleithiau wedi gwneud gwaith ymchwil a ddangosai fod dod i gysylltiad â gweithgarwch drilio nwy yn chwarae rhan fawr mewn effeithiau difrifol ar iechyd pobl ac anifeiliaid. A rhyddhaodd y Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Diogelwch Galwedigaethol rybudd perygl ar ddata a gasglwyd y gallai gweithwyr ddod i gysylltiad â llwch gyda lefelau uchel o silica crisialog anadladwy—silicon deuocsid—yn ystod y broses o ffracio. Felly, mae goblygiadau iechyd difrifol i weithwyr. Gall y rhain gael eu trosglwyddo i bobl o gwmpas y cymunedau oherwydd, yn wahanol i America, mae gennym ofodau cyfyngedig. Ac yn wahanol i America, mae gennym gyfle yn awr, o bosibl, i wneud pethau.

Cafodd ei grybwyll gan Huw Irranca-Davies fod mannau yn America yn newid cyfreithiau Americanaidd. Ond mae talaith Efrog Newydd wedi gwahardd ffracio. Mae Maryland wedi gwahardd ffracio. Mae yna wledydd a rhanbarthau sydd wedi gwahardd ffracio, ac er nad ni fydd yn arwain y tro hwn, rwy’n credu’n bendant y dylem ddilyn.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

I call on the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. I’d like to begin by thanking Simon Thomas for bringing forward this proposal. And I note the terms of the motion and acknowledge the concerns several Members have raised in the Chamber today around fracking.

At the end of last year, I made a statement on our developing policy on energy. I set out three priorities: to use energy more efficiently, reduce our reliance on energy generated from fossil fuels, and drive the energy transition to deliver maximum benefits for Wales. Last month, I announced stretching targets for renewable energy, which include Wales generating 70 per cent of its electricity consumption from renewable energy by 2030. This will help us to decarbonise our energy system. Moving towards clean energy requires action to move away from continued fossil fuel extraction, as well as further work to encourage and incentivise the generation of renewable energy. And, of course, it was a key Welsh Labour manifesto commitment to continue our robust and unequivocal opposition to fracking. So, I believe Welsh Government has fully demonstrated we support the sentiments behind the motion.

It is an opportune time to take action to prevent Wales being locked in to further fossil fuel extraction through onshore unconventional oil and gas, such as shale or coalbed methane. We already have a precautionary planning framework through two notifications directions that have been issued in respect of unconventional oil and gas extraction. However, I recognise there is a need to do more. I’ve already commenced a review of ‘Planning Policy Wales’ to ensure it best fits with the intentions of our well-being goals and supports progress in terms of our decarbonisation agenda. As part of this revision of national planning policy, I will strengthen planning policy in relation to the extraction of onshore unconventional oil and gas, and will be consulting on changes early next year. I have written to chief planning officers informing them I intend to consult on such changes. I am confident the changes I propose to consult upon through my overall revision of ‘Planning Policy Wales’ will achieve the objectives of the motion without the immediate need for changes to the law. However, I do not rule out the possibility of introducing legislation at some future date if it proves necessary.

Diolch, Llywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Simon Thomas am gyflwyno’r cynnig hwn. Ac rwy’n nodi telerau’r cynnig ac yn cydnabod y pryderon y mae nifer o’r Aelodau wedi’u codi yn y Siambr heddiw mewn perthynas â ffracio.

Ddiwedd y flwyddyn ddiwethaf, gwneuthum ddatganiad ar ein polisi a oedd yn datblygu ar ynni. Nodais dair blaenoriaeth: defnyddio ynni’n fwy effeithlon, lleihau ein dibyniaeth ar ynni a gynhyrchir o danwyddau ffosil, a hybu’r newid ynni i sicrhau’r manteision mwyaf posibl i Gymru. Y mis diwethaf, cyhoeddais dargedau ymestynnol ar gyfer ynni adnewyddadwy, sy’n cynnwys cael Cymru i gynhyrchu 70 y cant o’r trydan y mae’n ei ddefnyddio o ynni adnewyddadwy erbyn 2030. Bydd hyn yn ein helpu i ddatgarboneiddio ein system ynni. Er mwyn gallu symud tuag at ynni glân mae gofyn i ni weithredu er mwyn newid o barhau i echdynnu tanwyddau ffosil, yn ogystal â gwneud gwaith pellach i annog a chymell cynhyrchiant ynni adnewyddadwy. Ac wrth gwrs, roedd yn ymrwymiad allweddol ym maniffesto Llafur Cymru i barhau ein gwrthwynebiad cadarn a diamwys i ffracio. Felly, rwy’n credu bod Llywodraeth Cymru wedi dangos yn glir ein bod yn cefnogi’r teimladau sy’n sail i’r cynnig.

Mae’n adeg dda i gymryd camau i atal Cymru rhag cael ei chlymu i echdynnu tanwydd ffosil pellach drwy olew a nwy anghonfensiynol ar y tir, megis siâl neu fethan gwely glo. Mae gennym eisoes fframwaith cynllunio rhagofalus drwy ddau hysbysiad cyfarwyddo a gyhoeddwyd mewn perthynas ag echdynnu olew a nwy anghonfensiynol. Fodd bynnag, rwy’n cydnabod bod angen gwneud mwy. Rwyf eisoes wedi dechrau adolygiad o ‘Polisi Cynllunio Cymru’ er mwyn sicrhau ei fod yn cyd-fynd â bwriadau ein nodau llesiant yn y ffordd orau bosibl a’i fod yn cefnogi cynnydd o ran ein hagenda datgarboneiddio. Fel rhan o’r adolygiad hwn o bolisi cynllunio cenedlaethol, byddaf yn cryfhau polisi cynllunio mewn perthynas ag echdynnu olew a nwy anghonfensiynol ar y tir, a byddaf yn ymgynghori ar newidiadau yn gynnar y flwyddyn nesaf. Rwyf wedi ysgrifennu at brif swyddogion cynllunio yn rhoi gwybod iddynt fy mod yn bwriadu ymgynghori ar newidiadau o’r fath. Rwy’n hyderus y bydd y newidiadau rwy’n bwriadu ymgynghori arnynt drwy fy adolygiad cyffredinol o ‘Polisi Cynllunio Cymru’ yn cyflawni amcanion y cynnig heb fod angen newidiadau i’r gyfraith ar unwaith. Fodd bynnag, nid wyf yn diystyru’r posibilrwydd o gyflwyno deddfwriaeth rywbryd yn y dyfodol os bydd yn rhaid gwneud hynny.

Galwaf ar Simon Thomas i ymateb i’r ddadl.

I call on Simon Thomas to reply to the debate.

Diolch yn fawr, Llywydd. Roeddwn i ar fin ymyrryd ar y Gweinidog yn fanna pan wnaeth hi bennu ei sylwadau. Fe wna i ddweud beth roeddwn i’n mynd i’w ddweud fanna nawr. Rydw i’n ddiolchgar ei bod hi newydd gadarnhau ei bod hi am gadw’r moratoriwm presennol, ond hefyd ei bod hi’n cydnabod pan fydd y pwerau pellach yn dod atom ni yn y Cynulliad y bydd modd i’r Llywodraeth, os oes angen, gymryd camau cyfreithiol, statudol pellach i sicrhau bod y sefyllfa bresennol yn parhau. Nid ydw i’n meddwl ei bod hi’n delio â rhai o bryderon pobl eraill ynglŷn â’r profi ac ynglŷn â’r tyllu, ac rydw i’n meddwl efallai dyna lle y bydd angen i’r Llywodraeth edrych yn y dyfodol.

A gaf i jest ymateb i’r ddadl yn fwy eang drwy ddweud fy mod i’n ddiolchgar i bob Aelod a wnaeth gymryd rhan yn y ddadl? Rydw i’n synhwyro bod mwyafrif yma o blaid gwahardd ffracio yng Nghymru yn llwyr, am y rhesymau sydd wedi cael eu gosod yn glir iawn gan bobl fel David Rees a Lee Waters yn benodol, a Jenny Rathbone yn ogystal. Rydw i’n cydnabod y dilema sydd gan David Melding, mae’n rhaid i mi fod yn onest, achos roedd y Blaid Geidwadol yng Nghymru yn 2016 yn dweud y dylid cadw at y moratoriwm ar ffracio, ac wrth gwrs blwyddyn wedyn, yn etholiad cyffredinol eleni, roedd y Blaid Geidwadol Brydeinig yn dweud:

We will develop the shale industry in Britain.’

Rydw i’n credu bod David Melding wedi gwneud gwyrth o ran llwyddo i ddadlau yn y ffordd roedd e wedi’i wneud, ond rydw i’n dweud wrtho fe, a hefyd wrth bobl eraill yma, bod y teimlad ymysg pobl mor gryf yn erbyn ffracio bod hwn yn gyfle. Rydw i’n ei ddweud mewn ffordd bositif. Mae’n gyfle i ni ailddatgan y ffordd rŷm ni’n gallu datblygu technoleg amgen a thechnoleg adnewyddol yn lle ffracio yng Nghymru. Yn hynny o beth, rydw i’n sefyll gyda Lee Waters. Nid ydym ni yn erbyn technoleg newydd. A dweud y gwir, rydw i eisiau gweld datblygiad technoleg newydd yng Nghymru, er enghraifft yn y modd lle mae yna £100 miliwn o arian Ewropeaidd ac arian Llywodraeth Cymru yn cael ei fuddsoddi nawr o gwmpas moroedd Cymru i ddatblygu ynni o’r môr. Dyma lle rydym ni eisiau gweld y diwydiant a gwaith a buddsoddiad yn mynd yng Nghymru, ac nid o dan ddaear ar gyfer ffracio mewn daeareg, os caf i ddweud, sydd, yn fwyfwy clir, yn anaddas ar gyfer y math yma o ddatblygiadau—boed nhw wedi’u gweld yn yr Unol Daleithiau a Canada neu beidio. Nid yw ein daeareg ni na’n cymunedau ni yn addas ar gyfer y math yna o reibio’r nwy sydd dan ddaear.

Y pwynt olaf rydw i eisiau ei ateb yw’r pwynt a godwyd gan Jenny Rathbone. Nid yw’n bosibl i ni ddatgysylltu ein hunain yn llwyr oddi wrth ffracio. Fe wna i ateb y cwestiwn drwy ofyn cwestiwn arall, mewn ffordd, os caf i. Mae yna nwy yn dod mewn i Aberdaugleddau nawr, heddiw. Mi fydd yna tancer enfawr yn aros tu fas i Aberdaugleddau. LPG yw hwnnw. Ond mae ble mae’r LPG yn mynd yn dibynnu ar bris y nwy wedi’i ffracio yn yr Unol Daleithiau. Er nad ydym ni’n mewnforio’r nwy yna yn uniongyrchol, mae pris y nwy, a ble mae’r nwy yn mynd—ac a ydy e’n mynd o ynysoedd y gorllewin atom ni, neu a ydy e’n mynd o Qatar, neu Dde Korea—mae hynny i gyd yn dibynnu ar bris rhyngwladol y nwy. Nid ydym ni’n gallu datgysylltu o hynny.

Ond rydw i yn cloi gan ategu geiriau David Rees, rydw i’n meddwl: er nad ni fyddai’r cyntaf i fanio ffracio, mae mor glir, gyda’r hanes sydd gyda ni o nwy neu ynni dan ddaear, bod modd i ni gydio yn yr hanes yna a gwneud safiad, a’i wneud yn glir iawn: nid yw Cymru yn wlad lle mae ffracio yn cael ei ganiatáu.

Thank you very much. I was about to intervene on the Minister there when she concluded her comments, so I will make the comments that I’d intended to make there now. I’m grateful that she has just confirmed that she will retain the current moratorium, but also that she recognises that when the further powers do come to us here in the Assembly, it would be possible for the Government, if necessary, to take statutory legal steps in order to ensure that the current situation remains. I don’t think she has dealt with some of the concerns that others have in terms of the testing or in terms of the drilling, and I think that’s perhaps where the Government may need to look in the future.

If I could just respond to the debate more broadly by saying that I’m grateful to every Member who participated in the debate. I sense that a majority here are in favour of a ban on fracking in Wales, and a full ban for the reasons that have been outlined very clearly by people such as David Rees, Lee Waters and Jenny Rathbone too. Now, I recognise the dilemma that David Melding finds himself in, because the Conservative Party in Wales in 2016 wanted to retain the moratorium on fracking, but a year later in the general election this year the UK Conservative Party said:

Byddwn yn datblygu’r diwydiant siâl ym Mhrydain.

I think David Melding has performed a miracle in making the argument that he did make, but I would tell him and others here that the feeling among the population against fracking is so strong that this is an opportunity—and I say that positively. It’s an opportunity for us to restate how we can develop alternative technologies and renewable technologies instead of fracking in Wales. And in that sense, I stand with Lee Waters. We are not against new technology; in fact, I want to see the development of new technologies in Wales—for example, offshore where £100 million of European funding and Welsh Government funding is now invested around the coastlines of Wales to develop marine energy. This is where we want to see industry work and investment done in Wales, not underground with fracking in geology that is, if I may say, increasingly clearly, inappropriate for the kinds of developments that have taken place in the US or Canada. Our geology and our communities aren’t appropriate for those kinds of developments in terms of underground gas.

And the final point that I want to raise is a point raised by Jenny Rathbone. Yes, we can’t disconnect entirely from fracking, and I will answer the question by asking another question, if I may. There is gas coming into Milford Haven today. There’ll be a huge a tanker outside the port. That’s LPG but where LPG goes depends on the price of fracked gas in the United States, and although we’re not importing that directly, the price of the gas and where it goes and whether it goes from the western isles to us, or from Qatar or to South Korea all depends on the international price of gas, and we can’t disengage from that.

But I would conclude by endorsing the words of David Rees. Although we wouldn’t be the first to ban fracking, given the history that we have of underground gas and underground energy, we could take hold of that history and make a stance and make it clear that Wales is not a nation where fracking should be allowed.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi’r cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio, felly.

The proposal is to note the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

6. 6. Dadl ar Adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau: 'Cymunedau yn Gyntaf—Yr Hyn a Ddysgwyd'
6. 6. Debate on the Equality, Local Government and Communities Committee's Report: 'Communities First—Lessons Learnt'

Yr eitem nesaf yw’r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar Cymunedau yn Gyntaf. Rydw i’n galw Cadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—John Griffiths.

The next item is a debate on the Equality, Local Government and Communities Committee on Communities First, and I call on the committee Chair to move the motion—John Griffiths.

Cynnig NDM6547 John Griffiths

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar yr ymchwiliad i dlodi yng Nghymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf—yr hyn a ddysgwyd’, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 18 Hydref 2017.

Motion NDM6547 John Griffiths

To propose that the National Assembly for Wales:

Notes the report of the Equality, Local Government and Communities Committee on the inquiry into poverty in Wales, ‘Communities First—Lessons Learnt’, which was laid in the Table Office on 18 October 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Llywydd. I’m pleased to open today’s debate, and I’d firstly like to thank all those who provided written and oral evidence to this inquiry, as well as the staff and service users that we met on our visits, and place on record our acknowledgment of the significant and important work that has been delivered by Communities First projects and staff across Wales over the last 16 years. It has had a positive impact on individuals, in many cases life changing, as with a number of young people in my own constituency who are now working in community development themselves and helping to bring about further positive change within their communities.

Following the announcement to wind down the programme, we decided to do a short inquiry that focused on three things: the strengths and weaknesses of Communities First, transitional arrangements and the impact on other related programmes. We published our initial findings in July and followed this up with a more detailed report, which was published last week. We made 11 recommendations. The Government accepted six, accepted in principle three and rejected two.

We strongly recommended that a tackling poverty strategy should be published. The Government rejected this recommendation, saying that its policy would be set out in ‘Prosperity for All’, its national strategy that was then published in September, and that it wanted to take a more holistic approach in responding to the long-term challenges.

While we welcome a cross-departmental response, we still believe a poverty strategy is essential. It would show how the cross-Government approach is working and would enable the Assembly to scrutinise its effectiveness. We do not think a holistic approach prevents such a strategy and action plan. So, I would press the Cabinet Secretary to reconsider these matters.

Moving on to the transitional arrangements for Communities First, in guidance, the Welsh Government stated that the three Es—employability, early years, and empowerment—should inform decision making for local authorities. The evidence we heard highlighted the importance of the Welsh Government’s employability plan and, in our report, we highlighted that it has still not been published. This has made it more difficult for local authorities to draw up their transitional plans, and for us as a committee to understand the full impact of the end of Communities First. We would urge the Welsh Government to publish it as soon as possible.

Moving on to empowerment. Local authorities and other key stakeholders told us they were unclear what it meant in practical terms. We therefore recommended that Welsh Government should clarify this, and that was accepted in principle. Transitional guidance is cited as defining empowerment as:

making sure communities are engaged and empowered to have their voices heard in the decisions that affect them.’

We do not believe that this definition provides the necessary clarity and would ask the Cabinet Secretary to provide some concrete examples of what is meant in practical terms.

Communities First has been delivering a wide range of different projects across Wales. Some of these, though, could—or, some would argue, should—be delivered by statutory services. We therefore recommended that Welsh Government should ensure that local authorities identify such programmes and that those that are successful and valued by communities are transferred to relevant statutory bodies. This would then enable limited legacy funding to be directed to projects that Communities First does best.

The Government accepted this recommendation and outlined how they were taking this forward. However, while welcoming the work that is being done around health and education, more information on what support is being offered to projects that fall outside of these areas would be appreciated. Additionally, the work that is being done will not capture any projects that were closed down directly as the result of the announcement to wind down the Communities First programme. I would therefore like more information on whether the Welsh Government has made any assessment of the number and details of such projects, especially those concerning health and education that fall outside of the three Es.

During oral evidence, the Cabinet Secretary confirmed that legacy funding would be available for the next two financial years. He also added that there was the possibility of a further two years’ provision. We called for clarity. The Government then confirmed the commitment to funding for the next two years, but again did not clarify the position beyond that time. I would be grateful if the Cabinet Secretary were to provide that clarity today, and if he cannot do that, to commit to doing so before the publication of the final 2018-19 budget.

Llywydd, in closing, I would like to reiterate my comments commending the work done by Communities First across Wales, but now that the decision has been made to close the programme, it is essential that the transitional arrangements and continuing delivery are robust and help protect the most effective elements of the programme. I hope our report will play a part in this, and I now look forward to hearing Members’ contributions. Diolch yn fawr.

Diolch, Llywydd. Rwy’n falch o agor y ddadl heddiw, a hoffwn yn gyntaf ddiolch i bawb a ddarparodd dystiolaeth ysgrifenedig a llafar i’r ymchwiliad hwn, yn ogystal â’r staff a’r defnyddwyr gwasanaethau rydym wedi’u cyfarfod ar ein hymweliadau, a chofnodi ein cydnabyddiaeth o’r gwaith sylweddol a phwysig sydd wedi cael ei gyflwyno gan brosiectau Cymunedau yn Gyntaf a staff ar draws Cymru dros y 16 mlynedd diwethaf. Mae wedi cael effaith gadarnhaol ar unigolion, effaith sydd wedi newid bywydau mewn llawer o achosion, fel gyda nifer o bobl ifanc yn fy etholaeth i sydd bellach yn gweithio ym maes datblygu cymunedol eu hunain ac sy’n helpu i sicrhau newid cadarnhaol pellach yn eu cymunedau.

Yn dilyn y cyhoeddiad fod y rhaglen yn dirwyn i ben, penderfynwyd cynnal ymchwiliad byr a oedd yn canolbwyntio ar dri pheth: cryfderau a gwendidau Cymunedau yn Gyntaf, trefniadau pontio a’r effaith ar raglenni cysylltiedig eraill. Cyhoeddwyd ein canfyddiadau cychwynnol ym mis Gorffennaf, ac yn dilyn hyn, cyhoeddwyd adroddiad manylach yr wythnos diwethaf. Gwnaethom 11 o argymhellion. Derbyniodd y Llywodraeth chwech ohonynt, derbyniodd dri mewn egwyddor a gwrthododd ddau.

Rydym yn argymell yn gryf y dylid cyhoeddi strategaeth trechu tlodi. Gwrthododd y Llywodraeth yr argymhelliad hwn, gan ddweud y buasai ei pholisi yn cael ei nodi yn ‘Ffyniant i Bawb’, ei strategaeth genedlaethol a gyhoeddwyd wedyn ym mis Medi, a’i bod yn awyddus i fabwysiadu dull mwy cyfannol o ymateb i’r heriau hirdymor.

Er ein bod yn croesawu ymateb trawsadrannol, rydym yn dal i gredu bod strategaeth trechu tlodi yn hanfodol. Byddai’n dangos sut y mae’r dull traws-Lywodraethol yn gweithio a byddai’n galluogi’r Cynulliad i graffu ar ei effeithiolrwydd. Nid ydym yn credu bod dull cyfannol yn rhwystro strategaeth a chynllun gweithredu o’r fath. Felly, buaswn yn pwyso ar Ysgrifennydd y Cabinet i ailystyried y materion hyn.

Gan symud ymlaen at y trefniadau pontio ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf, roedd Llywodraeth Cymru yn dweud yn y canllawiau y dylai cyflogadwyedd, y blynyddoedd cynnar a grymuso lywio’r broses o wneud penderfyniadau ar gyfer awdurdodau lleol. Roedd y dystiolaeth a glywsom yn tynnu sylw at bwysigrwydd cynllun cyflogadwyedd Llywodraeth Cymru, ac yn ein hadroddiad, tynnwyd sylw at y ffaith nad yw wedi cael ei gyhoeddi o hyd. Mae hyn wedi ei gwneud yn anos i awdurdodau lleol lunio eu cynlluniau pontio, ac i ni fel pwyllgor ddeall effaith lawn dirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben. Buasem yn annog Llywodraeth Cymru i’w gyhoeddi cyn gynted ag y bo modd.

Symudwn ymlaen at rymuso. Dywedodd awdurdodau lleol a rhanddeiliaid allweddol eraill wrthym nad oeddent yn glir ynglŷn â beth oedd hyn yn ei olygu yn ymarferol. Felly, roeddem yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru egluro hyn, a chafodd hynny ei dderbyn mewn egwyddor. Mae canllawiau pontio’n diffinio grymuso fel hyn:

‘sicrhau bod cymunedau’n cymryd diddordeb ac yn cael eu grymuso i fynegi eu llais yn y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt.’

Nid ydym yn credu bod y diffiniad hwn yn darparu’r eglurder angenrheidiol a buasem yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu rhai enghreifftiau penodol o’r hyn a olygir yn ymarferol.

Mae Cymunedau yn Gyntaf wedi bod yn cyflwyno amrywiaeth eang o wahanol brosiectau ledled Cymru. Gallai rhai o’r rhain, fodd bynnag—neu, fel y buasai rhai yn dadlau, dylai rhai o’r rhain—gael eu darparu gan wasanaethau statudol. Felly, rydym yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod awdurdodau lleol yn nodi rhaglenni o’r fath a bod y rhai sy’n llwyddiannus ac sy’n cael eu gwerthfawrogi gan gymunedau yn cael eu trosglwyddo i gyrff statudol perthnasol. Buasai hyn wedyn yn ei gwneud hi’n bosibl cyfeirio cyllid etifeddol cyfyngedig tuag at y prosiectau y mae Cymunedau yn Gyntaf yn eu gwneud orau.

Mae’r Llywodraeth wedi derbyn yr argymhelliad ac wedi amlinellu sut y maent yn bwrw ymlaen â hyn. Fodd bynnag, er ein bod yn croesawu’r gwaith sy’n cael ei wneud ym maes iechyd ac ym maes addysg, buasem yn gwerthfawrogi mwy o wybodaeth ynglŷn â pha gefnogaeth a gynigir i brosiectau y tu hwnt i’r meysydd hyn. Yn ogystal, ni fydd y gwaith sy’n cael ei wneud yn cynnwys unrhyw brosiectau a ddaeth i ben o ganlyniad uniongyrchol i’r cyhoeddiad fod y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn cael ei dirwyn i ben. Hoffwn felly gael mwy o wybodaeth ynglŷn ag a yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw asesiad o nifer a manylion prosiectau o’r fath, yn enwedig y rheini sy’n ymwneud ag iechyd ac addysg nad ydynt wedi eu cynnwys o fewn cyflogadwyedd, y blynyddoedd cynnar a grymuso.

Yn ystod y dystiolaeth lafar, cadarnhaodd Ysgrifennydd y Cabinet y buasai cyllid etifeddol ar gael ar gyfer y ddwy flynedd ariannol nesaf. Ychwanegodd hefyd fod posibilrwydd o ddarpariaeth am ddwy flynedd arall. Rydym wedi galw am eglurder. Yna cadarnhaodd y Llywodraeth yr ymrwymiad i gyllid am y ddwy flynedd nesaf, ond unwaith eto ni wnaethant egluro’r sefyllfa y tu hwnt i’r cyfnod hwnnw o amser. Buaswn yn ddiolchgar pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu darparu’r eglurder hwnnw heddiw, ac os na all wneud hynny, hoffwn pe bai’n ymrwymo i wneud hynny cyn cyhoeddi cyllideb derfynol 2018-19.

Llywydd, i gloi, hoffwn ailadrodd fy sylwadau yn canmol y gwaith a wnaed gan Cymunedau yn Gyntaf ledled Cymru, ond gan fod y penderfyniad wedi’i wneud bellach i ddod a’r rhaglen i ben, mae’n hanfodol fod y trefniadau pontio a’r ddarpariaeth barhaus yn gadarn ac yn helpu i ddiogelu elfennau mwyaf effeithiol y rhaglen. Rwy’n gobeithio y bydd ein hadroddiad yn chwarae rhan yn hyn, ac rwy’n edrych ymlaen yn awr at glywed cyfraniadau’r Aelodau. Diolch yn fawr.

I thank the Chairman for those comments then, and for the work that the committee and everybody has done on this. We heard from a large number of witnesses throughout this inquiry, and I think what has stood out the most from it is the total lack of consistency experienced across Communities First in terms of outcomes, working partnerships and management. For some, we did hear positive reports, and, of course, that is fantastic. Some mentioned true engagement with those most disengaged and the lives of some individuals being demonstrably improved by the dedication and hard work of certain staff members. But from others—and I think it’s fair to say the majority—I would say real concerns were raised. As noted in the report, despite running for over 15 years, and at a cost of over £432 million to the taxpayer, it does remain unclear at best as to whether this programme will have had much sustainable impact at all. We heard concerns from a number of witnesses with regards to the place-based approach taken, with the Bevan Foundation asserting that this type of intervention simply does not work and makes an assumption that the individual is the problem and should be treated, leaving open further questions about other potential problems with leaving the other place-based initiatives in place while Communities First winds down.

So, given the findings outlined in the report, I would be interested to know whether the Welsh Government plans to look into any potential programme adjustment with regard to Flying Start, Communities for Work and Lift. In terms of management and working partnerships, it was incredibly disappointing to note that performance management frameworks did not join up, and that a protectionist attitude and/or silo mentality has led to insufficient talking. We know in organisations and other groups how that can be a real danger, especially with regard to the duplication caused by reluctance to engage in true partnership working. These kinds of attitudes simply are not acceptable where public resources are being used, and when the future of individual lives can be so dramatically and personally affected.

Of course, the failure by the Welsh Government to publish their employability plan made it hard for the committee to really assess the full impact of the closure of Communities First. Frankly, this is not acceptable, and we hope to see this plan published as soon as possible to ensure proper scrutiny against this key policy driver.

So, I think, as a minimum, based on our inquiry, the Welsh Government needs to reflect on the findings of the report and ensure lessons are learnt for the future programme, in whatever form it may take. Going forward, I would suggest that the Welsh Government takes a good, long look at itself and, in fact, undertakes an investigation as to why this programme has been allowed to run for so long when there have been such glaring problems in certain areas. Giving evidence, the Cabinet Secretary said that he thought that

what Communities First has done is that it has had the ability to stop communities probably getting poorer.’

This isn’t good enough. We must be showing far, far more ambition than this, and I do look forward to further working in this area from the Welsh Government, seeing them demonstrate far more robust, workable and concrete aims to deliver poverty reduction across Wales. For what it’s worth, I actually believe that Communities First now should be wound up. It’s failed as a project, and I would certainly look at our future generations, and the implications on that, and providing sustainability for our most vulnerable communities. And I would ask the Cabinet Secretary how he is working with our future well-being co-ordinator in taking forward a better programme, so that we can have real, sustainable outcomes. Thank you.

Diolch i’r Cadeirydd am y sylwadau hynny ac am y gwaith y mae’r pwyllgor a phawb wedi’i wneud ar hyn. Clywsom gan nifer fawr o dystion drwy gydol yr ymchwiliad hwn, ac rwy’n credu mai’r hyn sydd wedi bod yn fwyaf amlwg ohono yw’r diffyg cysondeb llwyr a brofwyd ar draws Cymunedau yn Gyntaf o ran canlyniadau, partneriaethau gwaith a rheolaeth. Fe glywsom adroddiadau cadarnhaol gan rai, ac wrth gwrs, mae hynny’n wych. Roedd rhai’n sôn am ymgysylltiad go iawn â’r rhai a oedd wedi ymddieithrio fwyaf ac am fywydau rhai unigolion yn cael eu gwella’n amlwg gan ymroddiad a gwaith caled aelodau penodol o staff. Ond gan rai eraill—ac rwy’n credu ei bod yn deg dweud y rhan fwyaf—buaswn yn dweud bod pryderon gwirioneddol wedi cael eu mynegi. Fel y nodwyd yn yr adroddiad, er bod y rhaglen wedi bod ar waith am dros 15 mlynedd, ac ar gost o dros £432 miliwn i’r trethdalwr, mae’n parhau i fod yn aneglur ar y gorau a fydd y rhaglen hon wedi cael llawer o effaith gynaliadwy o gwbl. Clywsom bryderon gan nifer o dystion mewn perthynas â’r dull sy’n seiliedig ar leoedd a fabwysiadwyd, gyda Sefydliad Bevan yn honni nad yw’r math hwn o ymyriad yn gweithio, a rhagdybiai mai’r unigolyn yw’r broblem ac y dylid trin yr unigolyn, gan adael cwestiynau pellach yn agored am broblemau posibl eraill gyda pharhau i weithredu mentrau eraill sy’n seiliedig ar leoedd tra bod Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben.

Felly, o ystyried y canfyddiadau a amlinellir yn yr adroddiad, buasai gennyf ddiddordeb mewn gwybod a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu edrych ar unrhyw addasiad posibl i’r rhaglenni mewn perthynas â Dechrau’n Deg, Cymunedau am Waith ac Esgyn. O ran rheolaeth a phartneriaethau gwaith, siomedig eithriadol oedd nodi nad oedd fframweithiau rheoli perfformiad yn cydgysylltu, a bod agwedd amddiffynnol a/neu feddylfryd seilo wedi arwain at ddiffyg siarad. Gwyddom sut y gall hynny fod yn berygl go iawn mewn sefydliadau a grwpiau eraill, yn enwedig o ran y dyblygu a achosir gan amharodrwydd i ymgymryd â gweithio mewn partneriaeth go iawn. Nid yw’r mathau hyn o agweddau yn dderbyniol lle y defnyddir adnoddau cyhoeddus, a phan fo dyfodol bywydau unigolion yn gallu cael eu heffeithio mewn modd mor ddramatig a phersonol.

Wrth gwrs, roedd methiant Llywodraeth Cymru i gyhoeddi eu cynllun cyflogadwyedd yn ei gwneud yn anodd i’r pwyllgor asesu effaith lawn y penderfyniad i ddod a Cymunedau yn Gyntaf i ben. A bod yn onest, nid yw hyn yn dderbyniol, ac rydym yn gobeithio gweld y cynllun hwn yn cael ei gyhoeddi cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau bod gwaith craffu priodol yn cael ei wneud yn erbyn y sbardun polisi allweddol hwn.

Felly, yn seiliedig ar ein hymchwiliad, rwy’n credu fan lleiaf fod angen i Lywodraeth Cymru fyfyrio ar ganfyddiadau’r adroddiad a sicrhau bod gwersi’n cael eu dysgu ar gyfer y rhaglen yn y dyfodol, ar ba ffurf bynnag y bydd. Wrth symud ymlaen, buaswn yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru yn bwrw golwg dda arni ei hun, ac yn wir, yn cynnal ymchwiliad i ddarganfod pam y caniatawyd i’r rhaglen hon barhau cyhyd pan fo problemau mor fawr wedi bod mewn rhai ardaloedd. Wrth roi tystiolaeth, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ei fod yn credu mai

yr hyn y mae Cymunedau yn Gyntaf wedi’i wneud yw ei fod wedi gallu rhwystro cymunedau rhag mynd yn dlotach yn ôl pob tebyg.

Nid yw hyn yn ddigon da. Mae’n rhaid inni ddangos llawer mwy o uchelgais na hyn, ac rwy’n edrych ymlaen at weld Llywodraeth Cymru yn gwneud gwaith pellach yn y maes hwn, eu gweld yn dangos amcanion llawer mwy cadarn, ymarferol a phendant i leihau tlodi ledled Cymru. O’m rhan i, rwy’n credu y dylid dod a Cymunedau yn Gyntaf i ben mewn gwirionedd. Mae wedi methu fel prosiect, a buaswn yn sicr yn edrych ar ein cenedlaethau yn y dyfodol, a’r goblygiadau o ran hynny, a darparu cynaliadwyedd ar gyfer ein cymunedau mwyaf agored i niwed. A buaswn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet sut y mae’n gweithio gyda’n cydgysylltydd lles y dyfodol i gyflwyno rhaglen well, fel y gallwn weld canlyniadau real a chynaliadwy. Diolch.

There are now only 18 months to go until the phase-out of Communities First is concluded. And, in terms of the transfer of delivery and legacy funding, we must be confident that statutory bodies that will take over delivery of current projects have the funding required to deliver those projects, and that money is ring-fenced accordingly. I say that because, today, there are some questions over the merging of some funding streams related to Supporting People, some of which could include aspects of current Communities First schemes. So, I need to understand here today whether the budget allocation process currently under way is going to include an overall cut in the amount that is currently spent on Communities First. And will you categorically rule that out as Cabinet Secretary?

There is a note in the Cabinet Secretary’s committee response that states that there will be no financial implications, as spending on programmes going forward will be drawn from existing budgets, but it does not say which budgets, or if the budgets where Communities First will be merged into will have a corresponding increase in money. I think we need clarification on that. It says in response to the committee report that individual strategies for specific aspects of poverty will be rejected by the Government going forward. Of course, we understand as a party that there needs to be a cross-cutting approach, with attention paid to how various aspects are drawn together, but what about a separate child poverty approach?

Myself and Sian Gwenllian, my colleague, have raised on numerous occasions—both in the committee, and here in the Chamber—that there should be consideration of a dedicated child poverty strategy, as many other countries have, because aspects of child poverty cross-cut beyond economic issues, particularly relating to local government, social services and housing, for example, and education, education equalities, and intervention for children in a crisis, for example. So, we’re not satisfied that there is no need for that individualised strategy in relation to child poverty.

In relation to Flying Start, we acknowledge there is a postcode lottery to this programme, and the Government does accept that this isn’t ideal. However, although there are options for flexibility, I can’t see from the Government’s response to what extent they are taken out—I believe it’s called ‘outreach’—how many local areas take up that outreach opportunity to expand on Flying Start, and what are the opportunities ongoing.

I understand—you’ve heard me say before as well—that monitoring and reporting need to be improved on with any new moneys moving forward, emanating from Communities First. We’ve had evidence that, once somebody gets into a job, there is a lack of information as to how long they stay in that particular job, and the follow through in relation to support for that particular individual. I have a personal concern as well that Communities for Work is clearly set up in a Communities First area. If that is one of the answers to replacing Communities First, via current economic European levers, how is that going to be extended in future, given that it does, at the moment, cater for a smaller geographical area?

Our frustration as well, as a committee—and, no, I can’t speak for everybody on the committee—was a lot of emphasis was put on the employability plan, employability strategy, moving forward, which I believe is in the hands of Julie James AM, but it’s very difficult to analyse how that would be a response to Communities First, when we have simply not seen any of the detail, and we’ve been promised it time and time again. So, we can’t, at this moment in time, be assured that that can be the silver bullet to Communities First going into other funding streams, because we simply don’t have the knowledge and the detail in front of us.

Ultimately, I haven’t understood precisely the rationale for ending Communities First in and of itself. It might be good to have a frank conversation about the fact that, potentially, it’s because, ultimately, it failed to achieve what it set out to achieve. We can’t simply throw away money like this in the future, because it’s a lot of money that’s gone to something that has not been a success. While individual projects may have been successful, as a concept it did not succeed. So, we need reassurance, not only as a committee, but as AMs that any future schemes will go about doing what they intend to do and that local people can be as involved as possible.

I don’t have much time left, but my other biggest bugbear was this whole concept of empowerment. It says you define empowerment, and I quote,

as making sure communities are engaged and empowered to have their voices heard in the decisions that affect them.’

That doesn’t say much. It doesn’t say how they’re going to be engaged, how they’re going to get involved in the process. We can bandy these terms around as much as we like—as we did with ‘programme bending’ for however long when I was first elected—but words need to transform into action. I hope that you will listen to that comment and make sure that citizens are involved in any future make-up in a proactive and meaningful way when thinking about the future of helping those in areas of poverty in Wales.

Erbyn hyn 18 mis yn unig sydd i fynd nes y daw Cymunedau yn Gyntaf i ben yn gyfan gwbl. Ac o ran trosglwyddo darpariaeth a chyllid etifeddol, mae’n rhaid i ni fod yn hyderus fod y cyrff statudol a fydd yn cymryd rheolaeth dros gyflawni prosiectau cyfredol yn cael y cyllid sydd ei angen i gyflawni’r prosiectau hynny, a bod arian yn cael ei glustnodi yn unol â hynny. Rwy’n dweud hynny heddiw oherwydd bod rhai cwestiynau wedi codi mewn perthynas ag uno rhai ffrydiau cyllido sy’n gysylltiedig â Cefnogi Pobl, a gallai rhai ohonynt gynnwys agweddau ar gynlluniau cyfredol Cymunedau yn Gyntaf. Felly, mae angen i mi ddeall yma heddiw a fydd y broses o ddyrannu’r gyllideb sydd ar y gweill yn awr yn cynnwys gostyngiad cyffredinol yn y swm sy’n cael ei wario ar Cymunedau yn Gyntaf ar hyn o bryd. A fyddwch yn bendant yn diystyru hynny fel Ysgrifennydd y Cabinet?

Mae yna nodyn yn ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i’r pwyllgor sy’n dweud na fydd unrhyw oblygiadau ariannol, gan na fydd gwariant ar raglenni yn y dyfodol yn dod o gyllidebau presennol, ond nid yw’n dweud pa gyllidebau, nac yn dweud a fydd y cyllidebau y bydd Cymunedau yn Gyntaf yn cael ei uno â hwy yn cael cynnydd cyfatebol o ran arian. Rwy’n credu bod angen egluro hynny. Mae’n dweud mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor y bydd strategaethau unigol ar gyfer agweddau penodol ar dlodi yn cael eu gwrthod gan y Llywodraeth yn y dyfodol. Wrth gwrs, rydym yn deall fel plaid fod angen cael dull gweithredu trawsbynciol, gan dalu sylw i sut y mae gwahanol agweddau yn cael eu cysylltu, ond beth am ddull gweithredu ar wahân ar gyfer tlodi plant?

Rwyf fi a Sian Gwenllian, fy nghyd-Aelod, wedi codi’r mater droeon—yn y pwyllgor, ac yma yn y Siambr—y dylid ystyried strategaeth tlodi plant bwrpasol, fel sydd gan lawer o wledydd eraill, gan fod agweddau ar dlodi plant yn drawsbynciol y tu hwnt i faterion economaidd, yn enwedig mewn perthynas â llywodraeth leol, gwasanaethau cymdeithasol a thai, er enghraifft, ac addysg, cydraddoldebau addysg, ac ymyrraeth ar gyfer plant mewn argyfwng, er enghraifft. Felly, nid ydym yn fodlon nad oes angen y strategaeth unigol honno mewn perthynas â thlodi plant.

Mewn perthynas â Dechrau’n Deg, rydym yn cydnabod bod yna loteri cod post i’r rhaglen hon, ac mae’r Llywodraeth yn derbyn nad yw hyn yn ddelfrydol. Fodd bynnag, er bod yna opsiynau ar gyfer hyblygrwydd, ni allaf weld, o ymateb y Llywodraeth, i ba raddau y manteisir arnynt—rwy’n credu mai’r term yw ‘allgymorth’—faint o ardaloedd lleol sy’n manteisio ar y cyfle allgymorth hwnnw i ymhelaethu ar Dechrau’n Deg, a pha gyfleoedd sydd ar y gweill.

Rwy’n deall—ac rydych wedi fy nghlywed yn dweud hyn o’r blaen hefyd—fod angen gwella monitro ac adrodd gydag unrhyw arian newydd yn y dyfodol sy’n deillio o Cymunedau yn Gyntaf. Rydym wedi cael tystiolaeth sy’n dangos, pan fydd rhywun yn dechrau mewn swydd, fod diffyg gwybodaeth ynglŷn â pha mor hir y byddant yn aros yn y swydd honno, a’r hyn sy’n dilyn mewn perthynas â chymorth i’r unigolyn dan sylw. Mae gennyf bryder personol hefyd fod Cymunedau am Waith yn cael ei sefydlu’n amlwg mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf. Os mai dyna yw un o’r atebion i ddisodli Cymunedau yn Gyntaf, drwy liferi economaidd Ewropeaidd cyfredol, sut y bydd hwnnw’n cael ei ymestyn yn y dyfodol, o ystyried ei fod, ar hyn o bryd, yn darparu ar gyfer ardal ddaearyddol lai?

Roedd ein rhwystredigaeth fel pwyllgor hefyd—a na, ni allaf siarad ar ran pawb ar y pwyllgor—yn deillio o’r ffaith bod llawer o bwyslais yn cael ei roi ar y cynllun cyflogadwyedd, y strategaeth gyflogadwyedd, wrth symud ymlaen, sydd yn nwylo Julie James AC rwy’n credu, ond mae’n anodd iawn dadansoddi sut y buasai hwnnw’n ymateb i Cymunedau yn Gyntaf, pan nad ydym wedi gweld y manylion o gwbl, ac mae wedi cael ei addo i ni dro ar ôl tro. Felly, ar hyn o bryd, ni allwn fod yn sicr y gall hwnnw fod yn ateb hollgynhwysol i Cymunedau yn Gyntaf yn mynd i mewn i ffrydiau ariannu eraill, gan nad oes gennym y wybodaeth a’r manylion o’n blaenau.

Yn y pen draw, nid wyf wedi deall yn union beth yw’r sail resymegol ynddi ei hun dros ddod a Cymunedau yn Gyntaf i ben. Gallai fod yn fuddiol inni gael sgwrs agored am y ffaith mai’r rheswm, o bosibl, yw oherwydd ei fod, yn y pen draw, wedi methu cyflawni yr hyn roedd wedi bwriadu ei gyflawni. Ni allwn wastraffu arian fel hyn yn y dyfodol, oherwydd mae’n llawer o arian sydd wedi mynd tuag at rywbeth nad yw wedi bod yn llwyddiant. Er ei bod yn bosibl fod prosiectau unigol wedi bod yn llwyddiannus, ni lwyddodd fel cysyniad. Felly, mae angen sicrwydd, nid yn unig fel pwyllgor, ond fel Aelodau Cynulliad, y bydd unrhyw gynlluniau yn y dyfodol yn mynd ati i wneud yr hyn y maent yn bwriadu ei wneud ac y gellir cynnwys pobl leol gymaint ag sy’n bosibl.

Nid oes gennyf lawer o amser ar ôl, ond fy nghasbeth arall oedd yr holl gysyniad hwn o rymuso. Mae’n dweud eich bod yn diffinio grymuso, ac rwy’n dyfynnu, fel

‘sicrhau bod cymunedau’n cymryd diddordeb ac yn cael eu grymuso i fynegi eu llais yn y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt.’

Nid yw hynny’n dweud llawer. Nid yw’n dweud sut y byddant yn dangos diddordeb, sut y byddant yn cymryd rhan yn y broses. Gallwn daflu’r geiriau hyn o gwmpas gymaint ag y mynnwn—fel y gwnaethom gyda ‘phlygu rhaglenni’ am ba hyd bynnag pan gefais fy ethol yn gyntaf—ond mae angen trawsnewid geiriau’n weithredoedd. Gobeithiaf y byddwch yn gwrando ar y sylw hwnnw ac yn gwneud yn siŵr fod dinasyddion yn cael eu cynnwys mewn unrhyw gyfansoddiad yn y dyfodol mewn ffordd ragweithiol ac ystyrlon wrth feddwl am y dyfodol o ran helpu’r rhai mewn ardaloedd tlawd yng Nghymru.

Can I thank the committee Chair for his statement and, indeed, the honesty of his report? In 2001, the Welsh Government launched its regeneration strategy for the south Wales Valleys. Amongst the many initiatives envisaged the flagship proposal was the Communities First programme. This, as the name suggests, was to be a communities-based set of interventions that were designed to eradicate poverty across what used to be termed the south Wales coalfield. Sixteen years later, and with £432 million invested in the project, the Welsh Government itself has finally decided that its impact has been negligible. Why? Because the Valleys still continue to top the league tables for inequalities of poverty, health and education.

Although this project was supposed to be community driven, Government and local authorities controlled the funding. In many instances, the governance boards set up to administer the programmes under the scheme were populated largely by local councillors, which meant many decisions were made with regard to party political agendas. Community engagement was thus much diminished. It must be acknowledged that there were instances of good practice and some substantial achievements, particularly with regard to children and young people, but these were patchy and certainly not universal.

The overall failure of Communities First must also be viewed in the context of some £1.2 billion of so-called European funding spent on other Valleys initiatives. ‘Strategic partnerships’, ‘capacity building’, ‘joined-up thinking’ and ‘local action plans’ were the buzzwords of the time—all compelling rhetoric, but short on delivery. Hindsight is, of course, a powerful tool, but there is much about the Communities First project that should have been seen not to be able to deliver the required goals. Perhaps the failures of the scheme could have been avoided by initiating a stand-alone pilot project to evaluate its possible outcomes, which could then have been rolled out in a more co-ordinated fashion.

The Welsh Government made substantial mistakes in the regeneration strategies—Communities First amongst its most prominent. But it is immensely encouraging to see that it appears to have learnt from these failures and now seems to be embracing a whole new ideology with regard to eliminating poverty. There seems to be a very real realisation in this Welsh Government that poverty can only be eradicated by a strong industry-based economy. The truth is, only good well-paid jobs can achieve the goal of poverty eradication and that is why we in UKIP will support any Government strategy to build a strong, resilient industrial economy in the Valleys of south Wales.

A gaf fi ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor am ei ddatganiad, ac yn wir, am onestrwydd ei adroddiad? Yn 2001, lansiodd Llywodraeth Cymru ei strategaeth adfywio ar gyfer Cymoedd de Cymru. Ymysg y mentrau niferus a ragwelwyd, y cynnig blaenllaw oedd y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf. Roedd hwn, fel yr awgryma’r enw, i fod yn gyfres o ymyriadau yn seiliedig ar gymunedau a gynlluniwyd i drechu tlodi ar draws yr hyn a arferai gael ei alw’n faes glo de Cymru. 16 mlynedd yn ddiweddarach, a chyda £432 miliwn wedi’i fuddsoddi yn y prosiect, mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi penderfynu o’r diwedd fod ei effaith wedi bod yn ddibwys. Pam? Oherwydd bod y Cymoedd yn parhau ar frig y tablau cynghrair o ran anghydraddoldebau tlodi, iechyd ac addysg.

Er bod y prosiect hwn i fod i gael ei lywio gan y gymuned, y Llywodraeth ac awdurdodau lleol oedd yn rheoli’r cyllid. Mewn llawer o achosion, roedd y byrddau llywodraethu a sefydlwyd i weinyddu’r rhaglenni o dan y cynllun yn cynnwys cynghorwyr lleol i raddau helaeth, a olygai fod llawer o benderfyniadau’n cael eu gwneud yn ôl agendâu pleidiau gwleidyddol. Roedd hyn felly’n lleihau’r ymgysylltiad â’r gymuned yn helaeth. Mae’n rhaid cydnabod bod yna enghreifftiau o arferion da a rhai llwyddiannau sylweddol, yn enwedig mewn perthynas â phlant a phobl ifanc, ond roedd y rhain yn anghyson ac yn sicr nid oeddent yn gyffredinol.

Mae’n rhaid ystyried methiant cyffredinol Cymunedau yn Gyntaf yng nghyd-destun oddeutu £1.2 biliwn o’r hyn a elwir yn gyllid Ewropeaidd a wariwyd ar fentrau eraill yn y Cymoedd. ‘Partneriaethau strategol’, ‘cynyddu capasiti’, ‘meddwl cydgysylltiedig’ a ‘chynlluniau gweithredu lleol’ oedd geiriau allweddol y cyfnod—a’r cyfan yn rhethreg gymhellgar, ond yn brin o gyflawniad. Mae’r gallu i edrych yn ôl, wrth gwrs, yn offeryn pwerus, ond mae llawer am y prosiect Cymunedau yn Gyntaf y dylid bod wedi gweld na allai gyflawni’r nodau gofynnol. Efallai y gellid bod wedi osgoi methiannau’r cynllun drwy gychwyn prosiect peilot ar ei ben ei hun i werthuso ei ganlyniadau posibl, y gellid bod wedi ei gyflwyno wedyn mewn ffordd fwy cydlynol.

Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud camgymeriadau sylweddol yn y strategaethau adfywio—gyda Cymunedau yn Gyntaf ymhlith y rhai mwyaf amlwg. Ond mae’n galondid mawr i weld ei bod yn ymddangos ei bod wedi dysgu o’r methiannau hyn a’i bod bellach i’w gweld yn cofleidio ideoleg newydd sbon mewn perthynas â threchu tlodi. Ymddengys bod yna sylweddoliad go iawn o fewn Llywodraeth Cymru mai’r unig ffordd y gellir trechu tlodi yw drwy economi gref sy’n seiliedig ar ddiwydiant. Y gwir amdani yw mai swyddi da sy’n talu’n dda yw’r unig ffordd o gyrraedd y nod o drechu tlodi a dyna pam y byddwn ni yn UKIP yn cefnogi unrhyw strategaeth gan y Llywodraeth i adeiladu economi ddiwydiannol gref a gwydn yng Nghymoedd de Cymru.

I appreciate some of the nuances in this debate today. Communities First has played a role in my area and I don’t recognise the language of failure, because many people in my community will say that Communities First didn’t fail, but actually provided a great deal of uplift to people who live in my community. I’ve seen in the report the evidence of strengths. There’s a lot about the value of engagement and engaging with people who otherwise wouldn’t have engaged in community activities. I’ve seen people go from strength to strength. One very small example in my constituency: in my council ward, when I was a councillor, I was involved in the demolition and rebuilding of a local community centre and we had £400,000 from the Big Lottery. I absolutely say, guaranteed, that there were people involved in that project who would not have been as involved in that project if they hadn’t developed the skills they had through Communities First. So, there was a definite benefit, even if sometimes the benefit wasn’t exactly as intended by the project. So, I think the language of failure is wrong to use. I’ve seen places like Aber valley, Bargoed, Cefn Hengoed, Graig-y-Rhacca and Lansbury Park, all benefit from Communities First.

Just to look at three recommendations that took my interest and the interest of some of my constituents: recommendation 11, recommendation 5 and recommendation 6. Recommendation 11 looks at the closure of Communities First and the impact on other Welsh Government programmes. I’m pleased that the Cabinet Secretary has accepted the recommendation. In the Aber valley in my constituency, there are two bodies that were reliant on Communities First funding; that’s the Senghenydd Youth Drop In Centre, which I’ve mentioned before, and the Aber Valley YMCA. They took part in Communities First projects, but unfortunately, the lead delivery body hasn’t included them in the targets for legacy funding. I know that that Cabinet Secretary will want to take a limited role in these areas, but what opportunities for appeal would there be for those areas that may not be included by the lead body in legacy funding, other than going to their local Assembly Member and asking them to raise those issues here in this Chamber? I think that’s quite an important issue to address.

The other one is recommendation 5, which is addressing the issue of employability. The recommendation asks the Cabinet Secretary to take the broadest view of employability. Yesterday, I talked about the launch of the Federation of Small Businesses self-employment report. I feel that, as Communities First is wound up, then we should not just look at employability, but also self-employability and the role that self-employability can play in the employability programme. There’s 8.7 per cent self-employed in the Valleys communities, which includes Caerphilly. How can we then ensure that that number grows so that the people who wish to be self-employed, particularly women, can access self-employment? That would involve engaging further education colleges, local schools and people who would operate successfully through Communities First in previous cluster areas.

Finally, recommendation 6, for my contribution. We know that the lower super-output areas tend to exclude people who may be living in poverty outside of those areas and the concept of outreach is very welcome. Bethan Jenkins has already mentioned the fact that perhaps we need some expansion of the understanding of outreach, as the programme is wound up. The children’s commissioner gave evidence to the Children, Young People and Education Committee last week, in which she said that she would like to see the childcare offer extended to non-working parents. In order to do that, you’ve effectively got to end austerity and I would understand the Cabinet Secretary’s view if he were to say that that would be incredibly difficult within existing budgets—virtually impossible. However, I understood from my discussion with, and my questioning of, the children’s commissioner that what she was referring to was an extension of Flying Start universally, and, again, that would be virtually impossible. However, looking at the issues of outreach, where can we be clearer about how outreach can be introduced within local authority areas? I’d like the Cabinet Secretary to explore that in as much detail as possible. I’m therefore pleased that, again, he’s accepted those recommendations.

I think this report should be welcomed. I think it makes a valuable, cross-party, independent contribution to the discussion about Communities First and I’m glad that the Government has looked on this in a very open-minded, clear and honest way and I look to see those improvements that I’ve suggested, and that other Members have suggested, being taken on board by the Government, and I really believe that they will.

Rwy’n gwerthfawrogi rhai o’r elfennau cynnil yn y ddadl hon heddiw. Mae Cymunedau yn Gyntaf wedi chwarae rôl yn fy ardal i ac nid wyf yn cydnabod iaith methiant, gan y bydd llawer o bobl yn fy nghymuned yn dweud nad yw Cymunedau yn Gyntaf wedi methu, ond ei fod mewn gwirionedd wedi darparu llawer iawn o hwb i bobl sy’n byw yn fy nghymuned. Rwyf wedi gweld y dystiolaeth sy’n dangos y cryfderau yn yr adroddiad. Mae’n cynnwys llawer sy’n ymwneud â gwerth ymgysylltiad ac ymgysylltu â phobl na fuasai wedi cymryd rhan mewn gweithgareddau cymunedol fel arall. Rwyf wedi gweld pobl yn mynd o nerth i nerth. Un enghraifft fach iawn yn fy etholaeth: yn fy ward gyngor, pan oeddwn yn gynghorydd, roeddwn yn rhan o’r gwaith o ddymchwel ac ailadeiladu canolfan gymunedol leol ac fe gawsom £400,000 gan y Loteri Fawr. Rwy’n dweud yn bendant, yn sicr, fod yna bobl yn rhan o’r prosiect hwnnw na fuasai wedi chwarae cymaint o ran ynddo pe na baent wedi datblygu’r sgiliau a gawsant trwy Cymunedau yn Gyntaf. Felly, roedd yna fudd pendant, hyd yn oed os nad oedd y budd yn union fel y bwriadai’r prosiect iddo fod bob tro. Felly, rwy’n credu ei bod yn anghywir inni ddefnyddio iaith methiant. Rwyf wedi gweld llefydd fel Cwm Aber, Bargoed, Cefn Hengoed, Graig-y-Rhacca a Pharc Lansbury, i gyd yn elwa o Cymunedau yn Gyntaf.

Gan edrych ar dri argymhelliad a oedd o ddiddordeb i mi a rhai o fy etholwyr: argymhelliad 11, argymhelliad 5 ac argymhelliad 6. Mae argymhelliad 11 yn edrych ar y ffaith bod Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben a’r effaith ar raglenni eraill Llywodraeth Cymru. Rwy’n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn yr argymhelliad. Yng Nghwm Aber yn fy etholaeth i, ceir dau gorff a oedd yn ddibynnol ar gyllid Cymunedau yn Gyntaf; sef y Ganolfan Galw Heibio i Bobl Ifanc Senghennydd, a grybwyllais o’r blaen, ac YMCA Cwm Aber. Cymerodd y rhain ran mewn prosiectau Cymunedau yn Gyntaf, ond yn anffodus, nid yw’r corff cyflawni arweiniol wedi eu cynnwys yn y targedau ar gyfer cyllid etifeddol. Gwn y bydd Ysgrifennydd y Cabinet eisiau chwarae rôl gyfyngedig yn y meysydd hyn, ond pa gyfleoedd ar gyfer apelio a fyddai ar gael i’r ardaloedd nad ydynt wedi cael eu cynnwys yn y cyllid etifeddol gan y corff cyflawni arweiniol, ar wahân i droi at eu Haelod Cynulliad lleol a gofyn iddynt godi’r materion yma yn y Siambr? Rwy’n credu bod hwnnw’n gwestiwn eithaf pwysig i fynd i’r afael ag ef.

Yr argymhelliad arall yw argymhelliad 5, sy’n mynd i’r afael â chyflogadwyedd. Mae’r argymhelliad yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet ystyried cyflogadwyedd yn ei ystyr ehangaf. Ddoe, soniais am lansio adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach ar hunangyflogaeth. Gyda Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben, teimlaf na ddylem edrych ar gyflogadwyedd yn unig, ond ar hunangyflogadwyedd a’r rôl y gall hunangyflogadwyedd ei chwarae yn y rhaglen gyflogadwyedd. Ceir 8.7 y cant o weithwyr hunangyflogedig yng nghymunedau’r Cymoedd, sy’n cynnwys Caerffili. Sut y gallwn sicrhau felly fod y nifer hwnnw’n tyfu fel bod y bobl sydd eisiau bod yn hunangyflogedig, yn enwedig menywod, yn gallu dod yn hunangyflogedig? Buasai hynny’n golygu ymgysylltu â cholegau addysg bellach, ysgolion lleol a phobl a fyddai’n gweithredu’n llwyddiannus trwy Cymunedau yn Gyntaf yn yr ardaloedd clwstwr blaenorol.

Yn olaf, ar gyfer fy nghyfraniad, argymhelliad 6. Rydym yn gwybod bod ardaloedd cynnyrch ehangach haen is yn tueddu i eithrio pobl a allai fod yn byw mewn tlodi y tu hwnt i’r ardaloedd hynny ac mae’r cysyniad o allgymorth i’w groesawu’n fawr. Mae Bethan Jenkins eisoes wedi sôn efallai fod angen ehangu rhywfaint ar ein dealltwriaeth o allgymorth, wrth i’r rhaglen ddirwyn i ben. Rhoddodd y comisiynydd plant dystiolaeth i’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yr wythnos diwethaf, lle y dywedodd y buasai’n hoffi gweld y cynnig gofal plant yn cael ei ymestyn i gynnwys rhieni nad ydynt yn gweithio. Er mwyn gwneud hynny, mae’n rhaid i chi roi diwedd ar gyni i bob pwrpas a buaswn yn deall barn Ysgrifennydd y Cabinet pe bai’n dweud y byddai hynny’n hynod o anodd o fewn cyllidebau presennol—bron yn amhosibl. Fodd bynnag, deallais, o fy nhrafodaeth gyda’r comisiynydd plant, a’r cwestiynau a holais iddi, mai’r hyn y cyfeiriai ato oedd estyn Dechrau’n Deg i bawb, ac unwaith eto, byddai hynny bron yn amhosibl. Fodd bynnag, gan edrych ar faterion allgymorth, ble y gallwn ni fod yn gliriach ynglŷn â sut y gellir cyflwyno allgymorth o fewn ardaloedd awdurdodau lleol? Hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet archwilio hynny mewn cymaint o fanylder ag y bo modd. Felly, rwy’n falch ei fod, unwaith eto, wedi derbyn yr argymhellion hynny.

Rwy’n credu y dylid croesawu’r adroddiad hwn. Rwy’n credu ei fod yn gyfraniad gwerthfawr, trawsbleidiol, annibynnol i’r drafodaeth ar Cymunedau yn Gyntaf ac rwy’n falch fod y Llywodraeth wedi edrych ar hyn mewn ffordd hynod o glir a gonest a chyda meddwl agored, ac edrychaf ymlaen at weld y gwelliannau rwyf wedi’u hawgrymu, ac y mae Aelodau eraill wedi’u hawgrymu, yn cael eu derbyn gan y Llywodraeth, ac rwy’n gwirioneddol gredu y gwnânt hynny.

I cannot find any reference in this report on key lessons learnt from Communities First to key issues such as programme bending, grant-recipient bodies, the damning Wales Audit Office reports and the rejected proposals to take Communities First forward from 2012. Like many, I gave my support to the programme when it was launched because we were told it was about genuine community empowerment and ownership. My initial concerns were raised when evidence-based allegations were brought to me of Welsh Government gerrymandering, manipulating Communities First boundaries for political advantage in rural north Flintshire. This concern was added to by growing evidence that the programme wasn’t delivering improved outcomes for people in the Communities First areas, with high inactivity and benefit dependency and low prosperity levels persisting. But, whenever we challenged the Welsh Government over this during the second and third Assemblies, they told us that Communities First was instead about programme bending, conveniently ignoring that the purpose of programme bending was supposed to be delivering improved outcomes.

Well, we’ve heard that the programme, between 2001 and 2017, involved spending of nearly £0.5 billion. Well, the 2006 interim evaluation of Communities First found

little evidence of rigorous monitoring and evaluation’

and that

Communities First is still a long way away from producing the regeneration outcomes that…are its main aim.’

As a member of the Audit Committee in the second Assembly, I successfully called for an inquiry into Communities First to be included in the Wales Audit Office forward work programme. The resulting Wales Audit Office report, published in July 2009, found significant Welsh Government failure, stating that serious weaknesses in financial planning and the processes of funding the programme led to widespread variation in funding with no clear rationale into funding decisions, that there was an absence of basic human resource and financial planning, that monitoring was weak, and that there was no evidence that anything was done with the feedback.

The 2008 Joseph Rowntree Foundation report, ‘Community empowerment in practice: lessons from Communities First’ found a general failure to exert community influence over statutory members of Communities First partnerships and

no evidence of significant mainstream “programme bending” where statutory agencies prioritised actions and expenditure in the Communities First partnership area.’

The Plas Madoc Communities First whistleblower asked for my help as she’d properly reported her concerns to the Welsh Government only to then suffer false allegations against her rather than see action against the guilty parties. It was only after I referred this to the Wales Audit Office, supported by a Plaid Cymru Member and a Liberal Democrat Member, and after the Wales Audit Office then produced a report confirming

a fundamental lack of financial control and governance’

that action was taken that led to the conviction of the Communities First co-ordinator.

False allegations of a similar nature were then made against the Higher Shotton Communities First co-ordinator after she whistleblew against Flintshire Council, then one of the few local authority Communities First grant recipient bodies in Wales, stating that they were wrongly taking control of the programmes and diverting funding outside the Communities First area. Another Communities First co-ordinator in Flintshire had resigned under similar pressure.

The joint paper published in 2011 by the Wales Council for Voluntary Action, the Centre for Regeneration Excellence Wales and Community Development Cymru, ‘Communities First—A Way Forward’, found that the original design of the programme was flawed and that the missing link in achieving community ownership was the lack of a longer term vision in the Communities First programme that, quote, ‘would move beyond programme and Government dependency and provide the community-owned dimension which is often sought but seldom achieved in creating a better Wales.’

The Minister then and Cabinet Secretary now rejected this, instead rolling out the 2012 cluster model and ignoring the lessons from Flintshire and made most local authorities the Communities First grant recipient bodies, enabling too many to encroach on programme delivery and emasculate the communities themselves.

In February, the Cabinet Secretary Carl Sargeant revealed that Communities First will be phased out by March 2018 and, in June, he told the Equality, Local Government and Communities Committee that the programme would not be replaced, that the record of its work in Wales’s most deprived areas had been mixed and that the figures aren’t moving. What an admission of failure. And all because the little Napoleons failed to understand that as well as having needs and problems, our most marginalised communities also have social, cultural and material assets and that identifying and mobilising these can help them overcome the challenge they face and that citizens and communities should be seen as the co-producers of health and well-being rather than simply the recipients of services.

Ni allaf ddod o hyd i unrhyw gyfeiriad yn yr adroddiad at y gwersi allweddol a ddysgwyd gan Cymunedau yn Gyntaf ar faterion allweddol fel plygu rhaglenni, cyrff sy’n derbyn grantiau, adroddiadau damniol Swyddfa Archwilio Cymru a’r cynigion a wrthodwyd i fwrw ymlaen â Cymunedau yn Gyntaf o 2012 ymlaen. Fel llawer, rhoddais fy nghefnogaeth i’r rhaglen pan gafodd ei lansio oherwydd dywedwyd wrthym ei bod yn ymwneud â pherchnogaeth a grymuso cymunedol go iawn. Dechreuais bryderu yn gyntaf pan dynnwyd fy sylw at honiadau a oedd yn seiliedig ar dystiolaeth ynglŷn â Llywodraeth Cymru yn newid y ffiniau, yn ystumio ffiniau Cymunedau yn Gyntaf er mwyn ennill mantais wleidyddol yn ardaloedd gwledig gogledd Sir y Fflint. Roedd y dystiolaeth gynyddol nad oedd y rhaglen yn cyflawni canlyniadau gwell i bobl yn ardaloedd Cymunedau yn Gyntaf yn ychwanegu at y pryder, gyda lefelau uchel o anweithgarwch a dibyniaeth ar fudd-daliadau a lefelau ffyniant isel yn parhau. Ond pan fyddem yn herio Llywodraeth Cymru ynglŷn â hyn yn ystod yr ail a’r trydydd Cynulliad, roeddent yn dweud wrthym fod Cymunedau yn Gyntaf yn ymwneud â phlygu rhaglenni yn lle hynny, gan anwybyddu, yn gyfleus, y ffaith mai cyflawni gwell canlyniadau oedd diben plygu rhaglenni i fod.

Wel, rydym wedi clywed bod y rhaglen, rhwng 2001 a 2017, wedi gwario bron i £0.5 biliwn. Wel, ni chanfu gwerthusiad interim 2006 Cymunedau yn Gyntaf

‘fawr ddim tystiolaeth o fonitro a gwerthuso trylwyr’

a bod

‘camau mawr i’w cymryd cyn y bydd Cymunedau yn Gyntaf yn cyflawni’r canlyniadau mewn perthynas ag adfywio a oedd... yn brif amcanion y rhaglen.’

Fel aelod o’r Pwyllgor Archwilio yn yr ail Gynulliad, gelwais yn llwyddiannus am gynnwys ymchwiliad ar Cymunedau yn Gyntaf yn rhaglen waith Swyddfa Archwilio Cymru. Roedd yr adroddiad canlynol gan Swyddfa Archwilio Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2009, yn dangos methiant sylweddol ar ran Llywodraeth Cymru, gan nodi bod gwendidau difrifol yn y cynllunio ariannol a’r prosesau o gyllido’r rhaglen wedi arwain at amrywiad eang yn y cyllid heb unrhyw sail resymegol glir i benderfyniadau cyllido, fod adnoddau dynol a chynllunio ariannol sylfaenol yn absennol, fod monitro’n wan, ac nad oedd unrhyw dystiolaeth fod unrhyw beth yn cael ei wneud gyda’r adborth.

Roedd yr adroddiad a gyhoeddwyd gan Sefydliad Joseph Rowntree yn 2008, ‘Grymuso cymunedau ar waith: gwersi o’r rhaglen Cymunedau’n Gyntaf’ yn dangos methiant cyffredinol i arfer dylanwad cymunedol dros aelodau statudol o bartneriaethau Cymunedau yn Gyntaf ac

‘nid oedd unrhyw dystiolaeth o gamau arwyddocaol i ‘blygu rhaglenni’ prif-ffrwd lle roedd asiantaethau statudol yn blaenoriaethu camau gweithredu a gwariant yn ardal y bartneriaeth Cymunedau’n Gyntaf.’

Gofynnodd chwythwr chwiban Cymunedau yn Gyntaf Plas Madoc am fy help gan ei bod wedi rhannu ei phryderon yn briodol â Llywodraeth Cymru ond yn hytrach na gweld camau’n cael eu cymryd yn erbyn yr unigolion euog yn sgil hynny, dioddefodd honiadau ffug yn ei herbyn. Nid tan i mi gyfeirio’r mater hwn at Swyddfa Archwilio Cymru, a chyda chefnogaeth Aelod o Blaid Cymru ac Aelod o’r Democratiaid Rhyddfrydol, ac ar ôl i Swyddfa Archwilio Cymru lunio adroddiad yn cadarnhau

diffyg rheolaeth ariannol a llywodraethu sylfaenol

y cymerwyd camau a arweiniodd at gyhuddo’r cydlynydd Cymunedau yn Gyntaf.

Yna cafodd honiadau ffug o natur debyg eu gwneud yn erbyn cydlynydd Cymunedau yn Gyntaf Shotton Uchaf ôl iddi chwythu’r chwiban yn erbyn Cyngor Sir y Fflint, un o’r ychydig awdurdodau lleol a oedd yn derbyn grant Cymunedau yn Gyntaf yng Nghymru ar y pryd, gan ddweud eu bod yn cymryd rheolaeth ar y rhaglenni yn anghywir ac yn dargyfeirio cyllid y tu hwnt i ardal Cymunedau yn Gyntaf. Roedd cydlynydd Cymunedau yn Gyntaf arall yn Sir y Fflint wedi ymddiswyddo o dan bwysau tebyg.

Roedd y papur a gyhoeddwyd ar y cyd yn 2011 gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, Canolfan Rhagoriaeth Adfywio Cymru a Datblygu Cymunedol Cymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf—Ffordd Ymlaen’, yn dangos bod cynllun gwreiddiol y rhaglen yn ddiffygiol ac mai’r ddolen goll o ran cyflawni perchnogaeth gymunedol oedd diffyg gweledigaeth fwy hirdymor yn y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf a fyddai, ac rwy’n dyfynnu, yn ‘symud y tu hwnt i ddibyniaeth ar raglenni a’r Llywodraeth ac yn darparu’r dimensiwn cymunedol sy’n aml yn nod ond prin yn cael ei wireddu yn y gwaith o greu Cymru well.’

Gwrthodwyd hyn gan y Gweinidog ar y pryd a’r Ysgrifennydd Cabinet yn awr, a chyflwynodd fodel clwstwr 2012 yn lle hynny ac anwybyddu’r gwersi o Sir y Fflint, a gwnaeth y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yn gyrff derbyn grant Cymunedau yn Gyntaf, gan alluogi gormod ohonynt i ymyrryd â chyflawniad rhaglenni a dirymu’r cymunedau eu hunain.

Ym mis Chwefror, datgelodd yr Ysgrifennydd Cabinet Carl Sargeant y byddai’r rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn dirwyn i ben fesul cam erbyn mis Mawrth 2018, ac ym mis Mehefin, dywedodd wrth y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol na fyddai’r rhaglen yn cael ei hadnewyddu, fod hanes ei gwaith yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru wedi bod yn gymysg ac nad yw’r ffigurau’n symud. Am gyfaddefiad o fethiant. A hyn holl oherwydd bod y Napoleons bach wedi methu deall bod gan ein cymunedau mwyaf ymylol asedau cymdeithasol, diwylliannol a materol, yn ogystal ag anghenion a phroblemau, a bod nodi a chrynhoi’r rhain yn gallu eu helpu i oresgyn yr her sy’n eu hwynebu, ac y dylid gweld dinasyddion a chymunedau fel cydgynhyrchwyr iechyd a llesiant yn hytrach na derbynwyr gwasanaethau yn unig.

Can I say, firstly, that anyone who thought a £30 million-a-year programme would eradicate poverty was somewhat hyper-optimistic and delusional? This is echoed by the evidence of Caerphilly council. Can I just say that to expect a single programme to singlehandedly reduce poverty is naïve and unrealistic? You will never eradicate generational poverty by a single anti-poverty programme. It has been very successful at some things and not so successful at others, but actually, poverty, fundamentally, is down to economics. Anti-poverty programmes and employment support programmes are all well and good, but, unless you have a robust economy, then we’re never going to eradicate it.

We also know that the first thing that the majority of people who live in a homogenously poor area do when they increase their income sufficiently is move—they move to a more affluent area. I think the Chair will be able to tell us about that. But we know the characteristics of poor communities: poor health; high numbers of people on benefits; those not on benefits on low pay and irregular hours; general low educational attainment; few books in the home; with many, a sense that things cannot get better. Where you have an area that is disadvantaged, then, to quote the Welsh Local Government Association,

if you look at the most disadvantaged areas, they’ve got the most parts of the system where intervention is needed, so they need a multi-agency approach, an intensive piece of work, to put all the bits back, and get them working again. In a more affluent area, where you’ve got pockets of poverty, the system isn’t quite as broken, and, therefore, you need fewer interventions—more specific interventions—to help those people get back up and running’.

Ynys Môn council said:

The programme has reaped success for changing and improving individual people’s lives by supporting them into training, volunteering and work opportunities and improving their life skills’.

To quote Swansea council:

Community based, accessible services allow staff to understand communities, building relationships and trust that support disengaged people to participate in and access services that they would not otherwise’.

Turning to recommendation 1, which I think is incredibly important, what’s going to happen to what has been done? I think it doesn’t matter if you call it Communities First or you call it ‘Swansea First’ or if you call it ‘Making a community better’. It doesn’t matter, the title—it’s what’s going to happen to the schemes.

Communities First successes in Swansea include—and I’ll just talk about health first—weight loss programmes, improved diet, smoking cessation programmes, exercise programmes. Will Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board or Health Improvement Wales take these on? Because these really are important, in my opinion. I think, far too often, for health, we keep on thinking it’s hospitals—we need more money in hospitals; we need to do more in hospitals. I believe that we need to do more of getting people fit and well so that they don’t end up in hospital. I know how the life expectancy in some of our poorer areas can be up to 10 years less than that in some of our richer areas. You’ve got to improve lifestyle.

On poverty: a project that looked to help people to reduce their utility bills; a clothing shop project, which recycled unwanted clothes; a project that promoted the local credit union and getting people out of doorstep lenders, which is one of the biggest problems that happen in some of our poorest communities. These doorstep lenders, some are meant to be national companies, but they certainly do cause huge problems and they end up paying massive interest rates, some of our poorest people. Who will take on projects like these?

Low educational attainment is a major cause of poverty. Projects prioritised improved educational attainment by helping adults back into learning. Family learning projects operated in partnership with local schools. Homework club sessions targeted children and parents who don’t have ICT and internet facilities at home, supporting young people with their education. I was very fortunate that I was brought up at a time when I was not disadvantaged, because no household had more books than I could access from the local library. Now, there are those who are ICT-rich and those who are ICT-poor, and that does make a huge difference to the educational attainment of very many children. I think that’s one of my greatest fears at the moment, that, if you’re poor now and you don’t have access to all the ICT equipment, then you’re going to be disadvantaged as a child. A parent and toddler group aimed at increasing the development and learning of pre-school children. A homework club provided support to children with their homework and, more importantly, ICT facilities for them to be able to do it. There was also a scheme that encouraged a learning environment in the family home. Who is going to take these over?

On Flying Start, what the Chair of the committee has seen in Newport is replicated in Swansea East, where relatively affluent areas distort the data, so the poorest areas in Swansea—Plasmarl, the terraces of Plasmarl—do not get Flying Start. Yet, the converse is true. I’ve got large detached houses that are in a Flying Start area, because they’re close to a very poor council estate. This cannot be right, and I think it really is important that we ensure that Flying Start targets individuals and is not based upon somebody living 10 streets away being rich.

A gaf fi ddweud, yn gyntaf, fod unrhyw un a oedd yn credu y buasai rhaglen gwerth £30 miliwn y flwyddyn yn trechu tlodi braidd yn orobeithiol a dryslyd? Caiff hyn ei ategu gan dystiolaeth cyngor Caerffili. A gaf fi ddweud bod disgwyl i un rhaglen leihau tlodi ar ei phen ei hun yn naïf ac yn afrealistig? Ni fyddwch byth yn trechu tlodi cenedlaethau ag un rhaglen wrthdlodi. Mae wedi bod yn llwyddiannus iawn gyda rhai pethau, a heb fod mor llwyddiannus mewn perthynas â phethau eraill, ond mewn gwirionedd, ymwneud ag economeg y mae tlodi yn y bôn. Mae rhaglenni gwrthdlodi a rhaglenni cymorth cyflogaeth yn iawn, ond oni bai bod gennych economi gadarn, ni fyddwn byth yn ei drechu.

Rydym hefyd yn gwybod mai’r peth cyntaf y mae’r rhan fwyaf o bobl sy’n byw mewn ardal gwbl dlawd yn ei wneud, pan fyddant yn cynyddu eu hincwm yn ddigonol, yw symud—maent yn symud i ardal fwy cefnog. Rwy’n credu y bydd y Cadeirydd yn gallu dweud wrthym ynglŷn â hynny. Ond rydym yn gwybod beth yw nodweddion cymunedau tlawd: iechyd gwael; niferoedd uchel o bobl ar fudd-daliadau; y rhai nad ydynt ar fudd-daliadau ar gyflogau isel ac yn gweithio oriau afreolaidd; cyrhaeddiad addysgol isel yn gyffredinol; fawr o lyfrau yn y cartref; ac i lawer, ymdeimlad na all pethau wella. Lle y mae gennych ardal sy’n ddifreintiedig, felly, ac rwy’n dyfynnu Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru,

os edrychwch ar yr ardaloedd mwyaf difreintiedig, ganddynt hwy y mae fwyaf o rannau o’r system lle y mae angen ymyrraeth, felly maent angen dull amlasiantaethol, gwaith dwys, i roi’r holl ddarnau yn ôl, a sicrhau eu bod yn gweithio eto. Mewn ardal fwy cefnog, lle y mae gennych bocedi llai o dlodi, nid yw’r system wedi torri i’r un graddau, ac felly, bydd angen llai o ymyriadau—ymyriadau mwy penodol—i helpu’r bobl hynny yn ôl ar eu traed.

Dywedodd Cyngor Ynys Môn:

Mae’r rhaglen wedi cael llwyddiant wrth newid a gwella bywydau unigolion drwy eu cynorthwyo i mewn i hyfforddiant, gwirfoddoli a chyfleoedd gwaith a gwella eu sgiliau byw.

I ddyfynnu cyngor Abertawe:

Mae gwasanaethau hygyrch yn y gymuned yn caniatáu i staff ddeall cymunedau, gan adeiladu cysylltiadau ac ymddiriedaeth a chynorthwyo pobl sydd wedi ymddieithrio i gymryd rhan a defnyddio gwasanaethau na fyddent wedi ei wneud fel arall.

Gan droi at argymhelliad 1, y credaf ei fod yn hynod o bwysig, beth sy’n mynd i ddigwydd i’r hyn sydd wedi’i wneud? Rwy’n credu nad oes ots os ydych yn ei alw yn Cymunedau yn Gyntaf neu os ydych yn ei alw’n ‘Abertawe yn Gyntaf’ neu os ydych yn ei alw’n ‘Gwella cymuned’. Nid yw o bwys, y teitl—yr hyn sy’n bwysig yw beth sy’n mynd i ddigwydd i’r cynlluniau.

Mae llwyddiannau Cymunedau yn Gyntaf yn Abertawe yn cynnwys—ac fe siaradaf am iechyd yn gyntaf—rhaglenni colli pwysau, gwella deiet, rhaglenni rhoi’r gorau i ysmygu, rhaglenni ymarfer corff. A wnaiff Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg neu Gwella Iechyd Cymru fabwysiadu’r rhain? Oherwydd mae’r rhain yn wirioneddol bwysig, yn fy marn i. Yn llawer rhy aml ym maes iechyd, rydym yn meddwl mai ymwneud â’r ysbytai y mae—mae angen mwy o arian mewn ysbytai; mae angen inni wneud mwy mewn ysbytai. Credaf fod angen i ni wneud mwy i gael pobl yn ffit ac yn iach fel nad ydynt yn gorfod mynd i’r ysbyty. Rwy’n gwybod sut y gall disgwyliad oes mewn rhai o’n hardaloedd tlotaf fod hyd at 10 mlynedd yn llai nag yn rhai o’n hardaloedd mwy cyfoethog. Mae’n rhaid i chi wella ffordd o fyw.

O ran tlodi: prosiect a oedd yn ymdrechu i helpu pobl i leihau eu biliau cyfleustodau; prosiect siop ddillad, a oedd yn ailgylchu dillad diangen; prosiect a oedd yn hyrwyddo’r undeb credyd lleol a chael pobl i roi’r gorau i ddefnyddio benthycwyr carreg y drws, un o’r problemau mwyaf sy’n digwydd yn rhai o’n cymunedau tlotaf. Y benthycwyr carreg y drws hyn, mae rhai ohonynt i fod yn gwmnïau cenedlaethol, ond yn sicr maent yn achosi problemau enfawr ac mae pobl yn gorfod talu cyfraddau llog enfawr, rhai o’n pobl dlotaf. Pwy sy’n mynd i fabwysiadu prosiectau fel hyn?

Mae cyrhaeddiad addysgol isel yn un o brif achosion tlodi. Roedd prosiectau’n blaenoriaethu gwell cyrhaeddiad addysgol drwy helpu oedolion yn ôl i addysg. Câi prosiectau dysgu fel teulu eu gweithredu mewn partneriaeth ag ysgolion lleol. Roedd sesiynau clybiau gwaith cartref yn targedu plant a rhieni nad oes ganddynt gyfleusterau TGCh a rhyngrwyd yn y cartref gan gynorthwyo pobl ifanc gyda’u haddysg. Roeddwn yn ffodus iawn fy mod wedi fy magu ar adeg pan nad oeddwn yn ddifreintiedig, am nad oedd gan unrhyw aelwyd fwy o lyfrau nag y gallwn eu cael o’r llyfrgell leol. Erbyn hyn, mae yna rai sy’n gyfoethog mewn TGCh a rhai sy’n dlawd mewn TGCh, ac mae hynny’n gwneud gwahaniaeth enfawr i gyrhaeddiad addysgol llawer iawn o blant. Rwy’n credu mai un o fy ofnau mwyaf ar hyn o bryd yw eich bod yn mynd i fod dan anfantais yn blentyn bellach os ydych yn dlawd yn awr ac nad oes gennych fynediad at yr holl gyfarpar TGCh. Roedd grŵp rhieni a phlant bach yn anelu at wella datblygiad a dysgu plant cyn ysgol. Roedd clwb gwaith cartref yn darparu cymorth i blant gyda’u gwaith cartref ac yn bwysicach, cyfleusterau TGCh iddynt allu gwneud hynny. Roedd yna gynllun hefyd a anogai amgylchedd dysgu yn y cartref teuluol. Pwy sy’n mynd i fabwysiadu’r rhain?

Ar Dechrau’n Deg, mae’r hyn a welodd Cadeirydd y pwyllgor yng Nghasnewydd yn cael ei ailadrodd yn Nwyrain Abertawe, lle y mae ardaloedd cymharol gefnog yn ystumio’r data, felly nid yw’r ardaloedd tlotaf yn Abertawe—Plas-marl, terasau Plas-marl—yn cael Dechrau’n Deg. Eto i gyd, mae’r gwrthwyneb yn wir. Mae gennyf dai sengl mawr mewn ardal Dechrau’n Deg am eu bod yn agos at ystâd dai cyngor dlawd iawn. Ni all hyn fod yn iawn, ac rwy’n credu ei bod yn wirioneddol bwysig ein bod yn sicrhau bod Dechrau’n Deg yn targedu unigolion ac nad yw’n seiliedig ar fod rhywun sy’n byw 10 stryd i ffwrdd yn gyfoethog.

There are many things that we can learn from Communities First. I do think that there was a failure back in 2001 to establish a robust evaluation mechanism that could have exposed poor programmes much more systematically and much more quickly, because, unless you have some effective monitoring arrangement, it’s impossible for Welsh Government, based in Cardiff, to pinpoint areas of concern until they become a crisis.

I think that some of the things that occurred during the early programmes also indicate a failure to hold delivery bodies to account, because, ultimately, although it was a bottom-up programme that required the community to shape the way in which services were going to be delivered, nevertheless there was always a delivery body that had to be there to ensure that things were done appropriately and that the governance arrangements were in place. I’m not aware of any of the delivery bodies being held to account and being obliged to reimburse central Government where things went really badly wrong.

The 2002 refocus gave the programme a better central purpose—to tackle people’s employability and get more people into work—and that probably should have been there from the beginning, because it wouldn’t have prevented all the soft interventions that have enhanced community well-being and made people emotionally, physically and mentally more ready to take on employment, but it would have given you that central driving focus. I think it’s disappointing that we haven’t had any independent evaluation of the success of Communities First since the 2012 refocus, because I think it makes it more difficult for us to know what really does work and what doesn’t work in terms of trying to re-energise communities that need public investment to make them more sustainable.

One of the problems—or not the problems, one of the things where I perhaps disagree with many colleagues is that a geographical focus, in my view, is very important, because you have to put some ring fence around the area that you want to target, because otherwise it’s always easy for people who are delivering programmes to simply avoid the most challenging problems and go for the easy wins. So, I think that geographical focus is very important—that place-based approach—but using super-output areas is a convenient mechanism, because there are lines on maps, there are statistics that are collected for a whole host of reasons, which makes it easier to monitor the numerical achievements. But, clearly, super-output areas are a very blunt instrument in that, in many cases, they cut across streets, they cut across whole estates, which clearly produces anomalies in terms of injustice. But I think that the Communities First programmes weren’t sufficiently imaginative in finding ways in which they could get around that by engaging with other programmes that would enable them to take on individuals that were needing support but weren’t in the catchment, and I’m pleased that that is a recommendation that has come out of our report.

None of these regeneration programmes are forever, and I think it’s really important that people should have recognised that from the starting point, because the whole point of these programmes is to pilot innovative ways of working with very complex issues around poverty. It’s really, really complicated, and we needed, always, to have been bearing this in mind in terms of informing and reshaping statutory services so that we could deliver them better, and I am concerned that, if all Ministers are responsible for tackling poverty, it becomes nobody’s responsibility. So, I feel that the winding-down process needs to be robustly managed to ensure that local authorities, who are, in the main, the delivery bodies, are really analysing what are those aspects of the programme that have been really successful and that need to be incorporated into their mainstream delivery programmes, because, otherwise, I feel all the learning and the achievements of Communities First can be lost.

Mae yna lawer o bethau y gallwn eu dysgu gan Cymunedau yn Gyntaf. Rwy’n credu bod methiant wedi bod yn ôl yn 2001 i sefydlu mecanwaith gwerthuso cadarn a allai fod wedi amlygu rhaglenni gwael yn llawer mwy systematig ac yn llawer cyflymach, oherwydd, oni bai bod gennych ryw drefniant monitro effeithiol, mae’n amhosibl i Lywodraeth Cymru, wedi’i leoli yng Nghaerdydd, nodi meysydd pryder hyd nes y byddant yn argyfwng.

Credaf fod rhai o’r pethau a ddigwyddodd yn ystod y rhaglenni cynnar hefyd yn dangos methiant i ddwyn cyrff cyflawni i gyfrif, oherwydd yn y pen draw, er mai rhaglen o’r gwaelod i fyny oedd hi a’i gwnâi’n ofynnol i’r gymuned lunio’r ffordd y câi gwasanaethau eu darparu, serch hynny roedd yn rhaid cael corff cyflawni yno bob amser i sicrhau bod pethau’n cael eu gwneud yn briodol a bod trefniadau llywodraethu ar waith. Nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw un o’r cyrff cyflawni wedi cael eu dwyn i gyfrif a chael eu gorfodi i ad-dalu’r Llywodraeth ganolog lle’r aeth pethau o chwith yn ddifrifol.

Rhoddodd y newid pwyslais yn 2002 well pwrpas canolog i’r rhaglen—mynd i’r afael â chyflogadwyedd pobl a chael mwy o bobl i mewn i waith—a dylai hynny fod wedi bod yno o’r cychwyn yn ôl pob tebyg, oherwydd ni fuasai wedi atal yr holl ymyriadau meddal sydd wedi gwella lles cymunedau a gwneud pobl yn barotach yn emosiynol, yn gorfforol ac yn feddyliol i gael gwaith, ond byddai wedi rhoi’r ffocws ysgogol canolog hwnnw i chi. Rwy’n credu ei bod yn siomedig nad ydym wedi cael unrhyw werthusiad annibynnol o lwyddiant Cymunedau yn Gyntaf ers y newid pwyslais yn 2012, gan y credaf ei fod yn ei gwneud yn anos i ni wybod beth sy’n gweithio go iawn a beth nad yw’n gweithio o ran ceisio ailfywiogi cymunedau sydd angen buddsoddiad cyhoeddus i’w gwneud yn fwy cynaliadwy.

Un o’r problemau—neu nid problemau, un o’r pethau lle rwy’n anghytuno â llawer o gyd-Aelodau o bosibl yw bod ffocws daearyddol, yn fy marn i, yn bwysig iawn, gan fod rhaid i chi neilltuo’r maes rydych am ei dargedu mewn rhyw fodd, oherwydd fel arall mae bob amser yn hawdd i bobl sy’n cyflwyno rhaglenni osgoi’r problemau mwyaf heriol a mynd am yr enillion hawdd. Felly, credaf fod ffocws daearyddol yn hynod o bwysig—y dull seiliedig ar leoedd—ond mae defnyddio ardaloedd cynnyrch ehangach yn fecanwaith cyfleus, gan y ceir llinellau ar fapiau, ceir ystadegau sy’n cael eu casglu am lu o resymau, sy’n ei gwneud yn haws monitro’r cyflawniadau o ran niferoedd. Ond yn amlwg, mae ardaloedd cynnyrch ehangach yn offeryn di-fin iawn yn yr ystyr eu bod, mewn nifer o achosion, yn torri ar draws strydoedd, maent yn torri ar draws ystadau cyfan, sy’n amlwg yn cynhyrchu anghysonderau o ran anghyfiawnder. Ond rwy’n credu nad oedd rhaglenni Cymunedau yn Gyntaf yn mynd ati’n ddigon creadigol i ddod o hyd i ffyrdd y gallent oresgyn hynny drwy ymgysylltu â rhaglenni eraill a fyddai’n eu galluogi i gynorthwyo unigolion a oedd angen cymorth ond nad oeddent yn y dalgylch, ac rwy’n falch fod hwnnw’n argymhelliad a ddaeth o’n hadroddiad.

Nid oes unrhyw un o’r rhaglenni adfywio hyn yn mynd i bara am byth, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn fod pobl wedi cydnabod hynny o’r cychwyn, gan mai holl bwynt y rhaglenni hyn yw treialu ffyrdd arloesol o weithio gyda materion cymhleth iawn yn ymwneud â thlodi. Mae’n wirioneddol gymhleth ac roedd angen inni gadw hyn mewn cof bob amser ar gyfer llywio ac ail-lunio gwasanaethau statudol fel y gallem eu cyflawni’n well, ac rwy’n pryderu, os yw pob Gweinidog yn gyfrifol am drechu tlodi, na fydd yn gyfrifoldeb i neb yn y pen draw. Felly, rwy’n teimlo bod angen rheoli’r broses o’i ddirwyn i ben yn gadarn er mwyn sicrhau bod awdurdodau lleol, sef y cyrff cyflawni at ei gilydd, yn mynd ati o ddifrif i ddadansoddi beth yw’r agweddau ar y rhaglen sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus ac sydd angen eu hymgorffori yn eu rhaglenni cyflawni prif ffrwd, oherwydd, fel arall, rwy’n teimlo y gallai holl wersi a chyflawniadau Cymunedau yn Gyntaf fynd ar goll.

Firstly, like others, can I thank the committee for the comprehensive, if sometimes uncomfortable, reading in terms of the report? I’m not going to deal specifically with any of the recommendations in the report, but there are three key issues that I wanted to raise, focusing on the future and the actions that still need to be taken, and we will draw lessons from that report in terms of taking them forward. My comments, as you’ll appreciate, will be made in the context of areas like my own constituency. For me, this must be about what we deliver in the future, through and beyond the current transition period.

So, firstly, the report contains the inevitable realisation that the efforts of the Communities First programme faced an uphill challenge to overcome the history of social and economic deprivation of too many of our Valleys communities, in the context which I’m coming from. That task became almost impossible when we were faced with a UK Government that chose to pursue a policy of austerity, an austerity that was built around a programme of so-called welfare reform. If I refer back to my question to the Cabinet Secretary for finance early on, according to research by Sheffield Hallam University, that programme of reform is going to see nearly £0.5 billion a year being removed from Valleys communities. The welfare reform programme, when fully implemented, will remove more than that from the Valleys every three years. That’s more than £1 billion every three years.

That assault on our Valleys community is in progress, and, in light of that assault and the associated impoverishment of our communities, Communities First faced being a sticking plaster that was never going to be a total solution. As Hefin said, whilst Communities First did some outstanding, life-changing work, in itself, it could not raise many thousands of people in our most deprived communities out of poverty, because it lacked the support of UK Government policies that were amongst the key drivers in tackling poverty. So, that wasn’t the fault of Communities First.

Secondly, we must ensure that the best parts of Communities First projects and the associated lessons are carried forward—many other colleagues have made that point, too—through this transition period, because, as we’ve already heard, so much good has come out of them. I’ll just use one example from my constituency. The Cabinet Secretary, I’m sure, is aware of the Forsythia youth project, which was a fantastic project in providing—and is still a fantastic project—support and guidance to young people. It provides early intervention, mentoring support and role models, and has been life-changing for many young people in Merthyr Tydfil. The success of that project has been recognised by so many partners, both at local and national level. It would be a crime—a crime, really, against our young people—if projects like that were lost due to the changes in the programme. So, the best of Communities First, obviously, has to be taken forward, and I would like some assurance from the Cabinet Secretary that his transition division have a clear view on the essential projects that need to be saved.

Thirdly, we must remember the continuing value that place-based policies can deliver. Indeed, in the near future, I look forward to welcoming the publishing of the work of the Valleys taskforce, recognising the Valleys as a place that needs to receive further cross-cutting attention from our Welsh Government to help us move our communities forward. In my constituency, I see some great examples of award-winning regeneration in Merthyr Tydfil. By the way, Merthyr Tydfil is a town that is growing; it’s a vibrant hub in the Valleys. Can I say it is not the town that was portrayed so negatively, once again, in ‘Valley Cops’ on our tv recently? But the work in Merthyr Tydfil is far from complete, and the Communities First transition is seeing this particular budget reduce, I believe, from £1.6 million to somewhere around £370,000. So, we’re going to be facing significant changes.

I also look at communities like Rhymney that need some extra care and support to help them face the future. They’ve not benefited strategically, like Merthyr Tydfil has, and they can’t point to the same levels of investment and regeneration as its neighbours, either across the valley in Merthyr or down the valley in Caerphilly. So, there are places that must receive our attention as part of the all-new strategies that we’re currently announcing, whether it’s in ‘Prosperity for All’, whether it’s the work of the Valleys taskforce, whether it’s our Welsh budget choices and local government settlements. There remain places and communities, like those in my constituency, that we are obliged to support if we’re to achieve our aims. Our continuing commitment is vital as they face the prospect of losing billions of pounds of support from UK Government over the coming years.

So, as we move away from Communities First and the transition to a new phase is under way, we must remember that the causes and symptoms of poverty remain to be challenged and to be overcome, and this cannot be achieved by Welsh Government alone, who do not hold all the economic levers. But I know the Cabinet Secretary will give some assurance that, in now focusing on resilient communities, tackling poverty remains a key objective for this Welsh Government.

Yn gyntaf, fel eraill, a gaf fi ddiolch i’r pwyllgor am y deunydd darllen cynhwysfawr, os anghysurus weithiau, a gafwyd yn yr adroddiad? Nid wyf yn mynd i ymdrin yn benodol ag unrhyw un o’r argymhellion yn yr adroddiad, ond roeddwn am dynnu sylw at dri mater allweddol gan ganolbwyntio ar y dyfodol a’r camau sy’n dal i fod angen eu cymryd, a byddwn yn dysgu gwersi o’r adroddiad ar gyfer bwrw ymlaen â hwy. Bydd fy sylwadau, fel y byddwch yn deall, yn cael eu gwneud yng nghyd-destun ardaloedd fel fy etholaeth i. I mi, rhaid iddo ymwneud â’r hyn y darparwn yn y dyfodol, drwy’r cyfnod pontio cyfredol a thu hwnt.

Felly, yn gyntaf, mae’r adroddiad yn cynnwys y sylweddoliad anochel fod ymdrechion y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn wynebu her gynyddol i oresgyn hanes o amddifadedd cymdeithasol ac economaidd mewn gormod o’n cymunedau yn y Cymoedd, yn y cyd-destun y dof ohono. Daeth y dasg honno bron yn amhosibl wrth inni wynebu Llywodraeth y DU a ddewisodd ddilyn polisi cyni, cyni a adeiladwyd o gwmpas rhaglen o’r hyn a elwid yn ddiwygio lles. Os cyfeiriaf yn ôl at fy nghwestiwn i Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid yn gynharach, yn ôl ymchwil gan Brifysgol Sheffield Hallam, mae’r rhaglen ddiwygio honno’n mynd i arwain at amddifadu cymunedau’r Cymoedd o £0.5 biliwn y flwyddyn. Bydd y rhaglen diwygio lles, pan fydd wedi ei gweithredu’n llawn, yn mynd â mwy na hynny o’r Cymoedd bob tair blynedd. Dyna dros £1 biliwn bob tair blynedd.

Mae’r ymosodiad hwnnw ar gymuned y Cymoedd yn mynd rhagddo, ac yng ngoleuni’r ymosodiad a’r tlodi sy’n gysylltiedig â’n cymunedau, roedd Cymunedau yn Gyntaf yn wynebu bod yn blastr nad oedd byth yn mynd i fod yn ateb cyfan. Fel y dywedodd Hefin, er bod rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn gwneud peth gwaith rhagorol sy’n newid bywydau, ynddi ei hun, ni allai godi miloedd lawer o bobl yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig allan o dlodi, gan na châi ei chefnogi gan bolisïau Llywodraeth y DU a oedd ymhlith yr ysgogiadau allweddol wrth fynd ati i drechu tlodi. Felly, nid bai Cymunedau yn Gyntaf oedd hynny.

Yn ail, rhaid inni sicrhau bod y rhannau gorau o brosiectau Cymunedau yn Gyntaf a’r gwersi cysylltiedig yn cael eu parhau—mae llawer o gyd-Aelodau eraill wedi gwneud y pwynt hwnnw, hefyd—drwy’r cyfnod pontio hwn, oherwydd fel y clywsom eisoes, mae cymaint o dda wedi dod ohonynt. Fe ddefnyddiaf un enghraifft o fy etholaeth i. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol, rwy’n siŵr, o’r prosiect ieuenctid Forsythia, a oedd yn brosiect gwych—ac mae’n dal i fod yn brosiect gwych—sy’n darparu cymorth ac arweiniad i bobl ifanc. Mae’n darparu ymyrraeth gynnar, cymorth mentora a modelau rôl, ac mae wedi newid bywydau llawer o bobl ifanc ym Merthyr Tudful. Mae llwyddiant y prosiect wedi cael ei gydnabod gan gymaint o bartneriaid, ar lefel leol a chenedlaethol. Byddai’n drosedd—yn drosedd, mewn gwirionedd, yn erbyn ein pobl ifanc—pe bai prosiectau fel hyn yn cael eu colli oherwydd y newidiadau i’r rhaglen. Felly, mae’n rhaid i’r gorau o Cymunedau yn Gyntaf, yn amlwg, gael ei barhau, a hoffwn rywfaint o sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet fod ei is-adran bontio yn gweld yn glir pa brosiectau hanfodol sydd angen eu hachub.

Yn drydydd, rhaid inni gofio’r gwerth parhaus y gall polisïau sy’n seiliedig ar leoedd ei sicrhau. Yn wir, yn y dyfodol agos, rwy’n edrych ymlaen at roi croeso i gyhoeddi gwaith tasglu’r Cymoedd, i gydnabod y Cymoedd fel lle y mae angen iddo gael sylw trawsbynciol pellach gan Lywodraeth Cymru i’n helpu i symud ein cymunedau ymlaen. Yn fy etholaeth i, rwy’n gweld rhai enghreifftiau gwych o adfywio sydd wedi ennill gwobrau ym Merthyr Tudful. Gyda llaw, mae Merthyr Tudful yn dref sy’n tyfu; mae’n ganolbwynt bywiog yn y Cymoedd. A gaf fi ddweud nad dyna’r dref a gafodd ei phortreadu mor negyddol, unwaith eto, yn ‘Valley Cops’ ar ein teledu yn ddiweddar? Ond mae’r gwaith ym Merthyr Tudful ymhell o fod yn gyflawn, ac mae’r newid yn Cymunedau yn Gyntaf wedi arwain at dorri’r gyllideb benodol hon, rwy’n credu, o £1.6 miliwn i oddeutu £370,000. Felly, rydym yn mynd i fod yn wynebu newidiadau sylweddol.

Rwyf hefyd yn edrych ar gymunedau fel Rhymni sydd angen gofal a chymorth ychwanegol i’w helpu i wynebu’r dyfodol. Nid ydynt wedi elwa’n strategol, fel Merthyr Tudful, ac ni allant dynnu sylw at yr un lefelau o fuddsoddiad ac adfywiad â’u cymdogion, naill ai ar draws y dyffryn ym Merthyr Tudful neu i lawr y cwm yng Nghaerffili. Felly, mae yna leoedd sy’n rhaid iddynt gael ein sylw fel rhan o’r strategaethau newydd rydym yn eu cyhoeddi ar hyn o bryd, boed yn ‘Ffyniant i Bawb’, boed yn waith tasglu’r Cymoedd, boed yn ddewisiadau cyllideb Cymru a setliadau llywodraeth leol. Erys lleoedd a chymunedau, fel y rhai yn fy etholaeth i, sy’n rhaid inni eu cefnogi os ydym am gyflawni ein hamcanion. Mae ein hymrwymiad parhaus yn hanfodol wrth iddynt wynebu’r posibilrwydd o golli biliynau o bunnoedd o gymorth gan Lywodraeth y DU dros y blynyddoedd nesaf.

Felly, wrth i ni symud oddi wrth Cymunedau yn Gyntaf ac wrth i’r cyfnod pontio i gyfnod newydd fynd rhagddo, rhaid inni gofio bod achosion a symptomau tlodi yn parhau i gael eu herio a’u goresgyn, ac ni ellir cyflawni hyn drwy Lywodraeth Cymru yn unig, gan nad yw’r holl ddulliau economaidd yn eu dwylo hi. Ond rwy’n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi rhywfaint o sicrwydd y bydd trechu tlodi, drwy ganolbwyntio yn awr ar gymunedau cryf, yn parhau i fod yn amcan allweddol i Lywodraeth Cymru.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, Carl Sargeant.

I call on the Cabinet Secretary for Communities and Children, Carl Sargeant.

I’m grateful, Llywydd, for the opportunity to respond to the committee report. I’m thankful to the committee for their report, and grateful to all those who’ve given written and oral evidence. While there were differences of interpretation and emphasis, the Government was able to accept most of the committee’s recommendations, as the Chair made reference to.

Llywydd, the decision to close Communities First was a difficult one, but after careful consideration, I took the view that while the programme had done much for individuals, overall poverty levels remained stubbornly high, and no one programme could be expected to remedy this. It was time for a radical change of direction and, as Mike Hedges alluded to, this is about a jigsaw, a suite of tools that is able to protect our communities. The Welsh Government is committed to a cross-Government drive to create prosperity for all, and as I said in February, we are determined to build resilient communities by focusing on early years, employment and empowerment. Our national strategy, ‘Prosperity for All’, has now laid out our plans to invest in the prosperity and well-being of communities and individuals across Wales.

Many who responded during our extensive engagement exercise appreciated the help that the programme gave to individuals and the work of the staff, but there was also recognition of the need for a new approach based on tackling the root causes of poverty and working with local people to focus that effort as effectively as possible.

Like Hefin David, I’m offended by the use of the word ‘failings’ for Communities First, because actually we did see and have seen some great work going on in your communities across the whole length and breadth of Wales. Janet Finch-Saunders and Mark Isherwood wash their hands of this, but it’s their Government that have put pressure on Wales, which has a huge impact on the issues of tackling poverty—[Interruption.] They can laugh, but the fact of the matter is, you have as much to be responsible for as anybody else. Llywydd—[Interruption.] No, I’m not at the moment. I may give way in a little while. The Welsh Government is committed to cross-Government working, as I said earlier.

Change is never easy, Llywydd, but I make no apology for facing up to difficult questions and difficult challenges. I pay tribute to all those who have joined us in working through the difficult choices we have, and those involved in developing the answers. Last October, I announced I was minded to phase out Communities First. Following that, I conducted a broad consultation, receiving several thousand responses. In February, I announced that I would close the programme and set out our new approach to building resilient communities. We took the time to listen to people before taking that final decision.

Phasing out the programme rather than opting for a sudden closure, together with the mitigation measures I put in place, is providing opportunities for staff redeployment and the continuation of some of the most effective Communities First projects, like Dawn Bowden has alluded to.

The work to take forward our new approach is progressing well. Our strategy, ‘Prosperity for All’, sets out how we mobilise all the energies of Welsh Government to support the building of resilient communities throughout Wales. Key activities across my portfolio will complement those undertaken by my colleagues, and we will deliver in ways that involve and empower our communities, involving them from the onset.

We are working with a wide range of partners to identify the things that need to be put in place to support the empowerment of our communities, and this shared exploration will shape how Welsh Government supports the development of resilience in those communities.

Llywydd, the transition year was designed to maximise the support for those who need it and who would feel the effects of change, and the Communities First transition team offers the help and advice needed to lead delivery bodies and staff on the ground. I know that many Members have been to see me with local issues and I have been able to point to my delivery team and transition team for their support. They have ensured that bespoke support has been rapidly available, as required, in addition to the frequent bilateral meetings and bi-monthly meetings of the lead delivery body network.

A key aspect of the team’s role this year is to support mainstreaming activities, which are both effective and valued locally. Lead delivery bodies supported by the transition team have done some excellent work already in securing the future of some of the most successful projects from Communities First. However, Llywydd, I must be clear that this is not about mainstreaming absolutely everything. Not everything works in every area. That’s why I have asked for the focus—to look at the best bits, as some Members put this, and make sure that this is a programme that meets real community needs. Dawn, one of your questions was about how we make sure that we are sighted on these decisions. These will be decisions by the local delivery bodies. This is not a decision for me to pick out. We are distant from those communities. It is important that there is a local influence and making sure that they understand that better.

In Pembrokeshire, for example, the lead delivery body has engaged closely with the health board to incorporate the Communities First approach around healthy eating into the board’s general service delivery. A local GP is now facilitating the work of the action group that supports people with additional needs to live in the community. This shows how the best bits of projects previously delivered by Communities First can continue and thrive in a new context. In Newport, many former Communities First projects are being delivered by a different provider, programme or team. The Tackle Project is now being delivered by the Dragons. The well-being support team and Newport youth services have also taken on a number of projects too.

Our work to carry forward the best of Communities First includes the legacy fund and the employability grant, and these are being developed in collaboration with the organising groups and with colleagues in local authority areas. I listened to Hefin’s point around the self-employed, which is a really important one. I will ask my team to see how that operates. The broader question around the employability plan is with Julie James and will be issued shortly. We are just finalising the detail of that. Employability is a key priority, and £12 million of employability grant supports that work. The legacy fund is enabling local authorities to continue projects that make a difference to lives in their area. It is a two-year legacy programme. After two years, I will be speaking to the finance Minister to see how that ends up in the RSG provision in order for the continuation of support.

Where there is local drive and determination, Llywydd, some of the best aspects of Communities First can continue in new and innovative ways. I congratulate all those working with the support of my officials to find new ways to particularly thrive on those projects in the future. Some people still ask me when I will reveal a successor programme to Communities First. My answer is that the challenges of creating prosperity for all is no longer a matter for one particular programme. It is the central and defining mission of this Government as a whole.

Diolch, Llywydd, am y cyfle i ymateb i adroddiad y pwyllgor. Rwy’n ddiolchgar i’r pwyllgor am eu hadroddiad, ac yn ddiolchgar i bawb sydd wedi rhoi tystiolaeth ysgrifenedig a llafar. Er bod gwahaniaethau o ran dehongliad a phwyslais, roedd y Llywodraeth yn gallu derbyn y rhan fwyaf o argymhellion y pwyllgor, fel y nododd y Cadeirydd.

Llywydd, roedd y penderfyniad i gau Cymunedau yn Gyntaf yn un anodd, ond ar ôl ystyried yn ofalus, roeddwn o’r farn, er bod y rhaglen wedi gwneud llawer i unigolion, fod lefelau tlodi’n gyffredinol yn parhau i fod yn ystyfnig o uchel, ac na ellid disgwyl i un rhaglen ar ei phen ei hun gywiro hyn. Roedd hi’n amser i newid cyfeiriad yn sylfaenol, ac fel y cyfeiriodd Mike Hedges, mae hyn yn ymwneud â jig-so, cyfres o adnoddau sy’n gallu amddiffyn ein cymunedau. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ymgyrch draws-Lywodraethol i greu ffyniant i bawb, ac fel y dywedais ym mis Chwefror, rydym yn benderfynol o adeiladu cymunedau cryf drwy ganolbwyntio ar y blynyddoedd cynnar, cyflogaeth a grymuso. Mae ein strategaeth genedlaethol, ‘Ffyniant i Bawb’, wedi nodi ein cynlluniau i fuddsoddi yn ffyniant a llesiant cymunedau ac unigolion ar draws Cymru.

Mae llawer o’r rhai a ymatebodd yn ystod ein hymarfer ymgysylltu helaeth yn gwerthfawrogi’r cymorth a roddodd y rhaglen i unigolion a gwaith y staff, ond cafwyd cydnabyddiaeth hefyd i’r angen am agwedd newydd yn seiliedig ar fynd i’r afael ag achosion sylfaenol tlodi a gweithio gyda phobl leol i ganolbwyntio’r ymdrech honno mor effeithiol â phosibl.

Fel Hefin David, rwy’n gwaredu at y defnydd o’r gair ‘methiannau’ ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf, gan ein bod wedi gweld gwaith gwych yn digwydd yn ein cymunedau ar hyd a lled Cymru. Mae Janet Finch-Saunders a Mark Isherwood yn gwadu hyn, ond eu Llywodraeth hwy sydd wedi rhoi pwysau ar Gymru, sy’n effeithio’n enfawr ar faterion trechu tlodi—[Torri ar draws.] Gallant chwerthin, ond y gwir amdani yw, mae gennych chi lawn cymaint i fod yn gyfrifol amdano ag unrhyw un arall. Llywydd—[Torri ar draws.] Na, nid wyf yn ildio ar hyn o bryd. Efallai y byddaf yn ildio mewn ychydig. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i waith traws-Lywodraethol, fel y dywedais yn gynharach.

Nid yw newid byth yn hawdd, Llywydd, ond nid wyf yn ymddiheuro am wynebu cwestiynau anodd a heriau anodd. Rwy’n talu teyrnged i bawb sydd wedi ymuno â ni i weithio drwy’r dewisiadau anodd sydd gennym, a’r rhai sy’n ymwneud â datblygu’r atebion. Fis Hydref diwethaf, cyhoeddais fy mod yn bwriadu dirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben yn raddol. Yn dilyn hynny, cynhaliais ymgynghoriad eang, a daeth miloedd lawer o ymatebion i law. Ym mis Chwefror, cyhoeddais y byddwn yn gorffen y rhaglen a nodais ein dull newydd o adeiladu cymunedau cryf. Rhoesom amser i wrando ar bobl cyn gwneud y penderfyniad terfynol.

Mae dirwyn y rhaglen i ben yn raddol yn hytrach na dewis dod i ben yn sydyn, ynghyd â’r mesurau lliniaru rwy’n eu rhoi ar waith, yn darparu cyfleoedd ar gyfer adleoli staff a pharhad rhai o brosiectau mwyaf effeithiol Cymunedau yn Gyntaf, fel y nododd Dawn Bowden.

Mae’r gwaith ar ddatblygu ein dull newydd yn mynd rhagddo’n dda. Mae ein strategaeth, ‘Ffyniant i Bawb’, yn nodi sut rydym yn crynhoi holl egni Llywodraeth Cymru i gefnogi’r gwaith o adeiladu cymunedau cryf ledled Cymru. Bydd y gweithgareddau allweddol ar draws fy mhortffolio yn ategu’r rhai a gyflawnir gan fy nghyd-Aelodau, a byddwn yn cyflawni mewn ffyrdd sy’n cynnwys ac yn grymuso ein cymunedau, gan eu cynnwys o’r cychwyn.

Rydym yn gweithio gydag ystod eang o bartneriaid i nodi’r pethau sydd angen eu rhoi ar waith i gefnogi’r gwaith o rymuso ein cymunedau, a bydd y cyd-archwiliad hwn yn llunio’r modd y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r gwaith o ddatblygu cryfder y cymunedau hynny.

Llywydd, cynlluniwyd y flwyddyn bontio i wneud y gorau o’r gefnogaeth i’r rhai sydd ei hangen ac a fyddai’n teimlo effeithiau newid, ac mae tîm pontio Cymunedau yn Gyntaf yn cynnig y cymorth a’r cyngor sydd eu hangen ar gyrff cyflawni arweiniol a staff ar lawr gwlad. Gwn fod llawer o Aelodau wedi dod â materion lleol i fy sylw ac rwyf wedi gallu cyfeirio at fy nhîm cyflawni a’r tîm pontio am eu cefnogaeth. Maent wedi sicrhau bod cymorth pwrpasol wedi bod ar gael yn gyflym, yn ôl yr angen, yn ychwanegol at gyfarfodydd dwyochrog rheolaidd a chyfarfodydd deufisol y rhwydwaith o gyrff cyflawni arweiniol.

Un agwedd allweddol o rôl y tîm eleni yw cefnogi gweithgareddau prif ffrydio, sy’n effeithiol ac yn cael eu gwerthfawrogi’n lleol. Mae cyrff cyflawni arweiniol gyda chefnogaeth y tîm pontio wedi gwneud gwaith rhagorol eisoes yn sicrhau dyfodol rhai o brosiectau mwyaf llwyddiannus Cymunedau yn Gyntaf. Fodd bynnag, Llywydd, mae’n rhaid i mi ddweud yn glir nad yw hyn yn ymwneud â phrif ffrydio popeth. Nid yw popeth yn gweithio ym mhob ardal. Dyna pam y gofynnais i’r ffocws—edrych ar y darnau gorau, fel y mae rhai o’r Aelodau wedi ei ddweud, a gwneud yn siŵr fod hon yn rhaglen sy’n diwallu anghenion cymunedol go iawn. Dawn, roedd un o’ch cwestiynau’n gofyn sut y gwnawn yn siŵr ein bod yn canolbwyntio ar y penderfyniadau hyn. Penderfyniadau gan y cyrff cyflawni lleol fydd y rhain. Nid yw’n benderfyniad i mi ei wneud. Rydym yn bell o’r cymunedau hynny. Mae’n bwysig fod yna ddylanwad lleol a gwneud yn siŵr eu bod yn deall hynny’n well.

Yn Sir Benfro, er enghraifft, mae’r corff cyflawni arweiniol wedi ymgysylltu’n agos â’r bwrdd iechyd i ymgorffori dull gweithredu Cymunedau yn Gyntaf mewn perthynas â bwyta’n iach yn rhan o ddarpariaeth gwasanaethau cyffredinol y bwrdd. Mae meddyg teulu lleol bellach yn hwyluso gwaith y grŵp gweithredu sy’n cynorthwyo pobl ag anghenion ychwanegol i fyw yn y gymuned. Mae hyn yn dangos sut y gall y darnau gorau o brosiectau a gyflwynid yn flaenorol gan Cymunedau yn Gyntaf barhau a ffynnu mewn cyd-destun newydd. Yng Nghasnewydd, mae llawer o brosiectau Cymunedau yn Gyntaf blaenorol yn cael eu cyflwyno gan ddarparwr, rhaglen neu dîm gwahanol. Mae’r Prosiect Taclo yn cael ei gyflwyno bellach gan y Dreigiau. Mae nifer o brosiectau wedi cael eu trosglwyddo i’r tîm cymorth llesiant a gwasanaethau ieuenctid Casnewydd hefyd.

Mae ein gwaith i fwrw ymlaen â’r pethau gorau yn Cymunedau yn Gyntaf yn cynnwys y gronfa etifeddiaeth a’r grant cyflogadwyedd, ac mae’r rhain yn cael eu datblygu ar y cyd â’r grwpiau trefnu a chyda chydweithwyr mewn ardaloedd awdurdodau lleol. Gwrandewais ar bwynt Hefin ynglŷn â’r hunangyflogedig, sy’n un pwysig iawn. Byddaf yn gofyn i fy nhîm weld sut y mae hwnnw’n gweithredu. Mae’r cwestiwn ehangach yn ymwneud â’r cynllun cyflogadwyedd gyda Julie James a bydd yn cael ei gyhoeddi’n fuan. Rydym yn cwblhau manylion hynny ar hyn o bryd. Mae cyflogadwyedd yn flaenoriaeth allweddol, ac mae grant cyflogadwyedd o £12 miliwn yn cefnogi’r gwaith hwnnw. Mae’r gronfa etifeddiaeth yn galluogi awdurdodau lleol i barhau prosiectau sy’n gwneud gwahaniaeth i fywydau yn eu hardal. Mae’n rhaglen etifeddiaeth ddwy flynedd. Ar ôl dwy flynedd, byddaf yn siarad â’r Gweinidog Cyllid i weld sut y bydd yn mynd i ddarpariaeth y grant cynnal refeniw er mwyn parhau’r gefnogaeth.

Lle y ceir egni a phenderfyniad lleol, Llywydd, gall rhai o agweddau gorau Cymunedau yn Gyntaf barhau mewn ffyrdd newydd ac arloesol. Rwy’n llongyfarch pawb sy’n gweithio gyda chymorth fy swyddogion i ddod o hyd i ffyrdd newydd o ffynnu’n arbennig ar y prosiectau hynny yn y dyfodol. Mae rhai pobl yn dal i ofyn i mi pa bryd y byddaf yn datgelu rhaglen i olynu Cymunedau yn Gyntaf. Fy ateb yw nad yw’r heriau o greu ffyniant i bawb yn fater i un rhaglen benodol mwyach. Dyma genhadaeth ganolog a diffiniol y Llywodraeth hon yn ei chyfanrwydd.

Galwaf ar John Griffiths i ymateb i’r ddadl.

I call on John Griffiths to reply to the debate.

Diolch yn fawr, Llywydd. Could I first thank Members very much for their level of interest and, indeed, their level of passion for these issues, including Assembly Members who are not members of the committee? I think their contributions were very valuable, actually, in providing balance in terms of experience of Communities First. It was very good to hear, for example, from Hefin David, Dawn Bowden and Mike Hedges—none of them members of the committee—in terms of the successes of Communities First in their areas and about how, as Hefin said, some of those successes in developing community capacity then had important benefits when it came to other projects, because that capacity was used to enable those other projects to take place and, indeed, succeed. So, I think that does give necessary balance, which I hope our report has done in any event—looking at some of the shortcomings but also all the good work that took place. I think we did try and strike that balance in our report, and I hope that we did so effectively.

I think that a lot of the points made by Assembly Members, Llywydd, concentrated—and I think necessarily so—on the evidence base, evaluation, and performance management, because our report does indeed deal with those issues to quite a large extent and, indeed, they feature in a number of the recommendations. Recommendation 4, in talking about the tackling poverty strategy, talks about performance indicators, effective performance management, and setting out a broader evidence base. The recommendation 8 talks about ensuring that performance indicators are consistent across the whole of Wales, publicly available, broken down by local authority, and made available to committee to aid scrutiny. Recommendation 9 is the dashboard of poverty indicators, perhaps involving organisations such as the Bevan Foundation or Joseph Rowntree, and we talk about a longitudinal study on poverty in Wales in recommendation 10. So, I think it’s clear that the committee identified those issues around evaluation, performance management and an evidence base very strongly, and I’m glad that that’s been reflected by contributions today, because it has become a mantra for Welsh Government to be evidence-based, and we need to see the practical application of that in important programmes such as those that tackle poverty.

A number of Members talked about the importance of the economy, Llywydd, and I think we would all recognise that. The saying that a rising tide lifts all boats is very important to tackling poverty, and we want to see the economy strengthen in Wales, but we also, alongside that, want to see bespoke programmes and initiatives to tackle poverty, including those that are place-based, again, as a number of Members mentioned. I think it is right that we should have a balance between those that are generally available and those initiatives, those projects that are geographically specific.

Llywydd, I’m grateful to the Cabinet Secretary for his response. I think it is important that we have clarity in terms of legacy funding, and if that is to go into RSG, then we look forward to getting more detail as to exactly how that is going to occur and what controls and what parameters will be set around that to make sure that it does have the desired effect in tackling these issues. I think the transition team is important, and we want to see that sustained in terms of the help for lead bodies and the ability for Assembly Members to bring issues to the Cabinet Secretary, and for those to be tackled by that transition team.

I think it is important that there is a cross-Government approach and, again, we recognise that, Llywydd. But what we want to see in terms of the tackling poverty action plan—and, you know, this was indeed an important recommendation—is that set out in a strategy that enables scrutiny, and which contains all the performance management and performance indicators that I started off by addressing. I think that that is a key ask for the committee, and we want to see that taken forward.

Finally, as Members mentioned, in terms of the good practice and the successes, it’s very, very important that they are retained. Recommendation 1 refers to statutory bodies recognising that success and taking on responsibility, and we want to ensure that that is an important part of what’s taken forward for the future, and that’s why it’s the first recommendation.

Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf fi yn gyntaf ddiolch yn fawr iawn i’r Aelodau am eu lefel o ddiddordeb ac yn wir, eu lefel o angerdd ynghylch y materion hyn, gan gynnwys Aelodau’r Cynulliad nad ydynt yn aelodau o’r pwyllgor? Rwy’n credu bod eu cyfraniadau’n werthfawr iawn, mewn gwirionedd, o ran darparu cydbwysedd mewn perthynas â phrofiad o Cymunedau yn Gyntaf. Roedd yn dda iawn clywed gan Hefin David, Dawn Bowden a Mike Hedges er enghraifft—nid oes yr un ohonynt yn aelodau o’r pwyllgor—ynghylch llwyddiannau Cymunedau yn Gyntaf yn eu hardaloedd ac ynglŷn â sut y mae rhai o’r llwyddiannau hynny o ran datblygu capasiti cymunedol, fel y dywedodd Hefin, yn sicrhau manteision pwysig mewn perthynas â phrosiectau eraill, gan fod y capasiti yn cael ei ddefnyddio i alluogi’r prosiectau eraill hynny i ddigwydd ac yn wir, i lwyddo. Felly, credaf fod hynny’n rhoi cydbwysedd angenrheidiol, ac rwy’n gobeithio bod ein hadroddiad wedi gwneud hynny beth bynnag—edrych ar rai o’r diffygion, ond hefyd yr holl waith da a ddigwyddodd. Rwy’n credu ein bod wedi ceisio sicrhau’r cydbwysedd hwnnw yn ein hadroddiad, ac rwy’n gobeithio ein bod wedi gwneud hynny’n effeithiol.

Credaf fod llawer o’r pwyntiau a wnaed gan Aelodau’r Cynulliad, Llywydd, wedi canolbwyntio—ac o reidrwydd rwy’n meddwl—ar y sylfaen dystiolaeth, gwerthuso, a rheoli perfformiad, gan fod ein hadroddiad yn wir yn ymdrin â’r materion hynny i raddau eithaf helaeth ac yn wir, maent yn ymddangos mewn nifer o’r argymhellion. Mae argymhelliad 4, wrth siarad am y strategaeth trechu tlodi, yn sôn am ddangosyddion perfformiad, rheoli perfformiad effeithiol, a gosod sylfaen dystiolaeth ehangach. Mae argymhelliad 8 yn sôn am sicrhau bod dangosyddion perfformiad yn gyson ar draws Cymru gyfan, ar gael i’r cyhoedd, fesul awdurdod lleol, ac ar gael i’r pwyllgor i gynorthwyo’r broses o graffu. Argymhelliad 9 yw’r dangosfwrdd o ddangosyddion tlodi, gan gynnwys sefydliadau megis Sefydliad Bevan neu Joseph Rowntree efallai, a soniwn am astudiaeth hydredol ar dlodi yng Nghymru yn argymhelliad 10. Felly, credaf ei bod yn amlwg fod y pwyllgor wedi nodi’r materion sy’n ymwneud â gwerthuso, rheoli perfformiad a sylfaen dystiolaeth yn gadarn iawn, ac rwy’n falch fod hynny wedi cael ei adlewyrchu yn y cyfraniadau heddiw, gan fod yr angen i fod yn seiliedig ar dystiolaeth wedi dod yn fantra i Lywodraeth Cymru, ac mae angen i ni weld hynny ar waith yn ymarferol mewn rhaglenni pwysig fel y rhai sy’n mynd i’r afael â thlodi.

Mae nifer o’r Aelodau wedi siarad am bwysigrwydd yr economi, Llywydd, ac rwy’n meddwl y buasai pawb ohonom yn cydnabod hynny. Mae’r ymadrodd fod llanw sy’n codi yn codi pob cwch yn bwysig iawn mewn perthynas â threchu tlodi, ac rydym am weld yr economi’n cryfhau yng Nghymru, ond rydym hefyd, ochr yn ochr â hynny, am weld rhaglenni a mentrau pwrpasol ar gyfer trechu tlodi, gan gynnwys y rhai sy’n seiliedig ar leoedd, unwaith eto, fel y mae nifer o’r Aelodau wedi ei grybwyll. Rwy’n credu ei bod yn iawn y dylem gael cydbwysedd rhwng y rhai sydd ar gael yn gyffredinol a’r mentrau, y prosiectau, sy’n ddaearyddol benodol.

Llywydd, rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymateb. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn cael eglurder ynglŷn â chyllid etifeddol, ac os yw hwnnw’n mynd i’r grant cynnal refeniw, yna edrychwn ymlaen at gael mwy o fanylion ynglŷn â sut yn union y mae hynny’n mynd i ddigwydd a pha reolaeth a pha baramedrau a gaiff eu gosod o gwmpas hynny er mwyn gwneud yn siŵr ei fod yn cael yr effaith a ddymunir wrth fynd i’r afael â’r materion hyn. Rwy’n meddwl bod y tîm pontio’n bwysig, ac rydym yn awyddus i weld hynny’n parhau o ran y cymorth i gyrff arweiniol a gallu Aelodau’r Cynulliad i gyflwyno materion i Ysgrifennydd y Cabinet, ac i’r rhieni gael eu trin gan y tîm pontio.

Rwy’n credu ei bod yn bwysig fod yna ddull gweithredu traws-Lywodraethol ac unwaith eto, rydym yn cydnabod hynny, Llywydd. Ond yr hyn rydym am ei weld o ran y cynllun gweithredu ar gyfer trechu tlodi—ac roedd hwn, wyddoch chi, yn bendant yn argymhelliad pwysig—yw bod hwnnw, o’i osod mewn strategaeth, yn ei gwneud hi’n bosibl craffu, ac yn cynnwys yr holl ddangosyddion rheoli perfformiad a pherfformiad y soniais amdanynt ar y cychwyn. Rwy’n meddwl bod hwnnw’n ofyniad allweddol i’r pwyllgor, ac rydym yn awyddus i’w weld yn cael ei ddatblygu.

Yn olaf, fel y crybwyllodd yr Aelodau, o ran yr arferion da a’r llwyddiannau, mae’n bwysig tu hwnt eu bod yn cael eu cadw. Mae argymhelliad 1 yn cyfeirio at gyrff statudol yn cydnabod y llwyddiant hwnnw ac yn ysgwyddo cyfrifoldeb, ac rydym am sicrhau bod hynny’n rhan bwysig o’r hyn sy’n mynd i gael ei ddatblygu ar gyfer y dyfodol, a dyna pam ei fod yn argymhelliad cyntaf.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig o dan Reol Sefydlog 12.36.

The proposal is to note the committee’s report. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

7. 7. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Treth Dwristiaeth
7. 7. Welsh Conservatives Debate: A Tourism Tax

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.

The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Jane Hutt, and amendment 2 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.

Yr eitem nesaf felly yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar y dreth dwristiaeth, ac rwy’n galw ar Nick Ramsay i wneud y cynnig. Nick Ramsay.

The next item is the Welsh Conservatives’ debate on a tourism tax, and I call on Nick Ramsay to move the motion. Nick Ramsay.

Cynnig NDM6546 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn credu na ddylid gweithredu treth dwristiaeth yng Nghymru.

Motion NDM6546 Paul Davies

To propose that the National Assembly for Wales:

Does not believe that a tourism tax should be implemented in Wales.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Llywydd. Today’s motion is very clear: we simply do not want to see a tourism tax implemented in Wales. I imagine most of you will have worked that out by now. [Laughter.] Members are aware that Wales now has significant tax-raising powers under the Wales Acts of 2014 and 2017 and that, earlier this year, the Welsh Government consulted on proposed new taxation methods. That consultation resulted in proposals for four new taxes to be introduced—a tourism tax, a levy for social care, a vacant land tax, and a disposable plastics tax. I was going to mention the 305 responses received to the call by the Government for ideas about proposals for new taxes, but that was mentioned by earlier Members. And I did hear the Cabinet Secretary’s response to those questions, and you seemed to think that that was more responses than you were expecting initially. So, I will leave that be for now.

Today’s debate is about solely focusing on the impact and concerns that the implementation of a tourism tax could have, in any shape or form that that might take, even if the amendments to this motion don’t entirely reflect that. If I can turn to the amendments briefly, we will not be supporting the Labour amendment, not surprisingly, which deletes our entire motion. Although a lot of that amendment is factual, there are other parts of that we cannot agree to. But I have to say that at least amendment 1 is relevant to the motion compared with the corker, amendment 2, supplied by Plaid Cymru, which is nothing to do with our motion at all. I’ve got to say, I do find it ironic that the party that has probably wanted tax devolution longer than anyone else here in this Chamber doesn’t want to talk about a major tax proposal, such as a tourism tax, when this group has put a debate about this tax and about this proposal on the table.

Diolch, Llywydd. Mae’r cynnig heddiw yn glir iawn: yn syml iawn, nid ydym eisiau gweld treth dwristiaeth ar waith yng Nghymru. Rwy’n dychmygu y bydd y rhan fwyaf ohonoch wedi sylweddoli hynny erbyn hyn. [Chwerthin.] Mae’r Aelodau’n ymwybodol fod gan Gymru bwerau codi trethi sylweddol bellach o dan Ddeddfau Cymru 2014 a 2017, ac yn gynharach eleni, fod Llywodraeth Cymru wedi ymgyngori ar ddulliau trethiant newydd arfaethedig. Arweiniodd yr ymgynghoriad hwnnw at gynigion i gyflwyno pedair treth newydd—treth dwristiaeth, ardoll ar ofal cymdeithasol, treth tir gwag, a threth ar blastigau tafladwy. Roeddwn yn mynd i sôn am y 305 ymateb a dderbyniwyd i’r alwad gan y Llywodraeth am syniadau am gynigion ar gyfer trethi newydd, ond cafodd hynny ei grybwyll gan Aelodau yn gynharach. A chlywais ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i’r cwestiynau hynny, ac roedd yn ymddangos eich bod yn meddwl bod hynny’n fwy o ymatebion nag yr oeddech yn ei ddisgwyl ar y cychwyn. Felly, gadawaf hynny i fod am y tro.

Mae’r ddadl heddiw yn canolbwyntio’n unig ar yr effaith a’r pryderon y gallai gweithredu’r dreth dwristiaeth arwain atynt, mewn rhyw ddull neu fodd, hyd yn oed os nad yw’r gwelliannau i’r cynnig hwn yn adlewyrchu hynny’n llwyr. Os caf droi at y gwelliannau’n fyr, nid yw’n syndod na fyddwn yn cefnogi gwelliant y Blaid Lafur sy’n dileu ein cynnig cyfan. Er bod llawer o’r gwelliant hwnnw’n ffeithiol, ni allwn gytuno â rhannau eraill ohono. Ond rhaid i mi ddweud o leiaf fod gwelliant 1 yn berthnasol i’r cynnig o’i gymharu â’r gwelliant 2 anhygoel a ddarparwyd gan Blaid Cymru, nad oes ganddo ddim i’w wneud â’n cynnig o gwbl. Mae rhaid i mi ddweud fy mod yn ei hystyried hi’n eironig nad yw’r blaid sydd, yn ôl pob tebyg, wedi bod eisiau datganoli trethi’n hwy nag unrhyw un arall yma yn y Siambr hon yn dymuno siarad am gynnig treth pwysig, megis treth dwristiaeth, pan fo’r grŵp hwn wedi cyflwyno dadl am y dreth hon ac am y cynnig hwn.

I’m grateful to the Member for giving way. Can he tell me what his fiscal vision for Wales is?

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am ildio. A allai ddweud wrthyf beth yw ei weledigaeth gyllidol ar gyfer Cymru?

And there we have it. Plaid Cymru Members will do anything to distract from talking about a tourism tax. Fiscal vision for Wales, landfill tax—you’ll talk about anything, but you don’t want to talk about this.

Now, to be fair to the Member—not the Member who intervened, but Adam Price—he was more than happy to talk about and endorse a tourism tax in the draft budget statement only a couple of weeks ago, until he was silenced by other Members of his group who clearly think it’s a daft idea. Now, there are two options here. Either Plaid Cymru are happy with a tourism tax [Interruption.] Dai Lloyd, I’m not sure which side of the fence you’re sitting on this one, whether you’re on the Adam Price side or the other side of your group. Either Plaid Cymru are happy with a tourism tax or they are not. I suspect the truth of the matter, as is quite clear, is that it depends who you speak to in the Party of Wales. There have certainly been different noises coming from different quarters over the last couple of weeks. [Interruption.] Anyway, you may chunter. I think the people of Wales deserve to know where the Party of Wales stands on this issue, and we look forward to hearing what you have to say about a tourism tax when you contribute, as I imagine you will later.

A dyna ni. Fe wnaiff Aelodau Plaid Cymru unrhyw beth i dynnu sylw oddi ar siarad am dreth dwristiaeth. Gweledigaeth gyllidol ar gyfer Cymru, treth tirlenwi—fe siaradwch am unrhyw beth, ond nid ydych eisiau siarad am hyn.

Nawr, i fod yn deg â’r Aelod—nid yr Aelod a wnaeth yr ymyriad, ond Adam Price—roedd yn fwy na pharod i drafod a chymeradwyo treth dwristiaeth yn y datganiad ar y gyllideb ddrafft ychydig wythnosau’n ôl yn unig, hyd nes iddo gael ei dawelu gan aelodau eraill o’i grŵp sy’n amlwg yn meddwl ei fod yn syniad hurt. Erbyn hyn, mae yna ddau ddewis yma. Mae Plaid Cymru naill ai’n fodlon â threth dwristiaeth—[Torri ar draws.] Dai Lloyd, nid wyf yn siwr ar ba ochr i’r ffens rydych chi’n eistedd ar hyn, pa un a ydych ar ochr Adam Price neu ochr arall eich grŵp. Mae Plaid Cymru naill ai’n fodlon â threth dwristiaeth neu fel arall. Rwy’n amau mai’r gwir amdani, fel sy’n eithaf amlwg, yw ei fod yn dibynnu ar bwy y siaradwch ym Mhlaid Cymru. Yn sicr cafwyd synau gwahanol o wahanol barthau dros yr ychydig wythnosau diwethaf. [Torri ar draws.] Beth bynnag, gallwch rwgnach. Rwy’n meddwl bod pobl Cymru’n haeddu cael gwybod ble mae Plaid Cymru’n sefyll ar y mater hwn, ac edrychwn ymlaen at glywed beth fydd gennych i’w ddweud am dreth dwristiaeth pan fyddwch yn cyfrannu, fel rwy’n dychmygu y byddwch yn ei wneud yn nes ymlaen.

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer took the Chair.

So, back to the tourism tax. Scepticism is not limited to Assembly Members. Even the Bevan Foundation, who have publicly supported, to be fair to them, the tax, at least in its embryonic form, have conceded that they simply don’t know what the impact of a tourism tax in Wales would be. I’m sure that even the Cabinet Secretary would say at this point we do not have an assessment of what that impact would be. This proposal has met with widespread criticism from the tourism sector in Wales. The Wales Tourism Alliance have clearly set out their opposition to the tax, arguing that

Whilst the WTA is not opposed to fair taxation, the WTA opposes a Tourism Tax on the grounds that they would harm the hospitality and tourism sector and is simply not a fair tax’.

We believe the Wales Tourism Alliance is right: a tourist tax is not a fair tax, and as the basis of the Welsh Government’s proposals for new taxes in Wales, we’ve been told in the past that fairness, equality and non-regressiveness was at the heart of their strategy. That does not feature in the proposals for this tax.

A tourist tax could result in these businesses having to increase the cost of their facilities to accommodate any rises, and it could have a detrimental impact on local economies across Wales. We know that the tourism sector in Wales makes a huge contribution to the Welsh economy, and I’m sure that throughout this debate, Members from different parts of Wales will be highlighting the very real contribution that tourism makes to their constituencies and regions. I’ve had my own postbag, as I know other Assembly Members have. One e-mail here from a caravan park owner in my constituency who is very concerned about the effects that a tax implemented here would have on border businesses, and the way that tourists who would otherwise come to Wales may simply stay the other side of the border. We know that there is a long, porous border between England and Wales—it’s quite different to the border between Scotland and England—and we would not want to see anything implemented on this side of the border that would discourage people from coming here and spending their money on Welsh businesses and the Welsh tourism sector.

It’s crucial that the Welsh Government therefore protects and supports the Welsh tourism sector so that it continues to make a healthy contribution to our economy. Let us not forget that the tourism industry is a competitive marketplace and businesses in Wales are not only competing on a global level but on a domestic level with our counterparts across the rest of the UK. If the Welsh Government presses ahead with the introduction of a tourism tax in any shape or form, then it simply makes other places in the UK a more cost-attractive proposition than holidaying here in Wales.

In places like my own constituency, which, as I’ve said, are geographically close to the English border, it could have serious implications if people choose to stay the other side of the border in the future. In assessing the potential of a tourism tax there seems to be no assessment whatsoever of the impact on border constituencies, and it’s frankly worrying that the Welsh Government has allowed these proposals to be further considered.

And of course it’s not just hotels and accommodation providers that could feel the pinch of this new tax. Wales is a small country with intricate supply chains, particularly in the field of hospitality and tourism. Pubs, clubs, cafes and shops are all businesses that could feel an impact if these proposals were to go ahead. A tourist tax could be incredibly harmful to the footfall of many of these businesses across Wales, many of whom rely on tourism income to stay in business.

As I say, it’s not just AMs who’ve been expressing these concerns, the FSB have also put their own views forward and I agree wholeheartedly with the FSB’s view that the Welsh Government should, and I quote,

avoid supporting any levy that is targeted almost exclusively at small businesses.’

Areas of Wales that are most dependent on tourism to support the local economy are often also the same areas that have the least diverse economies, and we must be careful that the full potential impact of a new levy on small tourism businesses is understood.

We’re afraid that there’s simply been no assessment of regional inequalities and the role of local tourism industries, and no understanding of the potential impact of this on the industry as a whole. This tax, accompanied by the impact of the recent rate revaluations for some businesses, and the fact that industry already pays 20 per cent in value added tax, will surely do nothing to help the industry—[Interruption.] I hear some comments from Members sitting opposite on how we can oppose this. Well, you clearly don’t care about the impact of it or you would possibly have put an amendment forward that even mentioned the subject that this motion is talking about.

Felly, yn ôl at y dreth dwristiaeth. Nid yw amheuaeth wedi ei gyfyngu i Aelodau’r Cynulliad. Mae hyd yn oed Sefydliad Bevan, sydd wedi cefnogi’r dreth yn gyhoeddus, i fod yn deg iddynt, o leiaf ar ei ffurf embryonig, wedi cyfaddef nad ydynt yn gwybod beth fyddai effaith treth dwristiaeth yng Nghymru. Rwy’n siwr y byddai hyd yn oed Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud ar hyn o bryd nad oes gennym asesiad o beth fyddai’r effaith honno. Mae’r argymhelliad hwn wedi cael ei feirniadu’n helaeth gan y sector twristiaeth yng Nghymru. Mae Cynghrair Twristiaeth Cymru wedi nodi’n glir eu gwrthwynebiad i’r dreth, gan ddadlau

Er nad yw Cynghrair Twristiaeth Cymru’n gwrthwynebu trethiant teg, mae’n gwrthwynebu Treth Dwristiaeth ar y sail y byddai’n niweidio’r sector lletygarwch a thwristiaeth ac yn syml iawn, nid yw’n dreth deg.

Rydym yn credu bod Cynghrair Twristiaeth Cymru yn iawn: nid yw treth dwristiaeth yn dreth deg, ac fel sail i gynigion Llywodraeth Cymru ar gyfer trethi newydd yng Nghymru, dywedwyd wrthym yn y gorffennol mai tegwch, cydraddoldeb a blaengaredd oedd wrth galon eu strategaeth. Nid yw hynny’n ymddangos yn y cynigion ar gyfer y dreth hon.

Gallai treth dwristiaeth olygu y bydd yn rhaid i’r busnesau hyn gynyddu cost eu cyfleusterau i wneud iawn am unrhyw godiadau, a gallai effeithio’n niweidiol ar economïau lleol ledled Cymru. Gwyddom fod y sector twristiaeth yng Nghymru yn cyfrannu’n enfawr i economi Cymru, ac rwy’n siŵr, drwy gydol y ddadl hon, y bydd Aelodau o wahanol rannau o Gymru yn tynnu sylw at y cyfraniad real iawn y mae twristiaeth yn ei wneud i’w hetholaethau a’u rhanbarthau. Rwyf wedi cael fy ngohebiaeth fy hun, fel y gwn fod Aelodau Cynulliad eraill wedi cael. Mae un e-bost yma gan berchennog parc carafannau yn fy etholaeth sy’n bryderus iawn am yr effeithiau y byddai treth a weithredir yma’n ei chael ar fusnesau ar y ffin, a’r ffordd y gallai twristiaid a fyddai fel arall yn dod i Gymru aros yr ochr arall i’r ffin. Rydym yn gwybod bod ffin fân-dyllog hir rhwng Cymru a Lloegr—mae’n dra gwahanol i’r ffin rhwng yr Alban a Lloegr—ac ni fuasem am weld unrhyw beth yn cael ei weithredu ar yr ochr hon i’r ffin a fuasai’n annog pobl i beidio â dod yma i wario’u harian ar fusnesau Cymru a’r sector twristiaeth yng Nghymru.

Mae’n hanfodol fod Llywodraeth Cymru felly yn diogelu ac yn cefnogi sector twristiaeth Cymru fel ei fod yn parhau i wneud cyfraniad iach i’n heconomi. Gadewch inni beidio ag anghofio bod y diwydiant twristiaeth yn farchnad gystadleuol ac mae busnesau yng Nghymru’n cystadlu ar lefel ddomestig gyda’n cymheiriaid ar draws gweddill y DU yn ogystal ag ar lefel fyd-eang. Os yw Llywodraeth Cymru’n bwrw ymlaen i gyflwyno treth dwristiaeth ar unrhyw ffurf, bydd yn gwneud lleoedd eraill yn y DU yn gynnig mwy deniadol o ran cost na dod ar wyliau yma i Gymru.

Mewn llefydd fel fy etholaeth fy hun, sydd, fel y dywedais, yn agos yn ddaearyddol at y ffin â Lloegr, gallai gael goblygiadau difrifol os yw pobl yn dewis aros yr ochr arall i’r ffin yn y dyfodol. Wrth asesu potensial treth dwristiaeth ymddengys na chafwyd unrhyw asesiad o gwbl o’r effaith ar etholaethau’r ffin, ac a dweud y gwir, mae’n destun pryder fod Llywodraeth Cymru wedi caniatáu i’r cynigion hyn gael eu hystyried ymhellach.

Ac wrth gwrs nid gwestai a darparwyr llety’n unig a allai deimlo gwasgfa’r dreth newydd hon. Gwlad fach yw Cymru a chanddi gadwyni cyflenwi cymhleth, yn enwedig ym maes lletygarwch a thwristiaeth. Mae tafarndai, clybiau, caffis a siopau i gyd yn fusnesau a allai deimlo’r effaith pe bai’r cynigion hyn yn mynd yn eu blaen. Gallai treth dwristiaeth fod yn hynod o niweidiol o ran niferoedd ymwelwyr â llawer o’r busnesau hyn ledled Cymru, gyda llawer ohonynt yn dibynnu ar incwm twristiaeth i aros mewn busnes.

Fel y dywedaf, nid Aelodau Cynulliad yn unig sydd wedi bod yn mynegi’r pryderon hyn, mae’r Ffederasiwn Busnesau Bach hefyd wedi cyflwyno eu safbwyntiau eu hunain a chytunaf yn llwyr â barn y Ffederasiwn Busnesau Bach y dylai Llywodraeth Cymru, ac rwy’n dyfynnu,

osgoi cefnogi unrhyw ardoll sy’n cael ei thargedu bron yn llwyr at fusnesau bach.

Yr ardaloedd o Gymru sydd fwyaf dibynnol ar dwristiaeth i gefnogi’r economi leol yw’r ardaloedd sydd â’r economïau lleiaf amrywiol hefyd yn aml, ac mae’n rhaid inni fod yn ofalus fod effaith lawn bosibl ardoll newydd ar fusnesau twristiaeth bach yn cael ei deall.

Rydym yn ofni na fu unrhyw asesiad o anghydraddoldebau rhanbarthol a rôl y diwydiannau twristiaeth lleol, na dealltwriaeth o effaith bosibl hyn ar y diwydiant yn ei gyfanrwydd. Yn sicr, ni fydd y dreth, ynghyd ag effaith ailbrisio ardrethi yn ddiweddar ar rai busnesau, a’r ffaith bod y diwydiant eisoes yn talu 20 y cant mewn treth ar werth, yn gwneud dim i helpu’r diwydiant—[Torri ar draws.] Rwy’n clywed rhai sylwadau gan yr Aelodau sy’n eistedd gyferbyn ar sut y gallwn wrthwynebu hyn. Wel, yn amlwg nid ydych yn poeni am ei heffaith neu buasech o bosib wedi cyflwyno gwelliant a oedd hyd yn oed yn crybwyll y pwnc y mae’r cynnig hwn yn sôn amdano.

If you’re serious about supporting the tourism industry in Wales, there’s one easy way that your party could do that. We’re talking about taxation—what about value added tax? What about VAT? What about reducing VAT? You could do that in a matter of weeks in the budget, if you’re serious about supporting the tourism industry.

Os ydych o ddifrif am gefnogi’r diwydiant twristiaeth yng Nghymru, mae un ffordd hawdd y gallai eich plaid wneud hynny. Rydym yn sôn am drethiant—beth am dreth ar werth? Beth am TAW? Beth am leihau TAW? Gallech wneud hynny mewn mater o wythnosau yn y gyllideb, os ydych o ddifrif am gefnogi’r diwydiant twristiaeth.

We’ve had value added tax, we’ve had plastics tax—once again, the party opposite wants to talk about any tax but will not talk about the tourism tax. I haven’t even heard it mentioned yet. But, as I say, I look forward to your contribution later.

So much for a welcome in the hillside. Will the introduction of a tourism tax send the right message of welcome to visitors? We don’t feel it will. No, we fear that it will send the opposite message, and it sends the message to businesses that the Welsh Government is determined to squeeze our small businesses as much as it can by implementing a tax such as this.

I very much hope that this tax will not go forward and will not be implemented. There is still time for the Welsh Government to look again and reconsider this. In that light, I urge Members to support this motion and send a clear statement to our tourist industry today that we are on your side and we want to continue to work with you to create a Wales that is open, accessible and affordable to all.

Rydym wedi cael treth ar werth, rydym wedi cael treth ar blastigau—unwaith eto, mae’r blaid gyferbyn yn awyddus i siarad am unrhyw dreth, ond nid yw am siarad am y dreth dwristiaeth. Nid wyf wedi ei chlywed yn cael ei chrybwyll eto hyd yn oed. Ond fel y dywedais, edrychaf ymlaen at eich cyfraniad yn nes ymlaen.

Felly naw wfft i groeso i wlad y bryniau. A fydd cyflwyno treth dwristiaeth yn anfon y neges gywir o groeso i ymwelwyr? Nid ydym yn teimlo y bydd. Na, rydym yn ofni y bydd yn anfon y neges groes i hynny, ac mae’n anfon neges i fusnesau fod Llywodraeth Cymru yn benderfynol o wasgu ein busnesau bach cymaint ag y gall drwy weithredu treth fel hon.

Rwy’n gobeithio’n fawr na fydd y dreth hon yn mynd yn ei blaen ac na chaiff ei gweithredu. Mae amser o hyd i Lywodraeth Cymru edrych eto ar hyn ac ailystyried. Yng ngoleuni hynny, rwy’n annog yr Aelodau i gefnogi’r cynnig hwn ac anfon datganiad clir i’n diwydiant twristiaeth heddiw ein bod ar eich ochr, ac rydym am barhau i weithio gyda chi i greu Cymru sy’n agored, yn hygyrch ac yn fforddiadwy i bawb.

Thank you very much. I have selected the two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. Can I ask the Cabinet Secretary for Finance and Local Government to move formally amendment 1, tabled in the name of Jane Hutt?

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt, yn ffurfiol?

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu pob dim a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi:

a) bod Deddf Cymru 2014 yn cynnwys pwerau i Gymru gynnig trethi newydd mewn meysydd cyfrifoldeb datganoledig;

b) bwriad Llywodraeth Cymru i brofi cyfundrefn Deddf Cymru ar gyfer cynnig a chyflwyno trethi newydd mewn meysydd cyfrifoldeb datganoledig;

c) yn dilyn adborth gan y cyhoedd bod treth dwristiaeth bosib wedi’i nodi fel cynnig i’w ystyried; a

d) nad oes penderfyniad wedi’i wneud i gyflwyno treth newydd yng Nghymru.

Amendment 1—Jane Hutt

Delete all and replace with:

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes that:

a) the Wales Act 2014 includes powers for Wales to propose new taxes in areas of devolved responsibility;

b) the Welsh Government’s intention to test the Wales Act machinery for proposing and introducing new taxes in areas of devolved responsibility;

c) following feedback from the public a potential tourism tax has been identified as a proposal for consideration; and

d) no decision has been made to introduce a new tax in Wales.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Amendment 1 moved.

Formally.

Yn ffurfiol.

Thank you. I now call on Steffan Lewis to move amendment 2, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Steffan.

Diolch. Galwaf yn awr ar Steffan Lewis i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Steffan.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Dileu pob dim a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn credu y dylid gweithredu treth ar blastigau tafladwy yng Nghymru.

Amendment 2—Rhun ap Iorwerth

Delete all and replace with:

To propose that the National Assembly for Wales:

Believes that a disposable plastics tax should be implemented in Wales.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Amendment 2 moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I was perhaps naively looking forward to a mature debate this afternoon. Sadly, that’s not been forthcoming. The Member for Monmouth was conspicuous in his silence this morning in Finance Committee when we heard evidence from experts on the proposed tourism levy. It’s a pity that evidence is not something that he wants to include in his contributions in this Chamber. Just to make it clear that the introduction of a tourist tax in Wales is not Plaid Cymru policy. It is not Plaid Cymru policy. We, however, welcome—.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Roeddwn yn naïf efallai yn edrych ymlaen at drafodaeth aeddfed y prynhawn yma. Yn anffodus, nid yw hynny wedi digwydd. Roedd distawrwydd yr Aelod dros Fynwy yn siarad cyfrolau yn y Pwyllgor Cyllid y bore yma pan glywsom dystiolaeth gan arbenigwyr ar yr ardoll dwristiaeth arfaethedig. Mae’n drueni nad yw tystiolaeth yn rhywbeth y mae am ei chynnwys yn ei gyfraniadau yn y Siambr hon. Hoffwn egluro nad yw cyflwyno treth dwristiaeth yng Nghymru yn bolisi Plaid Cymru. Nid yw’n bolisi Plaid Cymru. Fodd bynnag, rydym yn croesawu—.

Andrew R.T. Davies a gododd—

Andrew R.T. Davies rose—

I’ve just started, so I’ll make progress, but I’m happy to give way later on. [Interruption.] It is not Plaid Cymru policy. However, we welcome very much the Welsh Government’s approach in introducing four ideas for further research and further testing, because the contradiction in the contribution from the Member for Monmouth was that we didn’t have any evidence in order to make a firm decision. The whole point of the process that has been announced in the budget is that we gather the evidence to make a firm decision. I’m happy to give way to the leader of the opposition, if he would like to—.

Rwyf newydd ddechrau, felly rwyf am fwrw ymlaen, ond rwy’n hapus i ildio yn nes ymlaen. [Torri ar draws.] Nid yw’n bolisi Plaid Cymru. Fodd bynnag, rydym yn croesawu dull Llywodraeth Cymru o gyflwyno pedwar syniad ar gyfer ymchwil pellach a phrofi pellach, oherwydd yr hyn a oedd yn gwrth-ddweud ei hun yng nghyfraniad yr Aelod dros Fynwy oedd na chawsom unrhyw dystiolaeth er mwyn gwneud penderfyniad pendant. Holl bwynt y broses a gyhoeddwyd yn y gyllideb yw ein bod yn casglu’r dystiolaeth i wneud penderfyniad pendant. Rwy’n hapus i ildio i arweinydd yr wrthblaid, os hoffai—.

Thank you very much for taking the intervention. The contradiction in your opening remarks is amply amplified by, obviously, Adam Price, as remarks in the budget statement that came, where he did say that there was merit in looking into a tourist tax and delivering a tourist tax here in Wales. So, he was speaking in his capacity as the Plaid Cymru spokesperson, surely that is what he’s speaking on: Plaid policy.

Diolch yn fawr am dderbyn yr ymyriad. Mae’r gwrth-ddweud yn eich sylwadau agoriadol wedi ei amlygu’n helaeth, wrth gwrs, gan Adam Price, fel sylwadau a ddaeth yn natganiad y gyllideb, pan ddywedodd fod yna rinwedd mewn edrych ar dreth dwristiaeth a chyflwyno treth dwristiaeth yma yng Nghymru. Felly, roedd yn siarad yn rhinwedd ei swydd fel llefarydd Plaid Cymru, does bosibl nad dyna y mae’n siarad amdano: polisi Plaid Cymru.

Perhaps the Member’s translation equipment isn’t working or something—.

Efallai nad yw offer cyfieithu’r Aelod yn gweithio neu rywbeth—.

No, no. He spoke in English because it was my intervention.

Na, na. Siaradodd yn Saesneg gan mai fy ymyriad i ydoedd.

It is not Plaid Cymru policy to introduce a tourism tax. We welcome the exploration of four taxes, as has been outlined by the Welsh Government, to gather evidence because we are an open-minded party, willing to look at new ideas, new innovations, because let’s face it, Dirprwy Lywydd, whenever there is a new idea in the course of politics in these islands, the Conservative Party are always on the wrong side. We wouldn’t be sat in this Chamber today had they had their way because they are always on the wrong side of history, and that is true for their policy on taxation.

As Wales’s second largest employer, tourism is the backbone of the economy in many parts of our country; it supports, as the Member for Monmouth has said, 120,000 jobs and it’s of vital importance to all regions of our country. Currently, the tourist industry in the United Kingdom faces a disproportionately high tax burden compared to our other key industries and to other countries in Europe. Only Switzerland places a larger tax burden than the United Kingdom—[Interruption.]—on its tourism industry. I’m sorry, I think I’ve been pretty generous; I’d like to make progress. Sixteen out of 19 countries in the eurozone have a VAT rate for tourist services that is lower than 10 per cent. Our closest neighbour, and, in many ways, our direct competitor, Ireland, reduced the rate of VAT to 9 per cent in 2011: 57,000 extra jobs were created as a result. In a globalised and increasingly competitive market, Wales needs every advantage possible to sell ourselves as a tourist destination.

Our tax system, overseen by the United Kingdom Government, currently puts Wales and the many small businesses that are the foundation of our tourist industry at a disadvantage. Plaid Cymru has repeatedly called for a VAT cut on tourist services from 20 per cent to 5 per cent. It is estimated—. Evidence suggests that the reduction would create over 5,500 thousand jobs in Wales, whilst injecting £166 million into the Welsh economy. Given the strategic importance of tourism as an industry to our nation, Wales could become a tourism VAT cut test bed if the Conservatives wanted it to be so.

The Conservatives’ new-found interest in the health of the Welsh tourism industry is to be very much welcomed. And I assume, therefore, given their concern about the tax burden on the tourist sector in Wales, that the Welsh Conservative party has succeeded in persuading Philip Hammond to deliver a cut in VAT in tourism when he unveils his budget in a few weeks’ time. That is Plaid Cymru’s policy on tourism and taxation in Wales, and we will be placing an amendment to the UK budget—

Nid polisi Plaid Cymru yw cyflwyno treth dwristiaeth. Rydym yn croesawu camau i archwilio pedair treth, fel yr amlinellodd Llywodraeth Cymru, i gasglu tystiolaeth am ein bod yn blaid â meddwl agored, yn barod i edrych ar syniadau newydd arloesol, oherwydd gadewch i ni ei wynebu, Dirprwy Lywydd, pryd bynnag y ceir syniad newydd mewn gwleidyddiaeth ar yr ynysoedd hyn, mae’r Blaid Geidwadol bob amser ar yr ochr anghywir. Ni fyddem yn eistedd yn y Siambr hon heddiw pe baent wedi cael eu ffordd eu hunain am eu bod bob amser ar yr ochr anghywir i hanes, ac mae hynny’n wir am eu polisi ar drethiant.

Fel cyflogwr mwyaf ond un Cymru, twristiaeth yw asgwrn cefn yr economi mewn sawl rhan o’n gwlad; mae’n cefnogi, fel y dywedodd yr Aelod dros Fynwy, 120,000 o swyddi ac mae’n hanfodol bwysig i bob rhan o’n gwlad. Ar hyn o bryd, mae’r diwydiant twristiaeth yn y Deyrnas Unedig yn wynebu baich treth anghymesur o uchel o gymharu â’n diwydiannau allweddol eraill a gwledydd eraill yn Ewrop. Y Swistir yn unig sy’n gosod baich treth mwy na’r Deyrnas Unedig—[Torri ar draws.]—ar ei diwydiant twristiaeth. Mae’n ddrwg gennyf, rwy’n meddwl fy mod wedi bod yn eithaf hael; hoffwn fwrw ymlaen. Mae 16 allan o 19 o wledydd yn ardal yr ewro â chyfradd TAW ar gyfer gwasanaethau twristiaeth sy’n is na 10 y cant. Mae ein cymydog agosaf, ac mewn sawl ffordd, y wlad sy’n cystadlu’n uniongyrchol â ni, Iwerddon, wedi gostwng y gyfradd TAW i 9 y cant yn 2011: crëwyd 57,000 o swyddi ychwanegol o ganlyniad. Mewn marchnad fyd-eang a mwyfwy cystadleuol, mae ar Gymru angen pob mantais bosibl i werthu ein hunain fel cyrchfan i dwristiaid.

Mae ein system dreth, a oruchwylir gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig, ar hyn o bryd yn rhoi Cymru a’r nifer o fusnesau bach sy’n sylfaen i’n diwydiant twristiaeth dan anfantais. Mae Plaid Cymru wedi galw dro ar ôl tro am dorri TAW ar wasanaethau i dwristiaid o 20 y cant i 5 y cant. Amcangyfrifir—. Mae tystiolaeth yn awgrymu y byddai’r gostyngiad yn creu dros 5,500 o swyddi yng Nghymru, gan chwistrellu £166 miliwn i mewn i economi Cymru. O ystyried pwysigrwydd strategol twristiaeth fel diwydiant i’n cenedl, gallai Cymru ddod yn fan treialu toriad TAW i dwristiaeth pe bai’r Ceidwadwyr eisiau i hynny ddigwydd.

Mae diddordeb newydd y Ceidwadwyr yn iechyd y diwydiant twristiaeth yng Nghymru i’w groesawu’n fawr iawn. Ac rwy’n tybio, felly, o ystyried eu pryder am y baich treth ar y sector twristiaeth yng Nghymru, fod plaid y Ceidwadwyr Cymreig wedi llwyddo i berswadio Philip Hammond i gyflwyno toriad yn y TAW i dwristiaeth pan fydd yn datgelu ei gyllideb ymhen ychydig wythnosau. Dyna bolisi Plaid Cymru ar dwristiaeth a threthiant yng Nghymru, a byddwn yn cyflwyno gwelliant i gyllideb y DU—

I’d like to listen to the mover of the amendment, please. Thank you.

Hoffwn wrando ar gynigydd y gwelliant, os gwelwch yn dda. Diolch.

[Continues.]—in order to achieve it. Thank you, Dirprwy Lywydd.

If we’re going to meet the target to reach zero waste by 2050—coming onto Plaid Cymru’s amendment—we will need radical changes to our behaviour, to the goods we consume, and their packaging. And of the four taxes that the Welsh Government’s proposing to undertake further inspection into, it is the tax on disposable plastics that is Plaid Cymru policy and that featured in our manifesto for the 2016 elections. Wales was pioneering in introducing the plastic bag charge in 2011, and we saw a reduction in the use of plastic bags by 71 per cent as a result. A tax on disposable plastics is the next step forward to disincentivise the use of other non-recyclable plastics, like takeaway boxes and coffee cups, and to encourage businesses to find recyclable alternatives.

In conjunction and in conclusion—. In conjunction with other schemes like can and glass return-deposit schemes, Wales can continue to lead the world in meeting our recycling targets and reducing the waste that we send to landfill or incineration. We now have the powers to shape our own distinct tax system. As we do so, we have the opportunity to take a flexible, innovative approach to taxation that balances the need to raise funds for the public purse with an understanding of the power that taxes can have to change behaviour, and I look forward to all parties contributing to the historic opportunity the country has to shape its own fiscal policies in the years ahead.

—[Parhau.]—er mwyn ei gyflawni. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Os ydym yn mynd i gyrraedd y targed i sicrhau dyfodol diwastraff erbyn 2050—gan ddod at welliant Plaid Cymru—byddwn angen newidiadau radical i’n hymddygiad, i’r nwyddau a ddefnyddiwn, a’u deunydd pacio. Ac o’r pedair treth y mae Llywodraeth Cymru yn cynnig cyflawni gwaith archwilio pellach arnynt, polisi Plaid Cymru yw’r dreth ar blastigau tafladwy, a chafodd sylw yn ein maniffesto ar gyfer etholiadau 2016. Roedd Cymru’n arloesi wrth gyflwyno’r tâl am fagiau plastig yn 2011, a gwelsom ostyngiad o 71 y cant yn y defnydd o fagiau plastig o ganlyniad i hynny. Treth ar blastig tafladwy yw’r cam nesaf ymlaen i anghymell y defnydd o blastigau eraill na ellir eu hailgylchu, fel blychau prydau parod a chwpanau coffi, ac i annog busnesau i ddod o hyd i ddewisiadau eraill y gellir eu hailgylchu.

Yn ogystal â hynny, ac i gloi—. Ar y cyd â chynlluniau eraill fel cynlluniau dychwelyd blaendal ar ganiau a gwydr, gall Cymru barhau i arwain y byd o ran cyrraedd ein targedau ailgylchu a lleihau’r gwastraff sy’n cael ei anfon i safleoedd tirlenwi neu i’w losgi. Erbyn hyn mae gennym bwerau i lunio ein system dreth neilltuol ein hunain. Wrth i ni wneud hynny, mae gennym gyfle i fabwysiadu ymagwedd hyblyg ac arloesol tuag at drethiant sy’n cydbwyso’r angen i godi arian ar gyfer y pwrs cyhoeddus gyda dealltwriaeth o’r pŵer a allai fod gan drethi i newid ymddygiad, ac edrychaf ymlaen at weld pob plaid yn cyfrannu at y cyfle hanesyddol sydd gan y wlad i lunio ei pholisïau cyllidol ei hun yn y blynyddoedd i ddod.

I’m delighted to have the opportunity to take part in this debate. In the few weeks that this idea’s been floated by the Welsh Government, I personally have received a huge amount of correspondence from businesses, individuals and trade organisations that are, without exception, against this idea. Let me be clear: I am pleased that the Assembly now has some responsibility for its taxes, but if taxes are going to be imposed then they’ve got to be not only fair but also have the effect they are designed for. The worst type of tax is one that impacts on the individual business and reduces income and therefore tax take, and from what I see, this proposed tourist tax is such a tax. There is no evidence that it works. There’s no evidence that implementing it across the board throughout Wales would be effective. And in a nation where we share such a long land border with England and compete with England for many tourists, it promises to be counter-productive.

I represent a constituency that covers two counties where the tourism industry is key to our economic prosperity. In Pembrokeshire, tourism is worth £585 million a year, and in Carmarthenshire £370 million a year. The tourist industry creates the equivalent of 5,683 full-time jobs in Carmarthenshire alone. Whilst I’m not claiming that the whole industry would be put at threat, it is undeniable that a tourism tax would have a serious impact on visitor numbers and consumer spends.

I have looked at how such a tax or occupancy levy or bed tax works in other European nations. We need to remember though that, traditionally, occupancy rates are far higher than in the UK, and therefore we may not be comparing like with like, Cabinet Secretary, and that is something I would like you to really address. For example, in Germany, business travellers are exempt. Belgium reduces VAT to all Belgian hotels and restaurants from 21 per cent to 6 per cent, but it does then have a city tax on top. I do laugh slightly at Plaid Cymru saying they want to be responsible for their fiscal powers and that they’re looking forward to it. Well, hurrah, I agree with that, except you spent most of your debate talking about a tax that we actually have no responsibility for and no leverage on, which is the rate of VAT. Portugal—[Interruption.] Portugal only applies the tax for the first seven days of travel. So, what I’d like to understand, Cabinet Secretary, is what kind of models you would be looking at, how you would be examining them and how you would be evaluating them against the current background that we have in the United Kingdom, because whether it’s Labour in Westminster or the Conservatives in Westminster, VAT has been at this level for quite some time and I don’t see it changing anytime soon and we need to understand that to make sure that we do not overtax our own people.

The tourism sector in Wales does make up the highest share of workforce of any of the UK nations: 12.7 per cent of the total workforce, compared to 10 per cent in Scotland, 8 per cent in England and only 4 per cent in Northern Ireland. So, tourism is incredibly important to our nation and to our economy. Twenty-five per cent of all VAT-registered businesses in Wales are in the visitor economy.

As far as Pembrokeshire and Carmarthenshire are concerned, I’m worried that it will hit locals just as much as tourists. It will make people think twice about having that night away in a local hotel, staying over at a wedding or holidaying in neighbouring parts of Wales. It will have a knock-on effect on other local businesses. In Pembrokeshire and Carmarthenshire, we’ve encouraged many, many farmers to diversify, and there are some truly spectacular successes. But how will this tax impact on those diversified businesses?

Whilst the major holiday season is the main income earner for the tourism sector in Wales, we also find the shoulder season an important period for the industry. However, this mainly attracts UK visitors and I am concerned about how a tourist tax will impact on that particular market. We will be less attractive than Cornwall.

The UK currently ranks one hundred and fortieth out of 141 countries for price competitiveness, primarily due to the level of tax that visitors already pay. The UK charges a full rate of VAT on all three components of visitor expenditure: accommodation, restaurant meals and attractions. Other parts of Europe don’t. Also, our VAT is twice the European average. By adding a further tax, this will then make Wales even worse off and I’m concerned that this is just another tax for the conglomerated budget of the Welsh Government. Will this money be ring-fenced? Who will collect it? How will it be reinvested in tourism? And, unlike the tax on plastic bags, which was designed to change culture and behaviour, this, Cabinet Secretary, seems to me to be just a tax on wealth and leisure and I would like to know how much it would cost to implement and the ongoing consequences.

Rwyf wrth fy modd yn cael cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon. Yn yr ychydig wythnosau ers i’r syniad hwn gael ei wyntyllu gan Lywodraeth Cymru, rwyf i’n bersonol wedi cael llawer iawn o ohebiaeth gan fusnesau, unigolion a sefydliadau masnach sydd, yn ddieithriad, yn erbyn y syniad hwn. Gadewch imi fod yn glir: rwy’n falch fod gan y Cynulliad rywfaint o gyfrifoldeb am ei threthi bellach, ond os yw trethi’n mynd i gael eu gosod, yna mae’n rhaid iddynt fod, nid yn unig yn deg, ond hefyd yn cael yr effaith a fwriadwyd wrth eu cynllunio. Y math gwaethaf o dreth yw un sy’n effeithio ar fusnesau unigol ac sy’n lleihau incwm ac felly derbyniadau treth, ac o’r hyn a welaf, treth felly yw’r dreth dwristiaeth arfaethedig hon. Nid oes unrhyw dystiolaeth ei bod yn gweithio. Nid oes unrhyw dystiolaeth y byddai ei gweithredu’n gyffredinol ledled Cymru yn effeithiol. Ac mewn gwlad lle’r ydym yn rhannu ffin mor hir ar y tir â Lloegr ac yn cystadlu gyda Lloegr am lawer o dwristiaid, mae’n argoeli i fod yn wrthgynhyrchiol.

Rwy’n cynrychioli etholaeth sy’n cynnwys dwy sir lle y mae’r diwydiant twristiaeth yn allweddol i’n ffyniant economaidd. Yn Sir Benfro, mae twristiaeth yn werth £585 miliwn y flwyddyn, ac yn Sir Gaerfyrddin mae’n werth £370 miliwn y flwyddyn. Mae’r diwydiant twristiaeth yn creu’r hyn sy’n cyfateb i 5,683 o swyddi amser llawn yn Sir Gaerfyrddin yn unig. Er nad wyf yn honni y buasai’r diwydiant cyfan yn cael ei roi dan fygythiad, ni ellir gwadu y byddai treth dwristiaeth yn cael effaith ddifrifol ar nifer yr ymwelwyr a gwariant defnyddwyr.

Rwyf wedi edrych ar sut y mae treth neu ardoll feddiannaeth neu dreth wely o’r fath yn gweithio mewn gwledydd eraill yn Ewrop. Mae angen inni gofio er hynny, yn draddodiadol, fod cyfraddau meddiannaeth yn llawer uwch nag yn y DU, ac felly efallai na fyddwn yn cymharu tebyg at ei debyg, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae hynny’n rhywbeth yr hoffwn i chi fynd i’r afael ag ef mewn gwirionedd. Er enghraifft, yn yr Almaen, mae teithwyr busnes yn cael eu heithrio. Mae Gwlad Belg yn gostwng y TAW i holl westai a bwytai’r wlad o 21 y cant i 6 y cant, ond mae ganddi dreth dinas ar ben hynny wedyn. Rwy’n chwerthin braidd ar Blaid Cymru’n dweud eu bod am fod yn gyfrifol am eu pwerau cyllidol a’u bod yn edrych ymlaen at hynny. Wel, hwrê, rwy’n cytuno â hynny, heblaw’r ffaith eich bod wedi treulio’r rhan fwyaf o’ch dadl yn siarad am dreth nad oes gennym unrhyw gyfrifoldeb drosti mewn gwirionedd nac unrhyw ffordd o bwyso arni, sef y gyfradd TAW. Nid yw Portiwgal—[Torri ar draws.] Nid yw Portiwgal ond yn cymhwyso’r dreth ar y saith diwrnod cyntaf o deithio. Felly, yr hyn yr hoffwn ei ddeall, Ysgrifennydd y Cabinet, yw pa fath o fodelau y buasech yn edrych arnynt, sut y buasech yn eu harchwilio a sut y buasech yn eu gwerthuso yn erbyn y cefndir presennol sydd gennym yn y Deyrnas Unedig, oherwydd pa un ai Llafur neu’r Ceidwadwyr sydd yn San Steffan, mae TAW wedi bod ar y lefel hon ers peth amser ac nid wyf yn ei weld yn newid yn fuan ac mae angen inni ddeall hynny er mwyn gwneud yn siŵr nad ydym yn gordrethu ein pobl ein hunain.

Y sector twristiaeth yng Nghymru yw’r gyfran uchaf o weithlu unrhyw un o wledydd y DU: 12.7 y cant o gyfanswm y gweithlu, o’i gymharu â 10 y cant yn yr Alban, 8 y cant yn Lloegr a 4 y cant yn unig yng Ngogledd Iwerddon. Felly, mae twristiaeth yn hynod o bwysig i’n gwlad ac i’n heconomi. Mae 25 y cant o’r holl fusnesau a gofrestrwyd ar gyfer TAW yng Nghymru yn yr economi ymwelwyr.

O ran Sir Benfro a Sir Gaerfyrddin, rwy’n poeni y bydd yn taro pobl leol lawn cymaint â thwristiaid. Bydd yn gwneud i bobl feddwl ddwywaith am gael noson i ffwrdd mewn gwesty lleol, aros dros mewn priodas neu wyliau mewn rhannau cyfagos o Gymru. Bydd yn cael effaith ganlyniadol ar fusnesau lleol eraill. Yn Sir Benfro a Sir Gaerfyrddin, rydym wedi annog llawer iawn o ffermwyr i arallgyfeirio, a gwelwyd rhai llwyddiannau gwirioneddol ardderchog. Ond sut y bydd y dreth hon yn effeithio ar y busnesau sydd wedi arallgyfeirio?

Er mai’r tymor gwyliau mawr yw’r prif enillydd incwm ar gyfer y sector twristiaeth yng Nghymru, gwelwn hefyd fod y tymor rhwng y tymor brig a’r tymor allfrig yn gyfnod pwysig i’r diwydiant. Fodd bynnag, denu ymwelwyr o’r DU a wna hyn yn bennaf ac rwy’n pryderu ynglŷn â sut y bydd treth dwristiaeth yn effeithio ar y farchnad benodol honno. Byddwn yn llai deniadol nag Cernyw.

Ar hyn o bryd mae’r DU yn safle 140 allan o 141 o wledydd o ran cystadleurwydd pris, yn bennaf oherwydd lefel y dreth y mae ymwelwyr eisoes yn ei thalu. Mae’r DU yn codi cyfradd TAW lawn ar bob un o’r tair cydran o wariant ymwelwyr: llety, prydau bwytai ac atyniadau. Nid yw rhannau eraill o Ewrop yn gwneud hynny. Hefyd, mae ein TAW ddwywaith y cyfartaledd Ewropeaidd. Drwy ychwanegu treth bellach, bydd hyn wedyn yn gwneud Cymru hyd yn oed yn waeth ei byd ac rwy’n pryderu mai treth arall yw hon ar gyfer cyllideb gydgrynhöol Llywodraeth Cymru. A fydd yr arian hwn yn cael ei glustnodi? Pwy fydd yn ei gasglu? Sut y caiff ei ailfuddsoddi mewn twristiaeth? Ac yn wahanol i’r dreth ar fagiau plastig, a gynlluniwyd i newid diwylliant ac ymddygiad, Ysgrifennydd y Cabinet, mae hon i’w gweld i mi yn dreth ar gyfoeth a hamdden yn unig, a hoffwn wybod faint y byddai’n costio i’w gweithredu a’r canlyniadau parhaus.

I did think that the premise of today’s debate—. It seems to me, the Tories don’t actually want a debate at all; they’ve called for a debate, but what they don’t want is a debate. And, I would’ve thought—perhaps naively—that politicians, regardless of colour, would be eager to have a national conversation about the fundamental issues of how we raise and how we spend taxes. The fact that this is new territory for us as a country, after nearly 800 years, and as an institution, should mean being open to innovative, ambitious and, yes, controversial ideas. And the tourism levy falls squarely within those criteria.

It’s also worth repeating that nothing has yet been decided. Rather, this is a debate about whether or not we should debate those issues. The tourism tax—and I will remind the Tories again—is but one of four shortlisted proposals that were whittled down from hundreds of suggestions submitted by various quarters of Welsh society. So, that’s where the ideas have come from. They’ve come from Welsh society—

Roeddwn yn credu mai sail y ddadl heddiw oedd—. Mae’n ymddangos i mi nad yw’r Torïaid eisiau cael dadl o gwbl mewn gwirionedd; maent wedi galw am ddadl, ond yr hyn nad ydynt ei eisiau yw dadl. A buaswn wedi meddwl—yn naïf efallai—y buasai gwleidyddion, waeth beth y bo’u lliw, yn awyddus i gael sgwrs genedlaethol am faterion sylfaenol yn ymwneud â sut rydym yn codi ac yn gwario trethi. Dylai’r ffaith bod hwn yn dir newydd i ni fel gwlad, ar ôl bron i 800 mlynedd, ac fel sefydliad, olygu ein bod yn agored i syniadau arloesol, uchelgeisiol ac, ie, dadleuol. Ac mae’r ardoll dwristiaeth yn perthyn i’r meini prawf hynny yn bendant.

Mae hefyd yn werth ailadrodd nad oes dim wedi’i benderfynu eto. Yn hytrach, dadl yw hon ynglŷn ag a ddylem drafod y materion hynny. Nid yw’r dreth dwristiaeth—ac rwy’n atgoffa’r Torïaid eto—ond yn un o bedwar cynnig ar y rhestr fer a ddewiswyd o blith cannoedd o awgrymiadau a gyflwynwyd gan wahanol rannau o gymdeithas Cymru. Felly, o’r fan honno y daeth y syniadau. Maent wedi dod o gymdeithas Cymru—

Not now. I’ve only just started. You had your say earlier on.

And all four—a levy to fund social care, a packaging tax, a tax on vacant land and the tourism levy—do have huge potential for good, and they have pitfalls as well. That’s why this process is so compelling. Welsh Government has said it will test all four proposals before submitting one of them to the UK Government early next year. That, to me, seems entirely sensible. But, what makes no sense whatsoever is to say ‘no’ now; to close down the debate before it has even started, and that’s exactly what the Conservatives are trying to do. Did you want an intervention?

Nid yn awr. Nid wyf ond newydd ddechrau. Cawsoch ddweud eich dweud yn gynharach.

Ac mae gan y pedwar syniad—ardoll i gyllido gofal cymdeithasol, treth ar ddeunydd pacio, treth tir gwag a’r ardoll dwristiaeth—botensial enfawr i wneud daioni, ac mae peryglon ynghlwm wrthynt hefyd. Dyna pam y mae’r broses hon mor gymhellol. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud y bydd yn profi pob un o’r pedwar cynnig cyn cyflwyno un ohonynt i Lywodraeth y DU yn gynnar y flwyddyn nesaf. Mae hynny, i mi, i’w weld yn gwbl synhwyrol. Ond yr hyn nad yw’n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl yw dweud ‘na’ yn awr; cau’r caead ar y ddadl cyn iddi ddechrau hyd yn oed, a dyna’n union y mae’r Ceidwadwyr yn ceisio ei wneud. A oeddech eisiau ymyrryd?

I’m grateful for you taking the intervention. Can I just ask: how many tourism businesses in your own constituency have you discussed this with? Because, at the end of the day, your economy will suffer a great deal as a result of a tourism tax, and I cannot understand why you think it’s a positive thing that we’re even discussing the possibility of a tax on tourism here in Wales, when there’s no such discussion—

Rwy’n ddiolchgar i chi am dderbyn yr ymyriad. A gaf fi ofyn: sawl busnes twristiaeth yn eich etholaeth rydych wedi trafod hyn â hwy? Oherwydd, yn y pen draw, bydd eich economi’n dioddef llawer iawn o ganlyniad i dreth dwristiaeth, ac ni allaf ddeall pam eich bod yn meddwl ei fod yn beth cadarnhaol ein bod hyd yn oed yn trafod y posibilrwydd o dreth ar dwristiaeth yma yng Nghymru, pan nad oes unrhyw drafodaeth o’r fath—

I don’t want a speech; this is supposed to be an intervention.

Nid wyf eisiau araith; ymyriad yw hwn i fod.

[Continues.]—going on over the border in England, and we would face a lot of disadvantage as a result.

[Yn parhau.]—yn digwydd dros y ffin yn Lloegr, a buasem yn wynebu llawer o anfantais o ganlyniad.

The point is—and you’ve done it again—you’ve closed down the debate; you don’t seem to understand the need to have a debate about this. I know full well how many tourist operators there are in my area, and I will make representations on behalf of those whom I have already replied to, who get in contact with me, without question. Because, if you had one inch of restraint, I was going to move on from the merits to the pitfalls.

One of the merits of a tourism levy and the proposal that has been put forward and mentioned by the Bevan Foundation is that it is a tax for good. There are examples—and some people have mentioned them here today—from around the world where it has been used very successfully: in parts of France, Catalonia, Slovenia, Berlin, San Francisco. They are hardly tourism backwaters. In San Francisco, I understand that it’s zonal, a bit like the London underground—so with a higher percentage charge the closer you stay to the city centre—and in Berlin it’s a flat rate. These are the details. What is perhaps more pertinent to today is what the impact has proved to be, good or bad. From the international examples, we know the tax is generally reinvested in tourism, on promoting the area and providing tourism-related services. That might include, as is the case in France, using the money raised to pay for the additional cost associated with large numbers of tourists, from infrastructure projects to cleaning up the beaches. The point is that it’s a tax paid by people who live outside an area to ease the financial burden on people hosting their stay.

After seven years of Tory cuts and the pot of money here being ever smaller, it is possible that raising local taxes can help ease the burden on the local taxpayer, who will have to pay for hosting individuals within their constituent parts. But there are also pitfalls, and we must scrutinise those very carefully. We do know, and I’ve said it and I’m fully aware of it, that Mid and West Wales does thrive on its tourism industry, directly and indirectly, and it is the lifeblood of those areas. So, whatever happens, whether we do have a levy or whether we don’t, what we absolutely must do is have a debate.

Y pwynt yw—ac rydych wedi ei wneud eto—rydych wedi cau’r caead ar y ddadl; nid yw’n ymddangos eich bod yn deall yr angen i gael dadl am hyn. Rwy’n gwybod yn iawn faint o weithredwyr twristiaeth sydd yn fy ardal, a byddaf yn cyflwyno sylwadau ar ran y rhai rwyf eisoes wedi eu hateb, sy’n dod i gysylltiad â mi, yn ddi-os. Oherwydd, pe baech wedi gallu ymatal tamaid bach, roeddwn yn mynd i symud ymlaen o’r rhinweddau i’r peryglon.

Un o rinweddau ardoll dwristiaeth a’r cynnig sydd wedi’i gyflwyno a’i grybwyll gan Sefydliad Bevan yw ei bod yn dreth er daioni. Mae yna enghreifftiau—ac mae rhai pobl wedi eu crybwyll yma heddiw—o gwmpas y byd lle y cafodd ei defnyddio’n llwyddiannus iawn: mewn rhannau o Ffrainc, Catalonia, Slofenia, Berlin, San Francisco. Prin eu bod yn llefydd heb lawer o dwristiaeth. Yn San Francisco, deallaf ei bod yn dreth barthol, ychydig fel rheilffordd danddaearol Llundain—felly, gyda thâl ganrannol uwch po agosaf yr arhoswch at ganol y ddinas—ac yn Berlin mae’n gyfradd safonol. Manylion yw’r rhain. Yr hyn sydd efallai’n fwy perthnasol i heddiw yw’r effaith a fu, da neu ddrwg. O’r enghreifftiau rhyngwladol, rydym yn gwybod bod y dreth yn cael ei hailfuddsoddi at ei gilydd mewn twristiaeth, ar hyrwyddo’r ardal a darparu gwasanaethau sy’n gysylltiedig â thwristiaeth. Gallai hynny gynnwys, fel sy’n digwydd yn Ffrainc, defnyddio’r arian a godir i dalu am y gost ychwanegol sy’n gysylltiedig â nifer fawr o dwristiaid, o brosiectau seilwaith i lanhau traethau. Y pwynt yw ei bod yn dreth a delir gan bobl sy’n byw y tu allan i ardal i leddfu’r baich ariannol ar y bobl sy’n rhoi llety iddynt.

Ar ôl saith mlynedd o doriadau Torïaidd a’r pot o arian yma yn lleihau o hyd, mae’n bosibl y gall codi trethi lleol helpu i ysgafnhau’r baich ar y trethdalwr lleol, a fydd yn gorfod talu am roi llety i unigolion yn eu rhannau cyfansoddol. Ond mae yna beryglon hefyd, a rhaid inni graffu ar y rhain yn ofalus iawn. Fe wyddom, ac rwyf wedi ei ddweud ac rwy’n gwbl ymwybodol ohono, fod Canolbarth a Gorllewin Cymru yn ffynnu ar eu diwydiant twristiaeth, yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol, ac mae’n anadl einioes i’r ardaloedd hynny. Felly, beth bynnag fydd yn digwydd, pa un a fydd gennym ardoll ai peidio, yr hyn sy’n bendant yn rhaid inni ei wneud yw cael dadl.

I’m grateful for this opportunity to speak against the introduction of a tourism tax in Wales. I do so because I believe a tourism tax would have a severe and adverse impact on the economy of my region. South-east Wales is a major destination for tourists from both the United Kingdom and from overseas. Six years ago, we put in this Chamber the Enterprise (Wales) Bill, and we emphasised very strongly to improve our tourism, and also, since 2010, the Ryder Cup, NATO, and also our football team and FIFA, have improved tremendously the visitors from abroad and the other side of the channel that come in.

Indeed, in 2014, south-east Wales was the second most popular destination for domestic overnight trips in Wales. Spend on these domestic overnight trips stood at £361 million a year. In 2014, there were also 441,000 international visits. Half of all international visits to Wales in 2012 to 2014 were made in South Wales East. Forty-seven per cent of all spend on international visits to Wales was spent in my region. Day visits are also popular there. There were 39 million day visits to Wales in 2014, accounting to over 40 per cent of all Wales day visits.

Deputy Presiding Officer, south-east Wales contains some of the poorest communities in the United Kingdom. Unemployment and deprivation remain stubbornly high. About one in 11 jobs in the region is accounted for by the tourism sector. I believe the tourism sector would be hard hit by the introduction of a tourism tax by this Government.

Just a few months ago, the UK Government announced that tolls on the Severn bridge between Wales and England will be scrapped by 2018. A study commissioned by the Welsh Government suggested that the removal of tolls would boost the Welsh economy by £100 million. No wonder Welsh businesses in the tourism sector have already expressed concern that a tourism tax could have a devastating effect on their industry and deter visitors from coming to Wales. That is without the knock-on effect on pubs, shops, cafes and visitor attractions in different areas, including our beautiful churches and beautiful scenery all over. They rely on this trade. It is also undermining a campaign by Visit Wales to promote Wales as a tourist destination.

But this is not the only Welsh Government strategy that will be hindered by this approval. ‘Our Valleys, Our Future’ is the Welsh Government strategy to deliver real change for the South Wales East Valleys. One of its priorities is to do more with the Valleys’ natural environment, its culture and heritage, so they can be more widely enjoyed by local people and those living further afield. It goes on to say:

The Valleys will be a recognised tourist destination, attracting visitors from across Wales, the UK and beyond.’

I ask the Welsh Government, in all honesty, whether a tourism tax will help or hinder the delivery of the aims of this strategy—all their strategies. A tourism tax was introduced in Ibiza and Majorca in 2016. I urge the Welsh Government to look at those consequences. Thomas Cook slammed its introduction, and the word is a ‘significant extra sum’ on family holidays. That would persuade many families, for holidays, to go somewhere else, not Wales. The Majorca Hoteliers Federation said the tax would lead to ‘millions in losses’ for the island’s economy. Wales cannot afford to increase the burden on our tourism industry and deter people from coming here. I hope Welsh Government will think again and again, and withdraw this damaging and potentially disastrous tax.

I think it’s about time that we should understand that, to increase our economy, there’s no point in increasing taxes. There are other areas that Government is looking at, of which four areas have been mentioned: water tax, sugar tax, land value tax, and there are other areas to look at, and I think, if you ask the public, they’d give you certain areas where tax can be raised, not on tourism. Thank you.

Rwy’n ddiolchgar am y cyfle hwn i siarad yn erbyn cyflwyno treth dwristiaeth yng Nghymru. Rwy’n gwneud hynny oherwydd fy mod yn credu y buasai treth dwristiaeth yn cael effaith ddifrifol ac andwyol ar economi fy rhanbarth. Mae de-ddwyrain Cymru yn gyrchfan o bwys i dwristiaid o’r Deyrnas Unedig ac o dramor. Chwe blynedd yn ôl, cyflwynwyd Bil Menter (Cymru) yn y Siambr hon, ac roeddem yn pwysleisio’n gryf iawn yr angen i wella ein twristiaeth, a hefyd, ers 2010, mae Cwpan Ryder, NATO, a hefyd ein tîm pêl-droed a FIFA, wedi gwella’n aruthrol nifer yr ymwelwyr o dramor ac o’r ochr arall i’r sianel sy’n dod i mewn.

Yn wir, yn 2014, de-ddwyrain Cymru oedd yr ail gyrchfan fwyaf poblogaidd ar gyfer teithiau domestig dros nos yng Nghymru. Roedd gwariant ar y teithiau domestig dros nos hyn yn £361 miliwn y flwyddyn. Yn 2014, roedd yna 441,000 o ymweliadau rhyngwladol hefyd. Roedd hanner yr holl ymweliadau rhyngwladol â Chymru rhwng 2012 a 2014 yn Nwyrain De Cymru. Cafodd 47 y cant o’r holl wariant ar ymweliadau tramor â Chymru ei wario yn fy rhanbarth. Mae ymweliadau dydd hefyd yn boblogaidd yno. Cafwyd 39 miliwn o ymweliadau dydd â Chymru yn 2014, sef dros 40 y cant o’r holl ymweliadau dydd â Chymru.

Dirprwy Lywydd, mae de-ddwyrain Cymru yn cynnwys rhai o’r cymunedau tlotaf yn y Deyrnas Unedig. Mae diweithdra ac amddifadedd yn parhau’n ystyfnig o uchel. Mae tua un o bob 11 o swyddi yn y rhanbarth yn y sector twristiaeth. Rwy’n credu y buasai’r sector twristiaeth yn cael ei daro’n galed drwy gyflwyno treth dwristiaeth gan y Llywodraeth hon.

Ychydig fisoedd yn ôl yn unig, cyhoeddodd Llywodraeth y DU y bydd tollau ar bont Hafren rhwng Cymru a Lloegr yn cael eu dileu erbyn 2018. Mae astudiaeth a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru yn awgrymu y byddai cael gwared ar dollau’n rhoi hwb o £100 miliwn i economi Cymru. Nid yw’n syndod fod busnesau Cymreig yn y sector twristiaeth eisoes wedi mynegi pryder y gallai treth dwristiaeth gael effaith ddifrodus ar eu diwydiant ac atal ymwelwyr rhag dod i Gymru. Mae hynny heb ystyried yr effaith ganlyniadol ar dafarndai, siopau, caffis ac atyniadau ymwelwyr mewn gwahanol lefydd, gan gynnwys ein heglwysi hardd a golygfeydd hardd ym mhob man. Maent yn dibynnu ar y fasnach hon. Mae hefyd yn tanseilio ymgyrch gan Croeso Cymru i hyrwyddo Cymru fel cyrchfan i dwristiaid.

Ond nid dyma’r unig strategaeth gan Lywodraeth Cymru a fydd yn cael ei llesteirio o gymeradwyo hyn. ‘Ein Cymoedd, Ein Dyfodol’ yw strategaeth Llywodraeth Cymru i sicrhau newid go iawn i Gymoedd Dwyrain De Cymru. Un o’i blaenoriaethau yw gwneud mwy gydag amgylchedd naturiol y Cymoedd, eu diwylliant a’u treftadaeth, fel y gellir eu mwynhau’n fwy eang gan bobl leol a phobl sy’n byw ymhellach i ffwrdd. Mae’n mynd ymlaen i ddweud:

‘Bydd y Cymoedd yn gyrchfan gydnabyddedig i dwristiaid, a fydd yn denu ymwelwyr o bob cwr o Gymru, y DU a thu hwnt.’

Gofynnaf i Lywodraeth Cymru, yn onest, a fydd treth dwristiaeth yn helpu neu’n rhwystro nodau’r strategaeth hon rhag cael eu cyflawni—eu holl strategaethau. Cyflwynwyd treth dwristiaeth yn Ibiza a Majorca yn 2016. Rwy’n annog Llywodraeth Cymru i edrych ar ganlyniadau hynny. Condemniodd Thomas Cook y ffaith iddi gael ei chyflwyno, ac yn ôl y sôn, codir ‘swm ychwanegol sylweddol’ ar wyliau teuluol. Byddai hynny’n perswadio llawer o deuluoedd i fynd ar eu gwyliau i rywle arall, nid i Gymru. Dywedodd Ffederasiwn Gwestywyr Majorca y byddai’r dreth yn arwain at ‘filiynau mewn colledion’ i economi’r ynys. Ni all Cymru fforddio cynyddu’r baich ar ein diwydiant twristiaeth ac atal pobl rhag dod yma. Rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn meddwl eto ac eto, ac yn tynnu’r dreth niweidiol hon, a allai fod yn drychinebus, yn ôl.

Rwy’n credu ei bod yn hen bryd inni ddeall nad oes pwynt inni gynyddu trethi er mwyn cynyddu ein heconomi. Ceir meysydd eraill y mae’r Llywodraeth yn edrych arnynt, a chyfeiriwyd at bedwar maes: treth ddŵr, treth siwgr, treth gwerth tir, ac mae meysydd eraill i edrych arnynt, ac rwy’n meddwl, os gofynnwch i’r cyhoedd, byddent yn rhoi meysydd penodol i chi lle y gellir codi treth, nid ar dwristiaeth. Diolch.

I’m delighted to support the Conservative motion today. I can also say that I can support the Government amendment to it, basically because it doesn’t really say anything. But it’s a good turnout that we have, at least on this side of the Chamber today. There is, of course, what we might call an aching void in front of us on my left, apart from the few distinguished sentinels of socialism who have come to watch the proceedings and report back.

The first thing I want to do is to rise to the challenge that Steffan Lewis threw out earlier on to Nick Ramsay about what’s our vision for Wales on devolved taxes. I’m very much in favour of devolved taxes, because it gives us the opportunity in Wales to add to our natural advantages, particularly in relation to the tourism industry. I strongly, therefore, support the Plaid Cymru call for differential rates of VAT. It gives us the opportunity to reduce the tax burden in Wales relative to our neighbours, and that, therefore, will perhaps help to correct the imbalance that has grown up over the years, and which has been very eloquently described many times in this Chamber by Adam Price, about the poverty of Wales compared to other parts of the United Kingdom and how we need to do something really dramatic to correct that. My motivating force in politics all my life has been the ancient Gladstonian principle of allowing money to fructify in the pockets of the people. So, I have always generally opposed the introduction of new taxes and called for a reduction in the existing tax burden. And I think we have to recognise the economic background against which any proposal to introduce new taxes in Wales would have to be measured. The IFS has recently produced figures to show that we are now, in Britain, facing the highest tax burden that we’ve had since 1986. There are £17 billion-worth of tax rises in train for the rest of this Parliament, and, if the Government sticks to its stated objective of wiping out the deficit by 2025, that means an extra £34 billion of taxes. I’ll give way, sure.

Rwy’n falch iawn o gefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw. Gallaf hefyd ddweud fy mod yn gallu cefnogi gwelliant y Llywodraeth iddo, yn y bôn oherwydd nad yw’n dweud unrhyw beth mewn gwirionedd. Ond mae llawer ohonom yn bresennol yma heddiw, ar yr ochr hon i’r Siambr o leiaf. Wrth gwrs, ceir yr hyn y gallem ei alw’n wacter poenus o’n blaenau ar fy ochr chwith, ar wahân i’r ychydig o warchodwyr sosialaeth sydd wedi dod i wylio’r trafodion ac adrodd yn ôl.

Y peth cyntaf rwyf am ei wneud yw ymateb i’r her a roddodd Steffan Lewis yn gynharach i Nick Ramsay ynglŷn â beth yw ein gweledigaeth ar gyfer Cymru mewn perthynas â threthi datganoledig. Rwy’n fawr iawn o blaid trethi datganoledig, gan ei fod yn rhoi cyfle i ni yng Nghymru ychwanegu at ein manteision naturiol, yn enwedig o ran y diwydiant twristiaeth. Rwy’n cefnogi galwad Plaid Cymru am gyfraddau TAW gwahaniaethol yn gryf. Mae’n rhoi cyfle inni leihau’r baich treth yng Nghymru o’i gymharu â’n cymdogion, ac felly, efallai y bydd yn helpu i gywiro’r anghydbwysedd sydd wedi tyfu dros y blynyddoedd, ac a ddisgrifiwyd yn huawdl iawn lawer gwaith yn y Siambr hon gan Adam Price, am dlodi Cymru o gymharu â rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig, a sut y mae angen i ni wneud rhywbeth gwirioneddol ddramatig i gywiro hynny. Fy ngrym ysgogol mewn gwleidyddiaeth ar hyd fy oes yw egwyddor hynafol Gladstone o ganiatáu i arian ffrwytho ym mhocedi’r bobl. Felly, at ei gilydd rwyf bob amser wedi gwrthwynebu camau i gyflwyno trethi newydd ac wedi galw am ostyngiad yn y baich treth presennol. Ac rwy’n meddwl bod yn rhaid inni gydnabod y cefndir economaidd y buasai’n rhaid mesur unrhyw gynnig i gyflwyno trethi newydd yng Nghymru yn ei erbyn. Mae’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi cynhyrchu ffigurau yn ddiweddar i ddangos ein bod bellach, ym Mhrydain, yn wynebu’r baich treth uchaf a gawsom ers 1986. Mae gwerth £17 biliwn o godiadau treth i ddilyn ar gyfer gweddill y Senedd hon, ac os yw’r Llywodraeth yn glynu at ei hamcan datganedig o ddileu’r diffyg erbyn 2025, mae hynny’n golygu £34 biliwn yn ychwanegol o drethi. Fe ildiaf, yn sicr.

Just to ask you: who was in Government in 1986?

Os caf ofyn i chi: pwy oedd yn Llywodraeth yn 1986?

Well, indeed. We were, of course, clearing up the mess that was left to us in 1979. [Interruption.] Many Members in this Assembly, of course, are not old enough to remember those dark days of the 1970s, but there are some of us with long, long memories indeed. But this is an important debate because tourism is massively important to Wales, and as one of the Members for Mid and West Wales—of course, we have all the best bits of the tourist industry—then it means it’s of even greater importance to us.

It’s very useful, I think, to introduce some of the background statistics into this, against which any new proposal for a tax would have to be measured. Wales’s share of tourist visits to the UK is about 3 per cent, and, of those, 43 per cent visit Wales only. The average stay in Wales is six nights, and the average spend is £363 per person. That’s £61 per night on average and that is much less than the average spend in the UK, which is £100. Now, we don’t know at what rate any tourist tax would be imposed, but the Bevan Foundation has suggested £1. Well, £1 on £61 may not seem very much, but bearing in mind the facts that I mentioned earlier on in questions to the finance Secretary in relation to the price competitiveness of Britain in world markets—. I’ll repeat what I said earlier on, if I can find my glasses. Britain is almost bottom of the world league table in terms of price competitiveness: one hundred and thirty-fifth out of 136 countries. We at our peril make that situation even worse, and although it may not seem very much—£1 or £2 or whatever—it could be the straw that breaks the camel’s back for many people, and anything that makes Wales a less attractive place to visit in terms of value for money cannot be good for the tourist industry.

Yes, there are examples all around the world of the successful introduction of tourist taxes. Where they do tend to work is where demand on the part of tourists is pretty inelastic. Bath is currently, I believe, thinking about introducing some kind of a tourist tax. Well, getting around Bath in the tourist season is often very difficult. Venice is another case in point, or even New York or San Francisco, as mentioned by Joyce Watson earlier on. These are all international venues that have relatively inelastic demand for visits. Whether that would be so for Wales or all of Wales is a different matter altogether and, against the background of economic difficulty that we’ve lived and grappled with for many years, I do think that we’d be taking a very great risk indeed if we added further to the tax burden, which might tend to make it a less attractive place for foreigners in particular to visit.

Wel, yn wir. Ni oedd, wrth gwrs, yn clirio’r llanast a adawyd i ni yn 1979. [Torri ar draws.] Mae yna lawer o’r Aelodau yn y Cynulliad hwn, wrth gwrs, nad ydynt yn ddigon hen i gofio dyddiau tywyll y 1970au, ond mae gan rai ohonom atgofion hir iawn yn wir. Ond mae hon yn ddadl bwysig gan fod twristiaeth yn aruthrol o bwysig i Gymru, ac fel un o’r Aelodau dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru—wrth gwrs, mae gennym yr holl ddarnau gorau o’r diwydiant twristiaeth—mae’n golygu ei bod yn bwysicach fyth i ni.

Rwy’n meddwl ei bod yn ddefnyddiol iawn inni gyflwyno rhai o’r ystadegau cefndirol i hyn, a buasai’n rhaid mesur unrhyw gynnig newydd ar gyfer treth yn erbyn y rhain. Mae cyfran Cymru o ymweliadau twristiaid â’r DU oddeutu 3 y cant, ac o’r rheini, 43 y cant sy’n ymweld â Chymru’n unig. Yr arhosiad cyfartalog yng Nghymru yw chwe noson, ac mae’r gwariant ar gyfartaledd yn £363 y pen. Dyna £61 y noson ar gyfartaledd ac mae hynny’n llawer llai na’r gwariant cyfartalog yn y DU, sef £100. Nawr, nid ydym yn gwybod ar ba gyfradd y byddai unrhyw dreth dwristiaeth yn cael ei gosod, ond mae Sefydliad Bevan wedi awgrymu £1. Wel, efallai nad yw £1 ar £61 i’w weld yn llawer, ond o gofio’r ffeithiau a grybwyllais yn gynharach yn y cwestiynau i’r Ysgrifennydd cyllid mewn perthynas â phris cystadleurwydd Prydain ym marchnadoedd y byd—. Fe ailadroddaf yr hyn a ddywedais yn gynharach, os gallaf ddod o hyd i fy sbectol. Mae Prydain bron ar waelod tabl cynghrair y byd o ran cystadleurwydd pris: ar safle 135 allan o 136 o wledydd. Gwae ni os gwnawn y sefyllfa honno’n waeth hyd yn oed, ac er nad yw’n ymddangos yn llawer iawn efallai—£1 neu £2 neu beth bynnag—mae’n bosibl mai dyna fydd y gwelltyn sy’n torri cefn y camel i lawer o bobl, ac ni all unrhyw beth sy’n gwneud Cymru yn lle llai deniadol i ymwelwyr o ran gwerth am arian fod yn dda i’r diwydiant twristiaeth.

Oes, mae yna enghreifftiau o amgylch y byd o drethi twristiaeth yn cael eu cyflwyno’n llwyddiannus. Maent yn tueddu i weithio lle y mae’r galw ar ran twristiaid yn eithaf anhyblyg. Mae Caerfaddon ar hyn o bryd, rwy’n credu, yn ystyried cyflwyno rhyw fath o dreth dwristiaeth. Wel, mae symud o amgylch Caerfaddon yn ystod y tymor twristiaeth yn aml yn anodd iawn. Mae Fenis yn enghraifft arall o hyn, neu hyd yn oed Efrog Newydd neu San Francisco, fel y crybwyllodd Joyce Watson yn gynharach. Mae’r rhain i gyd yn lleoliadau rhyngwladol sydd â galw cymharol anhyblyg o ran ymweliadau. Pa un a fyddai hynny’n wir am Gymru neu Gymru gyfan yn fater hollol wahanol ac yn erbyn y cefndir o anhawster economaidd rydym wedi byw ynddo ac wedi brwydro yn ei erbyn ers blynyddoedd lawer, rwy’n meddwl y buasem yn cymryd risg fawr iawn yn wir pe baem yn ychwanegu ymhellach at y baich treth, a allai dueddu i’w wneud yn lle llai deniadol i dramorwyr yn enwedig ymweld ag ef.

Can I just remind Members of my declared interest in that my husband is the partner in a tourism business? Cabinet Secretary, I’m still hoping that this bed tax is something of an Aunt Sally and is included in the list of Welsh Government taxes being considered so you can be seen as a listening Government when you drop the idea. At the moment, it’s a little bit like threatening a child with spinach for breakfast because it’s good for them, and then claiming that you’re being merciful when you don’t carry out that threat. All this time, of course, that poor old child is regarding this threat as punishment for some unknown wrong that they don’t deserve, and that’s how the tourism sector is feeling at the moment.

Members of the tourism cross-party group, who were there at my invitation as chair, not because of Darren Millar’s exhortation, members who represent more—many, many more—than 305 people and represent all parts of the Welsh visitor economy, are very nervous about the fact that this is even being considered. English councils on the Welsh border are asking: will it be good for them, or will they be losing business because their marketing offer crosses the border? They’ve all seen world destination cities like Edinburgh and Bath, and even communities like Camden, pull back pretty swiftly when they recognised the wider implications and ask, ‘Why is Wales thinking of this?’ No-one wants to open the sluice gates to the UK charging bed tax when those beds are already more visibly expensive than their equivalents in other countries. And, yes, I know that VAT is a matter for the UK Government, and like you and MPs from all parties, including my own, we think that there is a strong argument for reducing VAT, but we cannot make that decision in this Chamber. What we can do here is agree not to impose further taxes on our tourists.

I just want to use my own example of why high VAT counters the point made by many that we are only talking about a few pounds and that no one will notice. Rome is a world destination, and people will definitely pay more to go there. You pay bed tax on top of your 10 per cent VAT but, not being widely advertised, it can come as something of a surprise to visitors. And it was a 12.5 per cent surprise for my family when we went in February, on a budget, to see the rugby. You do notice an extra €35 when you’re planning to spend just €280. Would it stop me going to Rome rather than London? I don’t think it would. Would it stop me going to Aberystwyth rather than Whitby? Well, you know, quite possibly. Let’s remember that, at the moment, the majority of visitors to Wales are from within the UK and are already facing the heaviest tax burden, generally, of our European counterparts. Of course, a budget for that holiday is a feature in anyone’s decision making, and we don’t want even modest bed taxes affecting those decisions and reversing very good trends for Welsh tourism at the moment.

I want to mention specifically Barcelona and why the tourism tax was introduced there. This is something that I discussed directly with the Catalan tourism agency and Barcelona tourism when I went to visit them not long after the tax was introduced. There were two reasons there. The first was that, in the wake of the crash, tourism was basically all they had left that was making money—all they had left to tax. The bed tax was introduced to assist the region’s economic recovery, with 25 per cent of those receipts going to health and education. The remaining money was destined for a tourism development fund, into which the sector itself directly paid extra money via its chambers of trade. That money was used to support a quality tourism offer, but it was also used to develop tourism in such a way that it was better balanced with the lived experience of residents.

That was the second reason: residents of the region were starting to object to the way that their standard of living was being affected by the economic collapse of sectors on one hand, and the way that their quality of life was being affected by the very high numbers of tourists in their space, pushing up the costs of goods and services. For that particular audience, the bed tax was held out as a deterrent and a way of balancing numbers. In any event, I think it’s probably worth mentioning that the majority of the Catalan Parliament did not support the introduction of the tax, and it only passed due to a considerable number of abstentions. Part of the reason for those was the issue that Ryanair was receiving huge subsidies to bring budget tourists to smaller airports in the region. I’m wondering if that kind of confused and contradictory support for the sector is what supporters of the tourism tax may have in mind. Thank you.

A gaf fi atgoffa’r Aelodau am y buddiant rwyf wedi ei ddatgan am fod fy ngŵr yn bartner mewn busnes twristiaeth? Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n dal i obeithio mai cocyn hitio braidd yw’r dreth wely a’i bod wedi ei chynnwys yn y rhestr o drethi Llywodraeth Cymru sy’n cael eu hystyried er mwyn i chi gael eich gweld fel Llywodraeth sy’n gwrando pan fyddwch yn troi cefn ar y syniad. Ar hyn o bryd, mae ychydig fel bygwth plentyn gyda sbigoglys i frecwast am ei fod yn dda iddynt, a honni wedyn eich bod yn drugarog pan na fyddwch yn cyflawni’r bygythiad hwnnw. Yr holl amser, wrth gwrs, mae’r plentyn druan yn ystyried y bygythiad fel cosb am ryw ddrygioni anhysbys nad yw’n ei haeddu, a dyna sut y mae’r sector twristiaeth yn teimlo ar hyn o bryd.

Mae aelodau o’r grŵp twristiaeth trawsbleidiol, a oedd yno ar fy ngwahoddiad fel cadeirydd, nid oherwydd bod Darren Millar yn eu hannog, aelodau sy’n cynrychioli mwy—llawer iawn mwy—na 305 o bobl ac sy’n cynrychioli pob rhan o economi ymwelwyr Cymru, yn nerfus iawn am y ffaith bod hyn yn cael ei ystyried hyd yn oed. Mae cynghorau yn Lloegr ar y ffin â Chymru’n gofyn: a fydd yn dda iddynt, neu a fyddant yn colli busnes oherwydd bod eu cynnig marchnata’n croesi’r ffin? Maent i gyd wedi gweld dinasoedd sy’n gyrchfannau byd-eang fel Caeredin a Chaerfaddon, a hyd yn oed cymunedau fel Camden, yn tynnu’n ôl yn eithaf cyflym pan welsant y goblygiadau ehangach a gofyn,’Pam fod Cymru’n meddwl am hyn?’ Nid oes neb am agor y llifddorau i’r DU godi treth wely pan fo’r gwelyau hynny eisoes yn amlwg yn ddrutach na rhai cyfatebol mewn gwledydd eraill. Ac ydw, rwy’n gwybod mai mater i Lywodraeth y DU yw TAW, ac fel chi ac Aelodau Seneddol o bob plaid, gan gynnwys fy mhlaid fy hun, rydym yn credu bod yna ddadl gref dros leihau TAW, ond ni allwn wneud y penderfyniad hwnnw yn y Siambr hon. Yr hyn y gallwn ei wneud yma yw cytuno i beidio â gosod trethi pellach ar ein twristiaid.

Hoffwn ddefnyddio fy esiampl fy hun i ddangos pam y mae TAW uchel yn gwrth-ddweud y pwynt a wnaed gan lawer nad ydym ond yn sôn am ychydig bunnoedd ac na fydd neb yn sylwi. Mae Rhufain yn gyrchfan fyd-eang, a bydd pobl yn bendant yn talu mwy i fynd yno. Rydych yn talu treth wely ar ben eich TAW o 10 y cant, ond os nad yw’n cael ei hysbysebu’n eang, gall fod yn dipyn o syndod i ymwelwyr. Ac roedd yn syndod o 12.5 y cant i fy nheulu pan aethom ym mis Chwefror, ar gyllideb, i weld y rygbi. Rydych yn sylwi ar €35 ychwanegol pan na fyddwch ond yn bwriadu gwario €280. A fyddai’n fy rhwystro rhag mynd i Rufain yn hytrach nag i Lundain? Nid wyf yn credu y byddai. A fyddai’n fy rhwystro rhag mynd i Aberystwyth yn hytrach nag i Whitby? Wel, mae’n bosibl, wyddoch chi. Gadewch i ni gofio, ar hyn o bryd, fod y rhan fwyaf o ymwelwyr â Chymru yn dod o’r tu mewn i’r DU ac maent eisoes yn wynebu’r baich treth trymaf, yn gyffredinol, o gymharu â’n cymheiriaid Ewropeaidd. Wrth gwrs, mae cyllideb ar gyfer y gwyliau yn nodwedd ym mhenderfyniadau pawb, ac nid ydym am i drethi gwely sy’n gymedrol hyd yn oed effeithio ar y penderfyniadau hynny a gwrthdroi’r tueddiadau da iawn mewn twristiaeth yng Nghymru ar hyn o bryd.

Rwyf am sôn yn benodol am Barcelona, a pham y cyflwynwyd y dreth dwristiaeth yno. Dyma rywbeth a drafodais yn uniongyrchol gydag asiantaeth dwristiaeth Catalonia a thwristiaeth Barcelona pan ymwelais â hwy’n fuan ar ôl i’r dreth gael ei chyflwyno. Roedd dau reswm yno. Y rheswm cyntaf oedd mai twristiaeth, yn sgil yr argyfwng ariannol, oedd y cyfan a oedd ganddynt ar ôl, yn y bôn, a oedd yn gwneud arian—y cyfan a oedd ar ôl ganddynt i’w drethu. Cyflwynwyd y dreth wely i gynorthwyo adferiad economaidd y rhanbarth, gyda 25 y cant o’r derbyniadau hynny’n mynd at iechyd ac addysg. Âi’r arian a oedd yn weddill i gronfa datblygu twristiaeth, ac roedd y sector ei hun yn talu arian ychwanegol i mewn iddi’n uniongyrchol drwy ei siambrau masnach. Defnyddiwyd yr arian hwnnw i gefnogi cynnig twristiaeth o safon, ond cafodd ei ddefnyddio hefyd i ddatblygu twristiaeth yn y fath fodd fel ei fod yn cydbwyso’n well â phrofiad byw trigolion.

Dyna oedd yr ail reswm: roedd trigolion y rhanbarth yn dechrau gwrthwynebu’r ffordd y câi eu safon byw ei effeithio gan gwymp economaidd sectorau ar y naill law, a’r ffordd yr effeithid ar ansawdd eu bywydau gan y nifer fawr iawn o dwristiaid yn eu gofod, yn gwthio costau nwyddau a gwasanaethau i fyny. I’r gynulleidfa benodol honno, cafodd y dreth wely ei defnyddio fel rhwystr a ffordd o gydbwyso niferoedd. Beth bynnag, rwy’n credu ei bod yn werth nodi, mae’n debyg, nad oedd mwyafrif Senedd Catalonia yn cefnogi cyflwyno’r dreth, a’r unig reswm y cafodd ei phasio oedd o ganlyniad i nifer sylweddol a ataliodd eu pleidlais. Rhan o’r rheswm am hynny oedd bod Ryanair yn derbyn cymorthdaliadau enfawr i ddod â thwristiaid teithiau rhad i feysydd awyr llai yn y rhanbarth. Tybed ai’r math hwn o gefnogaeth ddryslyd ac anghyson i’r sector yw’r hyn sydd gan gefnogwyr y dreth dwristiaeth mewn golwg. Diolch.

I am surprised that we are having this debate today because there was no mention of a tourism tax in Welsh Labour’s 2016 manifesto—a manifesto on which they were elected as the largest party to this Assembly. When there was a Labour Government also elected at UK level, there was a promise not to raise certain taxes, but this promise was broken and a raft of other stealth taxes was introduced when you came into office. Increases in national insurance and council tax became the norm. I do not want this past behaviour to be replicated or normalised in Wales. I appeal to the Welsh Labour Party and the Welsh Labour Government, therefore, not to prioritise the exploration of a tourism tax, but instead to concentrate on implementing the parts of their manifesto that encourage economic growth and the creation of well-paid jobs—these parts of the manifesto that are positive for Wales.

The tourist areas within my region, such as Gower and Porthcawl, try to promote the beautiful, unique country that we have, and I want to see the tourist industry in Wales flourish. The Welsh Government’s exercise on the tourism tax will continue to divert the resources of Government employees, special advisers and the like from implementing the manifesto priorities in order to explore a tax that is not a manifesto commitment. Consequently, I support the Conservative motion. It is my firmly held view that we should always strive for low taxation, giving individuals the opportunity to spend and invest in Wales. Now, it is possible to make a case for a tourism tax, but only in countries that already have a thriving tourist sector and low taxation levels applied to tourists. Such countries will prosper regardless of whether or not there is a tourism tax. This is because they have already engineered the best environment for tourists and businesses in the areas outside of any tourist tax. However, this is not the case in Wales. Wales, and the UK, is not a low-tax environment for anyone, and especially not for tourists. For approximately 20 years, the UK’s VAT rate for the hospitality and tourism sector has remained one of the highest in Europe—[Interruption.] Sorry? Did someone want an intervention?

Rwy’n synnu ein bod yn cael y ddadl hon heddiw oherwydd nid oedd unrhyw sôn am dreth dwristiaeth ym maniffesto Llafur Cymru 2016—maniffesto y cawsant eu hethol arni fel y blaid fwyaf i’r Cynulliad hwn. Pan gafodd Llywodraeth Lafur ei hethol hefyd ar lefel y DU, cafwyd addewid i beidio â chodi rhai trethi, ond cafodd yr addewid hwn ei dorri a chyflwynwyd llu o drethi llechwraidd eraill pan ddaethoch i rym. Daeth cynnydd mewn yswiriant gwladol a’r dreth gyngor i fod yn norm. Nid wyf am weld yr ymddygiad hwn yn y gorffennol yn cael ei ailadrodd neu ei normaleiddio yng Nghymru. Apeliaf ar y Blaid Lafur yng Nghymru a Llywodraeth Lafur Cymru, felly, i beidio â rhoi blaenoriaeth i archwilio treth dwristiaeth, ond yn hytrach i ganolbwyntio ar weithredu’r rhannau o’u maniffesto sy’n annog twf economaidd a chreu swyddi sy’n talu’n dda—y rhannau o’r maniffesto sy’n gadarnhaol i Gymru.

Mae’r ardaloedd twristaidd yn fy rhanbarth, megis Gŵyr a Phorthcawl, yn ceisio hyrwyddo’r wlad brydferth, unigryw sydd gennym, ac rwyf am weld y diwydiant twristiaeth yng Nghymru’n ffynnu. Bydd ymarfer Llywodraeth Cymru ar y dreth dwristiaeth yn parhau i ddargyfeirio adnoddau oddi wrth gyflogeion Llywodraeth, cynghorwyr arbennig ac yn y blaen rhag gweithredu blaenoriaethau’r maniffesto er mwyn archwilio treth nad yw’n ymrwymiad maniffesto. O ganlyniad, rwy’n cefnogi cynnig y Ceidwadwyr. Yn fy marn bendant i dylem bob amser ymdrechu am drethiant isel, gan roi cyfle i unigolion wario a buddsoddi yng Nghymru. Nawr, mae’n bosibl gwneud achos dros dreth dwristiaeth, ond mewn gwledydd sydd eisoes â sector twristiaeth ffyniannus a lefelau trethiant twristiaeth isel yn unig. Bydd gwledydd o’r fath yn ffynnu pa un a oes treth dwristiaeth ai peidio. Mae hyn oherwydd eu bod eisoes wedi saernïo’r amgylchedd gorau ar gyfer twristiaid a busnesau yn yr ardaloedd y tu allan i unrhyw dreth dwristiaeth. Fodd bynnag, nid yw hyn yn wir yng Nghymru. Nid yw Cymru, a’r DU, yn amgylchedd treth isel i neb mwyach, yn enwedig i dwristiaid. Am oddeutu 20 mlynedd, mae cyfradd TAW y DU i’r sector lletygarwch a thwristiaeth wedi aros ymhlith yr uchaf yn Ewrop—[Torri ar draws.] Mae’n ddrwg gennyf? A oedd rhywun eisiau ymyrryd?

Okay. According to a 2014 report by Geoff Ranson of the Cut Tourism VAT campaign group—specifically, he reports:

The UK is the highest in comparison with the other countries being nearly 3% higher than Germany and over 5.5% compared with Ireland which is the lowest of the comparator countries, who removed the airport tourist tax on 1 April 2014.’

Consider this report together with the British Hospitality Association’s statement made this year that European visitor numbers to the UK are already down due to the increased threat of terrorism. Any suggestion that you can improve Welsh tourism with a tax that may increase prices on tourists would seem far-fetched. According to the Welsh Government, in 2016, tourists spent around £14 million a day whilst in Wales, amounting to £5.1 billion a year, and Professor Annette Pritchard, director of the Welsh Centre for Tourism Research at Cardiff Metropolitan University, when speaking to BBC Wales’s ‘Week In Week Out’ programme, said about tourism in Wales, and I quote:

We are not doing as well internationally as our competitors, we’re getting about 3% of visitors and about 2% of spend.’

This contrasts to our having roughly 5 per cent of the population. So, this suggests that Wales is already underperforming on tourism. Wales has much to offer to those who wish to enjoy our splendid countryside and coastlines. Therefore, any tax that increases the cost of visiting Wales is likely to reduce tourism in an already underperforming sector that is situated in an overall high-tax environment. If we consider consumer spending habits, price and cost are usually, if not always, a factor as to whether someone makes a purchase, and tourism is no different in this. This vitally important industry must be protected, encouraged to grow, and encouraged to improve its performance. It should not be squeezed with any more tax.

Anthony Rosser, chair of the British Hospitality Association in Wales and manager of a hotel in Wales, said in a recent interview about any proposed tax,

It would be an utterly retrograde move. We…have very real worries over the recent cauldron of costs that have boiled over in the last 18 months, including increases in business rates…rising inflation and food and energy hikes. Increasing costs like this will…be handing an unfair advantage to our competitors’.

Finally, it might be said that the tourism tax could be set to a very low level, perhaps £1 a night. Indeed, the Bevan Foundation, which is not part of the Welsh Government, this made the suggestion in a recent blog post and other reports, and they said that such a levy could be capped by Welsh Government. My concern about this is that it leaves a door ajar that could be pushed wide open by Government.

Iawn. Yn ôl adroddiad yn 2014 gan Geoff Ranson o’r grŵp ymgyrchu Cut Tourism VAT—mae’n dweud, yn benodol:

Y DU yw’r uchaf o gymharu â’r gwledydd eraill ac mae bron i 3% yn uwch na’r Almaen a thros 5.5% o gymharu ag Iwerddon sef yr isaf o’r gwledydd cymharol, a gafodd wared ar dreth maes awyr i dwristiaid ar 1 Ebrill 2014.

Ystyriwch yr adroddiad hwn, ynghyd â datganiad a wnaeth Cymdeithas Lletygarwch Prydain eleni fod nifer yr ymwelwyr Ewropeaidd â’r DU eisoes i lawr oherwydd y bygythiad cynyddol o derfysgaeth. Byddai unrhyw awgrym y gallwch wella twristiaeth Cymru â threth a allai gynyddu prisiau i dwristiaid yn ymddangos yn annhebygol. Yn ôl Llywodraeth Cymru, yn 2016, gwariodd twristiaid tua £14 miliwn y dydd tra oeddent yng Nghymru, sef cyfanswm o £5.1 biliwn y flwyddyn, a dywedodd yr Athro Annette Pritchard, cyfarwyddwr Canolfan Ymchwil Twristiaeth Cymru ym Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd, wrth siarad â rhaglen ‘Week In Week Out’ BBC Wales am dwristiaeth yng Nghymru, ac rwy’n dyfynnu:

Nid ydym yn gwneud cystal yn rhyngwladol â’n cystadleuwyr, rydym yn cael tua 3 y cant o’r ymwelwyr a thua 2 y cant o’r gwariant.

Mae hyn yn cyferbynnu â’r ffaith bod gennym oddeutu 5 y cant yn fras o’r boblogaeth. Felly, mae hyn yn awgrymu bod Cymru eisoes yn tangyflawni ar dwristiaeth. Mae gan Gymru lawer i’w gynnig i’r rhai sy’n dymuno mwynhau ein cefn gwlad ac arfordiroedd ysblennydd. Felly, mae unrhyw dreth sy’n cynyddu’r gost o ymweld â Chymru yn debygol o leihau twristiaeth mewn sector sydd eisoes yn tangyflawni ac sydd mewn amgylchedd trethi uchel yn gyffredinol. Os ystyriwn arferion gwario defnyddwyr, mae pris a chost fel arfer, os nad bob amser, yn ffactor o ran a yw rhywun yn gwneud pryniant, ac nid yw twristiaeth yn wahanol yn hyn o beth. Rhaid diogelu’r diwydiant hanfodol bwysig hwn, a’i annog i dyfu, a’i annog i wella ei berfformiad. Ni ddylid ei wasgu â rhagor o dreth.

Dywedodd Anthony Rosser, cadeirydd Cymdeithas Lletygarwch Prydain yng Nghymru a rheolwr gwesty yng Nghymru, mewn cyfweliad diweddar am unrhyw dreth arfaethedig,

Byddai’n gam pendant tuag at yn ôl... Mae gennym... bryderon gwirioneddol ynglŷn â’r crochan diweddar o gostau sydd wedi berwi drosodd yn y 18 mis diwethaf, gan gynnwys cynnydd mewn ardrethi busnes... chwyddiant cynyddol a phrisiau bwyd ac ynni’n codi. Bydd costau cynyddol fel hyn... yn rhoi mantais annheg i’n cystadleuwyr.

Yn olaf, gellid dweud y gellid gosod y dreth dwristiaeth ar lefel isel iawn, £1 y noson efallai. Yn wir, gwnaeth Sefydliad Bevan, nad yw’n rhan o Lywodraeth Cymru, yr awgrym hwn mewn blog diweddar ac adroddiadau eraill, ac roeddent yn dweud y gallai Llywodraeth Cymru gapio ardoll o’r fath. Fy mhryder ynglŷn â hyn yw ei fod yn gadael drws yn gilagored y gellid ei wthio’n llydan agored gan y Llywodraeth.

Yes I am, thanks, Deputy Presiding Officer.

Our tourist industry must not be encumbered by a tourism tax, let alone an ever-increasing tax within a high-tax UK and Welsh environment. So, I hope that the considerations that I have put forward today, independently of the modelling of any Welsh Government economist, show that the Welsh tourism industry does not need the tax, does not want the tax, and deserves much better.

Ydw, diolch, Dirprwy Lywydd.

Ni ddylid llyffetheirio ein diwydiant twristiaeth gan dreth dwristiaeth, heb sôn am dreth sy’n cynyddu’n barhaus o fewn amgylchedd treth uchel y DU a Chymru. Felly, rwy’n gobeithio bod yr ystyriaethau a gyflwynais heddiw, yn annibynnol ar fodelau unrhyw economegydd Llywodraeth Cymru, yn dangos nad yw diwydiant twristiaeth Cymru angen y dreth, nid yw eisiau’r dreth, ac mae’n haeddu llawer gwell.

I call the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, Mark Drakeford.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Diprwy Lywydd. I just wanted to begin by reminding Members why it is that we are having this debate at all. We are having it because the Wales Act 2014 provides the National Assembly with a power for the first time to propose new Wales-only taxes. The process is untried and untested, but I have always believed, since becoming finance Minister, that it’s a possibility that we ought to explore in order to see the potential that this power might bring to Wales. The question, Dirprwy Lywydd, is how to go about the process. We well know the tradition we inherit from Westminster. I’ve no doubt that, when I meet the Chief Secretary to the Treasury tomorrow, she will explain to me and my Scottish finance Minister colleague that budget secrecy and budget purdah means that there’s very little she can share with us. Indeed, UK Cabinet members will only hear of what’s going to be in the budget on the morning of 22 November. The results of this closed and secretive way of conducting business are often deeply unsatisfactory. The sugar tax, if newspaper reports are to be believed, the health Secretary of the UK Government heard about for the first time when he was listening to the Chancellor’s speech on the floor of the House of Commons. Certainly, in an area that is wholly devolved to Wales, Scotland and Northern Ireland, there were no prior discussions of any sort with any devolved administration in advance of that announcement. The result is that many, many months later the results of that announcement are still unclear.

The apprenticeship levy, sprung on industry and everyone else, has been even more pernicious in its effect. UK Government figures published earlier this month show that the number of people starting apprenticeships in England in May to July of this year has plunged by 61 per cent compared to the same period in the previous year. Taxation developed without debate and without proper engagement is inevitably vulnerable to unforeseen and unintended consequences, and it’s because of that deeply unsatisfactory history that we have tried to embark on our new fiscal possibilities in a very different way. We have published for all to see our tax principles and our tax work plans. In July of this year I published the approach we intend to take to the new powers to propose new Wales-only taxes. I said then that I would announce in my budget statement of 3 October the shortlist that had been drawn up for what I hoped would be serious and sober investigation during the autumn.

The reason that today’s debate is so disappointing is that it attempts to fly in the face of developing a new approach. Far from wanting to open up possibilities for Welsh citizens and Welsh policy making, the Conservative Party seeks only to close those possibilities down. Far from wanting an open exploration of the evidence in which anyone with an interest could make a contribution, they want to conclude a debate just as it has begun. Now, of course they are entitled to their view that a tourism tax is not something they would want to see taken forward in Wales, and if the motion on the order paper was for us to note the Conservative Party policy, there would be no objection to that. But that’s not what we’re asked to note. We are asked to agree that a view that one political party has come to should be imposed on the rest of us without a chance to have a debate of any proper sort.

Steffan Lewis was absolutely right in his original contribution when he said that what his party was in favour of was what Adam Price had said back in July: that there was merit in looking into the proposal. And that is the proposition that is in front of the Assembly at the moment. We simply say that a tourism tax is an idea that is worth having a proper exploration, and we say that because, as other Members here have already pointed out, it is an idea that is common in many parts of the globe, in cities that many of us will have visited: Paris, Brussels, Rome, New York, Berlin, Barcelona and so on, and in places that are the regular destinations of Welsh people taking holidays abroad. A tourism tax in France, in Majorca and in Portugal—

Diolch yn fawr, Diprwy Lywydd. Roeddwn am ddechrau drwy atgoffa’r Aelodau pam ein bod yn cael y ddadl hon o gwbl. Rydym yn ei chael oherwydd bod Deddf Cymru 2014 yn darparu pŵer i’r Cynulliad Cenedlaethol am y tro cyntaf i gynnig trethi newydd arbennig i Gymru. Nid yw’r broses wedi ei phrofi, ond rwyf bob amser wedi credu, ers dod yn Weinidog cyllid, ei fod yn bosibilrwydd y dylem ei archwilio er mwyn gweld y potensial y gallai’r pŵer hwn ei ddwyn i Gymru. Y cwestiwn, Dirprwy Lywydd, yw sut i roi’r broses ar waith. Rydym yn gwybod yn iawn am y traddodiad a etifeddwn gan San Steffan. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, pan fyddaf yn cyfarfod â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys yfory, y bydd yn egluro i mi a fy Ngweinidog cyllid cyfatebol o’r Alban fod cyfrinachedd ynglŷn â’r gyllideb a’r purdah cyllidebol yn golygu mai ychydig iawn y gall ei rannu gyda ni. Yn wir, ni fydd aelodau Cabinet y DU yn clywed beth fydd yn y gyllideb tan fore’r 22 o Dachwedd. Mae canlyniadau’r ffordd gaeëdig a chyfrinachol hon o gyflawni busnes yn aml yn anfoddhaol iawn. Os yw adroddiadau papur newydd i’w credu, clywodd Ysgrifennydd Iechyd Llywodraeth y DU am y dreth siwgr am y tro cyntaf pan oedd yn gwrando ar araith y Canghellor ar lawr Tŷ’r Cyffredin. Yn sicr, mewn maes sydd wedi’i ddatganoli yn gyfan gwbl i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, nid oedd unrhyw drafodaethau blaenorol o unrhyw fath gydag unrhyw weinyddiaeth ddatganoledig cyn y cyhoeddiad hwnnw. Canlyniad hynny yw bod canlyniadau’r cyhoeddiad hwnnw’n dal i fod yn aneglur fisoedd lawer yn ddiweddarach.

Mae’r ardoll brentisiaethau, a daflwyd at ddiwydiant a phawb arall, wedi bod yn fwy niweidiol hyd yn oed o ran ei heffaith. Mae ffigurau Llywodraeth y DU a gyhoeddwyd yn gynharach y mis hwn yn dangos bod nifer y bobl a ddechreuodd brentisiaethau yn Lloegr rhwng mis Mai a mis Gorffennaf eleni wedi gostwng 61 y cant o’i gymharu â’r un cyfnod yn y flwyddyn flaenorol. Bydd trethiant a ddatblygir heb drafodaeth a heb ymgysylltu priodol yn anochel yn agored i ganlyniadau annisgwyl ac anfwriadol, ac oherwydd yr hanes hynod anfoddhaol hwnnw rydym wedi ceisio dechrau ar ein posibiliadau cyllidol newydd mewn ffordd wahanol iawn. Rydym wedi cyhoeddi ein hegwyddorion treth a’n cynlluniau gwaith ar drethiant i bawb eu gweld. Ym mis Gorffennaf eleni, cyhoeddais y dull y bwriadwn ei ddefnyddio gyda’r pwerau newydd i argymell trethi newydd ar gyfer Cymru yn unig. Dywedais bryd hynny y buaswn yn cyhoeddi yn fy natganiad ar y gyllideb ar 3 Hydref y rhestr fer a luniwyd ar gyfer yr hyn y gobeithiwn y byddai’n ymchwiliad difrifol a phwyllog yn ystod yr hydref.

Y rheswm pam y mae’r ddadl heddiw mor siomedig yw ei bod yn ceisio gwrthsefyll ymdrechion i ddatblygu ymagwedd newydd. Ymhell o fod eisiau agor posibiliadau ar gyfer dinasyddion Cymru a llunio polisïau yng Nghymru, mae’r Blaid Geidwadol yn ceisio cau’r caead ar y posibiliadau hynny. Ymhell o fod eisiau archwiliad agored o’r dystiolaeth lle y gallai unrhyw un sydd â diddordeb wneud cyfraniad, maent yn awyddus i ddod â’r ddadl i ben wrth iddi ddechrau. Nawr, wrth gwrs mae ganddynt hawl i’w barn nad yw treth dwristiaeth yn rhywbeth y byddent yn dymuno ei gweld yn cael ei datblygu yng Nghymru, a phe bai’r cynnig ar y papur trefn yn gofyn i ni nodi polisi’r Blaid Geidwadol, ni fuasai unrhyw wrthwynebiad i hynny. Ond nid dyna y gofynnir i ni ei nodi. Gofynnir i ni gytuno y dylid gorfodi barn y mae un blaid wleidyddol wedi dod iddi ar y gweddill ohonom heb gyfle i gael dadl briodol o unrhyw fath.

Roedd Steffan Lewis yn llygad ei le yn ei gyfraniad gwreiddiol pan ddywedodd mai’r hyn roedd ei blaid yn ei ffafrio oedd yr hyn a ddywedodd Adam Price yn ôl ym mis Gorffennaf: fod rhinwedd mewn edrych ar y cynnig. A dyna’r cynnig sydd gerbron y Cynulliad ar hyn o bryd. Nid ydym ond yn dweud bod treth dwristiaeth yn syniad sy’n werth ei archwilio’n briodol, ac rydym yn dweud hynny oherwydd, fel y mae’r Aelodau eraill yma eisoes wedi ei nodi, mae’n syniad sy’n gyffredin mewn sawl rhan o’r byd, mewn dinasoedd y bydd llawer ohonom wedi ymweld â hwy: Paris, Brwsel, Rhufain, Efrog Newydd, Berlin, Barcelona ac yn y blaen, ac mewn mannau sy’n gyrchfannau rheolaidd i Gymry sy’n mynd ar wyliau tramor. Mae treth dwristiaeth yn Ffrainc, ym Majorca ac ym Mhortiwgal—

I’m grateful to you for taking the intervention. I’m wondering, in deciding on choosing the four, which included the tourism tax, for your list, how much evidence you’ve taken from those parts of the world that have decided not to proceed with a tourism tax.

Rwy’n ddiolchgar i chi am dderbyn yr ymyriad. Rwy’n meddwl, wrth benderfynu ar ddewis y pedwar, a oedd yn cynnwys y dreth dwristiaeth, ar gyfer eich rhestr, faint o dystiolaeth a gawsoch o’r rhannau hynny o’r byd sydd wedi penderfynu peidio â bwrw ymlaen â threth dwristiaeth.

In saying, Dirprwy Lywydd, that a tourism tax was an idea worth serious consideration, of course we looked at evidence from other parts of the world, and we saw then that tourism taxes operate in different ways and at different levels. We saw that they are almost always opposed by the industry itself, and indeed that the predictions of dire consequences regularly fail to materialise. I looked at what the head of the tourism organisation in Barcelona said when opposing the introduction of a tourism tax, just as visitor numbers to Barcelona rose more strongly than they ever had before. I looked at what the tourism organisation in Majorca said, just before the tax turned out to be so successful that they intend to use it even more next year.

I don’t say that the debate is in any way settled. I thought that Angela Burns’s speech this afternoon would have been a perfectly proper speech to make in a debate about whether a tax is a good idea or not. I thought the questions she raised were absolutely proper questions, the sort of questions that we would want to explore, that ought to be answered. Where I disagree with her and with her party is in believing that now is the moment at which you should try to shut all that debate down.

I normally listen very carefully to what the Member for Monmouth has to say. I think there’s only two points that I can take from his contribution this afternoon. He objected to the idea of a tourism tax on the grounds of fairness—this from a party that represents the bedroom tax in every part of Wales. Every Member on that bench is prepared to say to people who live in their constituencies that it is perfectly fair for them to pay £15 a week for a bed in their own home, but apparently it is utterly outrageous to suggest that someone coming to a wedding in Pembrokeshire might pay £1 a night to stay in Wales as part of that visit.

Instead, they will approach the newly liberated Severn bridge, slam the brakes on and say, ‘I was going to go to a wedding in Pembrokeshire, but I think now it’s going to cost me a £1 I’ll go to one in Hereford instead.’ I mean, it’s absurd. It’s absolutely absurd and they have to know that that is the case.

Not only, though, are they worried about fairness but they’re worried about the border. We know they’re worried about the border because Tories have always regarded that Wales’s chief advantage is that we come cheap. It was the whole basis of their whole economic policy in the 1980s—[Interruption.]

Wrth ddweud, Dirprwy Lywydd, fod treth dwristiaeth yn syniad sy’n werth ei ystyried o ddifrif, fe edrychwyd, wrth gwrs, ar dystiolaeth o rannau eraill o’r byd, a gwelsom felly fod trethi twristiaeth yn gweithredu mewn gwahanol ffyrdd ac ar wahanol lefelau. Gwelsom eu bod bron bob amser yn cael eu gwrthwynebu gan y diwydiant ei hun, ac yn rheolaidd, yn wir, nid yw’r rhagfynegiadau o ganlyniadau difrifol yn cael eu gwireddu. Edrychais ar yr hyn a ddywedodd pennaeth y sefydliad twristiaeth yn Barcelona wrth wrthwynebu camau i gyflwyno treth dwristiaeth, ar yr union adeg y cododd niferoedd ymwelwyr â Barcelona yn gryfach nag y gwnaethant erioed o’r blaen. Edrychais ar yr hyn a ddywedodd y sefydliad twristiaeth ym Majorca, yn union cyn i’r dreth brofi mor llwyddiannus fel eu bod yn bwriadu defnyddio rhagor arni hyd yn oed y flwyddyn nesaf.

Nid wyf yn dweud bod y ddadl wedi ei setlo mewn unrhyw ffordd. Roeddwn yn meddwl bod araith Angela Burns y prynhawn yma yn araith gwbl briodol i’w gwneud mewn dadl ynglŷn ag a yw treth yn syniad da ai peidio. Roeddwn yn meddwl bod y cwestiynau a ofynnodd yn gwestiynau hollol briodol, y math o gwestiynau y byddem am eu harchwilio, a rhai a ddylai gael eu hateb. Yr hyn rwy’n anghytuno â hi a’i phlaid yn ei gylch yw credu mai yn awr yw’r adeg y dylech geisio cau’r caead ar yr holl ddadl honno.

Fel arfer, rwy’n gwrando’n ofalus iawn ar yr hyn sydd gan yr Aelod dros Fynwy i’w ddweud. Rwy’n meddwl mai dau bwynt yn unig y gallaf eu cymryd o’i gyfraniad y prynhawn yma. Gwrthwynebai’r syniad o dreth dwristiaeth ar sail tegwch—hyn gan blaid sy’n cyflwyno’r dreth ystafell wely ym mhob rhan o Gymru. Mae pob Aelod ar y fainc honno’n barod i ddweud wrth bobl sy’n byw yn eu hetholaethau ei bod yn berffaith deg iddynt dalu £15 yr wythnos am wely yn eu cartref eu hunain, ond mae’n debyg ei bod yn gwbl warthus i awgrymu y gallai rhywun sy’n dod i briodas yn Sir Benfro dalu £1 y noson i aros yng Nghymru fel rhan o’r ymweliad hwnnw.

Yn hytrach, byddant yn cyrraedd pont Hafren sydd newydd ei rhyddhau, yn gwasgu’r brêc ac yn dweud, ‘Roeddwn yn mynd i fynd i briodas yn Sir Benfro, ond gan y bydd yn costio £1 rwy’n credu yr af i un yn Henffordd yn lle hynny.’ Hynny yw, mae’n hurt. Mae’n hollol hurt ac mae’n rhaid iddynt wybod hynny.

Ond nid yn unig eu bod yn poeni am degwch, ond maent yn poeni am y ffin. Gwyddom eu bod yn poeni am y ffin gan fod Torïaid bob amser wedi ystyried mai prif fantais Cymru yw ein bod yn rhad. Dyna oedd holl sail eu polisi economaidd yn y 1980au—[Torri ar draws.]

The whole basis of your economic policy throughout the 1980s was that Wales would have to earn its place in the world by being the cheapest place that you could possibly employ somebody, and they want our tourist industry to be the same. At least when Mr Hamilton gets up he treats us to his normal, weekly dystopian view of Wales as the new Singapore, somewhere where we’ll all be able to enjoy money fructifying in our pockets as we make our way to the workhouse.

Now, the purpose of the debate, Dirprwy Lywydd, and the purpose of the Welsh Government’s position is simply this: that we think that a tourism tax is an idea worth exploring. We agree with Plaid Cymru that a plastics tax is an idea worth exploring too. We will want to do that in a way that is sober and sensible, that we will explore some of the proper questions that people have raised this afternoon, and that we’ll do that by talking to stakeholders—we’ll give them an opportunity to contribute to our thinking and we’ll consider the evidence in proper detail. And when we’ve done that, and when we’ve done that with all the other possibilities that are in our prospectus, I will come back to the Assembly in the new year and let you know which of the four ideas we think is most likely to be able to test the new machinery that we have available to us.

We want to do it in a way that is open, that is engaged, that creates a different climate about tax policy here in Wales. I look forward to keeping the Assembly and the Finance Committee properly informed of our progress in doing business in that way.

Holl sail eich polisi economaidd drwy gydol y 1980au oedd y buasai’n rhaid i Gymru ennill ei lle yn y byd drwy fod y lle rhataf y gallech gyflogi rhywun, ac maent am i’n diwydiant twristiaeth fod yr un fath. O leiaf pan fydd Mr Hamilton yn codi mae’n rhannu â ni ei farn ddystopaidd wythnosol arferol ynglŷn â Chymru fel y Singapôr newydd, rhywle lle y byddwn i gyd yn medru mwynhau arian yn ffrwytho yn ein pocedi wrth i ni anelu tua’r tloty.

Nawr, pwrpas y ddadl, Dirprwy Lywydd, a phwrpas safbwynt Llywodraeth Cymru yn syml yw hyn: credwn fod treth dwristiaeth yn syniad sy’n werth ei archwilio. Rydym yn cytuno â Phlaid Cymru fod treth ar blastigau’n syniad gwerth ei archwilio hefyd. Byddwn yn awyddus i wneud hynny mewn ffordd sy’n bwyllog a synhwyrol a byddwn yn archwilio rhai o’r cwestiynau priodol y mae pobl wedi eu gofyn y prynhawn yma, a gwnawn hynny drwy siarad â rhanddeiliaid—rhown gyfle iddynt gyfrannu at ein ffordd o feddwl a byddwn yn ystyried y dystiolaeth mewn manylder priodol. A phan fyddwn wedi gwneud hynny, a phan fyddwn wedi gwneud hynny gyda’r holl bosibiliadau eraill sydd yn ein prosbectws, dof yn ôl at y Cynulliad yn y flwyddyn newydd a rhoi gwybod i chi pa un o’r pedwar syniad y credwn y bydd yn fwyaf tebygol o allu profi’r peirianwaith newydd sydd gennym ar gael i ni.

Rydym am wneud hynny mewn modd sy’n agored, yn gynhwysol, yn creu hinsawdd wahanol ar gyfer polisi treth yma yng Nghymru. Rwy’n edrych ymlaen at roi’r holl wybodaeth ddiweddaraf i’r Cynulliad a’r Pwyllgor Cyllid am ein cynnydd wrth i ni gyflawni gwaith yn y ffordd honno.

Thank you very much, and I call on Russell George to reply to the debate.

Diolch yn fawr iawn, a galwaf ar Russell George i ymateb i’r ddadl.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I’d like to thank those Members who took part in this debate this afternoon. In opening, my colleague Nick Ramsay comprehensively outlined why this ill-conceived proposal would be inappropriate for Wales, and, of course, the tourism industry would be significantly affected, as we’ve heard in contributions today from Members on this side of the Chamber. Now, as he and other colleagues—Angela Burns, Mohammad Asghar and Suzy Davies—have rightly said during the course of this debate, the introduction of a tourism tax would compromise the progress that has been made to boost Wales’s visitor economy and it will undermine business investment and employment opportunities in the tourism sector and put Wales at a disadvantage to other locations within the UK. There’s no doubt about that.

I have to say, Caroline Jones made a very fair contribution, pointing out, of course, that this tax was not in the Labour Party’s manifesto ahead of last year’s elections. Now, we can all agree on one thing this afternoon here: we can agree that the tourism sector does make a huge contribution to the Welsh economy. Figures from the Great Britain tourism survey demonstrate the great work that’s being undertook by the tourism sector in Wales with both visitor numbers and visitor spend showing significant improvement—something that we need to build upon and not jeopardise.

Now I come to Joyce Watson’s contribution. Of course, Joyce Watson says, ‘Nothing has been decided yet.’

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i’r Aelodau a gymerodd ran yn y ddadl y prynhawn yma. Wrth agor, amlinellodd fy nghyd-Aelod, Nick Ramsay, yn gynhwysfawr pam y buasai’r cynnig annoeth hwn yn amhriodol ar gyfer Cymru, ac wrth gwrs, buasai’r diwydiant twristiaeth yn cael ei effeithio’n sylweddol, fel y clywsom mewn cyfraniadau heddiw gan Aelodau ar yr ochr hon i’r Siambr. Nawr, fel y dywedodd ef a chyd-Aelodau eraill—Angela Burns, Mohammad Asghar a Suzy Davies—yn gywir yn ystod y ddadl hon, buasai cyflwyno treth dwristiaeth yn peryglu’r cynnydd a wnaed ar hybu economi ymwelwyr Cymru a bydd yn tanseilio buddsoddiadau busnes a chyfleoedd cyflogaeth yn y sector twristiaeth ac yn gosod Cymru dan anfantais o gymharu â lleoliadau eraill yn y DU. Nid oes amheuaeth am hynny.

Rhaid i mi ddweud, gwnaeth Caroline Jones gyfraniad teg iawn a dynnai sylw wrth gwrs at y ffaith nad oedd y dreth hon ym maniffesto’r Blaid Lafur cyn etholiadau llynedd. Nawr, gallwn i gyd gytuno ar un peth y prynhawn yma: gallwn gytuno bod y sector twristiaeth yn gwneud cyfraniad enfawr i economi Cymru. Mae ffigurau o arolwg twristiaeth Prydain Fawr yn dangos y gwaith ardderchog sy’n cael ei wneud gan y sector twristiaeth yng Nghymru gyda niferoedd ymwelwyr a gwariant ymwelwyr yn dangos gwelliant sylweddol—rhywbeth y mae angen i ni adeiladu arno ac nid ei beryglu.

Nawr rwy’n dod at gyfraniad Joyce Watson. Wrth gwrs, mae Joyce Watson yn dweud, ‘Nid oes dim wedi cael ei benderfynu eto.’

Well let’s have a look—. [Laughter.] Let’s have a look at what the First Minister says. So, the First Minister, talking about tourism tax said—. This is what the First Minister said, on 10 October:

We think that’s a way of sharing the burden. We think that’s a good way of ensuring more money is available for tourism.’

And responding to Darren Millar, he says:

I would have thought he would welcome anything that would ensure that visitors pay a little more to contribute to the local economy.’

Well, it looks like to me that the First Minister’s pretty wedded in his views. Joyce Watson also says we need a debate about this. Well, that’s what we’re doing this afternoon, Joyce Watson. Because what Joyce Watson needs to do is she needs to have a debate with her constituents across her region in mid and west Wales. As Neil Hamilton points out, many of those businesses in mid and west Wales depend on the tourism industry and the tourism trade. So, perhaps Joyce Watson can let me know how she gets on after she’s debated this issue with constituents in her own region. [Interruption.] No, no, no.

Wel gadewch i ni edrych—. [Chwerthin.] Gadewch i ni edrych ar yr hyn y mae’r Prif Weinidog yn ei ddweud. Felly, dywedodd y Prif Weinidog, wrth siarad am dreth dwristiaeth—. Dyma a ddywedodd y Prif Weinidog ar 10 Hydref:

‘Credwn fod honno’n ffordd o rannu’r baich. Credwn fod honno’n ffordd dda o sicrhau bod mwy o arian ar gael ar gyfer twristiaeth.’

Ac wrth ymateb i Darren Millar, mae’n dweud

‘byddwn wedi meddwl y byddai’n croesawu unrhyw beth a fyddai’n sicrhau bod ymwelwyr yn talu ychydig mwy i gyfrannu at yr economi leol.’

Wel, mae’n edrych yn debyg fod y Prif Weinidog yn eithaf caeth i’w farn. Dywedodd Joyce Watson hefyd fod angen dadl ynglŷn â hyn. Wel, dyna rydym yn ei wneud y prynhawn yma, Joyce Watson. Oherwydd yr hyn sydd angen i Joyce Watson ei wneud yw cael trafodaeth gyda’i hetholwyr ledled ei ranbarth yng nghanolbarth a gorllewin Cymru. Fel y mae Neil Hamilton yn nodi, mae llawer o’r busnesau yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn dibynnu ar y diwydiant twristiaeth a’r fasnach dwristiaeth. Felly efallai y gall Joyce Watson adael i mi wybod sut hwyl y mae’n ei gael ar ôl iddi drafod y mater gydag etholwyr yn ei rhanbarth ei hun. [Torri ar draws.] Na, na, na.

If she wants to—go on, then. Hurry up.

Os yw hi eisiau—ewch amdani, felly. Brysiwch.

That’s very generous of you, thank you very much. The point is I will have a debate with people. What you’re actually doing is closing the debate down. Can’t you see that?

Rydych yn hael iawn, diolch yn fawr iawn. Y pwynt yw y byddaf yn cael trafodaeth gyda phobl. Yr hyn rydych chi’n ei wneud mewn gwirionedd yw cau’r caead ar y drafodaeth. Oni allwch weld hynny?

No, I can’t see that; we’re having this debate this afternoon, Joyce Watson.

Caroline Jones also pointed out the chair of the British Hospitality Association, who also happens to be the managing director of the Lake Vyrnwy Hotel and Spa, which is based in my own constituency, expressed his views that a tourism tax will hand an unfair advantage to our competitors in England, and this has, of course, been echoed by many others—the Wales Tourism Alliance and MWT Cymru, who have also said that the prospects of introducing a tourism tax will harm Wales’s competiveness and keep additional pressure on an industry that already pays VAT. Now, to those Members who have said that Wales should be not afraid of following the lead of other European countries, it should be remembered that most of those European countries that operate a tourism levy, with the exception of Slovakia, operate a reduced VAT rate on the main components of visitor expenditure.

Now, turning to Plaid Cymru’s contribution, it’s of course disappointing that they’ve amended our motion and totally ignored the main basis of our debate this afternoon, preferring to talk about a disposable plastic tax. And that’s worthy to be debated—I think there’s another debate in itself that could be talked about—but there wasn’t even the subject of our original motion. Now, in the draft budget debate, of course—I don’t want to misquote anyone here—Adam Price signalled his support for the tourism tax. This is what he said:

I think this is an idea that deserves to be explored.’

And he went on to say, talking about the tourism tax:

It’s called investing in the future of your country’.

Now, Steffan Lewis says—

Na, ni allaf weld hynny; rydym yn cael y drafodaeth hon y prynhawn yma, Joyce Watson.

Nododd Caroline Jones hefyd fod cadeirydd Cymdeithas Lletygarwch Prydain sydd hefyd yn digwydd bod yn rheolwr gyfarwyddwr Lake Vyrnwy Hotel and Spa yn fy etholaeth i, wedi mynegi ei farn y bydd treth dwristiaeth yn rhoi mantais annheg i’n cystadleuwyr yn Lloegr, ac mae hyn, wrth gwrs, wedi cael ei adleisio gan nifer o rai eraill—Cynghrair Twristiaeth Cymru a MWT Cymru, sydd hefyd wedi dweud y bydd y rhagolygon o gyflwyno treth dwristiaeth yn niweidio cystadleurwydd Cymru ac yn cadw pwysau ychwanegol ar ddiwydiant sydd eisoes yn talu TAW. Nawr, i’r Aelodau sydd wedi dweud na ddylai Cymru ofni dilyn esiampl gwledydd eraill yn Ewrop, dylid cofio bod y rhan fwyaf o’r gwledydd Ewropeaidd sy’n gweithredu ardoll dwristiaeth, ac eithrio Slofacia, yn gweithredu cyfradd TAW ostyngol ar brif gydrannau gwariant ymwelwyr.

Nawr, gan droi at gyfraniad Plaid Cymru, mae’n siomedig, wrth gwrs, eu bod wedi diwygio ein cynnig ac wedi anwybyddu prif sail ein dadl y prynhawn yma yn llwyr gan ei bod yn well ganddynt siarad am dreth ar blastigau tafladwy. Ac mae hwnnw’n fater teilwng i’w drafod—rwy’n credu bod honno’n ddadl arall ynddi ei hun y gellid ei thrafod—ond nid oedd testun ein cynnig gwreiddiol yno hyd yn oed. Nawr, yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft, wrth gwrs—nid wyf eisiau camddyfynnu unrhyw un yma—nododd Adam Price ei gefnogaeth i’r dreth dwristiaeth. Dyma a ddywedodd:

‘credaf fod hwn yn syniad sy’n haeddu cael ei archwilio.’

Ac aeth ymlaen i ddweud, wrth siarad am y dreth dwristiaeth:

‘Buddsoddi yn nyfodol eich gwlad yw hyn’

Nawr, mae Steffan Lewis yn dweud—

I’m grateful to the Chair of the committee upon which I sit. I’ve written to him and pointed out that you’ve misrepresented me on a whole series of occasions. You’ve just read out the quote—what did it say? Explore: exactly what the Cabinet Secretary said, so stop making things up by saying that we support it. We’re saying we have open minds. Let’s look at the merits and demerits of every idea. The answer is in what I said, not what you said I said.

Rwy’n ddiolchgar i Gadeirydd y pwyllgor rwy’n aelod ohono. Rwyf wedi ysgrifennu ato ac wedi nodi eich bod wedi camliwio’r hyn a ddywedais ar gyfres gyfan o achlysuron. Rydych newydd ddarllen y dyfyniad—beth oedd yn ei ddweud? Archwiliwch: yr un peth yn union ag y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, felly rhowch y gorau i ddychmygu pethau drwy ddweud ein bod yn ei gefnogi. Rydym yn dweud bod gennym feddyliau agored. Gadewch i ni edrych ar fanteision ac anfanteision pob syniad. Mae’r ateb yn yr hyn a ddywedais, nid yr hyn y dywedwch chi fy mod wedi ei ddweud.

Deputy Presiding Officer, I’m going to agree with Steffan Lewis this afternoon. Steffan Lewis has said that a tourism tax would be an additional burden and not something that Plaid Cymru can support at this time. So, I agree with Steffan Lewis’s comments. Now, the Cabinet Secretary has commented this afternoon on our debate. What I would say is that one thing I am pleased the Cabinet Secretary has said is that he will make a decision in the new year: that I very much welcome, because I really believe that even the suggestion of a tourism tax is causing great damage to the industry. In fact, it’s already causing damage. It’s already causing damage. So, the sooner we can have a clear statement that this will be taken off the table the better. And I should say as well that when the Cabinet Secretary does make his decision, I very much hope that he will also say—[Interruption.] He will also say—

Dirprwy Lywydd, rwy’n mynd i gytuno â Steffan Lewis y prynhawn yma. Mae Steffan Lewis wedi dweud y buasai treth dwristiaeth yn faich ychwanegol ac nid yn rhywbeth y gall Plaid Cymru ei gefnogi ar hyn o bryd. Felly, rwy’n cytuno â sylwadau Steffan Lewis. Nawr, mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi rhoi sylwadau y prynhawn yma ar ein dadl. Hoffwn ddweud mai un peth rwy’n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ei ddweud yw y bydd yn gwneud penderfyniad yn y flwyddyn newydd: rwy’n croesawu hynny’n fawr iawn, oherwydd rwy’n credu o ddifrif fod hyd yn oed awgrym o dreth dwristiaeth yn achosi niwed mawr i’r diwydiant. Yn wir, mae eisoes yn achosi niwed. Mae eisoes yn achosi niwed. Felly, gorau po gyntaf y cawn ddatganiad clir y bydd hyn yn cael ei dynnu’n ôl. A dylwn ddweud hefyd, pan fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud ei benderfyniad, rwy’n gobeithio’n fawr y bydd yn dweud hefyd—[Torri ar draws.] Bydd yn dweud hefyd—

[Continues.]—that this will be taken off the table for the rest of this Assembly term.

[Yn parhau.]—y bydd hyn yn cael ei dynnu’n ôl am weddill y tymor Cynulliad hwn.

Thank you, Presiding Officer. I’ve tried my best over the last minute to contribute to this debate, but I’ve been shouted down, but thank you, Presiding Officer.

Diolch i chi, Llywydd. Rwyf wedi ceisio fy ngorau dros y funud olaf i gyfrannu at y ddadl hon, ond ceisiwyd rhoi taw arnaf, ond diolch i chi, Llywydd.

Well, just carry on with it if you’ve got anything else to say. Or sit down.

Wel, parhewch os oes gennych unrhyw beth arall i’w ddweud. Neu eisteddwch.

When the Cabinet Secretary announces in the new year, I hope that this proposal will be dropped. What I would call on him to do is to ask him to ensure that this proposal is dropped for the rest of this Assembly term, because that’s the assurance that is needed by the tourism sector and businesses across Wales. Thank you, Deputy Presiding Officer.

Pan fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyhoeddi yn y flwyddyn newydd, rwy’n gobeithio y bydd y cynnig hwn yn cael ei dynnu’n ôl. Yr hyn y buaswn yn galw arno i wneud yw gofyn iddo sicrhau bod y cynnig hwn yn cael ei dynnu’n ôl dros weddill y tymor Cynulliad hwn, oherwydd dyna yw’r sicrwydd sydd ei angen ar y sector twristiaeth a busnesau ledled Cymru. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Thank you very much. The proposal is to agree—[Interruption.] Can Members calm down and stop making sedentary comments when we’re actually moving on? The proposal is to agree the motion—[Assembly Members: Hear, hear.] The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Thank you. Therefore, we will defer voting on this item until voting time.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn—[Torri ar draws.] A wnaiff yr Aelodau ymdawelu a rhoi’r gorau i wneud sylwadau ar eich eistedd a ninnau’n symud ymlaen mewn gwirionedd? Y cynnig yw derbyn y cynnig—[Aelodau o’r Cynulliad: Clywch, clywch.] Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch yn fawr. Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

8. 8. Dadl Plaid Cymru: Credyd Cynhwysol
8. 8. Plaid Cymru Debate: Universal Credit

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies, a gwelliant 2 yn enw Jane Hutt. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.

The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Paul Davies, and amendment 2 in the name of Jane Hutt. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.

We will now move on to the Plaid Cymru debate on universal credit, and I call on Bethan Jenkins to move the motion.

Symudwn ymlaen yn awr at ddadl Plaid Cymru ar y credyd cynhwysol, a galwaf ar Bethan Jenkins i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6549 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn mynegi pryder ynghylch cyflwyno credyd cynhwysol.

2. Yn credu y dylid datganoli rheolaeth weinyddol dros les fel y gall Llywodraeth Cymru newid amlder y taliadau, dod â’r diwylliant o sancsiynau i ben, a sicrhau bod taliadau yn mynd i unigolion nid cartrefi.

Motion NDM6549 Rhun ap Iorwerth

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Expresses concern about the roll out of universal credit.

2. Believes that administrative control over welfare should be devolved so that the Welsh Government can alter the frequency of payments, end the culture of sanctions, and ensure payments to individuals not households.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

I’d like to open this debate by placing Plaid Cymru’s opinion on this policy firmly on the record from the outset. Universal credit is a pernicious and cruel policy cooked up in the out-of-touch corners of the Tory party like a gone-off Eton mess to penalise those looking for work. It’s a well-known fact that certain elements of the Conservative Party and those in UKIP who used to be Tories once upon a time have long held disdain for those in poverty or out of work. There’s been a long-term push amongst elements of the right to instil this notion of the deserving or the undeserving poor, a black-and-white simplistic response to the complex issues of poverty, deprivation and unemployment that doesn’t work in the real world.

If universal credit is meant to incentivise work, it suggests that, before universal credit, there was no incentive. Can anybody tell me with any seriousness that the regime before universal credit was generous or a giveaway for the out of work or poor? If anyone believes that, then clearly they have never been on benefits or possibly never had a proper conversation with anybody else who has even before the current universal credit roll-out. If this policy is about getting people to work and creating more responsibility and empowerment for claimants with a monthly payment, including the housing element, why the arbitrary, pointless and mean-spirited six-week payment delay? Can anybody representing the Conservative Party tell me why a new claimant in Aberavon, for example, will have to wait such a long time for a first payment if that person has unexpectedly been let off? Who will explain to someone why they may be late paying bills and go into unmanageable arrears? What rationale is there from the UK Government for this? Or is there, as I suspect, no real reason, as Angela Burns said in a leaked e-mail yesterday, and I quote:

I think this position is indefensible and if I’m challenged I will say so. For the life of me I cannot understand why a 6 or 4 week gap is deemed acceptable. It should be a seamless transition and it’s not beyond the wit of man to make it so...this cavalier attitude that the poorest can muddle through is callous at best and downright cruel at worst. I’m ashamed of my Government.’

Well, I must say that I fully agree with Angela Burns here. I’d like to focus specifically on that aspect of housing a little more, because the roll-out of universal credit, far from incentivising work and responsibility, is actually putting the roof over the heads of the unemployed at risk.

Let’s start with one damning fact. Almost half of all council tenants in the—.

Hoffwn agor y ddadl drwy gofnodi barn Plaid Cymru ar y polisi hwn yn gadarn o’r cychwyn. Mae credyd cynhwysol yn bolisi dinistriol a chreulon a luniwyd yng nghorneli mwyaf anghyfannedd y blaid Dorïaidd fel pwdin ‘Eton mess’ wedi troi i gosbi’r rhai sy’n chwilio am waith. Mae’n ffaith hysbys fod rhai elfennau o’r Blaid Geidwadol a’r rhai yn UKIP a arferai fod yn Dorïaid ar un adeg wedi dirmygu pobl sy’n dlawd neu heb waith. Mae elfennau ar y dde wedi bod yn gwthio ers amser hir i sefydlu’r syniad hwn o’r tlawd haeddiannol a’r tlawd anhaeddiannol, ymateb syml du a gwyn i faterion cymhleth tlodi, amddifadedd a diweithdra nad yw’n gweithio yn y byd go iawn.

Os yw credyd cynhwysol i fod i gymell pobl i weithio, mae’n awgrymu nad oedd unrhyw gymhelliant cyn y credyd cynhwysol. A all unrhyw un ddweud wrthyf gydag unrhyw ddifrifoldeb fod y gyfundrefn cyn y credyd cynhwysol yn hael neu’n rhodd i’r di-waith neu’r tlawd? Os oes unrhyw un yn credu hynny, mae’n amlwg nad ydynt erioed wedi bod ar fudd-daliadau neu o bosibl erioed wedi cael sgwrs iawn gydag unrhyw un arall sydd wedi bod ar fudd-daliadau hyd yn oed cyn y camau cyfredol i gyflwyno’r credyd cynhwysol. Os yw’r polisi hwn yn ymwneud â chael pobl i weithio a chreu mwy o gyfrifoldeb i hawlwyr a’u grymuso drwy daliad misol, gan gynnwys yr elfen dai, pam yr oedi mympwyol dibwynt a chrintachlyd o chwe wythnos cyn talu? A all unrhyw un sy’n cynrychioli’r Blaid Geidwadol ddweud wrthyf pam y bydd yn rhaid i hawlydd newydd yn Aberafan, er enghraifft, aros am amser mor hir am daliad cyntaf os yw’r person hwnnw wedi cael ei ddiswyddo’n annisgwyl? Pwy fydd yn esbonio i rywun pam y gallent fod yn hwyr yn talu biliau a mynd i ddyled na ellir ei rheoli? Pa sail resymegol sydd gan Lywodraeth y DU dros hyn? Neu, fel rwy’n amau, nid oes rheswm go iawn dros wneud hyn, fel y dywedodd Angela Burns mewn e-bost a ddatgelwyd yn answyddogol ddoe, ac rwy’n dyfynnu:

Rwy’n credu nad oes modd amddiffyn y safbwynt hwn ac os caf fy herio byddaf yn dweud hynny. Ar fy myw ni allaf ddeall pam y bernir bod bwlch o 6 neu 4 wythnos yn dderbyniol. Dylai bontio’n ddi-dor ac nid yw y tu hwnt i allu dyn i’w wneud yn ddi-dor... mae’r agwedd drahaus hon y gall y tlotaf stryffaglo drwyddi yn ddideimlad ar y gorau ac yn hollol greulon ar y gwaethaf. Mae gennyf gywilydd o fy Llywodraeth.

Wel, rhaid i mi ddweud fy mod yn cytuno’n llwyr ag Angela Burns yn y fan hon. Hoffwn ganolbwyntio’n benodol ar yr elfen dai ychydig yn fwy, oherwydd mae’r broses o gyflwyno’r credyd cynhwysol, ymhell o fod yn cymell pobl i weithio ac ysgwyddo cyfrifoldeb, yn rhoi to dros bennau’r di-waith sydd mewn perygl mewn gwirionedd.

Gadewch i ni ddechrau gydag un ffaith ddamniol. Mae bron i hanner yr holl denantiaid cyngor yn y—.

Well, you can come in if you want to make an intervention. I’m happy for you to confirm your views in that e-mail.

Wel, gallwch ddod i mewn os ydych am wneud ymyriad. Rwy’n hapus i chi gadarnhau eich safbwyntiau yn yr e-bost hwnnw.

If Members would just carry on speaking and I’ll decide who’s going to be able to get up and speak, and if you could keep quiet to listen, as well.

Os gwnaiff yr Aelodau barhau i siarad, fe benderfynaf pwy sy’n mynd i gael codi i siarad, ac os gallech gadw’n ddistaw i wrando, yn ogystal.

Let’s start with one damning fact. Almost half of the council tenants in the 105 local authorities who receive the housing element of universal credit are in arrears by a month. Nearly a third are behind by two months, whereas those still on housing benefit—only 10 per cent of council tenants—are a month behind, and less than 5 per cent of that group are two months or more behind. So, tell me again how universal credit helps in this regard. When the overall benefit itself is often cut and the UK Government expects those on the credit to simply muddle through, factor in all inexplicable delays and you have a recipe for disaster—evictions, court proceedings, court costs and the spiral of debt and charges that becomes too much for many to bear. And then, of course, there’s a final slap in the face. When someone in a difficult situation needs to call to enquire about the benefit and why there is a delay or a sanction or a late payment, they get charged up to 55p per minute. Thankfully, that particular penalty on the poor and disadvantaged is now being phased out, but only because of public pressure.

The administrative charges have also been poorly managed at best. Administrative control would benefit us here in Wales and make the lives of claimants better to properly incentivise work, whilst not condemning people to poverty in the process. When it comes to universal credit, the SNP have used their limited powers to propose more frequent payments—twice monthly—allowing people to have the housing component paid directly to landlords. However, they do not have the ability to prevent the culture of sanctions, in principle. The new social security Bill also imposes duties on Scottish Ministers to give assistance, which means that they could design discretionary housing payment systems to mitigate sanctions.

We must have the control of benefits devolved to Wales, so solutions designed for our country can be put into practice as they are being done in other parts of the UK. If Labour was serious about altering the current benefits and housing assistance regime, they would be supporting the devolution of benefit spending and policy, including universal credit. I fear, however, as we’ve witnessed with the bedroom tax and zero-hours contracts in the past, that they would prefer to make warm speeches, as you may hear today, condemning the Conservatives on a UK level, but not making or demanding the powers here in Wales so that we can be the masters of our own destiny. We’ve had similar issues on similar cases where we have the decisions, we have the powers within our control to be able to lead on this agenda.

I hope that the Welsh Government will now support the full devolution of benefits, which our people so clearly need, and I would hope that the Welsh Conservatives can follow the lead of some of their colleagues here in telling the UK Government to make changes, or abolish this harsh, arbitrary and pernicious regime. If we agree, as parties—or other AMs may agree—that this is a policy that is harming those who are in poverty, then we should be using every power that we have, even if that’s principled and moral power, to say to the UK Government that they should abolish this particular universal credit regime.

Gadewch i ni ddechrau gydag un ffaith ddamniol. Mae bron i hanner y tenantiaid cyngor yn y 105 o awdurdodau lleol sy’n cael elfen dai y credyd cynhwysol mewn mis o ddyled. Mae bron i draean mewn dau fis o ddyled, ac mae’r rhai sy’n dal ar fudd-dal tai—10 y cant o denantiaid cyngor yn unig—mewn mis o ddyled, a llai na 5 y cant o’r grŵp hwnnw sydd mewn dau fis neu fwy o ddyled. Felly, dywedwch wrthyf unwaith eto sut y mae’r credyd cynhwysol yn helpu yn hyn o beth. Pan fo’r budd-dal cyffredinol ei hun yn aml yn cael ei dorri a Llywodraeth y DU yn disgwyl i’r rhai sydd ar y credyd i stryffaglo drwyddi, cynhwyswch yr holl oedi anesboniadwy ac mae gennych rysáit ar gyfer trychineb—gorchmynion troi allan, achosion llys, costau llys a throbwll o ddyled a thaliadau sy’n mynd yn ormod i lawer ei oddef. Wedyn, wrth gwrs, mae yna ergyd derfynol. Pan fydd angen i rywun mewn sefyllfa anodd ffonio i holi am y budd-dal a pham y ceir oedi neu sancsiwn neu daliad hwyr, byddant yn wynebu cost o hyd at 55c y funud. Diolch byth, mae’r gosb benodol honno i’r tlawd a’r difreintiedig bellach yn cael ei dirwyn i ben yn raddol, ond yr unig reswm pam y mae hynny’n digwydd yw oherwydd pwysau cyhoeddus.

Mae’r costau gweinyddol hefyd wedi cael eu rheoli’n wael ar y gorau. Buasai rheolaeth weinyddol o fudd i ni yma yng Nghymru ac yn gwneud bywydau hawlwyr yn well er mwyn cymell pobl i weithio yn briodol, heb gondemnio pobl i dlodi yn y broses. O ran y credyd cynhwysol, mae’r SNP wedi defnyddio eu pwerau cyfyngedig i gynnig taliadau amlach—ddwywaith y mis—i ganiatáu i bobl gael y gydran dai wedi ei thalu’n uniongyrchol i landlordiaid. Fodd bynnag, nid oes ganddynt allu i atal y diwylliant o sancsiynau, mewn egwyddor. Mae’r Bil nawdd cymdeithasol newydd hefyd yn gosod dyletswyddau ar Weinidogion yr Alban i roi cymorth, sy’n golygu y gallent lunio systemau taliadau tai disgresiynol i liniaru sancsiynau.

Mae’n rhaid i ni gael rheolaeth ar fudd-daliadau wedi ei datganoli i Gymru, fel y gellir rhoi atebion a luniwyd ar gyfer ein gwlad ar waith fel sy’n digwydd mewn rhannau eraill o’r DU. Pe bai Llafur o ddifrif am newid y gyfundrefn fudd-daliadau a chymorth tai bresennol, buasent yn cefnogi datganoli gwariant a pholisi budd-daliadau, gan gynnwys y credyd cynhwysol. Rwy’n ofni, fodd bynnag, fel y gwelsom gyda’r dreth ystafell wely a chontractau dim oriau yn y gorffennol, y buasai’n well ganddynt wneud areithiau twymgalon, fel y byddwch yn clywed heddiw o bosibl, yn condemnio’r Ceidwadwyr ar lefel y DU, ond heb wneud na mynnu’r pwerau yma yng Nghymru inni allu bod yn feistri ar ein tynged ein hunain. Rydym wedi cael problemau tebyg gydag achosion tebyg lle y mae gennym y penderfyniadau, mae gennym y pwerau yn ein rheolaeth i allu arwain ar yr agenda hon.

Gobeithiaf y bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn cefnogi datganoli budd-daliadau’n llawn, fel sydd ei angen ar ein pobl yn amlwg, a buaswn yn gobeithio y gall y Ceidwadwyr Cymreig ddilyn arweiniad rhai o’u cyd-Aelodau yma a dweud wrth Lywodraeth y DU i wneud newidiadau, neu ddiddymu’r gyfundrefn fympwyol a dinistriol hon. Os cytunwn, fel pleidiau—neu os gwnaiff ACau eraill gytuno—fod hwn yn bolisi sy’n niweidio pobl dlawd, yna dylem ddefnyddio pob pŵer sydd gennym, hyd yn oed os mai pŵer egwyddorol a moesol fydd hwnnw, i ddweud wrth Lywodraeth y DU y dylent ddiddymu’r gyfundrefn gredyd cynhwysol benodol hon.

Thank you very much. I have selected the two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 is deselected. I call on Mark Isherwood to move amendment 1, tabled in the name of Paul Davies.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 1—Paul Davies

Dileu pob dim a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod y pryder sy’n bodoli ynghylch cyflwyno credyd cynhwysol.

2. Yn croesawu’r egwyddorion y tu ôl i’r credyd cynhwysol, sef rhoi help llaw i bobl gael gwaith, ac yn nodi pan y rhagwelwyd credyd cynhwysol gan y Ganolfan Cyfiawnder Cymdeithasol, canfuodd fod y rhan fwyaf o bobl sy’n hawlio budd-daliadau yn awyddus i weithio ond yn cael eu dal yn ôl gan system nad yw’n ysgogi cyflogaeth.

Amendment 1—Paul Davies

Delete all and replace with:

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Acknowledges concern about the roll-out of universal credit.

2. Welcomes the principles behind universal credit, which are to give people a helping hand into work, and notes that when the Centre for Social Justice envisaged universal credit it found that most people claiming benefits wanted to work but were held back by a system that did not incentivise employment.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Amendment 1 moved.

Diolch. I move our amended motion. As it states, the National Assembly for Wales acknowledges concern about the roll-out of universal credit. Two weeks ago, I wrote to the UK Secretary for Work and Pensions regarding universal credit helpline charges, imploring him to immediately explore and consider alternative options in a situation in which some people have been charged up to 55p a minute to discuss their individual claim in English, creating further barriers and much distress, whereas the Welsh language helpline is free. We were therefore pleased to hear last week’s announcement that this charge would be scrapped. We also welcome reports that UK Ministers could reduce the waiting time for universal credit payments from six weeks. As the MP for Stevenage said on Saturday,

on that particular issue I think we are very, very close to getting a resolution.’

It is, in fact, great to see backbenchers in the Government party doing their democratic job and their Government listening, and a shame that we haven’t seen the same here from Labour backbenchers on issues ranging from warnings over a decade ago that Labour’s massive social housing cuts would create a housing supply crisis, to their failure to speak up publicly now in support of disabled campaigners fighting Welsh Government plans to scrap the Welsh independent living grant.

Our amended motion also welcomes the principles behind universal credit. As the communities Secretary said here himself last week,

the principle of the universal credit programme wasn’t wrong’.

When the Centre for Social Justice, which has two Labour Members on the board, envisaged universal credit, they found that most people claiming benefits wanted to work but were held back by a system that did not incentivise employment. They found that, despite a massive redistribution programme, worklessness was becoming ingrained in many parts of the UK. Research, however, found that universal credit claimants in the initial roll-out were 13 per cent more likely to have been in work than those on jobseeker’s allowance and earning more money than those on jobseeker’s allowance.

Evidence today shows people are moving into work faster and staying longer in their job as a result of universal credit. Claimants will no longer need to go through the bureaucracy of changing their benefit claim when they enter work, as universal credit stays with them. Advances are available for anyone who needs them, and around half of people take this up. For those who can’t wait until their first full payment, interest-free benefit payment advances are available within five working days, and if someone needs it urgently, this can be made on the same day. Over 50 per cent of new claimants have made use of these payments.

At the beginning of this year, 55 per cent of people on universal credit weren’t getting their first payment on time, but now over 80 per cent get the right amount on time the first time, with the remaining 20 per cent having missing information. The most recent expansion phase will only take the proportion of the forecast universal credit claimant population from 8 per cent currently to 10 per cent by the end of January, with time to address issues as they arise built into the roll-out schedule. Over three quarters of tenants were already in rent arrears before they started claiming universal credit, but, after four months on universal credit, this had fallen by a third.

Diolch. Rwy’n cynnig ein cynnig fel y’i diwygiwyd. Fel y mae’n dweud, mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cydnabod y pryder ynglŷn â’r broses o gyflwyno’r credyd cynhwysol. Bythefnos yn ôl, ysgrifennais at Ysgrifennydd y DU dros Waith a Phensiynau ynglŷn â chost y llinell gymorth credyd cynhwysol, yn erfyn arno i archwilio ar unwaith ac ystyried opsiynau amgen, mewn sefyllfa lle y codwyd tâl o hyd at 55c y funud ar rai pobl i drafod eu cais unigol yn Saesneg, gan greu rhwystrau pellach a llawer o ofid, tra bo’r llinell gymorth Gymraeg yn rhad ac am ddim. Roeddem yn falch felly o glywed y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf y byddai’r gost hon yn cael ei dileu. Rydym hefyd yn croesawu adroddiadau y gallai Gweinidogion y DU leihau’r amser aros am daliadau credyd cynhwysol o chwe wythnos. Fel y dywedodd yr AS dros Stevenage ddydd Sadwrn,

ar y mater penodol hwnnw rwy’n meddwl ein bod yn agos tu hwnt at gael ateb.

Mewn gwirionedd, mae’n wych gweld aelodau o feinciau cefn plaid y Llywodraeth yn gwneud eu gwaith yn ddemocrataidd a bod eu Llywodraeth yn gwrando, ac mae’n drueni nad ydym wedi gweld yr un peth yma gan aelodau o feinciau cefn Llafur ar faterion yn amrywio o rybuddion dros ddegawd yn ôl y byddai toriadau tai cymdeithasol enfawr Llafur yn creu argyfwng o ran y cyflenwad tai, i’w methiant i siarad yn gyhoeddus yn awr i gefnogi ymgyrchwyr anabl sy’n ymladd cynlluniau Llywodraeth Cymru i ddileu’r grant byw’n annibynnol yng Nghymru.

Mae ein cynnig fel y’i diwygiwyd hefyd yn croesawu’r egwyddorion sy’n sail i’r credyd cynhwysol. Fel y dywedodd yr Ysgrifennydd cymunedau ei hun yma yr wythnos diwethaf,

‘nid oedd egwyddor y rhaglen credyd cynhwysol yn anghywir.’

Pan ragwelodd y Ganolfan Cyfiawnder Cymdeithasol, sydd â dau Aelod Llafur ar eu bwrdd, y credyd cynhwysol, gwelsant fod y rhan fwyaf o’r bobl sy’n hawlio budd-daliadau eisiau gweithio ond yn cael eu dal yn ôl gan system nad oedd yn cymell cyflogaeth. Er gwaethaf rhaglen ailddosbarthu enfawr, gwelsant fod bod heb waith magu gwraidd mewn sawl rhan o’r DU. Fodd bynnag, dangosodd ymchwil fod hawlwyr credyd cynhwysol yn y camau cychwynnol o’i gyflwyno 13 y cant yn fwy tebygol o fod wedi bod mewn gwaith na’r rhai ar lwfans ceisio gwaith ac yn ennill mwy o arian na’r rhai ar lwfans ceisio gwaith.

Mae tystiolaeth heddiw’n dangos bod pobl yn cael gwaith yn gyflymach ac yn aros yn hirach yn eu swydd o ganlyniad i gredyd cynhwysol. Ni fydd angen mwyach i hawlwyr fynd drwy’r fiwrocratiaeth o newid eu cais am fudd-dal wrth iddynt ddechrau gweithio, gan fod y credyd cynhwysol yn aros gyda hwy. Mae taliadau ymlaen llaw ar gael i unrhyw un sydd eu hangen, ac mae tua hanner y bobl yn manteisio ar hyn. I’r rhai nad ydynt yn gallu aros nes eu taliad llawn cyntaf, mae blaendaliadau budd-dal di-log ar gael o fewn pum diwrnod gwaith, ac os bydd rhywun ei angen ar frys, gellir gwneud hyn ar yr un diwrnod. Mae dros 50 y cant o hawlwyr newydd wedi gwneud defnydd o’r taliadau hyn.

Ar ddechrau’r flwyddyn hon, nid oedd 55 y cant o bobl ar gredyd cynhwysol yn cael eu taliad cyntaf ar amser, ond erbyn hyn mae dros 80 y cant yn cael y swm cywir ar amser y tro cyntaf, gyda’r 20 y cant arall â gwybodaeth ar goll. Ni fydd y cam diweddaraf i ehangu ond yn mynd â’r gyfran o’r boblogaeth o hawlwyr credyd cynhwysol a ragwelwyd o 8 y cant ar hyn o bryd i 10 y cant erbyn diwedd mis Ionawr, gydag amser i ymdrin â materion wrth iddynt godi a’u hymgorffori yn yr amserlen gyflwyno. Roedd gan dros dri chwarter y tenantiaid ôl-ddyledion rhent eisoes cyn iddynt ddechrau hawlio credyd cynhwysol, ond ar ôl pedwar mis ar gredyd cynhwysol, gwelwyd gostyngiad o draean yn y nifer hon.

I heard what he just said about how the roll-out will allow these issues to be ironed out, going forward. Can he understand, therefore, why we have it trialled in Torfaen and Flintshire here in Wales, and today, in fact, in the last 10 minutes, the Welsh Local Government Association has said, on the basis of those trials, it should be paused in Wales for reflection?

Clywais yr hyn y mae newydd ei ddweud am y modd y bydd y broses o gyflwyno’n galluogi’r materion hyn i gael eu datrys, wrth symud ymlaen. A all ddeall, felly, pam rydym wedi ei dreialu yn Nhorfaen a Sir y Fflint yma yng Nghymru, a heddiw, mewn gwirionedd, yn y 10 munud diwethaf, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dweud, ar sail y treialon hynny, y dylid ei atal am y tro yng Nghymru ar gyfer ystyried?

Seeing the signatory, I suspect there was something of a political motive there, coinciding with this debate.

However, as I said, arrears have fallen for those on universal credit by a third after four months. However, it has always been recognised that although most people on low incomes manage their money and want to, some will need extra support, which is why the UK Government issued the universal credit local support services framework in February 2013, developed between the Department for Work and Pensions and partners, including the Welsh Local Government Association.

This ensures that claimants who are not yet ready to budget for themselves on a monthly basis or are unable to use the internet are protected and assisted onto the new system. But, claimants who have debt problems or other vulnerabilities, such as poor numeracy skills, substance abuse or mental health issues, are given practical support at the onset of their claim through a network of local services, and alternative payment arrangements will be available to help claimants who need additional support, paying housing costs directly to landlords, making more frequent than monthly payments to help with budgeting, and splitting payments between partners where there is financial abuse. That is what the public sector in Wales has been signed up to, supposedly for four and a half years, and this now comes under the banner of universal support.

As I highlighted in this Chamber four years ago, DWP officials have been working with all the devolved administrations since March 2012 on plans for universal credit roll-out, alongside the framework with local government, including the WLGA, and we must therefore ask the Welsh Government why universal support isn’t operating better in Wales.

Wrth weld pwy yw’r llofnodwr, rwy’n amau bod rhywfaint o gymhelliad gwleidyddol yno, i gyd-daro â’r ddadl hon.

Fodd bynnag, fel y dywedais, ceir traean yn llai o ôl-ddyledion ymhlith y rhai ar gredyd cynhwysol ar ôl pedwar mis. Fodd bynnag, er bod y rhan fwyaf o bobl ar incwm isel yn rheoli eu harian ac eisiau gwneud hynny, cydnabuwyd o’r cychwyn y bydd angen cymorth ychwanegol ar rai, a dyna pam y cyhoeddodd Llywodraeth y DU y fframwaith gwasanaethau cymorth credyd cynhwysol lleol ym mis Chwefror 2013, a ddatblygwyd rhwng yr Adran Gwaith a Phensiynau a phartneriaid, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru.

Mae hyn yn sicrhau bod hawlwyr nad ydynt yn barod eto i gyllidebu drostynt eu hunain yn fisol neu sy’n methu defnyddio’r rhyngrwyd yn cael eu diogelu a’u cynorthwyo i ddod yn rhan o’r system newydd. Ond bydd hawlwyr sydd â phroblemau dyled neu anawsterau eraill, megis sgiliau rhifedd gwael, camddefnyddio sylweddau neu broblemau iechyd meddwl, yn cael cymorth ymarferol ar ddechrau eu cais drwy rwydwaith o wasanaethau lleol, a bydd trefniadau talu amgen ar gael i helpu hawlwyr sydd angen cymorth ychwanegol, gan dalu costau tai yn uniongyrchol i’r landlordiaid, gwneud taliadau’n amlach na thaliadau misol i helpu gyda chyllidebu, a rhannu taliadau rhwng partneriaid lle y ceir cam-drin ariannol. Dyna y mae’r sector cyhoeddus yng Nghymru wedi ymrwymo iddo, am bedair blynedd a hanner yn ôl pob sôn, ac mae hyn bellach yn dod o dan faner cymorth cynhwysol.

Fel y nodais yn y Siambr hon bedair blynedd yn ôl, mae swyddogion yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi bod yn gweithio gyda’r holl weinyddiaethau datganoledig ers mis Mawrth 2012 ar gynlluniau ar gyfer cyflwyno’r credyd cynhwysol, ochr yn ochr â’r fframwaith gyda llywodraeth leol, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac felly mae’n rhaid inni ofyn i Lywodraeth Cymru pam nad yw cymorth cynhwysol yn gweithredu’n well yng Nghymru.

Thank you very much. I call on the Cabinet Secretary for Communities and Children to formally move amendment 2, tabled in the name of Jane Hutt.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt yn ffurfiol.

Gwelliant 2—Jane Hutt

Dileu pwynt 2 ac ychwanegu pwyntiau newydd:

Yn nodi’r effaith ddinistriol ar deuluoedd sy’n agored i niwed o ran pryder, dyled, digartrefedd a salwch meddwl yn sgil cyflwyno’r credyd cynhwysol sy’n rhoi pwysau sylweddol ar wasanaethau cyhoeddus datganoledig.

Yn credu ei bod yn un o egwyddorion sylfaenol pwysig y wladwriaeth les y dylid rhannu risgiau yn deg ar draws cymdeithas ac y dylid rheoli costau a thaliadau lles a’r broses weinyddu lles ar lefel y DU, felly.

Yn galw ar Lywodraeth y DU i wrthdroi ei thoriadau niweidiol i les, oedi cyn cyflwyno’r credyd cynhwysol a mynd i’r afael â’r pryderon sylfaenol sy’n cael eu codi.

Amendment 2—Jane Hutt

Delete point 2 and insert new points:

Notes the devastating impact on vulnerable families of anxiety, debt, homelessness and mental ill-health caused by the roll-out of universal credit which is putting significant pressure on devolved public services.

Believes that it is an important founding principle of the welfare state that risks should be shared equitably across society and that control over welfare costs, payments and administration should therefore be undertaken at a UK level.

Calls on the UK Government to reverse its damaging cuts to welfare, to pause the universal credit roll-out and address the fundamental concerns being raised.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Amendment 2 moved.

Diolch, Llywydd. Today’s Plaid Cymru debate addresses one of the main social issues of our time. It’s now beyond doubt that the roll-out of universal credit is causing increased hardship, and the fact that universal credit has been accompanied by drastic welfare cuts has made the inherent problems in the scheme even worse. Citizens Advice has established that universal credit recipients are more likely to be in arrears on rent, council tax and water bills. Debt, evictions and food bank usage have all increased for some recipients in the pilot schemes. We know that homelessness is up already, yet, down the line, this will mean greater risk of homelessness again, as well as increased costs for the NHS, local government and social services.

Now, the greatest lie behind universal credit, and the greatest injustice, is the idea that this is somehow all about incentivising work. Using the social security system to get people into work is a laudable aim that very few people would disagree with. But the way to achieve this is by making work pay more than the benefits, not by penalising people and forcing them into low-paid or insecure jobs, or by using sanctions. In fact, the DWP’s own impact assessment of universal credit suggests that 2.1 million recipients will see their deduction rates increase. This means it’s not true to say that universal credit makes work pay; quite the opposite for 2.1 million hard-working people.

This means that the new system is, in fact, removing financial work incentives that existed under the previous system for a significant number of people. To add insult to injury, universal credit embeds the culture of sanctions and extends that culture to part-time workers, as if part-time workers are now what the Tories would call scroungers.

The rate of sanctions is higher than the previous system and can be applied to people who are in paid work. If the UK Government insists on pressing ahead with universal credit, there is a model already existing within the UK for Wales to be able to modify and mitigate its worst effects. Devolving administrative control of welfare would allow Welsh Government to alter the frequency of payments, end the culture of sanctions and long waits, and ensure that payments could go to individuals instead of to households. The model for this, of course, is in Scotland, where the first use of devolved powers by the Scottish Government was to change the frequency of payments from monthly to fortnightly following feedback. They also enabled the housing components to be paid directly to landlords. The new laws in Scotland also place a duty on Ministers to give assistance to people entitled. This means that actions can now be taken behind the scenes to tackle that culture of sanctions.

In Northern Ireland, similar measures to mitigate universal credit have already been agreed and will be implemented upon the resumption of power sharing.

A wider devolved social security agenda has also been made possible by this level of devolution, including extensive policies to mitigate the effects of Westminster’s welfare cuts and the establishment of a social security agency. The devolution of those aspects of social security is supported not just by the SNP, but on a cross-party basis, which includes the Labour Party in Scotland. We need such a consensus here in Wales, here in this Assembly. Unfortunately, it appears that the Government don’t agree. Where is their anti-poverty strategy? What are they doing to mitigate these cruel welfare reforms? If the national health service can be operated by the different nations, then there’s no reason why other aspects of the post-war welfare state can’t be as well. We must put devolution of welfare on the agenda. It makes no sense to keep having a go at the Tories on this when we could be doing things differently here in Wales. As AMs, we risk being just commentators on this—

Diolch, Llywydd. Mae dadl Plaid Cymru heddiw yn mynd i’r afael ag un o brif faterion cymdeithasol ein cyfnod. Mae bellach y tu hwnt i amheuaeth fod y broses o gyflwyno credyd cynhwysol yn achosi mwy o galedi, ac mae’r ffaith bod credyd cynhwysol wedi cael ei gyflwyno ochr yn ochr â thoriadau llym i les wedi gwneud y problemau cynhenid yn y cynllun hyd yn oed yn waeth. Mae Cyngor ar Bopeth wedi sefydlu bod y rhai sy’n cael credyd cynhwysol yn fwy tebygol o fod mewn dyled ar filiau rhent, treth gyngor a dŵr. Mae dyled, troi allan a defnydd o fanciau bwyd i gyd wedi cynyddu i rai sy’n cael cymorth yn y cynlluniau peilot. Rydym yn gwybod bod digartrefedd yn uwch eisoes, ac eto, yn nes ymlaen, bydd hyn yn golygu mwy o risg o fod yn ddigartref eto, yn ogystal â mwy o gostau i’r GIG, llywodraeth leol a gwasanaethau cymdeithasol.

Nawr, y celwydd mwyaf sydd wrth wraidd y credyd cynhwysol, a’r anghyfiawnder mwyaf, yw’r syniad fod hyn rywsut yn ymwneud yn llwyr â chymell pobl i weithio. Mae defnyddio’r system nawdd cymdeithasol i gael pobl i weithio yn nod canmoladwy na fyddai fawr iawn o bobl yn anghytuno ag ef. Ond y ffordd o gyflawni hyn yw drwy wneud i waith dalu mwy na’r budd-daliadau, nid trwy gosbi pobl a’u gorfodi i gymryd swyddi am gyflog isel neu swyddi ansicr, neu drwy ddefnyddio sancsiynau. Yn wir, mae asesiad effaith yr Adran Gwaith a Phensiynau ei hun o gredyd cynhwysol yn awgrymu y bydd 2.1 miliwn o bobl sy’n ei dderbyn yn gweld cyfraddau eu didyniadau’n cynyddu. Golyga hyn nad yw’n wir i ddweud bod credyd cynhwysol yn gwneud i waith dalu; i’r gwrthwyneb i 2.1 miliwn o bobl weithgar.

Mae hyn yn golygu bod y system newydd, mewn gwirionedd, yn cael gwared ar gymhellion ariannol i bobl weithio a oedd yn bodoli o dan y system flaenorol i nifer sylweddol o bobl. I roi halen ar y briw, mae credyd cynhwysol yn sefydlu diwylliant o sancsiynau ac yn ymestyn y diwylliant hwnnw i gynnwys gweithwyr rhan-amser, fel pe bai gweithwyr rhan-amser bellach yn bobl sy’n byw oddi ar eraill fel y byddai’r Torïaid yn eu galw.

Mae cyfradd sancsiynau’n uwch na’r system flaenorol a gellir eu defnyddio yn erbyn pobl sydd mewn gwaith cyflogedig. Os yw Llywodraeth y DU yn mynnu bwrw ymlaen â chredyd cynhwysol, ceir model sydd eisoes yn bodoli o fewn y DU i Gymru allu addasu a lliniaru ei effeithiau gwaethaf. Buasai datganoli rheolaeth weinyddol ar les yn caniatáu i Lywodraeth Cymru newid amlder y taliadau, rhoi diwedd ar y diwylliant o sancsiynau ac amseroedd aros hir, a sicrhau y gallai taliadau fynd i unigolion yn hytrach nag i aelwydydd. Mae’r model ar gyfer hyn, wrth gwrs, yn yr Alban lle y gwnaed y defnydd cyntaf o bwerau datganoledig gan Lywodraeth yr Alban i newid amlder y taliadau o fod yn fisol i bob pythefnos yn dilyn adborth. Gwnaethant hi’n bosibl hefyd i’r cydrannau tai gael eu talu’n uniongyrchol i landlordiaid. Mae’r cyfreithiau newydd yn yr Alban hefyd yn gosod dyletswydd ar Weinidogion i gynorthwyo pobl sy’n ei hawlio. Mae hyn yn golygu y gellir cymryd camau gweithredu yn awr y tu ôl i’r llenni i fynd i’r afael â’r diwylliant sancsiynau.

Yng Ngogledd Iwerddon, mae mesurau tebyg i liniaru credyd cynhwysol eisoes wedi eu cytuno a byddant yn cael eu gweithredu pan ailddechreuir rhannu grym.

Mae’r lefel hon o ddatganoli wedi gwneud agenda nawdd cymdeithasol ddatganoledig ehangach yn bosibl hefyd, gan gynnwys polisïau helaeth i liniaru effeithiau toriadau lles San Steffan a sefydlu asiantaeth nawdd cymdeithasol. Mae datganoli’r agweddau hynny ar nawdd cymdeithasol yn cael ei gefnogi nid yn unig gan yr SNP, ond ar sail drawsbleidiol, sy’n cynnwys y Blaid Lafur yn yr Alban. Mae angen consensws o’r fath yma yng Nghymru, yma yn y Cynulliad hwn. Yn anffodus, mae’n ymddangos nad yw’r Llywodraeth yn cytuno. Ble mae eu strategaeth wrthdlodi? Beth y maent yn ei wneud i liniaru’r diwygiadau lles creulon hyn? Os gellir gweithredu’r gwasanaeth iechyd gwladol gan y gwahanol wledydd, yna nid oes unrhyw reswm pam na all agweddau eraill ar y wladwriaeth les ar ôl y rhyfel gael eu gweithredu felly yn ogystal. Mae’n rhaid i ni roi datganoli lles ar yr agenda. Nid yw’n gwneud unrhyw synnwyr inni ddal ati i ladd ar y Torïaid ynglŷn â hyn pan allem fod yn gwneud pethau’n wahanol yma yng Nghymru. Fel Aelodau’r Cynulliad, rydym mewn perygl o fod yn ddim mwy na sylwebwyr ar hyn—

Carl Sargeant a gododd—

Carl Sargeant rose—

[Continues.]—complaining from the sidelines without any ability to mitigate, to modify or to change policies. I give way to the Cabinet Secretary.

[Yn parhau.]—yn cwyno ar y cyrion heb unrhyw allu i liniaru, i addasu neu newid polisïau. Ildiaf i Ysgrifennydd y Cabinet.

Thank you. Just for clarity, are you aware how much it costs the Scottish Government to implement just the administration process of this; not the benefit end of it—just purely the administration, providing the ability to do this?

Diolch. Er eglurder yn unig, a ydych yn ymwybodol faint y mae’n ei gostio i Lywodraeth yr Alban weithredu proses weinyddu hyn yn unig; nid y pen budd-daliadau ohono—y weinyddiaeth yn unig, sy’n darparu’r gallu i wneud hyn?

I don’t have that figure to hand. Would you like to tell me?

Nid oes gennyf ffigur wrth law. A hoffech chi ddweud wrthyf?

It’s £200 million upfront that they pay and £66 million each year just for the administration costs paid to the DWP. That’s the issue I have with the administration process here. We should be doing something very different. They should be doing this automatically, not charging Scotland or us to do that. That’s the challenge we face.

Maent yn talu £200 miliwn ymlaen llaw a £66 miliwn bob blwyddyn ar gyfer y costau gweinyddol yn unig a delir i’r Adran Gwaith a Phensiynau. Dyna’r broblem sydd gennyf gyda’r broses weinyddu yma. Dylem fod yn gwneud rhywbeth gwahanol iawn. Dylent fod yn gwneud hyn yn awtomatig, nid codi tâl ar yr Alban neu arnom ni i wneud hynny. Dyna’r her sy’n ein hwynebu.

But the point is the principle, isn’t it? While Westminster—[Interruption.] While Westminster are making—. While Westminster are making decisions that are increasing homelessness and pushing the people that you are responsible for into hardship, this is something that you should be prepared to consider.

Instead of the Westminster way—[Interruption.]

Ond y pwynt yw’r egwyddor, onid e? Tra bo San Steffan—[Torri ar draws.]. Tra bo San Steffan yn gwneud—. Tra bo San Steffan yn gwneud penderfyniadau sy’n cynyddu digartrefedd ac yn gwthio’r bobl rydych yn gyfrifol amdanynt i galedi, mae hyn yn rhywbeth y dylech fod yn barod i’w ystyried.

Yn lle ffordd San Steffan—[Torri ar draws.]

Instead of the Westminster way, which is failing so many of our citizens, we should be prepared to take responsibility ourselves, and the Assembly should support a Welsh way on welfare. A Welsh way would be based on evidence, on humanity and on justice. That would build a safety net that supports those in need: dignity instead of debt, hope instead of hunger—why not?

Yn lle ffordd San Steffan, sy’n gwneud cam â chymaint o’n dinasyddion, dylem fod yn barod i ysgwyddo’r cyfrifoldeb ein hunain, a dylai’r Cynulliad gefnogi ffordd Gymreig ar fater lles. Byddai ffordd Gymreig yn seiliedig ar dystiolaeth, ar ddyngarwch ac ar gyfiawnder. Byddai hynny’n creu rhwyd ddiogelwch sy’n cefnogi’r rhai sydd mewn angen: urddas yn hytrach na dyled, gobaith yn hytrach na newyn—pam ddim?

I’d like to start my intervention with a quote from a constituent of mine in Carmarthen:

Being a single mother scares me. I had a letter today giving me information as to how much universal credit I’ll be entitled to, and I’m going to be £210 a month worse off. I work 16 hours a week and I’m just about making ends meet now. I dread to think what situation I’m going to be in when I finally get switched to universal credit. For every £1 I earn over my work allowance, I have 65p taken off me. How is this meant to encourage and help people to work?’

That’s just one of the 20,000 people in Pembrokeshire alone who are going to be impacted by changes in universal credit, and whilst it’s true to say that some will be better off, the fact is that because of the insistence on pursuing austerity measures by the UK Government, most will be much worse off. The oddest thing of all about this policy, as has already been suggested, is that it’s being implemented and the way it’s being implemented, in many cases, undermines that financial incentive to work.

Single parents with dependent children are particularly hard hit, receiving £3,100 a year less than they received with tax credit: a massive hit on any family budget. And the UK Government has deliberately staggered the roll-out of universal credit so that we can learn lessons, but in Wigan, four out of five universal credit claimants, or over 80 per cent of people, ended up being in rent arrears. I must ask, if that’s the evidence of the lessons, why are we not pausing to rethink how we can make the system easier for some of the most deprived and vulnerable people in our communities?

More than half of the people in receipt of universal credit are in work. They’re doing the right thing for themselves and for the wider society, but now they’re being penalised. I don’t think anyone’s promoting the fact that we should continue with the present system, which is extremely complex, but the way this system is being introduced is proving to be entirely counterproductive.

A particular problem emanates from this point that money is paid in arrears, and at the moment it’s a 42-day wait for the first payment, and others, you’ve heard, can extend to 60 days in arrears. Around half of universal credit recipients so far have been able to access advance payments, but it’s really difficult for vulnerable people with poor reading and writing skills to prove that they’re in need of money to pay for bills or to pay for food. And the fact that the UK Government thinks that this delay in payment is somehow acceptable and possible for people who often have chaotic lives, I’m afraid just serves to underline how utterly out of touch they are with their constituents. And on top of that, just imagine what it’s like for someone who has an addiction—perhaps to gambling, alcohol or drugs—or people with learning difficulties to manage what might seem a vast amount of money then, arriving to them all at once.

It’s interesting to note that the joint committee on human rights has warned that the roll-out of universal credit benefit could expose women to abuse because the benefit is paid to couples through a joint account. We should be concerned that some men may limit their partners’ access to money and force women to stay in violent relationships.

In the pilot schemes we’ve seen, we’ve seen massive increases in rent arrears, which have implications for social housing landlords and council house landlords. We’ve heard already that a lot of people are now homeless as a result. We’ve seen these massive demand increases at food banks. Many have been driven into the arms of ruthless moneylenders, and they charge extortionate interest rates simply to people who want to feed their children. Let’s not forget that, in Wales, one in three children are living in poverty—a shameful situation in a country that is the fifth-richest country in the world, and where the UK Government will have made £80 billion-worth of tax cuts, including £22 billion-worth of income tax cuts, by 2021. I think it’s time to inject some justice into this system, to rebalance the inequality in this country, and to make sure that everyone is incentivised to contribute and to work.

I am afraid that I disagree with the proposal that control over welfare should be devolved. I don’t think there’s any chance that the UK Government will cough up the cash for welfare while relinquishing administrative control. [Interruption.]

Hoffwn ddechrau fy ymyriad gyda dyfyniad gan etholwr i mi yng Nghaerfyrddin:

Mae bod yn fam sengl yn fy nychryn. Cefais lythyr heddiw yn rhoi gwybod i mi faint o gredyd cynhwysol y bydd gennyf hawl iddo, ac rwy’n mynd i fod £210 y mis yn waeth fy myd. Rwy’n gweithio 16 awr yr wythnos ac rwy’n llwyddo o drwch blewyn i ddal dau ben llinyn ynghyd yn awr. Mae’n gas gennyf feddwl beth fydd fy sefyllfa pan fyddaf yn newid i gredyd cynhwysol yn y pen draw. Am bob £1 rwy’n ei hennill yn ychwanegol at fy lwfans gwaith, eir â 65c oddi arnaf. Sut y mae hyn i fod i annog a helpu pobl i weithio?

Dyna un yn unig o’r 20,000 o bobl yn Sir Benfro yn unig yr effeithir arnynt gan y newidiadau i’r credyd cynhwysol, ac er ei bod yn wir i ddweud y bydd rhai ar eu hennill, y ffaith amdani yw y bydd y rhan fwyaf, oherwydd bod Llywodraeth y DU yn mynnu dilyn trywydd mesurau cyni, yn llawer gwaeth eu byd. Y peth rhyfeddaf oll am y polisi hwn, fel sydd eisoes wedi cael ei awgrymu, yw ei fod yn cael ei weithredu a bod y ffordd y mae’n cael ei weithredu, mewn llawer o achosion, yn tanseilio’r ysgogiad ariannol i weithio.

Mae rhieni sengl gyda phlant dibynnol yn cael eu taro’n arbennig o galed, a byddant yn cael £3,100 y flwyddyn yn llai nag y maent yn ei gael gyda chredyd treth: ergyd enfawr i unrhyw gyllideb deuluol. Ac mae Llywodraeth y DU wedi mynd ati’n fwriadol i gyflwyno’r credyd cynhwysol yn raddol fel y gall pawb ohonom ddysgu gwersi, ond yn Wigan, mae pedwar o bob pump o’r rhai sy’n hawlio credyd cynhwysol, neu dros 80 y cant o bobl, wedi mynd i ddyled gyda’u rhent. Rhaid i mi ofyn, os mai dyna yw tystiolaeth y gwersi, pam nad ydym yn oedi i ailfeddwl sut y gallwn wneud y system yn haws i rai o’r bobl fwyaf difreintiedig ac agored i niwed yn ein cymunedau?

Mae mwy na hanner y bobl sy’n cael y credyd cynhwysol yn gweithio. Maent yn gwneud y peth iawn iddynt eu hunain ac i’r gymdeithas ehangach, ond maent yn cael eu cosbi yn awr. Nid wyf yn meddwl bod unrhyw un yn hyrwyddo’r ffaith y dylem barhau â’r system bresennol, sy’n hynod gymhleth, ond mae’r ffordd y caiff y system ei chyflwyno yn gwbl wrthgynhyrchiol.

Ceir problem benodol sy’n deillio o’r pwynt ynglŷn â bod arian yn cael ei ôl-dalu, ac ar hyn o bryd mae’n rhaid aros 42 diwrnod am y taliad cyntaf ac mae eraill, fe glywoch, yn gorfod aros 60 diwrnod am ôl-daliad. Mae tua hanner y rhai sy’n derbyn credyd cynhwysol hyd yn hyn wedi gallu cael taliadau ymlaen llaw, ond mae’n anodd iawn i bobl sy’n agored i niwed sydd â sgiliau darllen ac ysgrifennu gwael brofi eu bod angen arian i dalu am filiau neu i dalu am fwyd. Ac yn anffodus, mae’r ffaith bod Llywodraeth y DU yn credu bod yr oedi hwn cyn talu yn dderbyniol rywsut ac yn bosibl i bobl sy’n aml yn byw bywydau caotig, yn tanlinellu pa mor allan o gysylltiad yn llwyr y maent â’u hetholwyr. Ac ar ben hynny, dychmygwch sut y mae hi i rywun sy’n gaeth—i gamblo, alcohol neu gyffuriau efallai—neu bobl ag anawsterau dysgu i reoli’r hyn a allai ymddangos fel llawer iawn o arian yn eu cyrraedd i gyd ar unwaith wedyn.

Mae’n ddiddorol nodi bod y cyd-bwyllgor hawliau dynol wedi rhybuddio y gallai’r broses o gyflwyno’r budd-dal credyd cynhwysol wneud menywod yn agored i gael eu cam-drin am fod y budd-dal yn cael ei dalu i gyplau trwy gyfrif ar y cyd. Dylem fod yn bryderus y gall rhai dynion gyfyngu ar fynediad eu partneriaid at arian a gorfodi menywod i aros mewn perthynas dreisgar.

Yn y cynlluniau peilot a welsom, rydym wedi gweld cynnydd anferth mewn ôl-ddyledion rhent, sydd â goblygiadau i landlordiaid tai cymdeithasol a landlordiaid tai cyngor. Rydym wedi clywed eisoes fod llawer o bobl bellach yn ddigartref o ganlyniad. Rydym wedi gweld y cynnydd enfawr yn y galw mewn banciau bwyd. Mae llawer wedi cael eu gyrru i freichiau benthycwyr arian didostur, ac maent yn codi cyfraddau llog gormodol ar bobl sydd am fwydo eu plant. Gadewch i ni beidio ag anghofio bod un o bob tri phlentyn yng Nghymru yn byw mewn tlodi—sefyllfa gywilyddus mewn gwlad sydd yn bumed wlad gyfoethocaf y byd, a lle y bydd Llywodraeth y DU wedi gwneud gwerth £80 biliwn o doriadau treth, gan gynnwys gwerth £22 biliwn o doriadau treth incwm, erbyn 2021. Rwy’n credu ei bod yn bryd chwistrellu rhywfaint o gyfiawnder i mewn i’r system hon, er mwyn ailgydbwyso’r anghydraddoldeb yn y wlad hon, ac i wneud yn siŵr fod pawb yn cael ei gymell i gyfrannu ac i weithio.

Rwy’n ofni fy mod yn anghytuno â’r cynnig y dylid datganoli rheolaeth dros les. Nid wyf yn credu bod unrhyw obaith y bydd Llywodraeth y DU yn rhyddhau’r arian ar gyfer lles gan ildio rheolaeth weinyddol. [Torri ar draws.]

No, I don’t think you can give way because you are out of time yourself. So, if you could wind up, please.

Na, nid wyf yn meddwl y gallwch ildio oherwydd mae eich amser eich hun wedi dod i ben. Felly, os gallwch ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda.

Well, I think it is worth just underlining the massive amount of money that comes into Wales additionally over the block grant as a result of welfare benefits. I think that we would be going down a very, very dangerous avenue if we opened up that can of worms.

Wel, rwy’n meddwl ei bod yn werth tanlinellu’r swm enfawr o arian sy’n dod i Gymru yn ychwanegol at y grant bloc o ganlyniad i fudd-daliadau lles. Rwy’n meddwl y buasem yn mynd ar drywydd peryglus iawn pe baem yn dilyn y llwybr cynhennus hwnnw.

Un o brif broblemau credyd cyffredinol ydy ei fod o’n cael ei dalu i gartrefi yn hytrach nag unigolion, ac rwy’n mynd i ganolbwyntio ar yr agwedd yna am ychydig. Dim ond un person fydd yn cael derbyn yr arian ar ran y cartref, felly mae yna gwestiynau o gydraddoldeb yn codi yn syth efo hynny, oherwydd mae’n debygol mai’r dyn fydd yn ei dderbyn yn y rhan fwyaf o achosion—nid bob tro o bell ffordd, ond yn y mwyafrif o achosion, mae’n bur debyg. Bydd hyn yn cynyddu dibyniaeth ariannol merched ar ddynion ac yn milwrio yn erbyn y ffaith bod dynion a merched yn gydradd. Mae hawl merched i annibyniaeth ariannol yn hawl sylfaenol—hawl sy’n cael ei danseilio efo credyd cyffredinol. Mae o felly’n gam sylweddol yn ôl yn yr ymdrech i gael cydraddoldeb llawn rhwng dynion a merched—ymdrech y mae rhai ohonom ni yn rhan ohono fo ers 40 mlynedd a mwy erbyn hyn. Mae’r daith tuag at gydraddoldeb llawn yn boenus o araf fel y mae hi. Mae unrhyw gam yn ôl—a dyna beth ydy hwn—angen ei gollfarnu gan y Cynulliad hwn, ac yn bwysicach na hynny, mae angen ei newid o, a defnyddio’r hawliau y gallem ni eu cael yn fan hyn i newid o. Mae angen i fudd-dal gael ei dalu i unigolion, nid i gartrefi.

Mae un agwedd ar hyn yn peri pryder mawr. Mae talu’r budd-dal i un person mewn cartref yn gallu golygu byddai rhai merched yn cael eu dal mewn perthynas o gamdriniaeth. Gyda’r dyn yn derbyn yr arian, y dyn sydd â’r pŵer, ac os ydy’r dyn hwnnw hefyd yn euog o gam-drin ei wraig neu ei bartner, mae’r sefyllfa yn anodd iawn i’r ferch. Mae rhai sydd o blaid credyd cyffredinol yn dadlau bod yna fecanwaith ar gyfer gweithio yn erbyn hynny, ond mae hynny’n safbwynt naïf iawn yn fy marn i. Mae hanner y merched sy’n cael eu cam-drin yn methu â gadael y berthynas oherwydd camdriniaeth ariannol. Efallai bod y ferch yn aros mewn perthynas niweidiol am ei bod yn poeni y byddai yna oblygiadau ariannol difrifol iddi hi petai hi’n gadael.

Mae’r arian ei hun yn cynyddu camdriniaeth. Gall un partner gadw arian yn ôl o’r llall gan ddefnyddio grym ariannol mewn ffordd hollol annerbyniol. O dan credyd cyffredinol, os ydy cwpl yn gwahanu, mae’n rhaid i un person rhoi gwybod i’r Adran Gwaith a Phensiynau. Nid yw’r person sydd yn derbyn y budd-dal yn mynd i fod yn barod i wneud yr hysbysiad. Felly, yn y rhan fwyaf o achosion, eto, y merched fydd yn gorfod gwneud hynny ac yn cael eu dal allan yn y broses, ar adegau. Mae’n rhaid gwneud cais newydd, a fydd yn cymryd o leiaf pum wythnos i’w brosesu. I ddynes sydd heb arian ac, o bosib, plant i ofalu amdanyn nhw, mae amser fel aur. Nid ydy gwneud cais newydd bob tro ddim yn flaenoriaeth pan fyddwch chi’n ffoi am eich bywyd neu’n poeni am ddiogelwch eich plant. Petai’r budd-dal yn cael ei dalu i bob unigolyn, yna ni fyddai angen mynd drwy’r broses fiwrocrataidd o gofrestru pan fo dau unigolyn yn gwahanu.

Rŵan, wrth gwrs, petai gennym ni’r hawl i weinyddu ein budd-daliadau ein hunain yng Nghymru, fe allem ni newid hynny. Gweinyddu yr ydym ni’n sôn amdano fo yn y fan yma, cofiwch, nid derbyn yr hawl i greu budd-daliadau newydd, nid sôn am ariannu, ond y gweinyddu. Ac mi fyddai cael gafael ar hynny’n medru bod yn ffordd o greu system deg. Ie?

One of the main problems with universal credit is that it is paid to households rather than to individuals, and I will focus on that aspect for a few moments. Only one person can be in receipt of the funds on behalf of the household, so there are issues of equality arising immediately from that because it is likely that it’s the male that will receive that money in most cases, not always, of course—not by any means—but in most cases probably. This will increase the financial reliance of women on men and will militate against the fact that men and women are equal. Women’s right to financial independence is a fundamental right—a right that is undermined through universal credit. It’s therefore a significant retrograde step in seeking full equality between men and women—an effort that some of us have been involved with for 40 years and more. The journey towards full equality is painfully slow as it is. And any retrograde step in this regard—and this what this is—should be criticised by this Assembly and, more importantly, we must change it and use the powers that we could have here in order to change that. Benefits should be paid to individuals, and not to households.

One aspect of this causes great concern. Paying the benefit to one person in a household can mean that some women can be held in an abusive relationship. With the man taking the payment, then that man has the power, and if that man is abusive towards his wife or partner then it’s very difficult for the woman. Those in favour of universal credit argue that there is a mechanism to counteract that, but that’s naïve in my view. Half of the women who are abused fail to leave the relationship because of financial abuse. A woman may remain in an abusive relationship because of concerns of serious financial consequences for her if she were to leave.

The money itself can increase abuse. One partner can withhold money from another using financial power in an unacceptable way. Under universal credit, if a couple separate, then one person has to inform the DWP. Well, the person in receipt of the benefit isn’t going to be willing to make that notification, so in most cases, again, it’s the women who will have to do that and will be caught out by the process at times. A new application has to be made, which will take at least five weeks to be processed. For a woman without access to money and possibly childcare responsibilities, time is everything, and making a new application isn’t always a priority when you’re fleeing for your life or are concerned about the safety of your children. If the benefit were to be paid to individuals, then you wouldn’t have to go through that bureaucratic process of registering when couples separate.

Now, of course, if we did have the right to administrate benefits ourselves in Wales, we could change that. We are talking about administration here, not having the right to create new benefits; we’re not talking about funding, but the administration. And having those levers could be a means of creating a fairer system. Yes?

I’m grateful to the Member for giving way, and that is an important point, because, of course, the devolution of budget for the whole of the welfare system would be an enormous challenge to us, given the fiscal constraints of the country. But the administration of welfare is another matter, and, of course, the Cabinet Secretary pointed to the administrative costs earlier. The block grant in Scotland was adjusted the year prior to the devolution of the administration of justice, so that there was a top-up to the block grant in Scotland for the administration costs, the initial costs. So, it isn’t just a matter of starting from a complete baseline. However, that does pose, of course, serious questions.

Diolch i’r Aelod am ildio, ac mae hwnnw’n bwynt pwysig, oherwydd, wrth gwrs, buasai datganoli cyllideb ar gyfer yr holl system les yn her enfawr i ni, o ystyried cyfyngiadau cyllidol y wlad. Ond mae gweinyddu lles yn fater arall, ac wrth gwrs, nododd Ysgrifennydd y Cabinet y costau gweinyddol yn gynharach. Addaswyd y grant bloc yn yr Alban yn y flwyddyn cyn datganoli gweinyddu cyfiawnder fel bod swm ychwanegol i’r grant bloc yn yr Alban ar gyfer costau gweinyddu, y costau cychwynnol. Felly, nid mater o ddechrau o linell sylfaen ydyw’n llwyr. Fodd bynnag, mae hynny’n arwain at gwestiynau difrifol wrth gwrs.

But Welsh local authorities will be paying the price anyway for Tory welfare reform, so we’d be picking up the tab one way or another anyway.

Ond bydd awdurdodau lleol Cymru’n talu’r pris beth bynnag am ddiwygio lles Torïaidd, felly buasem yn talu’r gost un ffordd neu’r llall beth bynnag.

Diolch yn fawr iawn am esbonio hynny. Hynny yw, yn yr Alban, pan ddatganolwyd rhai pwerau lles, fe ddaru Llywodraeth y Deyrnas Unedig weithio allan faint i’w ychwanegu at y ‘block grant’ ac fe grëwyd gwaelodlin. Felly, mae yna ffordd o gwmpas y problemau ariannol, a sôn yr ydym ni am y gweinyddu—ac mae’n rhaid pwysleisio hynny dro ar ôl tro. A dyna ydy’r pwynt: petaem ni yn medru cael gafael ar y gweinyddu, mi fyddem ni’n gallu newid rhai elfennau o’r system fudd-daliadau. Mae’n rhy hawdd lluchio’r bai at y Torïaid yn Llundain. Oes, mae eisiau pwyntio allan bod hyn yn rhan o grwsâd ideolegol y diwygio lles, ond mae eisiau gwneud mwy na hynny, ac mae eisiau cynnig atebion, ac dyma un ateb yn cael ei gynnig yn fan hyn heddiw: rhowch y gweinyddu i ni yng Nghymru, fel ein bod ni’n gallu creu system deg. Ac, os ydych chi’n coelio mewn creu system deg yng Nghymru, wel, os nad ydych chi’n cael eich perswadio heddiw yma, edrychwch i mewn iddi a dewch efo ni i edrych am ffyrdd inni fedru symud ymlaen i greu system sydd ddim yn milwrio yn erbyn pobl fwyaf gwan ein cymdeithas ni.

Mi ddylai pawb sy’n deisyfu gwell gyfundrefn weithio tuag at hyn. Rydych chi wedi clywed am greu tarian i warchod Cymru rhag eithafion y Ceidwadwyr a’r wladwriaeth Brydeinig. Wel, byddai gweinyddu rhannau o’r system fudd-daliadau ein hunain yn darian yn erbyn rhai o eithafion credyd cynhwysol a system hollol anhrugarog.

Thank you for that explanation. In Scotland when some welfare powers were devolved, the UK Government did actually work out how much needed to be added to the block grant and a baseline was put in place. So, there are ways around these financial problems, and we are talking here about the administration—and that’s what we must emphasise time after time. And that is the point: if we were able to get hold of the administrative levers, we could change some elements of the benefits system. It’s too easy to cast the blame on the Tories in London. Yes, we should, of course, point out that this is part of an ideological crusade in terms of welfare reform, but we need to do more than that; we need to provide solutions, and this is one solution that we’re proposing here today: give us administrative control here in Wales, so that we can create a fair system. And if you believe in the creation of a fair system in Wales, well, if you’re not persuaded today then just look into it and come with us to look for alternative ways to move forward, to create a system that doesn’t militate against the most vulnerable in our society.

Everyone who wants a better system should work towards this end. You’ve heard about creating a shield to protect Wales from the extremes of the Conservatives and the UK state. Well, administrative control of part of the welfare system would be a shield against some of the extremes of universal credit and an utterly unfair system.

Thanks to Plaid for bringing today’s debate. The new system of universal credit is causing major concern among those who will be affected by it. We are seeing this from the results of the roll-out so far. So, in UKIP, we share the concerns. We agree with Plaid to that extent, and we think that Plaid are right to bring this forward as a subject for debate, although we don’t support Plaid’s ambition that welfare should be devolved to Wales. In that regard, we actually support Labour on this occasion, in that we don’t think that devolving the welfare system to the Welsh Assembly is a viable solution to the problems facing Wales, and it may actually make things a lot worse, because of the reasons that we’ve heard advanced, of Wales being a net recipient of welfare and the lack of knowledge that we will get the same level of funding if welfare is devolved. I accept that Steffan Lewis may have raised a point that needs to be further investigated, but that’s our position as it stands at the moment.

We also agree with the Conservatives to some extent, in that the principles behind universal credit may have been laudable in terms of helping people back into work, as a concept. It is just that the way that the new set-up has been designed is so very flawed that it leaves us very probably in a worse situation than we were in before.

We heard evidence on the subject on the Equality, Local Government and Communities Committee. We had academics from social policy units coming in who’d interviewed a lot of the claimants who were involved in the roll-out, and a sample of the claimants were asked what they thought about the new scheme. Overall, the new system wasn’t welcomed. The major issues included accessing the system in the first place, delays over payment, issues over whom the payment goes to where there are joint claims, and sanctions.

One aspect of the new system is the difficulty of making the claim in the first place. Now, a few years ago we had a change from a system whereby most new claimants for benefits would make an appointment to see someone, a real-life person, at a jobcentre or a similar office, to a system whereby the majority of new claims were made over the phone. So, that raised one level of difficultly. Now, with universal credit, we’re moving on to a new level of difficulty, because now the initial claims are made online. So, this raises the issue that some claimants aren’t online and can’t do things online, and the risk is that many of those people could fall through the cracks.

Once you actually get your claim processed, the next problem is the delay over payments. Well, we’ve heard a lot on that subject today. Bethan Jenkins detailed that in her opening contribution when she highlighted the risk of claimants falling into more debt due to the delays. There’s also the risk of the rent arrears, which we’ve also heard about, due to the system whereby the claimants themselves get paid the rent in a large lump sum, and it’s not actually paid direct to the landlord. Unfortunately, this method does increase the risk of people getting into arrears and landlords not getting their rent. Eluned Morgan highlighted the issue of the problems of the joint claims, and who gets the payment, and the fact that there isn’t really any protection built into the system for women and children, although, obviously, it’s not always the woman who gets the payment, but in general that is a point that we need to consider.

Once you are in the system and you are getting your payment there is the ever-present threat of sanctions, which Leanne Wood mentioned. Now, under universal credit, the sanctions regimes are tougher, and, of course, as in any bureaucracy—and the welfare system is a massive bureaucracy—the sanctions can be misapplied. Here is a for instance. The universal credit system has to deal not only with people not in work, but also people who are in work, but who are in low-paid jobs. This is because it is also replacing working tax credits. The problem is that, under the old system, you could claim working tax credits without visiting the jobcentre, as they were claimed through the tax system. Now, if you have a job, but it is low paid, you still have to go to the jobcentre to claim your top-up payments. So, you are in work, perhaps in a regular full-time, nine-to-five job, but you also have to go to the jobcentre at regular intervals. I wonder if you can see where we are going with this: yes, people who have jobs are being given jobcentre appointments that clash with their hours of work. They’re missing these interviews, understandably, and are then sanctioned by the jobcentre for failing to keep them. If one is caught up in this kind of trap, one is entering a Kafka-esque world of battling against a heedless bureaucracy, and the individual will very rarely win that battle.

Even if you have a job that takes up, say, 10 hours, you will encouraged—in other words, blackmailed—into getting another job for 15 hours. This inflexible approach leads to absurdities such as a woman of 60-plus who had three jobs totalling 21 hours and was still told to get another job. Sanctions can come quite randomly, and can occur six months after the alleged misdemeanour occurred. The problem with this is twofold. One issue is that the person being sanctioned will probably no longer remember the reason for it, so won’t be able to effectively appeal. Another issue is that it will be largely unforeseen, so it again raises the risk of the claimant going into debt or rent arrears—

Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl heddiw. Mae system newydd y credyd cynhwysol yn peri pryder mawr ymhlith y rhai a fydd yn cael eu heffeithio ganddi. Rydym yn gweld hyn o ganlyniadau’r broses o’i gyflwyno hyd yn hyn. Felly, yn UKIP, rydym yn rhannu’r pryderon. Rydym yn cytuno â Phlaid Cymru i’r graddau hynny, ac rydym yn meddwl bod Plaid Cymru’n iawn i gyflwyno hyn fel pwnc ar gyfer dadl, er nad ydym yn cefnogi uchelgais Plaid Cymru y dylai lles gael ei ddatganoli i Gymru. Yn hynny o beth, rydym yn cefnogi Llafur ar yr achlysur hwn mewn gwirionedd, gan nad ydym yn credu bod datganoli’r system les i’r Cynulliad Cenedlaethol yn ateb ymarferol i’r problemau sy’n wynebu Cymru, a gallai wneud pethau’n llawer gwaeth mewn gwirionedd, am y rhesymau a glywsom, fod Cymru’n dderbynnydd net o ran lles a’r anallu i wybod a fyddwn yn cael yr un lefel o gyllid pe bai lles wedi’i ddatganoli. Rwy’n derbyn efallai fod Steffan Lewis wedi codi pwynt sydd angen ei archwilio ymhellach, ond dyna ein safbwynt fel y mae ar hyn o bryd.

Rydym hefyd yn cytuno â’r Ceidwadwyr i ryw raddau, y gallai’r egwyddorion sy’n sail i’r credyd cynhwysol fod wedi bod yn ganmoladwy o ran helpu pobl yn ôl i’r gwaith fel cysyniad. Ond mae’r ffordd y mae’r drefn newydd wedi ei llunio mor ddiffygiol fel ei bod yn ein rhoi mewn gwaeth sefyllfa nag o’r blaen yn ôl pob tebyg.

Clywsom dystiolaeth ar y pwnc yn y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol. Cawsom academyddion o unedau polisi cymdeithasol yn dod i mewn a oedd wedi cyfweld llawer o hawlwyr a oedd yn rhan o’r broses o gyflwyno’r credyd a gofynnwyd i sampl o’r hawlwyr beth oedd eu barn am y cynllun newydd. Ar y cyfan, nid oedd croeso i’r system newydd. Roedd y prif broblemau’n cynnwys mynediad at y system yn y lle cyntaf, oedi gyda thaliadau, problemau ynglŷn â ble y bydd y taliad yn mynd lle y ceir ceisiadau ar y cyd, a sancsiynau.

Un agwedd ar y system newydd yw’r anhawster i wneud y cais yn y lle cyntaf. Nawr, ychydig flynyddoedd yn ôl cawsom newid o system lle y byddai’r rhan fwyaf o hawlwyr newydd am fudd-daliadau’n gwneud apwyntiad i weld rhywun, person go iawn, mewn canolfan waith neu swyddfa debyg, i system lle y câi’r rhan fwyaf o geisiadau newydd eu gwneud dros y ffôn. Felly, roedd hynny’n codi un lefel o anhawster. Nawr, gyda chredyd cynhwysol, rydym yn symud ymlaen at lefel newydd o anhawster, oherwydd erbyn hyn caiff y ceisiadau cychwynnol eu gwneud ar-lein. Felly, mae hyn yn codi’r mater nad yw rhai hawlwyr ar-lein ac ni allant wneud pethau ar-lein, a’r perygl yw y gallai llawer o’r bobl hynny ddisgyn trwy’r craciau.

Ar ôl i chi gael eich cais wedi ei brosesu, y broblem nesaf yw’r oedi dros daliadau. Wel, rydym wedi clywed llawer am y pwnc hwnnw heddiw. Manylodd Bethan Jenkins ar hynny yn ei chyfraniad agoriadol wrth iddi dynnu sylw at y risg y bydd hawlwyr yn mynd i fwy o ddyled oherwydd yr oedi. Ceir risg hefyd o fynd i ddyled gyda’r rhent, rhywbeth arall y clywsom lawer amdano, oherwydd y system lle y telir y rhent i’r hawlwyr eu hunain mewn cyfandaliad mawr, ac ni chaiff ei dalu’n uniongyrchol i’r landlord mewn gwirionedd. Yn anffodus, mae’r dull hwn yn cynyddu’r perygl y bydd pobl yn mynd i ddyled a landlordiaid yn methu cael eu rhent. Amlygodd Eluned Morgan y problemau gyda cheisiadau ar y cyd, a phwy sy’n cael y taliad, a’r ffaith nad oes unrhyw amddiffyniad go iawn wedi’i gynnwys yn y system ar gyfer menywod a phlant, er nad y fenyw sy’n cael y taliad bob amser wrth gwrs, ond yn gyffredinol mae hwnnw’n bwynt sydd angen inni ei ystyried.

Pan fyddwch yn y system ac yn cael eich taliad, mae bygythiad hollbresennol o sancsiynau, a grybwyllwyd gan Leanne Wood. Nawr, o dan gredyd cynhwysol, mae cyfundrefnau’r sancsiynau’n llymach, ac wrth gwrs, fel mewn unrhyw fiwrocratiaeth—ac mae’r system les yn fiwrocratiaeth enfawr—gall sancsiynau gael eu gosod ar gam. Dyma enghraifft. Mae’r system credyd cynhwysol yn gorfod ymdrin nid yn unig â phobl nad ydynt yn gweithio, ond hefyd â phobl sy’n gweithio, ond mewn swyddi ar gyflogau isel. Mae hyn oherwydd ei fod hefyd yn cymryd lle credydau treth gwaith. Y broblem yw y gallech chi, o dan yr hen system, hawlio credydau treth gwaith heb ymweld â’r ganolfan waith, gan eu bod yn cael eu hawlio drwy’r system dreth. Nawr, os oes gennych swydd, ond bod y cyflog yn isel, mae’n rhaid i chi fynd i’r ganolfan waith i hawlio eich taliadau ychwanegol. Felly, rydych yn gweithio, efallai mewn swydd reolaidd amser llawn, naw tan bump, ond mae’n rhaid i chi hefyd fynd i’r ganolfan waith yn rheolaidd. Tybed a allwch weld i ble rydym yn mynd gyda hyn: ie, pobl sydd â swyddi’n cael apwyntiadau yn y ganolfan waith sy’n gwrthdaro â’u horiau gwaith. Maent yn methu’r cyfweliadau hyn, yn ddealladwy, ac yna’n wynebu sancsiynau gan y ganolfan waith am fethu dod i’r apwyntiadau hynny. Os caiff rhywun ei ddal yn y math hwn o drap, mae’n camu i fyd Kafkaidd o frwydro yn erbyn biwrocratiaeth ddi-hid, ac anaml iawn y bydd yr unigolyn yn ennill y frwydr honno.

Hyd yn oed os oes gennych swydd sy’n mynd â 10 awr, dyweder, byddwch yn cael eich annog—eich blacmelio mewn geiriau eraill—i gymryd swydd arall am 15 awr. Mae’r ymagwedd anhyblyg hon yn arwain at sefyllfaoedd hurt fel dweud wrth fenyw dros 60 oed â thair swydd ganddi am gyfanswm o 21 awr am gael swydd arall. Gall sancsiynau ddod ar hap, a gallant ddigwydd chwe mis ar ôl y camymddwyn honedig. Mae’r broblem gyda hyn yn ddeublyg. Un broblem yw na fydd yr unigolyn sy’n cael ei sancsiynu yn cofio’r rheswm drosto yn ôl pob tebyg, felly ni fydd yn gallu apelio’n effeithiol. Problem arall yw y bydd yn annisgwyl i raddau helaeth, felly unwaith eto mae’n creu risg y bydd yr hawliwr yn mynd i ddyled neu ôl-ddyled gyda’r rhent—

Yes. So, in general, we agree that this is a massive problem. The other issue that no-one’s talked about, which I don’t have time to go into, is that there is no meaningful way of retraining people through the system at the moment, and that is the crucial element. If you’re going to get people into work, why is there no real emphasis on retraining them and getting them into meaningful employment? Thank you very much.

Ydw. Felly, yn gyffredinol, rydym yn cytuno bod hon yn broblem enfawr. Y broblem arall nad oes neb wedi siarad amdani, ac nad oes gennyf amser i’w thrafod, yw nad oes unrhyw ffordd ystyrlon o ailhyfforddi pobl drwy’r system ar hyn o bryd, a dyna’r elfen hanfodol. Os ydych yn mynd i gael pobl i weithio, pam nad oes unrhyw bwyslais go iawn ar eu hailhyfforddi a’u cael i mewn i gyflogaeth ystyrlon? Diolch yn fawr iawn.

Now then, as we’ve heard, when universal credit was first proposed, many people welcomed aspects of it as a simplification of what has become a ridiculously complex system. However, such is the rare talent possessed by Iain Duncan Smith MP that defeat has been well and truly snatched from the jaws of any minor possible positive result.

And, yes, problems with the benefits system figure largely in my surgeries—my GP surgeries now. They always have. Issues with poverty and benefit payments figure largely in the medical sphere because of the poverty and the stress and the anxiety and the depression that follow on from complete mismanagement of how people who need money cannot get what was—as the Cabinet Secretary said—social security. We’ve forgotten that bit, about making sure that our people who need it have security.

There have been huge concerns about aspects of how universal credit was designed from the start, as we’ve heard from Bethan Jenkins and others: the monthly payments, the high taper rate, the penalties for second earners and so on. And obviously we’ve seen as well, in areas where we’ve had roll-out of universal credit, that the use of foodbanks has reached epidemic levels. The current situation, plainly, is totally unacceptable.

But the concerns about universal credit, those monthly payments, the penalties for second earners and so on, you know, you can tackle them, as we’ve heard, quite simply—you change the payments to fortnightly or weekly, you allow the housing components to be paid to landlords direct, if that’s what people want, to prevent arrears, you pay individuals not households, you don’t charge people to call the helpline and allow alternatives to online interaction for those digitally excluded, and you end the culture of sanctions on the most disadvantaged people in society.

These mitigation steps are already in place in Scotland and Northern Ireland as they are already devolved there. So, devolving administrative control to Wales would allow us to make payments fortnightly not monthly, make payments to individuals not households, pay the housing components direct to landlords to prevent arrears and evictions, to become responsible for professional development of DWP staff, which will allow far greater flexibility for reducing sanctions if not actually eliminating them completely, and linking DWP schemes with existing skills schemes could create a Welsh new deal and retraining.

Now, as I’ve said, and it has been said, welfare is already devolved in Scotland and Northern Ireland. Administrative control costs are taken care of as the level of benefits and funding remains set by the Treasury. Labour supports devolving the benefits system in Scotland. In fact, it’s always pushing the SNP Government to go further. There is no issue there about not wanting benefits devolved in Scotland from a Labour point of view; they want the SNP to work even harder on it.

So, changing the frequency of payments will prevent evictions and homelessness, which carries a considerable cost to Welsh public services as well, which has to pick up the tabs of evictions and homelessness, not to mention slashing the use of food banks. We have to administer this rotten system better: give us the tools to do that, as Labour is pushing the SNP in Scotland. Labour supports the devolution of social welfare from Westminster to Holyrood and any moneys that need to administer it have obviously been taken care of. So, supporting devolution of benefits in Scotland is fair enough for Labour. Supporting it in Wales—not on the agenda. Support the Plaid Cymru motion and mitigate the disastrous consequence of universal credit in wales. Diolch yn fawr.

Nawr, fel y clywsom, pan gynigiwyd y credyd cynhwysol yn gyntaf, croesawodd llawer o bobl agweddau arno fel symleiddiad o’r hyn a oedd wedi mynd yn system chwerthinllyd o gymhleth. Fodd bynnag, trwy ddawn brin Iain Duncan Smith AS cafodd y methiant hwnnw ei achub ar y funud olaf o enau unrhyw ganlyniad cadarnhaol bach posibl.

Ac mae problemau gyda’r system fudd-daliadau yn codi eu pennau’n aml yn fy meddygfa. Mae hynny bob amser wedi bod yn wir. Mae problemau gyda thlodi a budd-daliadau’n codi eu pennau’n aml yn y maes meddygol oherwydd y tlodi a’r straen a’r pryder a’r iselder sy’n deillio o gamreolaeth lwyr ar y modd nad yw pobl sydd angen arian yn gallu cael yr hyn a oedd—fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet—yn nawdd cymdeithasol. Rydym wedi anghofio’r rhan honno, ynglŷn â gwneud yn siŵr fod ein pobl sydd ei angen yn cael nawdd.

Cafwyd pryderon mawr ynglŷn ag agweddau ar sut y cynlluniwyd y credyd cynhwysol o’r cychwyn, fel y clywsom gan Bethan Jenkins ac eraill: y taliadau misol, y gyfradd tapr uchel, y cosbau i ail enillwyr ac yn y blaen. Ac yn amlwg rydym wedi gweld hefyd, mewn ardaloedd lle y cyflwynwyd y credyd cynhwysol, fod y defnydd o fanciau bwyd wedi cyrraedd lefelau epidemig. Mae’r sefyllfa bresennol, yn amlwg, yn gwbl annerbyniol.

Ond mae’r pryderon ynglŷn â chredyd cynhwysol, y taliadau misol, y cosbau i ail enillwyr ac yn y blaen, wyddoch chi, gallwch fynd i’r afael â hwy, fel y clywsom, yn syml iawn—rydych yn newid y taliadau i bob pythefnos neu bob wythnos, rydych yn caniatáu i’r cydrannau tai gael eu talu’n uniongyrchol i landlordiaid, os mai dyna y mae pobl ei eisiau, er mwyn osgoi ôl-ddyledion, rydych yn talu unigolion nid aelwydydd, nid ydych yn codi tâl ar bobl sy’n ffonio’r llinell gymorth ac yn caniatáu dewisiadau eraill yn lle rhyngweithio ar-lein i’r rhai sydd wedi’u hallgáu’n ddigidol, ac rydych yn rhoi diwedd ar ddiwylliant o sancsiynau i’r bobl fwyaf difreintiedig mewn cymdeithas.

Mae’r camau lliniaru hyn eisoes ar waith yn yr Alban a Gogledd Iwerddon gan eu bod eisoes wedi eu datganoli yno. Felly, byddai datganoli rheolaeth weinyddol i Gymru yn ein galluogi i wneud taliadau bob pythefnos nid yn fisol, i wneud taliadau i unigolion nid aelwydydd, i dalu’r cydrannau tai’n uniongyrchol i landlordiaid er mwyn atal ôl-ddyledion a throi allan, i fod yn gyfrifol am ddatblygiad proffesiynol staff yr Adran Gwaith a Phensiynau, a fydd yn caniatáu llawer mwy o hyblygrwydd ar gyfer lleihau sancsiynau os nad eu dileu’n gyfan gwbl mewn gwirionedd, a gallai cysylltu cynlluniau’r Adran Gwaith a Phensiynau â chynlluniau sgiliau sydd eisoes yn bodoli greu bargen newydd i Gymru ac ailhyfforddiant.

Nawr, fel y dywedais, ac mae wedi cael ei ddweud, mae lles eisoes wedi’i ddatganoli yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Gofelir am gostau rheoli gweinyddol gan fod lefel y budd-daliadau a’r cyllid yn parhau i gael eu gosod gan y Trysorlys. Mae Llafur yn cefnogi datganoli’r system fudd-daliadau yn yr Alban. Yn wir, mae bob amser yn gwthio’r Llywodraeth SNP i fynd ymhellach. Nid oes unrhyw broblem yno ynglŷn â pheidio â bod eisiau i fudd-daliadau fod wedi’u datganoli yn yr Alban o safbwynt Llafur; maent am i’r SNP weithio hyd yn oed yn galetach ar hynny.

Felly, bydd newid amlder y taliadau’n atal pobl rhag cael eu troi allan a digartrefedd, sy’n creu cost sylweddol i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn ogystal, wrth iddynt orfod wynebu canlyniadau troi allan a digartrefedd, heb sôn am leihad enfawr yn y defnydd o fanciau bwyd. Mae’n rhaid inni weinyddu’r system bwdr hon yn well: rhowch yr offer inni wneud hynny, fel y mae Llafur yn gwthio’r SNP yn yr Alban. Mae Llafur yn cefnogi datganoli lles cymdeithasol o San Steffan i Holyrood ac mae unrhyw arian sydd ei angen i’w weinyddu wedi ei sicrhau yn amlwg. Felly, mae cefnogi datganoli budd-daliadau yn yr Alban yn ddigon teg i Lafur. Ei gefnogi yng Nghymru—nid yw ar yr agenda. Cefnogwch gynnig Plaid Cymru er mwyn lliniaru canlyniad trychinebus credyd cynhwysol yng Nghymru. Diolch yn fawr.

Last week, I went to visit a job centre where I met a team of people rolling out universal credit. The individuals I met are doing what they can to support their claimants, but their operating system is broken, a system that has been designed without any regard for the lives of claimants, designed for how the Government feels people should live, not how people do live—no regard for the realities, the stress, and the sheer complication of getting by on a very low income.

People who try to manage from week to week are having to wait for six weeks for their benefits. Who is not going to struggle without income for six weeks? Many people will be left in desperation, and we’ve all heard terrible personal stories of real hardship, of the six-week wait, of payment in arrears, of struggling to manage to pay the rent and to put food on the table.

Now, we hear that some are being given an advance and some are being offered fortnightly payments, but delays are much more typical, and those discretions, where they exist, are exceptions and are at the individual decision of case handlers. Those decisions should not be based on individual discretion. They should be a matter of course. I’m certain that a Welsh Government with powers over the way in which universal credit was run and administered would do things differently: faster, more frequent payments reflecting the reality of people’s lives and not the lives we wish they had. But let’s be quite clear: it isn’t just the roll out of universal credit that’s the problem; the whole way in which it’s designed is deeply flawed. It was intended to make work pay, but it won’t make work pay whilst you lose 63p of benefit for every extra £1 that you earn, and, for those out of work, the situation is even worse. Universal credit doesn’t even begin to meet any realistic living costs, including the cost of housing, and we all know that this is putting landlords off taking universal credit tenants.

If you’re unemployed in your early 20s, you’re on £58 a week. In an economy where the cost of living continues to rise, who on earth can manage on that? Compare that with the support the state gives people in work: the personal tax allowance is worth £220 a week. The share of our national wealth going to personal tax allowance is going up, and the share of our national wealth going on universal credit benefits is going down. That tells you everything that you need to know. A benefit that was claimed to be about making work pay is actually about making claimants pay. And, as universal credit is being rolled out, the UK Tory Government will just steamroller on, not caring for the distress it causes, not bothered for the people this is hurting, too weak to see the flaws in its plan, too weak to stop and think again.

Yr wythnos diwethaf, ymwelais â chanolfan waith lle y cyfarfûm â thîm o bobl a oedd yn cyflwyno’r credyd cynhwysol. Mae’r unigolion y cyfarfûm â hwy yn gwneud yr hyn a allant i gefnogi eu hawlwyr, ond mae eu system weithredu wedi torri, system a gynlluniwyd heb ystyried bywydau hawlwyr, un a gynlluniwyd ar gyfer sut y mae’r Llywodraeth yn teimlo y dylai pobl fyw, nid y ffordd y mae pobl yn byw—heb ystyriaeth i realiti, straen, a chymhlethdod pur ymdopi ar incwm isel iawn.

Mae pobl sy’n ceisio dod i ben o wythnos i wythnos yn gorfod aros am chwe wythnos am eu budd-daliadau. Pwy sydd ddim yn mynd i gael trafferth heb incwm am chwe wythnos? Bydd llawer o bobl yn cael eu gadael mewn anobaith, ac mae pawb ohonom wedi clywed straeon personol erchyll am galedi go iawn, am amseroedd aros o chwe wythnos, am ôl-daliadau, am gael trafferth i lwyddo i dalu’r rhent a rhoi bwyd ar y bwrdd.

Nawr, clywn fod rhai’n cael eu rhoi ymlaen llaw ac mae rhai yn cael cynnig taliadau bob pythefnos, ond mae oedi’n llawer mwy nodweddiadol, ac eithriadau yw’r disgresiynau hynny, lle y maent yn bodoli, sy’n dibynnu ar benderfyniadau unigol y bobl sy’n trin achosion. Ni ddylai’r penderfyniadau hynny fod yn seiliedig ar ddisgresiwn unigolion. Dylent ddigwydd fel mater o drefn. Rwy’n sicr y byddai Llywodraeth Cymru â phwerau dros y ffordd y caiff credyd cynhwysol ei weithredu a’i weinyddu yn gwneud pethau’n wahanol: taliadau cyflymach ac amlach i adlewyrchu realiti bywydau pobl ac nid y bywydau y byddem yn dymuno iddynt eu cael. Ond gadewch inni fod yn hollol glir: nid y broses o gyflwyno credyd cynhwysol yn unig yw’r broblem; mae’r holl ffordd y cafodd ei gynllunio yn ddiffygiol iawn. Y bwriad oedd gwneud i waith dalu, ond ni fydd yn gwneud i waith dalu tra byddwch yn colli 63c o fudd-dal am bob £1 ychwanegol a enillwch, ac i’r rhai sydd heb waith, mae’r sefyllfa hyd yn oed yn waeth. Nid yw credyd cynhwysol hyd yn oed yn dechrau talu unrhyw gostau byw realistig, gan gynnwys cost tai, ac rydym i gyd yn gwybod bod hyn yn anghymell landlordiaid rhag cymryd tenantiaid credyd cynhwysol.

Os ydych chi’n ddi-waith yn eich 20au cynnar, rydych ar £58 yr wythnos. Mewn economi lle y mae costau byw’n parhau i godi, pwy ar y ddaear sy’n gallu ymdopi ar hynny? Cymharwch hynny â’r cymorth y mae’r wladwriaeth yn ei roi i bobl mewn gwaith: mae’r lwfans treth personol yn werth £220 yr wythnos. Mae’r gyfran o’n cyfoeth cenedlaethol sy’n mynd at y lwfans treth personol yn codi, ac mae’r gyfran o’n cyfoeth cenedlaethol sy’n mynd ar fudd-daliadau credyd cynhwysol yn disgyn. Mae hynny’n dweud popeth sydd angen i chi ei wybod. Mae budd-dal a oedd yn honni ei bod yn ymwneud â gwneud i waith dalu mewn gwirionedd yn gwneud i hawlwyr dalu. Ac wrth i’r credyd cynhwysol gael ei gyflwyno, bydd Llywodraeth Dorïaidd y DU yn bwrw yn ei blaen heb boeni dim am y trallod y mae’n ei achosi, heb falio am y bobl y mae’n eu brifo, yn rhy wan i weld y diffygion yn ei chynllun, yn rhy wan i roi’r gorau iddi ac ailfeddwl.

Thank you. I call on the Cabinet Secretary for Communities and Children, Carl Sargeant.

Diolch. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, Carl Sargeant.

Thank you, Deputy Llywydd, and I thank Members for their contributions in this debate. I share Members’ concern regarding the devastating impact the roll-out of universal credit is having on vulnerable people here in Wales and across the UK. We are deeply concerned about the UK Government’s relentless welfare cuts and how they’re having an impact on low-income families, particularly those with children. I have repeatedly expressed our concerns to the UK Government, and have written calling for the roll out of universal credit to be paused.

Llywydd, I welcome the belated decision by the Secretary of State for Work and Pensions last week to make the universal credit call line free from next month. The length of time people have to wait before they receive their first payment of universal credit—some six weeks or more—is one of the biggest issues affecting people moving on to universal credit, and I’m grateful for Angela Burns’s contribution yesterday; she’s absolutely honest and right in what she wrote. Most worrying is that, for those new universal credit claimants who are seeking vital support for their housing costs, many will not be able to afford to pay their rent to their landlord until the first payment is received. Local authorities where universal credit full services are already in operation are seeing increases in rent for many tenants, and this is causing, or exacerbating, debt problems for those most in need of support, and has serious consequences, Llywydd, for many people who face eviction as a result of not having any money to pay their rent. We hear from the UK Government that claimants can request an alternative payment arrangement to ensure that their first housing costs are paid direct to their landlords. I’m not convinced the current processes are secure enough, though, or flexible enough to ensure that this happens for the most at risk of not paying their housing, with the risk of eviction and homelessness. Mark Isherwood eloquently quoted me a part of what I said about universal principles over how this operates. The introduction of universal credit wasn’t wrong—he’s right in what he says there—but he didn’t finish off what I said about the universal principles were okay, but, actually, the system is flawed, it doesn’t work, and it’s having a desperate effect on our communities, and that’s why we need to halt.

Our most vulnerable people, who are already trying to cope with the difficult, complex circumstances in their lives, now find themselves having to go through the additional obstacle to get access to this urgent support through universal credit. The Secretary of State promised on 2 October that this waiting time would be reduced for people when making a claim for universal credit by requesting immediate same-day payments for some of the money or asking for a 50 per cent advance payment. I do not consider that this quick fix is sustainable as a permanent solution for vulnerable claimants who might already now be in debt, and this borrowing could well plunge them further into the abyss of debt. It’s not working. It needs to be stopped. As a matter of urgency, the UK Government needs to significantly reduce the waiting time for the first payment, getting rid of the seven-day waiting period and changing the default position for those with housing costs to be paid direct to the landlord. They also need to reinstate two-weekly payments for those who require more regular payments.

I listened to the contribution by Plaid Cymru Members. The fact here is that the UK Government can do this. They can reduce the waiting time. They can reinstate the two-weekly payments. The system that’s operating in Scotland is exactly the same system that is operating in England and Wales. It’s just a trigger on the machine. [Interruption.] Of course I’ll give way.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl hon. Rwy’n rhannu pryder yr Aelodau ynglŷn â’r effaith ddinistriol y mae’r broses o gyflwyno credyd cynhwysol yn ei chael ar bobl agored i niwed yma yng Nghymru ac ar draws y DU. Rydym yn bryderus iawn am doriadau lles di-baid Llywodraeth y DU a sut y maent yn effeithio ar deuluoedd incwm isel, yn enwedig y rhai sydd â phlant. Rwyf wedi mynegi dro ar ôl tro ein pryderon wrth Lywodraeth y DU, ac wedi ysgrifennu yn galw am oedi’r broses o gyflwyno’r credyd cynhwysol.

Llywydd, rwy’n croesawu’r penderfyniad hwyr gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau yr wythnos diwethaf i wneud y llinell gymorth credyd cynhwysol yn ddi-dâl o fis nesaf ymlaen. Mae’r amser y mae pobl yn gorfod aros cyn derbyn eu taliad credyd cynhwysol cyntaf—oddeutu chwe wythnos neu fwy—yn un o’r materion mwyaf sy’n effeithio ar bobl sy’n symud ymlaen at gredyd cynhwysol, ac rwy’n ddiolchgar am gyfraniad Angela Burns ddoe; mae hi’n hollol onest ac yn gywir yn yr hyn a ysgrifennodd. Yr hyn sy’n peri fwyaf o bryder, yw na fydd nifer o’r rhai sy’n hawlio credyd cynhwysol o’r newydd ac sy’n ceisio cael cymorth hanfodol tuag at eu costau tai yn gallu fforddio talu eu rhent i’w landlord hyd nes y daw’r taliad cyntaf i law. Mae awdurdodau lleol lle y mae gwasanaethau credyd cynhwysol llawn eisoes yn weithredol yn gweld cynnydd yn y rhent i nifer o denantiaid, ac mae hyn yn achosi, neu’n gwaethygu, problemau dyled i’r rhai sydd fwyaf o angen cymorth, ac yn arwain at ganlyniadau difrifol, Llywydd, i lawer o bobl sy’n wynebu cael eu troi allan o ganlyniad i’r ffaith nad oes ganddynt arian i dalu eu rhent. Rydym yn clywed gan Lywodraeth y DU y gall hawlwyr ofyn am drefniant talu amgen i sicrhau bod eu costau tai cyntaf yn cael eu talu’n uniongyrchol i’w landlordiaid. Nid wyf yn argyhoeddedig fod y prosesau presennol yn ddigon cadarn, fodd bynnag, na’n ddigon hyblyg i sicrhau bod hyn yn digwydd i’r rhai sydd fwyaf mewn perygl o beidio â thalu eu costau tai, gyda’r risg o gael eu troi allan a digartrefedd. Dyfynnodd Mark Isherwood yn huawdl ran o’r hyn a ddywedais am egwyddorion cyffredinol y ffordd y mae hyn yn gweithredu. Nid oedd cyflwyno’r credyd cynhwysol yn anghywir—mae’n iawn i ddweud hynny—ond ni orffennodd yr hyn a ddywedais ynglŷn â bod yr egwyddorion cyffredinol yn iawn, ond mewn gwirionedd, mae’r system yn ddiffygiol, nid yw’n gweithio, ac mae’n effeithio’n enbyd ar ein cymunedau, a dyna pam y mae angen i ni ei hatal.

Mae ein pobl fwyaf agored i niwed, sydd eisoes yn ceisio ymdopi ag amgylchiadau anodd a chymhleth yn eu bywydau, bellach yn gorfod mynd drwy’r rhwystr ychwanegol o gael mynediad at y cymorth brys hwn drwy gredyd cynhwysol. Addawodd yr Ysgrifennydd Gwladol ar 2 Hydref y byddai’r amser aros yn cael ei leihau i bobl wrth wneud cais am gredyd cynhwysol drwy ofyn am daliadau ar unwaith ar yr un diwrnod ar gyfer peth o’r arian neu ofyn am daliad ymlaen llaw o 50 y cant. Nid wyf yn ystyried bod yr ateb cyflym hwn yn gynaliadwy fel ateb parhaol i hawlwyr sy’n agored i niwed a allai fod eisoes mewn dyled yn awr, a gallai benthyca fel hyn eu gwthio ymhellach dros y dibyn i ddyled yn hawdd. Nid yw’n gweithio. Mae angen ei atal. Fel mater o frys, mae angen i Lywodraeth y DU leihau’r amser aros am y taliad cyntaf yn sylweddol, cael gwared ar y cyfnod aros o saith niwrnod a newid y sefyllfa ddiofyn i’r rhai sydd â chostau tai i’w talu’n uniongyrchol i’r landlord. Mae angen iddynt adfer taliadau pythefnosol hefyd i’r rhai sydd angen taliadau mwy rheolaidd.

Gwrandewais ar gyfraniad Aelodau Plaid Cymru. Y ffaith amdani yma yw y gall Llywodraeth y DU wneud hyn. Gallant leihau’r amser aros. Gallant adfer y taliadau pythefnosol. Yr un system yn union sy’n gweithredu yn yr Alban ag sydd ar waith yng Nghymru a Lloegr. Clicied ar y peiriant ydyw, dyna i gyd. [Torri ar draws.] Fe ildiaf, wrth gwrs.

I thank the Cabinet Secretary for giving way. He makes the absolutely appropriate point. The tragedy of this—. There are human tragedies and we’re seeing them unfold now and it’s going to get a lot worse, but the governmental tragedy of this is that it has been trialled. The evidence has been clear, not for the last six weeks or six months, but in the years that this has been trialled from the very instigation of this, that the design was wrong, and they can make it right. I think, actually, the reflection of Members—including some Conservative MPs and including some on the benches here as well, I have to say—is the compassion that says, ‘Let’s make this policy work. Fix it at that end so that it genuinely makes it worth going to work and work will pay.’ It can be done and they should be doing it now, and they could do it.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ildio. Mae’n gwneud y pwynt hollol briodol. Trasiedi hyn—. Ceir trychinebau dynol ac rydym yn eu gweld yn datblygu yn awr ac mae’n mynd i fynd yn llawer gwaeth, ond trasiedi lywodraethol hyn yw ei fod wedi cael ei dreialu. Mae’r dystiolaeth wedi bod yn glir, nid ers y chwe wythnos neu’r chwe mis diwethaf, ond yn y blynyddoedd y cafodd hyn ei dreialu o’r dechrau un, fod y cynllun yn anghywir, a gallant ei wneud yn iawn. Rwy’n meddwl, mewn gwirionedd, mai’r hyn y mae’r Aelodau’n ei feddwl—gan gynnwys rhai Aelodau Seneddol Ceidwadol ac yn cynnwys rhai ar y meinciau yma hefyd, rhaid i mi ddweud—yw’r trugaredd sy’n dweud, ‘Gadewch inni wneud i’r polisi weithio. Ei gyweirio ar y pen hwnnw fel ei fod yn ei gwneud hi’n werth mynd i’r gwaith go iawn ac y bydd gwaith yn talu.’ Gellir ei wneud a dylent ei wneud yn awr, a gallent ei wneud.

The Member is right in what he says. We are pressing the UK Government in that space. What we do know is that a failure to—[Interruption.]

Mae’r Aelod yn iawn yn yr hyn y mae’n ei ddweud. Rydym yn pwyso ar Lywodraeth y DU yn y gofod hwnnw. Yr hyn a wyddom yw bod methiant i—[Torri ar draws.]

Excuse me, can we stop having discussions amongst the benches, please? We will listen to the Cabinet Secretary. I don’t want to tell anyone to be quiet, but you’re pushing me today and it’s because it’s the end of term, I’m sure. So, we’ll listen to the Cabinet Secretary, please.

Esgusodwch fi, a gawn ni ymatal rhag cael trafodaethau rhwng y meinciau, os gwelwch yn dda? Rydym am wrando ar Ysgrifennydd y Cabinet. Nid wyf am ddweud wrth unrhyw un am fod yn dawel, ond rydych yn fy ngwthio heddiw ac am ei bod ddiwedd tymor, rwy’n siwr. Felly, fe wrandawn ar Ysgrifennydd y Cabinet, os gwelwch yn dda.

I’m grateful, Llywydd. What we don’t recognise here is that, actually, a claimant who fails to turn up to one of the meetings, for whatever reason—illness or, as the Member said earlier on, going to work—actually is sanctioned. Well, maybe we should start those sanctions with the MPs who didn’t turn up in Parliament, the Tory MPs who didn’t vote in the universal credit debate. That’s where we perhaps should start.

I’m grateful for Members’ contributions here, but I was slightly surprised at the contribution made by the leader of Plaid Cymru in terms of the process for introducing the benefit to Wales. When I asked her about the cost of this, the Member was completely unsighted. Actually, this principle of what she’s trying to achieve is—. I don’t disagree with her, but, actually, you haven’t done the homework about the Scottish Government paying £200 million upfront and then £66 million annually just to administer this—nothing to do with the benefit system at all—when actually the UK Government, if it’s the right thing to do, should be doing it in the first place.

Diolch, Llywydd. Yr hyn nad ydym yn ei gydnabod yma, mewn gwirionedd, yw bod hawlydd sy’n methu mynd i un o’r cyfarfodydd, am ba reswm bynnag—salwch, neu fynd i weithio, fel y dywedodd yr Aelod yn gynharach—yn cael ei sancsiynu mewn gwirionedd. Wel, efallai y dylem ddechrau’r sancsiynau hynny gyda’r ASau na fynychodd y Senedd, yr ASau Torïaidd na bleidleisiodd yn y ddadl ar y credyd cynhwysol. Dyna ble y dylem ddechrau efallai.

Rwy’n ddiolchgar am gyfraniadau’r Aelodau yma, ond roeddwn yn synnu braidd at gyfraniad arweinydd Plaid Cymru o ran y broses o gyflwyno’r budd-dal i Gymru. Pan ofynnais iddi am gost hyn, nid oedd gan yr Aelod syniad o gwbl. A dweud y gwir, egwyddor yr hyn y mae’n ceisio ei gyflawni yw—. Nid wyf yn anghytuno â hi, ond mewn gwirionedd, nid ydych wedi gwneud y gwaith cartref am Lywodraeth yr Alban yn talu £200 miliwn ymlaen llaw ac yna £66 miliwn y flwyddyn i weinyddu hyn yn unig—dim i’w wneud â’r system fudd-daliadau o gwbl—pan ddylai Llywodraeth y DU, os mai dyna’r peth iawn i’w wneud, fod yn ei wneud yn y lle cyntaf.

The point I made in an earlier intervention was that the Scottish Government managed to negotiate a fiscal framework that allowed an adjustment to the Barnett block in order to administer welfare in Scotland. Is he saying that he doesn’t have the confidence to go up to London and negotiate a settlement for Wales so that he can administer welfare here and end the injustice now?

Y pwynt a wneuthum wrth ymyrryd yn gynharach oedd bod Llywodraeth yr Alban wedi llwyddo i negodi fframwaith cyllidol a oedd yn caniatáu addasiad i’r bloc Barnett er mwyn gweinyddu lles yn yr Alban. A yw’n dweud nad oes ganddo hyder i fynd i Lundain i negodi setliad ar gyfer Cymru er mwyn iddo allu gweinyddu lles yma a dod â’r anghyfiawnder i ben yn awr?

Let me tell you that I’ve been to London and I’ve talked with Lord Freud about the very issues that your colleague mentioned, particularly about women’s issues and the way that claims are made. But what the Member should really consider—[Interruption.] What the leader of the opposition—. What the leader of Plaid Cymru, I should say, should consider is that, actually, her contribution was a weak one when she didn’t even know the numbers. So, we may park that there.

Let me point out to the Member’s intervention that, actually, if he thinks it is right to pay £266 million in the first year for administration costs when the UK Government can do this at the stroke of a pen or by just telling the computer, ‘This is how we want the system to operate’, and when we could use that money more carefully for supported intervention, the Member has a long way to consider the intervention on this.

Gadewch i mi ddweud wrthych fy mod wedi bod yn Llundain ac rwyf wedi siarad â’r Arglwydd Freud am yr union faterion a grybwyllodd eich cyd-Aelod, yn enwedig ynglŷn â materion menywod a’r ffordd y caiff ceisiadau eu gwneud. Ond yr hyn y dylai’r Aelod ei ystyried go iawn—[Torri ar draws.] Yr hyn y dylai arweinydd yr wrthblaid—. Yr hyn y dylai arweinydd Plaid Cymru, dylwn ddweud, ei ystyried yw bod ei chyfraniad, mewn gwirionedd, yn un gwan pan nad oedd hi hyd yn oed yn gwybod y ffigurau. Felly, gallwn ei adael yn y fan honno.

Gadewch i mi nodi ymyriad yr Aelod sydd, mewn gwirionedd, os yw’n credu ei bod yn iawn talu £266 miliwn yn y flwyddyn gyntaf ar gyfer costau gweinyddu pan all Llywodraeth y DU wneud hyn drwy godi beiro neu drwy ddweud wrth y cyfrifiadur, ‘Dyma sut rydym am i’r system weithredu’, a phan allem ddefnyddio’r arian hwnnw’n fwy gofalus ar gyfer ymyrraeth gyda chefnogaeth, mae ffordd hir gan yr Aelod i ystyried yr ymyriad ar hyn.

I’m not going to take any more interventions from Members because—[Interruption.] Well—

Nid wyf yn mynd i dderbyn rhagor o ymyriadau gan Aelodau oherwydd—[Torri ar draws.] Wel—

The issue here, Llywydd, is making sure that what we do here is fit for purpose, protecting our most vulnerable in our communities. Plaid Cymru have obviously brought to the table a thoughtful consideration for the Chamber—

Y mater yn y fan hon, Llywydd, yw gwneud yn siŵr fod yr hyn a wnawn yma’n addas i’r diben, gan ddiogelu ein pobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau. Mae Plaid Cymru yn amlwg wedi cyflwyno ystyriaeth feddylgar i’r Siambr—

Rhun ap Iorwerth a gododd—

Rhun ap Iorwerth rose—

[Continues.]—but they haven’t fully thought that process through, particularly on the costs around this.

[Yn parhau.]—ond nid ydynt wedi ystyried y broses honno’n llawn, yn enwedig costau gwneud hyn.

Thank you very much. I call on Bethan Jenkins to reply to the debate.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Bethan Jenkins i ymateb i’r ddadl.

Thank you very much. I think, if nothing else, we’ve had another lively debate, and I think it’s good for democracy. I think it’s important that we start on the administrative costs that Steffan Lewis has intervened on twice. The fiscal framework agreement—[Interruption.]

Diolch yn fawr iawn. Yn anad dim arall, rwy’n credu ein bod wedi cael dadl fywiog arall, ac rwy’n credu bod hynny’n dda i ddemocratiaeth. Rwy’n credu ei bod yn bwysig inni ddechrau ar y costau gweinyddol y mae Steffan Lewis wedi ymyrryd arnynt ddwywaith. Mae cytundeb y fframwaith cyllidol—[Torri ar draws.]

[Continues.]—between the UK Government and Scottish Government in 2016 states that the baseline Barnett formula—he’s not listening to me, even—will be adjusted to reflect the responsibility over welfare, including costs and administration—including costs and administration. It says in point 31, and I quote,

Both Governments have agreed that the UK government will provide £200m to the Scottish Government to support the implementation of new powers. This will represent a one-off (non-baselined) transfer, supplementing the block grant, to support the functions being transferred. The profile of this transfer is to be agreed by the JEC.’

So, it’s entirely possible, should the Welsh Government want it, to go to London and demand to have those types of conversations. The fact that you won’t even bother to go and ask is testament to your leadership, not to Leanne Wood’s leadership for making a speech, and you deciding you want to ask her a question. It’s testament to your leadership, as Cabinet Secretary in this regard. And it’s not just us who believe that, potentially, we should devolve some of those powers—Jeremy Miles said it today. And on the equalities committee recently, we had academics down from Scotland who told us that, where 15 per cent of disability benefits have been devolved to Scotland, they’ve done it in a humane, principled manner, and we will be actively looking at those proposals as a committee—[Interruption.] It’s phenomenal now that I’m not even being listened to, when we have—

[Yn parhau.]—rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban yn 2016 yn datgan y bydd fformiwla sylfaenol Barnett—nid yw’n gwrando arnaf hyd yn oed—yn cael ei haddasu i adlewyrchu’r cyfrifoldeb dros les, gan gynnwys costau a gweinyddiaeth—gan gynnwys costau a gweinyddiaeth. Mae’n dweud ym mhwynt 31, a dyfynnaf,

Mae’r ddwy Lywodraeth wedi cytuno y bydd y llywodraeth y DU yn darparu £200 miliwn i Lywodraeth yr Alban i gefnogi’r broses o weithredu pwerau newydd. Trosglwyddiad untro fydd hwn (heb linell sylfaen) i ychwanegu at y grant bloc, i gefnogi’r swyddogaethau a drosglwyddir. Mae proffil y trosglwyddiad hwn i’w gytuno gan Gyd-bwyllgor y Trysorlysoedd.

Felly, mae’n gwbl bosibl mynd i Lundain, os yw Llywodraeth Cymru eisiau gwneud hynny, a galw am y mathau hynny o sgyrsiau. Mae’r ffaith na fyddwch hyd yn oed yn trafferthu mynd i ofyn yn dyst i’ch arweinyddiaeth, nid i arweinyddiaeth Leanne Wood am wneud araith, a’ch penderfyniad i ofyn cwestiwn iddi. Mae’n dyst i’ch arweinyddiaeth, fel Ysgrifennydd y Cabinet yn hyn o beth. Ac nid ni’n unig sy’n credu y dylem, o bosibl, ddatganoli rhai o’r pwerau hynny—fe ddywedodd Jeremy Miles hynny heddiw. Ac ar y pwyllgor cydraddoldeb yn ddiweddar, cawsom academyddion i lawr o’r Alban a ddywedodd wrthym, lle y mae 15 y cant o fudd-daliadau anabledd wedi cael eu datganoli i’r Alban, maent wedi ei wneud mewn ffordd drugarog, egwyddorol, a byddwn yn mynd ati i edrych ar y cynigion hynny fel pwyllgor—[Torri ar draws.] Mae’n rhyfeddol yn awr na wrandewir arnaf, pan fo gennym—

[Continues.]—constructive ideas to build our own potential welfare system for the future here in Wales, so that we won’t, potentially, have to put sanctions on people, and that we can administer payments with respect for the individuals. Why can that not be considered by the Welsh Government? We’re not hearing that answer here today.

We won’t be supporting the Tory amendment in this regard. The Centre for Social Justice, which Mark Isherwood pointed to, is a Tory think tank with the most paradoxical name ever thought up for a think-tank. I’ve got two—.

[Yn parhau.]—syniadau adeiladol i adeiladu ein system les bosibl ein hunain ar gyfer y dyfodol yma yng Nghymru, fel na fydd yn rhaid i ni, o bosibl, osod sancsiynau ar bobl, ac y gallwn weinyddu taliadau gyda pharch i’r unigolion. Pam na all Llywodraeth Cymru ystyried hynny? Nid ydym yn clywed yr ateb hwnnw yma heddiw.

Ni fyddwn yn cefnogi gwelliant y Torïaid yn hyn o beth. Melin drafod Dorïaidd yw’r Ganolfan Cyfiawnder Cymdeithasol y tynnodd Mark Isherwood sylw ati, gyda’r enw mwyaf paradocsaidd a grëwyd erioed ar gyfer melin drafod. Mae gennyf ddwy—.

The only reason I make this intervention is to have it on the record that the front bench are laughing at this, which is a serious matter—[Interruption.]

Yr unig reswm rwy’n gwneud yr ymyriad hwn yw er mwyn cofnodi bod y fainc flaen yn chwerthin ar hyn, sy’n fater difrifol—[Torri ar draws.]

[Inaudible.]—vote to be taken. I have asked politely. I have asked politely—

[Anghlywadwy.]—bleidlais i’w cymryd. Rwyf wedi gofyn yn gwrtais. Rwyf wedi gofyn yn gwrtais—

Mark Isherwood a gododd—

Mark Isherwood rose—

Sit down, Mark, please. I have asked politely for you all to listen. We are not in a playground. We actually are trying to have a sensible debate. I don’t want people telling me when to shout, ‘Order’, because those people are doing as much barracking as others. So, if we can all now listen to what Bethan Jenkins has got to say in reply to the debate. Don’t wave your arms at me, don’t point at anybody and we’ll get through this, before I call for somebody to put the vote. I don’t want to do that lightly, but I will do it, because we’re getting nowhere. Bethan Jenkins.

Eisteddwch, Mark, os gwelwch yn dda. Rwyf wedi gofyn yn gwrtais i bawb ohonoch wrando. Nid mewn maes chwarae rydym ni. Rydym yn ceisio cael dadl synhwyrol mewn gwirionedd. Nid wyf am i bobl ddweud wrthyf pryd i weiddi, ‘Trefn’, gan fod y bobl hynny’n gweiddi lawn cymaint ag eraill. Felly, os caiff pawb ohonom wrando yn awr ar yr hyn sydd gan Bethan Jenkins i’w ddweud mewn ymateb i’r ddadl. Peidiwch â chwifio eich breichiau arnaf, peidiwch â phwyntio at unrhyw un a gallwn fynd drwy hyn, cyn i mi alw ar rywun i roi’r bleidlais. Nid wyf am wneud hynny ar chwarae bach, ond fe’i gwnaf, gan nad ydym yn cyrraedd unman. Bethan Jenkins.

Thank you. I think it’s important that we take this debate seriously, because we’ve seen on Westminster benches previously when people have taken this too lightly, and it doesn’t go down well with the public. It doesn’t go down well with the public if people see people laughing in the Chamber.

The point that I wanted to make to Mark Isherwood is that this was set up by Iain Duncan Smith, who actually then admitted that their own policies were wrong with regard to the benefits system. So, how can we take that think tank seriously?

Diolch. Rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod o ddifrif ynglŷn â’r ddadl hon gan ein bod wedi gweld ar feinciau San Steffan yn flaenorol pan fydd pobl yn rhy ffwdd-â-hi ynglŷn â hyn, ac nid yw’n cael derbyniad da gyda’r cyhoedd. Nid yw’n cael derbyniad da gyda’r cyhoedd os yw pobl yn gweld pobl yn chwerthin yn y Siambr.

Y pwynt roeddwn am ei roi i Mark Isherwood yw bod hyn wedi cael ei sefydlu gan Iain Duncan Smith, a gyfaddefodd wedyn mewn gwirionedd fod eu polisïau eu hunain yn anghywir mewn perthynas â’r system fudd-daliadau. Felly, sut y gallwn fod o ddifrif am y felin drafod honno?

Yes, it was set up by Iain Duncan Smith. That’s a statement of fact, but he deliberately brought in a chief executive who was not a member of the party. Actually, he was a former communist—certainly, far to the left of the Conservative Party. He deliberately populated the centre with non-Conservatives, and he deliberately has Labour MPs and former MPs on his board of management.

Do, cafodd ei sefydlu gan Iain Duncan Smith. Dyna ddatgan ffaith, ond aeth ati’n fwriadol i ddod â phrif weithredwr i mewn nad oedd yn aelod o’r blaid. A dweud y gwir, roedd yn gyn-gomiwnydd—yn sicr, ymhell i’r chwith o’r Blaid Geidwadol. Aeth ati’n fwriadol i boblogi’r canol â rhai nad oeddent yn Geidwadwyr, ac mae ganddo ASau Llafur a chyn-aelodau seneddol ar ei fwrdd rheoli yn fwriadol.

Okay. Thank you very much. As you may have realised, my voice is going; I don’t have Strepsils like Theresa May, and therefore I’m not wishing to speak for very much longer. But I think what’s important is we’ve had the debate, we’ve aired the concerns, but we always describe the problem here in this Chamber. We describe it because it’s bad, but as opposed to continuing to describe the problem, I think we could be coming up with real solutions here in Wales, calling for those powers here in Wales, taking a look at what is being done in other parts of the UK, and forging our own future in this regard. Diolch yn fawr iawn.

Iawn. Diolch yn fawr iawn. Efallai eich bod wedi sylweddoli bod fy llais yn diflannu; nid oes gennyf Strepsils fel Theresa May, ac felly nid wyf yn dymuno siarad am lawer rhagor. Ond rwy’n credu mai’r hyn sy’n bwysig yw ein bod wedi cael y ddadl, rydym wedi gwyntyllu pryderon, ond rydym bob amser yn disgrifio’r broblem yma yn y Siambr hon. Rydym yn ei disgrifio am ei bod yn wael, ond yn hytrach na pharhau i ddisgrifio’r broblem, rwy’n meddwl y gallem ddod o hyd i atebion go iawn yma yng Nghymru, gan alw am y pwerau hynny yma yng Nghymru, edrych ar yr hyn sy’n cael ei wneud mewn rhannau eraill o’r DU, a chreu ein dyfodol ein hunain yn hyn o beth. Diolch yn fawr iawn.

Thank you very much. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Then we will defer this until voting time.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly gohiriwn hyn tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to voting time.

Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i’r gloch gael ei chanu, symudaf ymlaen yn syth at y cyfnod pleidleisio.

9. 9. Cyfnod Pleidleisio
9. 9. Voting Time

We move to call for a vote on the motion on the debate on a Member’s legislative proposal tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. Close the vote.

Rydym yn galw am bleidlais ar y cynnig ar y ddadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais.

It doesn’t matter on this vote, but mine isn’t showing on the screen. Whether it’s showing with you or not, I don’t know. It’s not going to matter on this vote, but I think it may matter on others.

Nid yw o bwys yn y bleidlais hon, ond nid yw fy un i’n dangos ar y sgrin. A yw’n dangos gyda chi ai peidio, nid wyf yn gwybod. Nid yw o bwys yn y bleidlais hon, ond rwy’n meddwl efallai y bydd o bwys mewn rhai eraill.

Nor mine, either.

Nac ar fy un i, chwaith.

You have voted. [Interruption.] Well, the two Members who said they didn’t know whether they’ve voted have voted, so I’ll close the vote, then. For the amendment 46, six abstentions, therefore that amendment—sorry, proposal—is agreed.

Rydych wedi pleidleisio. [Torri ar draws.] Wel, mae’r ddau Aelod a ddywedodd nad oeddent yn gwybod a ydynt wedi pleidleisio wedi pleidleisio, felly rwy’n cau’r bleidlais. O blaid y gwelliant 46, roedd 6 yn ymatal, felly derbyniwyd y gwelliant—y cynnig, mae’n ddrwg gennyf.

Derbyniwyd y cynnig: O blaid 46, Yn erbyn 0, Ymatal 6.

Motion agreed: For 46, Against 0, Abstain 6.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6350.

Result of the vote on motion NDM6350.

We now move to a vote on the Welsh Conservatives debate on a tourism tax. So, I call for a vote on the motion tabled in the name of Paul Davies. If the proposal is not agreed to, we will vote on the amendments tabled to this motion. Open the vote. Close the vote. For the motion 17, no abstentions, 36 against. Therefore, the motion is not agreed.

Symudwn ymlaen yn awr i bleidlais ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar dreth dwristiaeth. Felly, galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Os na dderbynnir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i’r cynnig. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 17, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.

Gwrthodwyd y cynnig: O blaid 17, Yn erbyn 36, Ymatal 0.

Motion not agreed: For 17, Against 36, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6546.

Result of the vote on motion NDM6546.

We now go to vote on amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. For the amendment 27, no abstentions, 26 against. Therefore, amendment 1 is agreed.

Pleidleisiwn yn awr ar welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 27, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 27, Yn erbyn 26, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 27, Against 26, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6546.

Result of the vote on amendment 1 to motion NDM6546.

Cafodd gwelliant 2 ei ddad-ddethol.

Amendment 2 deselected.

I call for a vote on the motion as amended.

Galwaf am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Cynnig NDM6546 fel y’i diwygiwyd:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi:

a) bod Deddf Cymru 2014 yn cynnwys pwerau i Gymru gynnig trethi newydd mewn meysydd cyfrifoldeb datganoledig;

b) bwriad Llywodraeth Cymru i brofi cyfundrefn Deddf Cymru ar gyfer cynnig a chyflwyno trethi newydd mewn meysydd cyfrifoldeb datganoledig;

c) yn dilyn adborth gan y cyhoedd bod treth dwristiaeth bosib wedi’i nodi fel cynnig i’w ystyried; a

d) nad oes penderfyniad wedi’i wneud i gyflwyno treth newydd yng Nghymru.

Motion NDM6546 as amended:

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes that:

a) the Wales Act 2014 includes powers for Wales to propose new taxes in areas of devolved responsibility;

b) the Welsh Government’s intention to test the Wales Act machinery for proposing and introducing new taxes in areas of devolved responsibility;

c) following feedback from the public a potential tourism tax has been identified as a proposal for consideration; and

d) no decision has been made to introduce a new tax in Wales.

Open the vote. Close the vote. For the amended motion 27, nine abstentions, 17 against. Therefore, the amended motion is carried.

Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig fel y’i diwygiwyd 27, roedd 9 yn ymatal, 17 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Derbyniwyd cynnig NDM6546 fel y’i diwygiwyd: O blaid 27, Yn erbyn 17, Ymatal 9.

Motion NDM6546 as amended agreed: For 27, Against 17, Abstain 9.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6546 fel y’i diwygiwyd.

Result of the vote on motion NDM6546 as amended.

We’ll now move to the Plaid Cymru debate on universal credit, and I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. If the proposal is not agreed to, we will vote on the amendments tabled to the motion. Open the vote. Close the vote. For the motion 9, no abstentions, 44 against. Therefore, the motion is not agreed.

Symudwn ymlaen at ddadl Plaid Cymru ar gredyd cynhwysol, a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Os na dderbynnir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i’r cynnig. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 9, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.

Gwrthodwyd y cynnig: O blaid 9, Yn erbyn 44, Ymatal 0.

Motion not agreed: For 9, Against 44, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6549.

Result of the vote on motion NDM6549.

We now move to vote on amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For the amendment 17, no abstentions, 36 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.

Symudwn ymlaen yn awr i bleidlais ar welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 17, neb yn ymatal, 36 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 1.

Gwrthodwyd y gwelliant: O blaid 17, Yn erbyn 36, Ymatal 0.

Amendment not agreed: For 17, Against 36, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 1 i gynnig NDM6549.

Result of the vote on amendment 1 to motion NDM6549.

I now call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. For the motion 32, no abstentions, 21 against. Therefore, amendment 2 is agreed.

Galwaf yn awr am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 32, neb yn ymatal, 21 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 2.

Derbyniwyd y gwelliant: O blaid 32, Yn erbyn 21, Ymatal 0.

Amendment agreed: For 32, Against 21, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar welliant 2 i gynnig NDM6549.

Result of the vote on amendment 2 to motion NDM6549.

I now call for a vote on the motion as amended.

Galwaf yn awr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Cynnig NDM6549 fel y’i diwygiwyd:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn mynegi pryder ynghylch cyflwyno credyd cynhwysol.

2. Yn nodi’r effaith ddinistriol ar deuluoedd sy’n agored i niwed o ran pryder, dyled, digartrefedd a salwch meddwl yn sgil cyflwyno’r credyd cynhwysol sy’n rhoi pwysau sylweddol ar wasanaethau cyhoeddus datganoledig.

3. Yn credu ei bod yn un o egwyddorion sylfaenol pwysig y wladwriaeth les y dylid rhannu risgiau yn deg ar draws cymdeithas ac y dylid rheoli costau a thaliadau lles a’r broses weinyddu lles ar lefel y DU, felly.

4. Yn galw ar Lywodraeth y DU i wrthdroi ei thoriadau niweidiol i les, oedi cyn cyflwyno’r credyd cynhwysol a mynd i’r afael â’r pryderon sylfaenol sy’n cael eu codi.

Motion NDM6549 as amended:

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Expresses concern about the roll out of universal credit.

2. Notes the devastating impact on vulnerable families of anxiety, debt, homelessness and mental ill-health caused by the roll-out of universal credit which is putting significant pressure on devolved public services.

3. Believes that it is an important founding principle of the welfare state that risks should be shared equitably across society and that control over welfare costs, payments and administration should therefore be undertaken at a UK level.

4. Calls on the UK Government to reverse its damaging cuts to welfare, to pause the universal credit roll-out and address the fundamental concerns being raised.

Open the vote. Close the vote. For the amended motion 32, no abstentions, 21 against. Therefore, the amended motion is carried.

Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig fel y’i diwygiwyd 32, neb yn ymatal, 21 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Derbyniwyd cynnig NDM6549 fel y’i diwygiwyd: O blaid 32, Yn erbyn 21, Ymatal 0.

Motion NDM6549 as amended agreed: For 32, Against 21, Abstain 0.

Canlyniad y bleidlais ar gynnig NDM6549 fel y’i diwygiwyd.

Result of the vote on motion NDM6549 as amended.

If you are leaving the Chamber, can you do so quietly and quickly please?

Os ydych yn gadael y Siambr, a wnewch chi hynny’n dawel ac yn gyflym os gwelwch yn dda?

10. 10. Dadl Fer: Darparu Gofal Sylfaenol yn Llanidloes: Dull Arloesol o Leddfu'r Pwysau ar Feddygon Teulu
10. 10. Short Debate: Delivering Primary Care in Llanidloes: An Innovative Approach to Alleviate Pressure on GPs

We now move to the short debate, and I call on Russell George to speak to the topic he has chosen—Russell George.

Symudwn yn awr at y ddadl fer, a galwaf ar Russell George i siarad am y pwnc y mae wedi ei ddewis—Russell George.

Thank you, Deputy Presiding Officer. We all know about the crisis that is facing general practitioner recruitment, especially in rural areas. Just last week, we had reports in the media that not a single person had applied for a job vacancy to work as a GP in a Pembrokeshire surgery in the last nine months. There are plenty of further examples from my own constituency of posts being advertised and not being filled for years. I’m therefore delighted to introduce this short debate to highlight an innovative approach to the delivery of healthcare that is serving to alleviate pressure on GPs in my own constituency. It’s a very innovative proposal, which, as far as I can see, and as far as I am aware, is unique to Wales, and only in Llanidloes is this approach being taken. I hope the Cabinet Secretary will agree that what I’m about to say today will demonstrate a practice that could transform primary healthcare across Wales.

Results from my own health survey across Montgomeryshire last year indicated that while patients are generally pleased with their GP practice, there is specific concern about how long patients have to wait to receive an appointment. So, at the end of last month, I was delighted to sponsor an event for Assembly Members here in the Senedd, at which we heard from Dylan Jones, principal pharmacist at the Dudley Taylor pharmacy in Llanidloes, to learn more about how a new model of delivering healthcare has served to combat this issue, looking at workload pressures on GP practices, which are currently facing, of course, the GP crisis that we are aware of, and allowing consultations for minor self-limiting conditions to be effectively managed in community pharmacies, and increasing capacity also, of course, and reducing costs.

GP practices are experiencing an unprecedented increase in demand, and A&E services are also under severe pressure. Indeed, nine out of 10 GPs say that their workload has had an adverse impact on the quality of patient care, with four out of five GPs also concerned about the sustainability of their practice. So, given the difficulties associated with the recruitment of GPs and other practice-based healthcare professionals, I would suggest that continued investment in community pharmacist independent prescribers would represent a valuable use of NHS resources.

With the number of GPs decreasing and practices often run by locums, pharmacies are ideally placed, I would say, to take the pressure off GPs, who deal with 57 million consultations for minor self-limiting conditions every year across the UK, 18 million of which could be effectively managed in community pharmacies. Indeed, you have to wonder why some of these conditions are dealt with by the GP at all, with pharmacies being better placed to deal with sore throats, chest infections, ear disorders and so on. So, in association with the medical practice in Llanidloes, Dylan Jones and Dudley Taylor pharmacy in Llanidloes have pioneered an independent prescribing service, which has recently won UK-wide recognition at the prestigious C+D awards. It is important also to note that Dudley Taylor pharmacy, Powys Teaching Local Health Board and Dylan Jones took a big risk, and they should, I think, be congratulated for the commitment that they have shown in making this success a reality.

Supported by the health board, and the GP prescribing lead at the medical practice, Dr Raynsford, Dylan has qualified as an independent prescriber and the new independent prescribing service began at the pharmacy last December, enabling Dudley Taylor pharmacy to treat patients with acute illness within the pharmacy and reducing the need to visit a GP.

So, it is clear that close collaboration between all parties was key to get this service off the ground. As a prescribing lead at the medical practice in Llanidloes, Dr Raynsford has been integral to the trial, from the very beginning agreeing robust information sharing and referral protocols, which has also allowed the new service to secure access to GP health patient records from within the pharmacy. Communications between the pharmacy and the practice regarding availability and capacity is effective, and this close working relationship has delivered big improvements in patient care.

The service that the Dudley Taylor pharmacy and the medical practice are providing ensures that primary care treatment and advice is quickly available to local people from the community pharmacy on the high street, alleviating, of course, the pressure on GPs and providing a more convenient service for patients, and helping to provide a greater choice for patients, particularly as the pharmacy is able to offer a prescriber service on Saturday, when the GP practice is not open—a service that is highly valued by patients. Patients are directed to the most appropriate provider more quickly, reducing pressure on GPs and increasing GP availability for more appropriate patients, whilst boosting footfall, of course, and supporting the viability of local pharmacies.

The new service in Llanidloes has also resulted in a sustained reduction in the number of patients using emergency appointments at the GP practice. On average, there has been a 23 per cent reduction in GP appointments compared with the same period the year before, and when considering the impact that the service has had on the GP workload, and the pressure at the practice, Dr Raynsford believes that evening surgeries in particular have been much less busy as a result. This has allowed the practice to consider extending the number or increasing the duration of routine appointments, and also allocating more time to providing care outside of surgery, such as home visits to palliative patients, for example. So, by offering patients an alternative to a traditional GP appointment, the evidence suggests that the pharmacy service facilitates a more appropriate use of GP time and allows for a greater focus on patients with complex care needs. In this regard, Dr Raynsford believes that the pharmacy service has been unequivocally successful in meeting its initial objectives, and represents one of the most important primary care service developments of recent years. Feedback from patients has also resulted in universal satisfaction with the service and the quality of care they have received. All respondents indicated that they would recommend the service to a family member, and the pharmacy has also had feedback from patients that has also been very positive, saying that it makes a real difference to them as patients.

The figures also speak for themselves. Ninety per cent of patients have effectively considered or already made an appointment at the GP practice, and 65 per cent would have made an appointment at the GP practice if the pharmacy service was not available. The service is now considered an integral part of the local primary care service in Llanidloes, and is highly valued by the local community. The new service has also impacted on patients’ perception of pharmacy services, with an increasing positive relationship proving to be professionally rewarding.

As a result of the success in Llanidloes, I would ask the Cabinet Secretary whether he would join me on a visit to both the pharmacy and GP practice to see and hear first-hand about the service, to see whether it would be possible to develop this model further, to provide the same accessibility, but also for a greater range of ailments, in a way that truly integrates the GP practices to offer more accessible treatment, care and advice.

However, for all the new initiatives to be a success, a commitment will be required from central Government on whether you and your department will financially support our community pharmacists to pursue additional training to become independent prescribers. Given that the community benefits extend beyond the pharmacy, I would be interested in hearing from the Cabinet Secretary about whether he feels that there is potential for this kind of service to be allocated from a separate pot of money via the primary care innovation fund, so that the benefits are not limited by the size of an individual pharmacy budget, and also so that the new service isn’t top-sliced from existing pharmacy or GP budgets.

Deputy Presiding Officer, in conclusion, I firmly believe that this has the potential to pay for itself over and over again, and it would transform the way in which healthcare is delivered, particularly in rural areas. Delivering cost-effective, high-quality healthcare for the most appropriate provider will benefit the whole NHS, and I look forward to hearing your views on this, Cabinet Secretary, and the potential for rolling this out across Wales.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae pawb ohonom yn gwybod am yr argyfwng sy’n ein hwynebu o ran recriwtio meddygon teulu, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Yr wythnos diwethaf, cawsom adroddiadau yn y cyfryngau nad ymgeisiodd unrhyw un am swydd wag i weithio fel meddyg teulu mewn meddygfa yn Sir Benfro yn y naw mis diwethaf. Ceir digon o enghreifftiau pellach o fy etholaeth o swyddi’n cael eu hysbysebu a heb gael eu llenwi am flynyddoedd. Felly, rwy’n falch iawn o gyflwyno’r ddadl fer hon i dynnu sylw at ddull arloesol o ddarparu gofal iechyd sy’n lleddfu pwysau ar feddygon teulu yn fy etholaeth. Mae’n gynnig arloesol iawn, sydd, hyd y gwelaf a chyn belled ag y gwn, yn unigryw i Gymru, ac yn Llanidloes yn unig y rhoddir y dull hwn ar waith. Rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod yr hyn rwyf ar fin ei ddweud heddiw’n arddangos arfer a allai drawsnewid gofal iechyd sylfaenol ledled Cymru.

Mae canlyniadau fy arolwg iechyd fy hun ar draws Sir Drefaldwyn y llynedd yn dangos, er bod cleifion yn fodlon ar y cyfan â’u meddyg teulu, fod yna bryder penodol ynglŷn â pha mor hir y mae’n rhaid i gleifion aros i gael apwyntiad. Felly, ddiwedd y mis diwethaf, roeddwn yn falch iawn o noddi digwyddiad i Aelodau’r Cynulliad yma yn y Senedd, lle y clywsom gan Dylan Jones, prif fferyllydd yn fferyllfa Dudley Taylor yn Llanidloes, i ddysgu mwy ynglŷn â sut y mae model newydd o ddarparu gofal iechyd wedi mynd i’r afael â’r mater hwn, gan edrych ar bwysau llwyth gwaith ar bractisau meddygon teulu, sydd ar hyn o bryd, wrth gwrs, yn wynebu’r argyfwng meddygon teulu y mae pawb ohonom yn ymwybodol ohono, a chaniatáu i ymgynghoriadau ar gyfer mân gyflyrau hunangyfyngol gael eu rheoli’n effeithiol mewn fferyllfeydd cymunedol, a chynyddu capasiti hefyd, wrth gwrs, a lleihau costau.

Mae practisau meddygon teulu yn profi cynnydd digynsail yn y galw, ac mae gwasanaethau damweiniau ac achosion brys hefyd o dan bwysau difrifol. Yn wir, mae naw o bob 10 meddyg teulu’n dweud bod eu llwyth gwaith wedi cael effaith andwyol ar ansawdd y gofal i gleifion, gyda phedwar o bob pum meddyg teulu yn pryderu hefyd ynglŷn â chynaliadwyedd eu practis. Felly, o ystyried yr anawsterau sy’n gysylltiedig â recriwtio meddygon teulu a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill mewn practisau, buaswn yn awgrymu y byddai buddsoddiad parhaus mewn presgripsiynwyr annibynnol mewn fferylliaeth gymunedol yn ddefnydd gwerthfawr o adnoddau’r GIG.

Gyda nifer y meddygon teulu yn lleihau a phractisau’n aml yn cael eu rhedeg gan feddygon locwm, buaswn yn dweud bod fferyllfeydd mewn sefyllfa ddelfrydol i gymryd y pwysau oddi ar feddygon teulu, sy’n ymdrin â 57 miliwn o ymgynghoriadau ar gyfer mân gyflyrau hunangyfyngol bob blwyddyn ar draws y DU, a gallai 18 miliwn o’r rhain gael eu rheoli’n effeithiol mewn fferyllfeydd cymunedol. Yn wir, mae’n rhaid i chi feddwl tybed pam yr ymdrinnir â rhai o’r cyflyrau hyn gan y meddyg teulu o gwbl, gyda fferyllfeydd mewn gwell sefyllfa i ymdrin â dolur gwddf, heintiau ar y frest, anhwylderau’r glust ac yn y blaen. Felly, ar y cyd â’r practis meddygol yn Llanidloes, mae fferyllfa Dylan Jones a Dudley Taylor yn Llanidloes wedi arloesi gyda gwasanaeth presgripsiynu annibynnol, sydd wedi ennill cydnabyddiaeth ledled y DU yn ddiweddar yng ngwobrau mawreddog C+D. Mae’n bwysig nodi hefyd fod fferyllfa Dudley Taylor, Bwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys a Dylan Jones wedi cymryd risg fawr, ac rwy’n credu y dylid eu llongyfarch am yr ymrwymiad y maent wedi ei ddangos wrth wneud y llwyddiant hwn yn realiti.

Gyda chefnogaeth y bwrdd iechyd, a’r meddyg teulu presgripsiynu arweiniol yn y practis meddygol, Dr Raynsford, mae Dylan wedi cymhwyso fel presgripsiynydd annibynnol a dechreuodd y gwasanaeth presgripsiynu annibynnol newydd yn y fferyllfa fis Rhagfyr diwethaf, gan alluogi fferyllfa Dudley Taylor i drin cleifion â salwch acíwt o fewn y fferyllfa a lleihau’r angen i ymweld â meddyg teulu.

Felly, mae’n amlwg fod cydweithio agos rhwng yr holl bartïon yn allweddol i gael y gwasanaeth hwn ar ei draed. Fel arweinydd presgripsiynu yn y practis meddygol yn Llanidloes, mae Dr Raynsford wedi bod yn rhan annatod o’r treial, gan gytuno i brotocolau cadarn o’r cychwyn cyntaf ar gyfer rhannu gwybodaeth ac atgyfeirio, sydd hefyd wedi caniatáu i’r gwasanaeth newydd sicrhau mynediad at gofnodion iechyd cleifion meddygon teulu o’r tu mewn i’r fferyllfa. Mae cyfathrebu rhwng y fferyllfa a’r practis mewn perthynas ag argaeledd a chapasiti yn effeithiol, ac mae’r berthynas waith agos wedi sicrhau gwelliannau mawr yn y gofal i gleifion.

Mae’r gwasanaeth y mae fferyllfa Dudley Taylor a’r practis meddygol yn ei ddarparu yn sicrhau bod triniaeth gofal sylfaenol a chyngor ar gael yn gyflym i bobl leol o’r fferyllfa gymunedol ar y stryd fawr, gan leddfu’r pwysau ar feddygon teulu, wrth gwrs, a darparu gwasanaeth mwy cyfleus i gleifion, a helpu i ddarparu mwy o ddewis i gleifion, yn enwedig gan fod y fferyllfa’n gallu cynnig gwasanaeth presgripsiynu ar ddydd Sadwrn, pan na fydd y practis meddyg teulu ar agor—gwasanaeth sy’n cael ei werthfawrogi’n fawr gan y cleifion. Mae cleifion yn cael eu cyfeirio at y darparwr mwyaf priodol yn gynt, gan leihau’r pwysau ar feddygon teulu a chynyddu argaeledd meddygon teulu ar gyfer cleifion mwy priodol, wrth hybu nifer yr ymwelwyr, wrth gwrs, a chefnogi hyfywedd fferyllfeydd lleol.

Mae’r gwasanaeth newydd yn Llanidloes hefyd wedi arwain at ostyngiad cyson yn nifer y cleifion sy’n defnyddio apwyntiadau brys yn y practis meddyg teulu. Ar gyfartaledd, bu gostyngiad o 23 y cant mewn apwyntiadau meddygon teulu o’i gymharu â’r un cyfnod yn y flwyddyn flaenorol, ac wrth ystyried yr effaith y mae’r gwasanaeth wedi ei chael ar lwyth gwaith meddygon teulu, a’r pwysau yn y feddygfa, mae Dr Raynsford yn credu bod meddygfeydd gyda’r nos yn arbennig wedi bod yn llawer llai prysur o ganlyniad. Mae hyn wedi caniatáu i’r practis ystyried ymestyn nifer neu gynyddu hyd apwyntiadau rheolaidd, ac mae hefyd yn dyrannu mwy o amser ar gyfer darparu gofal y tu allan i’r feddygfa, megis ymweliadau cartref i gleifion lliniarol, er enghraifft. Felly, trwy gynnig dewis arall i gleifion yn lle apwyntiad traddodiadol gyda meddyg teulu, mae’r dystiolaeth yn awgrymu bod y gwasanaeth fferylliaeth yn hwyluso defnydd mwy priodol o amser meddygon teulu ac yn caniatáu ar gyfer mwy o ffocws ar gleifion ag anghenion gofal cymhleth. Yn hyn o beth, cred Dr Raynsford fod y gwasanaeth fferyllol wedi bod yn llwyddiant digamsyniol wrth gyflawni ei amcanion cychwynnol, ac yn un o’r datblygiadau pwysicaf ym maes gwasanaethau gofal sylfaenol yn y blynyddoedd diwethaf. Mae adborth gan gleifion hefyd wedi arwain at foddhad cyffredinol gyda’r gwasanaeth ac ansawdd y gofal y maent wedi’i gael. Nododd yr holl ymatebwyr y byddent yn argymell y gwasanaeth i aelod o’r teulu, ac mae’r fferyllfa hefyd wedi cael adborth gan gleifion sydd wedi bod yn gadarnhaol iawn, gan ddweud ei fod yn gwneud gwahaniaeth go iawn iddynt hwy fel cleifion.

Mae’r ffigurau hefyd yn siarad drostynt eu hunain. Mae 90 y cant o gleifion i bob pwrpas wedi ystyried neu eisoes wedi gwneud apwyntiad yn y feddygfa, a byddai 65 y cant wedi gwneud apwyntiad yn y feddygfa pe na bai gwasanaeth y fferyllfa ar gael. Mae’r gwasanaeth bellach yn cael ei ystyried yn rhan annatod o’r gwasanaeth gofal sylfaenol lleol yn Llanidloes, ac yn cael ei werthfawrogi’n fawr gan y gymuned leol. Mae’r gwasanaeth newydd hefyd wedi cael effaith ar ganfyddiad cleifion o wasanaethau fferyllol, gyda pherthynas gynyddol gadarnhaol yn profi’n werth chweil yn broffesiynol.

O ganlyniad i’r llwyddiant yn Llanidloes, buaswn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a fyddai’n ymuno â mi ar ymweliad â’r fferyllfa a’r practis meddyg teulu i weld a chlywed am y gwasanaeth yn uniongyrchol, i weld a fyddai’n bosibl datblygu’r model hwn ymhellach, i ddarparu’r un mynediad, ond hefyd ar gyfer ystod ehangach o anhwylderau, mewn ffordd sy’n integreiddio’r meddygfeydd yn iawn i allu cynnig triniaeth, gofal a chyngor mwy hygyrch.

Fodd bynnag, er mwyn i’r holl gynlluniau newydd lwyddo, bydd angen ymrwymiad gan y Llywodraeth ganolog ynglŷn ag a fyddwch chi a’ch adran yn cefnogi ein fferyllwyr cymunedol yn ariannol i fynd ar drywydd hyfforddiant ychwanegol i ddod yn bresgripsiynwyr annibynnol. O ystyried bod y manteision cymunedol yn ymestyn y tu hwnt i’r fferyllfa, byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet a yw’n teimlo bod potensial i’r math hwn o wasanaeth gael ei ddyrannu o bot o arian ar wahân drwy’r gronfa arloesi gofal sylfaenol, felly nad yw’r manteision wedi eu cyfyngu gan faint cyllideb fferyllfa unigol, a hefyd fel nad yw’r gwasanaeth newydd yn cael ei frigdorri o’r gyllideb bresennol ar gyfer fferyllfeydd neu feddygon teulu.

Dirprwy Lywydd, i gloi, rwy’n credu’n gryf fod gan hyn botensial i dalu amdano’i hun drosodd a throsodd, a byddai’n trawsnewid y ffordd y mae gofal iechyd yn cael ei ddarparu, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Bydd darparu gofal iechyd costeffeithiol o ansawdd uchel ar gyfer y darparwr mwyaf priodol o fudd i’r GIG cyfan, ac edrychaf ymlaen at glywed eich barn ar hyn, Ysgrifennydd y Cabinet, a’r potensial ar gyfer cyflwyno hyn ledled Cymru.

Thank you very much, and I call on the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport to reply to the debate—Vaughan Gething.

Diolch yn fawr iawn, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon i ymateb i’r ddadl—Vaughan Gething.

Thank you to Russell George for bringing this particular topic to the Chamber today, and it is one of those occasions where we are in broad agreement. Indeed, noting that you’ve had a presentation from Dylan Jones, who coincidentally—and I want to place on record my congratulations to him, belatedly, following his recognition at the Welsh Pharmacy Awards as the joint winner of community pharmacist of the year. The Deputy Presiding Officer will, of course, be interested to be reminded that the other joint winner is Jacqui Campbell from Prestatyn, and Pritchards in Prestatyn where I launched the NHS Wales stickers and in a range of other healthcare providers. There’s something here again about understanding who’s part of the healthcare team, what those local healthcare teams look like now and what they could and should look like in the future. Llanidloes is one of those examples of where we think that the rest of healthcare providers should look more and more like this, because it’s in line with the direction of travel that this Government is already taking, and the sorts of changes we want to support to help sustain and improve local healthcare as well. It’s fair to say that not every change in this direction are ones that are particularly supported locally at the time, Llanidloes being a good example where not everyone was in favour of the sorts of changes that are now being made. I’m pleased to see that there’s been real movement, and that’s across parties as well, and thinking about the sorts of teams that we’re talking about, the approach in Llanidloes is consistent with the one that was set out within the national primary care plan. I’m thinking about something that Lee Waters said in the Chamber as well about the approach being taken in Kidwelly, where a difference in the model of care has been really important in sustaining local healthcare rather than seeing it collapse, and only and solely being a focus on local GP services.

I think it’s fair to point out some of the underpinning principles within the successful Llanidloes programme. The first is collaboration, because the health board, the GPs and the pharmacies had full and equal roles in developing the new service in Llanidloes. There’s something there about local stakeholders coming together, not just the power to agree, but actually a shared recognition of the risks in not agreeing what the future could and should look like, and these are almost always people who live within the communities that they serve. So, there’s a real direct interest in seeing the services continue successfully. We know that patients are satisfied with the service. They’re seen quickly and feel that they’re efficiently dealt with. Space has been created for GPs to spend more time doing what only they could and should do as well, in particular seeing people with complex needs. But also the community pharmacists are recognising that it’s professionally rewarding. There’s a recognition with other healthcare professionals that there’s more that community pharmacy can do as well.

There are two other points I would make. There’s one about information sharing, and what we’ve been able to do to enable the wider system to share information safely, in particular community pharmacies being engaged in a network where they can see a version of the GP record. That’s really important, and I’m delighted to confirm that we’re ahead of where we want to be in Choose Pharmacy in the roll-out to community pharmacies across Wales. I indicated that by the end of March 2018 I expected half of our community pharmacies in Wales to be online. We are already over half at this point, so we’re five to six months ahead of where we expected to be. That’s a real success story, because people recognise in examples like Llanidloes and other communities within Wales that it’s been a real benefit to everyone within the local healthcare community, but particularly a real benefit to local citizens. And, yes, the other part includes independent prescribing and, of course, there are a range of community pharmacies who are already independent prescribers. We seek to encourage a range of other people in addition to doctors to have the ability to be independent prescribers, using their clinical skills to do so. There are a range of nurses who can do so and a range of other healthcare professionals—pharmacists, therapists and others—all within their own clinical competence. So, there is a collaborative and multidisciplinary approach to be taken. That’s a key feature of not only what’s happened in Llanidloes, but more broadly in the national Pacesetter programme for local healthcare. And, of course, that’s supported by a fund of £43 million, including £4 million that is in that national Pacesetter programme, and there are many other examples across Wales of what that looks like, either within or outside that programme. Part of my challenge and optimism about the service is that we do have examples of what is working, improving local healthcare for the people that work in those local healthcare teams, but, crucially, for the citizen as well. And for all the challenges that we face, in addition to other nations within the UK, we have good examples and are able to say, ‘This works in Wales already.’ There’s an example in rural Wales that works, and we really should be able to roll that out in different parts of rural Wales. The same with Valleys Wales, urban Wales as well. And, actually, there’s lots of learning to be taken already. Our consistent challenge is how consistently and how rapidly we’re able to do that across the country.

And I mentioned earlier the Choose Pharmacy platform. That was a deliberate choice to be made. NHS Wales Informatics Service, often maligned, but they helped to develop the new IT platform, and the Welsh Government then invested nearly £800,000 in making that available. In addition to that, we have systems in hospital that allow modernised patient information to be transferred between the GP and the hospital as well. So, we really are doing more to share information, but we still want to do more, we still want to move quicker than we currently do.

Diolch i Russell George am gyflwyno’r pwnc arbennig hwn i’r Siambr heddiw, ac mae’n un o’r achlysuron hynny lle’r ydym yn cytuno’n gyffredinol. Yn wir, nodaf eich bod wedi cael cyflwyniad gan Dylan Jones, a oedd, drwy gyd-ddigwyddiad—ac rwyf am gofnodi fy llongyfarchiadau iddo, yn hwyr, wedi iddo gael ei gydnabod yng Ngwobrau Fferylliaeth Cymru yn gyd-enillydd fferyllydd cymunedol y flwyddyn. Bydd y Dirprwy Lywydd, wrth gwrs, â diddordeb mewn cael ei hatgoffa mai’r cyd-enillydd arall oedd Jacqui Campbell o Brestatyn, a Pritchards ym Mhrestatyn lle y lansiais y sticeri GIG Cymru ac mewn amryw o ddarparwyr gofal iechyd eraill. Mae rhywbeth yma eto am ddeall pwy sy’n rhan o’r tîm gofal iechyd, beth yw’r timau gofal iechyd lleol hynny yn awr a’r hyn y gallent ac y dylent fod yn y dyfodol. Mae Llanidloes yn un o’r enghreifftiau hynny o ble y credwn y dylai gweddill y darparwyr gofal iechyd edrych yn fwyfwy tebyg iddynt, am ei fod yn cyd-fynd â chyfeiriad teithio’r Llywodraeth hon eisoes, a’r mathau o newidiadau rydym eisiau eu cefnogi i helpu i gynnal a gwella gofal iechyd lleol yn ogystal. Mae’n deg dweud nad yw pob newid yn y cyfeiriad hwn yn cael eu cefnogi’n arbennig yn lleol ar y pryd, ac mae Llanidloes yn enghraifft dda lle nad oedd pawb o blaid y mathau o newidiadau sy’n cael eu gwneud yn awr. Rwy’n falch o weld bod yna newid go iawn wedi bod, a hynny ar draws y pleidiau yn ogystal, a chan feddwl am y mathau o dimau y siaradwn amdanynt, mae’r dull yn Llanidloes yn gyson â’r un a nodwyd yn y cynllun gofal sylfaenol cenedlaethol. Rwy’n meddwl am rywbeth a ddywedodd Lee Waters yn y Siambr hefyd am y dull a ddefnyddir yng Nghydweli, lle y mae gwahaniaeth yn y model gofal wedi bod yn hynod o bwysig o ran cynnal gofal iechyd lleol yn hytrach na’i weld yn methu, gyda ffocws yn unig ar wasanaethau meddygon teulu lleol.

Rwy’n credu ei bod yn deg inni dynnu sylw at rai o’r egwyddorion sylfaenol o fewn y rhaglen lwyddiannus yn Llanidloes. Y gyntaf yw cydweithio, oherwydd mae’r bwrdd iechyd, y meddygon teulu a’r fferyllfeydd wedi bod â rolau llawn a chyfartal yn datblygu’r gwasanaeth newydd yn Llanidloes. Mae rhywbeth yno am randdeiliaid lleol yn dod at ei gilydd, nid yn unig y pŵer i gytuno, ond mewn gwirionedd, cydnabyddiaeth ar y cyd o’r risgiau o beidio â chytuno ar sut y gallai ac y dylai’r dyfodol edrych, ac mae’r rhain yn bobl sy’n byw yn y cymunedau y maent yn eu gwasanaethu bron bob amser. Felly, mae yna ddiddordeb uniongyrchol go iawn mewn gweld y gwasanaethau’n parhau i fod yn llwyddiannus. Rydym yn gwybod bod cleifion yn fodlon ar y gwasanaeth. Cânt eu gweld yn gyflym ac maent yn teimlo eu bod yn cael eu trin yn effeithlon. Crëwyd gofod i feddygon teulu dreulio mwy o amser yn gwneud yr hyn na all ac na ddylai neb ond hwy ei wneud yn ogystal, yn enwedig gweld pobl sydd ag anghenion cymhleth. Ond hefyd mae’r fferyllwyr cymunedol yn cydnabod ei fod yn werth chweil yn broffesiynol. Mae yna gydnabyddiaeth gyda gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill fod mwy y gall fferylliaeth gymunedol ei wneud hefyd.

Hoffwn wneud dau bwynt arall. Mae un am rannu gwybodaeth, a’r hyn y gallasom ei wneud i alluogi’r system ehangach i rannu gwybodaeth yn ddiogel, drwy fod fferyllfeydd cymunedol penodol yn cymryd rhan mewn rhwydwaith lle y gallant weld fersiwn o’r cofnod meddyg teulu. Mae hynny’n bwysig iawn, ac rwy’n falch iawn o gadarnhau ein bod wedi rhagori ar ble rydym eisiau bod gyda Dewis Fferyllfa yn y broses o gyflwyno fferyllfeydd cymunedol ledled Cymru. Nodais fy mod yn disgwyl y byddai hanner ein fferyllfeydd cymunedol yng Nghymru ar-lein erbyn diwedd mis Mawrth 2018. Rydym eisoes dros hanner ffordd ar hyn o bryd, felly rydym bump i chwe mis o flaen lle’r oeddem yn disgwyl bod. Mae honno’n stori lwyddiant go iawn, gan fod pobl yn cydnabod mewn enghreifftiau fel Llanidloes a chymunedau eraill yng Nghymru ei fod wedi bod o fudd mawr i bawb o fewn y gymuned gofal iechyd yn lleol, ond o fudd go iawn i ddinasyddion lleol yn benodol. Ac ydy, mae’r rhan arall yn cynnwys presgripsiynu annibynnol ac wrth gwrs, ceir amrywiaeth o fferyllfeydd cymunedol sydd eisoes yn bresgripsiynwyr annibynnol. Rydym yn ceisio annog amrywiaeth o bobl eraill yn ogystal â meddygon i gael y gallu i fod yn bresgripsiynwyr annibynnol, gan ddefnyddio eu sgiliau clinigol i wneud hynny. Mae yna amrywiaeth o nyrsys sy’n gallu gwneud hynny ac ystod o weithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill—fferyllwyr, therapyddion ac eraill—i gyd o fewn eu cymhwysedd clinigol eu hunain. Felly, mae yna ddull cydweithredol ac amlddisgyblaethol i’w weithredu. Dyna un o nodweddion allweddol, nid yn unig yr hyn sydd wedi digwydd yn Llanidloes, ond yn fwy cyffredinol yn y rhaglen bennu cyfeiriad genedlaethol ar gyfer gofal iechyd lleol. Ac wrth gwrs, fe’i cefnogir gan gronfa o £43 miliwn, gan gynnwys £4 miliwn sydd yn y rhaglen bennu cyfeiriad genedlaethol honno, a cheir llawer o enghreifftiau eraill ledled Cymru o sut beth ydyw, naill ai o fewn y rhaglen neu y tu allan iddi. Rhan o fy her a fy optimistiaeth am y gwasanaeth yw bod gennym enghreifftiau o’r hyn sy’n gweithio, gan wella gofal iechyd lleol i’r bobl sy’n gweithio yn y timau gofal iechyd lleol hynny, ond yn hanfodol, i’r dinesydd yn ogystal. Ac er yr holl heriau sy’n ein hwynebu, yn ogystal â gwledydd eraill yn y DU, mae gennym enghreifftiau da a gallwn ddweud, ‘Mae hyn yn gweithio yng Nghymru eisoes.’ Mae yna enghraifft yn y Gymru wledig sy’n gweithio, ac yn sicr dylem allu cyflwyno hynny mewn gwahanol rannau o’r Gymru wledig. Yr un peth gyda Chymoedd Cymru, y Gymru drefol yn ogystal. Ac mewn gwirionedd, mae yna lawer o wersi i’w dysgu’n barod. Ein her gyson yw pa mor gyflym a pha mor gyson y gallwn wneud hynny ar draws y wlad.

A soniais yn gynharach am y platfform Dewis Fferyllfa. Roedd hwnnw’n ddewis bwriadol i’w wneud. Mae Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn aml yn cael ei ddifrïo, ond fe wnaethant helpu i ddatblygu’r platfform TG newydd, ac yna buddsoddodd Llywodraeth Cymru bron i £800,000 i sicrhau ei fod ar gael. Yn ogystal â hynny, mae gennym systemau yn yr ysbytai sy’n caniatáu i wybodaeth wedi’i moderneiddio am gleifion gael ei throsglwyddo rhwng y meddyg teulu a’r ysbyty yn ogystal. Felly, rydym o ddifrif yn gwneud mwy i rannu gwybodaeth, ond rydym yn dal i fod yn awyddus i wneud rhagor, rydym yn dal yn awyddus i symud yn gyflymach nag y gwnawn ar hyn o bryd.

I had a fascinating visit to a community pharmacist in Burry Port the other week, and I was disappointed that the computer system the pharmacist has does not speak to the computer system that the rest of the NHS uses, and these kinds of digital barriers are stopping the potential this model has.

Cefais ymweliad diddorol â fferyllfa gymunedol ym Mhorth Tywyn yr wythnos o’r blaen, ac roeddwn yn siomedig nad oedd system gyfrifiadurol y fferyllydd yn siarad â’r system gyfrifiadurol y mae gweddill y GIG yn ei defnyddio, ac mae’r mathau hyn o rwystrau digidol yn rhwystro’r potensial sydd gan y model hwn.

Indeed. There is more for us to do about making sure we have a fully joined-up system. And there’s something about having a platform to allow the sharing of the record, and then having what are currently independent businesses having their own platforms that can actually talk consistently with them. As we continue to develop our digital platform within the health service, we do need to make sure that we have things that are consistent between the different parts of our system. It’s not an easy challenge, but it’s something that we expect as part of what we want to achieve. And, equally, I know, Lee, you’ve made points before about catching up with public expectation, because most members of the public already expect pharmacy and their local GP practice to be able to talk to each other on a digital platform. They expect the hospital system and their local healthcare system to be joined up as well. So, we’ve got a lot to do to catch up. And I recognise the point. In fact, I met pharmacists from Burry Port in a recent day with the health board, and with the university, about what they’d already managed to do and the further innovation they wanted to see take place as well. And, actually, seeing that innovation take place, and it being successful, is part of what gives me real encouragement about the future. Things are happening, and I’d rather have the challenge of, ‘How do we make that more successful across the country?’ rather than, ‘We have no ideas and we don’t know what to do.’

There are, of course, opportunities for community pharmacists to train as independent prescribers, as Russell George asked, and I’m happy to see that supported more generally, in addition to seeing a greater contribution to be made by community pharmacists, and thinking about how we do that with the staff, with the people, with the workforce and, of course, the platform to allow them to do so as effectively as possible.

The common ailment service, which is now being rolled out on the Choose Pharmacy platform, is important in itself. It takes pressure off GPs, gives the citizen more options, and that should then mean that we have other things that we can do, including chronic conditions management and others as well. So, I see it as a start of having a trusted platform to roll out, and then there is more that we could and should do, and I’ve made those comments previously in this Chamber and beyond.

I want to go back to your point about continuing to invest in community pharmacy. And I’m really pleased and proud of what we’ve been able to do in Wales. Everyone knows we face difficult choices, and I won’t make party political points about the Welsh Conservatives at least, but there are difficult choices to make. We know there is less public money available. The Welsh Government has a smaller budget in real terms, and we don’t really expect that to change in the budget round that we’re expecting in November. So, the choices we make are even more important. And I made a deliberate choice to continue to invest £144 million every year in community pharmacy. Across our border, in England, there have been cuts of 7 per cent made to the community pharmacy team. Now, that’s a difference in choice. That’s part of devolution being different, but part of the reason that I chose to do that was that I think there’s more that we can get from the community pharmacy network. And I want to see the network sustained, and to see that used in a different way. And if it can’t maintain the investment in the service, we may well see some pharmacies not existing anymore, not because there’s a quality argument, not because there’s a useful agglomeration of pharmacies locally providing a better and more robust service, but simply because the money wouldn’t be there for that to take place.

And that’s why the roll-out of the platform matters, but also there’s something for something in this as well. Having made a deliberate choice not to cut that investment in the community pharmacy system here in Wales, there’s an expectation that we’re seeing more quality in what’s delivered, and not a payment by volume, by prescribing and by dispensing, but actually a payment in the ability to deliver more quality in the care that the community pharmacists actually provide. And that should make it a more interesting place for them to work. It’s, in some ways, not dissimilar to the conversation with high-street optometrists who want to be able to do different things. And the way we’ve rolled out services into high-street optometrists made the job more interesting for those people, and it’s a better use of our resource across the system—better for GPs not to have people turn up with eye care problems when they’re probably not the right person to see, a better job for the optometrists to do themselves, and actually, for the citizen, more rapid access to the right healthcare professional within their local community. And that’s more of what I expect to see within our system right across the country.

That’s also why, from this month, I’ve also made available £1.5 million specifically to go into that pharmacy quality programme, and that will support collaborative work between pharmacies and other local healthcare providers to make sure that the advantages that we currently have are made real. So, that’s the direction that this Government is setting and that’s the environment that we want local healthcare to be provided in. I think Llanidloes is a good example of what we could and should see more of in the future, and more that we can learn about what to get right and, equally, things that won’t go right and mistakes that we shouldn’t repeat in other parts of our system.

So, there’s much that we can be proud of and much that I’m proud of within our system here as well. And I look forward to working alongside community pharmacy and other healthcare professionals to deliver the very best possible healthcare, even within the current constraints that we all know we operate within.

Yn wir. Mae mwy i ni ei wneud ynglŷn â sicrhau bod gennym system sydd wedi’i chydgysylltu’n llawn. Ac mae rhywbeth am gael platfform i ganiatáu i gofnod gael ei rannu, ac yna i’r hyn sy’n fusnesau annibynnol ar hyn o bryd gael eu platfformau eu hunain a all siarad yn gyson â hwy mewn gwirionedd. Wrth i ni barhau i ddatblygu ein platfform digidol o fewn y gwasanaeth iechyd, mae angen i ni wneud yn siŵr fod gennym bethau sy’n gyson rhwng gwahanol rannau ein system. Nid yw’n her hawdd, ond mae’n rhywbeth rydym yn ei ddisgwyl fel rhan o’r hyn rydym am ei gyflawni. Ac yn yr un modd, gwn eich bod chi, Lee, wedi gwneud pwyntiau o’r blaen am ddal i fyny gyda disgwyliadau’r cyhoedd, gan fod y rhan fwyaf o’r cyhoedd eisoes yn disgwyl i fferylliaeth a’u meddygfa leol allu siarad â’i gilydd ar blatfform digidol. Maent yn disgwyl i’r system ysbytai a’u system gofal iechyd leol fod wedi eu cydgysylltu yn ogystal. Felly, mae gennym lawer i’w wneud i ddal i fyny. Ac rwy’n cydnabod y pwynt. A dweud y gwir, cyfarfûm â fferyllwyr o Borth Tywyn mewn diwrnod yn ddiweddar gyda’r bwrdd iechyd, a chyda’r brifysgol, ynghylch yr hyn roeddent wedi llwyddo i’w wneud eisoes a’r arloesi pellach roeddent am ei weld yn digwydd hefyd. Ac mewn gwirionedd, mae gweld yr arloesedd hwnnw’n digwydd, a’i weld yn llwyddo, yn rhan o’r hyn sy’n rhoi anogaeth go iawn i mi ynglŷn â’r dyfodol. Mae pethau’n digwydd, a byddai’n well gennyf gael yr her o, ‘Sut rydym yn gwneud hynny’n fwy llwyddiannus ar draws y wlad?’ yn hytrach na, ‘Nid oes gennym unrhyw syniadau ac nid ydym yn gwybod beth i’w wneud.’

Wrth gwrs, ceir cyfleoedd i fferyllwyr cymunedol hyfforddi presgripsiynwyr annibynnol, fel y gofynnodd Russell George, ac rwy’n hapus i weld hynny’n cael ei gefnogi’n fwy cyffredinol, yn ogystal â gweld mwy o gyfraniad yn cael ei wneud gan fferyllwyr cymunedol, a meddwl sut y gwnawn hynny gyda staff, gyda’r bobl, gyda’r gweithlu ac wrth gwrs, y platfform i ganiatáu iddynt wneud hynny mor effeithiol â phosibl.

Mae’r gwasanaeth mân anhwylderau, sydd bellach yn cael ei gyflwyno ar blatfform Dewis Fferyllfa, yn bwysig ynddo’i hun. Mae’n cymryd pwysau oddi ar feddygon teulu, yn rhoi mwy o ddewisiadau i’r dinesydd, a dylai hynny olygu wedyn fod gennym bethau eraill y gallwn eu gwneud, gan gynnwys rheoli cyflyrau cronig ac eraill yn ogystal. Felly, rwy’n ei weld fel dechrau cael platfform dibynadwy i’w gyflwyno, ac yna mae mwy y gallem ac y dylem ei wneud, ac rwyf wedi gwneud y sylwadau hynny o’r blaen yn y Siambr hon a thu hwnt.

Rwyf eisiau mynd yn ôl at eich pwynt am barhau i fuddsoddi mewn fferylliaeth gymunedol. Ac rwy’n hapus iawn ac yn falch o’r hyn rydym wedi gallu ei wneud yng Nghymru. Mae pawb yn gwybod ein bod yn wynebu dewisiadau anodd, ac ni wnaf bwyntiau gwleidyddol am y Ceidwadwyr Cymreig o leiaf, ond mae yna ddewisiadau anodd i’w gwneud. Rydym yn gwybod bod llai o arian cyhoeddus ar gael. Mae gan Lywodraeth Cymru gyllideb lai mewn termau real, ac nid ydym yn disgwyl i hynny newid mewn gwirionedd yn y cylch cyllidebol a ddisgwyliwn ym mis Tachwedd. Felly, mae’r dewisiadau a wnawn yn fwy pwysig byth. A gwneuthum ddewis bwriadol i barhau i fuddsoddi £144 miliwn bob blwyddyn mewn fferylliaeth gymunedol. Ar draws ein ffin, yn Lloegr, cafwyd toriadau o 7 y cant i’r tîm fferylliaeth gymunedol. Nawr, mae hwnnw’n ddewis gwahanol. Mae hynny’n rhan o ddatganoli’n bod yn wahanol, ond rhan o’r rheswm pam y dewisais wneud hynny oedd fy mod yn meddwl bod mwy y gallwn ei gael o’r rhwydwaith fferylliaeth gymunedol. Ac rwyf am weld y rhwydwaith yn cael ei gynnal, a’i weld yn cael ei ddefnyddio mewn ffordd wahanol. Ac os na all gynnal y buddsoddiad yn y gwasanaeth, efallai y byddwn yn gweld rhai fferyllfeydd yn peidio â bod mwyach, nid oherwydd bod yna ddadl ynghylch ansawdd, nid oherwydd bod crynhoad defnyddiol o fferyllfeydd lleol yn darparu gwasanaeth gwell a mwy cadarn, ond yn syml oherwydd na fyddai’r arian yno i hynny ddigwydd.

A dyna pam y mae cyflwyno’r platfform yn bwysig, ond hefyd mae rhywbeth am rywbeth yn hyn hefyd. Ar ôl gwneud dewis bwriadol i beidio â thorri’r buddsoddiad yn y system fferyllfeydd cymunedol yma yng Nghymru, mae yna ddisgwyliad ein bod yn gweld mwy o ansawdd yn yr hyn sy’n cael ei ddarparu, ac nid taliad yn ôl cyfaint trwy bresgripsiynu a thrwy ddarparu cyffuriau, ond taliad yn y gallu i ddarparu mwy o ansawdd yn y gofal y mae fferyllwyr cymunedol yn ei ddarparu mewn gwirionedd. A dylai hynny ei wneud yn lle mwy diddorol iddynt weithio ynddo. Mewn rhai ffyrdd, nid yw’n annhebyg i’r sgwrs gydag optometryddion stryd fawr sydd am allu gwneud pethau gwahanol. Ac mae’r ffordd rydym wedi cyflwyno gwasanaethau ar gyfer optometryddion y stryd fawr wedi gwneud y swydd yn fwy diddorol i’r bobl hynny, ac mae’n ddefnydd gwell o’n hadnoddau ar draws y system—yn well i feddygon teulu beidio â chael pobl yn dod atynt gyda phroblemau gofal llygaid pan nad hwy yw’r bobl iawn i’w gweld, swydd well i’r optometryddion ei gwneud eu hunain, ac mewn gwirionedd, i’r dinesydd, mynediad cyflymach at y gofal iechyd proffesiynol cywir yn eu cymuned leol. A dyna fwy o’r hyn rwy’n disgwyl ei weld yn ein system ar draws y wlad.

Hefyd, dyna pam, o’r mis hwn, rwyf wedi rhyddhau £1.5 miliwn yn benodol i fynd i mewn i’r rhaglen ansawdd fferylliaeth honno, a bydd yn cefnogi gwaith cydweithredol rhwng fferyllfeydd a darparwyr gofal iechyd lleol eraill i sicrhau bod y manteision sydd gennym ar hyn o bryd yn cael eu gwireddu. Felly, dyna’r cyfeiriad y mae’r Llywodraeth hon yn ei osod a dyna’r amgylchedd rydym eisiau darparu gofal iechyd lleol ynddo. Rwy’n credu bod Llanidloes yn enghraifft dda o’r hyn y gallem ac y dylem weld mwy ohono yn y dyfodol, a mwy y gallwn ei ddysgu am yr hyn sydd i’w gael yn iawn ac i’r un graddau, y pethau na fydd yn mynd yn iawn a chamgymeriadau na ddylem eu hailadrodd mewn rhannau eraill o’n system.

Felly, mae llawer y gallwn fod yn falch ohono a llawer rwy’n falch ohono yn ein system yma hefyd. Ac edrychaf ymlaen at weithio ochr yn ochr â fferylliaeth gymunedol a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill i ddarparu’r gofal iechyd gorau posibl, hyd yn oed o fewn y cyfyngiadau presennol y mae pawb ohonom yn gwybod ein bod yn gweithredu ynddynt.

Thank you very much. That brings today’s proceedings to a close. Thank you.

Diolch yn fawr iawn. Dyna ddiwedd ein trafodion am heddiw. Diolch.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:51.

The meeting ended at 18:51.